Nadleśnictwo Świeradów 1
Położenie, klimat, przyroda Nadleśnictwo Świeradów zarządza terenami leśnymi w Górach Izerskich będących najbardziej wysuniętym na zachód pasmem w polskich Sudetach. Zróżnicowanie klimatyczne położonych po sąsiedzku obszarów sprawia, że w ciągu jednodniowej wycieczki można podziwiać zarówno lasy dębowe, charakterystyczne dla ciepłych regionów Europy, jak i górnoreglowe bory świerkowe oraz torfowiska wysokie, takie jak w Skandynawii.
Nadleśnictwa Świeradów
2
W latach 80. ubiegłego wieku Góry Izerskie były miejscem klęski ekologicznej. Zanieczyszczenie powietrza stało się przyczyną zamierania lasów świerkowych na bardzo dużych powierzchniach. Do dzisiaj pozostały nieliczne ślady z tamtego okresu w postaci suchych kikutów świerkowych pni.
Choć dominują tu bory świerkowe, czasami można spotkać malownicze brzeziny, jak ten na stokach Sępiej Góry.
Utrzymanie wysokiej lesistości w Izerach to sprawa niezwykłej wagi. Lasy są niczym gąbka, która chłonie wodę z deszczu i roztopionego śniegu. Występują tu rekordowe w skali Polski ilości opadów, tj. 1500 do 2000 mm w ciągu roku.
Płytka gleba w najwyższych położeniach górskich powoduje, że w wielu miejscach powstają niewielkie rumowiska skalne.
Borówka czarna króluje w runie górskich lasów Nadleśnictwa Świeradów.
3
Sóweczka zwyczajna – najmniejsza sowa europejska (wielkości szpaka), ale bardzo zadziorna. Potrafi upolować większego i cięższego od siebie dzięcioła dużego. W Polsce bardzo rzadka, w Górach Izerskich znajduje doskonałe warunki do życia.
4
5
Ryś – jeden z największych europejskich drapieżników, w Polsce bardzo nieliczny, prowadzi skryty tryb życia. Widywany w Górach Izerskich.
Zaskroniec zwyczajny (na górze), niegroźny dla ludzi wąż i żmija zygzakowata, której jad może z kolei być bardzo niebezpieczny. Te dwa gatunki najłatwiej rozróżnić po żółtych plamach z tyłu głowy, jakie ma tylko zaskroniec.
Jeleń szlachetny – jeden z największych gatunków zwierząt występujących w Polsce, samce mogą osiągać masę nawet 350 kg. Występuje w dużych kompleksach leśnych na terenie całego Nadleśnictwa Świeradów..
Salamandra plamista – chroniony, liczny w Górach Izerskich gatunek płaza ogoniastego. Najczęściej salamandrę można spotkać w wilgotnych lasach lub w dolinach ze strumieniami.
6
Martwe drewno spełnia ważną rolę w ekosystemach leśnych – stanowi miejsce życia dla wielu organizmów, głównie owadów.
7
Łany wełnianki – rośliny związanej z torfowiskami i mokradłami – stanowią nieodłączny element krajobrazu Hali Izerskiej.
8
Hala Izerska – miejsce Hala Izerska to malownicza, pusta kotlina otoczona zalesionymi górami. Leży na wysokości około 850 m n.p.m., ale panujący tu klimat jest niemal tak surowy jak w Skandynawii.
niezwykłe!
9
Torfowiska wysokie na Hali Izerskiej wykształciły się głównie dzięki niezwykle surowemu klimatowi oraz dużym opadom. Torf powstaje z obumarłych szczątków roślin, głównie mchu torfowca, które w warunkach dużej wilgotności nie ulegają całkowitemu rozkładowi.
Rosiczka okrągłolistna – owadożerna roślina występująca na izerskich torfowiskach. Kosodrzewina – inaczej sosna górska, w Polsce występuje ponad górną granicą lasu. Wyjątkiem jest Hala Izerska, gdzie rośnie na wysokości zaledwie 840 m n.p.m. To najniżej położone naturalne stanowisko tego gatunku w naszym kraju. Cietrzew – skrajnie rzadki przedstawiciel kuraków w Polsce. Wiosną odbywają się toki cietrzewi, czyli spektakularne „tańce” i walki godowe samców tego gatunku.
10
11
Czy wycinamy tak dużo? Rocznie w Nadleśnictwie Świeradów pozyskuje się około 65 tys. m3 certyfikowanego drewna, które jest wykorzystywane w budownictwie, produkcji mebli, papieru i wielu rozmaitych przedmiotów. Drewno to surowiec odnawialny, bo wytwarzany przez samą naturę. Gospodarowanie lasami w sposób roztropny sprawia, że nigdy go nie zabraknie. W Nadleśnictwie Świeradów powierzchnia leśna w latach 1998-2008 zwiększyła się o ponad 100ha, a ilość drewna „zmagazynowana” w żywych drzewach wzrosła prawie o pół miliona metrów sześciennych.
12
Każda dłużyca (ścięte drzewo w całej długości) i stos drewna mają swój unikalny numer. Cechy jakościowe i wymiarowe drewna wprowadza się do bazy danych.
Żółtym paskiem na korze oznaczamy granicę tzw. drzewostanów nasiennych. Rosną tam drzewa o najlepszych cechach, z nich zbierane są nasiona, które wysiewa się na szkółce leśnej.
Następnie młode drzewka są specjalnie pielęgnowane – podlewane, pielone i nawożone, by w dobrej kondycji zdrowotnej trafić do lasu.
Z tak wyprodukowanych sadzonek zakłada się uprawy leśne, które bardzo często są grodzone, by zabezpieczyć je przed zwierzętami takimi jak jeleń czy sarna, zgryzających pędy młodych drzewek.
13
Jednym z poważniejszych zagrożeń dla borów świerkowych są gradacje owadów takich jak korniki. Aby zapobiec ich lawinowemu rozmnażaniu, stosujemy tzw. pułapki feromonowe. Na dobrą kondycję zdrowotną lasu mają też wpływ ptaki, dlatego pomagamy im, wieszając budki lęgowe. Ta może być domem dla muchołówki, dzięcioła małego lub kowalika.
W lasach górskich ścinka drzew jest trudną i niebezpieczną sztuką. W Nadleśnictwie Świeradów, oprócz tradycyjnej ścinki pilarkami, odbywa się ona także przy użyciu harwestera, czyli nowoczesnej maszyny, która w ciągu dnia może wyciąć nawet kilkaset drzew.
Z lasu drewno transportowane jest na specjalne składy drewna. Stąd jest odbierane przez kupców – najczęściej firmy drzewne zajmujące się przerobem tego surowca.
Magazynowanie wody jest jedną z najważniejszych funkcji lasów. Tworząc zbiorniki retencyjne wspomagamy w tym ekosystemy leśne najczęściej spiętrzając wodę niewielkich cieków lub wysięków.
14
Żywotność i stabilność – cechy lasu, o jakie zabiegamy najbardziej. Nabiera to szczególnej wagi na terenach najwyżej położonych.
15
Góry Izerskie – Pasjonaci kolarstwa górskiego w Górach Izerskich odnajdą dla siebie prawdziwy raj. Nie ma w tym stwierdzeniu przesady. To jedyne miejsce w Polsce o takiej różnorodności i mnogości tras. Rowerzyści mogą tu jeździć asfaltowymi i szutrowymi drogami leśnymi wyłączonymi z normalnego ruchu, szlakami turystycznymi o bardzo zróżnicowanym stopniu trudności, a także specjalnie dla nich wybudowanymi ścieżkami – singletrackami.
rowerowy raj!
16
Singletrack – ścieżka fenomen. Zbudowana tak, by radość z jazdy po niej mogli czerpać wszyscy rowerzyści. Nawet kilkuletnie dziecko poradzi sobie z zakrętami i łagodnymi muldami, zaś ekspert dysponujący dobrą techniką i kondycją może poruszać się po singletracku w sposób dynamiczny i szalenie dla niego przyjemny.
Singletrack jest przedsięwzięciem transgranicznym, wprowadzonym w życie także na terenie Czech. Około 60 km ścieżek tego typu znajduje się po południowej stronie Gór Izerskich.
Dla wygody rowerzystów, ale też pasjonatów innych form turystyki, w wybranych miejscach przy szlakach turystycznych wybudowano specjalne wiaty z elementami stylów łużyckiego i skandynawskiego.
17
Ze Świeradowa-Zdroju na Stóg Izerski można wjechać nowoczesną koleją gondolową, która czynna jest cały rok. W zimie funkcjonuje tu świetnie przygotowany stok narciarski, w lecie do gondoli można zabrać również rowery.
Izerski Szlak Cietrzewia to narciarska trasa biegowa wyznaczona w najwyższych partiach Gór Izerskich. Początek znajduje się przy górnej stacji gondoli na Stogu Izerskim, a długość wynosi 19,5 km – w sam raz na całodniową wycieczkę.
Góry Izerskie to doskonałe miejsce do tego, żeby zacząć wielodniowy trekking z plecakiem przez pasma Sudetów. Kolejnymi górami na trasie takiej wyprawy będą położone na wschód od Izerów Karkonosze.
Górskie strumienie przeskakujące przez omszone głazy są nie mniej malownicze niże górskie pejzaże.
18
Sępia Góra wznosi się na północ od Świeradowa-Zdroju. Wycieczka z centrum miasta na szczyt zajmuje nie więcej niż godzinę. Nagrodą za wspinaczkę są wspaniałe widoki na miasto i otaczające je góry.
Turystyka górska Uprawianie turystyki w Górach Izerskich możliwe jest na wiele sposobów. Oprócz wcześniej opisanego kolarstwa górskiego można pieszo przemierzać wielokilometrowe szlaki po prawdziwych pustkowiach. Zimą na narciarzy biegowych czeka gruba warstwa śniegu, łagodne grzbiety oraz przygotowane specjalnie trasy. Bardzo szerokie możliwości zażywania rekreacji nie kłócą się z ochroną cennej przyrody – to doskonały przykład rozwoju zrównoważonego.
19
Atrakcje krajoznawcze Teren Nadleśnictwa Świeradów jest atrakcyjny nie tylko ze względu na wyjątkowe walory przyrodnicze. Znajdują się tu także liczne zabytki, w tym zamki, ciekawa zabudowa sanatoryjna w Świeradowie-Zdroju, sztolnie, a także zbiorniki wodne oferujące wiele możliwości ciekawego spędzenia urlopu.
20
Zamek Czocha to przepięknie położona nad Jeziorem Leśniańskim warownia powstała w latach 1241–1247. Najbardziej tajemniczy zamek w Polsce – ma podobno 40 tajemnych przejść, z czego do dziś odkryto zaledwie 14. Hitlerowcy mieli w nim supertajną szkołę szyfrantów Abwehry, a po wojnie szkolono tu asów komunistycznego wywiadu. Obecnie działa jako ośrodek hotelowo-konferencyjny. W 2012 roku został ogłoszony przez magazyn National Geographic „Traveler” jednym z siedmiu cudów Polski.
Zamek we wsi Świecie powstał prawdopodobnie w XIV wieku. Do dziś na bazaltowym wzgórzu przetrwały malownicze ruiny. Pierwsza wzmianka na temat wód leczniczych w obecnym ŚwieradowieZdroju pochodzi już z 1572 roku. Dzięki wieloletniej historii miasta rozwijającego się jako uzdrowisko, dzisiaj możemy podziwiać tu piękną zabytkową zabudowę w postaci willi, pensjonatów i pijalni.
Jezioro Leśniańskie powstało w 1905 roku, jako zbiornik retencyjny na Kwisie. Jego powierzchnia wynosi 140 ha. Kilka kilometrów w górę rzeki znajduje się podobny akwen – Jezioro Złotnickie. W okolicy Świeradowa-Zdroju, w miejscowości Krobica został udostępniony niewielki, ale bardzo ciekawy zespół podziemnych wyrobisk. Jest on wyjątkowy w skali regionu, nawet tak bogatego w tego typu atrakcje, jak Dolny Śląsk. Sztolnie i szyby zachowały bowiem XVIII-wieczny charakter. 21
Zdjęcia satelitarne dostarczają wielu bardzo cennych informacji na temat zasobów leśnych i stanu środowiska. Dla przykładu – „z góry” doskonale widać nawet pojedyncze drzewa, które są chore i tracą igły lub liście.
Detektor burzowy uruchomiony w czerwcu 2013 roku w ŚwieradowieZdroju ostrzega przed gwałtownymi zjawiskami meteorologicznymi mieszkańców oraz turystów wybierających się w Góry Izerskie i Karkonosze. www.stacjameteo.pl/detektory_eu/ swieradow.php
Ścieżka edukacyjna na wzgórzu Zajęcznik, dzięki gęsto rozmieszczonym tablicom edukacyjnym pomoże poznać tajniki izerskiej przyrody.
Ścieżka zmysłów pomaga otworzyć się na poznanie lasu w niestandardowy sposób.
Rozmieszczone w kilku miejscach nadleśnictwa automatyczne stacje meteorologiczne pozwalają na monitorowanie najważniejszych parametrów pogodowych: temperatury, wilgotności powietrza czy opadów. Wszystkie te dane dostępne są w Internecie na stronie: http://swieradow.pl.hostingasp.pl 22
Nauka, innowacje Nadleśnictwo Świeradów, jako jednostka wchodząca w skład Leśnego Kompleksu Promocyjnego Sudety Zachodnie prowadzi szereg badań naukowych, a także na szeroką skalę zajmuje się edukacją przyrodniczoleśną.
edukacja
23
Ogród edukacyjny Ogród edukacyjny przy siedzibie nadleśnictwa pozwala na obcowanie z namiastką dzikiej przyrody typowej dla Gór Izerskich. Odtworzyliśmy tu torfowisko wysokie, razem z charakterystyczną dla Hali Izerskiej roślinnością.
„Izery Trzech Żywiołów” 24
Nasz ogród edukacyjny został opracowany i wykonany z dbałością o najdrobniejsze szczegóły. Przykładem jest głośnik, który wygląda ja kamień. Spełnia swoją funkcję, ale nie psuje widoku. Drewniane podesty są tak skonstruowane, że pozwalają na przyjrzenie się z bliska, a nawet dotknięcie roślinności torfowiska.
Na terenie ogrodu zachęcamy dzieci do różnych zabaw. Najmłodsi chętnie układają puzzle z obrazami natury.
Tuż przy ogrodzie edukacyjnym znajduje się doskonale wyposażony budynek edukacyjny „Chata Drwala”. Tam również prowadzone są zajęcia z dziećmi. Odbywają się one przy drewnianych ławach, ale z wykorzystaniem najnowszych urządzeń multimedialnych, które wchodzą w skład „Wirtualnego Laboratorium”. Dzięki nim możemy obserwować aktualny stan pogody i charakterystykę cech klimatu w oparciu o pomiary z dziesięciu stacji meteorologicznych rozmieszczonych w terenie. 25
Izerski Park Czy wiesz, że światło to także zanieczyszczenie środowiska? Miejsc, gdzie ciemność nocy jest nieskażona zostało bardzo niewiele. Jednym z nich jest Hala Izerska, która dzięki specyficznemu ukształtowaniu i położeniu może poszczycić się najciemniejszymi nocami w Polsce. Izerski Park Ciemnego Nieba to rodzaj transgranicznego – polsko-czeskiego – rezerwatu, który pełni rolę ekologiczną i edukacyjną.
Ciemnego Nieba
26
27
Nadleśnictwo Świeradów ul. 11-go Listopada 1, 59-850 Świeradów-Zdrój Tel. +75 78 16 333 swieradow@wroclaw.lasy.gov.pl www.wroclaw.lasy.gov.pl/swieradow
Radostów średni
Lubań
Kościelnik
Olszyna
Platerówka Włosień
Szyszkowa Przylasek
Grodnica
Barcie Pczelin Grabiszyce Górne
ścieżki rowerowe
Bożkowice Smolnik
Biedrzychowice
•2
Leśna
Złotniki Lubańskie
Miłoszów
szlak zielony
Zacisze
szlak czerwony szlak niebieski szlak żółty Ogród Izery Trzech Żywiołów
2
Zamek Czocha
3
Zespół podziemnych wyrobisk w miejscowości Krobica
4
Hala Izerska/izerski park ciemnego nieba
5
Stóg Izerski/Górna stacja Kolei Gondolowej
6
Ścieżka edukacyjna na Zajęczniku
7
Singletrek
28
Mirsk Rębiszów Dolny
Mlądz
Pobiedna
7•
6•
Gajówka
Rębiszów Grudza
Orłowice
3• 1•
Gierczyn
Kłopotnica Przecznica
Świeradów-Zdrój
5•
• 4
Rezerwat Torfowiska Doliny Izery
Kontakt: Tomasz Dębiec +48 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Młyńsko
Giebułtów
Świecie
Wolimierz
1
Proszówka Karłowiec
Tekst: Tomasz Dębiec Korekta: Tomasz Findysz Projekt, skład, edycja zdjęć: Joanna Kozek
Autorzy zdjęć: Tomasz Dębiec, Marcin Zagórski (5), Grzegorz Leśniewski (7), Katarzyna Męcina (14, 21, 22, 24, 25), Szymon Witkowski (18), Archiwum SKI&SUN (18), Fotolia.com: Heico Neumeyer (3), photoanatomy, vipersgarden, lightpoet, Julius Kramer (6), Henrik Larsson, Aleksandr Kulikov (10)