www.ruzgor.tj
№08 (008) 24 июли соли 2013
Бирав, зи таљрибаи рўзгор бањра бигир!
№ 08 (008), чоршанбе 24 июли соли 2013
АДВОКАТЊО БОЯД АЗ ЯК ГИРЕБОН САР БАРОРАНД Ё...
сањ.6
Њуќуќшиносони тољик бар ин назаранд, ки дар тули замони истиќлол ба њам муттањид нашудаанд ва агар онњо ба иттифоќ оянд ва ё аз як гиребон сар бароранд...
АМНИЯТИ ОСИЁИ МАРКАЗЇ ДАР «БОЗИИ БУЗУРГИ НАВ»
сањ. 7
Юрий Крупнов, яке аз мубаллиѓони "Корпоратсияи рушди Осиёи Марказї", дар сафари ахираш ба Душанбе орзўи эњёи "кишвари бузург"-еро, мисли Иттињоди Шўравї намуда ва барномаи сохтани "кишвари бузург"-и хеле содаро пешнињод намудааст: 1) сохтани Иттињоди АвруОсиё, кишвари бузурги нав бо њифзи истиќлолияти давлатњои этникии пасошуравї...
ТУРКИЯ ДАР ОСТОНАИ ИНТИХОБОТ ВА ЊАМАПУРСЇ
сањ. 11
Талоши имрўзи Раљаб Тайип Эрдуѓон љињати ќабули Конститутсияи нав, ки барояш имкон дињад дар интихоботи навбатї чун номзад ширкат варзад, ба талоши њокимони кишварњои пасошўравии Осиёи Марказї монанд аст. Замоне онњо низ ба хотири аз даст надодани курсињои сарварї бо њар роњу восита будубоши худро ќонунї мекарданд...
www.ruzgor.tj info@ruzgor.tj
Њафтаномаи иљтимої-фарњангї
ЌИССАЊО АЗ РЎЗГОРИ ЭШОНИ СУЛТОН...
ГАР БИСЎЗАД ГЎ БИСЎЗ В-АР НАВОЗАД, ГЎ НАВОЗ
сањ.13
Худовандо! Аз Ту мехоњам ба нерў ва азамат ва салтанат, ки маро аз шайтони рондашуда ва аз шарри њар ситамгари кинатуз паноњ дињї.
сањ.12
Муаллифи "Ќиссањо…" бо Муњтољ Шоев дар идораи њафтанома мулоќот дошт ва аз забони њамсуњбати хеш лањзањоеро ёддошт намуд, ки хеле љолибанд.
«КИТОБ МЕХОНАНД, ФАЌАТ КИТОБРО ТО БА ДАСТИ ХОНАНДА РАСОНИДАН ЛОЗИМ» Латофат Кенљаева аз зумраи адибони маъруфу сермањсули тољик аст ва то имрўз зиёда аз 40 китоби хурду бузургаш мунташир шудаву дар ќалби хонанда ошён гузидаанд. «Лолаарўсак», «Марљонаи ранга», «Сандуќчаи марворид», «Мусича ва Дурдона», «Ќофиябозї», «Шеърњо», «Дар кишвари дўстон», «Шарораи хотирањо», «Рози шабнам», «Наљотбахши дунё кист?», «Нома ба бародар» ва дигар китобњои ў дар байни хонандагон аз шуњрату мањбубияти хосса бархўрдоранд.
сањ.4-5
"ТОЛИБОН" ВА ПАШТУНЊО: ОН СЎИ ДИГАРИ МАСЪАЛА Яке аз масъалањое, ки дар афѓонистоншиносии муосир мавриди таваљљуњ аст, моњияти ќавмии њаракати "Толибон" мебошад. Бахше аз тањлилгарон ба ин назаранд, ки "Толибон" на танњо њаракати сиёсию низомию динї, балки як њаракати ќавмии паштунгаро низ буда, дар асл яке аз унсурњои лоињаи калони "Паштунистони бузург" њастанд. ruzgor@hotmail.com
info@ruzgor.tj
сањ. 8-9
www.ruzgor.tj
2
Ахбори Тољикистон ва љањон
www.ruzgor.tj
№08 (008) 24 июли соли 2013
Эмомалї Рањмон дар Шањринав корхонаи коркарди нафтро ифтитоњ кард 20 июли соли равон Президенти Тољикистон Эмомалї Рањмолн дар љараёни диду боздидњояш аз навоњии водии Њисор дар ноњияи Шањринав корхонаи нави "Капитал"ро ифтитоњ намуд, ки бо коркарди нафт ва истењсоли мањсулоти тайёр аз он машѓул хоњад буд. "Ховар" мегўяд, ин корхона бо дастрас намудани навтарин намунањои технологияи классикии коркарди нафт аз Федератсияи Русия дар якљоягї бо соњибкорони хусусии ин кишвар аз шањри Томск бо харљи беш аз 70 миллион сомонї дар 10 га замини санглохи бекорхобида бунёд ёфтааст. Корхона имкон дорад дар як сол 100 њазор тонна нафти хомро коркард намояд ва аз он ду намуд сўзишвории дизелї (тобистона ва зимистона), бензини
Њасани Рўњонї, президенти тозаинтихоби Љумњурии Исломии Эрон дар паёми љавобї ба табрикоти сарвари давлати Тољикистон Эмомалї Рањмон Тољикистон ва Эронро ду кишвари дорои муштаракоти фарњангї ва таърихї хондааст. Посухи Рўњонї охири њафтаи гузашта дар расонањои эронї нашр гардид ва сарвари тозаинтихоби Эрон гуфтааст, ки “Равобити Тољикистон барои Эрону мардумаш як маънои хос дорад. Бахусус, дар њоле ки ин ду кишвар решањои муштараки фарњангї, одобу русум, суннат ва забонї доранд”. Њасани Руњонї таъкид њам кардаст, ки ин решањои муштарак кафолати муътамади густариши равобит миёни Эрон ва Тољикистон хоњанд шуд. Президенти Тољикистон рўзи 17 июни соли равон бо ирсоли номаи табрикотї Њасани Руњониро ба муносибати пирўзиаш дар интихоботи президентии Эрон муборакбод карда буд. Руњонї аз љумлаи номзадњои ислоњталаби раёсати љумњурии Эрон буд, ки дар аввалин даври интихобот бо дарёфти аксарияти овозњо аз пирўзии худ башорат дод. Мавсуф як рўњонии соњибнуфузи Эрон буда, аз 13 солагї вориди њавзаи динии Ќум шудааст. Аммо баъдан дар Донишгоњи Тењрон ва Британияи Кабир дар риштаи њуќуќ тањсил кардааст. «Рўзгор»
Вай аз љумла иброз дошт, ки шањрвандони мамлакат ба иллатњои мухталиф вафот ёфтаанд ва тибќи иттилое, ки маќомоти марбутаи Русия ба дархости ВКД ироа кардаанд, дар миёни ин 458 нафар 41 нафари онњо бо сабабњои гуногун дар манотиќи мухталифи ин кишвар ба њалокат равонда шудаанд. 13 нафар худкушї кардаанд, 34 нафар дучори садама шудаанд ва 8 тани дигар бар асари зањролуд шудан аз истеъмоли њар навъ ѓизо њалок гаштаанд. Генерал-лейтенант Рамазон Рањимов њамчунин гуфт, ки њар њодисаи маргумири иљбории шањрвандони Тољикистон баъди мурољиат мавриди тафтишу тањќиќ ќарор меги-
ранд ва сабабњои марг мушаххас карда мешаванд. Тибќи иттилои њамин манбаъ аз 1 њазору 55 тобути тољикистониён, ки соли гузашта аз Русия оварда шуда буданд, 93 нафарашон занон буданд. Маќомоти кишвар расман иќрор шудаанд, ки Тољикистон берун аз ќаламрави худ бештар аз 1 миллион муњољир доранд, ки бештар аз 80 дар сади онњо дар Русия кору зиндагонї мекунанд. Аммо манбаъњои ѓайрирасмие, ки муњољиратро пайгирї мекунанд, теъдоди муњољирони кории Тољикистон дар хориљ аз мамлакатро њудудан якуним миллион медонанд. "Рўзгор"
Ўзбекистон ифторро манъ кард
ВКД мегўяд Ќорї Восит боздошт ва истирдод нашудааст Вазорати корњои дохилии Тољикистон як бори дигар эълон кард, ки Абдулвосит Латифов, ки бо номи ќорї Восит маъруф аст, боздошт ва ба Душанбе истирдод нашудааст. Дар ин бора генераллейтенанти милитсия Рамазон Рањимов дар нишасти матбуотии љамъбасти ним соли фаъолияти вазораташ эълон намуд. Вай аз љумла гуфт: “Ќорї Восит боздошт нашудааст ва њанўз дар кофтуков ќарор дорад. Хабари боздошт ва истирдоди вай њангомаи расонањо аст».
www.ruzgor.tj
Рамазон Рањимов, вазири корњои дохилии Тољикистон, ки њафтаи гузашта дар як нишасти матбуотї дар њузури рўзноманигорон сухан мекард, изњор дошт, ки дар ним соли сипаришуда аз Русия 458 љасади муњољирини корї интиќол ёфтааст, ки 41 тани онњо кушта шудаанд.
навъи АИ 80 ва мазути аълосифат истењсол кунад. Дар солњои наздик ќарор аст иќтидори корхона ба 300 њазор тонна дар як сол ва шумораи коргарон ба 300 нафар расонда мешавад. Эмомалї Рањмон дастур дод, ки ин кор бидуни таъхир то охири соли 2014 анљом дода шавад. Њоло дар он 111 нафар мутахассисону коргарон ба кори доимї љалб шудаанд, ки аксари куллашон шањрвандони Тољикистон ва асосан аз ањолии мањаллї мебошанд. "Рўзгор"
Рўњонї Тољикистонро барои Эрон шарики муњим хонд
Њудуди як сол аст, ки наздикони ќорї Восит даъво доранд, ки вай дар шањри Волгогради Русия аз љониби шахсони мусаллањи номаълум рабуда шуда ва эњтимол ба Тољикисион оварда шуда буд. Абдулвосит Латифов аз љониби маъмурони интизомии Тољикистон ба одамрабої, тамаъљўї, таљовуз ба њаёти арбоби давлатї ё љамъиятии Тољикистон гунањгор дониста мешавад ва дар пайи боздошт ва истирдоди ў њастанд. Бино ба гуфтаи Юлия Аксенова, вакили мудофиаи Ќорї Абдулвосит, мавсуф њанўз 20-уми октябр аз манзили истиќоматиаш аз љониби силоњдорони ниќобпўш рабуда шуд ва то
Дар шаш моњ 458 тобути муњољирони кории тољик ба Ватан омадааст
кунун хабаре аз ў пайдо нест. Ќорї Абдулвосит 45 сол дошта, дар замони љанги шањрвандї яке аз иштирокчиёни фаъоли мухолифини Тољикистон буд. Бо вуљуди он ки номбурда соли 1998 шомили авф гардида буд, вале тирамоњи соли 2010 ў дар Волгоград аз љониби маќомоти Русия, бо талаби Душанбе дар бораи истирдоди ў ба Тољикистон, боздошт шуда буд. Мухолифони собиќ инро наќзи созишномаи сулњ меноманд ва мегўянд баъди татбиќи ќонуни авф Абдулвосит дигар камтар дар Тољикистон зистааст. «Рўзгор»
e mail: info@ruzgor.tj
ruzgor@mail.ru
Дар Ўзбекистон ба ифтор рафтани кормандони муассисањо ва созмонњои њукуматии пойтахти Ўзбекистон манъ шуд. Дар ин бора CaNews истинодан ба манобеъи расмии Тошканд иттилоъ дод.
Дар хабар омадааст, ки њукумат расман кормандони давлатиро огоњ кардааст ва гуфта мешавад, ки дар сурати риоя нашудани ин муќаррарот афрод ба љумлаи шахсони саркаш шомил мешаванд, ки маќомоти амниятї фаъолияти онњоро зери назорат мегиранд. Манбаъ мегўяд, бештар кормандони бонкњо, Кумитаи андоз, маќомоти пулис, беморхонахо аз рафтан ба ифтор манъ шудаанд. Тањлилгарони масоили амниятї ин тасмими њукуматдоронро дар таърихи бист соли охири давлатдории Ўзбекистон бесобиќа хондаанд ва мегўянд ин дахолати ошкори давлат ба озодињои шањрвандї аст. Аз ин пештар пўшидани њиљоб барои бонувон дар бозорњо мамнўъ эълон гардида буд. Соњибони бозорњо бо фишори маќомоти интизомї ба бозорнишинон тањдид карданд, ки дар сурати риоя накардани нишастухези бењиљоб аз нуќтањои савдои худ мањрум хоњанд шуд. «Рўзгор»
www.ruzgor.tj
"Рўзгор" ва хонанда
С
Дуруду саломњои бепоён ба њамаи касоне, ки њафтаи ќаблї бо мо буданд, "Рўзгор"-ро мутолиа карданд, вараќ заданд ва њамзамон бо ин ваќт ёфтаву сари баъзе аз нигоштањои он андешањои худро иброз намуданд. Мо хушем аз ин. Мебинем, ки бо чопи шумораи њафтум иртиботи мо бо хонандагони худ бештар мешавад. Он ки изњори назар доранд, далел аст, ки мутолиа мекунанд.
носї ва фарњангдонии моро нав бояд кард. "Акнун бо Мавлавию Саної ё дигар бузургони гузаштаамон зиндагиро пеш бурда наметавонем. Ин маънои онро надорад, ки онњоро инкор кунем. Не, мо бояд онњоро донем, онњо дар замони худашон кори худро карданд…Лекин мо имрўз дорем, фардо дорем. Бояд дар бораи ояндаи худ њам андеша намоем…" Ва пешнињод мекунад, ки "Суханњои имрўзаро бояд гуфт. Аз он ки мо гапњои њазор сол пешро такрор карда мегардем, њарчанд ки њамаи онњо њикмати рўзгор њастанд, нафъе нест. Дар ќатори онњо бояд
САРНАВИШТИ ОДИНАЊОИ НАВРО КЇ МЕНАВИСАД? Урун Куњзод дуруст мегўяд, ки дар симои Одина Садриддин Айнї симои як миллатро тасвир кардааст. Ќабул дорем. Аммо суол ин љост: сарнавишти Одинањои имрўзро кї менависад? Мо бештар аз як миллион муњољири бењуќуќ дар хориљи мамлакат дорем, ки шояд бештар аз 90 дар сади онњо дар Русия бошанд ва њуќуќњояшон помол мешаванд. Одинаи Айнї дигару Одинањои имрўз дигаранд. Ва агар ба нављуии Куњзод ишора шавад, ки мегўяд чизи нав бояд
№08 (008) 24 июли соли 2013
3
машњури солњои љанги шањрвандї фош кард, нав буд. То ин замон инро дар ягон љо нахонда будам. Рањмон Набиев иќрор шудааст, ки аз Узбакситон сахт вобаста аст. "Панљ моњ пеш ман Йулбарс Эгамбердиев ном зотро аз вазифа холї кардам. Баъди ин панљ моњ боз Ислом Каримов ба зангњои телефонии ман љавоб намедињад. Ман њамин ќадар вазн дорам",-гуфтааст ў. Ва Давлати Усмон инро вобастагї дар ќудрат номидааст. Имрўз исботи ин њарфњо амалан номумкинанд, чун Рањмон Набиев зинда нест. Вале бовар-
КУЉОСТ АЙНИИ ДИГАР, КИ ОДИНАИ НАВ ОФАРАД? Генерал-майори мустаъфї Шеравлиё Мирзоавлиёев дар сўњбат бо "Рўзгор" дар бораи матлаби "Ќиссањои њазрати Султон" изњори назар намуд. Бахусус, дар бораи фармондењи бахши бадахшонии нерўњои артиши Сурх Мелкумов. Генерал, ки аз хонаводаи пањлавонони номии кишвар аст ва худ ќањрамони 15-каратаи Тољикистон, барандаи чандин мусобиќоти сатњи байналмилалї ва Осиё оид ба гўштин мебошад, изњор дошт, ки Мелкумов мухлиси ашадии гўштии миллї будааст ва ба падари ў, ки он замон яке аз пањлавонони пуровозаи минтаќа ба шумор мерафт, равобити наздик барќарор намуда буд. Њатто дар мавзеъи барояш маќбул замин људо кард, то хонаву дар бунёд кунад ва як зиндагии осоишта дошта бошад. Илова бар ин дар њама мусобиќоти гўштин, ки ба ин ё он муносибате баргузор мешуд, шахсан ширкат мекард ва аз комёбињои пањлавони номї кафкўбињо менамуд. Дар тамоси телефонии зуд бо "Рўзгор" сокини шањри Душанбе Муњтољ Шоев низ рољеъ ба "Ќиссаи њазрати Султон" љузъиёти тозаеро хабар дод. Вай гуфт, ки артиши сурх тањти фармондењии Яков Мелкумов, ки дар байни мардум Ёќуб-тўрааш мегуфтанд, дар дењаи Сайёд ќароргоњ дошт. Дафтари корї ва љои истиќомати худи Мелкумов чанд муддат дар хонаи падари ў дар њамин дења будааст. Шоњ Исоев, падари хонандаи мо, ки соли 1970 дар сини 87 солагї вафот карда будааст, дар бораи эшони Султон ќиссањои зиёдеро ба писараш наќл кардааст. Хабарнигори "Рўзгор" баъди ин тамоси телефонї бо Муњтољ Шоев вохўрд ва љузъиёти тозаеро дар бораи лањзаи ба ќатл расидани эшони Султон дарёфт намуд, ки як ќисми он дар шумораи имрўзаи њафтанома ба табъ мерасад. Мо ба ин хонандаи соњибзавќи "Рўзгор" ибрози миннатдорї мекунем. Малика Назарзода аз шањри Хуљанд хостори он шуд, ки "Рўзгор" сањифае аз рўзгори муаллимон њам дошта бошад. Хосатан дар ин замоне, ки дар љомеа ќадри омўзгор коста шудааст, тањлили вазъ ва ошноии бештар бо рўзгори муаллимон метавонад хеле муфид бошад. Ба андешаи ў омўзгорон афроди аз назарњо басо дурафтода мебошанд, ки гоњ-
карданист. Зеро имрўз њам мо вобастаи ин кишвари њамсоя њастем. Он ки Узбакистон пайваста моро азият мекунад, роњхои моро мебандад, зидди Роѓун мебарояд, шояд аз он бошад, ки миёни Эмомалї Рањмон ва Ислом Каримов гапе гузашта бошад, ки мо намедонем. Аз рангаш ин президенти кишвари њамсоя њама чизро ба дилаш мегирад. Вагарна дар кори давлатдорї то ин њад мухолифат кардан ба пешрафти кишвари њамсоя як амали нангин аст. Давлат Усмон сирреро ошкор кард, ки дар замонаш худаш медонист. Аммо асрори имрўзаи муносибат бо Каримовро баъди чанд сол кї ифшо мекарда бошад? Адолат Шукриева "ШОЊНОМА" БО ЗАБОНИ МУРДАИ ЌИПЧОЌЇ? Аз хондани хабари чопи "Шоњнома"-и безаволи Њаким Фирдавсї бо забони ќипчоќї њисси ифтихор фаро гирифт. Чопи як шоњасар бо забоне, ки мурдааст, хело љолиб. Забоне, ки бино ба навиштаи "Рўзгор" дар замони Чингисхон забони муоширати байни давлатњои будааст, имрўз бо гузашти њафт садсола мурдааст. Пас сано ба забони тољикї бояд гуфт, ки асолати худро бо вуљуди тўфонњои зиёд нигоњ медорад. Одил, Шањринав
гоње аз онњо ёд мешавад. Ба андешаи хонанда розием. Кўшиш хоњем кард дар оянда ба ќадри имкон ин мавзўъро њам пўшиш дињем. Ва инак, номањои њамовозии дигар, ки дар мавриди шумораи гузаштаи "Рўзгор" ирсол шудаанд: УСТОД КУЊЗОД ЊАЌ АСТ: НАВ БОЯД НАВИШТ Адиби шинохта ва яке пурмањсултарин нависандагони адабиёти муосир Урун Куњзод хеле андешањои љолиб иброз намудааст. Ман суњбати "Замон дигар шуда, аммо андешаи мо њамон шахшуда"-ро дар назар дорам. Адиб љонибдори он аст, ки фарњангши-
суханњои имрўзаро гуфт. Гуфтан даркор, ки фалон хел масъала њаст, фалон хел мушкил њаст, бо онњо чї гуна муносибат кардан даркор…". Дида мешавад, ки адиби шинохта мехоњад адабиёт аз доираи тасвирњои маъмул ва андешаронињои якранг ва ифтихороти хушку холї аз гузаштагон берун бошад. Адабиёти имрўз бо дарди имрўз тавлид шавад. Ва устоди зиндаёд Лоиќ Шералї њам мегуфтанд, ки: Ваќт аст, ки сари минбари озоди сухан, Хайёми дигар Њофизи дигар созем. Хайрулло, омўзгор
ruzgor@hotmail.com
гуфт, нав бояд навишт, пас имрўз бояд ба сарнавишти Одина бо дидгоњи дигар нигарист. Симои Одинаи ќарни 21-ро бояд офарид. Одина дар ин якуним ќарн хеле симои худро дигар кард, сиёсї шуд, иљтимої шуд. Омили фишори давлатњо ќарор гирифт, пас бояд акнун симои ў бо диди ин замон омўхтаву офарида шавад. Аммо куљост Айнии дигар, ки Одинаи нав офарад? Моњира Дустова, унвонљў АСРОРЕ, КИ ДАВЛАТ УСМОН ФОШ КАРД Барои ман асроре, ки Давлат Усмон, яке аз чењрањои маълуму
info@ruzgor.tj
НИЁИШ БИХОНЕМ, КИ БО ХУДО НАЗДИК ШАВЕМ Ниёишњои Рамазонї ќалбњоро бо Худо наздик мекунанд. Њар ќадар зиёд мехонам, њамон андоза мебинам, ки кам аст. Кас танњо бо ёди Худованд рўњу љисми худро пок мекунад. Ин ёди Худост, ки оинаи дилњоро љило мебахшад. Пас бояд ниёишњоро зиёд ва такрор ба такрор бихонем. Мутассифона, ниёиш ба даргоњи Худо, ки як равиши барљаста дар адабиёт аст ва њатто мо удабои ниёишсарое ба монанди Абдуллоњи Ансорї доштем, вале адабиёти имрўзи мо ин гуна камбудї дорад. Нишони он шояд дурї аз дин бошад, дурї аз асолати динї бошад, ки нависандаи муосирро аз ин жанри саршор аз эњсосу моломол аз самимияту муњаббат дур доштааст. Наметавон њукм кард. Вале мебинам, ки шахсан худам аз он чї дар "Рўзгор" аз ниёиши бузургон чоп мешавад, завќ мебарам, лаззат мебарам. Мунираи ќумсангирї
www.ruzgor.tj
4
№08 (008) 24 июли соли 2013
Адиб ва рўзгор
www.ruzgor.tj
Латофат Кенљаева:
«Китоб мехонанд, фаќат
китобро то ба дасти хонанда расонидан лозим» Л
атофат Кенљаева аз зумраи адибони маъруфу сермањсули тољик аст ва то имрўз зиёда аз 40 китоби хурду бузургаш мунташир шудаву дар ќалби хонанда ошён гузидаанд. «Лолаарўсак», «Марљонаи ранга», «Сандуќчаи марворид», «Мусича ва Дурдона», «Ќофиябозї», «Шеърњо», «Дар кишвари дўстон», «Шарораи хотирањо», «Рози шабнам», «Наљотбахши дунё кист?», «Нома ба бародар» ва дигар китобњои ў дар байни хонандагон аз шуњрату мањбубияти хосса бархўрдоранд. Латофат Кенљаева бо талошу кўшишњои пайгирона дар солњои мудњиши љанги шањрвандї ташкилоти «Истиќбол»ро таъсис дод. Яке аз самтњои асосии фаъолияти ин ташкилот чоп ва пањн намудани китобњои кўдакона буда, то имрўз «Истиќбол» номгўи зиёди китобњои хубу марѓубро пешкаши хонанндагони хурдсоли мо гардонидааст. Хабарнигори «Рўзгор» бо хонум Латофат Кенљаева атрофи фаъолияти Ташкилоти љамъиятии байналмиллалии «Истиќбол» ва умуман вазъи табъу нашри адабиёти кўдак дар кишвар суњбате анљом дод, ки онро пешкаши хонандаи арљманд мекунем.
www.ruzgor.tj
e mail: info@ruzgor.tj
- Устод, ташаккур, ки суњбати моро пазируфтед. Аввалан мехостам барои хонанда дар бораи ТЉБ «Истиќбол» маълумоти бештар медодед... - Ташкилоти љамъиятии байналмиллалии «Истиќбол», ки пештар чун ташкилоти ѓайридавлатї амал мекард, соли 1996ум ба фаъолият шуруъ намудааст. Мо як гуруњи ташаббускор дар он айёми бесарусомон, ки кўдакон то андозае фаромўш шудаву барои онњо рўзномаву маљаллањо нашр намешуданд, худро ба таќдири кўдакону наврасони кишвар бетараф гирифта натавониста, даст ба ин иќдом задем. Аз ибтидо то имрўз маќсади аслии мо дастгирии кўдакони соњибистеъдод будаву њаст ва як бахши асосии фаъолияти ташкилоти мо дар ин самт нашри китобњо барои кўдакону наврасон аст. Чунки дар тарбияи кўдак љойи китобро чизи дигаре гирифта наметавонад. Ва агарчї ба душворињои зиёд њам бошад, мо давоми њабдањ соли фаъолияти «Истиќбол» то љойе ба њадафњои назди худ гузоштаамон расидем. То имрўз мо зиёда аз 130 номгўй китобро бо теъдоди як миллиону дусад њазор нусха нашру пањн намудем. -Китобе, ки барои хонандагони хурдсол нашр мешавад, чї гуна бояд бошад?
ruzgor@mail.ru
- Албатта сари ин чиз њам бояд андеша кард. Зеро китобњои сарироњї ё худ кўчагї донише намедињанд барои кўдакон ва аз онњо гумон мекунам нафъе њам нест. Барои кўдакон китоб навиштан ё китоб чоп кардан кори хеле пурмасъулияту душвор аст. Барои кўдакон на њама навишта метавонанд. Њамчунин китоби кўдак ба замми муњтавои хуб доштан бояд бо бењтарин сурат ороиш дода шуда бошад, то ба як дидан диќќати хонандаи хурдсолро ба худ љалб кунаду кўдак дигар онро аз даст гузоштан нахоњад. - Пас Шумо пеш аз нашр китобњоро мавриди муњокима ќарор медињед? - Ташкилоти љамъиятии байналмиллалии «Истиќбол» њаштод нафар аъзои Раёсат дорад. Ба Раёсати мо бењтарин шоиру нависандагони кишвар чун Гулназар, Саидалї Маъмур, Мењмон Бахтї, Абдулњамид Самад, њамчунин олимону фолклоршиносони мо шомил њастанд. Њар китоберо, ки «Истиќбол» нашр мекунад, аввал аз баррасии ин устодон мегузарад. Китобу асарњои сустро, ки дар баррасї бањои мусбї намегиранд, мо нашр намекунем ва ба муаллифон бармегардонем. Њамчун мо барои шавќовар шудани китобњо бењтарин рассомонро њам ба њамкорї љалб намудаем.
www.ruzgor.tj
Адиб ва рўзгор - Шумо гуфтед нашри китоб барои кўдакон яке аз бахшњои фаъолияти ташкилоти мост, бахшњои дигари амалкарди «Истиќбол» кадомњоянд? - Баргузор кардани фестивалњо, њамасола гузаронидани намоишњои китоб, озмунњо самтњои дигари фаъолияти мо мањсуб меёбанд. Чанд со пеш мо озмуне баргузор намудем, ки дар кадом ноњия китобхонон бештаранд. Дар ин озмун ноњияњои Вањдату Исфара ѓолиб баромада буданд. Њамчунин барои наврасон озмунњои зиёд дорем. Хубии ин кор дар он аст, ки давоми шонздањ соли фаъолият мо аз кўдакони соњибистеъдод шоир, рассом, нависанда тарбия карда тавонистем. - Бисёрињо ба он назаранд, ки «Истиќбол» бо грантњои калони ташкилотњои хориљї фаъолияташро пеш мебарад. Оё њамин тавр аст? -Дар њаќиќат дар ин бобат овозањои бисёр њаст. Ба наздикї рўзномаи «Љумњурият» дар бораи ман маќолае чоп кард бо номи «Бонуи миллионер». Онњо албатта зиёда аз як миллион нусха китобњои нашркардаи маро дар назар доштанд, лекин бисёрињо гумон мекунанд, ки ман дар њаќиќат миллионер њастам ва аз њисоби
А
мо ќавї буд, аз роњи худ нагаштем. Аввал барои нашри китоб аз шахсњои алоњида ќарз мегирифтем, баъдтар гирифтани ќарзро аз бонкњо оѓоз кардем. Ќариб понздањ сол мо бо ќарз кор кардем. -Барои дастгирї ба соњибкорони ватанї мурољиат накардед? - Чандин маротиба ба соњиборон мурољиат намудем, њељ кас дастгирї накард. Танњо роњбари ширкати «Вавилон» Бењзод Файзуллоев дар нашри китоби «Гуфтори Алифбо» моро дастгирї намуданд. Он кас гуфтанд, ки ман аз њисоби корхона не, аз њисоби худам дар нашри ин китоб мусоидат менамоям. -Шумо харољоти нашри китобро танњо аз њисоби фурўши китоб мепўшонед? - Бале -Баъзе аз адибони мо мегўянд, ки дигар мардум китоб намехонанд… - Касе чунин мегўяд, аз нотавонї мегўяд. Ман ба Шумо як мисол меорам, соли 2007-ум мо фестивали китобро дар ноњияи дурдасттарин, ноњияи Муъминободи Хатлон баргузор кардем. Иштироки хонандањоро дар фестивал медидед, ба њайрат меафтидед. Ќариб аз ду њазор хонанда бештар дар намоиши китоб иштирок дошт. Мо як гуруњ шоиру нависандагон-
ки шавќи мардум ба китоб дар кадом њад аст. Аз ин рў ман ба фикри ин зумра розї шуда наметавонам. -Шумо ин фикратонро бо фаъолияти худ исбот њам кардаед… -Дар Душанбе китоб намехонанд гўянд, ман бовар мекунам. Мо чандин маротиба ба мактабњои Душанбе мурољиат кардем, онњо намехоњанд, ки ба китобхонаашон китоби нав харидорї кунанд. Бањона пеш
О
№08 (008) 24 июли соли 2013
5
ва бепарастор ин китобњоро бепул њадя намоем. Агар тољирони мо ба ин иќдом даст зананд, худашон њам фоидаи зиёд ба даст меоранд. Ман худам мехоњам ба ин кор даст занам, аммо маблаѓ надорам. Ягона хонаи ман, ки дар замони Шўравї гирифтаам, ба бонк ба гарав гузошта шудааст. Писарам гоњо шўхї карда мегўяд, ки агар ягон ваќт «Истиќбол» муфлис шаваду хонаамонро ба љойи пули ќарз
рзуи ман ин аст, ки баро кўдакони тољик бо теъдоди миллион нусха китоб нашр намоям. Агар њукумат ва сармоядорони тољик дар ин роњ ба мо ёрии моддї расонанд, мо метавонем шумораи китобњоро ба маротиб афзуда, нархи як китобро то ба 50 дирам расонем. Ва њамчунин, дар ин сурат ба кўдакони нодору маъюб ва бепарастор ин китобњоро бепул њадя намоем. Агар тољирони мо ба ин иќдом даст зананд, худашон њам фоидаи зиёд ба даст меоранд. Ман худам мехоњам ба ин кор даст занам, аммо маблаѓ надорам.
лбатта сари ин чиз њам бояд андеша кард. Зеро китобњои сарироњї ё худ кўчагї донише намедињанд барои кўдакон ва аз онњо гумон мекунам нафъе њам нест. Барои кўдакон китоб навиштан ё китоб чоп кардан кори хеле пурмасъулияту душвор аст. Барои кўдакон на њама навишта метавонад. Њамчунин китоби кўдак ба замми муњтавои хуб доштан бояд бо бењтарин сурат ороиш дода шуда бошад, то ба як дидан диќќати хонандаи хурдсолро ба худ љалб кунаду кўдак дигар онро аз даст гузоштан нахоњад.
грантњои хориљї ё сарпарастони хориљї мо китоб нашр мекунем. Ин сирф ѓалат аст. Агар мо бо кўмаки мададгорони хориљї китоб нашр мекардем, онњо њатман талаботњои худашонро пеши мо мегузоштанд ва аз мо мехостанд, ки номи ширкати онњо ё худи онњоро дар сафњаи аввали китоб нависем. Китобњои моро гиреду вараќ занед, дар ягон сафњаи онњо ишораеро аз номи ширкатњои хориљї пайдо намекунед. Њоло мо як лоињаро бо фонди Оѓохон иљро карда истодаем, ки тибќи он ин фонд тамоми китобњоеро, ки мо омода мекунем, маблаѓгузорї карда, он китобњоро худашон ба тамоми марказњои хониши оилавї ва китобхонањо ройгон таќсим мекунанд. Давоми 17-соли фаъолияти «Истиќбол» мо њамагї як бор грант гирифтем. Он њам дар оѓози фаъолияти ташкилот, барои нашри китоби ман бо номи «Сандуќчаи марворид» буд. Ваќте ки ман пешнињод кардам, аз байни 50 лоиња лоињаи маро ќабул карда, китоби маро бо теъдоди 30 њазор нусха ба табъ расониданд. Баъди ин дуввум китобе, ки нашр кардем, китоби «Лолањои дасти ман»-и
Гулчењра Сулаймонї буд. Мо ин китобро барои нашр омода кардем, аммо барои чоп маблаѓ надоштем. Ва ман маљбур аз ду-се нафар дўстонам ќарз гирифта, ин китобро њам нашр намудем. Баъдан дидем, ки агар кўшиш кунем бо ќарз њам кори ташкилотро пеш бурдан мумкин. Ва ин корро давом додам. Бисёрињо моро тамасхур мекарданд, ки муаллима бо ин кораш якумрї зери бори ќарз мемонад. «Охир дар ин даврон кї китоб мехонад?»— аз пасу пеш мегуфтанд онњо. Аммо чун азми
ро њам њамроњ бурда будем. Байтбарак, суњбатњои самими хонандагон бо адибонро дида, бовари кас намеомад, ки њамаи ин дар як дења, дар як ноњияи дурдаст аст. Яъне, мардум китоб мехонанд, фаќат китобро бурда, ба онњо дастрас кардан лозим. Дирўз як љавонмард омада гуфт, ки ман се фарзанд дорам ва барои фарзандонам мехоњам аз китобњои Шумо харидорї кунам. Ман пурсидам, ки Шумо чї гуна аз китобњои мо хабардор шудед? Ў љавоб дод, ки ман аз сомонаатон дар бораи китобњои нашркардаи Шумо хондам ва онњо ба ман маъќул шуданду хостам мањз аз китобњои Шумо ба фарзандонам туњфа кунам. Њар куљое ки мо бо китоб мерафтем, моро гарму љўшон истиќбол мегирифтанд. Соли гузашта мо ба Бадахшон китоб бурда будем. Мардум он ќадар ташнаи китобу сухан ва мулоќот бо адибон буданд, ки куљое нарафтем, на танњо хонандањо, балки падару модарон њам барои шунидани њарфи мо ва дидани китобњо љамъ мешуданд. Мо дар як мактаби дењаи Вуж мулоќот доштем. Он мактабе будааст, ки дар
он шоири маъруфи мо Ато Мирхоља тањсил карда. Мактаб мактаби куњнаи ќишлоќ буд. Тамоми хонандагони мактаб чунон бо њавас ба китобњо менигаристанд, ки инсон ба шавќ меомад. Мо китобњоро барои фурўш не, њамчун туњфа бурда будем. Ваќте ин кўдакон китоби хушрўро ба даст мегиранд, дигар ягон чиз диќќати онњоро ба худ љалб карда наметавонад. Боз баъзењо мегўянд, ки дигар мардум китоб намехонад. Шумо аввал китобро то ба дасти хонанда расонед, баъд хоњед дид,
М
ардум китоб мехонанд, фаќат китобро бурда, ба онњо дастрас кардан лозим. Дирўз як љавонмард омада гуфт, ки ман се фарзанд дорам ва барои фарзандонам мехоњам аз китобњои Шумо харидорї кунам. Ман пурсидам, ки Шумо чї гуна аз китобњои мо хабардор шудед? Ў љавоб дод, ки ман аз сомонаатон дар бораи китобњои нашркардаи Шумо хондам ва онњо ба ман маъќул шуданду хостам мањз аз китобњои Шумо ба фарзандонам туњфа кунам.
меоранд, ки мо пул надорем, падару модарњо барои харидани китоб пул намедињанд. Њар китобхонаи мактаб манбаъ дорад, ба онњо аз тарафи давлат маблаѓ људо карда мешавад. Ман намедонам ин маблаѓњоро ба куљо сарф мекунанд… -Сифати китобњое, ки Шумо нашр мекунед, хеле баланд аст, аммо нархи онњо ба мардум дастрас бошад? - Нархи китобњои мо аз њама арзон аст. Назар ба китобњое, ки дигар нашриётхо нашр мекунанд, китобњои мо босифаттар њастанду ба замми ин нархи дастрастар доранд. Аммо ман ба Шумо мегўям, ки як роњи аз ин њам поён бурдани нархи китоб вуљуд дорад. Барои ин бояд Њукумат аз лињози маблаѓ моро дастгирї кунад, њељ набошад бо додани ќарзи бефоиз. Агар барои панљ сол ё дањ сол ба мо ќарзњои бефоиз дињанд, он гоњ мо як китобро панљ њазор нусха не, панљоњ ё сад њазор нусха нашр менамоем. Дар он сурат нархи китобњо хеле паст мефарояд, ки њатто нодортарин инсон њам ба он дастрасї пайдо мекунад. Ана њамин гумон мекунам, ягон роњи поён бурдани нархи китоб аст. Орзуи ман ин аст, ки барои кўдакони тољик бо теъдоди миллион нусха китоб нашр намоям. Агар њукумат ва сармоядорони тољик дар ин роњ ба мо ёрии моддї расонанд, мо метавонем шумораи китобњоро ба маротиб афзуда, нархи як китобро то ба 50 дирам расонем. Ва њамчунин, дар ин сурат ба кўдакони нодору маъюб
ruzgor@hotmail.com
гиранд, мо аз ќуттињои китоб хона мекунем. - Сирри муваффаќияти Шумо дар љодаи табъу нашри китоб чист ва чаро кўдакон бештар китобњои аз љониби ташкилоти Шумо нашршударо дўст медоранд? - Шояд сабаби аслияш дар он бошад, ки ташкилоти мо бештар рассомони соњибистеъдодро дар кори ороиши китобњо љалб менамояд. Матни асар бо аксу тасвирњои зебо пешкаши хонандагон мегардад, ки ин барои наврасон љолиб аст. Дигар ин ки барои кўдакон ташкилот бо аъзоёнаш бењтарин китобњоро баррасї намуда, баъд ба чоп тавсия медињанд. Чанд китобе, ки мо чоп кардем, бо аксу соядасти муаллиф ба кўдакон ва имзои муаллиф ба рўи хонанда боз мешаванд. -Аз нигоњи Шумо вазъи имрўзи адабиёти кўдак дар Тољикистон чї гуна аст? - То солњои 2000-ум вазъи адабиёти кўдак то дараљае бад буд. Бархе аз шоиру нависандагон дигар аз навиштан барои кўдакон даст кашида буданд. «Истиќбол» дар њамин гуна замон тавонист, шоиру нависандагонро љалб кунад ва бо додани њаќќи ќалам бењтарин осори барои бачањо навиштаи онњоро нашр кунад. Имрўз бошад вазъи адабиёти кўдак дар кишвар хуб аст. Њамчунин чї тавре, ки ќайд кардам, мо як зумра љавонони эљодкореро тарбия намудем ва интизор дорем, ки дар оянда онњо барои пешбурди ин адабиёт сањм хоњанд гузошт. -Ташаккур барои суњбат
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
6
Р
№08 (008) 24 июли соли 2013
Ќонун дар рўзгори мо
www.ruzgor.tj
аванди рўйдодњои љомеа, сару садоњо дар мавриди номувофиќативу мухолифати иловаву таѓйиротњо ба ин ё он ќонун ва ќабули ќонунњои наву судури дастуроти љадид садои вакилони мудофиаро дар фазои судии мамлакат ношунаво кардааст. Имрўз беш аз њар ваќти дигар адвокатњои кишвар сари бунёди иттињоде меандешанд, ки як фаъолияти њамоњангро дунбол кунад. Чаро?
хилофи Сарќонуни ЉТ мебошад. ФИШОР БОЛОИ ФАЪОЛОНИ ЊИЗБЊОИ СИЁСЇ Вакилони мудофиа мегўянд, тибќи ќонунњои мављуда шањрвандон њуќуќи муттањид шудан, иштирок дар њизбњои сиёсї, иттињодияњои љамъиятиро дошта, њизбњои сиёсї дар асоси гуногунандешии сиёсї барои ташаккул ва ифодаи иродаи халќ мусоидат мекунанд, шањрванд њаќ дорад дар маљлис, гирдињамої, намоиш, рањпаймоии осоишта, ки ќонун муќаррар кардааст, ширкат варзад. Вале ба гуфтаи бону Файзинисо Воњидова мутаассифона, боре њам нашудааст, ки маќомот барои
шавандагон бо усулњои ѓайриќонунии бо ном «облава» мунтазам интиќод менамуд. Ва маќомоти судї волоияти ќонунро таъмин накарда, бо асосњои сунъї даъвои вазорати адлияро ќонеъ намуда, амалан як супориши ѓайрирасмиро иљро намуд. ИТТИЊОДИЯИ ЊУЌУЌШИНОСОН Ба гуфтаи Шуњрат Ќудратов, њуќуќшиноси тољик ташкилотњои њуќуќии Тољикистон дар бахши фаъолияти њуќуќии худ на он ќадар боњушанд, чун ба чашм аён аст, ки њуќуќу озодии инсон поймол мешавад. “Аммо аксари њуќуќшино-
тањия ва ќабули ќонунњо парлумон ва њукумати кишвар ба мутобиќ будани ин ќонунњо ба Конститутсия эътибори љиддї надода, дар љараёни татбиќи онњо ба ќонунњои соњавї њуќуќњои афзалиятнок медињанд, ки дар чунин њолат арзиши олї доштани Сарќонун зери суол гузошта мешавад ва дар як ваќт арљ нагузоштан ба ќонуни асосии кишвар ба њисоб меравад. Бо вуљуди ин мухолифатњо дар ќонунгузории кишвар бо Сарќонун, дар таљрибаи имрўзаи њуќуќи он ќонуну кодексњое, ки ќабул ва мавриди амал ќарор дода шудаанд, аз љониби масъулин аз рўи муќаррароташ иљро намешавад.
Адвокатњо бояд аз як гиребон сар бароранд ё... сон интихобан ба ин ё он нафар назар меафкананд, ки ин хатои мањз аст. Бояд ташкилотњои дохилии њуќуќи инсон барои фаъол кардан кори худ дар як фикр бошанд ва якљоя аз як гиребон сар
Амалан њуќуќу озодињои инсон дар баррасии парвандањои гуногун аз љониби шахсони мансабдори ба таъмини адолати судї љалбшуда мушаххас нест ва иљрои ќонун дар барќарор ва татбиќ на-
бароранд. Лекин дар асл онњо барои кадом шиносашон, хешу табор ва ё кадом пулдоре фаъол мешаванд ва овоз баланд мекунанд. Дар дигар њолот бошад овози онњо шунида намешавад. Бузургмењр Ёров, раиси коллегияи адвокатњои “Сипар” ва њуќуќшиноси тољик ќайд кард, ки дар њаќиќат институти адвокатура новобаста аз он ки адвокатњоро дар як иттињоди ягона љамъ овардааст ё на кўшиш дорад њамон ѓояњои башардўстиву инсондўстї ва ќонуниятро новобаста аз мушкилот иљро намоянд. Наимбек Амирбеков, адвокати собиќадори кишвар њам иброз медорад, ки њамаи адвокатњо имрўз бояд муттањид бошанд, “агар мо иттифоќ нашавем, худ ба њимоятчињо муњтољ хоњем шуд”.
мудани адолати судї ба назар гирифта намешавад. Аз сўи дигар дар љараёни баррасии парвандањо судњо на њамеша принсипњои инсондустию адолатро риоя мекунанд. То ба имрўз дар мурофиањои љиноятї бештар њуќуќи афзалиятнок ба тарафи айбдоркунандаи давлатї дода шуда, адвокат иштирокчии баробарњуќуќи мурофиаи судї эътироф намешавад. Њол он, ки њимоятгари њуќуќи инсон иштирокчии принсипи адолат буда, барои ба тасвиб расидани санади судии одилона сањмгузор аст. Њуќуќуќшиносони тољик бо таассуф иброз медоранд, ки азбаски судњо дар фаъолияти худ мустаќил набуда, пойбанди њокимияти иљроия, ќонунбарор, њукумати кишвар ва дигар сохторњои он мебошад, таъмини волоияти ќонун басо мушкил мегардад. Гувоњи ин гуфтањо дар таљрибаи судии кишвар дар чанд соли ахир љой надоштани њукми сафедкунанда мебошад. Бузургмењр Ёров тазаккур медињад, дар њаќиќат замоне расидааст, ки бояд тамоми созмонњои гуногуни вакилони мудофиа, ки мављуданд, новобаста аз он мухолифатњои дохилї, ки доранд, бояд ба њам оянд ё ба таъбири мардум аз як гиребон сар бароранд. Агар ин кор сурат бигирад, метавон гуфт, ки як иттињоди муназзами адвокатњо дар кишвар шакл мегирад, ки бидуни шак њам ба манфиати мардуму љомеа ва њам ба фоидаи давлату њукумат хоњад буд.
Умед Сиддиќшоњ, барои "Рўзгор" Пўшида нест, ки ташаккули давлати демократї, њуќуќбунёд, дунявї ва иљтимої бе низоми мустаќили судї ѓайриимкон аст. Дар таъмини волоияти ќонун, њифзи њуќуќу озодињои инсон, риояи ќонуният ва тартиботи њуќуќї наќши асосиро њокимияти судї, маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомии кишвар мебозанд. Волоияти ќонун ин риояи ќонуният, њифзи њуќуќу озодињои инсон ва тартиботи њуќуќї мебошад,- мегўяд Файзинисо Воњидова, адвокати Коллегияи адвокатњои «Сипар». Бону Файзинисо суол мегузорад, ки оё дар ин тули 20 соли истиќлолияти кишвар маќомоте, ки барои иљрои ин муќаррарот ва таъмини адолати иљтимої љалб шудаанд, волоияти ќонун, яъне риояи ќонуниятро таъмин кардаанд? Њуќуќшиносони тољик бар ин назаранд, ки дар тули замони истиќлол ба њам муттањид нашудаанд ва агар онњо ба иттифоќ оянд ва ё аз як гиребон сар бароранд, њатман дар њама мурофиањои судї ѓолиб хоњанд омад ва наќзи њуќуќ дар љомеъа камтар ба назар мерасад. Ф. Воњидова таъкид намуд, ки Сарќонуни кишвар инсон ва њуќуќу озодињои ўро ба сифати арзиши олї эътироф намудааст ва барои амалан таъмин намудани њифзу риояи он маќомоти салоњиятдорро масъул сохтааст. Ў мегўяд: “Дар Тољикистон њаёт, ќадр, номус ва дигар њуќуќњои фитрии инсон дахлнопазиранд ва дар шароити кунунї њамаи шохањои њокимияти давлатї ва шахсони мансабдор вазифадор карда шудаанд, ки волоияти ќонун, риояи ќонуният, њифзи њуќуќу озодињои инсонро таъмин кунанд. Таљрибаи њуќуќии кишвар баёнгари он аст, ки имрўз амалан волоияти ќонун аз тарафи маќомоти зидахл ва шахсони мансабдори давлатї бо пуррагї таъмин ва иљрои онњо риоя намешаванд, мо бењтарин ќонунњоро дорем, ќонунњои кишвари мо ба нафъи давлат, љамъият ва шањрвандони худ ќабул гардида, аз њар нигоњ љавобгўи талаботи замон мебошанд”. Тавре њуќуќшиносон иброз медоранд, Конститутсияи Љумњурии Тољикистон баробарњуќуќии њамаи ќишри љомеаро муќаррар намуда, кафолат додааст, ки њар кас њаќ дорад муносибати худро нисбат ба дин мустаќилона муайян намуда, алоњида ва ё якљоя бо дигарон динеро пайравї намоянд
www.ruzgor.tj
ва ё пайравї накунанд, дар маросим ва расму оинњои динї ширкат дошта бошанд. Аммо, мутаассифона, ин њуќуќњои фитрии инсон бо дигар ќонунњо ва санадњои меъёри- њуќуќї мањдуд карда шуда, татбиќи амалии њукми конститутсияро ѓайриимикон мегардонад. Дар чанд соли охир бо ќабули Ќонуни ЉТ «Дар бораи озодии дин ва виљдон», Ќонуни ЉТ «Дар бораи масъулияти падару модарон» ва дигар супоришу амалњои ѓайрирасмии маќомоти марбута ва шахсони мансабдори алоњида
гирдињамої ва ё рањпаймої иљозат дода бошанд, фаъолияти њизбњои сиёсї, ташаббуси гурўњњо ва иттињодияњои љамъиятї бо њар гуна бањонањои сунъї мањдуд шуда, монеъањо эљод карда мешаванд. Бо аризањои даъвогии Вазорати адлияи Љумњурии Тољикистон аз тарафи маќомоти судї барњам додани ташкилотњои љамъиятї ва хусусан ташкилотњои ѓайридавлатии њимояи њуќуќи инсон, ки дар фаъолияти худ ба интиќоди маќомоти давлатї машѓуланд, ба амсоли ташкилоти њуќуќии «Ампа-
Њуќуќуќшиносони тољик бо таассуф иброз медоранд, ки азбаски судњо дар фаъолияти худ мустаќил набуда, пойбанди њокимияти иљроия, ќонунбарор, њукумати кишвар ва дигар сохторњои он мебошад, таъмини волоияти ќонун басо мушкил мегардад. Гувоњи ин гуфтањо дар таљрибаи судии кишвар дар чанд соли ахир љой надоштани њукми сафедкунанда мебошад. њуќуќи њар як шањрванд дар ба амал баровардани муносибатњои динї, маросим ва расму оинњои динї риоя намегарданд. Аз љумла, ба масљид рафтани наврасони то синни 18 сола, интихоби хатибони масљидњо бо розигї ва мувофиќа бо маќомоти мањаллї ва њокимияти давлатї баёнгари гуфтањои болої мебошанд. Ќонунњои ќабулгардида дар ин самт пурра
e mail: info@ruzgor.tj
ро» рў ба афзоиш овардаанд. Созмони њуќуќии «Ампаро» танњо бо асосњои таѓйири мањалли љойгиршавї барњам дода шуда, дар асл ин ташкилот бо гузаронидани мониторинги риояи њуќуќи даъватшавандагон ба хизмати њатмии артиши миллї машѓул шуда, фаъолияти масъулини сохторњои Вазорати дифои ЉТ-ро оид ба њуќуќвайронкунии њуќуќи даъват-
ruzgor@mail.ru
ИСЛОЊОТИ СУДИЮ ЊУЌУЌЇ Ба таъбири њуќуќшиносон тули чанд сол аст, ки барномаи давлатии ислоњоти судию њуќуќї, такмили институтњои ќонунбарор, фаъолияти касбї дар соњаи њуќуќи кишвар идома дорад. Дар раванди гузаронидани ислоњоти њуќуќїсудї аз љониби њукумати кишвар ва Парлумон як ќатор ќонунњо тањия ва ќабул гардиданд, ки ба дигаргунї ва мутобиќкунонии фаъолияти маќомоти марбута дар соњаи њуќуќ ва дигар маќомоти салоњиятдори давлатї равона карда шудаанд. Мутассифона, зимни
www.ruzgor.tj
Абарќудратњо ва мо
№08 (008) 24 июли соли 2013
7
Амнияти Осиёи Марказї дар
«БОЗИИ БУЗУРГИ НАВ»
Ю
рий Крупнов, яке аз мубаллиѓони "Корпоратсияи рушди Осиёи Марказї", дар сафари ахираш ба Душанбе орзўи эњёи "кишвари бузург"-еро, мисли Иттињоди Шўравї намуда ва барномаи сохтани "кишвари бузург"-и хеле содаро пешнињод намудааст: 1) сохтани Иттињоди АвруОсиё, кишвари бузурги нав бо њифзи истиќлолияти давлатњои этникии пасошуравї; 2) Осиёи Марказї барои сохтани Иттињоди АвруОсиё пойгоњи асосї буда, Тољикистон кишвари калидии ин иттињод мањсуб мешавад. Аз ин рў равобити Тољикистону Русия бояд дар авлавияти мутлаќ ќарор бигирад; 3) 12 миллиард доллар сармоя љалбшуда аз Русия ба иќтисоди Тољикистон дар 20 соли наздик бояд истифода шавад.
Комёб Љалилов, «Рўзгор» (Аввалаш дар шмораи гузашта)
Ин як љузъи бозии нав мебошад. Бисёрињо ёд доранд, ки дар соли 2004 дар љараёни сафари Путин ба Душанбе Русия ба Тољикистон 2 миллиард доллар сармоя, аз љумла 600 миллион барои Роѓун ваъда дода буд, вале танњо ќарордоде, ки иљро гардид, ки ба поён расондани сохтмони ниматамоми нерўгоњи Сангтўда-1 ишора мекард ва он њам дар бањои аз худ кардани 75 дарсади сањмияњои ин нирўгоњ мебошад. Сангтуда-1 бояд дарси ибрате барои Тољикистон шавад. Аввалан чї тавр шуд, ки бештар аз 75% сањмияњо ба ширкати русї дода щуд? Дуввум чаро дар сурате, ки Тољикистон барќи истењсол мекардаи худро бо 2 цент мефурўхт, розї шуд барќе, ки дар дохили кишвараш ва аз сарватњњои табииаш истењсол мешавад, бо ќимати 4.3 цент харидорї кунад? Чаро дар шартномањои имзошуда интиќоли барќ таввасути ноќилхо ва таљњизоти "Барќи тољик" ба назар гирифта нашудааст? Саволњои зиёде ба миён меояд, ки њалли онњоро фаќат он шахсони масъуле, ки шартномањоро имзо кардаанд, медонанду халос. Аллакай нишонањое њаст, ки шаш санаде, ки дар охири соли 2012 аз љониби президентњо имзо шуда буд, мисли гузашта њама рўи ќоѓаз мемонад . Тољикистон чун шарики стротегї њама шартњои ќарордоду муоњадањои бо Русия имзо намударо бечуну чаро иљро менамояд. Ба фикри коршиосон ягона воњиди амнияти сиёсї ва иќтисодии минтаќа Созмони њамкорињои Шонгњой (СЊШ) шуда метавонад, ба шарте, ки Афѓонистону Эрон, Покистону Њиндустон ба он аъзо шаванд. Аммо нишонањое њаст, ки на фаќат ИМА, балки Чин ва Руссия низ барои ќабули ин кишварњо ба ин созмон розї нахоњанд шуд. Руссия њатман узвияти Эрону Покистон, Чин бошад узвияти Њиндустонро мушкил хоњанд кард. Дар ин њол Толибон,
ЊИУ, "Ал-Ќоида" ва дигар гурўњњои террористї дар Афѓонистон фаъол шуда, аз тарафи бозингарони сиёсии минтаќа њомї ва пуштибон пайдо намуда, вазъитро ноором ва ба манфиати худ истифода мекунанд. Сиёсатмадорони минтаќа бояд дар назар дошта бошанд, ки сиёсати бартараф намудани хатарњои муосир, ки аз берун ва ё аз дохили кишварњои шўравии минтаќа пайдо шуданашон мумкин аст ва метавонанд ба субъектњои амниятии ин давлатњои ба шакли этникї таъсисёфта зиён расонанд ва сабаби халалдор гардидани њуќуќ ва озодињои инсон, арзишњои моддї ва маънавии љамъият ва сохтори конститутсионии онњо шавад, пеш аз њама ба сиёсати њусни тафоњуми давлатњои этникии пасошуравї байни худашон вобаста мебошад. Байни Тољикистону Руссия, Узбакистон, Ќирѓизистон ва Ќазоќистон чандсад шартномаву ќарордодњо дар њама соњањои сиёсиву иќтисодї баста шудааст. Такрор шавад њам, хело муњим аст, ки давлатњои минтаќа бо назардошти манофеи мардуми худ ва арзишњои љамъиятї на фаќат шартномаву ќарордодњо ќабул намоянд, лозим аст, ки ин шартномаву ќарордодњо татбиќу ташвиќ шаванд ва иљрооти онњо пеш аз њама аз масъулини њокимияти давлати ќотеъона талаб карда шавад. Яке аз чунин шартномањо "Ањднома оид ба амнияти дастаљамъї", мебошад, ки бо маќсади татбиќи наќшањои умумии Русия ва собиќ љамоњири шуравии Осиёи Марказї сарони давлатњои ИДМ 15 маи соли 1992 дар Тошканд ба имзо расонда буданд. Тибќи ин шартнома Русия, Узбакистон, Ќазоќистон ва Ќирѓизистон ўњдадор шуданд ва њастанд ки дар њифзи марзи љанубии мамлакатњои ИДМ дар самти љануб, њамзамон ба Тољикистон дар рафъ намудани тањдиди берун аз марзи љануб љой дошта ширкат карда ва кўмак расонанд. Бо вуљуди ин, ба њукуматњои Тољикистон ва пеш аз њама ба Федератсияи Русия дар солњои љанги Тољикистон зарур
омад, ки бо љиддият иљро намудани ин Шартномаро аз љониби кулли иштирокчиёни он талаб кунад, чунки рўз то рўз мухолифини силоњбадасти тољик дар Афѓонистон неруманд гардида, хатари аз байн рафтани њокимияти русгароро эљод мекарданд Ба љуз аз ин, созмонњои низомї - сиёсї ва љонибњои зери сарварии генерал Дустум, ки барои Руссия ва Узбакистон наќши буферро бояд баљо меоварданд ва мебоист марзи љанубии ИДМ- ро аз фишори нерўњои мухолифини тољик, ки дар он сўи марзи давлатї ќарор гирифта буданд, њифз намоянд, баръакс генерал Дўстум барои васеъ намудани доираи нуфузи худ дар шимоли мамлакат бо президенти он ваќтаи Афѓонистон марњум Бурњониддин Раббонї мубориза мекард ва аз ўњдаи вазифа набаромад. Дар ибтидо, то ба имзо расидани Созишномаи умумии истиќрори сулњ ва ноил гаштан ба ризоияти миллї дар Тољикистон, марзбонони рус ва минбаъд бо њамкорї бо Ќирѓизистону Ќазоќистон ва феълан аз тарафи марзбонони худи Тољикистон мустаќилона амнияти марзи давлатии Тољикистон таъмин ва њифз карда мешавад. То замони тањти назорати пурра гузаштани сарњад байни Афѓонистон ва Тољикистон ба сарњадбонони Тољикистон, мунтазам дар марзи давлатї муќовимати силоњнок миёни марзбонон, (аслан Руссия) ва нерўњои дар он тарафи марз будаи тољик, сабаби ќурбонињои зиёди љонї мегардиданд . Танњо баъд аз андешидани чорањои таъљилии иловагї, яъне роњи
гирифта будааст, ки дар навоњии љанубии Љон-Олой ва Навкат аллакай ду урдугоњи размандагон мебошад, ки то 250 нафар љангї доранд ва аз эњтимол дур нест бо гурўње, ки аз Афѓонистон ба Ќирѓизистон меоянд, "18 июл (2010) дар њамдастї бо гурўњњои мустаќар дар дохили кишвар, шањрњои Ўш, Навкат ва љазирањои марзии Сух ва Шоњимардон дар марзи Узбакистонро ѓасб кунанд". Оё мо ягон бор фикр кардаем ки "гурўњњои мустаќар дар ин манотиќ"-ро кї таъмини моддї ва маънавї мекунад? Ба аќидаи баъзе коршиосон Покистон ва Афѓонистон дар солњои охир тањти фишори байналмилалї маљбур шуданд, шароити њузур дар сарзаминњои ќабиланишинро барои љангиёни хориљї тангтар кунанд. Барои ин гурўњњо роњи вуруд аз сарњади Тољикистон ба Осиёи Миёна ва пайдо кардани пойгоњ дар шарќи Тољикистон низ ѓайри имкон гардидааст, чунки Тољикистону Афѓонистон дар чанд соли охир ќариб њамаи гурўњро дар сарњад аз байн бурда роњбаронашонро нобуд сохт ё ба зиндон андохтанд. Аммо ба фикри баъзе тањлилгарон хатар аз дохил ва зиёдтар аз самти шимол афзудааст, чунки дар ваќтњои охир ЊИУ, Ал Ќоида ва дигар гуруњњои экстремистї ва террористї аз муњољирони корї дар Русияу Узбакистон, Ќирѓизистону Ќазоќистон тарафдорони худро истихдом ва дар кишварњои пасошуравї љобаљо мекунанд ва имкони бозгашт ба минтаќа аз "самти шимол бештар шудааст, то аз самти Вазиристон"и
Ба фикри коршиносон ягона воњиди амнияти сиёсї ва иќтисодии минтаќа Созмони њамкорињои Шонгњой (СЊШ) шуда метавонад, ба шарте, ки Афѓонистону Эрон, Покистону Њиндустон ба он аъзо шаванд. Аммо нишонањое њаст, ки на фаќат ИМА, балки Чин ва Руссия низ барои ќабули ин кишварњо ба ин созмон розї нахоњанд шуд. сулњ, дар охири солњои 90-уми асри ХХ ва мустањкам намудани сарњад аз тарафи худи тољикон пешгирии љиноятњои фаромарзї имконпазир гардид. Ёдовар мешавем, ки дар вазъияти кунунї Тољикистон дар рў ба рўи тањдиди ягон кишвари хориљї ќарор нагирифтааст ва худаш низ наќшаи њамла ба кишвареро надорад. Агар даргирињо дар водии Вахё ва Раштро ба ёд биёварем, маќомоти Тољикистон тирамоњи соли 2010 эълом дошта буданд, ки аъзои гурўњњои мусаллањ ба хоки ин кишвар аз Афѓонистон ворид шуда ва бо гуруњњои мустаќар дар ин манотиќ якљо амал карда буданд. Айнан сарвари Кумитаи мардумии наљоти ватани Ќирѓизистон Абдумаљид Мадумаров низъ эълом дошт, ки гўё аз хадамоти махсус иттиллоъ
Покистон. Умуман таљаммўъи чирикињои хориљї дар хоки кишваре бидуни мусоидати онњо аз тарафи ќуввои махсус ва ё маќомоти он кишвар имкон надорад. Он кишварњое, ки дар минтаќа бозии сиёсииро мебаранд ва даъвои лидериро доранд, њанўз аз оѓози солњои 90 ба тарбияи њадафмандонаи гуруњњои махсус пардохта буданд, то баъдан аз онњо ба њайси василаи сиёсати худ истифода баранд. Њамин тавр, ягона омили асосие ки метавонад сулњу оромї ва њамфањмиро дар байни давлатњои минтаќа пойдор кунад, баррасї ва таљдиди назари шартномаву ќарордодњо байни онњо ва иљрооти ин шартномаву ќарордодњо ба хотири вањдати миллиро дар дохили њар давлати ба шакли этникї сохта шуда, риоя кардан мебошад.
Тољикистон ва Русия. Радиои «Озодї» Феврал 19, 2013 ... 2. Амалиёти хунини русњо дар Дарвоз ва ё чаро Руссия мехоњад марзи тољику афѓонро дубора бигирад? Газ. Самак № 21 аз 22 маи соли 2013 ...
1.
ruzgor@hotmail.com
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
8
Аз рўзгори њамсояњо
www.ruzgor.tj
№08 (008) 24 июли соли 2013
"ТОЛИБОН" ВА ПАШТУНЊО:
ОН СЎИ ДИГАРИ МАСЪАЛА Яке аз масъалањое, ки дар афѓонистоншиносии муосир мавриди таваљљўњ аст, моњияти ќавмии њаркати "Толибон" мебошад. Бахше аз тањлилгарон ба ин назаранд, ки "Толибон" на танњо њаракати сиёсию низомию динї, балки як њаракати ќавмии паштунгаро низ буда, дар асл яке аз унсурњои лоињаи калони "Паштунистони бузург" њастанд. Ин коршиносон гоњо мафњумњои "толиб" ва "паштун"-ро њаммаъно ва ё такмилдињандаи њамдигар медонанд. Њаќиќат доштан ё надоштани ин тасаввур мавзўи људогона аст, аммо масъалаи љолиби дигаре, ки рўи он низ бояд таваљљўњ шавад, таъсири амалии фаъолияти њаракати "Толибон" ва таъсири имељи паштунгароии онњо бар вазъияти воќеии мардуми паштун дар Афѓонистон аст. Абдуллоњи Рањнамо, барои «Рўзгор» Яъне, оё фаъолияти "Толибон" то имрўз манфиатњои воќеии ќавми паштунро таъмин намудааст ва ё ба зарари манфиатњои ин ќавм тамом шудааст? Омўзиши масъала нишон медињад, ки бо вуљуди бо номи њаркати миллигароии паштунњо машњур шудани "Толибон", фаъолияти ин њаркат дар кулл, ба нафъи ќавми паштун, хусусан, ба нафъи мардуми оддии паштун анљом нашудааст. 1. Њамчун њаракати паштунњо шинохта шудани "Толибон" боиси њам дар дохил ва њам дар хориљи Афѓонистон латма дидани эътибори ќавми паштун гаштааст. Хусусан, падидањое чун хушунати намояндагони "Толибон", муносибати онњо бо масъалањои фарњангу маориф ва аз љумла, бо масъалаи њуќуќи занон ва тањсили духтарон, тафсири танги онњо аз шариати исломї, муносибати онњо бо намояндагони ќавму миллиятњои дигари Афѓонистон, аз љумла, дар рафти њамла ба бахшњои шимоли кишвар ва ѓайра боис гаштанд, ки ќавмњои дигари Афѓонистон аксари ин амалу муносибатњоро ба ќавми паштун нисбат дињанд. Дењањо ва боѓзорњои харобшуда ва сўхташуда, ки имрўз њам дар минтаќаи "Шимолї" (ноњияњои шимоли Кобул то оѓози минтаќаи Панљшер), њазораљот ва баъзе бахшњои вилояти Балх боќї мондаанд, дар зењни мардуми ин минтаќањо дањшати њуљуми "Толибон"-ро то имрўз зинда нигоњ медоранд. Њамчунин, дар ин давра дар афкори умумии Афѓонистон њамчун "нирўи дастнишондаи хориљї", хусусан, њамчун "олати дасти Покистон ва Амрико" шинохта шудани Толибон низ дар масъалаи эътибори паштунњо назди ќавмњои дигари кишвар таъсири манфї гузоштааст. Ќавмњои дигар, ки дар солњои њуљуми "Толибон" асосан љабрдида буданд, дар мавриди чї тавр "дар њамкорї бо кишвари бегона ба бародарони њамватани худ њуљум намудани паштунњо" саволњои зиёде доранд. Албатта, аксари шахсиятњои илмию фарњангї ва доирањои тањсилкардаи паштунњо аз нисбат додани амалњои "Толибон" ба ќавми паштун нороњат буда, онро комилан рад мекунанд. Вале ба таври умум, амалкарди "Толибон" ва инъикоси васеъи он дар љомеа ќавми паштунро дар баробари ќавмњои дигари Афѓонистон то љое "забонкўтоњ" намуда, аз назари равонї дар њолати хиљолат ќарор додаст. 2. Ба сафи "Толибон" љалб шудани мардону љавонони паштун боиси ворид шудани за-
www.ruzgor.tj
рарњои калони инсонї ва иљтимої ба ин ќавм гаштааст. Гарчї дар сафи "Толибон" намояндагони ќавмњои дигари Афѓонистон низ мављуданд, вале аксарияти њайати фармондењї, сиёсї ва љангии ин њаракатро намояндагони ќавми паштун ташкил медињанд. Аввалан, дар солњои ављи фаъолияти "Толибон" дањњо њазор нафар мардони паштун дар сафи ин њаркат буда, аз фаъолияти солими љамъиятї ва њатто аз фаъолияти хољагидорию оилавии худ дур мондаанд. Сониян, дар солњои љанги "Толибон" бо "Эътилофи шимол" ва солњои саркубии онњо аз тарафи "нирўњои эътилофи ѓарбї" њазорон нафар аз онњо кушта ва ё захмию маъюб шудаанд. Ин талафоти бузурги инсонї ба њаёти рўњї, оилавї ва иљтимоии њазорњо хонаводаи оддии паштун зарбати љуброннопазир задааст. Имрўз низ њамарўза дар амалиётњо дањњо нафар "толиб" кушта мешавад, ки аз њар 10 нафар 9 нафари кушташудагон мањз паштун мебошанд. Яъне, ин њаркат њанўз њам ба ќавми паштун зарари бузурги инсонї меоварад. Илова бар ин, њазорон нафар аз паштунњое, ки дар давраи фаъолияти "Толибон" дар сафњои он буданд ва њангоми суќути онњо ба хориља (асосан аз тариќи Покистон) рафтанд, имрўз њам бо мулоњизањои амниятї ба Афѓонистон баргашта наметавонанд. Дар кулл, агар теъдоди умумии ќурбониён, толибони муњољир ва размандагони фаъолро дар назар гирем, ин њаракат дањњо њазор нафар нирўи корї ва созандаи ќавми паштунро дар як љанги ноком талаф дода ва ё масраф сохтааст. Илова бар ин, бо сабаби ноамн будани минтаќањои паштуннишини навори љанубии Афѓонистон, то имрўз низ бахше аз муњољирони афѓон, ки њанўз солњи њуљуми Иттињоди Шўравї паноњанда шуда буданд, аз Покистон баргашта наметавонанд. Њоло беш аз 2 миллион нафар аз онњо дар Покистон боќї мемонад, ки аксари онњо сокинони минтаќањои паштуннишин мебошанд. (Барои муќоиса, метавон гуфт, ки аксари муњољирине, ки аз минатќањои марказї ва шимолии ин кишвар ба Ирон ва Покистон рафта буданд, ба сабаби амн гаштани ин минтаќањо солњои охир ба ватан баргаштаанд). Масъалаи дар Покистон боќї мондани муњољирини Афѓонистон имрўз на танњо як мавзўи муњимми инсонї ва иљтимої, балки як мавзўи муњимми сиёсию амниятї низ мебошад. Зеро, аз як тараф, мављудияти ин теъдоди бузурги муњољирон яке аз монеањои асосии оддї шудани муносибатњои Афѓонистону Покистон буда, аз тарафи дигар, муњити ин муњољирон яке аз манбаъњои асосии бо љан-
e mail: info@ruzgor.tj
гандагон таъмин намудани њаракати "Толибон" ба њисоб меравад. Њамин тавр, фаќат мушоњидаи мушкилоти инсонии мардуми минтаќањои паштуннишини Афѓонистон кофист, то гуфта шавад, ки мардуми оддии паштун аз фаъолияти "Толибон" њељ суди воќеие надидаанд. 3. Њузур ва фаъолияти "Толибон" дар минтаќањои паштуннишини Афѓонистон боиси нообод ва аз барномањои рушди иќтисодию иљтимоии умумимиллї берун мондани бахше аз ин минтаќањо гаштааст. Минтаќањои љанубї ва љанубу ѓарбии Афѓонистон, ки ба таври анъанавї бештар минтаќањои паштуннишин ба њисоб мераванд, аз назари табиат, иќлим ва љойгирии љуѓрофї шароити хуб дошта, дар онњо заминањои муносиби рушд вуљуд дорад. Аммо, дар айни замон, ин минтаќањо аз назари мављудияти зерсохторњо (роњњои муосир, хатњои муосири обу барќ), рушди риштањои гуногуни саноатї, кишоварзии санъатишуда, хидматрасонињои иљтимої, шањрсозию ободонї ва ѓайра дар муќоиса бо минтаќањои дигари Афѓонистон дар њолати ногувор ќарор доранд. Ин тафовути рушди минтаќањо дар дањсолањои охир боз њам љиддитар шудааст, ки яке аз сабабњои аслии он фаъолиятњои њаракати "Толибон" дар ин минтаќањо мебошад. Ба таври мисол, имрўз
Њ
Њамчунин, дар ин давра дар афкори умумии Афѓонистон њамчун "нирўи дастнишондаи хориљї", хусусан, њамчун "олати дасти Покистон ва Амрико" шинохта шудани Толибон низ дар масъалаи эътибори паштунњо назди ќавмњои дигари кишвар таъсири манфї гузоштааст. Ќавмњои дигар, ки дар солњои њуљуми "Толибон" асосан љабрдида буданд, дар мавриди чї тавр "дар њамкорї бо кишвари бегона ба бародарони њамватани худ њуљум намудани паштунњо" саволњои зиёде доранд.
аз он "форм"-њои машњури Љалолобод (хољагињои парвариши мандарин, афлесун ва зайтун), ки яке аз ифтихороти Афѓонистон буданд, акнун асосан заминњои хароба ва дарахтони хушкида боќї мондаанд. Фаъолияти "Толибон" ба ободии ин минтаќањо дар солњои охир аз чанд љињат таъсири манфї доштааст. Аввалан, бо сабаби љангњои доимї бо "Толибон", хусусан, дар аввали солњои 2000-ум, ки бахше аз ин минтаќањо аз тарафи нирўњои "эътилофи зиддитерористї" ракетаборону бомбаборон шуда буданд, на танњо бисёре аз ободињо ва зерсохторњо, балки бахше аз манзилњои зист ва моликияти хусусии мардум низ осеби шадид диданд. Ќисмате аз онњо то имрўз низ дар њолати вайрона ва ё нимавайрона боќї мондаанд. Сониян, бо сабаби ноамнии доимї дар ин минтаќањо, дар онњо ќариб њељ гуна сармоягузории љиддии хориљї дар бахши саноат ва зерсохторњо анљом нашудааст. Барои муќоиса метавон гуфт, ки дар минтаќањои марказї ва шимолии Афѓонистон миллиардњо доллар
ruzgor@mail.ru
сармоягузории мустаќими ширкатњои хусусии хориљї љалб шудааст. Сеюм ва аз њама муњимтар, ба сабаби мављудияти "Толибон" ва ноамнии доимї, аксари ин минтаќањои Афѓонистон амалан шомили барномањои миллии ободонї ва созандагї нагаштаанд. Дар масъалаи ободонии шањрњо ва дењот низ дар ин минатќањо корњои бунёдї ва љиддї анљом нашудааст. Табиист, ки чунин ќафомонї ба сатњи зиндагии мардум, ба њалли масъалањои иљтимої ва барои дар њолати фаќру мўњтољї боќї мондани ањолии одии ин минатќањо њамаљониба мусоидат менамояд. Ин њолати ногувор ва рушднаёфтагии зерсохтории бахши муњимме аз минтаќањои паштуннишин ва аз бисёре аз имконоти имрўза мањрум мондани мардуми паштун дар ин минтаќањо низ аз љумлаи зиёнњои љиддии фаъолияти "Толибон" ба ањолии паштун мебошад. Дар марњилаи имрўза низ ободии минтаќањои паштуннишини навори љанубии Афѓонистон аз фаъолияти "Толибон" зарари зиёд мебинанд. Хусусан, дар шароите, ки имрўз љангиёни "Толибон" аз мањалњои ањолинишин њамчун "сипари мулкї" истифода менамоянд, зимни баъзе амалиётњои заминї-њавої њатто рустоњо пурра хароб мешаванд. Зеро низомиёни Афѓонистон ва НАТО низ имрўз тибќи усули "аз њар љое, ки оташ кушода шавад, ба
он љо оташ мекушоем" амал мекунанд. 4. Фаъолияти "Толибон" боиси аз раванди умумии иљтимоишавї ва илму саводомўзї ќафо мондани намояндагони ќавми паштун дар бисёре аз минтаќањои љанубии Афѓонистон гаштааст. Тавре маълум аст, солњои охир љомеаи Афѓонистон як "инќилоби тањсилї"-ро аз сар мегузаронад. Аммо дар бисёре аз минтаќањои зери таъсири "Толибон" њанўз њам фаъолияти мактабњо, нуктањои тиббї ва хидматрасонињои иљтимої ба роњ монда нашуда, ањолї аз ин имкониятњои зарурї мањрум мебошанд. То имрўз низ теъдоди донишљўёни донишгоњњо аз ин минтаќањо нињоят кам буда, дар баъзе аз онњо тањсили духтарњо чї дар мактаби миёна ва чї дар мактаби олї иљозат дода намешавад. Њамин тавр, бар хилофи насли љавони минтаќањои марказї ва шимолї, бахши муњиме аз намояндагони насли љавони минтаќањои паштуннишини зери таъсири "Толибон" аз назари илму тањсилот аз њамсолони худ ќафо мемонанд. Ин њолат на танњо ба
Аз рўзгори њамсояњо рушди фарњангию иљтимоии паштунњо, балки дар оянда ба вазъияти умумии ќавми паштун дар сањнаи илмї, фарњангї, иќтисодї ва сиёсии Афѓонистон таъсири љиддї мегузорад. 5. Фаъолияти њаракати "Толибон" ќавми паштунро бо бўњрони вањдати дарунї ва хусусан, бо бўњрони лидери умумипаштунї ва умумимиллї рўбарў сохтааст. Дар як замон њам роњбарии давлат ва њам роњбарии мухолифони мусаллањи давлатро ба ўњда доштани намояндагони паштунњо боиси њолати ногувор дар масъалаи вањдати ин ќавм ва таъмини манфиатњои умумии ќавмии паштунњо шудааст. Њолати кунунї имкон намедињад, ки бисёре аз механизмњои анъанавии вањдати паштунњо кор кунад: њатто органи муњимтарини ин ќавм - "Луи љирга" низ љамъ шуда ва тасмим гирифта наметавонад. Дар рафти ин бархўрдњо кушта шудани шахсиятњои бонуфўзи ќабилавию минтаќавии паштунњо низоъ ва адовати байни онњоро амиќтар менамояд. Масалан, чанд сол пеш бо дасти худи паштунњо кушта шудани волии Ќандањор бародари Њомид Карзай - Ањмад Валї Карзай яке аз намунањои чунин низоъи дарунпаштунї мебошад. Дар канори ин, робитањои мустаќими роњбарони љиноњњои гуногуни паштун бо доирањои хориљї низ имкон намедињад, ки онњо аз љумла, дар њалли масъалањои умумипаштунии худ мустаќилона амал намоянд. Дар чунин њолат, ќавми паштун бо масъалаи боз њам љиддитар, яъне бо бўњрони лидери умумиќавмї рў ба рў гаштааст, ки онро бо номи "бўњрони заъими ќавмї" ёд меоранд. Ин њолат низ барои ин ќавми дорои тарзи зиндагии анъанавї мушкил мебошад, зеро маъмулан, онњо низоми устувори ќавмї дошта, аксаран атрофи роњбарони ќабилањо ва лидери умумимиќавмии худ љамъ меоянд. Вале дар солњои охир ин ќавм натавонист, ки шахсияти хосеро њамчун лидери умумї на танњо барои худ, балки барои тамоми Афѓонистон ироа намояд.
www.ruzgor.tj
№08 (008) 24 июли соли 2013
9
кишвар (нимаи дуюми солњои 90-ум) ба љанги дохилии Афѓонистон шарњу мазмуни ќавмию миллї бахшида, ба муносибатњои байниќавмї дар ин кишвар зарбаи љуброннопазир ворид намуд. Солњои муќовимати ќавмї боис гашт, ки "рўњи ќавмї" дар намояндагони миллатњои ѓайрипаштун низ бисёр ќавитар шуда, мавќеъгирии ќавмї ба љузъи муњимми мавќеъгирии сиёсии онњо табдил шуд. Њамин тавр, метавон гуфт, ки фаъолияти "Толибон" эњсосоти ќавмии миллатњои дигари Афѓонистонро шадидан бедор намуда, онро мазмуну инсиљоми назарию сиёсї бахшида, дар нињоят, тааллуќи ќавмиро ба яке аз андозагирињои асосии равандњои сиёсии Афѓонистони муосир табдил додааст. Онњо ќавмњои дигарро дар баробари паштунњо маљбуран басељ намуда, барпо хезонда, бар хилофи хоста ва манфиатњои худ, "инќилоби ќавмњо"-ро дар Афѓонистон имконпазир сохтанд. 7. Фаъолияти њаракати "Толибон" ба шикаста шудани тасаввури дусадсола дар бораи "њокимияти сиёсии паштунњо бар Афѓонистон" мусоидат намуда, заминаи психологии ин эътиќодро дар назари ќавмњои дигари Афѓонистон аз байн бурд. Яъне, дар нињоят, бо дар назар гирифтани тамоми он тањаввулоти сиёсї, фарњангї, иљтимої ва равоние, ки дар ду дањсолаи охир дар фазои муносибатњои ќавмии Афѓонистон рух дод, метавон гуфт, ки заминаи равонї ё пихологии он њолате, ки бо номи "бофти анъанавии љомеаи Афѓонистон" ва "тавофуќи таърихии миллатњои Афѓонистон" номида мешуд, амалан аз байн бурда шуд. Мазмуни ин "бофти анъанавии љомеа" дар он буд, ки ќавми паштун њамчун ќавми давлатдор ќудрати олии сиёсї, низомї ва молиявии кишварро маъмўлан дар ихтиёр дошта, ќавмњои дигар гўё наќшњои дуюму сеюмдараљаро иљро мекарданд. Аз љумла, тољикон пеш аз њама, маќомоти фарњангї, ќазої, идорї, иљтимої ва машваратии сиёсиро дар ихтиёр
ли имрўз то ин андоза ба мавќеъ ва њимояти ќавмњои дигар вобаста ва ниёзманд набуд. Пеш омадани ин њолати комилан нави таърихї барои паштунњо, яке аз љиддитарин натиљањои фаъолияти њаракати "Толибон" барои ќавми паштун дар Афѓонистон мебошад. 8. Дар сатњи калони минтаќавї низ фаъолияти њаракати "Толибон" ба худи идеяи "Паштунистони бузург" зарбаи љиддї зада, имкони амалї шудани онро боз њам мушкилтар ва шояд номумкин сохтааст. Идеяи "Паштунистони бузург" пеш аз њама, ба њудуди Афѓонистон њамроњ шудани минтаќањои васеи паштуннишини Покистон ва ё дар заминаи минтаќањои паштуннишини ду кишвар сохтани давлати ягонаи паштунњоро дар назар дорад. Аммо, фаъолияти њаракати "Толибон" дар ду дањсолаи охир ба пояњои идеяи "Паштунистони бузург" зарбаи љиддї
сти тољикон гузашта, то соли 1996 он њамчун њукумати воќеии Афѓонистон ва пас аз ишѓоли Кобул аз тарафи "Толибон" низ њамчун њукумати расмии ќонунии Афѓонистон фаъолият намуд. Аммо ќиёми "Толибон" боис гашт, ки ин њукумат суќут ёфта, пас аз конфронси Бонн дар соли 2001 роњбарияти олии њукумат дубора ба ихтиёри паштунњо баргардад. Аммо бо вуљуди имкониятњои ќавї, њокимияти феълии онњо аз назари машруияти љамъиятї ва равонї дар муќоиса бо даврони то бўњрон ќавї нест. 2. Мусаллањ нигоњ доштани ањолии минтаќањои паштуннишин. Бинобар нисбатан амн шудани вазъияти минтаќањои марказї ва шимолии Афѓонистон, мардуми ин минтаќањо дар солњои охир ба рўзгори осоиштаи шањрвандї гузаштаанд. Давлат низ дар доираи барномањои "љамъоварии силоњ аз ањолї" си-
дошта, ўзбекњо маќомоти сатњи миёна ва поини низомю амниятию тиљорї ва њазорањо наќши хидматрасониро "ба ўњда доштанд". Ин ќонуни нонавишта на танњо аз тарафи назариясозони миллигарои паштун талќин мешуд, балки аз тарафи оммаи ќавмњои дигари Афѓонистон низ асосан њамчун воќеият пазируфта ва эътироф шуда буд. Аммо тањаввулоти ду дањсолаи охир заминаи зењнии ин "бофти анъанавии љомеаи Афѓонистон"-ро шикаст. Дар солњои охир бисёре аз намояндагони ќавмиятњои Афѓонистон ин назарияро барои худ тањќиромез хонда, ба "њаќќи баробари тамоми халќњо" таъкид доранд. Баъзе аз коршиносони афѓонистонї ба ин аќидаанд, ки назарияи мазкур имрўз заминањои дохилии худро аз даст дода, бештар аз тарафи кишварњои хориљї таъкид ва риоят мешавад. Яке аз хусусиятњои хоссаи давраи нав ин аст, ки солњои охир на танњо тољикон, балки ўзбекњо, њазорањо, туркманњо, балучњо, нуристонињо ва ѓайрањо низ дар Афѓонистон талаби њуќуќњои баробар бо дигарон менамоянд. Намояндагони ин аќаллиятњои ќавмї њоло њељ гуна бастабандии ќавмии ќудратро ќабул надоранд ва ба ќавли яке аз онњо, "акнун дар Афѓонистон ќавми якуму дуюм нест ва Раиси Љумњурии Афѓонистон шудани намояндаи ќавми њазора низ як амри табиї мебошад". Гарчї имрўз низ ќудрати асосии Афѓонистон дар ихтиёри намояндагони ќавми паштун аст, аммо фарќи асосии њокимияти онњо аз њолати анъанвї дар он аст, ки он ваќт њоким будани паштунњо аз тарафи љомеа аз назари урфї ва равонї бисёр оддї ва табиї ќабул мешуд, вале акнун он аз ин ду пояи асосии машруияти худ мањрум шудааст. Яъне, њоки-
задааст. Аз як тараф, дар њолати ноамн ва рушднаёфта нигоњ доштани минтаќањои паштуннишини Афѓонистон ва ба рушди нисбї дар ин самт расидани минтаќањои паштуннишини Покистон боис гаштааст, ки байни ин ду минтаќа тафовутњои зиёд ба вуљуд ояд. Имрўз паштунњои Покистон аз имкониятњое чун маориф, тандурустї, њифзи иљтимої, барќ, роњњои обод ва ѓайра бархурдор буда, дар муќоиса бо паштунњои Афѓонистон зиндагии осуда ва бисёр бењтар доранд. Аз тарафи дигар, зиндагии тўлонї дар дохили марзњои Покистон боиси ба тадриљ ташаккул ёфтани психология ва мавќеи "шањрвандии Покистон" дар паштунњои он тарафи марз гаштааст. Насли нави паштунњои Покистон мањз "тањсили покистонї" гирифта, худро мањз њамчун шањрванди Покистон мешиносанд. Фаъолияти гурўњи "Толибон" ин тафовутро амиќтар намуда, аксарияти љавонони тањсилкардаи паштуни Покистониро ба дарунтари "њуввияти покистонї" ва бо дарки бештари "тафовут аз афѓонњо" њидоят намудааст. Бо таваљљўњ ба ин тањаввул, метавон гуфт, ки имрўз идеяи дар асоси паштунгарої људо шудан аз Покистон ва њамроњ шудан ба хоки Афѓонистон дар байни ањолии калонсол ва ё дар минтаќањои рушднаёфтаи ќабиланишини паштун њанўз роиљ аст, вале миёни насли нави тањсилкарда ва миёни ањолии минтаќањои ободу шањрии паштунњои Покистон акнун њељ дастгирї надорад. Њамин тавр, метавон гуфт, ки фаъолияти "Толибон" ба пояњои равонї ва иљтимоии андешаи "Паштуннистони бузург" зарбаи љиддї задааст. Ба таври даќиќтар, фаъолияти ин гурўњ ин андешаро дар фазои иттилоотї матрањтар намудааст, вале аз љињати
лоњи мардуми минтаќањои шимолї ва марказиро амалан љамъоварї намудааст. Вале ноамнии минтаќањои љанубї боис гаштааст, ки љамоварии силоњи онњо анљом нашудааст. Илова бар ин, ањолии баъзе минтаќањои љанубї бо номи "гурўњњои худдифо" мусаллањ мебошанд, то рустои худро аз "Толибон" њимоя кунанд. Њамин тавр, бахше аз ањолии минтаќањои љанубї бо номи "толиб" мусаллањанд ва баъзеи дигар бо номи "дифоъ аз толиб" силоњ доранд. Маънои низомї-сиёсии ин вазъият чунин аст, ки дар сурати пас аз соли 2014 пеш омадани бањсњои ќудратию низомї ва ё љанги шањрвандї дар Афѓонистон, ањолии минтаќањои паштуннишин хуб мусаллањ буда, ањолии минтаќањои дигар асосан бесилоњ мебошанд. Ин њолат метавонад дар таносуби ќудрат дар Афѓонистон таъсири амиќ гузорад. *** Хулоса, бо вуљуди ин, агар манфиатњои воќеии мардуми одии минтаќањои паштуннишини Афѓонистон, сатњи рушди фарњангию иљтимої ва сатњи зиндагии воќеии ин мардум дар назар гирифта шавад, метавон гуфт, ки мављудият ва фаъолияти гурўњи "Толибон" дар кулл, ба манфиати мардуми одии паштун набудааст, балки ин мардумро аз бисёр имкониятњои рушди воќеї мањрум гузошта, ба сарнавишти он зиёни бузурге расонидааст. Шояд тарроњони њаракати "Толибон", баъзе кишварњои хориљї, идеологњои миллигароии паштун ва худи роњбарони ин гурўњ аз фаъолияти он манфиатњои зиёде дида бошанд, вале яќинан, фаъолияти њаракати "Толибон" дар маљмўъ ба манфиати мардуми одии минтаќањои паштуннишини Афѓонистон анљом нашудааст.
мияти имрўзи паштунњо дигар на бар пояи урф ва эътирофи табии наќши роњбарии онњо аз тарафи ќавмњои дигар, балки асосан, аз роњи сохтани эътилофњо ва муомилањои љиддї бо намояндагони ќавмњои дигари Афѓонистон ва мусоидати љиддии хориљї нигоњ дошта мешавад. То љое, ки дар тамоми тўли таърихи давлатдории Афѓонистон ќавми паштун барои "њукумат рондан" бар ин кишвар мис-
А
амалї номумкинтар сохтааст. *** Албатта, ба хотири комил шудани манзара, бояд зикр кард, ки фаъолияти "Толибон" ба њалли ду масъала барои паштунњо мусоидат низ намудааст: 1. Бозгашти њокимияти расмии паштунњо. Яъне, пас аз суќути Наљибуллоњ дар апрели 1992 њукумат дар Афѓонистон амалан ба да-
ммо тањаввулоти ду дањсолаи охир заминаи зењнии ин "бофти анъанавии љомеаи Афѓонистон"-ро шикаст. Дар солњои охир бисёре аз намояндагони ќавмиятњои Афѓонистон ин назарияро барои худ тањќиромез хонда, ба "њаќќи барбарои тамоми халќњо" таъкид доранд. Баъзе аз коршиносони афѓонистонї ба ин аќидаанд, ки назарияи мазкур имрўз заминањои дохилии худро аз даст дода, бештар аз тарафи кишврањои хориљї таъкид ва риоят мешавад.
Фаъолияти њаракати "Толибон" дар нињоят боиси бўњронњои амиќи дарунии ќавми паштун ва пеш омадани "инќилоби ќавмњо" дар Афѓонистон гаштааст. Ин мушкили паштунњо хусусан, бо наздикшавии интихоботи президентии Афѓонистон бо тамоми љиддияти худ зоњир шудааст. Зеро, коршиносони афѓонистонї ошкоро ин масъаларо ба миён мегузоранд, ки имрўз шахсияти бонуфўз ва ќобили ќабули њамагоне нест, ки њамчун лидери умумимиллї аз тарафи паштунњо ба маќоми президентии Афѓонистон пешбарї шавад. Хусусан, чењраи ду шахсияти асосии имрўзи паштунњо, президенти амалкунанда Њомид Карзай ва роњбари њаракати "Толибон" Муллоумар дар фазои иттилоотї ва афкори умумї то њадде кўфта ва "сиёњ" карда шудааст, ки дигар њељ гуна шанси гирифтани наќши лидери бонуфўзи умумимиллиро на дар сатњи ќавми паштун ва на дар сатњи кулли Афѓонистон надоранд. Њамин тавр, шикастани вањдати паштунњо ва пеш омадани бўњрони лидерї дар ин ќавм аз осебњои дигарест, ки аз фаъолиятњои њаракати "Толибон" ба паштунњо ворид шудааст. 6. Фаъолияти "Толибон" ќавмњои дигари Афѓонистонро ба "мавќеи ќавмї" тањрик намуда, онњоро дар мухолифати огоњона бо арзишњои паштунгарої ќарор додааст. Албатта, Афѓонистон љомеаи чандмиллиятї буда, муносибати байни ќавмњо дар он њамеша мавзўи њассоси сиёсию фарњангї ба њисоб мерафт. Аммо њамчун "намояндаи як ќавм" матрањ шудан ва зиёда аз ин, ба њудудњои таърихї ва анъанавии ќавмњои дигар њуљуми низомї овардани "Толибон" боис гашт, ки ќавмњои дигари Афѓонистон низ муборизаи зиддитолибонии худро "тафсири ќавмї" дода, дар муќобили ин њаракат пеш аз њама, мавќеи ќавмї гиранд. Њамин тавр, хусусан, њуљуми "Толибон" ба минтаќањои шимолии
ruzgor@hotmail.com
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
10
Б
Љањонгирдї ва рўзгор
www.ruzgor.tj
№08 (008) 24 июли соли 2013
Љањонгардонро чї гуна бояд шефтаи Тољикистон кард? есарусомонињо фаъолияти кишварњои арабро дар бахши туризм ва љањонгардї коста гардонидааст. Аз ин њолот истифода бурда, иддае кишварњо омодагии худро барои пазироии сайёњон ба харљ медињанд. Пас барои кишваре чун Тољикистон чї коре амалї сохт, то туризми худро густариш дињад ва ё чї бояд кард, ки таваљљуњи љањонгардон ба Тољикистон бештар шавад? Бо ин савол «Рўзгор» ба коршиносони гуногун мурољиат намуд, ки посухашон ба таври мухтасар дар зер меояд.
Лола Олимова, коршиноси умури байналмилалї - Бо он инфрастуктурае, ки њоло дар Тољикистон дорем, дар бораи густариши туризм гуфтан мушкил аст. Аввалан ба нархи чиптањои њавопаймоњо нигаред. Мо дўстони зиёде дорем, ки Тољикистонро дўст медоранд ва мехостанд ба инљо сафар кунанд, аммо ваќте ки арзиши гарони роњкироро мебинанд, аз фикрашон мегарданд. Як дўсти ман, ки дар Молдова зиндагї мекунад, мегўяд, ки бо нархи як тарафи роњи њавопаймоии Кишинев - Душанбе вай се бор ба Телавив ва Исроил «туда-обратно» сафар мекунад. Дуюм, њар ќадар, ки њукумат ба роњсозї таваљљўњ мекунад, њамоно мо роњњои хуб надорем ва сифати роњњои бунёдмешуда аз касе пўшида нест. Туристони њозира хеле “эрка” шудаанд аз љињати комфорт. Онњо мехоњанд ба баландкўњњои Тољикистон бо комфорт расанд ва дар онљо њам бо њузуру њаловат истироњат кунанд. Ва њамаи инро бо нархи нињоят арзон дастрас кадран мехоњанд. Яъне, Тољикистон дар соњаи туризм бо мамлакатњои араб раќобатпазир бояд бошад. Ин кай мешавад? Худо медонад. Чун ки мо на танхњо мењмонхонањои бароњат надорем дар минтаќањо, балки хизматгузории дурустро ба роњ монда наметавонем.
Ќурбон Собир, њунарманди театр ва синамо -Шумо як бор аз Тољикистон бароед ва баъд ворид шавед. Он гоњ пай хоњед бурд, ки дарвозаи кишвар дар чї гирифторист. Ростї доштани чунин кормандон дар фурудгоњ шармандагист. Њамагї як њавопаймо меояду воњимаи рўзи ќиёмат. Агар ду ё зиёда њавопаймо биёяд чї мекарда бошанд? Ин њолро дида, ки ба кишвари мо меояд?
Хилватшоњи Мањмуд, роњбари Гурўњи расонањои “Озодагон” Зулфиќори Исмоилиён, тањлилгари масоили иќтисодї
- Тољикистон бо табиати бињиштосо миёни дигар кишварњои минтаќа љойгоњи хоси худро дорад. Манотиќи куњистони Бадахшону Зарафшон бошад, аз ќадим љањонгардонро ба худ љалб карда буданд ва мањз аз ин ду љой туристон бештар дидан мекунанд. Дар љануби кишвар ва маркази он низ мавзеъњои тамошобоб зиёданд, аммо туризми муосир бештар ба бозёфтњои антиќа (кадима) ва манзарањои кўњистон таваљљўњ дорад. Маврид ба тазаккур аст, ки бо тамоми имкон ва зарфият њам, агар масъулини бахши туризми Тољикистон кўшиш кунанд, на бештар аз 5 дарсад аз сайёњоне, ки масалан Мисрро медиданд, љалб карда наметавонад. Туристон ба Миср мањз барои тамошои ањромњои фиръавн ва оббозї дар бањр мерафтанд, дар Тољикистон на ин асту на он. Яъне, ќиёси табиати Осиёи Марказї бо давлатњои арабї нодуруст аст. Њарчанд табиату њавои мо аз он кишварњо ба маротиб хубтару зеботар њам бошад, чашми љањонгардон њануз њам ба «экзотика»-и арабї аст.
-Фаъолияти сайёњї ё туризм коре аст, ки ба сиёсату фаъолияти роњбарони њамон давлат вобастагї дорад. Бубинед, ки як нооромї дар кишвари Миср ба рушди туризм то чї андоза латма ворид кард. Аз ин рў давлатдорони кишвари моро лозим аст, ки барои таќвият бахшидан ба рушди туризм сањми беандозаи худро гузоранд. Ва барои љалби сайёњон фаќат кўњњои босафову обу манзарањои дилфиреб кифоя намекунад. Барои ин бояд дар минтаќањо мењмонхонањо бунёд кард, то сайёњон ба роњат истифода карда тавонанд. Аслан мењмонхонањоро набояд дар шањри Душанбе сохт, балки дар њудуди минтаќањои бо обу манзар бунёд намуд, ки ин роњи хуби љалби туризм мебошад...
Шуњрат Ќудратов, њуќуќшинос
Шавкат Шарифов, коршинос
- Дар њаќиќат њодисаи дар давлати араб рух дода сайёњонро дар ин давлатњо кам кардааст ва онњо самти истироњатии худро ба дигар давлатњо кардаанд. Барои он ки Тољикистон акалан 1% ё аќалан 2% ин туристњоро љалб кунад, алњол ягон имконият надорад. Њарчанд Тољикистон манзара ва табиати дилфиребе дорад, ки сайёњонро љалб намояд. Якум, ин шароит-»сервис» барои шањрвандони хориљї дар шањрњои калони мо мисли Душанбе, Хуљанд умуман мављуд нест. Њарчанд як-ду мењмонхонањои хуб њам дорем. Дуюм, барои сайёњоне, ки аз он давлатњо бо мо раводид доранд, шароити дарёфти осонтари визаи вуруд ба роњ монда нашудааст. Ва ба он давлатњое, ки консулгарии Тољикистон дар фурудгоњ амал менамояд, боз њамон фасод љой дорад. Ва ин барои бори дуюм ба Тољикистон омадани турист халал мерасонад. Сеюм, дар он амокине, ки туристњо бояд рафта сайру гашт ва тамошо кунанд, ягон мењмонхонаи хубу роњњои хубу тахту њамвор надорем. Ин аст, ки онњо аксаран дар пойтахт мустаќар мешаванд ва мераванду бегоњ боз ба шањри пурмаѓал ногузиранд баргарданд. Чорум, мардуми мо то њол бо љањонгардон муомила ва рафтори хуб карда наметавонанд ва умуман Тољикистон барои ќабул кардани туристњо шароити хуб надорад.
Азорабек Азорабеков, директори ЉДММ «Дишидак»
Умед Давлатзод, иќтисодшинос
- Албатта, кишвари мо дорои табиати нотакрор аст, ки таваљљўњи зиёди сайёњони хориљиро ба худ љалб намудааст. Вале як доштани чунин табиат мояи хушбахтї намешавад. Бояд хизматрасониро љавобгў ба меъёрњои байналхалќї ба роњ монд. Дар њоле агар дар минтаќањхои кўњї ягон мењмонхонаи хурди дорои шароитњои оддитарин яъне, оби гарм, њољатхонаи тозаву озода набошад, табъи сайёњ хира мешавад. Даъфаи дигар намеояд ё ба ягон дўсту шиносаш њам омадан ба ин љоро тавсия намедињад. Агар хоњем кишвари сайёњону љањонгардон бошем, аз худи фурудгоњ то аѓбаи баландтарини Мурѓоб бояд барои будубоши сайёњон шароити даркорї фароњам орем. Пасон њукумат бояд маблаѓ дареѓ надошта, барои баланд бардоштани имиљи давлат тариќи таблиѓот дар расонањои бонуфузи хориљї наќш гузорад ва ба ин васила љалби љањонгардон ба диёри кўњсори мо беш аз пеш афзун мешавад.
www.ruzgor.tj
Аввалан, барои љалб намудани туристон ба кишваре чун Тољикистон рекламаи хуб лозим аст. Хусусан, доштани студияњои телевизионии моњвораї ба ин хело мусоидат мекунад. Аммо имконияти Тољикистон дар ин љода мањдуд аст. Боз њам телевизионњои Тољикистон бештар сиёсатзада буда, ба масъалањои маънавї ва иктисодиёт хело ањамияти кам медињад. Ин баёнгари он аст, ки барномањои шабакањои телевизионии Тољикистон сиёстзадаву дилгиркунанда буда, баъзе аз тањлилњо ва назарсанљињо нишон додаанд, ки онњо ба таври дилхоњ њатто дар дохил низ тамошобин надорад. Як омили дигар ин аст, ки аксар мавзеъњои туристии Тољикистон ба талабот љавобгў нестанд. Тозагї, муомилањои кормандон ва ходимони истирохатгоњ ва осоишгоњњо, мавзеъњои табобатї тамоман аз маданияти мењмондорї фарсахњо дур аст. Боз махсус ширкатњо ва ољонсињои турист-рекламавї лозиманд, ки аз табиати зебову дилнишин ва мавзеъњои табобативу осоишгоњњои хуби Тољикистон махсус филмњои рекламавї сабт намуда, бо забонњои гуногун ба љањониён ба намоиш гузоранд. Одобу маданияти фарќкунанда аз дигарон ва услубњои нави мењмондории хоси шарќиёна бояд дар донишкадањои махсус омўзонида шаванд. Аммо аз тарафи дигар туризм ва сайёњат агар ба маънавиёти мардуми кишвар таъсироти манфї мерасонида бошад, аз ин тарњи иќтисодї бояд даст кашид, зеро баъдтар дањњо баробар масраф лозим мешавад, ки ин мардумро ба одобу ахлоќу маданияту маърифат ва муќаддасоти худашон баргардонед.
e mail: info@ruzgor.tj
- Аввалан, барои ќабули љањонгардон инфрасохтори сатњи байналмилалї лозим аст. Яъне, терминали њавоиву постгоњњои замонавї дар гузаргоњњои сарњадї ва њатто бо мутахассисони варзидаи ифтихори миллидоштаи донандаи њадди аќал як забони хориљї. Дуввум, фарњанги мењмондории худро бояд таѓйир дињем. Яъне, агар ў мењмони шахсии мост, пас мењмонии ў як рўз аст, пасон бояд пардохт намояд. Ва ин иртибот дорад ба њамаи зинањо. Саввум, мо аксаран мегўем, ки имрўз аллакай дар фалон донишгоњу донишкада ихтисосњои туризму мењмондорї кушодаему аллакай њатто мутахассис низ дорем, аммо боре арзёбии сатњи тахассуси онњоро нагузаронидаем. Баъдан, пеш дафтари арзу шикоятњо дар њамаи корхонањои сохњаи хизматрасонйї буд, ки њангоми тафтиш аз он истифода мешуд. Минбаъд, соњаи косибиро бояд ривољ дод, ки туристон савѓотињои хоси Тољикистонро бо худ бибаранд.
ruzgor@mail.ru
Таљрибаи рўзгор
www.ruzgor.tj
№08 (008) 24 июли соли 2013
11
дар се конститутсия курдњо њаќи миллат буданро надоштанд. Онњо њамзамон њаќ надоранд бо забони модарии худ дар макотиб тањсил кунанд, нашрияњои чопї дошта бошанд, ба гузаштаи худ бинозанд, таърихи худро биёмузанд. Аз ин рў њизби курдии “Сулњ ва демократия” бар ин назар аст, ки бо пуштибонии худ аз лоињаи конститутсияи нав метавонад барои курдњо озодињои демократї оварад. Курдњо њоло сари ба даст овардани мухторият талош доранд ва гуфтушунидњо бо њукумати Эрдуѓон аллакай онњоро ба ин хушбин кардааст. Гувоњи ин бо даъвати Абдуллоњи Уљалон аз Туркия хориљ шудани артиши њизби Курдистон буд, ки ахиран сурат гирифт. Ба дигар маънї њизби њоким зина ба зина ба њалли демократї ва сулњомези мушкилоти курдњо наздик мешавад. Њарчанд тањлилгарони хориљї ба ин чандон хушбин нестанд. Аз љумла дотсенти Институти Осиё ва Африќои Донишгоњи давлатии Маскав Павел Шликов мегўяд “алњол љустуљўи роњњои расидан ба мушкилоти курдњо дар Туркия чандон муассир нест”.
Туркия дар остонаи ИНТИХОБОТ ва ЊАМАПУРСЇ
НАЌШИ ЊАРБИЁН ВА ВАКОЛАТЊОИ ПРЕЗИДЕНТ Нуктаи муњими дигаре, ки њизби њоким пешнињод мекунад, коњиши наќши њарбиён дар идораи кишвар аст. То ин замон артиш дар њаёти сиёсии Туркия наќши бориз
Оё њизби исломгарои њоким муваффаќ ба ин њоњад буд, ки эътибори њарбиёнро коњиш дињад ва Эрдуѓонро дар садри њокимияти президентї биншонад? Бобољони Шафеъ, шорењи сиёсии "Рўзгор"
нависи ќонуни асосии нав бояд омода ва ба муњокимаи мардум пешнињод гардад.
АЊЗОБИ МУХОЛИФ ВА ТАЃЙИРОТ Дар пасманзараи ноамнињо ва тазоњуДАР ЌОНУНИ АСОСЇ роти густардаи мардум, ки моњи июн сар то Яке аз мухолифони сарсахти таѓйироти сари Туркияро такон додаву муљиби кушбунёдии низоми конститутсионї Њизби таву захмї шудани садњо тан аз миёни марХалќї-Љумњуриявї (ЊХЉ) аст. Узви комисдуми эътирозї ва нерўњои амниятии кишсияи конститутсионї аз ин њизб Атилла вар шуда буд, њизби њокими “Адолат ва таКарт ба хабаргузорињо ахиран гуфтааст, ки раќќиёт” худро ба як њамапурсии оммавии ЊХЉ ба идомаи кори комиссия то расидан таѓйири низоми њокимият дар кишвар омоба мувофаќа миёни фраксияњои парламонї да мекунад. Ќарор аст ин њамапурсї аллапофишорї мекунад. “Конститутсия њоло кай соли 2014 баргузор шавад ва њадаф аз пурра омода нашудааст ва љаноби Эрдуѓон он Туркияро аз љумњурии парламонї ба бояд инро бипазирад”. Њизби “Њаракати љумњурии прензидентї овардан аст. миллї” њам таќрибан дар њамин мавќеъ Пешнињоде, ки ду сол ба инљониб омўхтаќарор дорад ва сарварони он на як бору ду ву тањќиќ мешавад, аз љониби синфи њоким бор њизби њокимро ба фишор ба аъзоёни дар миён гузошта шудааст. Таѓйири низоми комиссия муттањам намуда буданд. њокимият таѓйири конститутсияи кишварро таќозо мекунад ва бидуни ин њизб наметавонад ба ормонњои Талоши имрўзи Раљаб Тайип Эрдуѓон худ бирасад. Ба ин муносибат љињати ќабули Конститутсияи нав, ки дар њайати 12 нафар, яъне себарояш имкон дињад дар интихоботи нафарї аз њар фраксияи парнавбатї чун номзад ширкат варзад, ба ламонї њайати комиссия таъталоши њокимони кишварњои сис шуда буд, ки муддати ду пасошўравии Осиёи Марказї монанд сол таѓйироту иловањо ба аст. Замоне онњо низ ба хотири аз даст ќонуни асосиро омўхт, вале то ба њол сари љумњурии парнадодани курсињои сарварї бо њар ламонї ё президентї ба тароњу восита будубоши худро ќонунї вофуќ нарасидааст. мекарданд. Гоње ба ќонунњои асосии Вакилони мардумї тикишварашон таѓйирот ворид бќи дастури синфи њоким мекарданд ва гоњи дигар бо мебоист ин корро њанўз роњандозии њамапурсињо муваффаќ ним сол пеш ба анљом меба ин мешуданд. расониданд ва ба ин шахсан худи Раљаб Тайип Эрдуѓон пофишорї карда буд. Вале тўли ин ду сол комиссия натавонист сари масъаАммо ба назар мерасад њизби њоким бими лаи асосї ба хулосаи ягона ояд. Тазоњурочандоне аз ин гуна изњори назарњову тањти густардаи мардум ва бурузи ноамнињои дидњо надорад ва заминањои баррасии умуэњтимолї њизби њокимро водор кард, ки мимардумї фароњам шудааст. Худи замон ин масъаларо тезонад, вагарна интизории њам таќозо дорад, ки мамлакат билохира ба њам омадани назарњои мухталифи фракконститутсияи нав дошта бошад, зеро ќонусияњои парламонї на ба нафъи вазъи сиёнии асосии имрўз соли 1982 ќабул шудааст сии кишвар хоњад буд. Аз ин рў чанде пешва њоло ба рўњи замон мувофиќ нест. Аз ин тар сарвари Маљлис Љамол Чичек дар љаларў Эрдуѓон талош дорад дар наздиктарин са эълон кард: “Мо аз ин беш наметавонем фурсат парлумон лоињаи омодашударо бамунтазир будан. Интихобот дар остона рои муњокима ва таъини рўзи њамапурсї ба овоз монад. Дилпурии Раљаб Тайип Эрќарор дорад”. Мантиќ ба он далолат мекунад, ки спикери парламон мехоњад ба дуѓон ва њамњизбњояш аз он аст, ки дар парбањсњо сари низоми конститутсионї нуќламон лоиња овоз мегирад, зеро барои пата гузорад ва дар кўтоњтарин фурсат пешзириши он тибќи ќонун 3/5 њайати умумии
Маљлис ё худ 330 нафар овоз дињанд. Худи њизби “Адолат ва тараќќиёт” дар парламон соњиби 327 курсї аст ва пайдо кардани се нафари дигар аз миёни ањзоби дигар мушкилот ба бор намеорад. Тањлилгарони масоили амниятии ин кишвар мегўянд ваќтњои охир љалб шудани Эрдуѓон ба њалли ихтилоф бо курдњо танњо фишори берунї нест ва њадаф пазириши Туркия ба узвияти Иттињодияи Аврупо њам нест. Чун Эрдуѓон аллакай медонад, ки зарфи чанд соли оянда умеде вуљуд надорад, ки кишварњои Иттињодияи Аврупо Туркияро ба узвияти худ бипазиранд. Эрдуѓон ба курдњо ва овози онњо дар интихобот ва пазириши Конститутсияи нав эњтиёљ дорад. Вале ба иваз бояд кафолатњои амниятиву озодињои демократї ба онњо дода шавад. Он ки курдњо ахиран љалб шудаанд, ба њамин
дошт ва мањз њамин буд, ки борњо даст ба табаддулот задаву низомњои исломгароро сарнагун кардааст. Ба маънии дигар Раљаб Тайип Эрдуѓон, ки назар ба пешгузаштагонаш бештар дар њокимият поид, њоло мехоњад як навъ ќасос бистонад. Чанд сол пеш бо гумони роњандозии табаддулоти низомї як гурўњи калони њарбиён, ки миёни онњо генералњо ва адмиралњои шинохта њам кам набуданд, боздошт ва зиндонї шуданд. Њоло њизби њоким талош дорад бо истифода аз фурсати муносиб наќши њарбиён дар идораи њокимиятро коњиш дињад ва бо ин васила аз табаддулотњои эњтимолии низомиён љилавгирї кунад. Масъалаи дигар ин ваколатњои президент аст. Дар айни замон Туркия кишвари парламонист ва сарвари давлат сарвазир мањсуб мешавад. Вале њоло дида мешавад, ки мўњлати будубоши Эрдуѓон дар симмати сарвазирї ба поён мерасад ва таъкид њам мешавад, ки номзади ягона ва нисбатан обрўманд аз њизби њоким боз њамин Раљаб Эрдуѓон аст. Аз ин рў мухолифони давлат бар ин назаранд, ки њама талошњои Эрдуѓон бар ин аст, ки худро дар оянда президент бинад ва ќабули ќонуни асосии нав ба поёни сарвазирии ў ва интихоботи раёсати љумњурї рост хоњад омад. ОСИЁИ МАРКАЗИВУ ТУРКИЯИ ДЕМОКРАТЇ
маъност. Яъне, мехоњанд бо истифода аз пешнињодњои давлат барои худ манфиатњоеро касб кунанд. АЌАЛИЯТЊОИ МИЛЛЇ ВА МУХТОРИЯТИ КУРДЊО Масъалаи аќалиятњои миллї дар Туркия дар њаќиќат ба як масъалаи бањсбарангез табдил шудааст. Дар конститутсияи амалкунанда њуќуќи курдњо чун миллати алоњида рад карда мешуд ва як сабаби ихтишош миёни курдњои људоихоњ ва њукуматњои мухталифи баъди Отатурк њамин эътироф нашудани миллати курд дар ќонуни асосии Туркия мањсуб мешуд. Њатто
ruzgor@hotmail.com
Талоши имрўзи Раљаб Тайип Эрдуѓон љињати ќабули Конститутсияи нав, ки барояш имкон дињад дар интихоботи навбатї чун номзад ширкат варзад, ба талоши њокимони кишварњои пасошўравии Осиёи Марказї монанд аст. Замоне онњо низ ба хотири аз даст надодани курсињои сарварї бо њар роњу восита будубоши худро ќонунї мекарданд. Гоње ба ќонунњои асосии кишварашон таѓйирот ворид мекарданд ва гоњи дигар бо роњандозии њамапурсињо муваффаќ ба ин мешуданд. Ин аст, ки њоло дар Тољикистон, Ќазоќистон ва Узбакистон њокимон аз замони пошхўрии Иттињоди Шўравї дигар нашудаанд. Ва имрўз ин њол дар Туркия ба мушоњида мерасад. Раљаб Тайип Эрдуѓон дар поёни мўњлати сарвазирї мехоњад Туркияро кишвари президентї бинад ва ин имкон хоњад дод, ки ду навбати дигар дар ќудрати Туркия бимонад.
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
Аз рўзгори орифон
www.ruzgor.tj
(Аввалаш дар шморањои гузашта)
12
№08 (008) 24 июли соли 2013
ЌИССАЊО АЗ РЎЗГОРИ
ЭШОНИ СУЛТОН... Дар яке аз рўзњои моњи ноябри соли 1922 Махсуми Фузайл бо њамроњии Салимпошшо ва аскаронаш аз роњи аѓбаи Лўлихарвї аз Ѓарм ба Тавилдара меоянд ва аз эшони Сулаймон, ки дар Тавилдара будааст, дар куљо будани Акбар тўќсаборо пурсон мешаванд. Эшони Сулаймон мегўяд, ки дар куљо будани Акбар тўќсаборо намедонад. Он гоњ Махсуми Фузайл ба мусаллањонаш фармон медињад, ки Акбар тўќсаборо пайдо кунанд. Одамони Махсуми Фузайл, ки дар куљо пинњон карда шудани љасади Акбар тўќсабо медонистанд, рафта онро аз зери санги ќаряи Ёзѓанд меоранд ва эшонњоро гунањкор мекунанд, ки гўё Акбар тўќсаборо онњо ба ќатл расондаанд.
ванд дуои ўро дар рўйи љонамозаш ба иљобат расонида мартабаи шањодатро насибаш мекунад. Чун ин хабарро ба Фузайл мерасонанд девонавор фарёд мезанад, ки "ба дор кашедаш гуфтам, ба дор!!!". Навкарон аз тарси љони худ љасади бељони эшони Султонро ба пойи дор бурда саросемавор њалќаи дорро ба гарданаш меандозанд. Дигар мунтазири фармон нашуда бандро бо тамоми ќувва мекашанд. Љасади бељони њазрати эшони Султон ба ин тарафу он тараф алвонљ мехўрад. Эшони Султон дар тан куртаи сафеди дароз ва эзори сафед дошт. Чун тан бељон буд, эзори њазрат ба буљулаки пояш хамидаву руст мемонад. Њарчанд сатри авратро куртаи дарози эшон нигоњ медошт, вале Абдурањмон понсад беихтиёр ба сўйи љасади эшон медаваду эзори ўро гирифта ба миёнаш мустањкам мекунад. Ин њолатро дида Махсуми Фузайл сахт ба ѓазаб омада фармон медињад, ки Абдурањмон понсадро дастгир намуда 21 дарра зананд. "Агар ба љойи ту каси дигар ин корро мекард 21 дарра не, 21 по-
Султони Њамад, «Рўзгор» Махсуми Фузайл њамон замон фармон медињад, ки эшони Сулаймонро ба њабс бигиранд. Навкар мефиристад, ки, ки рафта эшони Султонро аз дењаи Ёзѓанд биёранд. Ваќте ки сарбозони Махсуми Фузайл ба Ёзѓанд расиданд, эшони Султон дар њолати намозгузорї будааст. Мардум кайњо медонистаанд, ки сарбозони Махсуми Фузайл барои бурдани эшони Султон омадаанд. Њарчанд эшони Султонро аз омадани одамони Махсуми Фузайл хабардор карданд, вале ў хабарро ношунида гирифта то дер намоз хондааст. Баъди хориљ шудан аз намоз ў бо либосњои сафед бо њамроњии одамони Махсуми Фузайл ба Тавилдара меояд. Бародари дигари эшони Султон эшони Шорањматуллоњро низ одамони Махсуми Фузайл њамроњашон аз Ёзѓанд мегиранд. Дар Дењи Калони Тавилдара Махсуми Фузайл бо дори омода кардааш эшони Султонро интизор будааст. Баъдњо тасодуфан бо афѓоне шинос шудам, ки бобояш дар њамон замон дар Тавилдара вазифаи ќозигиро ба љо меовардааст,- мегўяд Саидкабир. Њамин афѓон наќл кард, ки бобояш дар ваќти ќатли эшони Султон дар њамон мавзеъ њузур доштааст. Ваќте Фузайл мехоњад эшони Сулаймонро ба дор овезад бобои ин афѓон ба Махсуми Фузайл гуфта будааст, ки "хуб, агар эшони Султон гунањкор бошад, пас ў гуноњеро дар рафтори эшони Сулаймон намебинад. Эшони Сулаймонро Махсуми Фузайл бояд љавоб дињад". Махсуми Фузайл он ваќт ба он афѓон гуфта будааст, ки "агар камтарин далелро медоштам барои ин шаккокият туро низ ба дор мекашидам. Вале афсўс чунин далел надорам". Хулоса, бародарон эшони Султон ва
www.ruzgor.tj
Акси Муњтољ Шоев эшони Сулаймон дар пеши Махсуми Фузайл на танњо сар хам накарданд, зорраву тавалло накарданд, балки бо як виќор ба пешвози марг рафтанд. Онњо мутмаин буданд, ки марг ба рўйи онњо дарвозањои дунёи њаёти љовидонро боз мекард. Касе дар чењраи онњо осори тарсу њарос ва ё пушаймониро надидааст. Мирзонаљот ба наќл аз писари Абдурањмон понсад, содиќтарин нафари Махсуми Фузайл, чї гуна ба шањодат расидани эшони Султонро ба эшони Саидкабир ба ин тарз наќл кардааст. Эшонњо пеш аз он ки ба дор кашида шаванд хоњиши хондани ду ракаат намозро кардаанд. Махсуми Фузайл ба онњо ин корро иљозат додааст. Эшони Сулаймон ду ракаат намозро хонда мехезад, вале эшони Султон њамоно дар њолати нишаста то дер дар сукут будааст. Махсуми Фузайл аз ин кор дар изтироб меафтад. Фармон медињад, ки эшони Султонро аз љояш хезонда ба таги дор баранд. Ваќте ки навкарони Махсуми Фузайл ба назди эшони Султон омада ўро бардоштанї мешаванд, мебинанд, ки барваќт љон ба Њаќ таслим кардааст. Худо-
e mail: info@ruzgor.tj
рааш мекардам,"- гуфтааст ба ў Махсуми Фузайл. Рўзи 18-уми июли соли 2013 Шоев Муњтољ ном сокини 65-солаи шањри Душанбе, яке аз хонандагони њафтаномаи "Рўзгор", бо муаллифи "Ќиссањо аз рўзгори эшони Султон.." телефонї дар тамос шуд ва иброз дошт, ки падари ў Исоев Шоњ, собиќ истиќоматкунадаи дењаи Сайёди ноњияи Тавилдара, ки соли 1970 дар синни 87-солагї вафот кардааст, ба писараш ќиссањои зиёдеро њам дар бораи фармондењи артиши сурх Яков Мелкумов ва њам дар бораи эшони Султон наќл кардааст ва ў омодааст, ки онњоро бо
Э
хонандагони њафтанома дар миён бигзорад. Муаллифи "Ќиссањо…" бо Муњтољ Шоев дар идораи њафтанома мулоќот дошт ва аз забони њамсуњбати хеш лањзањоеро ёддошт намуд, ки хеле љолибанд. Масалан, њамин лањзаи ба дор кашида шудани эшони Султонро Муњтољ Шоев ба истинод ба наќли падараш, ки солњои ќабл аз
будани пулу тиллоњояшро пурсон мешавад. Эшони Султон мегўяд, ки ў пулу тилло надорад. Њама дороияшро ў ба мардуми бенаво таќсим кардааст. Аммо Махсуми Фузайл "ту дурўѓ мегўї!" гўён, бо ќундоќи таппончааш, ки истењсоли Англия будааст, ба сари эшони Султон мезанад. Баъд эшони Султонро пеш-пеш андох-
он Ашёњои аз Эшони Султ а нд ба ёдгормо суќути аморати Бухоро чанд муддат дар артиши амир Олимхон сарбоз низ будааст, ба ин тарз њикоят кард: -Махсуми Фузайл ваќте, ки эшони Султон ва эшони Сулаймонро душман гуфта боздошт мекунад, уламо, мардуми мањал ва њамчунин бародари худи Махсуми Фузайл Махсуми Саддод аз ин кор изњори норозигї мекунанд. Онњо як гуруњи калон шуда ба назди Махсуми Фузайл омада, аз ў талаб мекунанд, ки эшони Султон ва бародарашро рањо кунад вагарна онњо бо ў хоњанд љангид. Махсуми Фузайл дар назди мардум мегўяд, ки ў ягон ќасди баде нисбати эшони Султон ва бародараш надорад, Имшаб онњоро мењмондорї карда фардо љавоб хоњад дод. Мардум низ ба гапи ў бовар карда, пароканда мешаванд. Махсуми Фузайл эшони Султонро он шаб дар саисхонае нигоњ медорад ва Шоњ Исоев, яъне падари њамсуњбати моро супориш медињад, ки эшони Султонро то субњ посбонї кунад. Муњтољ Шоев наќл мекунад, ки "падарам ба эшони Султон имкони фирор кардан аз зиндонро дода будааст, вале ў рад кардааст. Гуфтааст, ки боварї надорад, ки Махсуми Фузайл амали бадеро дар њаќќи ў иљро карда метавониста бошад". Махсуми Фузайл пеш аз дамидани субњ ба назди эшони Султон меояд ва дар куљо
та ба пои дор мебарад. Эшони Сулаймон, бародари эшони Султонро, аллакай ба таги дор оварда будаанд. Махсуми Фузайл ба тарафи эшони Султон гашта аз ў мепурсад, ки агар ягон хоњиши охирин дошта бошї, бигў ман иљро мекунам. Эшони Султон мегўяд, ки "бале ман як хоњиши охирон дорам. Илтимоси ман њамин аст, ки маро пеш аз додарам эшони Сулаймон ба дор бикаш, ки марги фарзанди падарро набинаму насўзам". Дар посух Махсуми Фузайл мегўяд, ки ман њаргиз ин корро намекунам. Ман бародаратро аввал дар пеши чашмат ба дор мекашам, то ин ки пеш аз марги худат аввал барои марги бародарат бимирї". Инро мегўяду фармон медињад, ки эшони Сулаймонро ба дор кашанд. Њамин тариќ аввал дар пеши чашми њазрати эшони Султон Махсуми Фузайл эшони Сулаймонро ба дор мекашад ва сипас худи эшони Султонро. Ба гуфтаи падари Муњтољ Шоев эшонњоро Махсуми Фузайл пинњонї аз мардум ба дор мекашад. Замоне, ки мардум аз ќатли эшонњо огоњ мешаванд, Махсуми Фузайл аллакай роњи Ѓармро пеш гирифта будааст… Ва аммо мо бармегардем ба ќиссањои эшони Саидкабир дар бораи он ки баъди ќатли эшони Султон дар Тавилдара он замон чї иттифоќи дигаре рух дода буд. (давом дорад)
шонњо пеш аз он ки ба дор кашида шаванд хоњиши хондани ду ракаат намозро кардаанд. Махсуми Фузайл ба онњо ин корро иљозат додааст. Эшони Сулаймон ду ракаат намозро хонда мехезад, вале эшони Султон њамоно дар њолати нишаста то дер дар сукут будааст. Махсуми Фузайл аз ин кор дар изтироб меафтад. Фармон медињад, ки эшони Султонро аз љояш хезонда ба таги дор баранд. Ваќте ки навкарони Махсуми Фузайл ба назди эшони Султон омада ўро бардоштанї мешаванд, мебинанд, ки барваќт љон ба Њаќ таслим кардааст.
ruzgor@mail.ru
Дин ва рўзгор
А
www.ruzgor.tj
Боз сухан аз моњи Рамазон аст. Моњи баракату нусрат ва омурзишњи гуноњон. Хушо ба њоли онон, ки ин њикматро дарёфтанд ва рўзњову шабњои Рамазонро ба зўњду порсої, тиловати Ќуръону салавот бар Расул (с) сипарї мекунанд. Хушо ба њоли касоне, ки дар ин моњ чанд хатми Ќуръон доранд ва ин фармудаи Расули Худо (с)-ро ба љо меоранд: “Бењтарин фазилати уммати ман тиловати Ќуръон аст”. Ва хушо ба њоли онон, ки зикри Худо мегўянд, тасбењ мегардонанд ва ба њар донаи он дањњо бор номи он зоти шарифро ба забон меронанд. Хушо ба њолашон, ки аз ин моњ бањрањо мебаранд бо тоату ибодат ва накукорї! Ва ин моњ шарофатњову фазилатњое дорад, ки агар дањњо вараќ сиёњ кунем, боз њам бинем, ки чизе нагуфтаем.
№08 (008) 24 июли соли 2013
рдорї аз њар чизи хубе ва растагории роњ ёфтан ба бињишт ва наљот аз оташи љањаннамро аз ту мехохам. Худовандо! Моро њидоятгар ва роњёфта ќарор бидењ, на гумроњу гумроњкунанда, моро ёри дўстонат ва душмани душманонат ќарор бидењ. Худовандо! Маро сипосгузор ва бурдбор ва дар чашми худ хору дар дидагони мардум бузург ќарор дењ. Худовандо! Маро чунон кун, ки шукри туро бузург шуморам ва бисёр ба ёди ту бошам ва аз насињати ту пайравї ва васияти туро њифз кунам. Худовандо! Аз ту сињатии имон ва устуворї дар њусну хулќ ва комёбие, ки растагорї ба дунбол дошта бошад ва рањмате аз сўйи ту ва офият ва маѓфират ва ризвоне аз сўйи ту хоњонам. Худовандо! Гуноњонам ва тамоми ха-
13
Худовандо! Динамро, ки њамон сарриштаи корњои ман аст, дунёямро, ки зиндагониам дар он аст, охиратамро, ки бозгаштам дар он аст, барои ман нек бигардон. Худовандо! Њар гуноњеро, ки дар гузашта ё дар оянда, нињон ва ошкор муртакиби он мешавам ва њар гуноњеро, ки ту аз он огоњтар аз манї, бубахшой, ки ту бар њар чиз тавоної. Худовандо! Таслими ту мешавам ва ба ту имон меоварам ва бар ту таваккул мекунам ва ба даргоњи ту рўй меоварам ва бо дигарон мубориза мекунам ва аз ту дод мехоњам. Худовандо! Њидоятамро ба ман иноят кун ва аз шарри нафсам маро паноњ дењ. Худовандо! Ончиро, ки ба назари ман намеояд ва ният ва дархостам ба он намерасад, њар он хайреро, ки ба касе аз офаридагонат ваъда додаї ва ё хайре, ки ба назари лутфи худ ба касе аз бандагонат медињї,
Гар бисўзад гў бисўз в-ар навозад, гў навоз
“Касе, ки аз рўи имон ва ихлос Рамазонро рўза бигирад, гуноњони гузаштаи вай бахшида мешавад” . Расулаллоњ (с)
МОЊИ РАМАЗОН ВА ТАФСИРИ ИРФОНИИ ОН Аммо ин бор мо шуморо ба хондану шунидани тафсири рамазонии машоих ва суфиёни пок мехонем, то бубинем, ки онњо ин фалсафаро дар чї ёфтаанд. Чун њар тоифа аз бузургони Ислом рўзаро ба таври худ шарњу тавзењ додаанд ва ин тафсирот њар кадом ба зоти худ зебову љаззоб ва хонданиву шуниданист. Пири суфиёни Њирот Хоља Абдуллоњи Ансорї низ шарње доранд дар ин маврид. Ва тафсири ишонро шарњи ирфонии рўза меноманд, ки барњаќ аст. Хоља Абдуллоњи Ансорї дар «Кашфуласрор» баъди шарњи ояи 183 аз сураи муборакаи Баќара менависанд: «Ба забони ишорат ва баёни њикмат мегўяд: Эй шумо, ки мўъминонед! Рўза, ки бар шумо навишта шуд, аз он навишта шуд, ки њама мењмони Њаќ хоњед буд. Фардо дар бињишт хоњад то мењмонон гурусна ба мењмонї барад, ки каримон чун касеро ба мењмонї баранд, дўст доранд, ки мењмон гурусна бошад, то зиёфат ба дили мењмон ширинтар бувад. Рабби оламин бињишт ва њар чї дар он аст, мўъминонро офарид, ки њељ чиз аз они вайро ба кор нест ва ба он мўњтољ нест. Њикмати дигар гуфтаанд рўзаи рўзадорро. Яъне, то худовандони неъмати њол дарвешон ва гуруснагии ишон бидонанд, аз ин љо буд, ки Мустафо (с)-ро аз аввал ятим кард, то ятимонро неку дорад, пас ѓариб кард то ѓарибии худ ёд оварад ва бар ѓарибон рањмат кунад ва бемол кард вайро, то дарвешонро фаромўш накунад. Рўзаи оммаи мўъминонро ба забони шариат шунидї, акнун рўзаи љавонмардони тариќатро ба забони ањли њаќиќат шунав ва самара ва анљоми он бидон: Чунонки ту танро ба рўзадорї ва аз таъом ва шароб боздорї, ишон дилро ба рўза дароранд ва аз љумлаи махлуќот боздоранд. Ту аз бомдод то шомгоњ рўза дорї, ишон аз аввали умр рўзадоранд, майдони рўзаи ту як рўз аст, майдони рўзаи ишон як умр. ЗАБОНИ ЊОЛИ ОШИЌОН Худовандони маърифатро ин љо рамзе дигар аст: Гуфтанд, Рамазон аз он гуфтанд, ки Раббулъиззат дар ин моњ дилњои орифонро аз ѓайри худ бишўяд, пас ба мењри худ бисўзад, гањ дар оташ дорад гањ дар об, гањ ташнаву гањ ѓарќи об, на ѓарќа сероб ва на ташнаро хоб ва забони њоли ишон мегўяд: Гар бисўзад гў бисўз в-ар навозад, гў навоз, Ошиќ он бењ к-у миёни обу оташ дар бувад. То бад-он аввал бисўзад, пас бад-ин ѓарќа шавад, Чун зи худ бехуд шавад, маъшуќаш андар бар бувад.
Х
удовандо! Байни мо сулњ ва созиш барќарор намо. Моро ба роњњои дуруст њидоят кун ва аз торикињо рањої бахш ва ба сўи нур рањ намо, моро аз корњои зишти ошкор ва пинњон дур бидор. Парвардигоро! Аз ту мехоњам дар муќобили њар кор, ки тавони рўёрўї бо онро надорам, тавоне ба ман арзонї дорї, ки умеди онро надошта ва бар забонам љорї нашуда бошад ва яќине ба ман ато фармо, ки маро аз њољат хостан аз ѓайри ту боздорад; ба дурустї, ки ту бар њар кор ќодир ва тавоної.
Ин аст, ки пири тариќат гуфт: Дар ишќи ту бесарем саргашта шуда, В-аз дасти умеди мо сарришта шуда. Монанди яке шамъ ба њангоми сабуњ, Бигдохтаву сўхтаву кушта шуда. РЎИ НИЁЗ БА ДАРГОЊИ ДЎСТ Худовандо! Эй гардонандаи дилњо! Дилњои моро ба сўйи тоъати худ бигардон. Худовандо! Ман аз ту њидоят ва парњезгорї ва покдоманї ва бениёзї мехоњам. Худовандо! Ман аз заволи неъмат, дигаргунии офият ба ногањон омадани хашмат ва њар гуна нохушнудият ба ту паноњ мебарам. Худовандо! Ман аз илми бефоида ва дили нофурутан, нафси серношуда ва дуое, ки маќбул наяфтад, ба ту паноњ мебарам. Худовандо! Аз фитнаи оташ ва азоби љањаннам ва аз шарри сарват ва фаќр ба ту паноњ мебарам. Худовандо! Аз ахлоќ ва аъмол ва хостањои нописанд ба ту паноњ мебарам. Худовандо! Муљиботи рањмат, асбоби маѓфират ва рањої аз њар гуноње ва бархў-
тоњоямро бубахш. Худовандо! Имон ва яќине ба ман ато кун, ки пас аз он куфр ва инкоре њосил нашавад ва рањмате бар ман арзонї дор, ки ба шарафи гиромидошти ту дар дунё ва охират ноил оям. Эй Худованди мо ва Парвардигори њама чиз! Ман гувоњам, ки ту ба танњої ва беанбоз Парвардигорї. Худовандо! Ба дилам таќвояшро иноят кун ва онро пок бидор, ки ту бењтарин покдорандаи дилњої, ту валиву мавлои онї. Худовандо! Ман аз шарри он чї ба мо додаї ва низ аз шарри он чї ки моро боздоштаї ба ту паноњ мебарам. Худовандо! Имонро барои мо мањбуб бидор ва онро дар дилњомон биёрой ва куфру фисќ ва саркаширо дар чашми мо нопадид бидор ва моро аз њидоятёфтагон бигардон. Худовандо! Моро мусалмон бимирон ва мусалмон зинда бидор ва ба некукорон на фурўмоягон, бипайванд. Худовандо! Дасти баракот ва бахшоиши фазли худро бар мо бозкушо. Худовандо! Ман ба рўзи тињидастї аз ту неъмат ва ба рўзи тарс амният хоњонам.
ruzgor@hotmail.com
ман онро аз ту мехоњам. Эй, Парвардигори љањониён! Ман хоњони рањмати ту њастам! Худовандо! Байни мо сулњ ва созиш барќарор намо. Моро ба роњњои дуруст њидоят кун ва аз торикињо рањої бахш ва ба сўи нур рањ намо, моро аз корњои зишти ошкор ва пинњон дур бидор. Парвардигоро! Аз ту мехоњам дар муќобили њар кор, ки тавони рўёрўї бо онро надорам, тавоне ба ман арзонї дорї, ки умеди онро надошта ва бар забонам љорї нашуда бошад ва яќине ба ман ато фармо, ки маро аз њољат хостан аз ѓайри ту боздорад; ба дурустї, ки ту бар њар кор ќодир ва тавоної. ххх Худовандо! Аз Ту мехоњам ба нерў ва азамат ва салтанат, ки маро аз шайтони рондашуда ва аз шарри њар ситамгари кинатуз паноњ дињї. Эй он ки аз падару модар ва аз тамоми мардум некукортарї! Ту бахшандае њастї, ки бухл намеварзад ва бурдборе, ки љањл дар ў роњ надорад ва азизе њастї, ки залил намегардад. ххх Эй шунавандаи њар садо ва эй пешгирандаи њар заволёбанда! Эй зиндакунандаи устухонњо пас аз пўсида шудан ва эљодкунандаи онњо баъд аз марг! Бар Муњаммад ва Оли асњобаш дуруд фирист ва барои ман ва тамоми мўъминон аз њар ѓаму андўњ роњи рањої муќаррар кун, ту, ки бар њар кор ќодирї. ххх Худовандо! Моро њидоятгар ва роњёфта ќарор бидењ, на гумроњу гумроњкунанда, моро ёри дўстонат ва душмани душманонат ќарор бидењ.
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
14
№08 (008) 24 июли соли 2013
Дин ва рўзгор
www.ruzgor.tj
ОЃОЗИ РАМАЗОН, ИДЊОИ ФИТР ВА ЌУРБОН АЗ РЎЙИ ИЛМИ ЊАЙАТ ВА НУЉУМ Ин гурўњ мегўянд, чї далеле доранд, ки як нафар онро бубинад ва дигарон тавон ва имкони дидани онро надошта бошанд? Ба њамин далел аст ки гуфтаанд, ки бояд љињати ростї ва дурустии ин хабар љамъи зиёде дидани моњи навро гузориш дињанд, зеро дар миёни як љамъи бисёре, ки њама хоњони дидани њилоли моњи Рамазон њастанд, ба фарзи набудани монеъа ва саломатии чашмон агар тафовуте дар тезбинї ва кундбинї бошад, агар фаќат як нафар дидани њилоли моњи Рамазонро гузориш дињад, ѓалат ва иштибоњи чунин касе муњтамил ба иштибоњи наздик аст.
даст ёфта бошад (яъне њисобкунии риёзиро далел њисобидааст). Ќозї Абутайиб њам ин амалро тарљењ дода, афзал шуморида ва ин ба он шабоњат дорад, ки шахси мувассаќе аз мушоњидаи њилол (моњи нав) хабар дода бошад, вале дигарон гуфтаанд, ки рўзаи ў сањењ аст, вале бар вай вољиб нест ва шахсони дигар изњори назар кардааанд, ки таќлид ба он шахси њисобнигар дар сурате ки мавриди бовар ва итминон бошад, љоиз аст. Назари баъзе аз донишмандони исломии бузурги асри мо бар ин аст, ки ба василаи њисобкунии ситорашиносї, яъне илми астрономия њилоли моњ ба сурати ќатъї исбот мешавад. Муњаддиси кабир Ањмад Муњаммад Шокир дар рисолаи худ дар бораи ин ки "Оё оѓози моњњои арабї бо њисоби ситорашиносї
нин даъво ќатъан ботил аст ва ба далели њадисе, ки Абўдовуду дигарон аз Ибни Аббос ба тариќи марфўъ ривоят мекунанд, ки Паёмбари Худо (с) фармудааст: "Њар кї порае аз илми ситорашиносиро биомўзад, ба шуъбае аз илми сењр даст ёфтааст" (Бо ривояти Абўдовуд Ибни Моља, Ањмад ва дигарон). Имом ибни Даќиќ мегўяд: "Назари ман ба ин аст, ки дар мавриди рўза наметавон ба њисоб ва илми њайат эътимод намуд, зеро далели наздикии моњ бо офтоб як рўз ё ду рўз дидани моњ аз рўйи њисоби ситорашиносї ба таъхир меафтад ва ин худ эљоди як њукми шаръї дар ѓайри иљозаи шариати муќаддас аст, вале њар гоњ њисоби ситорашиносї баёнгари ин бошад, ки њилоли моњ ба тарзе ки дида шавад, тулўъ наму-
мушоњида ба воситаи дастгоњњои пуриќтидори расадхонавї ва њисобкунии даќиќи риёзии компютерї сурат мегирад. Аз љумла хатоњо ва иштибоњоти шоеъ назди уламои динї дар ин аср ин аст, ки муътаќид бошанд ба ин ки њисоби ситорашиносии имрўза њамон њисоби таќвимнигорон аст, ки ибтидо ва интињои моњњои ќамариро нишон медињанд, ки баъзе аз он натиљањо ва таќвимњоро ба Зайд ва баъзе ба Амр ва баъзеро ба кадом шахсе нисбат медињанд ва такягоњи бештари онњо китобњои ќадимї аст, ки ин навъ мавридњо ва аз љумла ваќтњои намозњоро дар он муайян менамоянд ва аз назари њамагон маълуму маъруф аст, ки ин навъи таќвимњо миёни соњибони онњо низ тафовут доранд. Ба тавре ки баъзеи аз онњо
Тањиякунанда Ќиёмиддин Сатторї (Аввалаш дар шмораи гузашта)
Дар мавриди хабари Ибни Умар ва шахси аъробї низ ки дар ду ривоят онњо њилоли моњи Рамазонро ба дидани як нафар ба исбот расид, бояд бигўям, ки аллома Рашид Ризо дар њошияи худ бар китоби "Ал-Муѓнї" мегўяд: "Дар ду ривоят баён нашудааст, ки мардум ба дунболи дидани моњ буданд ва љуз як нафар онро надид. Бинобар ин, ду ривоят мавриди низоъи мо ќарор намегиранд, бахусус бо мазњаби Абўњанифа". Бинобар ин, тамоми он чиро ки бар мабнои ду њадис истилол кардаанд, ботил мегардад. Теъдоди он љамоъати зиёд низ, ки бояд чанд нафар бошанд, ба назари имом ё ќозї тањвиз шудааст ва ќавли сањењ бар он аст, ки вуљуди он љамъи миќдор ба адади муайяне набошад. Аз ин рў, мусалмононро вољиб аст, ки дар рўзи бисту нуњуми моњи шаъбон, њангоми ѓуруби офтоб ба дунболи дидани моњи Рамазон бошанд, зеро бар мабнои "муќаддимаи вољиб, вољиб аст", љустуљўи њилоли моњи Рамазон барои мусалмонон вољиб аст, албатта, бо вољиботи кифої, на айнї. Роњи дувум: - Пурра ва комил кардани сї рўзи моњи шаъбон, хоњ осмон соф бошад ё абрнок. Пас њангоме, ки мардум шаби сиюми моњи шаъбон ба дунболи дидани њилоли моњи Рамазон буданд ва касе онро мушоњида накард, дар он сурат сї рўзи моњи шаби шаъбонро комил ва пурра намоянд ва ин дар сурате аст, ки оѓози моњи шаъбон маълум ва собит шуда бошад, то шаби сиюми он барои љустуљўи дидани моњи Рамазон шинохта гардад ва њангоми надидани њилоли моњи Рамазон иќдом ба комил кардани моњи шаъбон гардад, вале бояд донист, ки дар ин кор, яъне исботи моњи шаби шаъбон кўтоњї ва сањлангорї рўй медињад, зеро таваљљуњ ба исботи дохилшавии моњњо љуз дар се моњ воќеъ нахоњад шуд: 1.Рамазон - барои исботи даромадан ба моњи Руза. 2.Шаввол - барои исботи баромадан аз моњи рўза. 3.Зулњиљља - барои исботи рўзи Арафа ва моњи баъди он. Бинобар ин, уммати исломї, бахусус коргузорон ва соњибони
www.ruzgor.tj
амри он ќатъан бояд тањќиќоти худро дар робита ба исботи фарорасии моњњо амалї намояд, зеро муайян кардани баъзе моњњо ба исбот намудани баъзе моњњои дигар иртибот ва бастагї дорад. Роњи сеюм: - Таќдир ва тахмини њилол аст. Њангоме, ки осмон абрнок бошад ва ё њамчунон ки њадис бо ривоятњои мухталиф баён шудааст, яъне монеъагї миёни шумо ва осмон бошад. Дар баъзе ривоятњои сањењ, аз љумла ривояти Молик аз Нофеъ аз Ибни Умар, ки дар асноди њадис ба унвони як санади тиллої ба њисоб меравад ва назди Имом Бухорї аз сањењтарин санадњост, чунин баён шудааст. Ва ин гурўњ дар шабе ки абрнок бошад, ба вољиб будани гирифтани рўза ќоил њастанд. Назари яке аз пешвоёни мазњаби шофеъї Абулаббос ибни Сурайљ ба ин аст, ки касе аз њисоб ва манзилњои фалакии ќамар (моњ) огоњ бошад, агар аз рўйи њисобкунии худ ва огоњияш ба он љо расад, ки фалон рўз Рамазон аст, рўзаи њамон рўз бар вай вољиб мешавад, зеро ў моњро аз рўйи далел шинохтааст ва монанд бар он аст, ки аз рўйи далелу бурњон ба дидани њилоли моњ (моњи нав)
e mail: info@ruzgor.tj
С
"Назари ман ба ин аст, ки дар мавриди рўза наметавон ба њисоб ва илми њайат эътимод намуд, зеро далели наздикии моњ бо офтоб як рўз ё ду рўз дидани моњ аз рўйи њисоби ситорашиносї ба таъхир меафтад ва ин худ эљоди як њукми шаръї дар ѓайри иљозаи шариати муќаддас аст, вале њар гоњ њисоби ситорашиносї баёнгари ин бошад, ки њилоли моњ ба тарзе ки дида шавад, тулўъ намудааст, вале монеъае монанди абр ва ѓайра барои дидани он мављуд аст, дар ин љо бо далели вуљуди сабаби шаръї ва вољиб будани рўзаро таќозо менамояд".
љоиз аст?" ин матлабро баён доштааст ва мо назари эшонро ба тафсил баъдан хоњем овард. Њамчунин фаќеъи маъруф Шайх Мустафо ал-Зарќо аз таблиѓгарон ва пайравони назарияи Ањмад Муњаммади Шокир мебошад. Зоњиран чунон истинбот мешавад, ки он чї аз илми ситорашиносї ва њайат, ки мавриди радди фаќењони исломї ќарор гирифта иборат аст, аз он ки бо номи илми "танљим" ва ё "илми нуљум" мебошад, ки олимони он даъво доранд, ки ба василаи ин илм ба баъзе аз умури ѓайбї ва марбути оянда даст меёбанд. Чу-
ruzgor@mail.ru
дааст, вале монеъае монанди абр ва ѓайра барои дидани он мављуд аст, дар ин љо бо далели вуљуди сабаби шаръї ва вољиб будани рўзаро таќозо менамояд". Бо ин њол Њофиз ибни Њаљрї мегўяд: "Пазируфтани ќавли чунин њисобдон мутаваќќиф бар сидќу дурустии хабари онњост ва замоне бар хабари эшон ќатъ ва љазм менамоем, ки моњ мушоњида шавад. Дар њоле ки мушоњида нашудааст, бинобар ин, ба гуфтаи онњо эътибор нахоњад шуд. Валлоњу аълам". Албатта, ин илми ситорашиносии љадид ва муосир дар асоси
моњи шаъбонро 29 рўз ва баъзе 30 рўз ќарор медињанд ва њамон тавр, моњи Рамазон, зулќаъда ва ѓайра. Ин аст, ки уламои исломї ба хотири ихтилоф дар таќвимнигорон тамоми назароти онњоро рад намудаанд, зеро гуфтањои онњо дар асоси илми яќинї ва ќатъї нестанд ва аз сўйи дигар масоили яќинї ќатъан зидди њамдигар намебошанд ва ин сањењ аст ва шакке дар он нест, вале бояд донист, ки ин њамон њисобкунии илмии ситорашиносї, ки манзури мост, нахоњад буд, балки манзур ва маќсуди мо иборат аст аз илми ситорашиносии љадид, ки бар асоси мушоњидаву таљриба устувор аст ва аз имконоти илмї ва амалии технологї бархўрдор аст, ки ба воситаи он инсон ба курраи моњ баромад ва ќодир шуд, ки башариятро ба фазоњои бештаре бирасонад ва нисбати эњтимоли иштибоњ дар таќдироти худро ба як дар сад њазор дар сония расонад. Аз ин љињат, ин аз осонтарин корњоест, ки ин илм моро аз њилоли љадиди як моњ бохабар созад ва агар бихоњем зуњури онро дар њар уфуќе бо фосилаи даќиќа ва сония мушоњида кунем, ин корро барои мо осон созад. (Давом дорад)
Дин ва рўзгор
www.ruzgor.tj
№08 (008) 24 июли соли 2013
15
Додољон Обидов, доктори илмњои филологї
СУРУДИ «РАМАЗОНИЯ» СУРУДИ «Рамазония» бо моњи шарифи Рамазон иртиботи узвї дорад ва яќинан яке аз љузъњои умдаи таркибии он ба шумор меравад. Суруди мазкур бо амри Амир Абдурањмонхони Ѓозї ба эњтимоми Абдулрабби Сангизода ва дастхати муншї Њофиз Њайдаралибек дар таърихи шонздањуми моњи мубораки Рамазони соли 1361 ќамарии њиљрї (баробари соли 1938 милодї) дар шакли китобчаи кўчак (чопи питографї) дар Кобул ба табъ расидааст. Суруд аз 25 банд ё 150 мисраъ иборат буда, дар шакли мусаддас аз тарафи кадом шоири номаълуме эљод гардидааст. Умдатарин масъалањое, ки мазмуну мундариљаи сурудро ташкил додаанд, инњоянд: мадњу ситоиши Худо, пайѓамбарон ва таърифу тавсифи моњи Рамазон њамчун моњи тоату ибодат ва моњи покию озодагї ва ростию росткорї. Њамчунин дар суруд моњи шодию нишот ва моњи шавќу тараб будани моњи Рамазон таъкид ва талќин гардидааст. Инак, мутаваљљењ мешавем ба матни суруди мавриди бањс, ки бо андаке ихтисор ба хидмати хонандагони арљманд зайлан зикр мегардад: Раби ман, холиќи њар ќавму макон, Раби ман, ќодири маъдуму аён, Раби ман, воќифи асрори нињон, Раби ман, Рабби њама ањли љањон, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Раби ман он, ки рањим асту ѓафур, Раби ман он, ки њалим асту шакур, Раби ман соњиби фурќону забур, Раби ман, рўзидењи вањшу таюр, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Раби ман, Рабби сипењри гардон, Раби ман, Рабби сањобу борон, Раби ман, Рабби бињишту ризвон, Раби ман, Рабби љањими сўзон, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Раби ман, воњиди беширку назир, Раби ман, молики озоду асир, Раби ман, розиќу мунъиму фаќир, Раби ман, Рабби њама шоњу вазир, Раби ман, ё Раби ман ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Гар кунам мадњати он њарду имом, Њар яке ахтари ављи ислом, Њасан аст номи яке дар айём, В-он дигарро, ки Њусайнанд ном, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Соњиби иззу шараф ду сарвар, Њарду дар бањри наљобат гавњар,
Ду љигаргўшаи Шоњи њайдар, Ду нињоли чамани пайѓамбар, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Раби ман, иззати он фахри Набї, Боз бо њурмати он чањор валї, Њам бо эъљозу ду фарзанди Алї, Њољатам дењ, ки ту шоњи азалї, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Он Муњаммад, ки расули Акрам, Зи туфайли шарафи он аъзам, Гашт пайдо малаку њам одам, Аршу курсиву фалак, лавњу ќалам, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Баъд аз он чор валии даврон, Љумла дар мулки шариат султон, Номи Бубакру Умар, њам Усмон, Алї он њазрати шоњи мардон, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Раби ман, зиннати бўстон аз ту, Рангу бўи гулу райњон аз ту, Гиряи абри борон аз ту, Равнаќи ѓунчаи хандон аз ту, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Рамазон моњи муборак асар аст, З-он сабаб завќу суруши дигар аст, Њам дар ин моњ, ки сањар бастадар аст, Шоми ў бењ зи њазорон сањар аст,
Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Васфи моњи мутабаррук ин аст, Фарању завќу сафооин ин аст, Шаби ќадр аз карами бечун аст, Дили иблис аз ин ѓамгин аст, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. «Раби ман» гуфтани ман аз он аст, Расму оини мусулмонон аст, Лоиќ аз мустамеъон эњсон аст, Лозими маљлиси њар аъён аст, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Шуд дар ин моњи шарофатдарбор, Љумлаи рўи замин файзосор, Дар масољиду хавониќу диёр, Њама тасбењу таробењгузор, Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Шукри Оллоњ, Рамазон боз расид, Дар љањон шавќу тараб гашт падид. Субњи рўз гар дињад аз заъф навид, Фарањафзоии шомаш чун ид. Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Омад аз файзи карими муттаол, Рамазон, яъне мањи некњисол,
Мардум аз файзи футуњаш хушњол, Њамчунон ѓарраи моњи шаввол. Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Дар љањон боз зи лутфи Яздон, Шуд аён моњи шарифи Рамазон, Њама дар тоати Њаќ баста миён, Њама дар кўшиши хатми Ќуръон. Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Рўзадорон ба умеди ѓуфрон, Ѓунчасон ташналабу хушкдањон, Бар сари неъмати алвон нигарон, Мўъминон мунтазири бонги азон. Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Раби ман, чун ту Худое, ки марост, Чашми умеди ман аз банда хатост, Љуз ту ин љо њама мавќуфи фаност, Аз фано банда чї созад дархост? Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон. Бандаи хастадил аз бањри Худо, «Раби ман» карда ба сўят иншо, Омадам бар дарат, эй кони сахо Бо умеди караму лутфу ато. Раби ман, ё Раби ман, ё Рамазон, Њаст як номи хушат Аррањмон.
Мутобиќи маълумоти Абдулрабби Сангизода суруди «Рамазония» баъди аз чоп баромаданаш ба истиќболи гарми њаводорони худ мавољењ гардидааст ва ба сифати яке аз асарњои бењтарин дар бораи моњи шарифи Рамазон шинохта шудааст. Сангизода менигорад: «Рамазония дар моњи Рамазони мубораки соли 1361 ќамарии њиљрї дар чопхонаи сангии Кобул табъ ва дар мањофил сароида мешуд ва њамагї мавриди алоќаи дўстон ва мансубини гиромї буда, матолиба медоштанд, ки ба таљдиди табъи он мусаммин будам…» Оре, «Рамазония» суруди калонсолон аст ва хондани он низ асосан дар мањфилу љамъомадњои калонсолон сурат мегирифтааст. Бинобар ин масъалањое, ки дар ин суруд бозтоб гардидаанд, аз нуќтаи назари фањмиш ва дониши калонсолон муњокима ва баррасї шудаанд. Вале њадаф аз тањия ва хондани ин суруд њамоно ибрози хурсандї аз фаро расидани моњи Рамазон ва ба љо овардани эњтироми он њамчун моњи Худо ва моњи намозу рўза аз тарафи мусулмонон мебошад. Шакке нест, ки ин сурудро бо маќсади таъмини истироњати «дўстон ва мансубини гиромї» имрўз њам дар мањфилњо ба ифтихори моњи Рамазон мехонанд ва мешунаванд. Ќобили тазаккур аст, ки бо амри Амир Абдурањмонхони Ѓозї ба табъ расидани суруди «Рамазония» собит менамояд, ки асари мазкур бо вижагињои хеш тавонистааст таваљљўњи маќомоти давлатиро низ ба тарафи худ кашад ва дар дилу зењни онњо маскан гузинад.
ruzgor@hotmail.com
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
16
Аз рўзгори нобиѓањо
www.ruzgor.tj
№08 (008) 24 июли соли 2013
(Аввалаш дар шморањои гузашта)
Ба уммеде нишастам, шикваи худро ба дил гуфтам, Њамехандад ба ман, ин њам маро девона медонад. Ба љони ў, ки дардашро њам аз љон дўсттар дорам, Вале мемирам аз ин ѓам, ки донад ё намедонад. Намедонад касе к-андар сари зулфаш чї хунњо шуд? Валекин мў ба мў ин достонро шона медонад. Насињатгар, чї мепурсї илољи љони беморам? Усули ин табобатро фаќат љонона медонад. Феълан дар истеъмоли алоќамандони садои Ањмад Зоњир ду варианти њамин суруд мављуд аст. Давомнокии як варианташ 4 даќиќаву 27 сония буда давомнокии варианти дуввумаш 6 даќиќаву 29 сония мебошад. Эњтимолан варианте, ки 4 даќиќаву 27 сония давомнокї дорад, шакли нотамоми варианти таронаест, ки 6 даќиќаву 29 сония давомнокї дорад. Дар навохтани оњанги харду вариант њам аз созњои мусиќии якхела: гитори барќї, љозбанд, най, синтезатор ва саксафон истифода бурда шудааст. Бисёрињо аз дўстони Ањмад Зоњир ва овозхонњои афѓон бар ин назаранд, ки оњанги ин сурудро худи Ањмад Зоњир эљод кардааст.
Султони Њамад, «Рўзгор» ТАРСАМ ОЗОД НАСОЗАД ЗИ ЌАФАС САЙЁДАМ Ѓазали «Тарсам озод насозад зи ќафас сайёдам»-ро устод Лоњутї иборат аз нуњ байт навиштааст. Дар бойгони мо ду варианти ин суруд мављуд аст, ки яке дар консерти синамои Брикут хонда шудааст ва дигаре дар як мањфиле. Сабти студиявии суруди «Тарсам озод насозад зи ќафас сайёдам» шояд вуљуд надошта бошад. Зеро то имрўз њељ кас аз алоќамандони садои Ањмад Зоњир чи дар Афѓонистону чи хориљ аз он њозир нестанд, ки бигўянд сабти студиёии ин таронаро доранд. Дар њарду варианти суруд Ањмад Зоњир се байти ин ѓазалро мехонад. Байти матлаъ, байти чорум ва байти нуњум, яъне байти охири ѓазалро. Дар варианти консертї њангоми хондани суруд аз созњои љозбанд, труба, гитори барќї ва синтезатор истифода шудааст. Дар варианти мањфилї бошад Ањмад cурудро бо њармония ва табла хондааст.
АЊМАД ЗОЊИР ВА САД ШОИР Оташ аз оњ ба кошонаи сайёд занам, Гар аз ин банди асорат накунад озодам. Шўр ширину шакар хандаи дилдоре нест, Варна ман дар њунар устодтар аз Фарњодам. Борњо дасти аљал гашт гиребонгирам, Боз њам домани ишќи ту зи каф нанњодам.
ФАЌАТ СЎЗИ ДИЛАМРО ДАР ЉАЊОН ПАРВОНА МЕДОНАД Устод Абулќосим Лоњутї ѓазали «Фаќат сўзи диламро дар љањон парвона медонад»ро соли 1918 дар Истамбули Туркия эљод кардааст. Ин ѓазал аз шаш байт иборат аст. Ањмад Зоњир чор байти онро дар таронае, ки соли 1976 дар студияи Афѓон-музик сабт кардааст, истифода бурдааст. Инњо байтњои якум, дуввум, саввум ва панљум мебошанд.
Тарсам озод насозад зи ќафас сайёдам, Он ќадар то, ки рањи боѓ равад аз ёдам.
З-аввалин нуќта, ки тафсир намудам дар ишќ, Кард тасдиќ ба устодии ман устодам.
Баски монда ба ќафас, ранги гул аз ёдам рафт, Гарчї бо ишќи вай аз модари гетї зодам.
Дигар ин шиква зи ман пеши раќибон зулм аст, Ман, ки бе чуну чаро, њарчи ту гуфтї, додам.
Фаќат сўзи диламро дар љањон парвона медонад, Ѓамамро булбуле, к-овора шуд аз лона медонад.
Рўзи хубе њам агар доштаам, ёдам нест, Гўиё яксара аз лона ба дом афтодам.
Гарчї бошад ѓами олам ба дилам Лоњутї, Њељ кас дар ѓами ман нест, аз ин дилшодам.
Нагирям чун зи ѓайрат ѓайр месўзад ба њоли ман, Нанолам чун зи ѓам, ёрам маро бегона медонад.
АЙ ШАБ, ТУ БА РЎЗГОРИ МАН МЕМОНЇ Дар китоби «Як мушт шеъру як мушт оњанг», ки дар он муњаќќиќ Исфандиёри Назар таронањои бар матни шуаро эљодкардаи Ањмад Зоњирро гирд овардааст, муаллиф рубоии зеринро низ дохил кардааст ва мутмаин аст, ки Ањмад Зоњир ин рубоии устод Лоњутиро дар яке аз таронањояш хондааст: Ай шаб, ту ба рўзгори ман мемонї! Ай моњи нињон, ба ёри ман мемонї. Ай абри сияњ, ту њам ба ин њолати зор, Бар дидаи ашкбори ман мемонї. Бояд гуфт, ки эњтимоли он ки Ањмад Зоњир ин рубоии устод Лоњутиро дар яке аз таронањояш хонда бошад, зиёд аст. Зеро ин рубоиро овозхони машњури Афѓонистон шодравон Абдурањими Сорбон, ки яке аз овозхонњои дўстдоштаи Ањмад Зоњир буд, дар таронаи «Ё Мавло, дилам танг омадаст» хондааст. Вале мутаассифона, таронаеро, ки дар он Ањмад Зоњир њамин рубоиро истифода бурда бошад, касе дар Тољикистон ва Афѓонистон њозир нест, ки бигўяд онро дорад. Њамин тариќ мерасем ба поёни мавзўи Ањмад Зоњир ва истифодаи ашъори устод Лоњутї дар таронањояш. Аз њафтаи оянда дар мавзўи Ањмад Зоњир ва таронањои бар матни ашъори шоираи машњури Эрон Фурўѓи Фаррухзод сурудаи ў суњбат хоњем кард. (Идома дорад)
ДАРУ ТИРЕЗАЊОИ ПЛАСТИКЇ АЗ МАСОЛЕЊИ БАЛАНДСИФАТИ ТУРКЇ
СИФАТИ АЪЛО, НАРХИ ДАСТРАС, МУЊЛАТИ КЎТОЊ
МУАССИС: ТАШКИЛОТИ w ЉАМЪИЯТИИ w w . r u z g o r«РЎЗГОР» .tj
Рўзнома дар Вазорати Фарњанги Љумњурии Тољикистон тањти раќами 0216/рз, аз дувоздањуми декабри соли 2012 сабти ном шудааст.
e mail: info@ruzgor.tj
Сармуњаррир: Султони ЊАМАД Веростор: Љањонгири СУЛТОН
ruzgor@mail.ru
* Аксу дастхатњо ба муаллифонашон баргардонида намешавад. * Ба дурустии далелу арќоме, ки дар номањои расида ва эълону рекламањо истифода шудаанд, муаллифонашон масъулият доранд. * Њангоми истифода ва иќтибосњои људогона аз матолиби «Рўзгор» истинод ба манбаъ њатмист.
Суроѓаи мо: шањри Душанбе, кўч. Бухоро 13 Телефон: (907) 91-59-34 Нашрия дар чопхонаи «Мушфиќї» ба табъ расидааст. Теъдоди нашр: 1000 нусха.