JAARVERSLAG
2009
KENNISBEDRIJF DAT ONDERNEEMT MET ONDERNEMERS
Colofon Redactie Marieke Ellenbroek, HAS KennisTransfer Wilma Gloudemans en Florieke Koers, Hogeschool HAS Den Bosch Fotografie Popko van Meekeren, Amsterdam Jean Philipse, Sint-Michielsgestel Ontwerp Studio Jean Philipse, Sint-Michielsgestel Druk Tielen, Boxtel Met dank aan iedereen die zijn of haar medewerking aan de tekst en het beeldmateriaal van dit jaarverslag heeft gegeven. Meer informatie? www.haskennistransfer.nl www.hasdenbosch.nl
Eerste Q-koorts groep foodonderzoek innovators voor LNV afgestudeerd
Verder groeiend netwerk
Energiebesparingsplan voor Bossche bedrijven
Enthousiaste Beter inspelen en profesop de markt sionele afstudeerders
LEDverlichting: innovatie in tuinbouw
Cradle to Cradle voor hoveniers
Nieuwe managementstructuur
Aan de wieg van nieuwe ontwikkelingen
Doorlopende leerlijn sportveldenbeheer
Cursus voedingsmiddelentechnologie in de Zaan
Cursus Opzet Feed Oplossingen zorgboeren Design Living voor veel Lab reststroom belangstelling brood
De kracht van een goed team
Het onderwijs Niet reactief blijven maar versterken proactief
Voorwoord Met gepaste trots presenteren we hierbij ons jaarverslag over 2009. Als kennisbedrijf voor agribusiness, food, groene ruimte en milieu hebben we de lijn uit de voorbije jaren kunnen doortrekken in 2009. Ontegenzeggelijk hebben we te maken gekregen met de economische ontwikkelingen in het algemeen en die in de sector in het bijzonder. Het is goed te constateren dat we ondanks dat het jaar goed hebben kunnen afsluiten met uitstekende projectresultaten en een positief financieel resultaat. De in 2008 ingezette veranderingen in de managementstructuur hebben we het afgelopen jaar verder uitgebouwd. Op die manier zijn we erin geslaagd de organisatie weer een slag verder te brengen qua effectiviteit en efficiency. Ons kantoor en de medewerkers aldaar verdienen complimenten met de kwaliteit en hoeveelheid werk dat is verzet. Zo'n back office geeft een goed gevoel! In de markt zijn de resultaten zeer verschillend. Enerzijds zijn er markten waar de economische crisis stevig heeft toegeslagen, denk aan de tuinbouw. Anderzijds constateren we dat targets in de sector overheden en diensten zijn gerealiseerd. Dat zoiets niet vanzelf gaat, moge duidelijk zijn. Het werk dat is verzet in 2009, geeft ons een stevige basis voor projecten in de volgende jaren.
Tenslotte is het u vast opgevallen dat HAS KennisTransfer met dit jaarverslag een nieuwe huisstijl introduceert. Zo wordt het nog duidelijker dat we onderdeel vormen van de HAS-familie. We koesteren deze band en zijn er trots op dat we al jarenlang gestalte geven aan de ‘outside in inside out’ visie van HAS Den Bosch. Om die reden hebben we dit jaar gekozen voor een speciaal jaarverslag, waarin de organisaties nog dichter bij elkaar komen. Aan de professionele, resultaatgerichte aanpak die u van ons gewend bent, verandert uiteraard niets. Als kennisbedrijf blijven we ons verder ontwikkelen en we zien de toekomst met al onze zakelijke partners met vertrouwen tegemoet. Godfried Hijl, directeur HAS KennisTransfer
Personeel In 2009 werkten er 24 adviseurs en senior adviseurs voor HAS KennisTransfer, ondersteund door negen medewerkers voor secretariaat, projectmanagement en financiële administratie. De directie wordt gevormd door drie personen: Godfried Hijl, Rob Stuart en Lotte Rijksen. Daarnaast werken er nog eens 120 medewerkers (docenten, onderzoekers) en 320 afstudeerders van Hogeschool HAS Den Bosch mee in onze projecten.
“Q-koorts: de discussie tussen overheid en de sector was erg zinvol” In verband met de bestrijding van Q-koorts in Nederland heeft het ministerie van LNV een hygiëneprotocol opgesteld. Een aantal van de daarin beschreven maatregelen is verplicht gesteld voor besmette bedrijven. Voor de overige maatregelen geldt weliswaar geen verplichting, maar wel een sterke aanbeveling tot uitvoering door alle melkgeitenen melkschapenhouders. In opdracht van de Directie Voedselkwaliteit en Diergezondheid van het ministerie van LNV onderzocht HAS KennisTransfer de implementatie en uitvoerbaarheid van de maatregelen op melkgeiten- en melkschapenbedrijven. Mevrouw Carian Posthumus-Meijjes, beleidsmedewerker Directie Voedselkwaliteit en Diergezondheid van het ministerie van LNV over HAS KennisTransfer: “Ik heb de samenwerking als heel prettig ervaren. Het projectteam heeft de opdracht goed uitgevoerd, met een gedegen voorbereiding en veel tussentijds overleg. Kort geleden heeft HAS KennisTransfer de resultaten gepresenteerd. Aansluitend vond een discussie plaats tussen betrokken partijen uit de sector en de overheid. Deze was erg zinvol. De resultaten geven ons veel aanknopingspunten waar we mee verder kunnen in de toekomst.” Het projectteam is een voorbeeld van samenwerking tussen medewerkers van HAS KennisTransfer en HAS Den Bosch, zoals dat in vele projecten gebeurt. Docent Gert-Jan Duives was in het project betrokken vanwege zijn kennis op het gebied van diergezondheid en zoönosen. Over de samenwerking met HAS KennisTransfer zegt hij zelf: “Het is niet voor het eerst dat ik als docent aan de HAS samenwerk met HAS KennisTransfer. In de afgelopen jaren heb ik talloze afstudeerprojecten begeleid. In dit project ben ik volop betrokken geweest bij de acquisitie en het schrijven van het projectvoorstel. Je vormt zo'n project dan rondom je eigen expertise en belangstelling, waardoor de motivatie groter wordt en de uiteindelijke kwaliteit toeneemt. Verder heb ik gemerkt dat het bijzonder prettig is om samen te werken met collega's die een vergelijkbare manier van denken en werken hebben en die elkaars sterke en zwakke kanten kunnen aanvullen. Door zo intensief bezig te zijn met een actueel onderwerp binnen je eigen vakgebied, kan het niet anders dan dat je die informatie ook gebruikt binnen het onderwijs.”
Linda Bonte, sectormanager Food/Industrie: “In 2009 ben ik gestart als sectormanager food/industrie bij HAS KennisTransfer. Ik heb dit jaar hard gewerkt aan de teambuilding van ons sectorteam. Ik ben er trots op leiding te geven aan een goedlopend team, dat ontzettend betrokken is bij HAS KennisTransfer, maar ook bij het onderwijs en bij elkaar."
“Zonder R&D afdeling toch innovatieve recepten ontwikkelen” Studenten van Hogeschool HAS Den Bosch kregen voor hun afstudeerproject via HAS KennisTransfer de opdracht om nieuwe sappen aan de menukaart van JuicyDetails toe te voegen. Ze mochten een voorstel doen voor 12 maandspecials, 3 dieetsappen en 3 superfruitsappen. Voor de dieetsappen gold een lage calorische waarde. De superfruitsappen dienden een natuurlijke boost te geven aan het lichaam: ze moesten veel vitaminen, mineralen en/of anti-oxidanten bevatten of een directe werking voor de gezondheid hebben. De nieuwe recepturen zijn door een consumentenpanel binnen HAS Den Bosch beoordeeld en enkelen ervan staan nu op de menukaart van JuicyDetails. René den Admirant van JuicyDetails is zeer te spreken over de samenwerking met de HAS. “Het is plezierig werken met de studenten. Aangezien wij zelf geen R&D afdeling hebben, is het op deze manier toch mogelijk om innovatieve recepten in de markt te zetten. Dankzij de Innovatievoucher is het ook nog eens goed betaalbaar.” Ook in de toekomst zal hij de samenwerking met de HAS weer opzoeken.
Onderwijs Voor docenten en projectmedewerkers van HAS Den Bosch, die een flinke steen bijdragen aan de werving en uitvoering van onze projecten, betekent HAS Kennis Transfer een structurele betrokkenheid met het werkveld. De HAS onderhoudt nauw contact met het bedrijfsleven en blijft op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen in de markt. Het onderwijs profiteert van een intensieve relatie met de markt en de bedrijven waarvoor de hogeschool haar studenten opleidt.
“Eindelijk zicht op recreatiedruk Nationaal Park Loonse en Drunense Duinen” Dankzij HAS KennisTransfer beschikt het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen eindelijk over bezoekcijfers. Deze cijfers zijn een steuntje in de rug bij de toekomstplannen voor dit gebied. Initiatiefnemer van het project was Peter Groenestein, adviseur van het Overlegorgaan Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. “De Loonse en Drunense Duinen krijgen op jaarbasis 1.8 miljoen bezoekers, dat is gigantisch veel,” aldus Groenestein. HAS KennisTransfer onderzocht hoe bezoekers naar het park komen, wat ze doen, wat hun beleving is en waar zich problemen voordoen. Uit de resultaten komen vooral infrastructurele problemen naar voren. “De meeste bezoekers komen met de auto en dit leidt tot overvolle parkeergelegenheden. HAS KennisTransfer heeft een aantal ideeën aangedragen om deze problemen aan te pakken,” vertelt Groenestein. “Mijn ervaringen zijn erg positief. Het projectteam heeft uitmuntend werk geleverd. Het is niet voor niets dat ik HAS KennisTransfer heb ingeschakeld voor een vervolgproject!“ Titia van Heusden, docente van HAS Den Bosch was nauw betrokken bij dit project: “Als docente vind ik het heel waardevol om samen te werken met HAS KennisTransfer. Je brengt de kennis naar buiten en de praktijk naar binnen. Ik ben overigens niet de enige die bij dit project betrokken is geweest. Collega Maike Konings heeft de studenten begeleid. Gerard Gerritse, docent statistiek, heeft advies gegeven bij het opstellen van de enquête. Na het afstuderen heeft Mirjam Goedkoop van HAS KennisTransfer het rapport voltooid. Nu begeleid ik samen met Maaike de Graaf, docente Toegepaste Biologie, twee studenten bij het vervolgproject: een nieuw beheer- en inrichtingsplan voor Nationaal Park Loonse en Drunense Duinen. Een leuke opdracht want er speelt ontzettend veel in dit gebied. In bedrijfsopdrachten passen studenten de tijdens de studie opgedane kennis toe. Je ziet ze echt groeien in die periode. Daarom is het zo goed dat we alle studenten laten afstuderen in een praktijksituatie.”
Lotte Rijksen, adjunct-directeur: "In 2009 heb ik mijn MBA behaald, wat in rechtstreeks verband stond met mijn benoeming tot adjunct-directeur van HAS KennisTransfer. Mijn dissertation stond in het teken van cultuur en organisatie, deze heeft geresulteerd in een verandering van de managementstructuur. In mijn nieuwe functie ben ik verantwoordelijk voor het commerciële resultaat van HAS KennisTransfer."
"Op weg naar een landelijk milieumanagementsysteem voor NedTrain" NedTrain is de specialist wat betreft onderhoud, service en revisie van het rollen materieel op het spoor. In samenwerking met HAS KennisTransfer zet NedTrain zich actief in om milieu hoger op de agenda te plaatsen. Dit resulteerde in 2008 in de opzet van een milieumanagementsysteem op de locatie Eindhoven. In dit systeem, dat de basis wordt voor een landelijk milieumanagementsysteem, wordt het milieubeleid voor de gehele organisatie uitgezet. Samen met de preventiecoördinator hebben twee afstudeerders Milieukunde van HAS Den Bosch een eerste invulling gegeven aan dit geheel. Zij hebben het systeem ontwikkeld op basis van de ISO 14.001 richtlijn. Johan Hofstede, hoofd milieu bij NedTrain, is zeer te spreken over de samenwerking: “De studenten waren erg betrokken. Ze nemen hun rol als adviseur serieus en hebben een professionele werkmentaliteit. ” Het systeem is begin 2009 geïmplementeerd op de locaties Eindhoven en Maastricht. In een nieuwe afstudeeropdracht wordt de opgedane kennis en ervaring nu toegepast in Leidschendam en Onnen. “Binnen een afstudeeropdracht wordt op een professionele manier samengewerkt. Er is sprake van een contract waarin de verplichtingen over en weer worden vastgelegd. Die duidelijkheid werkt voor ons erg prettig,” aldus Hofstede. De medewerkers van NedTrain hadden tevens behoefte aan bepaalde basis kennis op het gebied van milieu. HAS KennisTransfer ontwikkelde daarom de op maat gesneden training “Inleiding Milieumanagement voor Preventiecoördinatoren”. De samenwerking tussen NedTrain en HAS KennisTransfer loopt inmiddels al circa 2,5 jaar.
Markt Ondanks dat ook wij in 2009 de gevolgen van de crisis hebben ervaren, kijken we positief terug op het afgelopen jaar. HAS KennisTransfer realiseerde een omzet van iets meer dan 3,5 miljoen euro en slaagde er in enkele waardevolle projecten voor de langere termijn binnen te halen. Onze inspanningen hebben er ook voor gezorgd dat we meer dan 300 studenten van HAS Den Bosch van een uitdagende bedrijfsopdracht konden voorzien en dat we 377 cursisten uit het bedrijfsleven hebben geholpen met dat stukje extra kennis of hebben opgeleid om die vervolgstap in hun carrière te maken. Tenslotte hebben we ons ingezet om de primaire bedrijven, die het in deze tijd vaak extra zwaar hebben, het hoofd te bieden aan alles wat er op hen afkomt.
De veranderende omstandigheden brengen met zich mee dat we op een andere manier naar onze marktstrategie zijn gaan kijken. In plaats van inhaken op vragen uit de markt, willen we juist proactiever zijn. Onze jarenlange ervaring leert dat we de situatie waarin ondernemers in onze sectoren zich bevinden als geen ander kennen. We weten wat er speelt, dus waarom niet direct anticiperen? Met een aanpak gesteund op inzicht en expertise hoeven we niet te reageren, maar kunnen we juist vóór de troepen uitlopen.
“Terugbrengen energieverbruik is urgenter dan ooit” Fossiele brandstoffen raken uitgeput en worden steeds duurder, het energieverbruik van bedrijven blijft echter stijgen: klimaatbeleid is urgenter dan ooit. De gemeente ’s-Hertogenbosch heeft de ambitie om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Mede om dit te realiseren startte zij het project Bossche Bedrijven Besparen: een samenwerking met HAS Kennis Transfer en Essent. In dit project kunnen Bossche bedrijven tegen een gereduceerd tarief energieonderzoek laten uitvoeren. Uit de praktijk blijkt dat implementatie van energiebesparende maatregelen gemiddeld leidt tot een besparing van 15 à 20% op de energiekosten. Peter Coremans, financieel directeur Wemo Nederland BV over zijn ervaringen als deelnemer aan het project: “De inzet van de innovatievoucher maakte het extra aantrekkelijk om mee te doen. Bij Wemo investeren we al veel in het terugbrengen van het energieverbruik, maar uiteraard hoopte ik hier nog wat slimme tips vandaan te halen. Het rapport van HAS KennisTransfer liet echter zien dat wij de zaken al behoorlijk op orde hadden. De samenwerking heb ik overigens als bijzonder prettig ervaren.”
Tim van Schaik, sectormanager Dier: "In 2009 ben ik benoemd tot sectormanager van het sectorteam Dier. Ons team richt zich op de dierlijke sector en dan in de breedste zin van het woord, we doen bijvoorbeeld ook projecten op het gebied van diervoeding en stalinrichting. Als sectormanager van het team Dier ben ik verantwoordelijk voor de omzet uit dit marktsegment en de strategie waarmee we de markt gaan benaderen."
“Verfrissend om te zien hoe enthousiast en professioneel de studenten te werk gaan” Endy BV uit Yerseke produceert kwalitatief hoogwaardige supplementen voor dieren. Cor Poppe, commercieel directeur van Endy BV kwam in 2009 via Syntens in contact met HAS KennisTransfer. “Endy BV wilde een nieuwe productlijn lanceren van producten die het stalklimaat verbeteren. Aan HAS KennisTransfer de vraag om de werkzaamheid en de werkingsduur van deze producten te onderzoeken door middel van praktijktesten. Tevens moest het gebruiksgemak en het koopgedrag bij de potentiële consument worden onderzocht.” De resultaten van het onderzoek gaven bij Endy BV de doorslag om de nieuwe productlijn op de markt te brengen. Cor Poppe legt uit: “De samenwerking met HAS KennisTransfer maakt het mogelijk om onze projecten professioneel te ondersteunen. Ik ben erg tevreden over de samenwerking. Het is verfrissend om te zien hoe enthousiast en professioneel de studenten, met de nodige begeleiding uiteraard, te werk gaan. De rapportages zijn duidelijk en bevatten niet alleen conclusies, maar ook adviezen.” De inzet van een innovatievoucher maakt het financieel nog aantrekkelijker. “De prijs-kwaliteit verhouding van dergelijke onderzoeken maakt het voor MKB-ondernemers de moeite waard om professioneel onderzoek te laten uitvoeren,” aldus Cor Poppe. Zijn goede ervaring heeft hem ertoe doen besluiten om ook in 2010 een onderzoek te laten uitvoeren door HAS KennisTransfer, ditmaal met betrekking tot paardenmest.
Innovatie Vanuit de politiek wordt innovatie in het bedrijfsleven op tal van fronten gestimuleerd. De subsidieregeling Innovatievouchers van het Ministerie van Economische Zaken heeft als doel MKB-ondernemers in contact te brengen met kennisinstellingen om reeds bestaande kennis te benutten ter verbetering van hun product, productieproces of dienst. Ons marktaandeel in de voucherprojecten bedraagt circa 2%. Geen geringe prestatie voor een kennisinstelling die opereert in een niche-markt! In 2009 werden er door HAS KennisTransfer 161 projecten uitgevoerd die mede werden gefinancierd door Innovatievouchers. Ook heeft HAS KennisTransfer dat jaar nog eens 157 nieuwe Innovatievouchers binnengekregen.
“Een systeem om de piekaanvoer van asperges te voorspellen, zodat we beter in kunnen spelen op de markt” Veiling ZON Fruit & Vegetables is een gerenommeerde internationale verkooporganisatie van groente en fruit. Elk jaar had de veiling met hetzelfde probleem te kampen: de aanvoerdatum van de asperges was steeds verschillend. Mario Coppus, commercieel medewerker en accountmanager bij ZON legt uit: “Met HAS KennisTransfer hebben wij een systeem ontwikkeld dat de piekaanvoer van asperges moet voorspellen. Veiling ZON kan hierdoor nauwkeuriger inspelen op de markt.” Over de samenwerking met HAS KennisTransfer vertelt Mario “Ik werkte samen met een zeer kundige en bedreven projectleider, die out of the box denkt om het gewenste resultaat te realiseren.”
Maarten Klein, sectormanager Plant: "Eén van onze succesvolle projecten uit 2009 was het asperge project voor veiling ZON. Om de verkoop van asperges te bevorderen hebben we een methode ontwikkeld om de piekaanvoer van asperges te voorspellen. Dankzij deze methode kunnen de verkopers van veiling ZON nu termijnafspraken maken met hun afnemers, bijvoorbeeld supermarktketens."
“Onze medewerkers kunnen het bedrijf van de klant beter doorgronden” “De Rabobank-organisatie beschikt over een gedegen intern opleidingsprogramma voor diverse functies binnen het bankwezen,” legt René Verberk van de Rabobank Venray uit. “Wij hadden behoefte aan meer algemene kennis over de agrarische sector, maar na een zoektocht bleek al gauw dat er geen standaard cursussen voor handen waren.” Aangezien het een agrarische cursus moest worden, lag een gesprek met HAS Kennis Transfer voor de hand. “In samenwerking met HAS KennisTransfer is een opleidingstraject opgezet dat bestaat uit vier modules: Melkveehouderij, Varkenshouderij, Pluimveehouderij en Tuinbouw. Elke module bestaat uit 2 theoriedagen en een praktijkdag.” De eerste ervaringen met deze opleiding zijn zeer positief. “Medewerkers geven aan duidelijk meer inzicht te krijgen in de besproken sector en na afloop de processen op het agrarische bedrijf beter te kunnen doorgronden,” aldus Verberk. “Ook bij het lezen van de vakliteratuur is er meer herkenning.” Het aantal geïnteresseerden groeit snel. Vanuit de centrale Rabobank organisatie is de opleiding inmiddels opgenomen in het landelijke cursusaanbod.
Opleidingen: maatwerk en flexibiliteit Vanuit de markt zien we een toenemende vraag naar praktijkgerichte opleidingen, maar ook naar maatwerk en flexibiliteit. Opleidingen moeten naadloos aansluiten op de opleidingsbehoefte van cursisten en bedrijven, zowel met betrekking tot de vorm als de inhoud. Flexibele trajecten zoals de Opleiding Voedingsmiddelentechnologie en het opleidingstraject Milieu & Duurzaamheid zijn vaste waarden in onze opleidingsportefeuille. Beide trajecten bestaan uit los te volgen cursussen.
In januari 2009 ging de opleiding Food Innovation Concepts & Design voor het eerst van start. De opleiding richt zich op zowel marketeers als technologen in de foodindustrie. Doel is om productinnovatie tot stand te brengen. Ook werden in 2009 diverse In Company trajecten ontwikkeld en uitgevoerd. De sectorcursussen voor de melkveehouderij, varkenshouderij en pluimveehouderij zijn hier voorbeelden van.
“Productontwikkeling en innovatie van levensbelang voor de foodindustrie” “Noem een nieuw product dat je in het afgelopen jaar voor het eerst geprobeerd hebt en daarna regelmatig bent gaan gebruiken.” Zo triggert Gerlinde van Santen de cursisten van de nieuwe opleiding Food Innovation Concepts & Design. Vervolgens presenteert ze 2 feiten. Eén: 90% van de ontwikkelingen van productontwikkelaars komt nooit op de markt. Twee: 90% van de nieuwe producten die wel op de markt komen, is na een jaar weer uit de schappen verdwenen. De conclusie mag duidelijk zijn: hier verdwijnt veel geld en energie! “Productontwikkeling en innovatie zijn belangrijk voor de voedingsmiddelenindustrie omdat de markt beperkt is en de bevolking van Nederland niet of nauwelijks meer groeit. Groei is dus alleen mogelijk door uitbreiding op markten waar nog niet geleverd wordt.” “Tijdens de opleiding lag de lat direct behoorlijk hoog. Dat lag niet alleen aan docenten maar ook aan gemotiveerde cursisten,” vertelt Quino van Schaik, cursist van de opleiding Food Innovation werkzaam als grafisch productontwerper bij Sligro Food Group B.V. “Iedereen had als doel om een goed concept neer te zetten. De grote uitdaging in de fase voedseltechnologie was om de minder creatieve groepsgenoten uit hun schulp te krijgen. Voor de creatievelingen was het de kunst om uiteindelijk tot een concreet idee te komen. Het was flink zoeken naar een goede balans tussen beide partijen. Uiteindelijk resulteerde het in een innovatief concept: het snoepje van eigen deeg!
Jacques Lammers, sectormanager Overheid en Diensten: “2009 was een prachtig jaar waarin onze sector veel uitdagende projecten heeft binnengehaald. Eén daarvan wil ik er speciaal uitlichten: het ontwerp voor een multifunctionele daktuin op de parkeergarage van het pand onze nieuwe buren, de ZLTO. Het leuke aan deze opdracht is dat we ook zelf van het resultaat kunnen genieten, we hoeven alleen maar uit het raam te kijken. Een mooie start voor hopelijk nog veel vruchtbare samenwerking met onze nieuwe buur.”
“Meer dan alleen mooi!” Ontwerp multifunctionele daktuin voor de ZLTO Ontspannen, werken, vergaderen, brainstormen. Dat wordt allemaal mogelijk in de daktuin die afstudeerders Tuin- en Landschapsmanagement Rens Fritsen en Peter van Doren hebben ontworpen voor het nieuwe ZLTO-kantoor in aanbouw. Ze deden dit namens HAS KennisTransfer in opdracht van de ZLTO. De daktuin komt op het dak van de deels ondergrondse parkeergarage van het ZLTOkantoor dat in 2010 wordt gebouwd. Met een oppervlakte van 1550 vierkante meter biedt de tuin genoeg ruimte om te werken, gasten te ontvangen of te brainstormen. “De tuin wordt multifunctioneel. Dit in het kader van het ‘nieuwe werken’, waarbij werknemers geen vaste werkplek meer hebben maar overal draadloos kunnen werken”, vertelt Gerben Dros, projectmanager betrokken bij de nieuwbouw van het ZLTO-kantoor. Hij is blij met het werk dat het ontwerpduo geleverd heeft. “Het definitieve ontwerp ziet er mooi uit. De tuin wordt met een aantal tuinkamers een aantrekkelijke plek om in te verblijven.” “De tuin moest méér zijn dan alleen mooi”, vertellen de ontwerpers. “Het moest multifunctioneel inzetbaar zijn en passen binnen de visie van de ZLTO, waarbij duurzaamheid een belangrijke rol speelt. Daarnaast was het een uitdaging om de tuin optimaal aan te laten sluiten bij de vormgeving van het gebouw en ervoor te zorgen dat er jaarrond iets te beleven is. Voor de totstandkoming van het definitieve ontwerp hebben we intensief samengewerkt met diverse partijen.” (Bron: Persbericht S. Jansen, Nieuwe Oogst, mei 2010)
Opnieuw Cedeo erkend In januari 2009 heeft HAS KennisTransfer voor de 6e achtereenvolgende keer de CEDEO-erkenning behaald. Deze geldt zowel voor Maatwerk Bedrijfsopleidingen als voor Open Inschrijvingscursussen. Een erkenning door het CEDEO-instituut betekent dat meer dan 80% van de cursisten tevreden is over de kwaliteit van de opleidingen en de performance van de opleidingsaanbieder. Ook moet het gemiddelde beoordelingscijfer minimaal een 8 of hoger zijn.
“De opleiding was helemaal op ons afgestemd” “De opleiding was helemaal op ons afgestemd. We hadden een bijzondere vraagstelling. We wilden een ‘zeer geleerde groep’ iets bijbrengen en dat heeft HAS KennisTransfer heel goed aangepakt, met veel zelfwerkzaamheid," was een uitspraak in één van de interviews met CEDEO. Ook kwam naar voren dat cursisten te spreken zijn over de docenten en de inhoud van de lessen. “Alle onderwerpen zijn aan de orde geweest. De eerste docent had veel praktijkkennis en nam enorm veel producten mee naar de cursus,” aldus een enthousiaste cursist. Een ander geeft aan: De docenten waren zoveel mogelijk afgestemd op het onderwerp van de cursus. Soms waren het leerkrachten van HAS KennisTransfer en soms extern ingehuurde docenten.”
Rob Stuart, adjunct directeur: “Ook in 2009 hebben meer dan 300 studenten en 120 personeelsleden van de opleidingen gewerkt in onze projecten. Ik ben trots op de goede samenwerking met de afstudeercoördinatoren en beleidsmedewerkers van de verschillende opleidingen. Samen zijn we er weer in geslaagd onze doelstellingen te realiseren.”
“De bedrijfsopdracht: een beproefde succesformule” Bedrijfsopdrachten (BO’s) zijn projecten die alle studenten van HAS Den Bosch in het kader van hun afstuderen uitvoeren voor opdrachtgevers uit het bedrijfsleven of de overheid . HAS KennisTransfer zorgt voor de acquisitie van deze opdrachten, passend bij de opleidingsrichting, wensen en ambities van de studenten. Een BO heeft een totaal andere structuur dan een stage. Bij stages hebben de studenten hun thuisbasis op de locatie van het stagebedrijf, waar ze al werkende in aanraking komen met alle facetten van het bedrijf. Bij bedrijfsopdrachten gaat een projectteam van studenten onder begeleiding van adviseurs van HAS KennisTransfer of HAS Den Bosch gedurende enkele maanden aan de slag met een concrete vraag van een opdrachtgever. De standplaats kan op het bedrijf zijn, maar afhankelijk van het type opdracht zijn ook andere locaties mogelijk. Aanpak, planning en projectresultaat worden van te voren in een offerte vastgelegd. Hierin wordt ook de benodigde tijd en expertise van de adviseurs begroot. De intensieve begeleiding (die het mogelijk maakt om de resultaatverplichting aan te gaan) wordt gefinancierd door de opdrachtgever. De onderwijskundige begeleiding blijft natuurlijk een verantwoordelijkheid van HAS Den Bosch en wordt gefinancierd vanuit onderwijsmiddelen.
Aan de wieg van nieuwe ontwikkelingen De bouw van het hoofdkantoor van de ZLTO en het Jeroen Bosch Ziekenhuis vorderen. In onze omgeving groeit het innovatieve cluster van bedrijven en kennisinstellingen op het gebied van voeding en gezondheid: Fhealinc. HAS Kennis Transfer speelt een belangrijke rol in deze ontwikkelingen en voorziet in het projectmanagement van twee van de vier Fhealincprojecten: op het gebied van Zoönosen (ZIC) en Voeding, Afweer en Allergie (EVAA).
Ook buiten de regio timmeren we aan de weg. Als partner in het programma Zaanstreek First in Food (platform van o.a. gemeente Zaanstad, bedrijfsleven en onderwijsinstellingen) zet HAS Kennis Transfer zich in om de Zaanse foodsector een nieuwe impuls te geven. Ter ondersteuning van de activiteiten wordt in Zaandam het House of Food ingericht, een 'leerfabriek' in de goede zin van het woord. In de loop van 2010 betrekken we hier een kantoor. In zuidelijke richting worden eveneens initiatieven voortgezet. In het project EDC Biofortificants HAS Limburg wordt gezocht naar innovatieve producten met als uitgangsmateriaal inhoudsstoffen uit planten. In deze ketenproductie wordt van biobased grondstof gewerkt naar hoogwaardig eindproduct. De aanzet tot de ontwikkeling van Greenport KennisTransfer is reeds gedaan.
“Unieke samenwerking op het gebied van voeding en gezondheid” Tijdens een drukbezocht seminar in het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch is op woensdag 28 januari 2009 Fhealinc gepresenteerd. Fhealinc staat voor Food & Health Innovation Challenge en is een innovatieproject van vijf organisaties: het Jeroen Bosch Ziekenhuis, Hogeschool HAS Den Bosch, de Avans Hogeschool, ZLTO en de gemeente ’s-Hertogenbosch. Fhealinc speelt in op een aantal grote maatschappelijke problemen. Zo is in de laatste zeven jaar het aantal mensen met overgewicht verdrievoudigd, wordt verwacht dat over twintig jaar het aantal mensen met diabetes met 70% is gestegen en is gedurende de laatste 25 jaar het aantal voedselallergieën verdubbeld. Voor het vinden van antwoorden op deze uitdagingen zijn nieuwe combinaties van expertises nodig, die Fhealinc bij elkaar brengt. (Bron: persbericht A. Bongers, Gemeente ‘s-Hertogenbosch, 29 januari 2009)
Netwerken in de praktijk Zo’n tweemaal per jaar organiseren HAS KennisTransfer en Hogeschool HAS Den Bosch het HAS Ondernemend Café, een netwerkcafé waarbij relaties en ondernemers uit de sector elkaar kunnen ontmoeten in een inspirerende setting. Inmiddels uitgegroeid tot een begrip, trekt het HAS Ondernemend Café doorgaans zo’n 100 tot 150 externe bezoekers.
“Meer rendement door optimalisatie van het productieproces” Tijdens het seminar “Mee(r) produceren doe je zo!” de tweede samenwerking tussen HAS KennisTransfer en Hago food & industry draaide alles om de optimalisatie van het productieproces. De vraag waar (food)bedrijven nog winst konden behalen stond centraal. Sprekers uit verschillende bedrijven deelden hun ervaringen aan de hand van concrete praktijkvoorbeelden. Maintenance manager Jos Langerak liet zien hoe Cargill meer transparantie in haar productieproces bracht, door meer controle en effectievere capaciteitsplanning. Eddy Teernstra inspireerde met zijn verhaal over de herinrichting van het productieproces van Lutèce, waarin verliezen tot een minimum werden beperkt. Anton Thoen van Hago food & industry over de samenwerking met HAS KennisTransfer: “Hago food & industry is meer dan alleen een schoonmaakbedrijf. We participeren in het productieproces en ambiëren medeverantwoordelijkheid voor de continuïteit van een productiebedrijf met het oog op Total Cast of Ownership. Veel van onze accountmanagers zijn daarom afgestudeerde voedingsmiddelentechnologen van HAS Den Bosch. Niet verwonderlijk dus dat we de HAS opzoeken om onze boodschap over het voetlicht te brengen.”
In 2009 werkten wij voor... 17 B.V. • 5-sterrenregio • A & C Vijvers en Tuinen • ABAB Accountants en Adviseurs • Academy / Stal Bartels • Acatris Netherlands B.V. • Accon AVM • AFB International • AgriTeam Makelaars B.V. • Agrozone B.V. • Agterberg • All-Round Communicatie trainingen • Amalthea u.a. Coöperatie van Geitenhou. • Amarant Bakkersholding B.V. • Anova Food B.V. • Anton Jurgens Institute • AOC Oost • Aqua-engineering B.V. • AquaPro • Architectenbureau De Twee Snoeken • Ardol • Arvalis • Bakker Barendrecht • Bakker van de Ven B.V. • Bakkerij Ammerlaan B.V. • Bakkerij Vries B.V. • Bakkerij W. Wiltink B.V. • Bankers B.V. • Banketbakkerij Bloemsma • Banking b.v. • Beaphar Nederland B.V. • Bejo Zaden • Beynen Nutrition • BHG Beheer B.V. • Blue & Green • Boerderij 't Platteland • Boerderijwinkel van Rijsewijk • Bon Vivant • Boomkwekerij Ebben B.V. • Bouwfonds • Brabant Assistant V.O.F. • Brabant Vleeskalf B.V. • BraBoB B.V. • Brandenburch B.V. • Brei.bv • Candour • Capital Ornaments B.V. • CBM Melkgeitenhouderij Midden Nederland BV • Cehave Landbouwbelang Voeders bv Veghel • Centrale Bomen & Planten handelskwekerij Opheusden • CEVA Santé Animale • Change Consultancy B.V. • Cheesepartners Holland • Cherry Unlimited • Clean Light B.V. • Clootwijk Nurseries • Coca Cola Enterprises Nederland B.V. • Coöperatie DEP b.a. • Coppelmans • CUC participaties • DAP 'De Eenhoorn' • De Graaff Nieuwegein B.V. • De Groene Belangenbehartiger B.V. • De Kollenberger VOF • De Regulier B.V. • De Vliergaard • De Wal Hoeve • Den Besterd B.V. • Den Pors • Dierenartsen Midden-Brabant • Diergeneeskundig Centrum Twenterand • Dipam C.V. • Directplant BV • DMV-Fonterra-excipients • Dusomos Vers • Dutch Blueberry Collective • DZ-Six Diervoeders B.V. • E.M. Treur BV • Eco2Clean • Ecoval Diary Trade B.V. • Endy B.V. • Espressoworld Amsterdam • Essent Energiediensten B.V. • EuroGrass BV • Euroveen B.V. • Euroveen B.V. • FanoFineFood B.V. • FGHS • Firma De Theedoektas • Flex Fertilizer System NL B.V. • ForFarmers • Frank's Smoke House • Fransen Gerrits B.V. • FreeOf BV • FrieslandCampina • Fri-Jado B.V. • Fruitmasters • Frumarco B.V. • Functional Fruit • G. Schennink • Geiten KI Nederland • Gemeente Gemert-Bakel • Gemeente Gennep • Gemeente Gilze en Rijen • Gemeente Maasdriel • Gemeente Oostflakkee • Gemeente Oss • Gemeente 's-Hertogenbosch • Gemeente Zoetermeer • GGZ Oost Brabant/Boekel • Gipmans Productie B.V. • Givaudan Nederland B.V. • Glutenvrij Reform Le Poole B.V. • Green Q Project Development B.V. • GreenCare Interieurbeplanting • Grodan Rockwool • Groenhorst College Barneveld/Aeres Groep • Groentenverwerking Bladel B.V. • Grunschnabel Ice Laboratories • H.J.M. van der Locht Beheer B.V. • Hago Food & Industry • Handelsonderneming C.J. Klep B.V. • Havermans V.O.F. • Heijmans Sport en Groen • Hendrix UTD B.V. • Heyde Hoeve • Holland Business Solutions • Holland Environment B.V. • Hollandsgroen B.V. • Hoogendonk Industrial Services BV • Hortinova Groep B.V. • Huis Ter Mee • HydroThane STP B.V. • IMG Europe B.V. • Immunent B.V. • Ingenieursbureau Heemskerk • Ingenieursbureau 's-Hertogenbosch • Inis Mor • Innotechnics B.V. • Installatie Ventilatie Techniek Boxmeer B.V. • Interplant Roses B.V. • Intervet Nederland B.V. • Intracare • IPC Groene Ruimte • ISA Sport • J.M. Bankers • Jansen Agro Products Trading • Jara B.V. • Joordens Zaden B.V. • Jopak Packaging Solutions • JuicyDetails • Justitiele Inrichtingen Vught • k.s.v. Gremio Unio • Kaasboerderij Mathijsen • Kaashandel Paul • Kaasmakerij De Jong B.V. • Kempen Kip B.V. • Kieft Seeds Holland • King Cuisine • Kompak Food B.V. • Koninklijke Verkade United Biscuits Netherlands • Kwekerij A. Baas • KWPN / Kon. Warmbloed Paardenstamboek Nederland • Landelijk Informatie Centrum Gezelschapsdieren • Landgoed De Barendonk • Landmarkt • Leaf Holland B.V. • Lely Technologies N.V. • LTO Groeiservice • LTO Nederland • M. van Happen Sorteer & Overslag • M.T.S. Van Blokland • Maasland Agri Service • Maatschap C.M.A. en G. van den Berg • Maatschap Janssen-Jansen • Maatschap Van Beers • Master Saddle Fitting Consultant • MDF Training en Consultancy B.V. • Melkveebedrijf De Kamp • Melkveebedrijf De Peel B.V. • Ministerie van LNV • Minnee Management B.V. • Mobiel Groen • Mourik Woerden B.V. • MTS Peterse C.C. en Peterse-Sukkel W.M. • Mts. Pijnenburg • N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) • Naaijkens Innovative Design • Naktuinbouw • Ned. Federatie van Edelpelsdierenhouders • Nederlandse Melkveehouders Vakbond • NedTrain • Neervenplant • Netlaa bv • Nico Zwarthoed Salades BV • Nijsen/Granico • Ocean Harvest NV • Optipharma B.V. • Oranjewoud Oosterhout B.V. • Overgaag Beheer B.V. • Paardenmelkerij Van 't Groeske • Park 'De Nieuwe Riet' • Pavan Patesserie en ijs-specialiteiten • PDA Exotic Foods • Peeters Financieel en Vastgoedadvies • Peeters Huijbregts V.O.F. • Philips Lighting B.V. • Plantenkwekerij Grootscholten B.V. • Polyrec Recycling Adviezen B.V. • Productschap Tuinbouw • Productschap Zuivel • Promikron B.V. • Provalor B.V. • Provincie Noord-Brabant • PureFood Qolp • Q-point • Quality Pastries • Quick-
Hedge BV • Rabobank Het Markiezaat • Rabobank Nederland • Rabobank Venray • Red Tree Beverages B.V. • Remie Fiscaal Juridisch Adviesbureau • Riciro B.V. • Rien van Mierlo Tuinen • Rijk Zwaan Breeding BV • ROC De Leijgraaf • Royal Friesland Dairy Food • Saeftinghe Zilt Acquaculture Products • Schellekens H.J.M. en Van der Heijden H.P.M. • Schoenmakers Tropische Potcultures • Schuurkerk • Sec Evenementen • Service Pack B.V. • Sparqle International B.V. • Special Food Improvement • SPS B.V. • St. Kinderboerderijen Nederland • Stal Griftenstein • Stichting Bakkerij Imago • Stichting Bintang • Stichting biomassa Hellouw • Stichting De BoelaarsHoeve • Stichting De Langenberg • Stichting de Nijensteen • Stichting Innovatie Platform Boomteelt • Stichting Sectorraad Paarden • Stichting Vitaal Bedrijvig Veghel • Stichting Vrienden van de Vijverhoeve • Stork Food Systems • Streekselecties B.V. • Strijpen Beheer B.V. • Stroop & Zo • Syngenta Crop Protection B.V. • Syntens • Syntens Brabant,Limburg • T. Klein-Zieverink • TeVreede Plant • Thalatta B.V. • TOM / Tuinbouwontwikkelingsmaatschappij • Tosca Chocolatier • Tuin- / Akkerbouwbedrijf Van den Borne • Uiterwaarde • Unilever Nederland Foods (unox) • Universiteit Maastricht • V.O.F. De Walnoothoeve(n) • V.O.F. van Heybeek - Roovers • V.O.F. Van de Giessen • V.S. Apple Industries B.V. • Van de Poll bouwbedrijf B.V. • Van Dun Advies B.V. • Van Heybeek Agro B.V. • Van Melik Food Groep • Van Miltenburg • Van Rijsingen Diepvries B.V. • Vencomatic B.V. • Verbeek B.V. • Vereijken Hooijer B.V. • Vereniging Innovatief Platteland • Vereniging van Bonte Bentheimers • Vipam B.V. • Vitalis Woon Zorggroep • Vitelia Voeders B.V. • VMEngineering • Voltair Elektra • Wageningen UR • WDL B.V. • WEGE Handelsonderneming • Wekon 's-Hertogenbosch B.V. • Wensing & Oranje Advocaten • Westlandse Plantenkwekerij BV • Wikkerink Zuivel B.V. • Zachtfruitkwekerij Rene Simons • ZLTO • ZON Verkoopdiensten b.v. • Zuivelboerderij Eijssen-Schoonbroodt • Zuivelboerderij Noordam • Zuivelculinair
FinanciĂŤn / jaarrekening 2009
Exploitatierekening 2009 van Stichting HAS KennisTransfer bedragen x 造 1000 werk 2009
begr. 2009
werk 2008
3638
3780
3649
33
0
0
3671
3780
3649
2190
2138
2113
kosten bureau
937
1039
1058
aquisitie
522
495
456
19
33
13
1
0
4
3669
3705
3644
2
75
5
Baten omzet projecten overige baten
Lasten directe kosten projecten
mutatie voorziening dubieuze debiteuren overige lasten
Exploitatieresultaat
Balans Stichting HAS KennisTransfer per 31-12-2009 bedragen x ¤ 1.000
Activa
31-12-2009
31-12-2008
1.1.
MateriĂŤle vaste activa
76
103
1.2.
Voorraden
15
9
1.3.
Onderhanden projecten
1.841
1.986
1.4.
Vorderingen
665
1.123
1.5.
Liquide middelen
545
143
3.142
3.364
319
317
2.332
2.426
491
621
3.142
3.364
Passiva 2.1.
Eigen vermogen
2.2.
Vooruitontvangen termijnen
2.3.
Kortlopende schulden
Together apart HAS KennisTransfer wordt in één adem genoemd met Hogeschool HAS Den Bosch. En dat is goed, want ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. HAS KennisTransfer is de commercieel-zakelijke tak van HAS Den Bosch die mede zorg draagt voor de intensieve samenwerking van HAS Den Bosch met het bedrijfsleven. HAS Den Bosch is een kennisorganisatie die voor en samen met het bedrijfsleven wil werken en HAS KennisTransfer vervult daarbij een essentiële functie. HAS KennisTransfer positioneert zich naar buiten toe enigszins anders dan HAS Den Bosch. Het bedrijfsleven, ofwel ‘de markt’ vraagt veelal om een andere benadering dan vanuit een hogeschool mag worden verwacht. Daardoor versterken ze elkaar in alle opzichten.