PLAYBOY
tekst danny koks fotografie jeroen hofman / Audio Visuele Dienst Defensie postproductie pineapple imaging
74
ONDERZEEBOOT
REPORTAGE
75
Stille wat e r e n
Wij moeten er zelf niet aan denken; wekenlang met 62 mannen opgesloten in een stalen buis, ergens diep onder de zeespiegel. Voor onderzeebootcommandant Welmer Veenstra is het de dagelijkse realiteit. Maar: ‘Ik ben de enige aan boord met een eigen hut.’
Op je 33ste commandant zijn van een van de vier onderzeeërs die de Nederlandse Marine rijk is; Welmer Veenstra kreeg het voor elkaar.
H
Het is koud, nat en het waait hard deze novemberochtend in de Marinehaven van Den Helder. Zoals het hoort. In de verte staat Welmer Veenstra (33) ons al op te wachten, commandant van Hr. Ms. Bruinvis, een van de vier diesel-elektrische onderzeeboten die de Onderzeedienst van de Koninklijke Marine tot zijn beschikking heeft. De ruim 67 meter lange Bruinvis ligt nu indrukwekkend
te zijn op het droge, voor onderhoud en een likje verf. Zes maanden per jaar zijn de commandant en zijn 62-koppige bemanning ergens in de wereldzeeën te vinden. Waar precies, dat weet bijna niemand. En met welk doel, dat weten alleen commandant Veenstra en zijn superieuren. De buitenwereld leest of hoort daar zelden iets over. En dat is precies waarom hij commandant van een onderzeeboot wilde worden. ‘Je bent volkomen geruisloos, onzichtbaar voor de hele wereld.’
76
REPORTAGE
ONDERZEEBOOT
PLAYBOY
PLAYBOY
dolfijnen, een olietanker, een fregat of een andere onderzeeboot. Of een drugsrunner in een speedboot. Dat hoor je aan het hoge aantal schroefomwentelingen. Die bootjes kun je bijna niet detecteren met radar, omdat ze zo klein zijn, en vaak van hout. Maar aan onze aandacht ontsnappen ze niet. Dan is het een kwestie van de telefoon pakken en de arrestatie-eenheden doorgeven waar de drugsboten varen. Nee, ik mag niet zeggen hoeveel van die boten wij tijdens zo’n patrouille onderscheppen.’ ‘Een inlichtingenpatrouille gaat er totaal anders aan toe. Dan wil ik 24 uur per dag ongedetecteerd blijven voor vriend en vijand, weken achter elkaar. Dan moeten we fluisterstil zijn. Als je de deur van het toilet te hard dichtslaat, kun je de hele boot al in gevaar brengen. Een vis maakt niet hetzelfde geluid als een hamer op een stuk staal, dus je kunt ook niet zomaar even iets gaan repareren als er een vijandige onderzeeër in de buurt ligt. Als er een onderzeeboot in de buurt vaart, dan zetten wij de ventilatie stil. Niet omdat die andere boot onze ventilatie zou kunnen horen, maar als teken aan de hele bemanning dat er iets aan de hand is. Een van de gevaarlijkste momenten is als wij de dieselmotoren starten, die achterin de boot zitten. Als iets geluid maakt, zijn het wel dieselmotoren. Dan kijken
Final weekend
Luitenant ter Zee der 1ste klasse Welmer Veenstra mag zich sinds afgelopen april officieel commandant noemen, na een opleidingstraject dat in totaal tien jaar in beslag nam. De commandantenopleiding vond zijn climax in een oefening van vier weken voor de Schotse kusten. ‘In die vier weken zijn alle mogelijke missies gepropt die een onderzeeboot kan doen. Het dreigingsniveau stijgt van een operatie onder vredesomstandigheden tot wat wij het final weekend noemen: all-out war. De druk wordt dan maximaal opgevoerd. Je doet fotoverkenningen vlak onder de kust, terwijl er helikopters in de lucht en fregatten op zee actief naar jou op zoek zijn. Je pikt speciale eenheden van het Korps Mariniers op en zet je ze ongezien af vlak onder de kust. Daarna is het snel weer richting diep water en tegen een andere onderzeeboot oefenen.’ Herexamens bestaan niet bij deze commandantenopleiding. ‘Het is pass or fail. Als je het niet haalt, is het einde carrière bij de onderzeedienst. Dan is het de laatste keer dat je aan boord van een onderzeeboot zat. Het allerlaatste moment van de allerlaatste operatie heb ik wel even peentjes staan zweten: doet die roerganger van 19 jaar wel goed zijn werk op mijn orders, terwijl dat fregat een paar meter boven ons vaart? Als je dan hoort: ‘Congratulations, captain…’ Dat is fantastisch.’ In de zomer werd hij commandant van de Walrus, en
sinds november voert hij het bevel op de Bruinvis. ‘De komende 2,5 jaar gaan wij hier iets moois neerzetten. We beginnen vanaf nul en gaan de hele bemanning opwerken tot een geoliede vechtmachine. Daarna zijn wij jaar operationeel inzetbaar. Prachtig om deze club mensen te zien toegroeien naar een team dat helemaal klaar is om te worden ingezet. Daar kijk ik nog het meest naar uit, de operationele inzet.’
ONDERZEEBOOT
REPORTAGE
77
De Bruinvis herbergt maximaal 62 bemanningsleden. Van iedereen, ook van de koks, wordt een technische basiskennis verwacht. ‘En die is hoog,’ aldus commandant Veenstra.
WELMER VEENSTRA IS DRIEMAAL OP MISSIE GEWEEST. ‘OVER TWEE DAARVAN MAG IK NIETS VERTELLEN. NEE , OOK NIET TEGEN MIJN VROU W.’
Luitenant ter Zee der 1ste klasse Welmer Veenstra voert sinds november het bevel over Hr. Ms. de Bruinvis.
we of er een koopvaardijschip in de buurt vaart. Daar gaan wij dan bij in de buurt zitten, zodat die boot ons geluid maskeert. Zo maak je gebruik van je omgeving.’
Geheime missies
Tapijtjes en torpedo’s
Tot nu toe is commandant Welmer Veenstra driemaal op ‘ernstmissie’ geweest. Over twee daarvan mag hij niets vertellen. Ook niet tegen zijn vrouw. ‘Zelfs aan boord zijn er maar enkele officieren die van de hoed en de rand weten.’ Waar hij wel over mag praten, is de counter-drugspatrouille in het Caribisch gebied waaraan hij heeft meegedaan. ‘De Nederlandse marine werkt daar nauw samen met de Amerikanen in hun war on drugs. Zo’n patrouille duurt meestal een maand. Tijdens counter-drugspatrouilles is onze onderzeeboot de eerste sensor in een bepaald gebied, als vooruitgeschoven eenheid. Je moet het je zo voorstellen: als wij met onze boot in Utrecht liggen, kunnen we in half Nederland horen wat er gebeurt.’ ‘Mijn sonaroperators kunnen precies horen wat er boven onze hoofden langs komt. Aan de hand van de geluiden die ze opvangen, weten zij: dit is een vissersboot, een walvis, een koopvaardijschip, een school
Via een smal trappetje dalen we af naar de buik van de Bruinvis. Twee dingen vallen direct op: het is hier ongelooflijk krap, smal en nauw. Nu ligt de onderzeeboot op het droge en kunnen we ieder moment weer het trappetje terug naar de frisse buitenlucht nemen. Maar als je weken op zee bent, zonder daglicht en zonder een idee waar de horizon is, is deze reus van staal en techniek je hele wereld. Dat vergt een bepaalde mentaliteit die voor maar weinig mensen is weggelegd. Het tweede wat opvalt, zijn de lullige Perzische tapijtjes op de tafel in de ‘longroom’, het officiersverblijf. ‘Truttig, knus en enorm fout, ik weet het,’ zegt de commandant. ‘Maar ja, als je op zee bent, is dit toch je woonkamer. Hier eten we en hier komen we ’s avonds samen: wat zijn de plannen voor morgen, en voor volgende week?’ De commandant weet met een blinddoek om feilloos zijn weg te vinden in deze boot. ‘En dan kan ik
78
REPORTAGE
ONDERZEEBOOT
ook nog alle afzonderlijke kleppen en hun functies benoemen.’ Een van de meest gevaarlijke situaties op een onderzeeboot is brand aan boord. De rook kan immers geen kant op. ‘Deze boot is een oorlogsplatform dat te allen tijde operationeel moet blijven. Als een compartiment vol staat met rook, moet je precies weten waar je moet zijn en hoe je bijvoorbeeld op de tast de brandstoftoevoerklep dicht doet. Daarom verwachten we van iedereen aan boord, ook van de koks, een zekere technische basiskennis. En ik kan je vertellen: die is vrij hoog.’ Onderweg naar de technische en operationele centrale, het hart van de boot, passeren we de hut van de commandant. ‘Ik ben de enige aan boord met zijn eigen hut. Bedje, bureautje, dat is het. Hier heb ik tien jaar voor gewerkt [lacht]. Het grote voordeel is dat ik dicht bij de centrale zit. Als er wat gebeurt, hoor ik dat direct. Of ik word gewekt door mijn bemanning als er iets aan de hand is waarvan ik op de hoogte moet zijn. Zeker op missies word ik iedere nacht wel vier, vijf, zes keer wakker gemaakt. De voorgeschreven nachtrust van acht uur haal ik nooit.’ We lopen door, richting de neus van de boot: de boegbuiskamer. Hier liggen de torpedo’s en torpedobuizen. Ook de ontsnappingscompartimenten, voor als de bemanning in gevaar is en de onderzeeboot zo snel mogelijk moet verlaten, bevinden zich hier. En omdat iedere vierkante millimeter aan boord nuttig moet worden besteed, slapen hier normaal gesproken ook tien bemanningsleden. ‘Daar in de hoek staan dan
PLAYBOY
PLAYBOY
ONDERZEEBOOT
REPORTAGE
79
Commandant Veenstra: ‘Je zit wekenlang op elkaars lip. Je moet daarom sociaal, flexibel en stressbestendig zijn.’
vier bedjes op elkaar gestapeld. En in plaats van twee torpedo’s hebben wij hier in deze buizen, die je kunt openklappen, twee keer drie bedjes.’ Als de Bruinvis het ruime sop kiest, zijn er altijd torpedo’s aan boord. ‘Je kunt tijdens een oefening altijd een telefoontje krijgen: ‘Direct omkeren, het is menens.’ Er moet elk moment van de dag een beroep op ons kunnen worden gedaan. Dan kan het niet zo zijn dat je eerst moet terugkeren naar de haven om je torpedo’s op te halen. De torpedo is een van de zwaarste wapens die we binnen Defensie hebben. Met één torpedo kun je een complete boot uitschakelen. Andere landen brengen er soms oude schepen mee tot zinken om het wapen te testen. De torpedo ontploft onder het schip en tilt hem op uit het water. Het schip breekt dan als het ware zijn eigen rug.’ Terwijl hij het vertelt, verschijnt er een kleine glimlach rond de mond van de commandant. Ruzie aan boord
Onder: de technische en operationele centrale van de Bruinvis, het hart van de boot.
Koken en douchen gaat er aan boord van een onderzeeboot anders aan toe dan bij ons, bevoorrechte burgers die wij zijn. De kombuis die de commandant ons laat zien is maar een paar vierkante meter groot, met amper ruimte om te lopen. ‘Als je vier weken op zee zit, moet je lekker eten. Dat is goed voor het moraal van de mannen. Onze koks verrichten hier wonderen. Herman den Blijker heeft hier eens gekookt, en zei na afloop dat ie ontzettend veel respect had gekregen
‘WE HEBBEN DRIE DOUCHES VOOR ZESTIG MAN. OP ZEE IS HET MINIMAAL EN MA XIMAAL TWEE KEER PER WEEK DOUCHEN.’
voor de mensen die hier twee keer per dag voor vijftig tot zestig man een warme maaltijd bereiden.’ Vanuit hygiënisch oogpunt mogen de koks iedere dag douchen. Voor de rest van de bemanning gaat het badwater, vanwege de beperkte voorraad aan boord, op rantsoen. ‘We hebben drie douches voor zestig man. Het beleid als we op zee zitten is minimaal en maximaal twee keer per week douchen. En douchen betekent: eronder gaan staan, kraan opendraaien, jezelf nat maken, kraan dichtdraaien, inzepen, kraan opendraaien, afspoelen en klaar.’
De grootste opoffering die je maakt, is die van je privacy. ‘Je kleedt je bij elkaar om, je staat met z’n allen aan de wastafel. Bellen of e-mailen met je vrouw of vriendin kan niet als je op patrouille bent. Daar moet je tegen kunnen. Het klinkt stom, maar als je het gordijntje van je slaapplek dichttrekt, ben je toch even op jezelf. En gordijntje dicht betekent aan boord ook echt: gordijntje dicht. Je moet heel sociaal, flexibel en stressbestendig zijn. Bepaalde eigenschappen van jezelf inbinden, maar ook gedrag van anderen wat meer accepteren.’ ‘Als je een issue hebt met iemand, wordt het meteen uitgesproken. Je hebt niet de luxe en de ruimte om dat te laten sudderen. Simpelweg omdat je de ander niet kunt ontlopen. Ik prijs me gelukkig met mijn vrouw, een sterk thuisfront is heel belangrijk. Stel dat dat niet zo is, dan neem je dat mee naar werk. En dat is niet goed. Dan zit je met een enorm machteloos gevoel aan boord, omdat je er op dat moment niks aan kunt doen. Aan de andere kant: als we ergens in het buitenland zijn, laat ik mijn vrouw overvliegen en hebben we een hartstikke leuk weekend. Ik heb mijn vrouw ten huwelijk gevraagd in New York, toen we daar met de boot lagen.’ v