Świat Przemysłu Kosmetycznego 2014/1 by PROGRAFIKA

ISSN: 2081-089X

nr 01/2014 (17) 19 PLN (w tym 5% VAT)

Kwartalnik Wydawnictwa FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 farmacom@farmacom.com.pl www.farmacom.com.pl Redaktor Naczelny Robert Miller tel./fax 032 455 31 61 tel. kom. 502 084 101 robert.miller@farmacom.com.pl Prenumerata i kolportaż Wydawnictwo FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 tel./fax 032 455 31 61 prenumerata@farmacom.com.pl Cena egzemplarza „ŚPK” – 19 zł Cena rocznej prenumeraty – 80 zł Nr konta: ING Bank Śląski O/Wodzisław Śląski 56 1050 1403 1000 0023 2091 8119 Redaktor wydania Teresa Kubsz-Miller, tel. +48 32 456 60 79 tel. kom. +48 533 533 161 Redakcja Joanna Korzonek, Maria Kubsz-Łatas, Tomasz Butyński, tel./fax 032 456 60 79 redakcja@farmacom.com.pl Studio graficzne: PROGRAFIKA.com.pl

spis treści

Podnoszenie wydajności i niezawodności w systemach produkcyjnych

Fajka w pokoju

Innowacyjne maszyny rozlewające

Dlaczego robot? Bo zrobisz więcej!

Wykorzystanie oprogramowania klasy MES przy analizie współczynników wydajnościowych

Reklama kosmetyków w świetle Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

Jak polscy producenci poradzili sobie

z wypełnieniem wytycznych ISO 22716

ISO 22716

Quasi witaminy – nowe możliwości w kosmetyce?

Surowce do biokosmetyków

Nowoczesna konserwacja produktów kosmetycznych

Substancje kosmetyczne wpływające na mitochondria

Substancje barwiące w kosmetyce

Dlaczego konieczne jest stosowanie konserwantów – w produktach kosmetycznych?

Rola zapachu w kreowaniu marki

Oleje roślinne jako surowce kosmetyczne cz. I – oleje owocowe

Druk: Drukarnia Nowiny

Nakład: 3 500 egz.

Rada Programowa: Anna Oborska – Dyrektor ds. techniczno-legislacyjnych, Polskie Stowarzyszenie Producentów Kosmetyków i Środków Czystości Ewa Starzyk – Dyrektor Naukowy, Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego Renata Dębowska – Szef Centrum Naukowo-Badawczego Dr Irena Eris Iwona Białas – safety assessor, CosmetoSAFE Consulting Agnieszka Nnolim – Toksykolog Konsultant, EUROTOX Registered Toxicologist Antoni Gwardys – Dyrektor ds. Naukowych, Konsultant z zakresu zabezpieczania jakości i bezpieczeństwa stosowania kosmetyków, Passage Cosmetics Laboratory Marta Krzyśków-Szymkowicz – Rzecznik patentowy, Kancelaria JWP Rzecznicy Patentowi

Kwartalnik dociera do dyrektorów zakładów produkcyjnych, szefów działów produkcji, kontroli i zapewnienia jakości, specjalistów d/s utrzymania ruchu, technologów, automatyków, szefów laboratoriów, szefów działów logistyki, zaopatrzenia oraz działów rozwoju produktów w zakładach produkcyjnych. Magazyn kierowany jest również do product managerów, dyrektorów sprzedaży i marketingu, decydentów w działach zakupów, profesorów i nauczycieli uczelni wyższych, przedstawicieli organizacji branżowych i instytutów oraz osób prywatnych. Redakcja zastrzega sobie prawo do zmian w tytułach i redagowania tekstów. Za treść ogłoszeń reklamowych i artykułów autorskich redakcja nie odpowiada.

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

od redakcji

Teresa Kubsz-Miller redaktor wydania „Świat Przemysłu Kosmetycznego”

Limity mikrobiologiczne drobnoustrojów w produktach kosmetycznych według normy ISO/DIS 17516

Methylisothiazolinone. Substancja uczulająca w kosmetykach

Metody oceny działania wyrobów kosmetycznych

Badanie mikrobiologiczne powierzchni – kryteria oceny i metodyka badań

oraz organizacje czuwające nad bezpieczeństwem

Badania reologiczne i sensoryczne stosowane do oceny preparatów kosmetycznych

że wcześniej zostały dopuszczone do stosowania

Piękno czystości. Część I

doniesienia o znaczącym wzroście przypadków

emat konserwantów jest nieustannie monitoro-

wany przez wiodące firmy z branży kosmetycznej produktów kosmetycznych. Wiele substancji, mimo jest wycofywanych ze względu na pojawiające się reakcji alergicznych związanych z ich używaniem. W efekcie lista dozwolonych substancji konserwujących jest coraz krótsza – usuwane są z niej niektóre związki chemiczne, a rzadko dopuszcza się nowe. Przykładem jest najnowsza opinia Komitetu Naukowego ds. Bezpieczeństwa, który zalecił wycofanie metyloizotiazolinonu (MIT) z produktów niespłukiwanych przeznaczonych

Opakowanie szyte na miarę

Piękno ukryte w efektywności

Strategia ochrony opakowań czyli jak chronić twórczy wysiłek

Walka przeciwko podrabianiu marek i nieautoryzowanej dystrybucji

numerze. Znajdą w nim Państwo nie tylko artykuł,

SZYBKOŚĆ, TRWAŁOŚĆ, NIEZAWODNOŚĆ – znakowanie laserowe w przemyśle kosmetycznym

dlaczego konieczne jest stosowanie konserwantów

Opakowanie – pierwsze wrażenie o produkcie

OFERTA KOMPLEMENTARNA – związek szkła z tworzywem

100

HOT – STAMPING NA SURLYNIE – Wyróżnij swój produkt!

101

Wymagania prawne dla opakowań z tworzyw sztucznych

107

Ekologia w tworzywach sztucznych

do stosowania na skórę, wywołując tym samym spore zamieszanie w branży. Zachęcamy Państwa do lektury artykułów, które przygotowaliśmy w tym będący wyczerpującą odpowiedzią na pytanie w produktach kosmetycznych, ale także wiele innych, ciekawych publikacji. Jest nam również niezmiernie miło poinformować, że do Rady Programowej czasopisma dołączyli nowi Członkowie: • Renata Dębowska Szef Centrum Naukowo-Badawczego Dr Irena Eris, • Iwona Białas, safety assessor, CosmetoSAFE Consulting, • Agnieszka Nnolim Toksykolog Konsultant, EUROTOX Registered Toxicologist, • Antoni Gwardys Dyrektor ds. Naukowych, Konsultant z zakresu zabezpieczania jakości i bezpieczeństwa stosowania kosmetyków,

108

Bundling w branży kosmetycznej

112

Polski rynek kosmetyczny – dojrzały, ale nadal z perspektywami

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

Passage Cosmetics Laboratory, • Marta Krzyśków-Szymkowicz Rzecznik patentowy, Kancelaria JWP Rzecznicy Patentowi.

Rok 2014 rokiem klienta U

nivar dystrybutor surowców chemicznych nr 1 w USA, nr 2 w Europie ogłosił ROK 2014 ROKIEM KLIENTA. Celem firmy jest zadowolenie i kompleksowa obsługa partnerów, dlatego firma planuje zorganizować liczne seminaria tematyczne. Oferta UNIVAR POLAND jest ciągle wzbogacana o nowe surowce: enzymy, surfaktanty, emolienty, humektanty, zagęstniki, barwniki, masła, oleje, kondycjonery, peptydy, komórki macierzyste i inne substancje aktywne. Do najnowszych propozycji należy MicroAlgaVitaBB® (Botryococcus braunii) – przeciwstarzeniowa substancja nawilżająca, zapobiegająca wiotczeniu skóry i nadająca jej elastyczność poprzez intensywną syntezę Kolagenu I, III, ceramidów oraz kwasu hialuronowego. Enzymatycznie stymuluje tworzenie się nowych adipocytów, przez co opóźnia proces formowania się zmarszczek. W najnowszej ofercie znajdują się również: PARACOS® - seria bezwonnych, bezbarwnych olejów mineralnych polecanych także dla alergików; WALNUT SHELL w 100% naturalny peeling do twarzy, ciała i stóp; COLOSTRUM (siara) – substancja bogata w przeciwciała IgA, ma działanie odmładzające, regenerujące oraz przyspiesza gojenie ran. Wszystkich zainteresowanych produktami UNIVAR zapraszamy do odwiedzenia stoiska 4H50 na targach InCosmetics w Hamburgu lub kontaktu mailowego chemia@univar.com

Olej rodem z Meksyku O

lej jojoba zaliczany jest do najbardziej trwałych, naturalnych oraz niepolarnych emolientów. Wiele produktów stworzonych na bazie oleju jojoba można znaleźć m.in. w ofercie firmy Lipo, której dystrybutorem w Polsce jest firma HSH Chemie Sp. z o.o. Firma Lipo oferuje swoim klientom nie tylko czysty olej z jojoby, ale również woski, proteiny, estry, masło oraz zżelowany olej jojoba o niskiej i wysokiej lepkości. Ciekawym i unikalnym surowcem jest zżelowany olej jojoba (INCI: Simmondsia Chinensis Jojoba Seed Oil, Ethylene/Propylene/Styrene Copolymer, Butylene/Ethylene/Styrene Copolymer). Bezwodny żel składa się w 88% z oleju jojoba, jest emolientem oraz posiada doskonałe właściwości nawilżające i nabłyszczające. Polecany jest do kosmetyków pielęgnujących skórę i włosy, stanowi również idealny dodatek do kosmetyków kolorowych z efektem long-wearing np. błyszczyków. Inną, ciekawą propozycją są Jojoba Scrubeads (INCI: Hydrogenated Castor Oil, Hydrogenated Jojoba Oil), będące naturalną alternatywą dla ścierniw PE. Posiadają bardzo wysoką temp. topnienia: 82-90°C i są oferowane w 4 kolorach: białym, czarnym, niebieskim i czerwonym w 2 rozmiarach granulacji: 850-425 µ oraz 425-250 µ. Więcej informacji na stronie www.hsh-chemie.com

Kwasy hialuronowe do zadań specjalnych

ornelius Polska, niezależny dystrybutor surowców chemicznych, poszerza ofertę kwasów hialuronowych o dwa nowe produkty: Hyacolor, kwas hialuronowy w postaci olejowej, i Sodium Hyaluronate 3% Solution. Kwas hialuronowy znany jest z silnych właściwości nawilżających i przeciwzmarszczkowych, dlatego powszechnie stosuje się go w kosmetykach pielęgnacyjnych. Do tej pory problematyczne było jednak wykorzystanie tego surowca w formulacjach olejowych. Hyacolor, to kwas hialuronowy zawieszony w postaci mikrocząsteczek w oleju rycynowym, dlatego zdecydowanie łatwiej jest włączyć go do kosmetyków kolorowych (pomadek, BB creamów, podkładów itp.) . Dzięki niewielkiej cząsteczce Hyacolor z łatwością przenika do głębszych warstw skóry, odżywiając ją i długotrwale nawilżając od wewnątrz. Z kolei Sodium Hyaluronate 3% Solution PF jest to 3% mieszanina różnych wielkości cząsteczek: poniżej 10 kDA, 10-400 kDA i 1-1.8 mln DA. Ten 3% roztwór konserwowany jest fenoksyetanolem i etyloheksylogliceryną, dzięki czemu doskonale nadaje się do kosmetyków określanych jako wolne od parabenów. Więcej informacji o ofercie Cornelius Polska na stronie: www.corneliuspolska.pl

Polscy dostawcy dla przemysłu kosmetycznego w Monachium

dniach 5. - 6. czerwca w Monachium odbędą się Międzynarodowe Targi Dostawców dla Przemysłu Kosmetycznego CosmeticBusiness, będzie to już 10 edycja tej imprezy, będzie to także wyjątkowe wydarzenie, jeżeli chodzi o udział Polski. Wśród wystawców obecnych będzie aż 13 firm z Polski, m.in. Adex Cosmetics, Bech Packaging sp. z o.o., Clarena Sp. z o.o., Novaplast, Passage Cosmetic Laboratory, Procosmetica, Produky Naturalne s.c., SFC Natural, Spółdzielnia Inwaldiów ELREMET, YetPack sp. z o.o. oraz Zakład Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych Katarzynki. Po raz pierwszy na targach obecny będzie Wydział Promocji, Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Berlinie, który na specjalnym stoisku Infopoint POLAND informować będzie o potencjale polskiego przemysłu kosmetycznego. W tym celu przygotowany zostanie katalog polskich dostawców dla przemysłu kosmetycznego Time for Poland. Wszystkie firmy zainteresowane obecnością w katalogu lub na targach proszone są o kontakt: info@targilipskie.pl.

WIRÓWKI FIRMY MPW MED. INSTRUMENTS OTRZYMAJĄ NOWE OPROGRAMOWANIE

EZ-PEC™

PW MED. INSTRUMENTS, producent wirówek laboratoryjnych, wprowadza na rynek program MPW Editor 1.0, który będzie bezpłatnie dostarczany z najnowszymi wirówkami wyposażonymi w port USB. Program MPW Editor 1.0 zawiera szereg funkcji umożliwiających tworzenie zaawansowanych raportów z wirowania. Nowe oprogramowanie umożliwi użytkownikom wstawienie do formularza raportu dodatkowych informacji tj. logo, tytuł i opis badania, opis próbki, wynik, dane wykonującego test i zatwierdzającego wynik oraz daty wykonania testu i zatwierdzenia wyniku. Wszelkie dane z wirówki o przebiegu i parametrach procesu wirowania dodawane są do formularza automatycznie. Niezbędne informacje do zainstalowania programu oraz wykaz wirówek kompatybilnych z programem MPW Editor 1.0 znajdą Państwo na stronie producenta www.mpw.pl.

nowość w ofercie Argenty F

irma Argenta, jako jedyny dystrybutor firmy Microbiologics® w Polsce, poszerzyła ofertę szczepów testowych o najnowszy produkt EZ-PEC™. Są to liofilizowane, ilościowe preparaty mikroorganizmów przeznaczone do użytku w laboratoriach mikrobiologicznych, które można stosować do oceny ilościowej skuteczności bakteriobójczej i wykonywania testów konserwacji kosmetyków. Szczepy pochodzą z kolekcji ATCC® lub innych uznanych kolekcji szczepów. Tradycyjne przygotowywanie zawiesin kultur roboczych jest czasochłonne i pracochłonne - laboratoria zaopatrują się w szczepy, namnażają je, przygotowują rozcieńczenia, oznaczają liczbę kolonii w każdym rozcieńczeniu stosowanym w procedurze badawczej, a następnie przygotowują właściwe rozcieńczenia kultur roboczych. Każdy przesiew wymaga badań fenotypowych w celu wykluczenia mutacji lub zmienności szczepów. Preparaty EZ-PEC™ są ekonomiczną alternatywą dla pracochłonnej metody opartej na określaniu gęstości sporządzanych rozcieńczeń. Nie wymagają wyposażenia potrzebnego dla metody tradycyjnej, a kontrola ewentualnych mutacji lub zmienności może być prowadzona za pomocą rutynowych badań. Więcej informacji u przedstawicieli regionalnych firmy Argenta.

Preformy PET z Masterchemu K

rótkie życie produktu na rynku oraz duża konkurencja wymagają od producenta ciągłych innowacji i personalizacji, aby konsument wybrał właśnie ich produkt. Oddziaływanie indywidualnym kształtem i kolorem wyróżnia produkt i może być sukcesem sprzedaży. Firma Masterchem – jeden z czołowych polskich producentów opakowań i preform PET – mając na względzie powyższe potrzeby, ciągle modernizuje swój park maszynowy, aby szybko reagować na zmieniające się potrzeby klientów. Dzięki niedawno uruchomionym najnowszym liniom technologicznym do produkcji preform PET marki Netstal oraz doświadczeniu współpracowników, firma jest w stanie stworzyć asortyment preform z zachowaniem idealnej geometryczności, grubości ścianki i proporcji dla optymalnego rozmieszczenia tworzywa w wyrobie gotowym. Proces produkcyjny jest całkowicie skomputeryzowany, co umożliwia maksymalną kontrolę jakości na wszystkich etapach produkcji, a posiadany system zarządzania jakością według ISO9001:2008 normalizuje oferowane standardy. Wszystkie preformy mogą być barwione na dowolny kolor, a przy dozowaniu

Higiena i wygoda aplikacji produktu

irma Polpak Sp. z o.o. zaprezentowała w ostatnim czasie, cieszący się sporym zainteresowaniem, dozownik talerzykowy D702. Główną zaletą dozownika jest specyficzna konstrukcja mechanizmu umożliwiająca aplikację produktu bezpośrednio na wacik czy płatek kosmetyczny. Dzięki temu czynność ta jest jeszcze bardziej higieniczna i pozwala uniknąć rozlania czy wycieku produktu. Kolejnym atutem tego zamknięcia jest niewielka doza (0.5ml), która umożliwia pobieranie zawartości według indywidualnych potrzeb. Dozownik talerzykowy znajduje zastosowanie w przemyśle kosmetycznym oraz parafarmaceutycznym i chociaż powszechnie kojarzony jest z takim produktem jak zmywacz do paznokci, to doskonale nadaje się również do aplikowania mleczka do demakijażu, toniku do twarzy, czy wszelkiego rodzaju wód termalnych i płynów micelarnych. Dodatkowo Klient zamawiający produkt ma możliwość wyboru dowolnej długości rurki, koloryzacji, bądź wykonania niektórych elementów (np. nakrętki) z aluminium, dzięki czemu może stworzyć i wprowadzić na rynek indywidulany, i niepowtarzalny produkt.

barwników używane są podajniki grawimetryczne jak i wolumetryczne. Do każdej produkcji mogą zostać użyte filtry i absorbery UV. Butelki wytworzone z preform Masterchem mogą zostać wypełnione kosmetykami, jadalnymi olejami, sosami czy też detergentami wszelkiego typu. Więcej informacji na stronie www.masterchem.eu

CERTYFIKAT JAKOŚCI DLA SALVENY

odkrakowska firma SALVENA, jako ceniony producent marek własnych, potwierdza wysoką jakość świadczonych usług produkcji kontraktowej. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom swoich Klientów i coraz bardziej rygorystycznym wymaganiom prawnym dla działalności produkcyjnej sektora kosmetycznego i spożywczego, SALVENA zdecydowała się na certyfikację opracowanych i wdrożonych przez siebie systemów jakości. Potwierdzeniem ich prawidłowego funkcjonowania oraz zgodności z polskim i międzynarodowym prawem kosmetycznym i żywnościowym, stały się otrzymane certyfikaty ISO 22 000, HACCP oraz uzyskany w styczniu 2014r. GMP dla kosmetyków - EN ISO 22716:2007. Dzięki takim gwarancjom SALVENA umacnia swoją pozycję wśród producentów kontraktowych, jako wiarygodna, rzetelna i atrakcyjna oferta. Więcej na stronie internetowej www.salvena.pl

8 |

Podnoszenie wydajności i niezawodności w systemach produkcyjnych Wojciech Piwoński – Inżynier Projektowy BalticBerg Consulting pod redakcją Arkadiusza Burnosa BalticBerg Consulting Sp. z o.o.

Zwiększanie efektywności systemów produkcyjnych jest jednym z głównych wyzwań menedżerów operacyjnych i produkcyjnych na całym świecie. Główne drogi prowadzące do osiągnięcia tego celu to wprowadzanie usprawnień organizacyjnych – np. koncepcja Lean, wdrażanie nowych technologii oraz, w ostatnim czasie bardzo popularne, podnoszenie niezawodności systemów technicznych.

Utrzymanie ruchu zorientowane na niezawodność W ciągu ostatnich lat obserwujemy systematyczny wzrost zainteresowania polskich przedsiębiorstw zwiększaniem niezawodności systemów technicznych. Trend jest jak najbardziej zrozumiały, gdyż nawet niewielki wzrost dostępności operacyjnej maszyn produkcyjnych może istotnie zwiększyć rentowność firmy. Wiele zapytań skierowanych do BalticBerg związanych z tą tematyką odnosi się do wdrożenia kompleksowej koncepcji RCM – Reliability Centered Maintenance, czyli Utrzymania Ruchu zorientowanego na niezawodność. Firmy zainteresowane wdrażaniem różnych

metodologii związanych z niezawodnością, takich jak RCM, nie jest do końca świadomych jakie zasoby należy zaangażować w trakcie wdrożenia oraz jakich efektów i kiedy można się spodziewać. W codziennej pracy spotykamy firmy, które zdecydowały się na podjęcie wdrożenia, ale nieprawidłowo poprowadzony projekt oraz brak zasobów koniecznych do przeprowadzenia analiz spowodowały, że nigdy nie uzyskano zadowalających efektów i projekty zwyczajnie porzucono. Zanim zwrócą się Państwo ku RCM lub innym popularnym metodologiom warto zadać sobie pytanie: Czy na pewno powszechnie rozpoznawalne trzy literowe skróty są najlepszymi i jedynymi drogami do

uzyskania wysokiej niezawodności? Drugim bardzo ważnym pytaniem związanym z niezawodnością w UR jest: Czy kupowanie niezawodności opłaca się w mojej organizacji? Istnieje wiele sposobów zwiększania niezawodności systemów technicznych, niezależnie od wybranej metodologii ważne jest, aby podjęte działania pozwalały osiągnąć cel przy optymalnych nakładach.

Niezawodność od początku, czyli Prewencja w UR Bardzo często uzyskanie zadowalającego poziomu niezawodności jest możliwe przy zaangażowaniu dużo mniejszych środków niż w przypadku wdrażania kompleksowych

Rysunek 1. Wpływ Prewencji na funkcjonowanie działu Utrzymania Ruchu

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

reklama

9 koncepcji, takich jak RCM czy TPM (ang. Total Productive Maintenance ). Pierwszym krokiem jaki należy podjąć dla zwiększenia dostępności systemów technicznych jest opracowanie solidnych planów prewencyjnych opartych o wiedzę i doświadczenie osób na co dzień obsługujących i naprawiających maszyny lub instalacje. W tym momencie większość czytelników, którzy znają codzienność funkcjonowania UR od razu pomyśli: „ Ale jak i kiedy mamy je opracować skoro i tak nie mamy czasu?”. Z praktyki naszej firmy wynika jasno, że opracowanie skutecznych planów prewencyjnych, w znacznej większości organizacji, możliwe jest tylko przy zaangażowaniu zespołu pracowników UR i Produkcji, a czas poświęcony na ich opracowanie jest inwestycją o wysokiej stopie zwrotu. Podczas sesji opracowywania planów prewencyjnych analizuje się dostępne źródła wiedzy i prowadzi merytoryczne dyskusje, a w efekcie tworzy gotowe do realizacji plany przeglądowe, określa szereg zaleceń modernizacyjnych oraz identyfikuje problemy wymagające rozpoznania przyczyny źródłowej. Zakres potencjalnych działań prewencyjnych zawartych w planach przeglądów jest bardzo szeroki, zaczynając od działań planowych (PM – Planned Maintenance), np. wymiany części, smarowania, regulacje, aż po diagnostykę stanu technicznego i planowanie działań w oparciu o rzeczywisty stan techniczny (PdM – Predictive Maintenance). Dobór właściwej metody zależy od wielu czynników, m.in. charakteru uszkodzenia, na które adresowane jest działanie oraz krytyczności maszyny.

…nawet niewielki wzrost dostępności operacyjnej maszyn produkcyjnych może istotnie zwiększyć rentowność firmy

Ważnym elementem podczas tworzenia planów prewencyjnych jest odpowiednie moderowanie pracą zespołu, tak aby poświęcony czas był jak najbardziej efektywny. Drugim bardzo istotnym elementem prewencji w Utrzymaniu Ruchu jest realizacja opracowanych planów. Prawie każdy dział UR dysponuje mniej lub bardziej rozbudowanymi planami przeglądów przynajmniej dla niektórych obiektów technicznych, jednak mimo to nie są one realizowane. Z obserwacji naszych konsultantów wynika, że najczęściej odpowiedzialne są za to niska świadomość o korzyściach płynących z stosowania prewencji w utrzymaniu ruchu oraz struktura organizacyjna SUR, która nie ma umocowanych funkcji związanych z planowaniem i realizacją działań prewencyjnych. W efekcie bardzo często działania służb UR zamykają się w błędnym kole reakcyjnego UR (patrz Rysunek 1), co prowadzi do utrzymującej się wysokiej awaryjności oraz frustracji zarówno po stronie Utrzymania Ruchu, jak i Produkcji. Umiejętne wdrażanie działań prewencyjnych powoduje stopniowe przechodzenie działań służb UR do koła prewencyjnego UR (patrz Rysunek 1), a tym samym wzrost dostępności i wydajności parku maszynowego oraz podniesienie komfortu pracy Utrzymania Ruchu i Produkcji.

Niezawodność systemów technicznych, a ich obsługa Podnoszenie niezawodności maszyn kojarzone jest najczęściej jako zadanie powiązane typowo z Utrzymaniem Ruchu. Wystarczy jednak zapytać kilka osób realizujących naprawy o główne przyczyny awarii, a usłyszymy, że problemem jest między innymi nieprawidło-

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

10 | wa obsługa po stronie produkcji. Istotnie, częste zmiany personalne w obszarze produkcji, brak czasu na przeprowadzenie szkoleń oraz niskie zaangażowanie operatorów w stan techniczny maszyn powodują, że błąd ludzki stanowi znaczący udział w przyczynach źródłowych powstawania awarii. Z doświadczenia BalticBerg wynika, że za taki stan rzeczy odpowiedzialne są bardzo często brak odpowiednich szkoleń technicznych dla operatorów Produkcji oraz niezrównoważony rozwój pomiędzy działami Produkcji i Utrzymania Ruchu. Główna koncentracja kierownictwa na obszarze produkcji oraz traktowanie UR jako „zła koniecznego” skutkuje zaniedbaniami prowadzącymi do całkowitego rozdzielenia celów Produkcji i UR. Zaobserwowaliśmy, że problemy tego rodzaju należy rozwiązywać drogą ewolucji poprzez systematyczne angażowanie Produkcji w rozwiązywanie problemów technicznych, np. podczas analiz RCFA (ang. Root Cause of Failure Analysis) oraz wspólne opracowywanie wcześniej wspomnianych planów prewencyjnych. Utrzymanie motywacji do współpracy można osiągnąć między innymi poprzez umiejętne zaprojektowanie systemu mierzenia efektywności działań technicznych, w którym utrzymanie wysokiej niezawodności maszyn będzie wspólnym celem Utrzymania Ruchu i Produkcji. Innym, również efektywnym działaniem angażującym Produkcję w podnoszenie niezawodności maszyn jest wdrożenie Autonomicznego Utrzymania Ruchu. Zgodnie z założeniami AM (ang. Autonomous Maintenance)

pracownicy produkcji sami wykonują drobne działania techniczne zgodnie z zaleceniami Utrzymania Ruchu, których efektami są: • zwiększenie wydajności systemów technicznych (stabilniejsza praca maszyny, mniej długich przestojów), • mniejsze zaangażowanie techników UR, którzy mogą realizować więcej istotnych zadań np. prewencyjnych, • poprawa niezawodności dzięki wykonywaniu przez operatorów Produkcji prostych czynności prewencyjnych.

…uzyskanie zadowalającego poziomu niezawodności jest możliwe przy zaangażowaniu dużo mniejszych środków…

Należy pamiętać, że AM (podobnie jak TPM, z którego się wywodzi) nie jest „złotą metodą” i istnieją pewne ograniczenia w jego stosowaniu. Wiele branż produkcyjnych, w tym branża kosmetyczna, nie może pozwolić sobie na to, aby pracownicy produkcyjni ingerowali w niektóre maszyny i urządzenia ze względu np. na wysokie ryzyko kontaminacji produktu lub skażenia środowiska. Wdrożenie AM jest istotną zmianą w każdej organizacji i podobnie jak przy każdej zmianie – podczas wdrażania Autonomicznego Utrzymania Ruchu należy zachować zdrowy rozsądek i oszacować ryzyko potencjalnych zdarzeń niepożądanych.

Rysunek 2. Wspólne działania UR i Produkcji ukierunkowane na podnoszenie niezawodności systemów technicznych

1/2014

Jeżeli jednak RCM… W przypadku, gdy dobrze rozwinięta prewencja w Utrzymaniu Ruchu oraz aktywna współpraca z Produkcją, nie są w stanie sprostać wysokim oczekiwaniom niezawodnościow ym lub w ymaga się zarządzania niezawodnością w celu zmniejszenia kosztów eksploatacji, należy dokonać ekonomicznej analizy wdrożenia RCM. RCM, czyli utrzymanie ruchu zorientowane na niezawodność to metodologia integrująca narzędzia jakościowej i ilościowej analizy danych o systemach technicznych. Podstawowym narzędziem RCM jest FMEA/ FMECA (ang. Failure Mode and Effects Analysis / Failure Mode Effects and Criticality Analysis), czyli analiza stanów awaryjnych ich efektów i krytyczności. W telegraficznym skrócie - analiza polega na rozpoznaniu funkcji dostarczanych przez poszczególne podsystemy maszyny, a następnie rozpoznaniu występujących stanów awaryjnych oraz ich efektów. Następnie dla każdego stanu awaryjnego i efektu określane są trzy opisujące go parametry krytyczności: Istotność, Prawdopodobieństwo oraz Wykrywalność. Podczas dalszej analizy określa się m.in. w jaki sposób będzie obsługiwany podsystem (do uszkodzenia, planowo-zapobiegawczo, w oparciu o stan techniczny). Końcowym efektem analizy jest precyzyjnie zdefiniowany plan obsługi podsystemu. Wdrożenie RCM wiąże się z zaangażowaniem dużej ilości zasobów – jest to wieloetapowa praca szeregu zespołów projektowych, dlatego krytyczne jest doświadczenie w zarządzaniu projektami tego rodzaju u osoby kierującej wdrożeniem. Na początku artykułu wspomniałem o wielu porażkach związanych z wdrażaniem RCM, o których jesteśmy informowani podczas pierwszych rozmów z Klientami. Główną przyczyną niepowodzeń jest brak prawidłowo przeprowadzonej wstępnej analizy odpowiadającej na pytanie „Czy wdrożenie RCM jest ekonomicznie uzasadnione, a jeżeli tak to w jakim obszarze?”. Umiejętność prawidłowego przeanalizowania zasadności wdrożenia nie tylko RCM, ale również każdej innej zintegrowanej metodologii, to najważniejszy element projektu, który determinuje sukces dalszej pracy. W BalticBerg prowadzimy projekty tego typu dopiero, gdy potwierdzone jest, że zaangażowanie zespołów roboczych w szczegółowe analizy da znaczący zwrot z inwestycji. RCM to oczywiście nie tylko problemy i zagrożenia, metodologia wdrożona z sukcesem niesie szereg bardzo istotnych

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

11 – pozytywnych – zmian w organizacji, do których należą między innymi: • dogłębne poznanie systemów technicznych – podczas pracy zespoły robocze poznają systemy i obiekty techniczne na bardzo szczegółowym poziomie, znajdują „słabe ogniwa” maszyn, których nikt nie był świadomy, • możliwość zarządzania niezawodnością – dzięki szczegółowemu rozpoznaniu systemu /obiektu technicznego można sterować poziomem jego niezawodności, a co za tym idzie, zmniejszać niezawodność i koszty z nią związane wszędzie tam, gdzie nie jest wymagana na dotychczasowym poziomie, • redukcja awaryjności nawet o 80%, • optymalizacja kosztów eksploatacji – działania techniczne są precyzyjnie zaadresowane, co znacznie zmniejsza koszty części zamiennych oraz ich wymiany (w porównaniu do często nadużywanych wymian planowych) przy zachowaniu lub podniesieniu niezawodności całego obiektu. Wśród analiz niezawodnościowych istnieje również grupa narzędzi statystycznych, które umożliwiają nie tylko oszacowanie

momentu wystąpienia uszkodzenia, ale również prawdopodobieństwa prognoz. Zastosowanie zaawansowanych analiz statystycznych pozwala na m.in. modelowanie niezawodności kompletnych systemów technicznych. Problemem przy tego rodzaju analizach jest konieczność posiadania dużej ilości danych historycznych o eksploatacji systemów technicznych lub możliwość ich łatwego odtworzenia, dlatego nie każda or-

…opracowanie skutecznych planów prewencyjnych […] możliwe jest tylko przy zaangażowaniu zespołu […] UR i Produkcji ganizacja może pozwolić sobie na wdrożenie takiego podejścia – nie zawsze takie podejście znajduje ekonomiczne uzasadnienie. Nie każde narzędzie analizy statystycznej jest kosztowne bądź problematyczne we wdrożeniu - większość firm produkcyjnych może (o ile jeszcze tego nie robi) monitorować podstawowe dane statystyczne o swoich maszynach obliczając wskaźniki MTBF (ang. Mean Time Between Failures), czyli średni

czas między awariami oraz MTTR (ang. Mean Time To Repair), czyli średni czas naprawy. Na ich podstawie można wnioskować między innymi o trendach w niezawodności maszyn oraz jakości pracy działu UR.

Podsumowanie Podnoszenie niezawodności może być procesem dającym błyskawiczne wyniki. W zależności od wielkości organizacji, rodzaju systemów technicznych oraz podjętych działań efekty są zauważalne w okresie już od 1 miesiąca. Decydując się na zwiększanie niezawodności nie można zapominać o kosztach – uzyskanie i utrzymanie wysokiej niezawodności to może być inwestycja. Wszystko zależy z jakiego pułapu rozpoczynamy wdrożenie. Grunt jednak to dostosowanie metod do naszych potrzeb i unikanie wdrażania znanych skrótów tylko dlatego, że są znane. Jako przykład można podać tu metody opracowywania planów prewencyjnych, gdy pozwalają na to okoliczności można skrócić opracowanie planów nawet 7 razy. Jednak w niektórych przypadkach podejście RCM może być konieczne - szczególnie, gdy dostęp do danych eksploatacyjnych jest znacznie ograniczony.

reklama

12 |

Fajka (w) pokoju

artykuł sponsorowany

Zakaz palenia w miejscach publicznych nie spowodował, że Polacy zerwali z nałogiem, jednak sprawił, że dym z papierosów już nie nęka przypadkowych osób. Duża w tym zasługa rewolucyjnych kabin ze Skandynawii.

Według TNS Pentor pali prawie jedna trzecia Polaków (32 proc.). Pozostała część populacji cierpi z powodu uzależnienia innych. Nie wszędzie bowiem zorganizowano profesjonalne palarnie – palacze przed wejściem do kin i restauracji, zadymione toalety w lokalach i siwe od dymu korytarze w biurach to wciąż jeszcze zmora wszystkich, którym palenie przeszkadza. Na szczęście jest coraz więcej miejsc, w których zadbano o kulturę palenia, montując innowacyjne pomieszczenia, absorbujące nie tylko szkodliwe substancje pochodzące z dymu tytoniowego, lecz także całkowicie eliminujące jego zapach. Przerwa na papierosa

wietrze w niecałe 12 minut. AirQlean L™ jest z kolei urządzeniem równie szybko i niezwykle skutecznie filtrującym powietrze w dolnych partiach pomieszczenia – przy podłodze. Uzupełnienie systemu stanowią wolno stojące popielniczki, które nie tylko gromadzą popiół i niedopałki oraz całkowicie eliminują wydzielany przez papierosy dym, lecz także zapobiegają przypadkowemu zaprószeniu ognia, np. wyniku pozostawienia zapalonego papierosa. W istniejących już palarniach oraz wszędzie tam, gdzie liczy się każdy centymetr powierzchni, warto zainstalować moduł QleanAir Slim™. To niewielka konstrukcja z wbudowanymi filtrami wychwytujących dym i opatentowanymi pojemnikami na popiół. Mobilna rewolucja

Pracodawcy nie mają obowiązku organizowania swoim pracownikom miejsca do palenia, jednak wielu już zdało sobie sprawę ze związanych z tym korzyści. Zatrudnieni nie tracą czasu na ubieranie się i wychodzenie np. przed budynek, a kilka takich wycieczek w ciągu dnia znacząco zmniejsza ich efektywność. Palacze, którzy blokują wejście do firmy, szkodzą jej wizerunkowi. Częściej też korzystają ze zwolnień lekarskich, bo wychodzą na zewnątrz niekompletnie ubrani. Zlokalizowanie przeszklonego miejsca do palenia w centrum biura pozwala ponadto na skuteczniejszą kontrolę pracy zespołu. Pracownicy rzadziej korzystają z przerw na papierosa, a ich czas znacznie się skraca. Amerykanie oszacowali, że to właśnie przerwy na palenie stanowią najwyższy koszt utraconej produktywności przedsiębiorstw. Palący problem

Tradycyjne palarnie, zlokalizowane z daleka od stanowisk pracy, w osobnym, wydzielonym pomieszczeniu, okazały się nieskuteczne, ponieważ jedynie rozrzedzają powietrze, zmniejszając zawartość dymu, a nieprzyjemny zapach i tak się rozprzestrzenia po całym biurze. Są ponadto kosztowne w utrzymaniu i zabierają cenną powierzchnię.

Co ma zrobić inwestor, który już dysponuje tradycyjną palarnią, lecz nie jest zadowolony z jej wydajności? Istniejące pomieszczenie można wyposażyć w nowoczesne filtry węglowe i HEPA, które wyłapią zanieczyszczone powietrze, przefiltrują je i zwrócą w 100 proc. wolne od zanieczyszczeń. Oferowane przez szwedzką firmę QleanAir Scandinavia filtry z serii Air Qlean charakteryzują się najlepszymi na rynku parametrami. Do wyboru jest kilka produktów. AirQlean H™ to najefektywniejszy na rynku filtr HEPA, który oczyszcza po-

Coraz częściej palarnie zastępuje się ultranowoczesnymi kabinami, które zajmują niewiele miejsca (wystarczą niecałe 2 mkw.), całkowicie eliminują szkodliwe gazy i natychmiast neutralizują przykry dla innych zapach, który dotychczas pozostawał we włosach i w ubraniu palacza. To dobra wiadomość zarówno dla wszystkich narażonych na bierne palenie, jak i samych nałogowców. Być może dzięki kabinom wkrótce odwieczni antagoniści będą mogli zakopać wojenny topór. Działająca od ponad 20 lat firma QleanAir Scandinavia produkuje kabiny spełniające najwyższe światowe normy bezpieczeństwa i skuteczności. Te eleganckie, nowoczesne minipalarnie można montować w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk pracy. Są to wolno stojące konstrukcje, a ich zainstalowanie nie wymaga podłączenia do systemu wentylacji, ponieważ są wyposażone w wysokiej klasy zintegrowany filtr – można je dowolnie przemieszczać. Wystarczy podłączyć do gniazda zasilania prądem. Jak to działa? W kabinie wykorzystano unikatowy system wentylacji QleanAir. Wysokiej klasy wentylatory łapią dym i odprowadzają go do filtra, zanim zdąży się rozprzestrzenić. Pozwala to na neutralizację 100 proc. szkodliwych substancji, a przefiltrowane powietrze jest czystsze, niż było przedtem, co potwierdzają szwedzkie i niemieckie testy i certyfikaty. Opatentowany system usuwania popiołu eliminuje ponadto ryzyko przypadkowego zaprószenia ognia. QleanAir Scandinavia produkuje kameralne kabiny z serii Classic, przeznaczone dla dwóch-pięciu osób, nieco 1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

14 |

artykuł sponsorowany

fot. DAMASZ

Innowacyjne maszyny rozlewające

Założona w 1996 roku firma Dara specjalizuje się w budowaniu wysokiej jakości, zaawansowanych technicznie maszyn napełniających i zamykających. Ich głównymi odbiorcami są przemysły: farmaceutyczny, kosmetyczny i chemiczny. Dla każdego z nich proponuje oddzielne rozwiązania wynikające z jego specyfiki.

Damasz Sp. z o.o. Pharmaceutical

procesie pakowania w przemyśle kosmetycznym ważną rolę odgrywa odpowiednia obsługa opakowań i zamknięć, które są zdecydowanie bardziej zróżnicowane niż w innych obszarach. Firma Dara posiada wiele doświadczeń na tym polu. Na ich maszynach rozlewane były perfumy do wielu typów nieforemnych butelek, testery do małych niestabilnych fiolek, kremy do okrągłych słoiczków, lakiery do paznokci czy tusze do rzęs. Tego typu pojemniki wymagały wielu różnego typu zamknięć tj.: nakrętki różnych rozmiarów; wyprodukowanych z różnych materiałów; zamknięcia z pędzelkami do lakieru czy szczoteczkami do tuszu; nasadzane korki na testery. Kolejnym atutem Dary są oferowane przez nich systemy dozowania, dobierane do indywidualnych potrzeb klienta po zapoznaniu się z ich wymaganiami. Najpopularniejsze są systemy perystaltyczne i wolumetryczne, jednak do specjalnych zastosowań oferowany może zostać system

bazujący na pomiarze przepływu lub relacji czasu przepływu do ciśnienia. W zależności od zapotrzebowania Dara może oferować różne systemy kontrolne. Zainstalowane mogą być kamery sprawdzające obecność opakowania przed dozowaniem, zamknięcia oraz dodatkowego elementu (dozowaczki, stopera, nakładki). Dodatkowo możliwa jest jeszcze wagowa kontrola dokładności dozowania (każdego opakowania lub statystyczna). Każde wadliwe opakowanie zostanie odrzucone na oddzielny tor. Maszyny Dary zbudowane są modułowo, co zapewnia ich elastyczność i łatwość obsługi. Większość maszyn budowanych jest na bazie koła gwieździstego (jeżeli wymagana jest bardzo wysoka wydajność lub maszyna ma być jednofunkcyjna - tylko rozlew lub tylko zakręcanie - proponowana jest budowa liniowa). Na kole znajdują się wszystkie wymagane stacje i przyrządy kontrolne. Budowa modułowa umożliwia

1/2014

Packaging

późniejsze modyfikowanie maszyn. Możliwe jest zwiększenie wydajności przez dodanie nowych pomp czy wymiana stacji zamykającej umożliwiająca korzystanie z nowych zamknięć. Koło gwieździste można wyjąć bez użycia narzędzi, szybko zmieniając format opakowań na inny. Wydajność maszyn waha się od 500 szt./h dla maszyn półautomatycznych do 36 000 szt./h dla najszybszych wielopompowych urządzeń. Dokładność dozowania wynosi ± 0,5 – 1,0 % . Urządzenia wykonane są zgodnie z wszystkimi regulacjami, dostarczane są certyfikaty materiałowe, kalibracyjne, protokoły walidacyjne. Firma Damasz sp. z o.o. jest wyłącznym przedstawicielem Firmy Dara na Polskę. W celu uzyskania dokładniejszych informacji dotyczącej firmy Dara, prosimy o kontakt pod nr telefonu: +48228633502 lub na adres mailowy: damasz @damasz.com.pl

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

16 |

Dlaczego robot? Bo zrobisz więcej! „Zainstalować robota? Przecież nie dość, że kosztuje majątek to jeszcze nie widzę, aby znalazł zastosowanie przy mojej produkcji!” – to najczęstsze zdanie, które słyszą inżynierowie sprzedaży firm specjalizujących się w automatyzacji procesów produkcyjnych. Ale czy tak jest naprawdę? Okazuje się, że nie, a wręcz przeciwnie – instalacja robota i nowoczesnej linii technologicznej może okazać się, w dłuższym przedziale czasu, rozwiązaniem, dzięki któremu firma osiągnęła znacznie więcej, niż zakładała na etapie analizy opłacalności realizacji projektu.

Zbigniew Warchocki, Miłka Mękal, Grzegorz Pustelny Wikpol Sp. z o.o.

obot to inwestycja w rozwój i konkurencyjność zakładu, która na pewno się zwraca, czasem znacznie szybciej, niż zakładał sam inwestor. Dodatkowo pracownicy mogą zostać przesunięci na inne stanowiska nie wymagające wykonywania monotonnej, nużącej a czasem wręcz niebezpiecznej pracy. Zastosowanie robotów w przemyśle ciężkim czy samochodowym już nikogo nie dziwi, jednakże i przemysł kosmetyczny spogląda łaskawszym okiem na automatyzowanie produkcji. Coraz częściej przedsiębiorcy po przekalkulowaniu zaproponowanych im przez specjalistów rozwiązań, decydują się je wdrożyć. Za przykład może nam posłużyć firma Nicols Poland Sp. z o.o., która planowała usprawnienie linii do produkcji kostek zapachowych. Założenia klienta to maksymalna wydajność 90 szt./minutę z tolerancją błędu przymocowania haczyka do kostki nie większą niż 1 mm. Tak precyzyjnie i tak szybko może pracować tylko robot! Wdrożenie linii w zakładzie produkcyjnym, poprzedzone było licznymi próbami i testami w laboratorium badawczo-rozwojowym robotyki producenta linii. Procedura testowania linii w laboratorium badawczo-rozwojowym przed jej instalacją na obiekcie jest stałym elementem procesu produkcyjnego, dzięki czemu dostarczane klientowi rozwiązania zawsze są solidnie sprawdzane i przetestowane, minimalizując w ten sposób prawdopodobieństwo wystąpienia ewentualnych niedogodności przy rozruchu linii u klienta, a co za tym idzie narażenia go na niepotrzebne straty.

Jakie są plusy zainstalowania robota? • obniżenie kosztów produkcji, • perfekcyjna powtarzalność i precyzja ruchów robota, • duża szybkość procesu = wysoka wydajność aplikacji,

Zgodnie z wdrożoną procedurą, inżynier sprzedaży zebrał od klienta wszystkie wymogi dla linii produkcyjnej, przeanalizował je wraz z automatykami i robotykami, a następnie dobrano odpowiedniego robota, który był w stanie sprostać założeniom klienta.

Od słów do czynów Cały proces haczykowania rozpoczyna się od momentu opuszczenia pociętych kostek toaletowych z urządzenia tnącego. Kostki odbierane są systemem przenośników, mających za zadanie ich uporządkowanie. Kostki precyzyjnie zorientowane i spozycjonowane podawane są do strefy pracy robota. Ze względu na to, że kostki mają kształt elipsy, przez co wyjątkowo trudno jest je pozycjonować w systemach automatycznych, zastosowano skomplikowany system przenośników pracujących w dwóch płaszczyznach (poziomo – transport, pionowo właściwa orientacja) współpracujących ze sobą tak, aby nie dopuścić do obrotu kostki wokół własnej osi. Z drugiej strony linii na przenośniku karuzelowym do przegródek wkładane są przez obsługę haczyki, które zostaną zaaplikowane w kostkę. Haczyki podawane są do robota w sposób asynchroniczny w stosunku do podawanych kostek i dodatkowo krążą w układzie zamkniętym pomiędzy obsługą a robotem. Czujnik optyczny umieszczony na taśmie podającej kostki w strefie pracy robota informuje go, o kolejnych podawanych do układu kostkach.

• elastyczność rozwiązania (możliwość łatwego i szybkiego dostosowania do nowego profilu produkcyjnego), • poprawa jakości produktu, • optymalne wykorzystanie przestrzeni, • potrzeba eliminacji ciężkich warunków pracy, przenoszenia dużych ciężarów

1/2014

lub praca w warunkach szkodliwych dla zdrowia, • eliminacja pomyłek ludzkich, • niezawodność (dzięki wyeliminowaniu potencjalnie awaryjnych elementów), • prestiż, wynikający ze zrobotyzowania procesu produkcji.

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

fot. WIKPOL

reklama

Robot wyposażony w zaawansowany system śledzenia ruchu taśmy przenośnika (line tracking) jest w stanie z bardzo dużą precyzją określić w ruchu pozycję przemieszczającej się kostki. Z drugiej strony, dzięki wysokowydajnemu systemowi wizyjnemu robot jest w stanie określić pozycję nadjeżdżającego haczyka. Znając wzajemną pozycję kostki oraz haczyka robot chwyta haczyk i przemieszcza się z nim nad stale poruszającą się po taśmie kostką, po czym w trakcie ruchu przenośnika, korygując pozycję haczyka względem kostki, lekko wbija haczyk w przejeżdżającą kostkę z tolerancją +/- 1 mm. Ostatnim etapem produkcji kostki jest układ, który finalnie wciska na odpowiednią głębokość haczyk w kostkę. Układ ten jest na tyle czuły, że jest w stanie uniknąć zgniatania kostek, których wymiar (wysokość) różni się od nominalnego. Finalny produkt podawany jest przenośnikiem do obsługi, która układa gotowe kostki w pojemnikach. Zrobotyzowana linia produkcji kostek zajmuje wydzielone w fabryce miejsce (stanowisko charakteryzujące się kompaktowymi wymiarami), oddzielone od pracowników wygrodzeniem z metalowej siatki. Zakład produkcyjny firmy Nicols, zlokalizowany w miejscowości Trawniki potrzebował systemu automatycznego haczykowania kostek toaletowych. Zaproponowano rozwiązanie najbardziej kompleksowe i zgodne z wymaganiami producenta. Zdaniem Krzysztofa (Krisa) Polkowskiego, Senior Project Managera w firmie Nicols Poland Sp. z o.o., użycie robota jest idealną opcją, daje większą elastyczność w kontroli położenia i umieszczenia haczyka oraz ułatwia kontrolę zmiany asortymentu. System pozwala wykorzystać minimalną ilość operatorów i podnieść wydajność linii.

Podsumowanie Roboty w przemyśle kosmetycznym mogą pełnić wiele funkcji, od pakowania szczoteczek do tuszu do rzęs, poprzez zakręcanie słoiczków z kremem, do pakowania w kartony gotowych szamponów do włosów. Wiele zakładów z branży kosmetycznej produkuje całą paletę kosmetyków, często zmieniając wielkość produkcji lub też rodzaj produktów, a wówczas wystarczy przestawić robota na inny program, co pozwala szybko reagować na zapotrzebowanie zgłaszane przez odbiorców. Czy warto więc inwestować w automatyzację produkcji w zakładzie działającym w przemyśle kosmetycznym? Odpowiedź brzmi: Oczywiście! Robot daje nieograniczone możliwości, zmusza do spojrzenia na procesy produkcyjne w firmie od innej strony, odkrycia możliwości w procesach, które mają bezpośredni wpływ na wydajność produkcji.

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

18 |

Wykorzystanie oprogramowania klasy

MES

(Manufacturing Execution System)

przy analizie współczynników wydajnościowych

W dzisiejszych czasach oprogramowanie nowoczesnych linii produkcyjnych pozwala na monitorowanie, przegląd i analizowanie współczynników wydajnościowych (OEE). Lecz co się dzieję w przypadku, gdy w zakładzie mamy do czynienia ze starszymi typami linii produkcyjnych, nie wyposażonymi w nowoczesne sterowniki z rozbudowanym oprogramowaniem lub chcemy porównać współczynniki z różnych typów linii (często wyznaczane w różny sposób, według różnych kryteriów)? W radzeniu sobie z tego typu problemami pomaga odpowiednie oprogramowanie klasy MES służące do rejestracji czasu pracy maszyn i danych produkcyjnych (RCPMiDP).

Robert Kot

Starszy Programista Baz Danych, Komtech Sp z o.o.

ozwiązania klasy MES są systemami wspomagającymi kadrę kierowniczą. Rejestrują i prezentują dane w zakresie czasu pracy, efektywności maszyn, a także inne istotne wielkości dotyczące procesu produkcji. Rozwiązania dostarczają szczegółowych informacji na temat zleceń produkcyjnych, stanów linii, ich wydajności oraz produktów nie tylko w czasie rzeczywistym, ale i w ujęciu historycznym.

Od czego zacząć? Przed wdrożeniem systemu wspomagającego rejestrację czasu pracy maszyn i danych produkcyjnych, należy zastanowić się nad kilkoma istotnymi kwestiami. Przede wszystkim należy w obrębie zakładu wyznaczyć obszary, które w pierwszej kolejności powinny zostać objęte działaniem systemu. Jeśli w zakładzie produkujemy szeroki asortyment i mamy wiele różnych typów linii produkcyjnych, ciekawe jest porównywanie z jaką wydajnością pracują poszczególne linie, jednak jednoczesne wdrożenie systemu na wszystkich liniach, może być zadaniem karkołomnym dla działów technicznych.

Głównym problemem zawsze są sposoby komunikacji systemu z maszynami na liniach produkcyjnych, dlatego podczas wyznaczania obszarów należy zwrócić uwagę na pogrupowanie maszyn nie tylko według typu produkowanego asortymentu, ale także według sterowników sterujących poszczególnymi liniami. Kolejną bardzo istotną kwestią jest określenie parametrów, jakie będziemy chcieli rejestrować w systemie. Wiadomo, że kluczowym aspektem jest wielkość produkcji, natomiast odpowiednie systemy typu RCPMiDP pozwalają na rejestrację i klasyfikowanie braków, dlatego dobrze jest zastanowić się, w których miejscach linii produkcyjnych mamy największe straty i te objąć szczególnym monitoringiem systemu, na przykład poprzez zainstalowanie dodatkowych czujników.

Skąd system MES może wziąć dane do analizy? Niektóre systemy klasy MES pozwalają na analizę danych produkcyjnych z różnych typów linii produkcyjnych, w związku z tym

1/2014

nie mogą one ograniczać się do pobierania danych według określonego modelu. Przykładowymi modelami zasilania systemu danymi są: • model oparty na tabeli wymiany danych Model ten zakłada, że dane ze sterowników niezbędne do pracy systemu są zapisywane do uzgodnionej tabeli. Za przygotowanie mechanizmów transferu danych do tabeli wymiany odpowiedzialni są automatycy pracujący w danym zakładzie, co zapewnia możliwość rozwoju tych mechanizmów w przyszłości. Zakres danych zapisywanych w tabeli wymiany zależy w głównej mierze od dwóch czynników: sterownika z jakim mamy do czynienia oraz wymagań systemu RCPMiDP, wynikających z potrzeb zgłoszonych przez klienta. Zakres w tabeli wymiany zazwyczaj zawiera: ilość produktów dobrych, ilość braków, wydajność, kody awarii, stany linii. Zapisane dane przekładają się na konkretne informacje w systemie (wielkość produkcji, czasy produkcji, wydajność, stany linii, itp.).

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

19 • oprogramowanie – pomost pomiędzy sterownikami linii produkcyjnych a bazą danych Model ten przyjmuje, że system RCPMiDP zostanie dostarczony z oprogramowaniem będącym pomostem pomiędzy sterownikami a bazą danych. W przypadku tej metody konieczne są modyfikacje w oprogramowaniu sterowników w związku z koniecznością wyodrębnienia danych do pobrania ze sterownika do specjalnego obszaru pamięci (tzw. DataBlock). • model z wykorzystaniem oprogramowania firm zewnętrznych np. SCADA Model ten zakłada, że do komunikacji zostanie wykorzystane oprogramowanie, przystosowane do komunikacji z różnymi typami sterowników linii produkcyjnych. • model oparty na dostarczonej ze sterownika ramce danych W tym modelu dane ze sterowników przekazywane są do systemu RCPMiDP w postaci bitowej ramki danych. Zakres danych zawartych w danej ramce zależy w głównej mierze od dwóch czynników: sterownika z jakim mamy do czynienia oraz wymagań systemu RCPMiDP, wynikających z potrzeb zgłoszonych przez klienta. Zakres danych w ramce zazwyczaj zawiera: ilość produktów dobrych, ilość braków, wydajność, kody awarii oraz stany linii. Schemat działania tego modelu opiera się na następujących założeniach: dane przygotowane przez automatyków są dostarczane do systemu RCPMiDP, następnie mechanizmy systemu RCPMiDP odczytują dane i przekładają na konkretne informacje w systemie (wielkość produkcji, czasy realizacji produkcji, stany linii, itp.). • model oparty na manualnym wprowadzaniu danych do systemu Model dedykowany dla maszyn/linii niewyposażonych w urządzenia pomiarowe, gdzie wszystkie informacje wprowadzane są przez operatora za pośrednictwem interfejsu systemu RCPMiDP.

W jaki sposób analizować zgromadzone dane? Zgromadzone przez system dane umożliwiają określenie rzeczywistej wielkości produkcji oraz czasów z nią związanych (praca, postoje, przezbrojenia, awarie). Informacje te służą również do wyznaczenia wskaźnika OEE /Overall Equipment Effectiveness/ w pełnym spektrum: od urządzenia stanowiącego element linii produkcyjnej, przez

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Panel operatora

całe linie, wydziały, zlecenia produkcyjne na całym zakładzie kończąc. Decydując się na zakup systemu wspomagającego rejestrację czasu pracy maszyn i zbieranie danych produkcyjnych, należy zwrócić szczególną uwagę na możliwości raportowania. Im więcej gotowych raportów w systemie tym większe prawdopodobieństwo, że podczas analizy danych nie będzie nam niczego brakowało. Raporty powinny być w pełni parametryzowane i dać możliwość wyboru nie tylko ram czasowych raportu, czy linii produkcyjnej, ale także konkretnej części składowej linii zlecenia produkcyjnego, produktu lub operatora. Istotną kwestią są także dostępne formaty zapisu raportu, gotowy wydruk może być oczywiście wystarczający dla zarządu, natomiast możliwość zapisu raportu w postaci edytowalnej np. w formacie xls, pozwala na nieograniczoną obróbkę danych i daje szerokie pole do ich dalszej analizy już poza samym systemem. Oczywiście systemy RCPMiDP mają możliwość wyliczania i prezentowania w czasie rzeczywistym współczynników wydajnościowych zarówno OEE jak i jego części składowych: • współczynnika dostępności • współczynnika wykorzystania • współczynnika jakości. Zostały przyjęte standardy, według których powinno wyznaczać się współczynniki wydajnościowe, jednakże specyfika niektórych zakładów produkcyjnych oraz typów linii, w tym także w przemyśle kosmetycznym, wymusza niejednokrotnie elastyczne podejście do standardowych metod. Dlatego powinniśmy zwrócić uwagę, czy system

1/2014

rejestracji czasu pracy maszyn i urządzeń posiada możliwość zamodelowania metody wyliczania współczynników oraz czy mamy możliwość kategoryzowania stanów linii wg różnych kryteriów (w jednych zakładach przezbrojenie jest traktowane jako postój planowany, a w innych jako nieplanowany, co ma ogromne znaczenie dla wartości współczynników).

Współpraca poszczególnych modułów i funkcji systemu RCPMiDP umożliwia kierownikowi produkcji kontrolę poszczególnych linii produkcyjnych, wielkość produkcji i wyliczania wskaźników OEE Oprócz standardowych współczynników wydajnościowych system powinien wspierać też wyznaczanie podstawowych wskaźników technicznych: • średni czas pomiędzy awariami (MMTF) • średni czas usunięcia awarii (MTTR) • średni czas bezawaryjnej pracy (MTBF) natomiast precyzyjność ich wyznaczania, bardzo często zależy od obszarów zakładu produkcyjnego objętych działaniem systemu oraz przyjętej metody pobierania danych z linii produkcyjnych. Ponadto system powinien być wyposażony, niezależnie oraz w kooperacji z systemami klasy ERP, w narzędzia monitorowania i rozliczania zleceń produkcyjnych, z których pobierane są dane o zleceniach. Na podstawie informacji sczytywanych b ezpośrednio z linii produkc yjnych

20 |

Panel kierownika produkcji

rozwiązanie może przekazywać do systemów ERP zwrotne informacje o statusie realizacji poszczególnych zleceń produkcyjnych. Współpraca poszczególnych modułów i funkcji systemu RCPMiDP umożliwia kierownikowi produkcji kontrolę poszczególnych linii produkcyjnych, wielkość produkcji i wyliczania wskaźników OEE, gromadząc niezbędne dane na jednym, ergonomiczny ekranie. Dzięki tym informacjom możliwe jest podejmowanie trafnych decyzji w kontekście nieprawidłowości pojawiających się w czasie procesu produkcji. Szczegółowy zapis historii pracy linii produkcyjnej oraz poszczególnych maszyn umożliwia identyfikację zdarzeń, które powodują obniżenie wydajności produkcji. Uzyskane w ten sposób wnioski obejmują nie tylko najbardziej krytyczne, zauważalne zdarzenia (awarie) lecz także zdarzenia krótkotrwałe (mikroprzestoje), które wydają się być pomijalne, lecz z uwagi na ich krotność stanowią potencjał optymalizacyjny.

W jakim celu inwestować w oprogramowanie RCPMiDP klasy MES? Głównym celem korzystania z systemu rejestracji czasu pracy maszyn i danych produkcyjnych jest możliwość analizy i porównywania współczynników wydajnościowych z różnych typów linii produkcyjnych dostępnych w obrębie zakładu produkcyjnego. Jakie dodatkowe korzyści niesie ze sobą wdrożenie takiego systemu? • Bieżąca kontrola stanów linii – w jednym systemie widzimy, co aktualnie dzieje się

na liniach produkcyjnych, które pracują, lub aktualnie mają postój i jakie są jego przyczyny • Kontrola efektywnego czasu pracy linii – możliwość analizowania dostępności i wykorzystania konkretnej linii produkcyjnej w różnych okresach czasu • Kontrola przestojów linii (planowanych i nieplanowanych) – zestawienie najczęstszych i najbardziej kosztownych przyczyn postojów • Minimalizacja oraz analiza kosztów przestojów • Kontrola czasu produkcji (produkcja, mikroprzestój, czas nieoznaczony, itp.)

Wdrożenie systemu RCPMiDP może być pierwszym krokiem do głębszej analizy pracy nie tylko działu produkcji, ale także działów technicznych • Efekty wne zarządzanie zleceniami produkcyjnymi – systemy typu RCPMiDP często wyposażane są w moduły do tworzenia planu produkcyjnego, co usprawnia proces jego tworzenia oraz umożliwia lepsze zarządzanie czasem dostępnej maszyny • Generowanie raportów w dowolnych ujęciach • Długofalowy monitoring wszystkich aspektów produkcji i pracy maszyn • Możliwość szybkiego powiadomienia SUR o awarii - oprogramowanie typu

1/2014

RCPMiDP bardzo często zaopatrzone jest w moduły do informowania o awariach służby utrzymania ruchu (niektóre systemy współpracują z oprogramowaniem klasy CMMS dedykowanym dla SUR)

Co po wdrożeniu systemu RCPMiDP? Wdrożenie systemu RCPMiDP może być pierwszym krokiem do głębszej analizy pracy nie tylko działu produkcji, ale także działów technicznych. Aby jeszcze lepiej móc analizować funkcje rozwiązania można integrować go z systemami klasy CMMS (np. KMS Maintenance). Takie połączenie pozwala na obsługę wszystkich szczegółów związanych z nadzorowaniem prac remontowo-konserwacyjnych obiektów (maszyny, urządzenia, linie produkcyjne, aparatura kontrolno-pomiarowa, budynki, instalacje, infrastruktura, zespoły stałe/ ruchome) oraz zarządzaniem magazynem podręcznym części zamiennych, materiałów konserwacyjnych i eksploatacyjnych. Połączone systemy usprawniają procesy planowania, ewidencji i rozliczania prac konserwacyjno-remontowych maszyn i urządzeń od momentu ich zainstalowania poprzez wszystkie cykle przeglądów okresowych i remontów, aż do momentu wycofania urządzenia z eksploatacji. Umożliwiają również analizę awaryjności poszczególnych urządzeń oraz kosztów przeglądów i napraw w różnych przekrojach za dowolny przedział czasu. W systemie klasy CMMS prowadzona jest dokumentacja czynności remontowych, kalibracyjnych i konserwacyjnych.

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Reklama kosmetyków w świetle Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Jak bronić się przed reklamą godzącą w nasze interesy?

Tomasz Kaczyński, radca prawny, i Maciej Żelewski prawnicy kancelarii Domański Zakrzewski Palinka z praktyki Life Sciences zajmujący się doradztwem prawnym dla branży farmaceutycznej, żywnościowej i kosmetycznej. Publikują także na Life Sciences Law Blog (http://blog.dzp.pl/pharma), na którym znaleźć można m. in. analizy i rekomendacje dla przedsiębiorców dotyczące nowych przepisów kosmetycznych.

W przeddzień wejścia w życie przepisów Rozporządzenia 1223/2009 dotyczącego kosmetyków, Komisja Europejska wydała dwa dokumenty, które doprecyzowują przepisy dotyczące reklamowania i przedstawiania produktów kosmetycznych. Sprecyzowanie warunków, które spełniać musi przekaz reklamowy producenta ułatwia dowodzenie, że reklama prowadzona jest w sposób niezgodny z przepisami ochrony uczciwej konkurencji. Może to prowadzić do nasilenia walki konkurencyjnej wśród producentów kosmetyków.

godnie z Artykułem 20 Rozporządzenia 1223/2009 oznakowanie produktów (obejmujące m.in. tekst, nazwy, znaki towarowe, obrazy oraz wszelkie inne znaki) nie może być wykorzystywane w sposób, który przypisuje produktom cechy lub funkcje, których nie posiadają. Innymi słowy rzetelność i sprawdzalność mają być głównymi cechami

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

strategii marketingowych w branży kosmetycznej. Przepis, który do momentu wprowadzenia ustawy wykonawczej pozostaje bez dokładnego mechanizmu wdrożeniowego, może jednak stać się podstawą do walki pomiędzy konkurentami na podstawie przepisów Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej: „Ustawa”).

1/2014

fot. Chromastock

22 | Zasady prowadzenia reklamy na podstawie Rozporządzenia 1223/2009 Po długim oczekiwaniu i szerokich konsultacjach prowadzonych ze stowarzyszeniami konsumenckimi i branżowymi, Komisja przygotowała listę 6 podstawowych kryteriów dla oceny rzetelności wspomnianych oświadczeń oraz wskazania jak te kryteria stosować. Zgodnie z treścią wydanego rozporządzenia i wytycznych Komisji wszelkie stosowane oświadczenia i przekazy reklamowe muszą spełniać 6 podstawowych warunków, które odnoszą się do: • zgodności z przepisami i powiązanymi oświadczeniami, • prawdziwości udzielanych informacji, • dowodów dla stosowanych oświadczeń, • zgodności przekazu ze stanem faktycznym, • uczciwości, • umożliwienia konsumentowi podjęcia świadomej decyzji. Dodatkowo, wytyczne wskazują jakie warunki powinny spełniać prowadzone badania, w tym konsumenckie, żeby zostały one uznane za wiarygodne i uzasadniające stosowane oświadczenia marketingowe. Każdy z powyższych kryteriów łączy się z osobnymi elementami, które należy mieć na uwadze.

Zgodność z przepisami Poprzez kryterium zgodności z przepisami, sankcjonuje się reklamowanie faktu, że produkt jest zgodny z podstawowymi wymogami prawa. Tak więc wskazywanie, że produkt otrzymał zezwolenie lub zatwierdzenie, lub wskazuje na zaletę produktu, która wynika ze zgodności produktu z minimalnymi wymogami prawnymi, jest uważane za niedozwolone. Przykładem takiego przekazu może być reklamowanie produktu poprzez wskazywanie, że nie zawiera on pewnego szkodliwego składnika, jeżeli jego wykorzystywanie jest zakazane (np. nie zawiera benzydyny – substancja zakazana).

uzasadniające dane zastosowanie lub efekt, a produkt istotnie zawiera składniki wskazane w oznakowaniu, a nie ich pochodne, zapachy lub ekstrakty.

Dowody Kwestia dowodowa jest prawdopodobnie najbardziej rozbudowanym elementem nowego Rozporządzenia. Wszelkie stosowane oświadczenia, z wyjątkiem tych, które uznawane są za wyraźnie przesadzone (hiperbole stosowane w celach wizerunkowych), muszą znajdować oparcie w rzetelnie przeprowadzonych badaniach, których wyniki jasno wskazują na podstawę uzasadniającą dane oświadczenie. Na przykład, oświadczenie o udowodnionej klinicznie właściwości produktu (np. o efektywnym wchłanianiu lub 72 godzinnym działaniu) powinny być poparte prawidłowymi badaniami, przeprowadzonymi w sposób zgodny ze standardami ustalonymi w Rozporządzeniu.

Zgodność ze stanem faktycznym Ocena zgodności przekazu ze stanem faktycznym, w odróżnieniu od kryterium prawdziwości, odnosi się do wszystkich dodatkowych oświadczeń, nieodnoszących się bezpośrednio do samego zastosowania lub składu produktu, lecz głównie nakierowanego porównawczo na inne produkty, składniki lub cechy. To kryterium jest również ściśle powiązane z kwestią potwierdzania oświadczeń. Przekaz marketingowy nie powinien bowiem stanowić nadinterpretacji dostępnych dowodów. Na przykład fakt sprzedania 2 milionów sztuk nie stanowi podstawy dla oświadczenia o 2 milionach konsumentów preferujących dany produkt (dane sprzedaży to nie dane preferencji konsumenckich). Podobnie, wszelkie przypisywanie szczególnych cech, jeśli wszystkie inne

produkty dają ten sam efekt, również może zostać uznane za niezgodne ze stanem faktycznym, a także naruszyć zasadę uczciwości, o której mowa poniżej. W przypadku efektu uzyskiwanego przy zbiorczym korzystaniu z produktu wraz z innym kosmetykiem, powiązany przekaz powinien jasno wskazywać na zbiorcze stosowanie produktów.

Uczciwość Ważnym elementem oceny oświadczeń jest kryterium uczciwości przekazu. Wszelkie oświadczenia, nakierowane na produkty konkurencyjne, legalnie stosowane składniki i podobne muszą być obiektywne i nie stawiające innych produktów lub składników w złym świetle. Każdy przekaz mający na celu umniejszanie bezpieczeństwa innego produktu poprzez oświadczenia nacelowane na konkretne konkurencyjne produkty lub ich składniki będzie uznawany za niezgodny z prawem jeżeli nie jest on obiektywny. Podobnie, oświadczenia mogące prowadzić do pomylenia produktów, również nie spełniają wymogu uczciwości.

Świadome podejmowanie decyzji Ostatnim kryterium jest umożliwienie świadomego podejmowania decyzji. Poprzez to pojęcie rozumie się obowiązek zapewnienia, że przekaz jest jasny i zrozumiały dla przeciętnego konsumenta, który umożliwia podejmowanie świadomego wyboru i jest dostosowany do uwarunkowań językowych, kulturalnych, społecznych i profilu socjologicznego potencjalnych jego odbiorców. Warto w tym zakresie zauważyć, że dystrybutorzy tłumaczący przekaz reklamowy, będą musieli pogodzić to kryterium z obowiązkiem nieingerencji w treść przekazu, co mogłoby skutkować objęciem ich definicją wytwórcy i objęcie szerokim zakresem obowiązków osoby

fot. Chromastock

Prawdziwość Przekaz marketingowy nie może wprowadzać w błąd konsumentów co do charakterystyki produktu, jego składników (w tym przypisywanych wartości), zastosowania lub właściwości. Stosowanie danego oświadczenia bez poparcia w wynikach badań lub wiedzy ogólnej jest zabronione. Tak więc, jeżeli produkt jest reklamowany jako zapewniający 48-godzinne nawilżanie, zawiera mleko kokosowe lub jest przedstawiany na nim aloes, producent musi zapewnić, że posiada stosowne badania

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

23 odpowiedzialnej. Dostosowanie przekazu do charakterystyki jego odbiorców może zatem stanowić w wybranych przypadkach bardziej odpowiedzialne zadanie.

Przedstawianie dowodów Aneks drugi do wytycznych Komisji do Rozporządzenia, określający dobrą praktykę przedstawiania dowodów dla oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych, stanowi dokument, który może najbardziej wpłynąć na metodologię wprowadzania oświadczeń i badań marketingowych. Zgodnie z ogólnie przyjętym obowiązkiem przedstawiania prawdziwych oświadczeń, wszelkie badania muszą spełniać wymogi rzetelności, sprawdzalności i zgodności statystycznej w celu uznania ich za wartościowe dla uzasadniania oświadczeń o produktach. Patrząc na wytyczne, należy zwrócić uwagę, że Komisja kładzie szczególny nacisk na to, aby relacja pomiędzy stosowanym oświadczeniem a badaniem była jak najbliższa, a samo badanie było przeprowadzone przy zastosowaniu wysokich standardów jakościowych (metodologia, wykonanie, analiza statystyczna, etyka zawodowa i badawcza).

Badania konsumenckie Szczególna uwaga jest poświecona badaniom percepcji konsumenckich, gdzie podejmowane działania muszą być prowadzone przy wykorzystaniu odpowiednich metod statystycznych. Zadawane pytania powinny być jasne i niestronnicze i jednocześnie zapewniające, że odpowiedzi będą bezpośrednio, bez dodatkowej interpretacji, uzasadniać stosowane oświadczenia. Stanowi to dodatkowy element, który może ulec zmianie w porównaniu z dotychczasową praktyką.

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Nowy element walki konkurencyjnej? Ustanowienie szczegółowych wymogów wewnętrznych dotyczących oznakowania i prawidłowej reklamy, takich jak te przedstawione powyżej, w dużej mierze ułatwia stosowanie przepisów Ustawy, odnoszących się do zakazu prowadzenia bezprawnej reklamy. Przepisy prawa określają, że przedsiębiorca prowadzący reklamę sprzeczną z przepisami prawa popełnia akt nieuczciwej konkurencji, co do którego inny przedsiębiorca, którego interes został naruszony lub zagrożony może żądać jego zaprzestania, wydania stosownych oświadczeń lub zażądania zapłaty na cele społeczne. Nie można więc wykluczyć, że śladami innych branż, w których sposób prowadzenia reklamy został uregulowany, Rozporządzenie stanie się podstawą dla walki konkurencyjnej, w której firmy będą monitorować wzajemnie swoje kampanie reklamowe i je kwestionować na drodze powództwa sądowego lub w formie donosów kierowanych do organów nadzoru. Przedsiębiorca, który będzie chciał dowieść, że prowadzona przez inny podmiot reklama jest nieuczciwa będzie musiał udowodnić jednocześnie, że jego interes mógł zostać naruszony oraz, że reklama była prowadzona wbrew obowiązującym przepisom prawnym. Spełnienie tych dwóch przesłanek będzie umożliwiało wytoczenie konkurentowi sporu. Proces taki dąży do ustalenia, czy reklama faktycznie narusza obowiązuje przepisy, wprowadza w błąd, jest uciążliwa czy wykracza poza ogólno przyjęte normy etyczne. W przypadku, gdy sąd uzna, że reklama była faktycznie prowadzona wbrew przepisom prawa, może zasądzić wybrane przez powoda roszczenia, czyli w sporach rekla-

1/2014

mowych: zaprzestanie działania, wydanie odpowiednich oświadczeń i płatność na cele społeczne. Należy też pamiętać, że przegrany pokrywa koszty procesowe strony przeciwnej. Co istotne, sprawom sądowym w zakresie nieuczciwej i bezprawnej reklamy najczęściej towarzyszy jednoczesne wytoczenie sprawy o zabezpieczenie. Ponieważ rozpatrzenie sprawy sądowej może trwać nawet kilka lat, możliwość uzyskania zakazu prowadzenia reklamy w parę tygodni poprzez uzyskanie zabezpieczenia sądowego stanowi najczęstsze działanie uzupełniające. W takim postępowaniu, prowadzonym przeważnie przed wytoczeniem samego procesu bez udziału stron, strona składająca wniosek musi uprawdopodobnić naruszenie prawa celem zabezpieczenia roszczenia dochodzonego następnie w procesie sądowym. Jeżeli sąd przychyli się do takiego wniosku może on wydać natychmiast obowiązujący zakaz prowadzenia konkretnego działania na cały czas procesu. Oddalenie takiego wniosku nie wyklucza możliwości wytoczenia sporu sądowego. Zażalenie dotyczące rozpatrzenia sprawy o zabezpieczenie jest możliwe, jednak nie zmienia ono faktu, że przed jego pozytywnym rozpatrzeniem przez sąd apelacyjny nie jest możliwe prowadzenie przedmiotowego działania. Tak więc, uzyskanie zabezpieczenia powoduje zablokowanie możliwości reklamowania produktów w sposób będący podstawą sporu. Nie oznacza to jednak, że zakazane jest prowadzenie jakichkolwiek działań reklamowych dla takiego produktu. Dopóki nie będą zawarte w nim treści objęte zabezpieczeniem, taki przekaz jest w pełni dozwolony. Uzyskanie zabezpieczenia ma jednak zawsze duże znaczenie w walce konkurencyjnej. Uczestnicy rynku kosmetycznego powinni zatem zwracać szczególną uwagę na sposób reklamowania swoich produktów. Fakt wprowadzenia szczegółowych wytycznych i kryteriów oceny oświadczeń na poziomie unijnym sugeruje, że dotychczasowa praktyka dotycząca sposobu promowania ulegnie prędzej czy później zmianie. Jednocześnie wydane wytyczne umożliwią konkurentom łatwiejsze prowadzenie sporów w zakresie nieuczciwej reklamy. Dlatego zagwarantowanie, że stosowane oświadczenia są zgodne z prawdą, uczciwe, czytelne i poparte stosownymi badaniami, przeprowadzonymi zgodnie z zasadami statystyki i dobrych praktyk naukowych pozwoli już teraz na płynne i bezpieczne operowanie na rynku, na którym powoli zmieniają się zasady konkurencji. Jednocześnie należy przygotować się na możliwość rozpowszechnienia sporów w zakresie nieuczciwej konkurencji.

24 | W zeszłym roku firmy kosmetyczne działały pod presją czasu, aby przed lipcem 2013 zdążyć wypełnić wszystkie wytyczne Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 dotyczącego produktów kosmetycznych. Mijają kolejne miesiące, a firmy po okresie intensywnych przygotowań mają czas na refleksję – co dalej, kto skontroluje wyniki ich pracy?

a rynku kosmetycznym po okresie intensywnych przygotowań produkcji i dokumentacji nastąpiło spowolnienie. Firmy, które nie zdążył y się zmieścić w w yznaczonym terminie, otrzymał y dodatkowy czas, a nawet wręcz wstrzymały się z realizacją wytycznych Rozporządzenia, do czasu pojawienia się Ustawy o kosmetykach. Ustawa ta będzie kolejnym bodźcem do podjęcia lub dokończenia podjętych działań wynikających z europejskiego aktu prawnego.

Co się do tej pory zmieniło? Określenie rzeczywistego oddziaływania Rozporządzenia, jak również jego praktycznej interpretacji będzie możliwe dopiero po wydaniu przez odpowiednie organy szeregu dokumentów i narzędzi działań, które faktycznie dopełnią postanowienia przedmiotowego aktu prawnego. Zdecydowana większość firm notyfikowała swoje produkty na portalu CPNP i mimo wcześniejszych obaw związanych z tym procesem, poszło to dość sprawnie. Oczywiście nie obyło się bez komplikacji – przede wszystkim tych wynikających z obciążenia portalu. Firmy kosmetyczne okazały się wyedukowane i odpowiednio przygotowane do wywiązania się z tego obowiązku. Kolejnym wyzwanie przed którym stanęły firmy było stworzenie dossier produktu kosmetycznego. Nie wszystkie firmy do końca wiedziały, jakie dokumenty powinny się znaleźć w dokumentacji produktu. Wydawać by się mogło, że Rozporządzenie określało jasno, co powinno zawierać dossier: • opis produktu kosmetycznego, umożliwiający łatwe przyporządkowanie dokumentacji produktu do danego produktu kosmetycznego, • raport bezpieczeństwa produktu kosmetycznego, • opis metod produkcji i oświadczenie o zgodności z dobrą praktyką produkcji,

Jak polscy producenci poradzili sobie z wypełnieniem wytycznych ISO 22716 Sylwia Stokowska

Specjalista ds. Produktów Kosmetycznych TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o.

• jeżeli jest to uzasadnione ze względu na rodzaj produktu kosmetycznego lub efekt jego działania, dowód deklarowanego działania, • dane dotyczące wszelkich testów na zwierzętach, przeprowadzonych przez producenta, jego przedstawicieli lub dostawców w trakcie opracowania lub oceny bezpieczeństwa produktu kosmetycznego lub jego składników, w tym testów na zwierzętach przeprowadzanych w celu spełnienia wymogów przepisów ustawowych lub wykonawczych obowiązujących w krajach trzecich. Jednak rynek kosmetyczny nauczony doświadczeniem kontroli przeprowadzanych przez polskie służby nadzoru zaczął się zastanawiać, czy zgromadzone dane będą wystarczające, gdyż czasem ogólne wytyczne mogą generować dodatkowe interpretacje. Producenci podeszli do swoich obowiązków bardzo profesjonalnie i starali się skompletować jak najbardziej wzorową dokumentację – nie pozostawiającą żadnych wątpliwości, że spełnili ciążący na nich obowiązek. Równie profesjonalnie podszedł rynek kosmetyczny do nowej Oceny Bezpieczeństwa. Niektóre firmy wymieniały Oceny Bezpieczeństwa stopniowo każdego miesiąca, inne robiły to w ostatniej chwili, ale producenci mieli świadomość, że wcześniej czy później muszą tego dokonać. Takie obciążenie wystawiania nowych Ocen Bezpieczeństwa miało swoje przeło-

1/2014

żenie na zewnętrznych Safety Assessorów, którzy wydłużyli terminy oczekiwania na odpowiednią dokumentację nawet do kilku tygodni. Część firm zdecydowała się na ustanowienie w swoich strukturach osoby, która będzie wewnętrznym Safety Assessorem. Z pewnością przyspieszyło to proces wystawiania Oceny Bezpieczeństwa, a firma zyskała osobę o szerokiej wiedzy, gdyż jak wiadomo bycie Safety Assessorem obliguje do ciągłego dokształcania się i poszerzania swojej wiedzy. Taki specjalista wewnątrz firmy jest niezwykle cenny. Największe wyzwanie stanowiło jednak dostosowanie f irm do w ymagań GMP. Wiadomo, że dokumentację można stworzyć i to niemal od postaw, ale dużo trudniej przebudować firmę, by sprostać oczekiwaniom Dobrej Praktyki Produkcyjnej. W dotychczasowych przepisach prawnych nie było aż tak szczegółowych i konkretnych wymagań dotyczących tego obszaru. Pojawiają się one dopiero w Rozporządzeniu, a jego szczegółowe wytyczne zawarte zostały w zharmonizowanej normie – bardzo dobrze znanej każdemu producentowi produktów kosmetycznych – ISO 22716.

Edukacja rynku na temat ISO 22716 Na temat w y tycznych związanych z Dobrą Praktyką Produkcji Kosmetyków powiedziano bardzo wiele, odbyło się wiele szkoleń i seminariów związanych z tą tematyką. Dzięki temu firmy poradziły

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

opisano przepływ. Dla wielu firm nie było to żadną nowością, bo pracowały tak od dłuższego czasu – a dla innych słowo pole odkładcze lub strefa pomocnicza było czymś nowym, z czym pierwszy raz się zetknęły. Do tej pory półprodukty stały w bliżej nieokreślonych miejscach czekając na swoją kolej. Takie rozwiązania pomogły wprowadzić porządek na produkcji. Odpowiednio opisane miejsca pozwoliły zaoszczędzić czas związany z szukaniem odpowiednich elementów lub półproduktu. Pracownik wie, gdzie ma odłożyć dany element, który czeka na dalszy etap, a ktoś inny spokojnie umie go odnaleźć. Chcąc lub nie chcąc firma przestrzegając zasad GMP zmuszona została do pracowania według uporządkowanych wytycznych, zgodnie z jasno określonymi parametrami. Zmniejszyło, a nawet wyeliminowało to możliwość popełnienia błędu podczas produkcji.

sobie z wdrożeniem GMP bez problemu, ale zdarzały się również przypadki niemal całkowitej przebudowy dotychczasowej infrastruktury, aby wszystko odbywało się zgodnie z wytycznymi normy. Doszło wiele dodatkowych dokumentów produkcyjnych potwierdzających utrzymywanie czystości w poszczególnych pomieszczeniach, wytycznych dotyczących wymagań wobec surowców, opakowań, wyrobu gotowego. Wiele firm wykazało się pomysłowością i wdrożyło ciekawe sposoby poradzenia sobie z wytycznymi bez drastycznych zmian dla przedsiębiorstwa. Punkt normy dotyczący pomieszczeń stanowił dla firm największe wyzwanie: odpowiednio zaprojektowane oraz eksploatowane w celu utrzymania ich w odpowiedniej czystości. Każda z firm podeszła do tego na swój własny, indywidualny sposób traktujący wytyczne dosłownie lub próbując dostosować się do nich w najmniej dotkliwy sposób. Część firm ustaliła swoje kreatywne wytyczne – część przebudowała infrastrukturę. Pole do popisu stanowił punkt 4.4. normy Przepływ, który mówił, że należy określić schemat przepływu materiałów, produktów i pracowników w budynku lub

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

budynkach, aby zapobiec pomyłkom, czyli drogi przepływu materiałów, personelu, wyrobów gotowych nie powinny się ze sobą krzyżować. A co w sytuacji, kiedy mamy jeden magazyn na wszystko i jedną drogę transportu na produkcję, którą wchodzi surowiec, a wychodzi wyrób gotowy? Część firm przebudowała się, a inne podeszły do tego tematu kreatywnie – stosując rozwiązania czasowe: rano jest to droga przepływu surowca, po południu - droga wyrobu gotowego. Takie rozwiązanie wiązało się również z narzuceniem pewnego rygoru pracy, którego należy przestrzegać, aby nie krzyżować dróg. Firmy zaczęły działać w zorganizowany sposób, gdyż miały określony czas na wwiezienie surowca – co wiązało się z usprawnieniem sposobu zarządzania i zorganizowania czasu pracy produkcji. Jednak dzięki takiemu rozwiązaniu można było uniknąć przebudowy infrastruktury, co w przypadku - zwłaszcza małych firm - miało z pewnością kolosalne znaczenie.

Porządek przede wszystkim W firmach kosmetycznych zostały zdefiniowane strefy produkcji, magazynowania, kontroli i strefy pomocnicze, tzw. pola odkładcze – określono je na schematach,

1/2014

Większy nacisk położono również na czyszczenie i dezynfekcję – powstały odpowiednie instrukcje uwzględniające: miejsca, częstotliwość, wykaz środków, zapisy. Wiele firm dostrzegło problem czystości na produkcji i zaczęło go rozwiązywać zastępując stare podłogi lub ściany odpowiednimi dającymi się łatwo czyścić materiałami. Zwrócono uwagę na dostępność miejsc do czyszczenia. Zastanawiano się, czy stosując odpowiednie rozwiązania, da się je później łatwo czyścić. Nie zapomniano również o odpowiednim zabezpieczeniu okien. Te, które można otworzyć, zostały zabezpieczone siatkami przeciw owadom. Zmiany wprowadzone przez firmy w zakresie czystości z pewnością podniosło bezpieczeństwo wytwarzanych produktów kosmetycznych i przyczyniło się do poprawy jakości. Firmy zrobiły, co mogły by podnieść swoje standardy dotyczące produkcji i dokumentacji. Starały się dokonać tego przed 13 lipca 2013r. Teraz rynek kosmetyczny śledzi i wyczekuje zmian w prawie polskim. Do tej pory bowiem nie ukazały się żadne akty prawnych, zgodnie z którymi służby nadzoru mogłyby dokonywać kontroli i ewentualnie nakładać na firmy kary. Tak więc dla firm kosmetycznych nadszedł kolejny czas oczekiwań, tym razem na polską Ustawę o kosmetykach.

fot. Chromastock

Producent, przestrzegając zasad GMP, zmuszony został do pracowania według uporządkowanych wytycznych, zgodnie z jasno określonymi parametrami, co zmniejszyło, a nawet wyeliminowało możliwość popełnienia błędu podczas produkcji

26 |

ISO 22716

„Kosmetyki. Dobre praktyki produkcji (GMP). Przewodnik Dobrych Praktyk Produkcji”. Wdrożenie normy.

Justyna Miszkiewicz, Agnieszka Woś, Anna Aleksandrowicz Inventia Polish Technologies Sp. z o.o.

Rodzina norm opracowanych przez Międzynarodowa Organizację Normalizacyjną ISO obejmuje ponad 19 500 norm. Mają one wpływ praktycznie na każdy aspekt naszego życia. Wymagania wielu z nich, ze względu na swoją kompleksowość i uniwersalność stały się obowiązującymi zasadami prawa zarówno międzynarodowego jak i krajowego. W sektorze produkcyjnym wdrożenie oraz certyfikacja systemów zarządzania na zgodność z wybranymi normami ISO ma przede wszystkim za zadanie ujednolicenie standardów świadczenia usług i zasad produkcji wyrobów.

branży kosmetycznej duża część firm przygodę z normami rozpoczęła od wdrożenia normy IS0 9001 „System Zarządzania Jakością” ukierunkowanej na zrozumienie i spełnienie wymagań klienta, a więc określonych potrzeb względem wyrobów danej organizacji. W normie ISO 9001 zwarte są wymagania dla organizacji dotyczące systemu zarządzania jakością. Gdy organizacja spełnia wszystkie jej wymagania może ubiegać się o przyznanie certyfikatu wydawanego przez niezależną jednostkę certyfikującą. Norma ISO 9001 to standard o statusie międzynarodowym, opracowana i wydana przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO), standard akceptowany i rozpoznawany na całym świecie. Niemniej jednak prawdziwym przełomem dla całego sektora kosmetycznego stało się opublikowanie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009/WE z dnia 30.11.2009, które nałożyło na wszystkie firmy z branży obowiązek wdrożenia wymogów normy ISO 22716 „Kosmetyki. Dobre praktyki produkcji (GMP). Przewodnik Dobrych Praktyk Produkcji”. Wymagania normy dotyczą zarówno warunków produkcji, kontroli, magazynowania, jak i transportu produktów kosmetycznych. Wdrożenie zasad GMP ma zapewnić konsumentom najwyższy poziom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Wiele firm nie poprzestało wyłącznie na wdrożeniu zasad tej normy, ale podjęło także trud uzyskania certyfikatu na zgodność z wymaganiami normy. W niniejszym artykule chcielibyśmy podzielić się osobistymi doświadczeniami z wdrażania i certyfikowania organizacji na zgodność z wymaganiami normy ISO 22716. Inventia Polish Technologies Sp z o.o. przygotowania do wdrożenia normy ISO 22716 podjęła na początku 2012 r. Przygotowania rozpoczęto od intensywnych szkoleń kadry wyższego szczebla, która miała odpowiadać za wdrożenie i nadzór nad wprowadzonymi zasadami. Głównym celem odbytych szkoleń było zapoznanie się z wymogami normy oraz znalezienie punktów wspólnych z już wdrożonym Zintegrowanym Systemem Zarządzania, który obejmował dwie normy ISO: 9001 „Systemy zarządzania jakością. Wymagania” oraz ISO 22000 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem żywności. Wymagania dla każdej organizacji należącej do łańcucha żywnościowego”. Firma certyfikowała Zintegrowany System Zarządzania w 2009 r. Wdrożenie wymagań normy ISO 22000 było niezbędne ponieważ firma obok produkcji kosmetyków, zajmuje się także wytwarzaniem suplementów diety. Po zapoznaniu

się z założeniami normy ustalono harmonogram wdrażania nowego systemu. Pierwszy etap procesu wdrażania wytycznych normy ISO 22716 rozpoczęto we wrześniu 2012 r. i polegał on na szczegółowym przeglądzie dokumentacji ZSZ, uzupełnieniu jej o wymagania w zakresie Dobrych Praktyk Produkcyjnych GMP oraz stworzeniu jednolitej polityki jakości. Ze względu na konstrukcję posiadanej już dokumentacji ZSZ opartej na wymaganiach norm ISO 9001 i ISO 22000, wiele mechanizmów wymaganych przez normę ISO 22716 zostało już wcześniej wdrożonych, jak chociażby nowa dla przemysłu kosmetycznego procedura wycofania produktów z rynku (Rys. 1 Wymagania wspólne norm: ISO 9001, ISO 22000 i 22716). Mimo tego ułatwienia podczas integrowania nowego systemu pojawiło się kilka problemów. Pierwszym z nich były ograniczone zasoby personalne. Firma Inventia nie jest dużą organizacją i grupa robocza powołana do wdrożenia systemu obejmowała 3 osoby, kierowników działu kontroli jakości, produkcji oraz działu badawczo-rozwojowego. Osobą odpowiedzialną za cały proces wdrożenia był Pełnomocnik ds. ZSZ. Kolejnym problemem była sporna interpretacja niektórych punktów normy co przełożyło się na problemy z ujednoliceniem i dostosowaniem istniejącej dokumentacji poszczególnych działów do nowej normy. Ponadto pewną trudność stanowiła konieczność wprowadzenia nowych dokumentów, wymagających dodatkowego zaangażowania zarówno pracowników produkcyjnych jak i kierownictwa np. wprowadzenie osobnych dzienników urządzeń, w których należy odnotowywać między innymi procesy mycia i dezynfekcji oraz naprawy i konserwacje. Paradoksalnie rozłożenie ciężaru wdrożenia wytycznych normy ISO 22716 na małą ilość osób, a także mniejszą liczbę pracowników w organizacji może być ułatwieniem. W mniejszych grupach łatwiej o wypracowanie wspólnego i jednolitego stanowiska oraz o zaangażowanie pracowników. Odpowiedzialność za poszczególne działania nie „rozmywa się”, łatwiej egzekwować odpowiedzialność za powierzone obowiązki. Kolejnym bardzo istotnym problemem był lęk pracowników niższego szczebla przed działaniami reorganizacyjnymi. Systemy jakości mogą działać sprawnie i efektywnie tylko wtedy, kiedy wszyscy pracownicy rozumieją i utożsamiają się z wprowadzanymi zmianami i prowadzoną polityką jakości organizacji. Dlatego

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Rys 1. Wymagania wspólne norm: ISO 9001, ISO 22000 i 22716. A.Woś

kolejnym, z perspektywy czasu najważniejszym etapem wdrażania wymogów normy było szkolenie pozostałych pracowników firmy, w tym kadry kierowniczej niższego szczebla oraz przede wszystkim pracowników produkcji. Cykl szkoleń obejmował: • przedstawienie podstawowych wymagań normy, • zaprezentowanie głównych zmian w sposobie działania organizacji, • przedstawienie nowej polityki ZSZ, • szczegółowe omówienie nowych oraz zmodyfikowanych, dotychczasowo obowiązujących procedur.

• zmniejszenie ryzyka związanego z wprowadzeniem wyrobu niezgodnego na rynek, • gwarancję wytworzenia bezpiecznego produktu, • brak konieczności wykazywania przez firmę zgodności produktu kosmetycznego z odnoszącymi się do niego przepisami prawa, • wzrost zaufania klientów i kontrahentów, • klarowny, przejrzysty i jednolity system dokumentacji, zarówno w dziale produkcji kolagenu, kosmetyków jak i suplementów diety, • wzrost świadomości pracowników, • szybkie wykrywanie niezgodności oraz reagowanie na możliwość ich wystąpienia poprzez systematyczną kontrolę.

Szkolenia miały charakter zarówno spotkań formalnych, ale również podzielono pracowników na mniejsze grupy, w których prowadzono mniej formalne spotkania. Taki system szkoleń, na których pracownicy czuli się mniej anonimowi umożliwił bardziej otwartą wymianę poglądów oraz przełamał lęk i opór pracowników przed wprowadzanymi zmianami a także skuteczniej wpłynął na wzrost świadomości pracowników odnośnie konieczności przestrzegania nowych zasad. Po kilku miesiącach funkcjonowania i obserwacji systemu w grudniu 2012 r. podjęto decyzję o jego certyfikowaniu jednocześnie z auditem odnowieniowym na zgodność z wymaganiami wdrożonych wcześniej już norm: ISO 9001:2008 „Systemy zarządzania jakością” i ISO 22000:2005 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem żywności”. Podczas auditu przeprowadzonego przez uprawnioną niezależną jednostkę dokonano oceny dotyczącej dokumentacji ZSZ, zapewnienia zasobów dotyczących realizacji procesów określonych w ZSZ, realizacji Polityki ZSZ, wprowadzenia zmian do systemu, realizacji spostrzeżeń, realizacji auditów wewnętrznych i przeglądu zarządzania. Oceniono stan realizacji procesów wynikających z działalności firmy oraz stan reklamacji klientów. Jednocześnie auditor zewnętrzny przeprowadził ocenę dokumentacji w zakresie Dobrych Praktyk Produkcyjnych GMP ze względu na układ dokumentacji Zintegrowanego Systemu Zarządzania. Pod koniec marca 2013 roku wręczono nam 3 certyfikaty: ISO 9001, ISO 22000 i ISO 22716. Z perspektywy niespełna roku od wdrożenia systemu do korzyści wynikających z jego wdrożenia bez wątpienia zaliczyć można: • poprawę jakości wyrobów gotowych oraz funkcjonowania organizacji jako całości,

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Podsumowanie Wdrożenie wymagań norm ISO zawsze wiąże się z podjęciem wysiłku oraz ścisłą współpracą wszystkich pracowników firmy, niezależnie od zajmowanego stanowiska. Jednak doświadczenie nabyte podczas wdrażania i funkcjonowania systemu jest bezcenne i znacznie wzbogaca całą organizację. Rozpatrując korzyści płynące z wdrożenia norm rodziny ISO zarówno na poziomie organizacji jak i jej postrzegania przez konsumentów przemawiają one jednoznacznie na ich korzyść. Wdrożenie oraz dodatkowo uzyskanie certyfikatu na zgodność z zasadami norm jest szczególnie istotne dla firm które, poza produkcją własną działają także w zakresie produkcji kontraktowej. Posiadanie certyfikatu wydanego przez niezależną jednostkę daje kontrahentom gwarancję najwyższej jakości usług.

Bibliografia

1/2014

•

PN-EN ISO 9001 : 2009. „Systemy zarządzania jakością. Wymagania”

•

PN-EN ISO 22000 : 2006. „Systemy zarządzania bezpieczeństwem żywności. Wymagania dla każdej organizacji należącej do łańcucha żywnościowego”

•

PN-EN ISO 22716 : 2009. „Kosmetyki. Dobre praktyki produkcji (GMP). Przewodnik Dobrych Praktyk Produkcji”

•

Materiały własne Inventia Polish Technologies Sp. z o.o.

•

Materiały szkoleniowe firmy TQM Consulting s.c. z dnia 10 lutego 2012r.

fot. Chromastock

30 | surowce

Q uasi witaminy

– nowe możliwości w kosmetyce?

mgr inż. Justyna Urbańska Specjalista ds. Transferu

Witaminy są to związki chemiczne występujące w świecie roślinnym i zwierzęcym, niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów biochemicznych, nie stanowiące jednak źródła energii czy też składnika budulcowego. Organizm człowieka w odróżnieniu od roślin i drobnoustrojów nie posiada zdolności biosyntezy witamin, dlatego też musi je czerpać z pożywienia, w postaci gotowej lub jako prowitaminy.

wie na organizm, czyli o działaniu zbliżonym do witamin, jednak różniące się od nich pod kilkoma względami. Pierwszą zasadniczą różnicą podobnych witaminowych jest ich nieznane dokładne zapotrzebowanie dla organizmu człowieka. Ponadto komórki potrafią je wytworzyć podczas różnych cyklów biochemicznych. Niektóre quasi-witaminy są obecnie stosowane w kosmetyce, inne charakteryzują się jedynie potencjalnym zastosowaniem w kosmetyce, które nie zostało jeszcze dokładnie poznane (poniżej charakterystyka wybranych quasi-witamin).

owszechnie wiadomo, że witaminy korzystnie wpływają na zdrowie i urodę. Jednak ich zastosowanie w preparatach kosmetycznych nie cieszyło się zbyt dużą popularnością. Wynikało to z przekonania, że witaminy nie przenikają przez skórę. Dopiero po gruntownym poznaniu fizjologii skóry, włosów i paznokci, doceniono ich rolę w procesach ochrony, regeneracji i odnowy. W wyniku procesu starzenia się organizmu oraz wpływu takich czynników zewnętrznych jak promieniowanie UV czy zanieczyszczenie środowiska, może wystąpić deficyt witamin w skórze i włosach, prowadzący do niekorzystnych zmian. Miejscowe stosowanie witamin zawartych w preparatach kosmetykach, opóźnia i powstrzymuje zmiany związane z procesami starzenia się skóry takimi jak: nadmierna suchość, utrata elastyczności i powstawanie zmarszczek. Ponadto hamują one tworzenie wolnych rodników w skórze, regulują podziały komórkowe, chronią i nawilżają skórę oraz łagodzą podrażnienia. W kosmetykach chętnie stosowane są witaminy rozpuszczalne w wodzie (C, B1, B2, B3 - PP, B5, B6, B7 - H, B9) oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K).

WITAMINA U (metylosulfoniometionina) Największe jej ilości znajdują się w kapuście, zwłaszcza w częściach zielonych i czerwonych. Witamina ta ulega zniszczeniu pod wpływem działania wysokiej temperatury. Metylosulfoniometionina działa przede wszystkim zabezpieczająco na błonę śluzową i ułatwia zabliźnianie się skóry w przypadku oparzeń czy otwartych ran. Działa łagodząco i przeciwzapalnie. W 2010 roku naukowcy z wydziału dermatologii Uniwersytetu w Seulu, opublikowali w czasopiśmie Pharmacology wyniki badań odnośnie witaminy U, udowodniono w nich, że stosowana zewnętrznie działa nie tylko przeciwzapalnie, ale przede wszystkim, aż trzykrotnie przyspiesza tempo regeneracji uszkodzonej skóry. Informacje te wykorzystała również polska firma kosmetyczna - Clarena, tworząc unikalną linię

Quasi-witaminy

(niby-witaminy, semiwitaminy, podobne witaminowe, witaminy rzekome, witaminoidy) Są zdecydowanie mniej popularne. Ich wyodrębnienie wynika z faktu, że nie spełniają wszystkich kryteriów przynależności do klasy witamin. Quasi-witaminy to substancje o korzystnym wpły-

1/2014

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

31 dermokosmetyków Dermo Sensi Line. Należy podkreślić, że są to pierwsze kosmetyki z witaminą U w Europie.

niowatego, liszajów, czyraczności, owrzodzeń, odleżyn, oparzeń oraz różnego rodzaju ran.

WITAMINA J

Witamina U stosowana zewnętrznie działa nie tylko przeciwzapalnie, ale przede wszystkim, aż trzykrotnie przyspiesza tempo regeneracji uszkodzonej skóry

(Cholina, glukonian, orotan, winian, stearynian, chlorek i cytrynian choliny, witamina B7)

WITAMINA F

(NNKT – niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) Jest to mieszanina przede wszystkim kwasu linolowego, α i γ - linolenowego i arachidonowego, występująca głównie w olejach roślinnych (lniany, sojowy, słonecznikowy, arachidowy, oliwkowy). Witamina ta stanowi element strukturalny lipidów komórkowych. Niedobór może prowadzić do zaburzeń keratynizacji naskórka, nadmiernego łuszczenia skóry, zmian skórnych w postaci wyprysków, skóra staje się wtedy bardziej szorstka, blada, a włosy i paznokcie charakteryzują się nadmierną łamliwością. Ponadto może występować pękanie warg oraz kącików ust, wypadanie włosów, a nawet zahamowanie wzrostu włosów i paznokci, łupież czy zaburzenia regeneracji nabłonków. Witamina F w postaci czystych kwasów lub też i ich estrów, znalazła zastosowanie w kremach regenerujących i odżywczych, kosmetykach do pielęgnacji włosów w kosmetykach regulujących czynność gruczołów skórnych. Stosowana jest również w leczeniu trądziku, łuszczycy, świerzbiączki, sklerodermy, wyprysków, dermatoz, tocznia rumie-

Do dziś nie uznano oficjalnie działania witaminowego choliny, bardziej doceniano jej rolę hormonalną czy też parahormonoalną. Po raz pierwszy została wyizolowana z żółci. W naturalnej postaci cholina to bezbarwna, lepka i silnie zasadowa ciecz, bardzo dobrze rozpuszczalna w wodzie i w alkoholach. Witamina J znajduje się głównie w surowym pełnym mleku, żółtku jaj oraz w podrobach zwierzęcych, w kiełkach sojowych i w kiełkach pszenicy, fasoli, suchym grochu, szpinaku, niektórych grzybach i drożdżach piwnych oraz w kozieradce. Obecnie stosowana jest w leczeniu łuszczycy oraz w stanach zapalnych nabłonków. Jest bardzo pomocna również w przypadku trądziku różnego pochodzenia, przede wszystkim trądziku sterydowego, kosmetycznego, polekowego, androgenowego czy zawodowego.

INOZYTOL

(cykloheksanoheksanol, witamina B16, inozyt) Substancja drobnokrystaliczna, rozpuszczalna w wodzie, odporna na wysoką temperaturę, natomiast trudno rozpuszczalna w alkoholu. W wolnej postaci znajduje się przede wszystkim w mózgu, mięśniach, wątrobie, płucach, nerkach i tarczycy, ponadto w liściach orzecha włoskiego, jesionu i konopi, w fasolce

reklama

packaging 9-10 9-10 kwietnia kwietnia 2014 2014 r., r., Hala Hala Expo Expo XXI, XXI, Warszawa Warszawa ® Targi Targi easyFairs easyFairs®

INNOVATIONS

VI VI Międzynarodowe Międzynarodowe Targi Targi Opakowań Opakowań www.easyfairs.com/pl www.easyfairs.com/pl

Weź Weź udział udział w w najważniejszej najważniejszej imprezie imprezie opakowaniowej w Europie Środkowo-Wschodniej! opakowaniowej w Europie Środkowo-Wschodniej!

ORGANIZATOR: ORGANIZATOR: easyFairs®® Poland easyFairs Poland poland@easyfairs.com poland@easyfairs.com www.easyfairs.com/pl www.easyfairs.com/pl

KONTAKT KONTAKT

• Opakowania szklane, plastikowe, metalowe, tekturowe, zamknięcia itp. • Opakowania szklane, plastikowe, metalowe, tekturowe, zamknięcia itp. • Strefy tematyczne – LUXPACK, LABELLING & PRINTING, CO-PACKAGING, LOGISPACK. • Strefy tematyczne – LUXPACK, LABELLING & PRINTING, CO-PACKAGING, LOGISPACK. • Program Innowacja – nowatorskie rozwiązania i produkty. • Program Innowacja – nowatorskie rozwiązania i produkty. • Bezpłatne seminaria learnShops™ – m.in. opakowania typu airless, redukcja kosztów • Bezpłatne seminaria learnShops™ – m.in. opakowania typu airless, redukcja kosztów produkcji, ochrona prawna, case studies i inne. produkcji, ochrona prawna, case studies i inne. • Strefa Studenta – debiut młodych projektantów opakowań. • Strefa Studenta – debiut młodych projektantów opakowań. • IV Międzynarodowa Konferencja Logistyka Odzysku • IV Międzynarodowa Konferencja Logistyka Odzysku • Forum Polskiej Izby Opakowań • Forum Polskiej Izby Opakowań Katarzyna Banach

Katarzyna Banach Kierownik Działu Organizacji Targów Kierownik Działu Organizacji Targów

Tel. +48 12 651 95 24 Tel. +48 12 651 95 24 Kom. + 48 510 134 218 Kom. + 48 510 134 218 katarzyna.banach@easyfairs.com katarzyna.banach@easyfairs.com

Anna Stawarz

Anna Stawarz Specjalista ds. Organizacji Targów Specjalista ds. Organizacji Targów

Tel. +48 12 651 95 27 Tel. +48 12 651 95 27 Kom. + 48 507 044 133 Kom. + 48 507 044 133 anna.stawarz@easyfairs.com anna.stawarz@easyfairs.com

32 | surowce starzeniem się. Opóźniania nie tylko starzenie się tkanek mózgu, ale również skóry, ponadto przyśpiesza regenerację nabłonków.

szparagowej, groszku, drożdżach piwnych, wykiełkowanej pszenicy, melonie, grapefruitach, winogronach, kapuście i melasie. Nieznane jest dokładne zapotrzebowania organizmu człowieka na witaminę B16. Najczęściej podaje się, że zalecana dawka powinna wynosić około 1 grama na dzień. Niedobór inozytu może powodować wysuszenie tkanki łącznej, włosów i paznokci. Mogą pojawić się także charakterystyczne plamy rumieniowe, zmieniające się następnie w wypryski. Przypadki hiperwitaminozy B16 nie są dotychczas poznane. Inozyt ma korzystny wpływ na skórę, co ciekawe zabezpiecza ją częściowo przed opadami radioaktywnymi. Jest stosowany w leczeniu łojotoku i trądzików, zwłaszcza w przypadku trądziku o podłożu zaburzeń lipidowych i cukrowych, czy też przy trądziku sterydowym. Niepotwierdzone badania, wskazują również korzystne działanie w przypadku wypadania włosów.

KWAS PANGAMOWY (witamina B15)

Został wyizolowany po raz pierwszy z pestek moreli i świeżych migdałów. Występuje także w większości ziaren, w otrębach ryżowych, drożdży piwnych, wątrobie końskiej, krwi wołowej. Dość duże stężenie witaminy B15 występuje w ziarna słonecznika, sezamu, dyni i w krwistym mięsie. Drożdże piwne, kiełki pszenicy i soi powinny pozwolić na całkowite pokrycie dziennego zapotrzebowania na tę witaminę, które wynosi około 5-10 miligramów. Kwas pangamowy działa przeciwzapalnie oraz wydłuża życie komórek. Pobudza regenerację tkanki łącznej, mięśniowej, chrzęstnej, nabłonków, włosów i paznokci. Działa również immunostymulująco i pobudza uwalnianie hormonów. Stosowany w przypadku przewlekłych chorób włosów i skóry, takich jak: trądzik, łuszczyca, dermatozy, wyprysk, piodermia, również przy infekcjach bakteryjnych i grzybiczych. Ponadto ułatwia regenerację skóry oraz działa wspomagająco w przypadku leczenia otyłości.

WITAMINA H1, WITAMINA H2

(witamina B10, kwas paraaminobenzoesowy – PABA witamina Bx) Występuje w drożdżach piwnych, kiełkach pszenicy, pełnych ziarnach pszenicy oraz ryżu. Organizm człowieka potrzebuje minimalnych dawek kwasu paraaminobenzoesowego, nie przekraczających kilku mikrogramów w ciągu dnia. Po przekroczeniu bariery jelit wraz z innymi witaminami z grupy B, witamina H1 dołącza w krwiobiegu do kwasu pantotenowego i kwasu foliowego. Wykazuje wtedy działanie przeciwbakteryjne i zabezpieczające pigmentację powłok zewnętrznych: włosów, skóry, zębów. Podstawowa funkcja tej witaminy polega na utrzymaniu pigmentacji włosów, brody i brwi. Niedobór witaminy B10 powoduje utratę lub brak barwnika we włosach. PABA chroni przede wszystkim skórę przed skutkami działania promieniowania ultrafioletowego UV i radioaktywnego. Stosowany w leczeniu chorób skóry takich jak: wypryski - egzema, liszaj rumieniowaty, sklerodermia, bielactwo, kolagenozy, łuszczyca, wysypki, ponadto zmian skórnych o podłożu autoimmunologicznym związanych z odbarwieniem lub przerostem tkanek, w przypadku łysienia i siwienia włosów. Ponadto PABA jako maść można stosować w przypadku tendencji do oparzeń słonecznych. Wielu znanych aktorów z Hollywood stosuje kwas paraaminobenzoesowy jako środek przeciw zmarszczkom, chociaż sama witamina ich nie usuwa to z pewnością hamuje powstawanie. Pojawiły się również doniesienia, iż witamina B10 pomaga odzyskać naturalny kolor włosów. Powszechnie stosowana jako składnik filtrów promieniochronnych typu UV-B, a także preparatów na porost włosów.

AMIGDALINA

(witamina B17, letril, nitrylozyd - glikozyd cyjanogenny) Wykazuje właściwości przeciwgorączkowe i ściągające. Została wyizolowana z pestek moreli. Poza wnętrzem pestek moreli witamina B17 jest obecna we wnętrzu pestek innych owoców, takich jak jabłka, wiśnie, brzoskwinie, śliwki. Występuje także w liściach i nasionach gorzkiej odmiany migdałowca zwyczajnego (Amygdalus communis). Chociaż sama amigdalina nie posiada póki co zastosowania kosmetycznego, to jednak produkty jej rozpadu, zawarte w destylacie wodnym mogą być używane do korygowania zapachu produktów kosmetycznych (tzw. Aqua Amygdalarurm amorum).

WITAMINA C2

(Bioflawonoidy, flawonoidy, związki flawonowe, witamina P, cytryn) Ulega zniszczeniu wskutek gotowania i utlenia się na powietrzu. Bioflawonoidy znajdują się przede wszystkim w skórce i białej warstwie pod skórką, a także w błonkach cząstek owoców cytrusowych takich jak cytryny, grapefruity, pomarańcze i mandarynki. Ponadto występują w morelach, porzeczkach, jeżynach, śliwkach, truskawkach, winogronach białych i czarnych. Witamina ta działa ochronnie na ścianki naczyń włosowatych oraz jest czynnikiem przeciw infekcyjnym. Stosowana w leczeniu trądziku różowatego, dermatozy okołoustnej, trądziku polekowego oraz kosmetycznego.

WITAMINA O

(witamina B11, witamina T, witamina Bt, karnityna) To substancja bardzo higroskopijna (wchłaniająca silnie wilgoć z otoczenia). W stanie naturalnym znajduje się przede wszystkim w tkankach zwierzęcych, w świecie roślinnym występuje w ziarnie sezamu i dyni, ponadto w mikroskopijnych ilościach we wszystkich zbożach. Witamina O poprzez stymulację podziału komórek wykazuje działanie odmładzające na tkanki, dzięki czemu może znaleźć zastosowanie w przemyśle kosmetycznym.

WITAMINA N

(kwas liponowy, alpha-lipoic acid) Uczestniczy w oksydacyjnej dekarboksylacji alfa-ketokwasów i w przemianie kwasu pirogronowego do octanu oraz CO2. Stosowany przy leczeniu trądziku różowatego, zawodowego, polekowego czy sterydowego. Ponadto w połączeniu z acetylo-L-karnityną może znaleźć zastosowanie kosmetyczne jako tak zwany “eliksir młodości”.

KWAS OROTOWY (witamina B13)

WITAMINA L

W stanie naturalnym znajduje się przede wszystkim w burakach, w serwatce, szczawiu, szpinaku i drożdżach piwnych. Co ciekawe, ani w Stanach Zjednoczonych, ani w Związku Radzieckim, nigdy nie uznano oficjalnie jego rzeczywistych właściwości witaminowych. Witamina ta wykazuje korzystne działanie na osoby dotknięte przedwczesnym

Została wyizolowana z drożdży, jest prekursorem tryptofanu. Uczestniczy w przemianach aminokwasów aromatycznych. Niezbędna do syntezy alkaloidów u roślin. Przez niektórych autorów uważana za niezbędny czynnik laktacji (stąd L w

(witamina L1, witamina L2, kwas antranilowy)

1/2014

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

reklama

33 nazwie). Wykazuje synergizm z witaminą B6, witaminą C oraz substancjami przeciwdepresyjnymi i uspokajającymi. Kwas antranilowy stosowany jest w przypadku przewlekłych chorób skóry i włosów na tle zaburzeń białkowych i aminokwasowych.

WITAMINA B22

(ekstrakt aloesowy) Jest to zespół aktywnych składników zawartych w ekstrakcie aloesowym. Wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, przyspiesza gojenie się ran, stymuluje komórki do szybszej regeneracji, koi, łagodzi zaczerwienienia i podrażnienia. Ponadto wspiera funkcje fibroblastów - komórek skóry odpowiedzialnych za produkcję kolagenu i elastyny. Zapobiega wypadaniu i powoduje szybszy wzrost włosów.

Home ...

WITAMINA PQQ

(ang. pyrrolo quinoline quinone) Została odkryta w 2003 roku i jest zaliczana do witamin grupy B. Występuje w zielonej herbacie, pietruszce, zielonym pieprzu, w owocach kiwi i papai. Niedobór witaminy PQQ powoduje m.in. podatność skóry na uszkodzenia.

WITAMINA Q

(witamina Q10, koenzym Q10, ubichinon) Jest naturalnym składnikiem komórek człowieka, występuje w tłustych rybach oraz w owocach morza. Odgrywa istotną rolę w procesach życiowych komórki. Witamina Q jest “wyłapywaczem” wolnych rodników, powstających w procesie starzenia się oraz warunkuje utrzymanie właściwej, fizykochemicznej struktury błon komórkowych. Niestety ilość koenzymu maleje z wiekiem. Witamina Q10 pobudza układ immunologiczny i wzmaga odporność organizmu. Często jest nazywana “witaminą młodości”, ponieważ działa pobudzająco na procesy naprawcze. Jest chętnie stosowana w preparatach przeciwzmarszczkowych, przeciwsłonecznych, oraz po opalaniu oraz w produktach nawilżających do pielęgnacji skóry.

... match

Dynamiczny rozwój przemysłu kosmetycznego oraz rosnąca świadomość konsumencka powodują poszukiwanie coraz bardziej innowacyjnych, a zarazem bezpiecznych sposobów dbania o zdrowie i urodę. Quasi-witaminy otwierają nowe możliwości w kosmetyce i dermatologii. Działają przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie, regulują rogowacenie oraz pigmentację, zapobiegają oparzeniom słonecznym, łagodzą podrażnienia, nawilżają, wygładzają, słowem zdecydowanie poprawią ogólny wygląd skóry.

Biesterfeld Spezialchemie welcomes you to the in-cosmetics in Hamburg, 1-3 April 2014. Discover our new Anti-Age Kit "Younger than ever - from top to toe" and get inspired by our wide range of products.

Literatura

We are looking forward to seeing you at

• G. Kupryszewski; Wstęp do chemii organicznej; Wyd. Gdańskie, 1994 • M. Molski, Chemia piękna, Wyd. Nauk. PWN Warszawa 2009 • W. Malinka; Zarys chemii kosmetycznej, Volumed Wrocław 1999,wyd. I • G.Mathieu, “Witaminy to zdrowie” (“La santé grâce aux vitamines”; 1993) • G. Schroeder „Kosmetyki - chemia dla ciała” red. 2011, Cursiva, IS BN 978-83-62108-11-4 • http://www.laboratoriumurody.pl/forum/witaminy-wyzsze-iskladniki-mniej-znane-jako-witaminy,t10780.html • http://www.energy.sk/pl/info/dettext_x9087x.asp • https://sites.google.com/site/zdrowiewnaturze/proste-sposoby-na-choroby/witaminy/witamina-b10---wit-h1-h2 • http://www.rossnet.pl/Artykul/Amigdalina-witamina-ktora-leczy-raka,197448 • http://biotechnologia.pl/kosmetologia/aktualnosci/dermonaprawcza-sila-witaminy-u,398 • http://luskiewnik.strefa.pl/biochemia/vitaminum.html • http://sylveco.pl/leksykon-skladnikow?letter=E&artcile=ekstr akt-z-aloesu

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

booth 4D10.

Biesterfeld Spezialchemie GmbH Ferdinandstraße 41 20095 Hamburg, Germany Tel.: + 49 40 32008-0 Fax: + 49 40 32008-672 www.biesterfeld-spezialchemie.com

1/2014

34 | surowce

Surowce

do biokosmetyków Wśród aktualnych trendów w technologii doboru odpowiednich surowców do produkcji kosmetyków, szczególnie istotny jest dobór właściwych dla danego składu kosmetyku składników i ich stężenia. Przemysł kosmetyczny podlega stałym zmianom i przekształceniom zarówno pod wpływem uzyskiwania odpowiednich surowców do produkcji wyrobów kosmetycznych oraz ich zastosowania w gotowych produktach. Coraz szersze uznanie zarówno wśród producentów jak i potencjalnych użytkowników wykazują produkty zawierające w swoim składzie surowce pochodzenia naturalnego. Niezmiernie ważnym elementem podczas produkcji kosmetyków jest nie tylko pewność, że przygotowany preparat jest bezpieczny dla zdrowia, ale również fakt o jego niezawodnej skuteczności i faktycznym działaniu. Istotą jest również uzyskanie produktu o zadawalającej stabilności przy względnie niskich nakładach surowcowych i aparaturowych. mg inż. Alina Bazan

Zakład Doświadczalny „Organika”

dr hab. inż. Anita Przepiórkowska

Politechnika Łódzka, Instytut Polimerów i Barwników

biecującym trendem z gamy surowców stosowanych do biokosmetyków są liposomy pozyskiwane z naturalnych surowców. Przegląd informacji dotyczących zastosowania liposomów w kosmetyce zawierają artykuły Lautenschlagera i praca monograficzna Kozubka. Wiele źródeł literaturowych podkreśla konieczność stosowania czystych form lecytyn z wysoką zawartością fosfatydylocholiny do wytwarzania liposomów. Wiele patentów i doniesień literaturowych opisuje zastosowanie liposomów przy wytwarzaniu preparatów kosmetycznych do pielęgnacji skóry w sensie kontroli jej poziomu nawilżenia, w szczególności odnosi się to do takich produktów jak kremy na noc oraz przeciwzmarszczkowe. W skład preparatów kosmetycznych bardzo często wchodzą emulgatory. Drażniące właściwości emulgatorów syntetycznych są od dawna znane, w związku z czym poszukuje się tensydów działających łagodnie i nie wywołujących alergii. Jednym z nich jest znany i występujący powszechnie w naturze biotensyd, a właściwie cała grupa połączeń pod nazwą lecytyny. Tą nazwą określa się fosfolipidy, które znajdują się we wszystkich żyjących organizmach. Lecytyny nie wywołują irytacji skóry,

wprost przeciwnie: znane są z działania antyalergicznego i posiadają wiele innych funkcji, pozwalających na zastosowanie ich w produktach przeznaczonych do pielęgnacji skóry i włosów. Lecytyny są powszechnie stosowane do produkcji liposomów.

Wśród aktualnych problemów technologii otrzymywania surowców do produkcji biokosmetyków jest dobór odpowiednich substancji aktywnych oraz technologia skutecznego ich działania. Substancje aktywne są szeroko stosowane w produktach kosmetycznych, różnej postaci, tj. kremy, maści, płyny. Zamykanie substancji aktywnych w liposomach jest celowe i uzasadnione, zwłaszcza do produkcji kosmetyków naturalnych. Nie jest wskazane zastosowanie zbyt dużego stężenia środków aktywnych, ponieważ większość tych związków może

Biokosmetyki oparte na naturalnych surowcach to najszybciej rozwijający się segment rynku Substancja aktywna

Sugerowane stężenie [%]

Działanie

Mocznik

1-20 %

nawilża, likwiduje szorstkość skóry, zmiękcza ją oraz zwiększa przepuszczalność warstwy rogowej naskórka

Pantenol

1-5 %

działa łagodząco na skórę,

Witamina C

0,5-1 %

posiada właściwości antyoksydacyjne,

Witamina E

0,1-1 %

zapewnia ochronę przed wolnymi rodnikami, sprzyja nawilżeniu oraz regeneracji skóry

Witamina A

0,08-1 %

symuluje działanie regenerujące skóry, zapobiega jej starzeniu

Tab. 1. Wybrane substancje aktywne stosowane w kosmetyce

1/2014

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

35 powodować niepożądane efekty uboczne (drażnienie skóry, uczulenia, działanie toksyczne), co zwłaszcza w przypadku biokosmetyków jest niewskazane. Wykaz substancji aktywnych do produkcji biokosmetyków oraz ich stężenia w liposomach zestawiono w tabeli 1. W tabeli 2 zestawiono wyniki badań liposomu z mocznikiem oraz z witaminami. Powyższe liposomy, wykazują bardzo dobre właściwości fizykochemiczne oraz wyjątkowo dobrą stabilność w czasie

Czas

t=0

Rodzaj badania

ich magazynowania, nawet po dwunastomiesięcznej ekspozycji w temperaturze otoczenia. Liposomy te pomimo, iż w swoim składzie zawierają substancje aktywne, zachowuje wyjątkową trwałość, co ilustruje wartość pomiaru pH, zamieszczona w tabeli 2. Problem konserwacji wyrobów kosmetycznych jest obecnie ciągle aktualny, niezależnie czy są to kosmetyki w postaci żelu, maści czy płynu. Mimo, że konserwacja tych układów została dość dobrze opra-

t = 3m (miesiące)

t = 6m

t = 9m

t = 12m

Temperatura

LIPOSOM z mocznikem Ciecz, Ciecz, Ciecz, Ciecz, Ciecz, barwy barwy barwy barwy barwy bursztynowej bursztynowej bursztynowej bursztynowej bursztynowej

Obserwacja wizualna

Współ-czynnik załamania światła, n20D

4°C

1,45880

1,45787

1,45666

1,45566

1,45666

25°C

1,45880

1,45760

1,45767

1,45666

4°C

6,44

6,46

6,32

6,49

6,50

25°C

6,44

6,48

6,49

6,77

6,74

LIPOSOM z witaminami Ciecz, barwy jasno żółtej

Ciecz, barwy jasno żółtej

4°C

1,45780

1,45767

1,45566

1,45365

1,45156

25°C

1,45780

1,45766

1,45666

1,45465

4°C

5,67

5,70

5,66

5,69

5,70

25°C

5,67

5,64

5,65

6,05

5,80

Obserwacja wizualna

Współczynnik załamania światła, n20D

Tab. 2. Ocena fizykochemiczna liposomu z mocznikiem oraz liposomu z witaminami

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2014

cowana firmy kosmetyczne coraz częściej poszukują surowców, które w swoim składzie zawierają substancje pochodzenia naturalnego, wytwarzane zgodnie z założeniami stawianymi przez GMP, a przy tym wykazują dobrą stabilność podczas ich magazynowania oraz zawierają substancje aktywne o zamierzonym działaniu. Liposomy to najczęściej pożądane surowce we współczesnej kosmetologii do produkcji biokosmetyków. Dlatego też znalazły się w obszarze surowców bez substancji konserwujących. Biokosmetyki oparte na naturalnych surowcach to najszybciej rozwijający się segment rynku. Według danych Organic Monitor wartość sprzedaży w UE przekroczyła 2 mld EUR tych produktów. Od kilku lat trwają nieustanne badania, które prowadzą do otrzymania surowców kosmetycznych o najwyższej jakości bez substancji konserwujących. Dzięki liposomom udało się zminimalizować użycie dodatków alergizujących w gotowych kompozycjach kremowych oraz stworzyć kosmetyk bezpieczny w działaniu.

Literatura 1. A. Jabłońska-Trypuć, R. Czerpak, Surowce kosmetyczne i ich składniki, MedPharm Polska, Wrocław 2008r. 2. K. Kacprzak, K Gawrońska, Chemia kosmetyczna, UAM, Poznań 2008 3. M. Molski, Chemia piękna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009r. 4. R. Glinka, M. Glinka, Receptura kosmetyczna z elementami kosmetologii tom 1 Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2008r 5. Marzec A., „Chemia kosmetyków”, Dom Organizatora, Toruń, 2005 6. http://www.organicmonitor. com/100260.htm.

Praca naukowa współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ze środków Budżetu Państwa i Budżetu Województwa Podkarpackiego, w ramach projektu Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach 2007-2013 w województwie podkarpackim, zrealizowanego z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki”

36 | surowce

artykuł sponsorowany

Nowoczesna konserwacja produktów kosmetycznych DERMOSOFT OMP (Methylpropanediol, Caprylyl Glycol, Phenylpropanol)

skuteczna alternatywa dla PARABENÓW, FORMALDEHYDU I MIT

Wybór skutecznej ochrony mikrobiologicznej to istotny element prac badawczo–rozwojowych w kosmetyce. Skażenie w wyrobie jest potencjalnym zagrożeniem dla Klienta, dlatego przepisy narzucają na producentów wykonanie badań mikrobiologicznych wyrobów gotowych.

rzy wyborze środka konserwującego należy wziąć pod uwagę czy jest bezpieczny i czy skutecznie wyeliminuje mikroorganizmy w danej formulacji. Kolejną kwestią jest stosowanie powszechnie przyjętej i zatwierdzonej metodologii badań mikrobiologicznych (tzn. test konserwacji zgodnie z USP, BP, Ph. Eur, ISO 11930, itd.). Należy również odpowiednio dobrać ilość konserwanta ponieważ niepotrzebne użycie zbyt dużej dawki podnosi koszty receptury i może być jedną z przyczyn wystąpienia reakcji alergicznych skóry.

Arkadiusz Wesołowski

fot. Chromastock

Biesterfeld Chemia Specjalna Sp. z o.o.

Zamienniki parabenów Coraz więcej producentów kosmetyków odchodzi od stosowania tradycyjnych konserwantów np. parabenów. Alternatywnie stosuje się donory formaldehydu oraz izotiazoliny (CMI/MIT lub inne mieszaniny MIT), które w porównaniu z parabenami nie są bardziej bezpieczne dla skóry, ale ich zastosowanie w produktach kosmetycznych pozwala na zaklasyfikowanie tych produktów jako „paraben free”.

Dystrybucja konserwanta pomiędzy fazy: wodną i olejową

Nowe trendy w zastosowaniu konserwantów Funkcję konserwantów mogą spełniać surfaktanty, środki zwilżające, regulatory pH, środki maskujące, które charakteryzują się silnymi właściwościami bakterio i grzybobójczymi. Skutecznością przewyższają czasami konwencjonalne konserwanty ale nimi nie są zgodnie z obowiązującymi przepisami. Do oceny skuteczności ochrony stosowane są te same testy mikrobiologiczne, co dla konwencjonalnych konserwantów. Dermosoft OMP jest mieszaniną substancji o podwyższonej skuteczności a jego funkcje kosmetyczne są uzupełniane o dodatkową właściwość konserwującą. Dermosoft OMP w preparatach kosmetycznych jest stosowany od 5 lat jako alternatywny środek konserwujący. Ponadto poprawia rozpuszczalność wielu substancji aktywnych w wodzie.

1/2014

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Próbka 8:

W 2012r. Dr. Straetmans porównał efektywność działania nowych substancji wielofunkcyjnych z typowymi mieszaninami paraben/ fenoksyetanol. Sprawdzono 13 różnych formulacji zawierających oba systemy konserwacji. Dobrano różne typy formulacji zawierających różne emulgatory oraz składniki. Preparaty przygotowano w porównywalnych warunkach, różniły się tylko rodzajem środka konserwującego. Do badań wybrano metodę badawczą opisaną w punkcie 5.1.3 „Farmakopei Europejskiej 2011”. Każdą próbkę preparatu zaszczepiono następującymi mikroorganizmami: Staphylococcus aureus (ATCC 6538, bakteria Gram dodatnia), Pseudomonas aeruginosa (ATCC 9027, bakteria Gram ujemna), Escherichia coli (ATCC 8739, bakteria Gram ujemna), Candida albicans (ATCC 10231, drożdże), Aspergillus brasiliensis (ATCC 16404, pleśnie). Oceniano ochronę mikrobiologiczną oraz właściwości fizyczne i stabilność badanych preparatów.

Biophilic H/Emulmetik 300 (INCI: Hydrogenated Lecithin, C12-16 Alcohols, Palmitic Acid, Lecithin) jako emulgator fosfolipidowy. Nowe składniki wielofunkcyjne doskonale radzą sobie ze skuteczną ochroną, podczas gdy mieszanina fenoksyetanol/parabeny nie działa skutecznie na Candida albicans w emulsji na bazie Montanov (Próbka 6). Eliminacja Aspergillus niger we wszystkich badanych układach zakończyła się spełnieniem jedynie kryteriów B. Badanie odporności na Candida albicans próbek z dodatkiem nowych substancji wielofunkcyjnych dało lepsze efekty (spełnione kryteria A) niż w przypadku mieszaniny parabenów z fenoksyetanolem (spełnione tylko kryteria B lub brak skuteczności).

Formulacje typu O/W do ochrony przeciwsłonecznej Wybrane receptury zawierały polarną fazę olejową na bazie butylene glycol dicaprylate/dicaprate triheptanoin, trzy chemiczne filtry UV: diethylamino hydroxybenzoyl hexyl benzoate, ethylhexyl methoxycinnamate i ethylhexyl triazone, oraz dwutlenek tytanu powlekany krzemionką jako fizyczny filtr UV. W tym przypadku mieszanina fenoksyetanol/paraben nie działa skutecznie na bakterie i drożdże, natomiast składniki wielofunkcyjne eliminują je skutecznie. Oba systemy wykazują porównywalną efektywność wobec pleśni.

Wyniki Próbka 1: Hydrożel na bazie akrylanów. Z uwagi na brak w układzie fazy olejowej konserwacja jest trudna. Dotyczy to obu systemów ochronnych: mieszaniny paraben/ fenoksyetanol i nowego składnika wielofunkcyjnego.

Próbki 2 – 8: Emulsje typu O/W Przygotowano emulsje typu O/W, z identycznym stabilizatorem Dermofeel GSC oraz identyczną fazą olejową. Emulsje te zawierały różne substancje aktywne w ilościach podanych poniżej:

Szampony

Próbka 2: Próbka 3:

Do badania został wybrany szampon zawierający 2 standardowe surfaktanty: sodium laureth sulfate i cocoamidopropyl betaine. Oba systemy konserwujące są skuteczne w danym pH.

7% Glinka amazońska biała (INCI: Kaolin) jako stały potencjalny adsorbent substancji aktywnej konserwanta.

Emulsje W/O

bez dodatków.

Próbka 4:

Do testów wybrano 3 formulacje zawierające standardowe emulgatory i tą samą fazę olejową.

3% Detoxium (INCI: Water, Sea Salt Extract, Propanediol, Phospholipids, Stearoyl Inulin) jako liposom zawierający substancję aktywną z możliwością wyłapywania konserwanta.

Próbka 11: Dermofeel GO soft / Dermofeel PR (INCI: Polyglyceryl-2 Sesquioleate, Polyglyceryl-3 Polyricinoleate).

Próbka 5:

Próbka 12:

2% ekstrakt z aloesu (INCI: Aloe Barbadensis Leaf Juice Powder) jako najczęściej stosowaną substancję aktywną i polisacharyd, który może reagować z polarnymi grupami cząsteczek środka konserwującego. Wyniki testów pokazują, że nowe składniki wielofunkcyjne dają skuteczną ochronę we wszystkich badanych próbkach, podczas gdy mieszanina fenoksyetanol/paraben nie sprawdza się w formulacji zawierającej liposomy (próbka 4). W przypadku zastosowania kaolinu i ekstraktu z aloesu nie stwierdzono różnic w przypadku zastosowania obu systemów ochronnych.

Isolan GPS (INCI: Polyglyceryl-4 Diisostearate, Polyhydroxystearate Sebacate).

Próbka 13: Citrol DPHS (INCI: PEG-30 Dipolyhydroxystearate). We wszystkich badanych próbkach stwierdzono, że każdy z badanych systemów konserwujących daje skuteczną ochronę.

Wnioski Dermosoft OMP wykazuje bardzo dobrą aktywność przeciw wszystkim badanym mikroorganizmom. Wszystkie badane próbki z jego dodatkiem spełniły wymagania kryteriów A. Nawet w obecności różnych potencjalnych inhibitorów wykazuje on porównywalne z parabenami (lub nawet lepsze) właściwości konserwujące. Z uwagi na łatwość wprowadzania do receptur, stabilność w szerokim zakresie pH, kompatybilność z innymi surowcami kosmetycznymi Dermosoft OMP spełnia wszystkie wymagania, aby stanowić wysoce skuteczną alternatywę dla parabenów.

Wpływ różnych emulgatorów Wykonano 3 emulsje O/W z dodatkiem emulgatorów innych niż Glyceryl Stearate Citrate (Próbka nr 2), ale z tą samą fazą olejową.

Próbka 2: Dermofeel GSC (INCI: Glyceryl Stearate Citrate) jako anionowy emulgator (testowany powyżej).

Próbka 6: Montanov 68 (INCI: Cetearyl Glucosides; Cetearyl Alcohol) jako niejonowy emulgator roślinny.

Próbka 7:

Tekst opracowany na podstawie materiałów firmy Dr. Straetmans Chemische Produkte GmbH: Assessing parabens, formaldehyde and MIT (Fernando Ibarra, Jan Jaenichen)

Dracorin 100 SE P (INCI: PEG – 100 Stearate , Glyceryl Stearate) jako niejonowy polietoksylowany emulgator.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2014

38 | surowce

fot. chromastock

Substancje kosmetyczne wpływające na mitochondria Barbara Szczepanik

Centrum Naukowo-Badawcze Dr Irena Eris

Jedna z wielu teorii próbujących wyjaśnić przyczyny i molekularne mechanizmy starzenia – teoria wolnych rodników i stresu oksydacyjnego – sugeruje, że starzenie jest wynikiem nagromadzenia się szkodliwych zmian wraz z upływem czasu [1]. Mimo tego, że bezpośrednia zależność między poziomem stresu oksydacyjnego a długością życia nie została jednoznacznie potwierdzona, istnieje wiele dowodów na znaczenie stresu oksydacyjnego w procesie starzenia i występowania chorób związanych z wiekiem [2].

edług doniesień naukowych, wiele zmian związanych z procesem starzenia na poziomie komórkowym może wiązać się ze stanem fizjologicznym mitochondriów [3]. Mitochondria (Rys. 1) to swoiste „siłownie” komórek eukariotycznych, które odpowiedzialne są za transformację energii niezbędnej do funkcjonowania organizmów. Glukoza i inne związki organiczne zawarte w pokarmie utleniane są w mitochondriach do dwutlenku węgla i wody. Uwolniona podczas tego procesu energia magazynowana jest w postaci ATP (adenozyno-5’-trifosforanu). Mitochondria otoczone są dwiema błonami, oddzielającymi przestrzeń międzybłonową od cytozolu na zewnątrz organellum oraz matriks mitochondrialnego wewnątrz. Wstępny, przynoszący mało energii etap rozkładu glukozy zachodzi w cytozolu. Podczas tego procesu cząsteczka glukozy ulega skróceniu do pirogronianu. Pirogronian jest następnie transportowany do mitochondrium, gdzie przetwarzany jest w prawdziwie wydajnym procesie – w cyklu Krebsa, zwanym także cyklem kwasu cytrynowego (Rys. 2). W wyniku reakcji redukcji, w cyklu Krebsa powstaje NADH (dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy) oraz FADH2

Rys. 1. Budowa mitochondrium [4]

(dinukleotyd flawinoadeninowy). Cząsteczki te utleniane są przez kompleksy białkowe w łańcuchu oddechowym w wewnętrznej błonie mitochondrialnej. Wytworzona w procesie utleniania energia wykorzystywana jest przez kompleksy białkowe do transportu protonów do przestrzeni

1/2014

międzybłonowej, co tworzy silny gradient, zdolny do napędzania syntezy ATP [5, 6]. W komórkach aktywnych metabolicznie występują dziesiątki tysięcy łańcuchów oddechowych i molekuł biorących udział w syntezie ATP, związanych z wewnętrzną błoną mitochondrialną.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Rys. 2. Schemat pozyskiwania energii z tlenowego rozkładu substratów organicznych [6]

Mitochondria posiadają własne, koliste DNA (mtDNA), które koduje niektóre białka łańcucha oddechowego. Obecnie uważa się, że mtDNA jest bardziej podatne na uszkodzenia niż jądrowe DNA (nDNA) [7, 8]. W komórkach ssaków, narażonych na działanie nadtlenku wodoru, częstość występowania uszkodzeń mtDNA jest 10-15 razy wyższa, niż nDNA [9]. Proces fosforylacji oksydacyjnej, w którym elektrony z NADH oraz FADH2 przekazywane są na tlen, generuje znaczącą ilość wolnych rodników. W przypadku braku równowagi między produkcją wolnych rodników a unieszkodliwianiem ich przez antyoksydanty dochodzi do stresu oksydacyjnego. Wysoki poziom wolnych rodników może mieć szkodliwy wpływ na lipidy, białka, a także mtDNA. MtDNA, w przeciwieństwie do nDNA nie jest chroniony przez białka histonowe, a jego system naprawy także jest mniej efektywny niż nDNA, co sprzyja częstszym mutacjom [10, 11]. Powstałe uszkodzenia upośledzają funkcjonowanie mitochondriów, powodując zmniejszoną produkcję energii oraz przyczyniając się do efektu „błędnego koła” – w wyniku zaburzeń łańcucha oddechowego generowana jest większa ilość wolnych rodników, które ostatecznie niszczą całe komórki [5]. Skóra jest narządem szczególnie narażonym na uszkodzenia związane ze stresem oksydacyjnym, ponieważ poddawana jest ekspozycji na promieniowanie UV. Badania prowadzone na fragmentach skóry dowodzą, że w skórze narażonej na promieniowanie wystąpiło do 10 razy więcej mutacji lub delecji w mtDNA niż

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

w skórze chronionej przed słońcem [12]. Histologiczna analiza skóry, która uległa fotostarzeniu wykazała zanik białek tkanki łącznej, takich jak kolagen czy elastyna. Może być to spowodowane spowolnionym metabolizmem produkujących je komórek, których mitochondria nie funkcjonują prawidłowo i w związku z tym nie produkują wystarczającej ilości energii. Wolne rodniki, wytwarzane w większej ilości pod wpływem UV i uszkodzeń mtDNA, także przyczyniają się do zanikania kolagenu i elastyny poprzez stymulację enzymów degradujących te białka [5].

W skórze narażonej na promieniowanie występuje do 10 razy więcej mutacji lub delecji w mtDNA niż w skórze chronionej przed słońcem

Funkcję unieszkodliwiania wolnych rodników pełnią w mitochondriach enzymy oraz różnego rodzaju antyoksydanty. Jednym z nich jest koenzym Q10, występujący w wewnętrznej błonie mitochondriów. Wraz z witaminą E, jest on podstawowym antyoksydantem błon. Mimo tego, że jest syntetyzowany przez organizm ludzki, niedobór koenzymu Q10 jest dość częstym zjawiskiem. Co więcej, jego poziom spada wraz z wiekiem oraz pod wpływem stresu, co sprawia, że konieczna jest jego suplementacja [13].

1/2014

Przemysł kosmetyczny także poszukuje metod oddziaływania na mitochondria komórek skóry tak, aby ograniczyć powstawanie wolnych rodników i zwiększyć efektywność procesu produkcji energii. Jedną z substancji aktywnych skierowanych na mitochondria jest ergotioneina. Ergotioneina jest naturalnym aminokwasem, posiadającym właściwości antyoksydacyjne. Nie jest ona syntetyzowana przez człowieka, lecz produkowana głównie przez grzyby nitkowate. Mimo to, może znajdować się w niektórych tkankach ludzkich, ponieważ jest absorbowana z pożywienia. Wyniki badań wolnorodnikowego procesu utleniania lipidów wskazują, iż ergotioneina ma lepsze właściwości antyoksydacyjne niż koenzym Q10 [14]. Innym, dostępnym na rynku surowcem kosmetycznym jest mieszanina aktywnych i ustabilizowanych cząsteczek sygnałowych pochodzących z mleka (INCI: Milk protein). Produkt ten w inny sposób wpływa na funkcjonowanie mitochondriów – stymuluje syntezę ATP. Badania wykazały, że mieszanina powoduje wzrost poziomu ATP w keratynocytach o 30%, a w fibroblastach o 120%. Wzrost poziomu energii w komórkach przekłada się na zwiększoną nawet o 40% syntezę kolagenu [15]. Związkiem o szerokim działaniu na mitochondria jest także syntetyczny pentapeptyd, ukierunkowany na akonitazę – jeden z enzymów katalizujących reakcje w cyklu Krebsa. Sama akonitaza jest białkiem wielofunkcyjnym, które w zależności od potrzeb uczestniczy w syntezie energii lub chroni mtDNA przed uszkodzeniami. Badania in vitro wykazały wzrost obu aktywności akonitazy pod wpływem działania surowca [16]. W ofercie jednego z producentów znajduje się 50% roztwór aspartanianu L-lizyny (naturalnego aminokwasu uczestniczącego w cyklu Krebsa, który otrzymany został na drodze fermentacji roślinnej) [17]. Surowiec ten posiada właściwości antyoksydacyjne oraz detoksyfikujące. Stymuluje on syntezę ATP w komórkach zwiększając ją nawet o 72%. W grupie roślinnych surowców kosmetycznych znajdziemy ekstrakt z soi bogaty w peptydy przypominające białka łańcucha oddechowego. Według przeprowadzonych badań, zwiększa on ekspresję sirtuin – enzymów biorących udział w regulacji procesów metabolicznych, hamowaniu apoptozy (śmierci komórki) i stymulowaniu naprawy uszkodzeń, co może wpływać na długość życia komórek. Ekstrakt ten wpływa także na produkcję energii poprzez zwiększenie

40 | surowce

fot. Chromastock

Fitokompleks ekstraktów z wiśni i cząbru działa przeciwoksydacyjnie, stymuluje pracę mitochondriów, w znaczący sposób ograniczając stres oksydacyjny w skórze i przyczyniając się do redukcji oznak starzenia

aktywności oksydazy cytochromowej (jednego z białek łańcucha oddechowego) oraz wzrost syntezy ATP. Chroni także komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i UVB [16]. Do tej samej grupy surowców pochodzenia roślinnego należy także fitokompleks ekstraktów z wiśni i cząbru. Działa on przeciwoksydacyjnie na wielu poziomach oraz stymuluje pracę mitochondriów, w znaczący sposób ograniczając stres oksydacyjny w skórze i przyczyniając się do redukcji oznak starzenia [18]. Pozytywny wpływ na mitochondria wykazuje również rozpuszczalny w olejach ekstrakt z alg. Poza działaniem przeciwzapalnym, stymuluje on produkcję ATP, powodując jej wzrost o 42% [19]. Ekstrakt z ziaren kukurydzy zawiera natomiast witaminy z grupy B, które uczestniczą w metabolizmie lipidów, węglowodorów, a także w syntezie energii. Występujący w ekstrakcie kwas fitynowy ma właściwości antyoksydacyjne, chroniące mitochondria przed wolnymi rodnikami [17]. To, czy zmiany zachodzące w mitochondriach przyczyniają się do starzenia, czy są jego wynikiem wciąż nie zostało rozstrzygnięte. Rola mitochondriów

w procesie starzenia skóry nie budzi jednak wątpliwości, dlatego też wciąż poszukiwane są nowe substancje ukierunkowane na ochronę mitochondriów, zwiększenie produkcji energii oraz działanie antyrodnikowe.

Bibliografia

1. Harman, D. Aging: A theory based on free radical and radiation chemistry. Journal of Gerontology. 2 1956, 298-300. 2. Bengtson, V. L. et al. Handbook of theories of aging. Nowy Jork : Springer Publishing Company, LLC, 2009. 3. Wallace, D. C. A mitochondrial paradigm of metabolic and degenerative diseases, aging and cancer: a dawn for evolutionary medicine. Annual Review of Genetics. 2005, 39, 359. 4. Mitochondrium. http://pl.wikipedia.org/ wiki/Mitochondrium. 5. Schmid, D. i Zulli, F. Mutations in mitochondrial DNA as principal aging factor. Cosmetics & Toiletries. 2007, 122, 1. 6. Jurkowska, S. i Rusin, A . Wybrane zagadnienia z biologii komórki. Aspekty kosmetologiczne. Dąbrowa Górnicza : Ekoprzem Sp. z o.o., 2003. 7. Yakes, F. M. i van Houten, B. Mitochondrial DNA damage is more extensive and persists longer than nuclear DNA damage in human cells following oxidative stress. Proceedings of the National Academy of Sciences. 1997, 94, 514-519.

1/2014

8. Richter, C. Oxidative damage to mitochondrial DNA and its relationship to ageing. The International Journal of Biochemistry & Cell Biology. 1995, 27, 647-653. 9. Gouliaeva, N. A., Kuznetsova, E. A. i Gaziev, A. I. Proteins associated with mitochondrial DNA protect it against X-rays nad hydrogen peroxide. Cell Biophysics. 51, 2006, 4, 620-623. 10. Cullinane, C. i Bohr, V. A. DNA interstrand cross-links induced by psoralen are not repaired in mammalian mitochondria. Cancer Research. 58, 1400-1404. 11. Clayton, D. A., Doda, J. N. i Friedberg, E. C. Absence of a pyrimidine dimer repair mechanism for mitochondrial DNA in mouse and human cells. Basic Life Sciences. 1975, 5B, 589-591. 12. AmaRay, A. J. et al. The Spectrum of Mitochondrial DNA Deletions is a Ubiquitous Marker of Ultraviolet Radiation Exposure in Human Skin. Journal of Investigative Dermatology . 2000, 115, 674-679. 13. Crane, F. L. Biochemical functions of coenzyme Q10. Journal of American College of Nutrition. 20, 2001, (6), 591-598. 14. http://www.barnetproducts.com/ 15. http://www.clr-berlin.com/englisch/ company/ 16. http://www.ashland.com/ 17. http://www.solabia.com/ 18. http://www.impag.pl/ 19. http://www.biotechmarine.com/

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

ŚWIATOWY LIDER DYSTRYBUCJI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH Zapewniamy unikalny serwis, dobierając dostawcę dla potrzeb klienta Oferujemy m.in. surowce do produkcji chemii kosmetycznej, gospodarczej, instytucjonalnej i przemysłowej oraz farmaceutycznej: • ENZYMY: -proteazy -amylazy -lipazy -celulazy -pektynazy -mannazy -mieszaniny również na życzenie • SURFAKTANTY: kationowe, anionowe, niejonowe • ALKILOPOLIGLUKOZYDY • EMULGATORY • FOSFORANY • FOSFONIANY • NADWĘGLANY • SILIKONY • KONSERWANTY • BARWNIKI, PIGMENTY, DYSPERSJE

• EMOLIENTY • HUMEKTANTY • FILTRY UV • ŚRODKI KONDYCJONUJĄCE • SUBSTANCJE NATURALNE • MASŁA I OLEJE • SUBSTANCJE AKTYWNE (w tym komórki macierzyste, peptydy) • STABILIZATORY pH • ROZPUSZCZALNIKI • INNE SPECJALISTYCZNE SUROWCE

01-337 Warszawa, ul. Połczyńska 70 T: +48 222 793 585; F: +48 222 793 560 www.univar.com; chemia@univar.com

ZAPRASZAMY DO WSPÓŁPRACY

42 | surowce

mg inż. Alina Bazan

Zakład Doświadczalny „Organika”

dr hab. inż. Anita Przepiórkowska

Politechnika Łódzka, Instytut Polimerów i Barwników

fot. Chromastock

Substancje barwiące w kosmetyce

Współczesny rynek kosmetyczny zużywa bardzo duże ilości substancji barwiących. Na bardzo długiej liście stosowanych składników znalazły się barwinki. Wśród szerokiej palety barw stosowane są barwniki naturalne pochodzenia mineralnego, organicznego oraz syntetyczne barwniki organiczne.

worząc receptury kosmetyczne obecny przemysł kosmetyczny musi stosować barwniki nieszkodliwe dla zdrowia. Receptura kosmetyczna zawierająca barwnik powinna być bezpieczna, zwłaszcza przy stosowaniu kosmetyków w postaci pudrów, różów czy lakierów do paznokci. Są to wyroby, które mają za zadanie nadawać estetyczny wygląd, a przy tym nie uczulać oraz wykazywać trwałość w działaniu. Do drugiej grupy kosmetyków należą szminki i kredki do oczu. Ta grupa kosmetyków z uwagi na bliższy kontakt ze skórą, stwarza możliwość dostania się do organizmu, to z kolei nakłada serię bardzo wnikliwych badań, co w przypadku tych wyrobów jest uzasadnione i konieczne w procesie produkcji. Wśród barwników naturalnych, które pozyskuje się z surowców pochodzenia roślinnego jest chlorofil. Z uwagi na jego różnorodne działanie zarówno lecznicze jak i kosmetyczne, znalazł zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Wśród szerokiej gamy zalet należy wymienić jego właściwości antyseptyczne i ściągające. Koncerny kosmetyczne stosują ten barwnik w kremach do cery tłustej, w pastach do zębów (z uwagi na jego działanie hamujące próchnicę oraz zapalenie dziąseł), płynach do ust oraz niektórych mydłach. Chlorofil pozyskiwany jest z liści pokrzyw, lucerny oraz glonów między innymi z glonu zielenica chlorella. Karoteny stosowane są do barwienia kremów i olejków zawierających prowitaminę A z uwagi na ich właściwości fizykochemiczne (dobrze rozpuszczają się w tłuszczach i olejach). W naturze występuje ponad 400 barwników zwanych karotenoidami. To właśnie one

nadają wielu gatunkom roślin, a zwłaszcza owocom, kwiatom żółtą pomarańczową barwę. Do surowców bogatych w karotenoidy należą między innymi korzeń marchwi, owoce dzikiej róży oraz kwiat dziewanny. Henna roślinny barwnik, który swoją barwę zawdzięcza właściwościom utleniającym. W kontakcie z powietrzem w obecności alkaliów, tworzy ciemne barwniki o szerokiej gamie odcieni. Barwnik ten znalazł zastosowanie w przemyśle kosmetycznym do produkcji farb do włosów. Flawony należą do żółtych barwników pozyskiwanych z kwiatów. Obecnie niektóre barwniki z tej grupy są jeszcze stosowane w przemyśle kosmetycznym. Należą do nich kwercytron, quebracho i luteolina. Flawony powszechnie występują w rumianku, topoli, sośnie, pszenicy. Uważane są za jedne z lepszych związków opóźniających procesy starzenia się skóry, gdyż zwalczają wolne rodniki. Znalazły zastosowanie do produkcji kremów oraz kosmetyków z filtrami ochronnymi, gdyż wykazują zwiększone pochłanianie promieniowania UVA i UVB. Antocyjany barwniki roślinne koloru czerwonego, fioletowego lub niebieskiego. W roztworach wodnych ich barwa zależy od pH soku komórkowego. W odczynie kwaśnym mają kolor czerwony bądź różowy, a w zasadowym niebieski lub fioletowy. Antocyjany występują w poziomce, astrze, pelargonii, róży czy borówce. W kosmetyce znalazły bardzo powszechne zastosowanie, gdyż usuwają zmiany rumieniowe skóry, wzmacniają ścianki naczyń krwionośnych oraz zmniejszają stany zapalne i obrzęki. Spośród szerokiej gamy barwników naturalnych, w kosmetyce spotykamy

1/2014

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

43 również barwniki syntetyczne, które dzielą się na rozpuszczalne w wodzie oraz innych odpowiednio dobranych rozpuszczalnikach (alkohol, tłuszcz, węglowodory) oraz te, które są nierozpuszczalne w roztworach wodnych. Wśród barwników dobrze rozpuszczalne w wodzie należy wymienić: • Fluoresceina barwnik fosforyzujący, wykazujący barwę żółtozieloną oraz silną zieloną fluorescencję. W kosmetyce znalazła zastosowanie do barwienia mydeł glicerynowych, płynów do kąpieli oraz płynów do włosów. • Rodamina barwnik czerwony z niebieską fluorescencją, stosowany w kosmetyce do barwienia wyrobów kosmetycznych. Spośród barwników nierozpuszczalnych w roztworach wodnych znalazły się pigmenty, powszechnie stosowane w kosmetyce. Znalazły zastosowanie do produkcji pudrów, szminek, maseczek kosmetycznych oraz zasypek dla niemowląt. Do najważniejszych należą: biel cynkowa, talk, kreda, biel barytowa zaliczane do pigmentów białych. Pigmenty żółte-żółcień chromowa, cynkowa, barytowa, żelazowa. Pigmenty brunatne-sepia, brunat mineralny, miedziowy, karelski. Czerwień chromowa, kadmowa, kobaltowa, karmin, czerwień lakowa (pigmenty o zabarwieniu czerwonym) i pigmenty fioletowe – fiolet kobaltowy, manganowy, pigmenty nadające zabarwienie niebieskie – błękit kobaltowy, ceruleum, błękit pruski. Pigmenty zielone – zieleń cynkowa, lazurowa, kobaltowa. Powyższe pigmenty, to tylko wybrane grupy związków z szerokiej gamy substancji barwiących, należących do grupy substancji powszechnie używanych w kosmetyce.

W dobie współczesnych kosmetyków kolorowych obserwujemy stały postęp. Obejmuje on zarówno proces tworzenia receptur kosmetycznych opartych o najwyższej jakości składniki, jak również proces kontroli oparty na serii wnikliwych badań zapewniających późniejsze bezpieczeństwo w użytkowaniu. Substancje barwiące są nierozłączną grupą składników, które znalazły swoje miejsce w produkcji takich wyrobów kosmetycznych jak: lakiery do paznokci, tusze do rzęs, kredki, cienie do oczu oraz kosmetyki do pielęgnacji ust i włosów. Stanowią one niezastąpione składniki wielu receptur kosmetycznych, które współczesny przemysł kosmetyczny zużywa w bardzo dużych ilościach. Obecnie kosmetyka kolorowa, to bardzo silnie rozwinięta branża, która na przestrzeni lat opracowała receptury cieszące się dużym uznaniem klientów w kraju jak i za granicą, a elastyczność z jaką się rozwija zapewne przyniesie coraz lepsze rozwiązania w kosmetyce przy zastosowaniu substancji barwiących.

Literatura 1. A. Jabłońska-Trypuć, R. Czerpak, Surowce kosmetyczne i ich składniki, MedPharm Polska, Wrocław 2008 r. 2. K. Kacprzak, K Gawrońska, Chemia kosmetyczna, UAM, Poznań 2008 r. 3. M. Molski, Chemia piękna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009 r. 4. R. Glinka, M. Glinka, Receptura kosmetyczna z elementami kosmetologii tom 1 Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2008 r. 5. Marzec A ., „Chemia kosmetyków”, Dom Organizatora, Toruń, 2005. reklama

44 | surowce

Dlaczego konieczne jest stosowanie konserwantów – w produktach kosmetycznych

Temat konserwantów w kosmetykach jest obecnie szeroko dyskutowany wśród producentów, technologów i konsumentów. Widać dwa różne podejścia. Wiele osób rozumie, że konserwanty, stosowane w dopuszczonym przez władze rejestracyjne stężeniu, są bezpieczne. Inni zakładają, że wszystkie konserwanty są szkodliwe, i szukają alternatywnych rozwiązań. Jeśli chodazi o konsumentów, najchętniej sięgają oni po produkty o możliwie najkrótszym składzie i największej zawartości substancji naturalnych. Trzeba jednak pamiętać, że niewłaściwe konserwowanie kosmetyków może mieć negatywne skutki. Laura M. Szymczak-Frye Lonza Personal Care

Czym są konserwanty? Konserwant to naturalny lub syntetyczny składnik dodawany do produktów spożywczych, farmaceutycznych i kosmetycznych, żeby zapobiec ich zepsuciu się1.

Dlaczego w kosmetykach stosuje się konserwanty? Konserwant ma za zadanie zapobiec zepsuciu się produktu pod wpł ywem drobnoustrojów i przypadkowego zanieczyszczenia, w trakcie używania go przez konsumenta1. Podczas stosowania kosmetyku nie da się uniknąć narażenia go w którymś momencie na zanieczyszczenie. Weźmy chociażby pod uwagę krem do twarzy w słoiczku i sposób jego aplikacji. Po odkręceniu wieczka krem narażony jest na zanieczyszczenia z otoczenia, a podczas aplikacji bakterie z dłoni mogą przedostać się do produktu. Niewłaściwie zakonserwowany kosmetyk może stać się szkodliwy dla zdrowia. Należy też wziąć pod uwagę warunki przechowywania produktów kosmetycznych. Zazwyczaj jest to łazienka – wilgotne i ciepłe pomieszczenie, w którym panują idealne warunki do rozwoju bakterii i grzybów. Dlatego podstawą jest zapewnienie, że wszystkie produkty są właściwie zabezpieczone. Poza ochroną formulacji przed skażeniem konserwowanie kosmetyków niesie ze sobą też inne korzyści. Konserwant może zwiększać stabilność innych składników. I tak np. niektórym substancjom pod wpływem tlenu grozi degradacja. Część konserwantów może jej zapobiec, dzięki czemu

kosmetyk zachowa swoje właściwości przez cały okres stosowania. Jeśli w produkcie pojawiła się pleśń lub drożdże, użytkownik może to stwierdzić po zmianie koloru, obecności drobnych plam lub pojawieniu się nalotu. Taki rodzaj skażenia, chociaż nieprzyjemnie wyglądający, rzadko kiedy wywołuje poważne konsekwencje dla zdrowia. Największe ryzyko pojawia się w przypadku bakterii, zdecydowanie bardziej szkodliwych dla zdrowia ludzkiego. Jest ono tym większe, że użytkownik najprawdopodobniej nie zorientuje się, że produkt uległ skażeniu.

Naturalne konserwanty są dopuszczone do stosowania, o ile figurują w załączniku V do rozporządzenia 1223/2009/WE, winnym wypadku konserwant naturalny może być stosowany zgodnie z prawem, jeśli działanie konserwujące jest działaniem dodatkowym

W większości krajów istnieje prawny obowiązek zagwarantowania bezpieczeństwa wprowadzanych na rynek kosmetyków. Znaczenie jakości mikrobiologicznej i konserwowania kosmetyków jest zatem regulowane prawnie i uznawane przez różne organy ds. bezpieczeństwa i higieny. I tak w Unii Europejskiej kwestię tę reguluje

1/2014

rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009, zgodnie z którym dokumentacja produktu kosmetycznego powinna zawierać informacje o jakości mikrobiologicznej i testach obciążeniowych celem udokumentowania bezpieczeństwa stosowania. Kolejny wyznacznik w tej kwestii stanowią wytyczne Europejskiego Komitetu Naukowego ds. Bezpieczeństwa Konsumentów (ang. SCCS – European Scientific Committee on Consumer Safety) w sprawie badania składników kosmetycznych i oceny ich bezpieczeństwa (The SCCS’s Notes of Guidance for the Testing of Cosmetic Ingredients and Their Safety Evaluation). Obecnie dostępne jest 7. wydanie tych wytycznych, a jedna z części nosi tytuł “Wytyczne w sprawie jakości mikrobiologicznej produktu kosmetycznego”. Dotyczy ona konieczności konserwowania kosmetyków i zawiera wytyczne odnośnie bezpieczeństwa konserwantów do poszczególnych aplikacji (np. kosmetyki dla dzieci, kosmetyki stosowane w okolicach oczu czy śluzówki nosa). Wytyczne te wskazują też szczegółowe normy ilościowe i jakościowe dla liczby mikroorganizmów dopuszczalnej w różnych rodzajach kosmetyków. „Aby zagwarantować jakość produktu i jego bezpieczeństwo dla konsumenta, należy przeprowadzić standardowe badania mikrobiologiczne każdej wprowadzanej na rynek serii produktu końcowego”2. Stwierdzenia i wytyczne tego rodzaju wydane przez powszechnie uznany komitet naukowy podkreślają wagę odpowiedniej konserwacji produktów kosmetycznych.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

reklama

PersonalCare

Seria Geogard™

Jakie konserwanty są dozwolone do stosowania RT i COSM OS Konserwanty dopuszczone przez ECOCERT i COSMOS w kosmetykach Światowe regulacje dotyczące konserwantów bazują zazwyczaj na wytycznych europejskich. W Unii Europejskiej obowiązuje lista dopuszczonych konserwantów - załącznik V do rozporządzenia (WE) 1223/2009, dawniej załącznik VI do dyrektywy Rady 76/768/EWG. Wytyczne te są dość dobrze odbierane na świecie i mogą służyć jako ogólnie przyjęty standard przy doborze konserwantów. Lista ta obejmuje teraz 58 substancji dopuszczonych do stosowania w kosmetykach, przy czym nie wszystkie z nich wykorzystuje się w praktyce. Do technologa należy dobranie uniwersalnego układu konserwantów, który spełniałby nie tylko wymogi europejskie, lecz również innych rejonów, np. amerykańskie. Naturalne konserwanty są dopuszczone do stosowania, o ile figurują w załączniku V do rozporządzenia 1223/2009/WE, dawny załącznik VI dyrektywy Rady 76/768/EWG (tj. na liście konserwantów zatwierdzonych prawem). W innym wypadku konserwant naturalny może być stosowany zgodnie z prawem, jeśli działanie konserwujące jest działaniem dodatkowym. Główną funkcję takiej substancji może stanowić np. nawilżanie; może to też być składnik kompozycji zapachowej (np. wiciokrzew). Rozporządzenie europejskie to nie jedyne wytyczne kosmetyczne, którymi technolodzy muszą się kierować w swojej pracy. W zależności od tego, gdzie dany kosmetyk będzie sprzedawany, mogą obowiązywać inne przepisy. Odrębne regulacje obowiązują m.in. w Japonii. Są to japońskie wytyczne dla przemysłu kosmetycznego opracowane przez Ministerstwo Zdrowia. W USA regulacje takie wydaje Personal Care Products Council za pośrednictwem Cosmetic Ingredients Review; w Chinach z kolei należy zadbać o zgodność z wytycznymi SFDA i IECSC.

Czy istnieje ryzyko wycofania dopuszczonych konserwantów z rynku?

Łatwość użycia. Bezpieczeństwo stosowania. Temat konserwantów kosmetycznych jest teraz szczególnie wantów , których Linia Geogard™ to 5 przyjaznych dla użytkownika konserwantów, których uważnie analizowany przez liczne organizacje kosmetyczne. Cały e s ą odpowiednie stosowanie jest dozwolone na całym świecie. Produkty te są odpowiednie czas toczy się dyskusja dotycząca ograniczenia lub zakazania puszczone pr zez do wi ę kszo ś ci zastosowa ń kosmetycznych i zostały dopuszczone przez stosowania wielu dobrze znanych i przebadanych substancji, które ECOCERT i COSMOS. z powodzeniem stosowano przez lata. Dane dotyczące bezpie-

czeństwa są coraz bardziej szczegółowo analizowane, a niektóre organizacje kosmetyczne rewidują swoje stanowisko. Przekłada się to na ogólną tendencję na rynku kosmetycznym, aby wycofać om niektóre konserwanty. Wynika to zarówno ze zmian prawnych, jak i z indywidualnych decyzji technologów podyktowanych presją publiczną. Ograniczanie liczby konserwantów widać zwłaszcza w Unii Europejskiej , gdzie obowiązuje lista dozwolonych konserwantów (załącznik V do rozporządzenia kosmetycznego). Dodaje się do niej nieliczne substancje, podczas gdy te już na niej widniejące są kwestionowane. W efekcie gama dostępnych konserwantów ulega znacznemu ograniczeniu. Wszelkie nowe propozycje czy zalecenia zmian są bezpośrednio podyktowane bezpieczeństwem. Zdrowie konsumenta pozostaje kwestią nadrzędną. W związku z tym należy zastanowić się, jak w to podejście wpisuje się polityka wycofywania niektórych konserwantów i tym samym zawężanie możliwości wyboru. Zwłaszcza, że niektóre substancje mogą być mniej skuteczne w kontroli mikrobiologicznej niż inne. Pomijając sam kosmetyk, wiele surowców wymaga zastosowania konserwantów, aby ograniczyć liczbę drobnoustrojów wprowadzonych do formulacji. Zmniejszenie liczby dopuszczonych konserwantów zwiększa prawdopodobieństwo, że surowce i produkt

Dlaczego Geogard™? – konserwanty dopuszczone na całym świecie – szerokie spektrum działania przeciw grzybom i bakteriom – doskonały profil bezpieczeństwa – skuteczne w szerokim zakresie pH Geogard™ 111A i 111S INCI: Geogard™ 111A – Dehydroacetic Acid INCI: Geogard™ 111S – Sodium Dehydroacetate Geogard™ 221 INCI: Dehydroacetic Acid, Benzyl Alcohol Geogard Ultra™ INCI: Sodium Benzoate, Gluconolactone Geogard™ ECT INCI: Benzyl Alcohol, Salicylic Acid, Glycerin, Sorbic Acid

POLSK A Sp. z o.o. CORNELIUS POLSKA Sp. z o.o. 583 554 1 00 Tel: +48 (0) 583 554 100 eliuspolska.pl biuro@corneliuspolska.pl e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.farmacom.com.pl 1/2014 iuspolska.pl www.corneliuspolska.pl

46 | surowce końcowy będą konserwowane za pomocą tych samych składników. Należy jednak pamiętać, że dla każdego konserwantu określono maksymalne dopuszczalne stężenie. O ile dawniej technolodzy mieli do dyspozycji całą gamę substancji, które mogli dowolnie łączyć, obecnie ten sam poziom ochrony muszą uzyskać za pomocą kilku składników zastosowanych w maksymalnym stężeniu. Może to oznaczać, że uzyskany poziom ochrony będzie niewystarczający. Dodatkowo jeśli wszystkie kosmetyki będą konserwowane tymi samymi substancjami, istnieje ryzyko, że konsument będzie nadmiernie wystawiony na działanie danego składnika, co może spowodować reakcję podrażnienia lub alergiczną. Inna kwestia to zakres ochrony mikrobiologicznej, jaki można zapewnić przy użyciu ograniczonej liczby konserwantów. Konserwanty nie działają przecież przeciwko wszystkim drobnoustrojom, dlatego niezbędna jest szeroka gama substancji, które zapewniałyby pełną ochronę w szerokim zakresie.

Dlaczego niektórzy sądzą, że lepiej jest nie stosować konserwantów? Coraz bardziej modny i powszechny staje się ekologiczny styl życia, dotyczy to zarówno pożywienia, wysiłku fizycznego, jak i kosmetyków. Jeśli chodzi o kosmetyki, niezależnie od tego, czy są to produkty spłukiwane czy pozostawiane na skórze, każdy zawiera składniki o określonej funkcji. Wielu konsumentów sądzi, że im krótszy jest skład danego produktu, tym lepiej – mniejsza liczba substancji aplikowanych na skórę jest dla niej zdrowsza i bezpieczniejsza. Chociaż takie jest powszechne przekonanie, niekoniecznie jest to prawda.

W latach 2005-2012 w Unii Europejskiej zostało wycofanych ze względu na zakażenie mikrobiologiczne ponad 200 produktów w sumie w 16 różnych krajach Jeśli chodzi o konserwanty i kwestię, dlaczego niektórzy konsumenci woleliby, żeby kosmetyki ich nie zawierały, panuje powszechne, błędne przekonanie, że konserwanty z natury są niebezpieczne i groźne dla zdrowia użytkowników. Tymczasem są to składniki, które podlegają najbardziej rygorystycznym badaniom bezpieczeństwa i regularnej ocenie przez niezależne jednostki w celu potwierdzenia, że są one

akceptowalne w zalecanych stężeniach. Kluczowym elementem tej oceny jest ocena ryzyka. Niestety istnieje ogólny problem z rozróżnieniem dwóch pojęć: ryzyka (ang. risk) i zagrożenia (ang. hazard). Termin „zagrożenie” dotyczy właściwości danego produktu. Ryzyko to z kolei możliwość, że przy normalnym stosowaniu zagrożenie dotknie konsumenta. Standardowe równanie wygląda tak: Ryzyko = zagrożenie x narażenie Podstawę do oceny bezpieczeństwa konserwantów stanowi poziom narażenia. W kosmetykach substancje te stosowane są w bardzo niskim stężeniu, a związane z nimi potencjalne narażenie zostało ocenione jako bezpieczne. Ciężko jednak do tego przekonać konsumentów. Jednak jeśli spojrzeć by na sprawę z innej strony, żadna substancja nie jest bezpieczna dla ludzi w nadmiarze. Chociażby woda – spożyta w nadmiernej ilości może być zabójcza3. Konsumenci skupiają się na najbardziej ekstremalnych scenariuszach, które tak naprawdę w przypadku kosmetyków nigdy się nie zdarzą, ponieważ zastosowane stężenie jest znacznie niższe niż to, z którym mógłby się wiązać jakikolwiek negatywny skutek. Nie biorą oni natomiast pod uwagę faktu, że zastosowane konserwanty mają za zadanie usunąć z produktu szkodliwe organizmy i zapewnić, że nie spowodują one zagrożenia dla zdrowia. Należy też pamiętać, że dla większości konserwantów istnieje obszerna dokumentacja potwierdzająca bezpieczeństwo ich stosowania, a wiele z nich sprzedawanych jest od lat.

Dlaczego producenci kosmetyków rozważają stosowanie mniejszej ilości konserwantów? Chociaż większość producentów kosmetyków zdaje sobie sprawę, że konserwowanie kosmetyków jest konieczne, wielu z nich próbuje zadowolić konsumentów, ograniczając stosowanie konserwantów. Poza tym firmy kosmetyczne prześcigają się w oznaczaniu produktów jako „bez konserwantów” i licytują na substancje aktywne. Istnieje niebezpieczeństwo, że w tym „wyścigu” stracą z oczu potencjalne zagrożenie wynikające z niewłaściwego konserwowania kosmetyków.

Na czym polega ryzyko Podczas wyboru konserwantów należy wziąć pod uwagę wiele czynników. Jednym z ich jest ryzyko utraty klienta, który obecnie poszukuje kosmetyków bez konserwantów.

1/2014

Żadna firma nie chce stracić klienta ani możliwości dostarczania produktów, których konsumenci oczekują. Pytanie tylko, co jest bardziej ryzykowne? Poinformować klienta, że kosmetyk zawiera konserwanty o potwierdzonym profilu bezpieczeństwa? Czy skażony produkt, który może: • zagrażać zdrowiu konsumenta • grozić wycofaniem z rynku • grozić postępowaniem sądowym • wpłynąć negatywnie na postrzeganie marki • wygenerować koszty związane z wycofaniem produktu z rynku i jego utylizacją, a także utratą materiału i opakowania

Zagrożenia dla zdrowia ludzkiego Jeśli do kontaktu ze skażonym i nieodpowiednio zakonserwowanym produktem dojdzie u zdrowych dorosłych i dzieci, negatywny skutek dla zdrowia najprawdopodobniej nie zostanie zaobserwowany. Tyle że nigdy nie wiadomo, kto będzie końcowym odbiorcą danego produktu kosmetycznego ani jaki będzie stan zdrowia tej osoby. Znane są liczne przypadki zakażeń, do których doszło z powodu niewłaściwej konserwacji produktów. I tak w okresie od sierpnia 1996 r. do czerwca 1998 r. w Arizonie u 69 wentylowanych mechanicznie pacjentów oddziału intensywnej opieki dwóch lokalnych szpitali stwierdzono szpitalne zakażenie dróg oddechowych bakterią Burkholderia cepacia. Zakażenie zostało wywołane skażonym samoistnie bezalkoholowym płynem do płukania jamy ustnej4. Taki płyn skażony Burkholderia cepacia prawdopodobnie nie spowodowałby negatywnych skutków u zdrowych osób, stanowi natomiast poważny patogen oportunistyczny dla pacjentów z zaburzoną odpornością i mukowiscydozą5. Istnieje wiele innych przypadków, kiedy skażenie produktu może nieść ze sobą poważne ryzyko zdrowotne. Problem jest o tyle bardziej złożony, że każdy organizm obecny w skażonym produkcie może wpływać na człowieka w różny sposób, w zależności od występujących u niego schorzeń. W przypadku niektórych pleśni, jeśli skażenie dotyczy produktu do okolic oczu, który zostanie użyty na powieki, u użytkownika może dojść do podrażnienia, zakażenia skóry wokół oczu, zakażenia dróg oddechowych w przypadku dostania się pleśni do dróg oddechowych, a w najgorszym przypadku do utraty wzroku. Bakterie takie jak Enterobacter gergoviae niosą ze sobą ryzyko mikrobiologiczne, ponieważ mogą prowadzić do zakażeń6.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

47 Produkt poważnie skażony bakterią Pseudomonas aeruginosa w przypadku kontaktu z uszkodzoną skórą, uszami lub oczami może prowadzić do infekcji. Jest to oportunistyczny organizm, który może prowadzić do poważnych infekcji w przypadku osłabienia naturalnych mechanizmów obronnych, np. u osób z osłabionym układem immunologicznym7. Przykłady te brzmią dość drastycznie, ale dają obraz zagrożenia, jakie niewłaściwie konserwowany produkt, który uległ skażeniu, może stanowić dla zdrowia konsumentów.

Wycofywanie z rynku W przypadku ryzyka, że kosmetyk jest skażony, należy natychmiast podjąć działania mające na celu ograniczenie liczby potencjalnych nabywców. Produkty są wycofywane z rynku częściej niż to mogłoby się wydawać. W Unii Europejskiej istnieje system szybkiego powiadamiania RAPEX, który umożliwia szybką wymianę informacji pomiędzy państwami członkowskimi a Komisją w sprawie kroków, jakie należy podjąć, aby zapobiec sprzedaży lub użyciu produktów stanowiących poważne zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa konsumentów albo je ograniczyć. Nie dotyczy on produktów spożywczych, wyrobów medycznych ani farmaceutycznych, które objęte są innymi mechanizmami. Produkty kosmetyczne podlegają ocenie RAPEX, który przeprowadza wyrywkowe testy produktów dostępnych na rynku. Zaskakuje fakt, że w latach 2005-2012 w samej Unii Europejskiej wycofanych zostało ponad 200 produktów w sumie w 16 różnych krajach. W 56 przypadkach produkty były skażone, najczęściej przez Pseudumonas aeruginosa8. Z kolei w USA w latach 20092012 zostało wycofanych ze względu na zakażenie mikrobiologiczne9 19 produktów. Wycofanie produktu ze sprzedaży wpływa na różne aspekty biznesowe, pomijając samo ryzyko zdrowotne. Należy wziąć pod uwagę następujące negatywne aspekty: opłaty związane z siłą roboczą konieczną do zarządzania wycofywaniem, stratę produktu i opakowania, koszty transportu, utylizacji produktu i ewentualnych postępowań sądowych itp., jak również zmianę wartości marki, w przypadku gdy zmieni się jej postrzeganie przez klientów.

Koszty wycofania i utylizacji produktu, strata produktu i opakowania Gdy dochodzi do wycofania produktu, w grę wchodzą liczne koszty, często wcześniej

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

niebrane pod uwagę. Najoczywistszy to brak sprzedaży. Do tego dochodzi inwestycja w surowce, sprzęt i siłę roboczą potrzebne do wyprodukowania kosmetyku, opakowanie i transport. Są to wydatki, które już zostały poniesione i nie da się ich odzyskać. Należy również uwzględnić koszty związane z zarządzaniem procesem wycof ywania produktu, m.in. kontakty z opinią publiczną, zaangażowanie działu prawnego i badania R&D mające na celu określenie, dlaczego doszło do konieczności wycofania produktu. Poza kosztami bezpośrednimi i stratami sprzedażowymi związanymi z wycofaniem produktu należy wziąć pod uwagę również wpływ na inne produkty marki. W zależności od poziomu cenowego wartość ta może się diametralnie różnić. Ciekawy przykład stanowi wycofanie Tylenolu w 2010 r. Wycofanie z rynku miało miejsce w styczniu, po czym nastąpiło kilka wycofań w trzecim kwartale. Jeśli wziąć pod uwagę wpływ wycofania produktu na sam rynek OTC, w ciągu tych 9 miesięcy sprzedaż leków OTC J&J spadła o 31,1%11. Na niektóre firmy taki spadek sprzedaży mógłby mieć destrukcyjny wpływ ciężki do odbudowania. Jeśli istnieje jakikolwiek sposób, aby uniknąć takich sytuacji, należy podjąć odpowiednie kroki. W przypadku kosmetyków najwłaściwszym działaniem jest odpowiednie ich konserwowanie.

Postępowania sądowe Niewłaściwie zakonserwowane kosmetyki mogą prowadzić do sporów w wielu sytuacjach. Np. konsekwencje zdrowotne stosowania źle zakonserwowanego produktu mogą stać się postawą do roszczeń. Koszty postępowań sądowych są różne, w zależności od powagi przypadku, liczby osób, które doznały uszczerbku na zdrowiu w wyniku stosowania skażonego produktu i czasu trwania badań. Jest to kolejny element, który należy wziąć pod uwagę.

Wartość marki i jej negatywne postrzeganie Powszechnie wiadomo, że wszystko, co złe, pamięta się dłużej niż to, co dobre. W przypadku firmy, która przez lata produkowała kosmetyki pozytywnie odbierane przez konsumentów, jak tylko stanie się powszechnie wiadome, że jakiś produkt jest wycofywany, pozytywny odbiór marki może natychmiast ulec zmianie. Nawet jeśli wycofywany jest jeden produkt lub jedna seria, fakt wycofania najprawdopodobniej trwale zapisze się w pamięci konsumentów. Przeprowadzono badanie, żeby zrozumieć wpł y w w ycofania produktu na markę.

1/2014

Jeśli wszystkie kosmetyki będą konserwowane tymi samymi substancjami, istnieje ryzyko, że konsument będzie nadmiernie wystawiony na działanie danego składnika, co może spowodować reakcję podrażnienia lub alergiczną Dotyczyło ono czasu, jaki firma potrzebowała, aby wycofać produkt. Bnet Research wykazało, że: „Nawet wrażenie zbyt wolnej reakcji może sprawić, że konsumenci obrócą się przeciwko firmie”. W badaniu wzięto za przykład przypadek wycofania opon Firestone. „60% konsumentów uważało, że Firestone zareagował zbyt wolno. 55% nigdy więcej albo raczej nigdy nie kupi produktu tej marki”10. 55% to bardzo dużo, a był to efekt zbyt powolnego wycofywania produktu z rynku. Może to nie dotyczyć wszystkich wycofań produktów, ale nawet ryzyko utraty niewielkiego odsetka klientów może mieć bardzo negatywny wpływ na firmę.

Warto zapamiętać Istnieje wiele powodów, dla których konieczne jest odpowiednie konserwowanie kosmetyków. Niezależnie, czy patrzeć z perspektywy zdrowia, bezpieczeństwa, biznesu czy finansów, negatywne konsekwencje niewłaściwej konserwacji są znaczne i należy ich unikać. Podmioty z branży powinny skupić się na dostarczaniu bezpiecznych i skutecznych kosmetyków, co oznacza również dobór odpowiednich konserwantów o szerokim spektrum działania, bezpiecznych i stosowanych we właściwym stężeniu. Literatura Cosmeticsinfo.org SCCS: Notes of guidance for the testing of cosmetic ingredients and their safety evaluation. 3 Ballantyne C. Strange but true: drinking too much water can kill. Scientific American, 21 June 2007. (www.tinyurl.com/o4zofv) 4 Matrician L, Ange G, Burns S et al. Outbreak of nosocomial Burkholderia cepacia infection and colonization associated with intrinsically contaminated mouthwash. Infect Control Hosp Epidemiol 2000; 21 (11): 739-41. 5 Goldmann DA, Klinger JD. Pseudomonas cepacia: biology, mechanisms of virulence, epidemiology. J Pediatr 1986; 108 (5 Pt 2): 806-12. 6 Ganeswire R, Thong KL, Puthucheary SD. Nosocomial outbreak of Enterobacter gergoviae bacteraemia in a neonatal intensive care unit. J Hosp Infect 2003; 53 (4): 292-6. 7 www.bbc.co.uk/news/health-16645957 8 Lundov MD, Zachariae C. Recalls of microbiologically contaminated cosmetics in EU from 2005 to May 2008. Int J Cosmet Sci 2008; 30 (6): 471-4. 9 US Food and Drug Association. (http://www. fda.gov/Safety/Recalls/default.htm) 10 Widmer L. When your name is at risk. BNet Research Center, November 2000. 11 Jim Edwards. Magic number: Tylenol recall cost J&J $665 m in lost sales. MoneyWatch, 19 October 2010 [CBSNews.com]. (www.tinyurl. com/myen2dd). 1 2

48 | surowce

Rola zapachu w kreowaniu marki Każdego sezonu półki sklepowe zasilają dziesiątki nowych marek; marek, które trzeba przedstawić nieświadomemu konsumentowi. W jaki jednak sposób to zrobić, aby osiągnąć długotrwały efekt?

Euro

Joanna Folmer-Komborska, Adrianna Szliter Europak Sp. z o.o.

Jak działa zmysł powonienia?

ie będzie na wyrost stwierdzenie, iż tonący w ofertach konsument, nie mający czasu na dogłębną ich analizę, chętniej sięgnie po produkty rozpoznawalne, wywołujące u niego pozytywne skojarzenia. Jak zatem sprawić by marka zapadła w pamięć? Marka jest cennym aktywem firmy. Logo, wzór i cała jej otoczka stanowią o jej obecności na rynku, podkreślają pozycję, wyróżniają jej produkty i usługi w morzu tych, oferowanych przez konkurencję. Wraz ze wzrostem nasycenia rynku, walka o klienta staje się coraz trudniejsza, a podkreślanie odmienności produktu coraz potężniejszym orężem.

Każdy wdech niesie ze sobą bogactwo cząstek, które wychwytywane są przez receptory węchowe. Są one niewielkich rozmiarów, zajmują bowiem powierzchnię znaczka pocztowego. Komórki te są wyposażone w tysiące włosków, z których każdy reaguje na jedną, konkretną substancję zapachową. Znajdujące się w tych włoskach białka zmieniają strukturę po połączeniu z przechwyconą substancją, co zapoczątkowuje biochemiczne reakcje w komórce nerwowej. Kolejnym przystankiem na drodze do zidentyfikowania zapachu jest najbardziej prymitywna część naszego mózgu - układ limbiczny. Ma on istotny udział w odczuwaniu emocji, czym można tłumaczyć wpływ zapachu na te ostatnie. Okazuje się też, że nos ma swoją ‘płeć’. Kobiety posiadają zdecydowanie wrażliwszy zmysł węchu i łatwiej przychodzi im opisywanie zapachów i doświadczeń z nimi związanych.

Z przeprowadzonych przez Martina Lindstroma badań, dotyczących postrzegania marki pod kątem zmysłów, jasno wynika, że bodźce zapachowe i wzrokowe oddziałują na zmysły w takim samym stopniu

Jaki zapach gwarancją sukcesu? Wybór zapachu dla marki będzie w dużej części dyktowany jej specyfiką. Istotne okażą się takie parametry jak branża, oferowane produkty/usługi czy grupa docelowa. Istnieją jednak pewne uniwersalne zasady, którymi możemy się wspomagać dokonując wyboru. Za przykład weźmy nuty cytrusowe; budzą one czujność, zainteresowanie, co może pomóc przy wprowadzaniu na rynek nowego produktu. Ten sam zapach, stosowany w restauracji, zwiększy zainteresowanie owocami morza. Nuty wiosenne, np zapach trawy, sprawdzą się przy promocji marki, która w założeniu ma być kojarzona ze świeżością. Tego typu zapach, użyty przy stoisku z nabiałem, przywiedzie na myśl miejsca, gdzie miały początek produkty. W stworzeniu wokół marki atmosfery ekskluzywności i luksusu pomogą nuty ‘skórzane’. Zapach tego typu będzie doskonałym wyborem do salonu samochodowego. Nuty kwiatowe i morskie sprawiają, że czujemy się lepiej a nasze portfele otwierają się szerzej, dlatego często można je spotkać w sklepach z odzieżą.

Z 5 zmysłów, które posiadamy, tym najczęściej wykorzystywanym w działaniach marketingowych jest niewątpliwie wzrok. Dzięki niemu do naszego mózgu docierają informacje o kolorze i kształcie produktu, przez co jest powszechnie uznawany za pierwszą linię frontu przy promocji marki. Rola pozostałych zmysłów jest często deprecjonowana, a one same zupełnie pomijane. Tymczasem z przeprowadzonych przez Martina Lindstroma badań, dotyczących postrzegania marki pod kątem zmysłów, jasno wynika, że bodźce zapachowe i wzrokowe oddziałują na zmysły w takim samym stopniu. Zapach może przywoływać wspomnienia, informować o zagrożeniu (np. zapach dymu), często działa nawet wtedy, gdy nie zdajemy sobie z tego sprawy, np. przy wyborze partnera. Doznania wzrokowe jest w stanie ograniczyć wiele czynników, np. natężenie światła, a węch pozostaje w gotowości przez większość czasu. Ważną z punktu widzenia promocji cechą zapachu jest to, że potrafi on silnie zapaść w pamięć.

5D W ostatnim czasie na popularności zyskały reklamy oddziałujące na wszystkie zmysły. Ta forma reklamy przybyła do nas zza oceanu, gdzie jest stosowana dużo częściej. Z reklamą 5D możemy się

1/2014

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

reklama

spotkać zarówno w miejscach, w których jej obecność nie dziwi, np. zapach produktu unoszący się wokół półki sklepowej, na której się znajduje, pachnąca etykieta produktu (proszku do prania, odświeżacza powietrza), jak i w miejscach niekonwencjonalnych, jak przystanek autobusowy czy kino. W Wielkiej Brytanii potencjał przystanku autobusowego, jako dobrego miejsca emisji reklamy 5D dostrzegła firma McCain, zestawiając trójwymiarowego ziemniaka z zapachem pieczonych ziemniaków rozpylonym wokół. Przywoływanie na myśl ciepłego, pachnącego posiłku w gronie najbliższych osobom marznącym na przystanku, to genialny zabieg marketingowy, a wysłany w ten sposób przekaz z pewnością zostanie w pamięci odbiorców na dłużej. Ciekawą formę promocji serialu opowiadającego o losach kubańsko-amerykańskiej rodziny producentów rumu mogli zobaczyć czytelnicy amerykańskiego wydania magazynu Rolling Stone. Na stronach poświęconych serialowi można było znaleźć paski o zapachu i… smaku drinka przyrządzonego na bazie rumu. Na podobny zabieg zdecydowała się firma Kraft Foods. W prasie umieszczano paski emitujące po potarciu zapach serowo-cebulowych chipsów.

Branding zapachowy Niekiedy zapach nie jest tylko fantazyjnym dodatkiem do kampanii reklamowej, lecz jednym z kluczowych elementów wizji produktu, którą producent chce wykreować u konsumentów. Pewne marki są jednoznacznie kojarzone z charakterystycznymi zapachami - posiadają swoiste zapachowe logo, w znacznym stopniu wpływające na lojalność ich klientów. Niektóre z nich stają się wręcz klasyczne; za przykład weźmy delikatny zapach pudru dla niemowląt Johnson&Johnson, czy zapach kremu Nivea. Nie sposób ich pomylić z niczym innym. Jak duże zaskoczenie towarzyszy pojawieniu się na rynku zapachów Escada czy Victoria’s Secret w nutach innych niż owocowo-słodkie. W wizerunek obu firm są wręcz wpisane zapachy kojarzące się z latem. Branding zapachowy to nie tylko produkty, ale i miejsca. Z zamkniętymi oczami poznamy, że jesteśmy w kawiarni sieci Starbucks czy jednym z salonów sieci Stradivarius.

CMY

Co dalej? Jest rzeczą oczywistą, że zapach sprzedaje perfumy, jednak coraz ważniejsza staje się rola, jaką zapach odgrywa w ogólnie rozumianej promocji marki. Ilość dostępnych produktów jest przytłaczająca, podobnie jak ilość reklam, stąd coraz większy nacisk kładziony na wyróżnienie się z tłumu. Coraz częściej narzędziem do osiągnięcia tego celu staje się zapach. Posiada on wszystkie cechy potrzebne, by stać się jednym z głównych narzędzi marketerów. Jest zróżnicowany, łatwy w odbiorze, wywołuje silne emocje i zapada głęboko w pamięć. Zmiany, o których mowa już się dokonują, co widać choćby po okresie prosperity, jaki przeżywa obecnie branża aroma-marketingu. Czy zatem niedługo do galerii handlowej wybierzemy się z przepaską na oczach?

Literatura

1. L. Garbarski, I. Rutkowski, W. Wrosek; Marketing - punkt zwrotny nowoczesnej firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2000 2. Praca zbiorowa pod redakcją J. Altkorna; Podstawy marketingu, Instytut Marketingu Kraków 1998 3. dr A.K. Pradeep; Mózg na zakupach. Neuromarketing w sprzedaży, Wydawnictwo One Press, 2011 4. M. Lindstrom; Brand sense- marka pięciu zmysłów, Wydawnictwo One Press, 2009.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2014

fot. chromastock

50 | surowce

Oleje roślinne

jako surowce kosmetyczne cz. I Oleje owocowe: spożywać czy nakładać na twarz?

mgr Aleksandra Zielińska Doktorantka na Wydziale Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Ze względu na swoje naturalne pochodzenie oraz zawartość cennych lipidów, coraz większym zainteresowaniem w przemyśle kosmetycznym cieszą się oleje roślinne. Związki te stanowią bogate źródło kwasów tłuszczowych (KT), które tworzą na skórze warstwę okluzyjną, hamując tym samym nadmierną utratę wody [1]. Dzięki temu, przyczyniają się one do utrzymania prawidłowego nawilżenia w naskórku, regenerują uszkodzoną barierę lipidową, zmniejszają stany zapalne i odpowiadają za właściwą strukturę cementu międzykomórkowego skóry. Oleje roślinne można sklasyfikować według kilku zasad, np. ze względu na obecność reszt różnych kwasów tłuszczowych wyróżnia się oleje typu oleinowego, linolowego i linolenowego. Powszechnie stosowany jest także podział ze względu na przenikalność przez warstwę rogową oraz na zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT) (schnące, półschnące i nieschnące). Ze względu na fakt, iż oleje mogą być izolowane z różnych części roślin [1,2] można je sklasyfikować ze względu na pochodzenie. W niniejszym artykule zostaną omówione oleje otrzymywane z nasion lub pestek różnych owoców miękkich.

Charakterystyka wybranych olejów owocowych Olej z pestek arbuza Citrullus vulgaris (Watermelon) Seed Oil Pestki arbuza, zwanego także kawonem, są bardzo cenione w Afryce, gdzie wytłacza się olej po uprzednim wysuszeniu nasion na słońcu. Olej z pestek arbuza ma delikatny zapach oraz lekką i rzadką konsystencję, która doskonale się wchłania, dobrze nawilża i łagodzi podrażnienia. W jego składzie znajduje się aż 80% niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), wśród których można wyróżnić: kwas linolowy (ω-6), kwas oleinowy (ω-9) i kwas α-linolenowy (ω-3). Dzięki tak bogatej kompozycji KT, olej ten zapewnia prawidłową elastyczność skóry. Polecany

jest w pielęgnacji zarówno cery tłustej, trądzikowej, jak również dojrzałej. Z uwagi na swoje niekomedogenne właściwości, nie zatyka porów, zapobiega tworzeniu się zaskórników i może być aplikowany bezpo-

tywnym składnikiem w preparatach dla dzieci i niemowląt. Doskonale odżywia skórę i pomaga w naturalnej eliminacji toksyn, a dodatkowo jest niezwykle trwały [3,4].

W składzie oleju z pestek arbuza znajduje się aż 80% niezbędnych NNKT

Owoce drzewa awokado, zwanego również smaczliwką wdzięczną bądź właściwą, mogą wyglądem przypominać gruszkę lub odznaczają się okrągłym kształtem. Pochodzą z klimatu tropikalnego i subtropikalnego Ameryki Środkowej i Południowej (np. Meksyk, Brazylia, Peru). Wewnątrz owocu mieści się twarda, jasna pestka, będąca źródłem cukrów, białka, lecytyny, potasu, żelaza czy fitosteroli (β-fitosterol, skwalen

średnio na skórę. Delikatna konsystencja oleju sprawia, że nie obciąża on włosów, którym zapewnia odpowiednią ochronę i nawilżenie. Ponadto olej z pestek arbuza jest bardzo dobrym emolientem i efek-

1/2014

Olej z awokado Persea Gratissima (Avocado) Oil

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

51 itp.). Owoce awokado zawierają około 30% tłuszczu, który bogaty jest w witaminy A, B, D, E, H, K i PP – stąd nazwa „olej 7 witamin”. Dodatkowo zawiera także „witaminę F”: kwas linolowy (ω-6) + arachidonowy (ω-6), jak również glicerydy kwasu olejowego i linolowego, zapobiegające chorobom układu krążenia. Olej z awokado otrzymuje się na drodze rafinacji lub tłoczenia na zimno [1,5-7]. Olej zawiera dużą zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych, dzięki czemu silnie nawilża naskórek i ogranicza nadmierną utratę wody (TEWL). Uzupełnia też barierę lipidową, regeneruje skórę oraz stymuluję syntezę kolagenu i elastyny, przyczyniając się tym samym do likwidacji zmarszczek. Olej z awokado działa przeciwalergicznie oraz chroni przed szkodliwym wpływem środowiska zewnętrznego. Jest naturalnym filtrem UV. Obecny w nim skwalen posiada właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybiczne [1]. Ponadto działa przeciwzapalnie i łagodząco, podobnie jak zawarty w nim chlorofil czy awokadyna, która jest odpowiedzialna za regenerację [5]. Olej z awokado stosowany jest w kosmetykach do pielęgnacji skóry suchej, dojrzałej, wrażliwej i starzejącej się. Występuje w balsamach, kremach, mleczkach, maseczkach, fluidach, odżywkach do włosów, preparatach do kąpieli czy po opalaniu. Stanowi także cenny składnik mydeł, które pod jego wpływem stają się miękkie i lekko zielone. Dzięki swej biokompatybilności z lipidami skóry, olej z awokado może łagodzić objawy egzemy i łuszczycy [8-10].

Olej z pestek granatu Punica Granatum Linn (Pomegranate) Seed Oil Od zamierzchł ych czasów symbolem władzy królewskiej, a także nadziei i obfitości był owoc granatu. Granat właściwy to nieduże drzewo bądź krzew, którego owocem jest jagoda zawierająca liczne nasiona bogate w antocyjany, witaminę C, pektyny, śluzy oraz kwasy: jabłkowy, cytrynowy i szczawiowy. Olej granatu, wytłaczany na zimno z nasion, zawiera około 60% tłuszczu. Jego unikalny skład KT, a w szczególności rzadko spotykana w tego typu związkach obecność kwasu punikowego (ω-5), powoduje, że olej ten posiada wyjątkowe właściwości lecznicze [1,5]. Zawiera on kwas elagowy, posiadający właściwości przeciwnowotworowe, przeciwdziałające zwłóknieniu tkanek jak również zapobiegające występowaniu miażdżycy. Ogromna ilość polifenoli, odpowiedzialnych

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

za silne działanie przeciwutleniające sprawia, że olej ten uważany jest za jeden z najlepszych kosmeceutyków wśród wszystkich olejów [9,11]. Ciekawostką może być fakt, że zawarte w oleju fitoestrogeny, łagodzą objawy okołomenopauzalne [11]. Dowiedziono także, że olej z pestek granatu skutecznie likwiduje ból i obrzęki, łagodzi podrażnienia,

Kwas punikowy (ω-5), powoduje, że olej z pestek granatu posiada wyjątkowe właściwości lecznicze

zmniejsza suchość skóry, lecząc objawy egzemy czy łuszczycy. Dodatkowo posiada on naturalne właściwości przeciwbakteryjne. Ponadto wspomaga syntezę kolagenu oraz uelastycznia i chroni naskórek. Używany jest w preparatach kosmetycznych dla skóry matowej, dojrzałej oraz przesuszonej m.in. na skutek działania promieni słonecznych. Wyniki badań naukowców z University of Michigan Medical School dowiodły, że olej z pestek granatu pobudza proliferację keratynocytów, stymulując tym samym regenerację naskórka. Dzięki swej wysokiej bioaktywności, może być on używany nawet w niewielkich ilościach [1, 5,6].

Olej z pestek malin Rubus Idaeus (Raspberry) Seed Oil Roślina ta znana była już w starożytności, a jej łacińska nazwa Rubus Idaeus odnosi się do góry Ida na Krecie – którą krzewy malin porastają aż do dnia dzisiejszego. Olej z pestek malin otrzymuje się bez użycia środków chemicznych i jest zaliczany do tzw. bio-olejów, charakteryzujących się wysoką zawartością NNKT, które stanowią główny składnik płaszcza lipidowego skóry. Olej ten zawiera w sumie aż ponad 80% kwasów omega-6 i omega-3, a wysoka zawartość flawonoidów, tokoferoli i karotenoidów czyni go bardzo silnym przeciwutleniaczem. Nałożony na skórę, absorbuje promieniowanie UVB, pełniąc tym samym rolę naturalnego filtra przeciwsłonecznego (współczynnik SPF szacuje się w granicach 28-50). Dodatkowo olej malinowy sprzyja gojeniu i łagodzeniu rumienia dosłonecznego [1,5,6]. Co więcej, wykazuje działanie antyseptyczne i lekko rozjaśniające. Znacząco poprawia barierę lipidową naskórka oraz zwiększa nawilżenie i elastyczność skóry. Poprawia też pracę gruczołów łojowych. Olej z pestek malin

1/2014

nadaje się zwłaszcza do pielęgnacji skóry suchej, starzejącej się oraz problematycznej, a także zaleca się jego stosowanie w pastach do zębów bądź preparatach do pielęgnacji dziąseł i jamy ustnej. Jego wysoka odporność na utlenianie sprawia, że produkt ten doskonale sprawdza się w balsamach do ust. Dodatek oleju malinowego zwiększa trwałość innych olejów i maseł kosmetycznych [9,10,11].

Olej z opuncji figowej Opuntia ficus-indica (Prickly Pear) Seed Oil Opuncja krzewiasta to mierzący około 5 m wysokości sukulent z rodziny Kaktusowatych. Jego owocem jest duża, kolczasta, gruszkowata jagoda – barwy białej, żółtej lub ciemnoczerwonej czy nawet fioletowej – posiadająca liczne, drobne nasiona, z których wytłacza się na zimno obecnie najdroższy olej roślinny na rynku! Olej ten wytłaczany jest ręcznie, a cały proces jego otrzymywania jest bardzo czasochłonny i mało wydajny, bowiem nasiona opuncji zawierają zaledwie około 5% oleju. Aby uzyskać 1 l oleju z opuncji figowej, potrzeba mniej więcej zużyć 1 mln maleńkich nasion z 500 kg świeżych owoców! Produkt ten posiada żółty kolor oraz delikatny, specyficzny zapach. Olej z nasion opuncji wykazuje silne działanie przeciwzmarszczkowe, a ponadto poprawia nawodnienie i odporność skóry. Zapobiega również fotostarzeniu się skóry, będąc jednocześnie doskonałym antyutleniaczem. Dzięki ponad 60%-owej zawartości kwasu linolowego (ω-6), olej ten uzupełnia niedobory składników tłuszczowych w skórze (szczególnie ceramidów), wspomagając tym samym regenerację naskórka oraz wpływając na elastyczność i nawilżenie skóry. Bogata zawartość steroli (fitosteroli) powoduje wzmocnienie bariery naskórkowej oraz zahamowanie transepidermalnej utraty wody (TEWL). Ponadto fitosterole działają przeciwzapalnie i przeciwalergicznie. Poza tym, pobudzają procesy regeneracyjne w naskórku. Olej z opuncji wyróżniają również właściwości wzmacniające układ odpornościowy skóry. Co więcej, posiada on charakterystyczne czerwone barwniki tzw. betalainy o działaniu przeciwwolnorodnikowym. [1,6,9,11]

Olej żurawinowy Vaccinium macrocarpan (Cranberry) Seed Oil Nasiona żurawiny błotnej, występującej w północnej i środkowej Europie, są mniejsze od główki szpilki, a tłoczony

52 | surowce z nich olej posiada unikalne właściwości. Zawarty w nim komplet kwasów omega (ω-3, ω-6, ω-9) występuje w niespotykanej u pozostałych olejów idealnej proporcji. W oleju żurawinowym znajdują się ponadto sterole roślinne (w tym β-sitosterol), fosfolipidy, karotenoidy (prowitamina A) oraz przeciwutleniacze. Wchodząca w skład oleju witamina E, posiada komplet tokoferoli i tokotrienoli, które w rezultacie wykazują nawet czterokrotnie silniejsze działanie od samej witaminy. Olej z nasion żurawiny ma najwięcej ze wszystkich olejów tych niezwykle silnych antyoksydantów, spowalniających procesy starzenia. Co więcej, jest to olej bardzo smaczny oraz trwały - w przeciwieństwie do np. oleju lnianego czy tranu. Olej żurawinowy z łatwością wnika przez skórę, zapewniając jej przy tym odpowiednie nawilżenie. Dodatkowo reguluje pH, działa liftingująco i ujędrniająco. Z uwagi na wysoką zawartość witaminy A polecany jest do pielęgnacji skóry trądzikowej i problematycznej. Może być bezpośrednio stosowany w okolicach brzucha i biustu, gdzie poprawia ukrwienie oraz przywraca skórze sprężystość i elastyczność. Olej

Nazwa oleju

Nasycone kwasy tłuszczowe

Z pestek arbuza

PA (11); SA (10)

Z awokado

PA(4-12); SA (2); ARA

z nasion żurawiny jest także pożądanym składnikiem do pielęgnacji skóry głowy i suchych, zmęczonych włosów. Produkt pomaga również w leczeniu egzemy czy łuszczycy, zmniejszając uczucie swędzenia i łuszczenia. Ze względu na swoje silne

Olej z pestek malin nałożony na skórę, absorbuje promieniowanie UVB, pełniąc tym samym rolę naturalnego filtra przeciwsłonecznego właściwości antyoksydacyjne, olej ten może służyć do zwiększenia trwałości innych składników formulacji kosmetycznej [6, 8-11]. W tabeli 1 podano w nawiasach orientacyjną zawartość procentową głównych składników olejów owocowych [2,5,8,9].

Podsumowanie Oleje owocowe stanowią niezwykle cenne źródło kwasów tłuszczowych. Naj-

Omega-6

Omega-9

ALA

LA (70,5)

OA (10)

LA (10-20)

Brzoskwiniowy (pestki)

LA (25)

Z czarnej porzeczki

GLA (15-20) LA (50-60) ALA (10-15)

Z pestek granatu PA (5-8); SA (2-6) Z pestek jabłek Jeżynowy Z pestek malin Morelowy (pestki)

Inne

OA (60-80) POA (5-80) OA (65) OA (10)

LA (9-10)

OA(8-9)

LA (63)

OA (39)

PU (60-65)

ALA (14-20) LA (50-60) PA (2,1); SA (0,9) ALA (23,9) PA (5)

Z opuncji figowej Z pestek śliwek

ALA (0,4)

Truskawkowy Winogronowy

Literatura

Nienasycone kwasy tłuszczowe Omega-3

LA (57,5)

OA (13,3); EA (0,4)

LA (25-30)

OA (55-70)

LA (60)

OA (25)

LA (24,2)

OA (68)

ALA (30-35) LA (45-50) PA; SA

ALA (0,5)

Wiśniowy Z nasion żurawiny PA (5,4); SA (1)

ALA (33,8)

OA (15)

LA (72-85)

OA (10)

LA (49)

OA (39)

ESA (12)

LA (34,2)

OA (24,5)

POA (<0,5)

Tab. 1. Porównanie składu wybranych olejów owocowych1 Objaśnienia: ALA – α-linolenowy; ARA – arachidowy; EA – eikozenowy;

GLA – γ-linolenowy; LA – linolowy; OA – oleinowy; ESA – eleostearynowy;

PA – palmitynowy; POA – palmitooleinowy; PU – punikowy; SA – stearynowy.

1/2014

lepszą ich jakość uzyskuje się metodą tłoczenia na zimno z nasion bądź pestek, dzięki czemu oleje te wykazują szerokie spektrum działania na skórę i włosy. Jako emolienty potrafią umiejętnie natłuszczać i zmiękczać naskórek oraz doskonale wygładzać go i chronić. Omówione surowce bez wątpienia już wkrótce staną się najbardziej wartościowymi składnikami w bazach kremów, emulsjach, mleczkach, śmietankach kosmetycznych, maściach, brylantynach, maseczkach kosmetycznych, pomadkach ochronnych, płynach kąpielowych, lakierach do paznokci oraz zmywaczach. W kosmeceutykach oleje naturalne używane są najczęściej jako związki biologicznie czynne, których rola polega na rozpuszczaniu aktywnych biologicznie substancji, w tym m.in. witamin (A, D, E), fosfolipidów, hormonów, związków sterydowych czy barwników roślinnych. Niedobór tych związków może spowodować nadmierne łuszczenie się naskórka [1, 2, 12]. Dzięki swemu dobroczynnemu działaniu, zwłaszcza na skórę, oleje owocowe zyskują coraz większe uznanie w kosmetologii, stając się tym samym nieodłącznym elementem wielu kosmetycznych formulacji.

[1] Lamer-Zarawska E., Chwała C., Gwardys A.: Rośliny w kosmetyce i kosmetologii przeciwstarzeniowej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012. [2] Uauy R., Dangour AD.: Nutrition in brain development and aging: role of essential fatty acids. Nutr. Rev. 2006, 64, 24-33. [3] Siemionowa N. Szkoła zdrowia. Hartigrama 2013, 348. [4] Łatak J.M., Lecznicza moc nasion arbuza. Art. 2008. [5] Walczak-Zeidler K., Felczak-Guzik A., Nowak I.: Oleje roślinne stosowane jako surowce kosmetyczne – leksykon. Cursiva, Kostrzyn 2012. [6] Czerpak R., Jabłońska-Trypuć A.: Roślinne surowce kosmetyczne. MedPharm Polska, Wrocław 2008. [7] Jabłońska-Trypuć A., Czerpak R.: Surowce kosmetyczne i ich składniki. Część teoretyczna i ćwiczenia laboratoryjne. MedPharm Polska, Wrocław 2008. [8] Lamer-Zarawska E., Kowal- Gierczyk E., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012. [9] Van Wyk B.E., Wink M.: Rośliny lecznicze świata. MedPharm Polska, Wrocław 2008. [10] Jurkowska S.: Surowce kosmetyczne, Ośrodek Informatyczno-Badawczy „Ekoprzem” Sp. z o.o., Dąbrowa Górnicza 2007. [11] Draelos Z.D.: Kosmeceutyki. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011. [12] M artini N.C.: Kosmetologia i farmakologia skóry. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007. Szczegółowe informacje o olejach owocowych, które nie zostały omówione w niniejszym artykule są dostępne u autora.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Mieszalnik laboratoryjny – HM 5

Mieszalnik homogenizacyjny – VHMS 1000

Farmacja

Instalacja procesowa – HM 500

Instalacja procesowa – HMS 2500

Mieszalnik homogenzacyjny – VHM 300

Mieszalnik premiksów – ABF 2100

Homogenizator “In-line” rozmiar 4

Liniowy zespół mieszalników

Kosmetyka

Chemia

Żywność

Firma VAKUMIX Rühr- und Homogenisiertechnik AG została założona w 1995 roku w Niemczech. Od tamtego czasu stała się jednym z liderów na światowym rynku mieszalników i homogenizatorów.

Opatentowane rozwiązania firmy VAKUMIX, pozwalające klientom osiągnąć przewagę na rynku, umocniły jej wizerunek jako innowacyjnego i wiarygodnego dostawcy.

Urządzeniom firmy VAKUMIX zufały przedsiębiorstwa z całego świata, działające w branżach farmaceutycznej, kosmetycznej, chemicznej i spożywczej.

Wszyscy klienci mają możliwość przeprowadzania prób i oceny wydajności urządzeń w bogato wyposażonym laboratorium producenta.

Oferując szeroką gamę maszyn, od małych 2-litrowych mieszalników laboratoryjnych, po urządzenia produkcyjne o pojemności przekraczającej 10.000 litrów; od rozwiązań do produkcji płynów o niskiej lepkości, po bardzo lepkie, półstałe produkty, firma VAKUMIX zapewnia najwyższą jakość, jednocześnie spełniając wszystkie wymagania klientów.

Wszystkie projektowane urządzenia są zgodne z GMP i standardami FDA. Dodatkowo dostarczana jest pełna dokumentacja kwalifikacyjna, znacznie ułatwiająca walidację procesów, które są w pełni skalowalne. Technologia i jakość rozwiązań VAKUMIX pozwala na umocnienie pozycji na rynku i wychodzi na przeciw przyszłym wymaganiom.

Dzięki nowoczesnym i wydajnym rozwiązaniom technologicznym, firma VAKUMIX stała się dostawcą urządzeń w wielu renomowanych przedsiębiorstwach z różnych branż. Dostarczane maszyny i instalacje procesowe gwarantują wydajny i szybki proces produkcji, zapewniający wysoką jakość produktu końcowego. Specjalnie zaprojektowany system umożliwia krótki i dokładny proces mycia urządzeń.

VAKUMIX Rühr- und Homogenisiertechnik AG Zeppelinstraße 1 28844 Weyhe-Dreye

Przedstawicielstwo w Polsce: “Trade & Consult Ltd. Sp. z o.o.” Sp. k. Nowa 6 05-500 Stara Iwiczna

Germany Tel.: +49 421 - 849 56 - 0 Fax: +49 421 - 849 56 - 90 mail: mail@vakumix.de

Polska Tel.: +48 22 250 39 51 Fax: +48 22 250 39 50 mail: info@tradeconsult.pl

www.vakumix.de

www.tradeconsult.pl

Bezpieczeństwo inwestycji od samego początku Made in Germany

54 |

Limity mikrobiologiczne drobnoustrojów w produktach kosmetycznych według normy ISO/DIS 17516

Piotr Nowaczyk, Dorota Merlak Argenta Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. K.

Każdy producent wyrobów kosmetycznych zobowiązany jest do zachowania bezpieczeństwa mikrobiologicznego produktów, ich odpowiedniej jakości oraz zapewnienia, że zostały one wyprodukowane w odpowiednich warunkach higienicznych.

rodukty kosmetyczne i surowce, z których są one wykonane nie są sterylne, jednak nie zaleca się, by zawierały one nadmierną ilość niespecyficznych mikroorganizmów, które miałyby wpływ na jakość i bezpieczeństwo ich stosowania przez konsumentów. Co więcej, niektóre produkty kosmetyczne niskiego ryzyka mikrobiologicznego [10] mogą nie być poddawane rutynowym badaniom mikrobiologicznym, zatem producenci mogą decydować o niewykonywaniu testów mikrobiologicznych, jeśli są w

kosmetycznych (tabela 1). Norma ta ma zastosowanie do wszystkich kosmetyków, z w yłączeniem produktów niskiego ryzyka mikrobiologicznego, o których mowa w normie PN-EN ISO 29621:2011 [10]. Norma ISO/DIS 17516 obejmuje swym zakresem oznaczanie tlenowych bakterii mezofilnych, drożdży i pleśni [2,5], drobnoustrojów specyficznych [4], Eschericha coli [6], Pseudomonas aeruginosa [8], Staphylococcus aureus [9] i Candida albicans [3].

stanie zapewnić, że ich produkty spełniają odpowiednie standardy. Zaleca się, by producenci kosmetyków stosowali się do zasad Dobrej Praktyki Produkcji [7] i podejmowali niezbędne środki ostrożności, by ograniczyć możliwość skażenia mikrobiologicznego zarówno surowców użytych do produkcji, jak całego procesu wytwarzania i konfekcjonowania produktu końcowego. Jeśli to konieczne, badania mikrobiologiczne powinny być prowadzone zgodnie z odpowiednimi normami ISO [2 - 6,8,9]. Z uwagi na fakt, że produkty kosmetyczne nie są jałowe i zachodzi tym samym niebezpieczeństwo ich skażenia na etapie produkcji i późniejszego stosowania, celem normy międzynarodowej ISO/DIS 17516 jest opracowanie dopuszczalnych limitów mikrobiologicznych jakościowych i ilościowych dla gotowych produktów

Dla kosmetyków o stosowaniu miejscowym limit drobnoustrojów wynosi ≤ 1 x 103 jtk/g lub ml. Zaleca się, by szczególną uwagę zwracać na produkty specjalnego stosowania dla dzieci poniżej 3 roku życia i w okolice oczu. W tym przypadku limit mikrobiologiczny wynosi ≤ 1 x 102 jtk/g lub ml. Norma przewiduje także, że kosmetyki I i II grupy powinny być wolne od patogenów

Rodzaj drobnoustrojów

Produkty specjalnego zastosowania dla dzieci poniżej 3 r.ż. i w okolice oczu

Inne produkty

Tlenowe drobnoustroje mezofilne (bakterie + pleśnie i drożdże wg PN-EN ISO 21149:2009 oraz pleśnie i drożdże wg PN-EN ISO 16212:2011

≤ 1 x 102 jtk/g lub ml 1)

≤ 1 x 103 jtk/g lub ml 2)

Escherichia coli

Nieobecne w 1 g lub 1 ml

Pseudomonas aeruginosa

Nieobecne w 1 g lub 1 ml

Staphylococcus aureus

Nieobecne w 1 g lub 1 ml

Candida albicans

Nieobecne w 1 g lub 1 ml

Tab. 1. Limity mikrobiologiczne dla produktów kosmetycznych [ISO/DIS 17516].

1/2014

1) 2)

limit uznaje się za przekroczony jeśli >200 jtk/g lub ml limit uznaje się za przekroczony jeśli >2000 jtk/g lub ml

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Załącznik A (normatywny)

Schemat przepływu interpretacji wyników badao [cyt. ISO/DIS 17516] Badanie produktów zgodnie z normą: ISO 21149, ISO16212, ISO18415 ISO 18416, ISO 21150, ISO22717 ISO 22713 i ISO 29621

(E.coli, S.aureus, P.aeruginosa i C.albicans) w 1 g/ml produktu. Jeśli to konieczne, zaleca się stosowanie oceny zgodności metod według według załącznika A niniejszej Normy (Ryc. 1). Ponadto należy zwrócić uwagę, że norma reguluje obecność Escherichia coli, która do tej pory nie była objęta Rozporządzeniem Ministra Zdrowia. W celu zapewnienia jakości produktu i bezpieczeństwa konsumenta ważne jest, aby liczba niespecyficznych mikroorganizmów izolowanych z produktu była na stałym poziomie lub ulegała redukcji w trakcie okresu jego trwałości. Obecność niespecyficznych drobnoustrojów nie należy uważać za niewłaściwe pod warunkiem, że nie wykazują one zdolności do namnażania w badanym produkcie. Może to być wykazane przeprowadzeniem testów konserwacji [1] lub zapewnieniem, że produkt będzie ograniczał namnażanie drobnoustrojów [10].

TAK

Wykrywane mikroorganizmy?

Produkt przeznaczony dla dzieci poniżej 3 roku życia lub w okolice oczu?

NIE

TAK

< czy = 100 jtk/g lub ml? TAK

NIE

Nieobecnośd specyficznych mikroorganizmów?

Inny produkt

< czy = 1000 jtk/g lub ml? TAK

NIE

Nieobecnośd specyficznych mikroorganizmów?

NIE

TAK

Zdolnośd do namnażania się w produkcie?

TAK

Produkt nie spełnia normy

TAK NIE Zdolnośd do namnażania się w produkcie?

TAK

Piśmiennictwo 1.

2. 3. 4.

PN-EN ISO 11930:2012 Kosmetyki – Mikrobiologia – Test skuteczności i ocena zakonserwowania produktów kosmetycznych. PN-EN ISO 16212:2011 Kosmetyki – Mikrobiologia – Oznaczanie liczby drożdży i pleśni. PN-EN ISO 18416:2009 Kosmetyki – Mikrobiologia – Wykrywanie Candida albicans. PN-EN ISO 21148:2009 Kosmetyki – Mikrobiologia – Ogólne wytyczne badań mikrobiologicznych. PN-EN ISO 21149:2009 Kosmetyki – Mikrobiologia – Zliczanie i wykrywanie aerobic mesophilic bacteria. PN-EN ISO 21150:2010 Kosmetyki – Mikrobiologia – Wykrywanie obecności Escherichia coli.

NIE

Produkt spełnia normę

NIE

Ryc. 1. Schemat przepływu interpretacji wyników badań [cyt. ISO/DIS 17516]

PN – EN ISO 22716:2009. Kosmetyki. Dobre Praktyki Produkcji (GMP). Przewodnik Dobrych Praktyk Produkcji. PN-EN ISO 22717:2010 Kosmetyki – Mikrobiologia – Wykrywanie obecności Pseudomonas aeruginosa. PN-EN ISO 22718:2010 Kosmetyki –

Mikrobiologia – Wykrywanie obecności Staphylococcus aureus. 10. PN – EN ISO 29621:2011. Kosmetyki. Mikrobiologia. Przewodnik do oceny ryzyka i identyfikacji produktów niskiego ryzyka mikrobiologicznego.

reklama

56 |

Methylisothiazolinone Substancja uczulająca w kosmetykach

Agnieszka Nnolim Toksykolog Konsultant, EUROTOX Registered Toxicologist

WPROWADZENIE Methylisothiazolinone, w skrócie MIT lub MI, jest heterocyklicznym związkiem organicznym rozpuszczalnym w wodzie, powszechnie stosowanym jako substancja konserwująca w rożnych typach produktów. Blisko 10 lat temu, 23 kwietnia 2004 r. Naukowy Komitet Doradczy Komisji Europejskiej, SCCNFP/0805/04, opublikował opinię stwierdzająca, że substancja ta jest uważana za bezpieczną w stężeniu do 0.01% (100 ppm) w produktach kosmetycznych. Na podstawie tej opinii, Dyrektywa Komisji Wspólnoty Europejskiej Nr 2005/42/WE opublikowała rok później, w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 26 czerwca, poprawkę do załącznika VI o nazwie “Wykaz Śródków Konserwujących, Jakie Mogą Zawierać Produkty Kosmetyczne”, Dyrektywy Kosmetycznej 76/768/EWG. Poprawka

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

zgon połowy badanych zwierząt) wynosi 2834 mg/kg/mc. Warto zaznaczyć, że dawkę równą lub niższą wartości 2000 mg/kg/mc uznaje się jako dawkę działającą szkodliwie po połknięciu. Kolejne wyniki badań dotyczyły toksyczności ostrej skórnej z wyznaczoną wartością LD50 większą niż 5000 mg/kg/mc. Ponadto zbadano toksyczność dawki powtarzalnej doustnej MI z wyznaczeniem wartości NOAEL (z ang. No Observed Adverse Effect Level) równej 250 ppm, co jest odpowiednikiem wartości 19 mg/kg/mc. Następnie została poddana badaniom toksyczność lokalna oraz podrażnienie skóry w kontakcie z MI. Badania zostały przeprowadzone na królikach, na podstawie których oceniono, że czysty (z ang. neat) MI w kontakcie ze skórą zachowuje się jak środek korozyjny. Badanie wykonano także po rozcieńczeniu MI w wodzie, co wykazało, że rozcieńczona substancja (100 ppm) jest niedrażniąca w tych samych typach badań, dlatego też rekomenduje sie jej użycie w zawartości do 0.01% jako aktywny składnik kosmetyczny. Badania na ochotnikach, przeprowadzone były przez okres 21 dni z użyciem zmodyfikowanego testu HRIPT (z ang. Human Repeated Insult Patch Test). Miały one za zadanie demonstrować podrażnienie skumulowane. Badanie na podrażnienie błon śluzowych wykazało, że wodny roztwór MI uznaje się za niepodrażniający podczas aplikacji substancji w okolice oczu królika. Na tej podstawie zaproponowano, że MI może być użyty w stężeniu 100 ppm. Uczulenie na MI badano metodą Buehler [metoda badań OECD 406] z wykorzystaniem świnek morskich. W powtarzalnej prowokacji stężenia Methylisothiazolinone nie zaobserwowano reakcji rumienia (z ang. erythema reaction). Wielokrotne badania HRIPT z różną ilością ochotników oraz przy minimalnie rożnym stężeniu badanego składnika MI w roztworze wodnym (użycie 0.15ml 100ppm, 0.2ml 200 ppm oraz 0.2ml 300 ppm roztworów wodnych) wykazały, że podczas warunków określonych w każdym z testów, kolejne stężenia 100ppm, 200ppm oraz 300ppm Methylisothiazolinone nie wywołały reakcji uczuleniowych na badanych ochotnikach. Dokument opinii naukowej Komitetu wydany w 2003 roku został jednak podsumowany wnioskiem, że nie ma wystarczającej ilości informacji (szczególnie dotyczących badań mutagennych oraz działających szkodliwie na rozrodczość, wraz z dalszymi informacjami dotyczącymi fizyko-chemicznych właściwości, czystości wraz z zanieczyszczeniami oraz przenikalności skórnej w badaniach in vitro), potrzebnych do tego, aby ocenić MI jako środek bezpieczny w stosowaniu w kosmetykach. Zaledwie rok później w 2004 r. kolejny dokument Komitetu Naukowego (SCCNFP/0805/04) przytoczył brakujące badania oraz, na podstawie satysfakcjonujących wyników, podsumował, że Methylisothiazolinone użyty jako środek konserwujący w maksymalnej zawartości 0.01% (100ppm) w gotowym produkcie nie stwarza ryzyka dla zdrowia konsumenta. W 2005 roku opinia Komitetu Naukowego została włączona do tekstu prawnego Dyrektywy 76/768/EWG, załącznik VI, potwierdzając jednocześnie status prawny Methylisothiazolinone, jako dopuszczony środek konserwujący zarówno w produktach kosmetycznych niespłukiwanych (z ang. leave – on) jak i spłukiwanych (z ang. rinse – off) wprowadzanych na rynek Wspólnoty Europejskiej.

dotyczyła dodania pod numerem referencyjnym 57 substancji pod nazwą INCI Methylisothiazolinone z prawnie dopuszczalnym stężeniem 0.01%, bez żadnych ograniczeń lub wymagań w stosunku do rodzaju kosmetyku oraz przy braku wykazania specyficznych warunków stosowania lub ostrzeżeń, które powinny być wydrukowane na etykiecie (cytat poniżej). “SCCNFP uważa, że methylisothiazolinone nie stwarza zagrożenia dla zdrowia konsumentów, jeśli stosuje się go w gotowych produktach kosmetycznych jako środek konserwujący w stężeniu nie większym niż 0.01 %. W związku z tym methylisothiazolinone należy dodać do części 1 załącznika VI do Dyrektywy 76/768/EWG pod numerem referencyjnym 57”. Od tego czasu Methylisothiazolinone funkcjonuje w obecnym prawie kosmetycznym, którym jest europejskie Rozporządzenie Kosmetyczne WE No 1223 /2009, jako dozwolony konserwant, w tej samej pozycji referencyjnej 57, natomiast w załączniku V pod zmienioną nazwą “Wykaz Substancji Konserwujących w Produktach Kosmetycznych”.

DANE HISTORYCZNE Warto wspomnieć, że o wiele wcześniejsza opina Naukowego Komitetu Doradczego Komisji Europejskiej, SCCNFP/0625/02final, dotycząca Methylisothiazolinone została podana do wiadomości publicznej 18 marca 2003 roku. Komisja została wtedy poproszona o odpowiedzi na następujące pytania: • Czy użycie MI w kosmetykach uważa się za bezpieczne? • Czy jest potrzeba uzgodnienia stężenia granicznego w użyciu tej substancji w kosmetykach? W powyższym dokumencie opinii Naukowego Komitetu Doradczego Komisji Europejskiej oceniono toksykologię ogólnoustrojową badanych zwierząt w narażeniu na Methylisothiazolinone biorąc pod uwagę rożne drogi narażenia. Wyniki badań wskazały, że toksyczność ostra doustna podana w wartości LD50 (dawka powodująca

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

PUBLIKACJE NAUKOWE W 2010 roku, czasopismo naukowe „Contact Dermatitis Environmental and Occupational Dermatitis”, opublikowało artykuł na temat przypadków kontaktowego zapalenia skóry, spowodowanych Methylisothiazolinone występującym głownie w farbach malarskich oraz klejach. Siedem pacjentów z podejrzeniem kontaktowego zapalenia skóry, zostało poddanych testom płatkowym zgodnie

1/2014

fot. chromastock

58 |

fot. chromastock

z kryteriami grupy badawczej ICDRG (z ang. International Contact Dermatitis Research Group). Jeden z badanych przypadków dotyczył 57- letniej kobiety z atopowym typem skóry, która zgłosiła się do kliniki dermatologicznej z powodu zmian wypryskowych (z ang. eczematous lesions) na powiekach trwających od około sześciu miesięcy. Pacjentka była poddana wielokrotnemu zabiegowi leczenia przy użyciu m.in. kropli do oczu. Okazało się, że jedynie krople zawierające kortykosteroidy (z ang. costeroid), czyli grupę leków o działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym, przyniosły ulgę w objawach kontaktowego zapalenia skóry, natomiast nie wyleczyły stanu chorobowego. Z kolei pozytywny wynik testu płatkowego potwierdził, że uczulenie spowodowane było MI, znajdującym się w płynie do usuwania makijażu oczu. Zaprzestanie stosowania preparatu kosmetycznego była rozwiązaniem na oczyszczenie zmian chorobotwórczych skory wokół oczu. Na podstawie dalszych wyników badań sierdzono, że potencjał wywołania (z ang. induction) i / lub aktywizacji (z ang. elicitation) uczulenia skóry wzrasta wraz ze stężeniem badanego składnika. Zasugerowano także, że MI posiada bardzo niską wartość progową aktywizacji (z ang. elicitation threshold) podobnie jak w przypadku mieszaniny MCI / MI (Methylchloroisothiazolinone & Methylisothiazolinone) i przypuszcza się, że wynosi poniżej

tym w chusteczkach nawilżających, w opinii grupy naukowców z wydziałów dermatologicznych, wymaga dokładnego uregulowania prawnego. Warto zaznaczyć, że publikacja w Contact Dermatitis była poprzedzona wieloma innymi ar tykułami dotyczącymi stosowania MI w rożnych innych typach produktów (np. chusteczki nawilżające dla dzieci, nawilżający papier toaletowy, itp.,) oraz danymi klinicznymi alarmującymi o zwiększającej się liczbie pacjentów z zapaleniem kontaktowym skóry.

OSTATNIE WYDARZENIA W dniu 12 grudnia 2013 roku Komitet Naukowy ds. Bezpieczeństwa Konsumentów wydał opinię nt. Methylisothiazolinone, dotyczącą wyłącznie uczulenia (SCCS/1521/13). Przedstawione zostały dwa pytania, w stosunku do których naukowcy wydali opinie: • Czy na podstawie nowych dowodów w stosunku do potencjału uczulającego, Komitet Naukowy ds. Bezpieczenstwa Konsumentow uważa, że methylisothiazolinone (MI) jest nadal bezpieczny dla konsumentów jako środek konserwujący w stężeniu do 100 ppm? Jeśli nie, Komitet Naukowy ds. Bezpieczeństwa Konsumentów został poproszony o ponowny przegląd dopuszczonej koncentracji na podstawie nowych danych • Czy Komitet Naukowy ds. Bezpieczeństwa Konsumentów ma jakiekolwiek dalsze wątpliwości w odniesieniu do użycia methylisothiazolinone (MI) w produktach kosmetycznych? Znaczną cześć dokumentu poświecono epidemiologii kontaktowego zapalenia skóry spowodowanej MI. Na postawie dostępnych danych opublikowanych przez dermatologów w celu monitorowania trendów związanych z alergią kontaktową skóry, wywołaną użyciem środków konserwujących, podjęto dalsze decyzje dotyczące użycia konserwantu. Podkreślono także, że MI był odnotowany jako substancja słabo uczulająca w testach wykonanych na świnkach morskich, jednakże został sklasyfikowany jako substancja silnie uczulająca w testach LLNA ( Local Lymph Node Assay), z wartością EC3 równą 0.4% przy użyciu acetonu jako nośnika (wartość EC3% w okolicach jeden i poniżej klasyfikuje się jako silnie lub bardzo silnie uczulająca). Wyniki badań LLNA nie były jednak dostępne w czasie ocen oraz publikacji Komisji Naukowych w 2003 oraz 2004 roku. W dokumencie odniesiono się także do zaobserwowanego wzrostu alergii kontaktowej w użyciu mieszanki MCI / MI w rożnych produktach oraz towarzyszącym przy tym wzroście liczby publikowanych przypadków alergicznego zapalenia skóry, wywołanych w kontakcie z MI i odnotowanych w Europie od 2009 roku. W Niemczech, na przykład, zanotowano rocznie 12 000 pacjentów z pozytywnymi wynikami badań płatkowych na uczulenie MCI / MI, poziom ten wzrósł z 2.3% w 2009 roku do 3.9% w 2011 roku. W Anglii, w mieście Leeds, odnotowano wzrost przypadków alergii skóry z 0.9% do 4.9%, natomiast w mieście Amersham zanotowano wzrost z mniej niż 3% do więcej niż 8%. W Portugalii (Coimbra) reakcje alergiczne spowodowane kontaktem mieszaniny MCI / MI poprzez użycie produktów wzrosły z 1.5% (2006/2007 r.)do 2.9% (2011 r.) oraz 3.6% (2012 r.). Methylisothiazolinone jako pojedynczy alergen został poddany testom oraz badaniom naukowym stosunkowo niedawno. W Niemczech, dla przykładu, w wyselekcjonowanej grupie pacjentów z podejrzeniem ekspozycji kosmetycznej lub ekspozycji związanej z miejscem pracy, reakcja uczuleniowa na MI wzrosła z 1.9% do 4.4% w 2011 roku szczególnie wśród pacjentów płci żeńskiej (188% wzrost) oraz wśród pacjentów z zapaleniem skory twarzy (20% wzrost), sugerując jednocześnie, że zaobserwowany wzrost reakcji uczuleniowych jest najprawdopodobniej powiązany szczególnie

2 ppm. Ponadto, zasugerowano, że MI podlega reakcji krzyżowej z Methylchloroisothiazolinone. Oznacza to, że nie tylko pacjenci którzy byli uprzednio uczuleni na mieszaninę substancji konserwujących MCI / MI mogą reagować negatywnie w kontakcie mieszanki konserwującej, która zawiera wyłącznie Methylisothiazolinone, ale także pacjenci, którzy przede wszystkim są uczuleni na Methylisothiazolinone mogą reagować niekorzystnie na produkty zawierające Methylchloroisothiazolinone & Methylisothiazolinone (MCI / MI). Stosowanie MI w produktach niespłukiwanych, w

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

z narażeniem na produkty kosmetyczne. Dla porównania, podobna sytuacja dotyczyła MI odnotowanego jako środek uczulający w Stanach Zjednoczonych w roku 2013. Na podstawie zebranych danych epidiologicznych w obrębie Europy (Dania, Szwajcaria, Belgia, Wielka Brytania, Finlandia, Portugalia, Niemcy i inne) naukowcy wyciągnęli odpowiednie wnioski. Biorąc pod uwagę aktualne dane kliniczne, zauważyli, że wartość 100 ppm środka konserwującego MI w produktach kosmetycznych nie jest bezpieczna dla konsumentów. Dla produktów niespłukiwanych (łącznie z chusteczkami nawilżającymi) demonstruje się brak bezpiecznych stężeń MI w reakcjach wywołania i aktywacji tego konserwantu. W przypadku produktów spłukiwanych, stężenie MI w maksymalnej wartości 15 ppm (0.0015%) jest uważane za bezpieczne dla konsumenta z uwzględnieniem reakcji wywołania alergii kontaktowej. Brak jest jednak potwierdzających informacji na temat reakcji aktywizacji MI. Ponadto, MI nie powinien być stosowany jako dodatek w produktach kosmetycznych zawierających mieszaninę konserwantów MCI / MI.

PODSUMOWANIE Najnowsza opinia Komitetu Naukowego ds. Bezpieczeństwa Konsumentów, wywołała spore zamieszanie, szczególnie wśród producentów kosmetyków, w tym światowych firm kosmetycznych. Producenci, szczególnie Ci którzy stawiają na pierwszym miejscu bezpieczeństwo użytkownika oraz mają na uwadze swoją markę oraz zaufanie jakim konsumenci obdarzyli te firmy, rozpoczęli intensywne zmiany w procesie stosowania bezpiecznych zamienników, wycofując powoli produkty, które zawierają Methylisothiazolinone. Ponadto, głos brytyjskiego stowarzyszenia pod nazwa CTPA (z ang. Cosmetic, Toiletry & Perfumery Association), powszechnie uważany jako szanowany przedstawiciel przemysłu kosmetycznego przez władze zarówno brytyjskie jak i zainteresowane strony europejskie i międzynarodowe, wpłynął na opinię publiczną w sprawie

MI. Oświadczenie CTPA wydane 19 grudnia 2013 r. podkreśliło wagę problemu, argumentując jednocześnie fakt, że konserwanty odgrywają istotną rolę w utrzymaniu produktów jako bezpieczne w użyciu, oraz że istnieje ograniczona liczba konserwantów dopuszczonych do stosowania w kosmetykach, spośród których można dokonać odpowiedniego wyboru. Z tego powodu przemysł musi podjąć ważną decyzję opartą na informacjach popartych dowodami w procesie możliwych zmian składników w produktach. Dodatkowo w swoim oświadczeniu CTPA zachęcił konsumentów, którzy wykazują reakcję uczuleniową w kontakcie z MI, podczas stosowania kosmetyków, do niezwłocznego kontaktu z producentem, zgłaszając potencjalny problem zdrowotny do linii obsługi klienta. CTPA zaznaczył, że opinie konsumentów są cennym źródłem informacji i na podstawie zgłoszeń użytkowników produktów kosmetycznych władze prawne mogą podjąć odpowiednie działania.

BIBLIOGRAFIA 1

The Scientific Committee On Cosmetic Products And Non-Food Products Intended For Consumers Opinion Concerning Methylisothiazolinone COLIPA n° P94 (SCCNFP/0625/02, final)

The Scientific Committee On Cosmetic Products And Non-Food Products Intended For Consumers Opinion Concerning Methylisothiazolinone COLIPA n° P 94 (SCCNFP/0805/04)

Gavin G. J. et al (2010) „Methylisothiazolinone, an emerging allergen in cosmetics?” Contact Dermatitis 2010: 63: 96–101

Scientific Committee on Consumer Safety SCCS OPINION ON Methylisothiazolinone (P94) Submission II (Sensitisation only) (SCCS/1521/13)

Regulation (EC) No 1223/2009 Of The European Parliament And Of The Council of 30 November 2009 on cosmetic products (recast)

Statement on behalf of the CTPA for BBC Radio 4 You & Yours (Thursday 19th December 2013)

reklama

fot. www.canfieldsci.com/FileLibrary/VISIABrochure.pdf

60 |

Metody oceny działania wyrobów

Badanie pod kontrolą lekarza, najczęściej dermatologa, jest podstawowym narzędziem oceny bezpieczeństwa stosowania danego kosmetyku. W jego ramach przeprowadzane są testy płatkowe, testy otwarte, testy otwarte z powtarzaną aplikacją potencjalnego alergenu ( metoda ROAT) i testy z aplikacją wykonywaną przez grupę ochotników w warunkach domowych ( HUT). W ocenie efektu działania kosmetków na skórę wykorzystuje się dodatkowo badania aplikacyjne instrumentalne i sensoryczne.

kosmetycznych Agnieszka Cegielska kierownik Centrum Badań Klinicznych, Dermscan Poland Sp. z o.o.

tosowanie kosmetyków jest nieodzownym elementem współczesnej cywilizacji i kultury. Sa one powszechnie używane w codziennej pielęgnacji skóry zarówno przez kobiety, jak i mężczyzn, a także w przypadku dzieci. Od aplikowanych produktów oczekuje się z jednej strony skuteczności działania, z drugiej bezpieczeństwa ich stosowania. Stale rosnąca liczba substancji nowo wprowadzanych do produkcji kosmetyków, mających podnosić ich efektywność, wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, takich jak reakcje nadwrażliwości czy alergie. Stąd obowiązkiem producenta jest zarówno ocena bezpieczeństwa preparatu dla zdrowia ludzkiego, jak i potwierdzenie efektów działania deklarowanych dla danego produktu. Ocena bezpieczeństwa oraz rzeczywistego działania gotowych produktów kosmetycznych jest najczęściej przeprowadzana w formie badań aplikacyjnych. Wykonywane są one zarówno przed rejestracją produktu, jak i po niej, gdy producent zmienia skład kosmetyku, bądź chce poszerzyć wskazania do jego stosowania. Wśród tesótw aplikacyjnych wyróżniamy testy instrumentalne, sensoryczne oraz ocenę dermatologiczną.

Analiza sensoryczna danego produktu i jego działania za pomocą zmysłu dotyku, wzroku czy zapachu, może być przeprowadzana bądź przez zespół wyszkolonych osób o wysokiej wrażliwości sensorycznej, bądź przez grupę konsumentów. Ocena dokonywana przez panelistów cechuje się większym obiektywizmem i powtarzalnością wyników. Jednak do jej prawidłowego przeprowadzenia niezbędne jest zapewnienie odpowiednich warunków oraz znormalizowanie metod oceny. Zaletą zaś ocen dokonywanych przez konsumentów jest możliwość uzyskania większej liczby wyników, które następnie mogą być wykorzystane w celach marketingowych. Dodatkowo opinia probantów może wnieść nowe, cenne informacje o produkcie, w tym porównanie go z dotychczas stosowanym. Ograniczeniem tej metody badawczej jest jej subiektywny charakter, stąd ważne jest prawidłowe skonstruowanie ankiety oceniejacej aplikowany kosmetyk. Badania instrumentalne pozwalają na obiektywną ocenę działania produktu. Zazwyczaj dają powtarzalne wyniki, możliwe do przedstawienia w formie liczb. Ich wadą jest zazwyczaj wysoki koszt aparatury oraz konieczność standaryzacji warunków pomiarów. Za pomocą urządzeń możliwa jest ocena m.in. takich parametrów jak: stopień nawilżenia oraz natłuszczenia skóry, przeznaskórkowa utrata wody, głębokość zmarszczek, elastyczność i sprężystość skóry, jej barwa i odcień. Na świecie coraz powszechniej w ocenie instrumentalnej wykorzystuje się aparat do wielopoziomowej analizy właściwości skóry VISIA®.

CHARAKTERYSTYKA URZĄDZENIA Oprogramowanie analizujące stan skóry wykorzystane w Systemie VISIA® zostało opracowane przez firmę Procter&Gamble® pod koniec lat 90-tych jako narzędzie do programów badawczych. Przez lata oprogramowanie przeszło szereg intensywnych testów laboratoryjnych i modernizacji; rodzaje analiz zostały potwierdzone i bazują na licznych pracach badawczych. Zaawansowana technologia VISIA® imponująco zwiększa możliwości przedstawiania w obiektywny sposób wyników badań w praktykach pielęgnacji lub leczenia skóry na całym świecie.

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Przebarwienia UV – skupiska melaniny pod powierzchnią skóry pojawiające się w wyniku uszkodzeń posłonecznych. Zmiany te nie są widoczne gołym okiem, do ich wykrycia wykorzystuje się światło ultrafioletowe, ponieważ melaninę cechuje selektywna absorpcja promieniowania UV. Analiza pozwala zliczyć ilość oraz ocenić zmiany pod względem wielkości i kształtu.

System VISIA® składa się z kabiny, która pozwala na wykonywanie fotografii w bardzo wysokiej rozdzielczości, z dokładnym odwzorowaniem tonów skóry w kontrolowanych warunkach świetlnych. Kabina wyposażona jest w podpórki pozycjonujące czoło i brodę, co zapewnia perfekcyjne ustawienie ochotnika. Wielopunktowy system pozycjonowania ustawienia głowy i podgląd na żywo ujęcia z możliwością nakładania szablonów fotografii z różnych kinetyk ułatwiają pracę. Oprogramowanie pozwala na przechowywanie i dokładną analizę uzyskanych danych pod kątem ośmiu różnych cech, uwzględniając wiek, płeć, rodzaj i stan skóry oraz porównywanie ich z innymi znajdującymi się w bazie. Oprogramowanie umożliwia eksportowanie fotografii oraz wyników w postaci trzech formatów danych, w tym czytelnych wykresów graficznych. Obecnie dostępne są urządzenia z najnowszą szóstą generacją VISIA® z całkowicie nowym system oświetlenia zapewniającym studyjną jakość fotografii twarzy wykonywanych z przodu oraz z obu jej boków. Nową generację cechuje również podwyższona czułość wykrywania cech skóry, możliwość przeprowadzenia analizy rzęs, symulacji procesu starzenia skóry, dopasowywania strefy maskowania twarzy i ukierunkowania analizy funkcji skóry oraz czytelniejsza wizualizacja wyników. VISIA® wykorzystuje trzy typy oświetlenia, każdy z nich pozwala analizować różne cechy: • Światło standardowe – pozwala analizować przebarwienia skóry, zmarszczki, strukturę i pory skóry. • Światło UV – pozwala analizować przebarwienia posłoneczne oraz porfiryny. • Światło o polaryzacji krzyżowej – pozwala analizować przebarwienia i obszary czerwone (naczynka).

Przebarwienia brązowe – zmiany wynikające z nadmiaru melaniny w głębszych warstwach skóry, takie jak: hiperpigmentacja pozapalna, piegi oraz melazma, odpowiadające za nierównomierny wygląd skóry. Do ich wykrycia wykorzystuje się światło o polaryzacji krzyżowej w technologii RBX®. Analiza pozwala zliczyć ilość oraz ocenić zmiany pod względem wielkości i kształtu. Zaczerwienienia – analiza różnorodnych stanów takich

ANALIZOWANE CECHY SKÓRY

jak: trądzik pospolity, stany zapalne, rosacea lub poszerzone naczynka rozpoznawanych w zależności od rozmiaru, kształtu i topografii. Wykorzystuje się tu światło o polaryzacji krzyżowej w technologii RBX®, które zapewnia niezwykle czułą analizę i wizualizację melaniny oraz zmian naczyniowych podpowierzchniowych. Struktura skóry – analiza gładkości powierzchni skóry,

Przebarwienia powierzchowne – brązowe lub czerwone zmiany skórne widziane gołym okiem, takie jak: piegi, blizny potrądzikowe, hiperpigmentacja oraz zmiany naczyniowe. Wymienione zmiany wykrywane są z użyciem oświetlenia standardowego na podstawie różnic koloru i kontrastu z kolorytem otaczającej skóry. Analiza pozwala zliczyć ilość oraz ocenić zmiany pod względem wielkości i kształtu.

gdzie mierzony jest kolor i jednolitość skóry za pomocą różnicowania topografii powierzchni i kontrastu z kolorytem otaczającej skóry.

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

fot. www.laserwelt.com/en/sale/canfield/visia-deluxe/funktionen/

62 | Pory skóry – okrągłe otwory powierzchniowe w ujściach kanałów gruczołów łojowych. Wykrywane w metodzie cieniowania, zmiany są ciemniejsze niż otaczający je ton skóry.

wizualizację wybranego trójwymiarowego obrazu skóry w powiększeniu. Obraz może być obracany pod dowolnym kątem, wykonany w naturalnym kolorze skóry, skali szarości, lub palecie kolorów.

Porfiryny – analiza bakteryjnej wydzieliny czopującej pory skóry, powodującej zmiany trądzikowe. Cechą porfiryn jest fluoroscencyjność w świetle UV, co pozwala na ich dokładna analizę.

INTERPRETACJA WYNIKÓW

Zmarszczki – analiza drobnych linii lub zmarszczek struktury skóry, powiązanych ze spadkiem elastyczności skóry. Analiza pozwala zliczyć ilość oraz ocenić zmarszczki pod względem ich długości i głębokości. Możliwe jest przedstawienie wyników w metodzie 3D, umożliwiającej

reklama

Analiza rzęs: umożliwia ogólną ocenę w skali 1-5 oraz natychmiastową analizę średniej długości i gęstości rzęs. Wyniki

są przedstawiane w postaci ocen numerycznych i wizualizacji graficznych. Może być wykorzystywana w ocenie skuteczności odżywek i/lub tuszy do rzęs. Merytoryczne porównania: umożliwia natychmiastowe porównanie fotografii w dowolnej kombinacji ujęć, analizowanych cech lub kinetyk . Analiza zapewnia wynik w postaci porównania wizualnego, w formie wykresów oraz danych liczbowych i procentowych. Istnieje również możliwość wyboru konkretnego miejsca analizy, powiększenia go i przesuwania dla uzyskania jednocześnie jasnych i prostych porównań. Klasyfikacja skóry w stosunku do grupy porównawczej: umożliwia porównanie cech skóry 100 badanych osób, uwzględniając wiek, płeć, rodzaj i stan skóry oraz porównanie z cechami innymi osób, już znajdujących się w bazie systemu.

Get inspired. Trends & Innovations in the World of Cosmetics Development Find everything you need to develop your product at CosmeticBusiness in Munich â&#x20AC;&#x201C; the trade fair that brings as many as 400 INTERNATIONAL EXHIBITORS and companies together to enhance your cosmetic creations with innovative and inspiring ideas on RAW MATERIALS, MANUFACTURING AND PACKAGING.

International trade fair of the cosmetics supplying industry

05 - 06 June 2014 Munich, Germany News & Networking for the Cosmetics Industry

www.cosmetic-business.com

64 |

Badanie mikrobiologiczne powierzchni - kryteria oceny i metodyka badań

Piotr Nowaczyk, Dorota Merlak

Badanie czystości mikrobiologicznej środowiska produkcji w zakładach przemysłu kosmetycznego - cz. II

Argenta Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. K.

Monitorowanie stanu higienicznego środowiska produkcji kosmetyków poprzez kontrolę czystości powierzchni produkcyjnych, jak również kontrolę higieny rąk i czystości odzieży ochronnej pracowników jest kluczowym elementem zasad Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP) [7].

stotne znaczenie dla bezpieczeństwa produkowanych wyrobów kosmetycznych ma stan higieniczny warunków wytwarzania. Producent kosmetyków jest zobligowany nie tylko do kontroli surowców i wyrobów końcowych, ale także do nadzoru całego cyklu produkcyjnego, a zwłaszcza do wdrożenia Zasad Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP). Kontrola stanu higienicznego obejmuje m.in. środowisko produkcji, w tym zewnętrzne i wewnętrzne powierzchnie urządzeń, maszyn i linii technologicznych, jak i pracowników mających bezpośredni kontakt z surowcem lub wyrobem końcowym. Wskaźnikiem mikrobiologicznej czystości urządzeń i poprawności procesu mycia i dezynfekcji jest stopień zanieczyszczenia powierzchni, określany za pomocą oznaczenia ogólnej liczby drobnoustrojów, obecności drożdży i pleśni, a także - w zależności od potrzeb i specyfiki produktowej przedsiębiorstwa – obecności bakterii chorobotwórczych. Sposób poboru materiału do analizy mikrobiologicznej z różnego rodzaju powierzchni i prawidłowa interpretacja wyników, odgrywają bardzo ważną rolę w tego rodzaju badaniach.

Klasa czystości

Kryteria oceny Brak jest powszechnie akceptowanych kryteriów oceny zanieczyszczenia biologicznego powierzchni. Dane literaturowe zawierają co prawda wskazówki dla zakresów wartości dopuszczalnych, które mogą pomóc w interpretacji wyników, ale należy pamiętać, że mają one charakter względny. Zalecane limity w monitorowaniu zanieczyszczeń mikrobiologicznych pomieszczeń tzw. czystych w działaniu (clean room), wg Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania z dnia 3 grudnia 2002 r. (Dz.U. nr 224, poz. 1882) oraz European Commission guide to good manufacturing practice (EC GMP): Manufacturing of sterile medicinal products (Rev. to Annex 1) przedstawia tabela 1 [cyt.1].

Zalecane limity zanieczyszczeń mikrobiologicznych* Płytki odciskowe (średnica 55mm) CFU/płytkę

Odciski palców (dłoń w rękawiczce z 5 palcami) CFU/rękawiczkę

<1,0 x 100

5,0 x 100

2,5 x 101

5,0 x 101

Tab. 1. Zalecane limity monitorowania zanieczyszczeń mikrobiologicznych pomieszczeń tzw. czystych w działaniu (clean room) [cyt.1]. *-wartości średnie

Z kolei zalecane limity w monitorowaniu zanieczyszczeń mikrobiologicznych pomieszczeń czystych według Farmakopei Amerykańskiej (USP, chapter 1116, US Fed. 209E) przedstawia tabela 2 [cyt.1]. Zalecane limity zanieczyszczeń mikrobiologicznych*

Klasa według US Fed. Std. 209E

Odpowiednik danej klasy wg EC GMP

Płytki odciskowe CFU/24cm2

Odciski palców (dłoń w rękawiczce) CFU/24cm2

100

3,0 x 100

< 1,0 x 100

10000

5,0 x 100 1,0 x 101 (podłoga)

2,0 x 101

100000

nie stosuje się

Tab. 2. Zalecane limity mikrobiologiczne wg Farmakopei Amerykańskiej [cyt. 1]. *-wartości średnie

Dwustopniowe wartości graniczne limitów ostrzegawczych (alert) i limitów reakcyjnych (action) wyznaczone dla stężeń mikroorganizmów otrzymanych przy zastosowaniu metody kontaktowej przedstawia tabela 3 [cyt.1].

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

65 Punkt pomiarowy (wg schematu badań)

Limity ostrzegawcze (alert)

Limity reakcyjne (action)

Środowisko, jednostka

numer punktu

całkowita liczba mikroorganizmów

grzyby (spory)

całkowita liczba mikroorganizmów

grzyby (spory)

Powierzchnie, CFU/m3

1 – 4, 8, 9, 11, 6, 12 5, 10

4,0 x 101 5,0 x 101 2,0 x 102

5,0 x 100 5,0 x 100 1,0 x 101

8,0 x 101 1,0 x 102 4,0 x 102

1,0 x 101 1,0 x 101 2,0 x 101

Przykładową interpretację wyników dla ogólnej liczby jednostek tworzących kolonie uzyskanych metodą manualną lub przy zastosowaniu metody zautomatyzowanej można znaleźć również w materiałach producentów zestawów do pobierania wymazów, takich jak np. firma Liofilchem - tabela 4 [10]. Typ powierzchni

Tab. 3. Limity ostrzegawcze (alert) i reakcyjne (action) [cyt. 1].

Wynik badań mikrobiologicznych

Liczba jtk/płytkę

Nieodpowiedni

>50

Dopuszczalny

26-50

Akceptowalny

0-25

ściany, podłogi, powierzchnie robocze, umywalki, pojemniki

Przykładową interpretację wyników dla ogólnej liczby jednostek tworzących kolonie uzyskanych metodą manualną przy zastosowaniu płytek typu dip-slide przedstawia tabela 5 [11].

Tab. 4. Limity zanieczyszczenia mikrobiologicznego powierzchni [10].

Płyn jtk/ml

10.000.000

100.000

10.000

1.000

50-100

Powierzchnia

>5000 jtk

1.000-5.000 jtk

200-1.000 jtk

50-200 jtk

10-50 jtk

1-10 jtk

Tab. 5. Limity zanieczyszenia mikrobiologicznego powierzchni przy zastosowaniu płytek typu dip-slide [11].

Metodyka badań Z uwagi na brak w prawodawstwie unijnym, a zatem i polskim, stosownych norm ISO dotyczących badań środowiskowych w zakładach przemysłu kosmetycznego, można odnieść się do norm obowiązujących w mikrobiologii żywności, a zwłaszcza do normy horyzontalnej PN – ISO 18593:2005 „Mikrobiologia żywności i pasz. Horyzontalne metody pobierania próbek z powierzchni z użyciem płytek kontaktowych” [8]. Zakres niniejszej normy obejmuje zarówno wykrywanie, jak i określenie liczby żywych drobnoustrojów. Istotne jest, aby laboratorium otrzymało próbkę reprezentatywną dla badanej powierzchni, nie zmienioną warunkami transportu, przechowywaniem ani pozostałością dezynfektanta. Ponadto, powinien zostać opracowany zakładowy program określający miejsca i częstotliwość pobierania próbek. Pobieranie próbek do badań mikrobiologicznych powinno być przeprowadzane wyłącznie przez przeszkolony personel, z użyciem sterylnego sprzętu i z zachowaniem zasad sterylności. Personel pobierający próbki powinien dokładnie znać i stosować procedury pobierania próbek oraz prowadzić niezbędne zapisy pozwalające na identyfikację próbki, badanego obiektu, warunków i czasu pobierania oraz wykonawcy. Próbka powinna być wystarczająco reprezentatywna dla badanego obiektu, a techniki pobierania właściwie dobrane. Ocena zanieczyszczenia mikrobiologicznego powierzchni opiera się na metodach klasycznych i alternatywnych [2].

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Do metod klasycznych należy metoda płytek kontaktowych, metoda wymazów/tkaninowo-gąbkowa, lub metoda wypłukiwania, a materiałem do analiz są próbki pobrane metodą odciskową, wymazy z powierzchni urządzeń, obiektów, odzieży i dłoni pracowników lub też ciecze uzyskiwane z wypłukiwania np. elementów instalacji technologicznej. Wybór metody poboru próbek zależy ściśle od rodzaju badanej powierzchni. Wymazy z powierzchni oceniające skuteczność procesu mycia i dezynfekcji powinny być pobierane zaraz po zakończeniu procesu, ale nie wcześniej niż po upływie czasu karencji dla stosowanego dezynfektanta, podanego w jego specyfikacji [8, pkt 6.1 Normy]. W praktyce oznacza to zwykle czas od 5 do 15 minut od zakończenia dezynfekcji. Płytki kontaktowe lub płyny do wypłukiwania wymazów, jeśli to konieczne, powinny zawierać w swoim składzie neutralizatory środków dezynfekcyjnych. Ze względu na niezwykle dużą różnorodność środków dezynfekcyjnych, nie można ustalić uniwersalnego składu neutralizatora. Wykaz środków neutralizujących przeciwdrobnoustrojową aktywność dezynfektantów określają załączniki norm [3-6], natomiast pełna oferta produktów znajduje się u autorów. Metodę płytek kontaktowych stosuje się do określania stopnia zanieczyszczenia mikrobiologicznego o niskim stopniu zanieczyszczenia powierzchni gładkich, płaskich lub zakrzywionych pod dużym kątem, umożliwiającym całkowite przyleganie agaru. Norma PN – ISO 18593:2005 dopuszcza także stosowanie płytek zanurzeniowych

1/2014

66 | typu dip-slide [8]. Należy pamiętać, że powierzchnie umyte Po pobraniu wymazów, próbki powinny zostać przetransportopoddawane badaniu powinny być wizualnie czyste i przynajmniej wane do laboratorium w pojemniku chłodniczym o temp. 1 - 4°C w osuszone przez ociekanie. Ocena środków do mycia i dezynfekcji czasie do 4 godzin. Badanie powinno rozpocząć się niezwłocznie rąk powinna zostać wykonana bezpośrednio po zakończeniu po dostarczeniu próbki do laboratorium, jednak nie później niż zabiegów, z wizualnie czystych i suchych rąk. Najlepsze wyniki dla 24 godziny od momentu pobrania [8]. Wraz z przekazaniem płytek odciskowych uzyskuje się przy nacisku odpowiadającym próbki do laboratorium, należy dostarczyć protokół pobrania, masie 500g przez 10 sekund uważając, by nie wykonywać przy zawierający minimum następujące informacje: datę i godzinę tym żadnych ruchów bocznych. W celu zapewnienia standaryzacji pobrania, identyfikację miejsca pobrania, zastosowaną procedurę badań można stosować aplikator typu Rodac Weight, spełniający pobierania próbek i identyfikację próbobiorcy, a w przypadku powyższe warunki. wymazów dodatkowo wpisać ilość użytego rozcieńczalnika lub Metoda wymazów może dotyczyć powierzchni nieograniczonej płynu neutralizującego oraz powierzchnię, z której pobrano lub ograniczonej szablonem za pomocą wymazówek, gąbek lub wymaz. Dla ułatwienia obliczeń stosuje się zasadę „ilość płynu = tkanin do wymazów (pełna oferta produktów dostępna jest powierzchni wymazu”. u autorów). Do pobierania wymazów można stosować gotowe wymaW celu izolacji drobnoustrojów, należy posiać wyjściową zówki z pałeczkami z tworzywa sztucznego, zakończone tamponem zawiesinę w objętości 1ml na dwie płytki z pożywką (posiew z bawełny lub tworzywa sztucznego wgłębny) lub po 0,1ml (posiew po(sztuczny jedwab, alginian, nylon, dawierzchniowy). Jeśli spodziewamy się Wymazy z powierzchni oceniające kron) pakowane w sterylne, pojedyndużej liczby drobnoustrojów, należy cze opakowania. Metoda ta służy do skuteczność procesu mycia i dezynfekcji stosować odpowiednie dziesięciooceny czystości dużych powierzchni krotne rozcieńczenia dla uzyskania powinny być pobierane zaraz po o znacznym stopniu zanieczyszczezakończeniu procesu, ale nie wcześniej policzalnej liczby kolonii. Po posiewie nia. Inną metodą poboru wymazów płytki należy odwrócić i inkubować niż po upływie czasu karencji dla są gładkie gąbki z tworzywa nie przez określony czas w odpowiednich stosowanego dezynfektanta. hamującego wzrostu drobnoustrojów warunkach temperaturowych [8]. (np. z celulozy lub poliuretanu) o kształcie sześcianu, pakowane Metoda wypłukiwania jest stosowana dla powierzchni nieodpojedynczo w sterylne woreczki. Gąbki stosuje się do powierzchni powiednich dla wymazów lub odcisków, a więc np. dla butelek lub powyżej 100cm². Trzecim sposobem pobierania wymazu jest słojów i polega na wypłukiwaniu określoną objętością jałowego stosowanie tkaniny – zwilżonego i sterylnego materiału nie płynu izotonicznego, z którego następnie wykonuje się posiew na hamującego wzrostu drobnoustrojów, pakowanego pojedynczo w odpowiednie pożywki [2]. sterylne woreczki – stosowany do powierzchni powyżej 100cm². Czystość opakowań transparentnych można także ocenić Szablon w postaci ramki winien być wykonany z materiału metodą bezpośrednią Richtera, która polega na wprowadzeniu do nieulegającego korozji łatwego do mycia i sterylizacji np. ze stali badanego naczynia upłynnionej (50°C) wcześniej pożywki agaronierdzewnej, o powierzchni od 20 do 100 cm2. wej, a następnie równomiernym rozprowadzeniu na wewnętrznych Metoda wymazów ograniczonych szablonem polega na zastosowaniu wymazówki zwilżonej rozcieńczalnikiem (jego nadmiar usunąć poprzez dociśnięcie wymazówki do ścianki probówki), pobraniu wymazu poprzez przecieranie całej wyznaczonej powierzchni (od 20 do 100cm2) wielokrotnie równolegle do każdego boku szablonu, a następnie odcięciu końcówki wymazówki do pojemnika za pomocą jałowych nożyczek. Metodę wymazów nieograniczonych szablonem stosuje się m.in. do poboru wymazów z rąk pracowników, która polega na wytarciu wymazówką, tamponem lub gąbką wewnętrznej powierzchni obu dłoni, powierzchni między palcami oraz zewnętrznych części palców, w tym miejsc wokół paznokci. Do pobrania wymazów można stosować jeden wilgotny i jeden suchy tampon (lub wymazówkę) do każdej dłoni i 40 ml płynu do płukania, albo jedną gąbkę do obu dłoni, wykorzystując jedną stronę gąbki do starcia jednej dłoni, a druga stronę gąbki do drugiej dłoni oraz 20 ml płynu do płukania. Po pobraniu wymazów cztery tampony lub odcięte końcówki czterech wymazówek umieszcza się w woreczku z 40ml płynu do płukania, a gąbkę w woreczku z 20 ml płynu do płukania. Metoda tkaninowa/gąbkowa polega z kolei na wyjęciu tkaniny lub gąbki z pojemnika za pomocą sterylnej pęsety w jałowych rękawicach, zwilżeniu jej rozcieńczalnikiem (niektóre komercyjne zestawy zawierają gotowe do użycia zwilżone gąbki), pobraniu wymazu z wybranej powierzchni ograniczonej szablonem o wymiarach 10 cm x 10cm w dwóch prostopadłych kierunkach, zmieniając strony tkaniny lub gąbki, a następnie umieszczeniu z powrotem w pojemniku i dodaniu wystarczającej objętości rozcieńczalnika, by tkanina lub gąbka były wilgotne w trakcie analizy.

ściankach naczynia. po zastygnięciu opakowanie przykrywa się folią lub papierem, inkubuje, po czym liczy się wyrosłe kolonie. Wynik podaje się w jtk na całkowitą powierzchnię wewnętrzną lub w przeliczeniu na jednostkę powierzchni opakowania [2]. Do metod alternatywnych oceny zanieczyszczenia mikrobiologicznego powierzchni należą szybkie metody typu Contam Swab [9], które umożliwiają monitorowanie stanu higienicznego całego procesu technologicznego. Metody takie pozwalają na określenie stopnia zanieczyszczenia powierzchni linii produkcyjnych w prosty sposób bez konwencjonalnego wyposażenia laboratoryjnego. Po pobraniu wymazu z badanej powierzchni, próbka jest wprowadzana do pożywki selektywnej z indykatorem, umożliwiającym wykrycie obecności specyficznego enzymu lub metabolitu drobnoustrojów. Po inkubacji zmiana zabarwienia pożywki wskazuje na obecność określonych drobnoustrojów [2,9]. Innym sposobem oceny zanieczyszczenia mikrobiologicznego powierzchni jest system monitorowania higieny z zastosowaniem luminometru, np. Hygiena. Metoda polega na oznaczaniu stężenia ATP (adenozynotrifosforan), a wynik podaje się w tzw. względnych jednostkach świetlnych (RLU). Zaletą tej metody jest krótki czas pomiaru trwający zaledwie kilkanaście sekund, co daje możliwość natychmiastowego podjęcia działań korygujących, np. wydłużenie procesu mycia i dezynfekcji, zwiększenie stężenia środka myjącego i dezynfekującego lub zmiana preparatu. Te szybkie metody alternatywne stosuje się głównie z celu oceny stopnia zanieczyszczenia lub efektywności procesu mycia i dezynfekcji [2]. Wykorzystanie metod alternatywnych jest dopuszczalne pod warunkiem ich walidacji w odniesieniu do metod referencyjnych.

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Z uwagi na fakt, że metoda płytek kontaktowych i metoda tkaninowa / gąbkowa nie dają najczęściej takich samych wyników, w sprawozdaniu należy podać metodę, której użyto w badaniach. Zgodnie z normą PN – ISO 18593:2005 [8], w metodzie płytek kontaktowych wynik uzyskuje się poprzez podzielenie liczby charakterystycznych kolonii przez powierzchnię płytki (czyli 25cm2), a wynik podaje się jako liczbę jednostek tworzących kolonie (jtk) na 1 cm2 powierzchni. Jeśli powierzchnia wymazu (włączając tkaninę i gąbkę) jest zdefiniowana, wówczas do określenia liczby jtk/cm2 badanej powierzchni stosuje się wzór [8]: Ns - liczba jtk w 1ml rozcieńczalnika (lub płynu neutralizującego) F – ilość ml rozcieńczalnika (lub płynu neutralizującego) A - powierzchnia wymazu w cm2 D - odwrotność posiewanego rozcieńczenia

Jeśli powierzchnia wymazu nie została zdefiniowana, należy podać liczbę jtk na wymaz Nsw używając wzoru [8]:

Nsw = N x F x D

N- liczba jtk w 1ml rozcieńczalnika (lub płynu neutralizującego) F – ilość ml rozcieńczalnika (lub płynu neutralizującego) D - odwrotność posiewanego rozcieńczenia

Wyznaczanie dolnego zakresu pomiarowego wylicza się tak, jak gdyby na płytce po posiewie wymazu z rutynowo stosowanej powierzchni i rutynowej posianej objętości rozcieńczalnika wyrosła 1 kolonia. Obliczona wartość jest teoretyczną granicą wykrywalności dla stosowanej metody.

Podsumowanie Ocena mikrobiologiczna stanu higieny środowiska produkcji jest elementem rutynowych badań w zakładach wytwarzających produkty kosmetyczne. Otrzymanie wiarygodnych wyników badań w równym stopniu zależy od sposobu poboru prób do badań, jak i zastosowanych metod analitycznych. Pewne trudności może nastręczać interpretacja wyników badań. Nieodzownym elementem jest w tym przypadku wprowadzenie odpowiednich kryteriów oceny czystości powierzchni. W publikacji przedstawiono sugerowane zakresy wartości referencyjnych, które powinny ułatwić interpretację wyników badań.

Piśmiennictwo

1. Górny R.L.: Biologiczne czynniki szkodliwe: normy, zalecenia i propozycje wartości dopuszczalnych. Podst. i Met. Oceny Środ. Pracy. 41, 17-39, 2004. 2. Libudzisz Z., Kowal K., Żakowska Z. i wsp.: Mikrobiologia techniczna. Mikroorganizmy w biotechnologii, ochronie środowiska i produkcji Żywności. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa, 2008. 3. PN-EN 1276:2000 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa zawiesinowa metoda określania działania bakteriobójczego chemicznych środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych stosowanych w sektorze żywnościowym, warunkach przemysłowych i domowych oraz zakładach użyteczności publicznej. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1). 4. PN-EN 13697:2002 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa metoda określania, na nieporowatych powierzchniach, działania bakteriobójczego i/lub grzybobójczego chemicznych środków dezynfekcyjnych stosowanych w sektorze żywnościowym, warunkach przemysłowych i domowych oraz zakładach użyteczności publicznej. Metoda badania (bez działania mechanicznego) i wymagania (faza 2/etap 2). 5. PN-EN 13704:2004 Chemiczne środki dezynfekcyjne. Ilościowa zawiesinowa metoda określania działania sporobójczego chemicznych środków dezynfekcyjnych stosowanych w sektorze żywnościowym, warunkach przemysłowych i domowych oraz zakładach użyteczności publicznej. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1). 6. PN-EN 1650:2008 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa zawiesinowa metoda określania działania grzybobójczego lub bójczego wobec grzybów drożdżopodobnych chemicznych środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych stosowanych w sektorze żywnościowym, warunkach przemysłowych i domowych oraz zakładach użyteczności publicznej. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1). 7. PN – EN ISO 22716:2009. Kosmetyki. Dobre Praktyki Produkcji (GMP). Przewodnik Dobrych Praktyk Produkcji. 8. PN – ISO 18593:2005. Mikrobiologia żywności i pasz. Horyzontalne metody pobierania próbek z powierzchni z użyciem płytek kontaktowych i wymazów. 9. Specyfikacja produktowa Contam Swab – zestaw do określania zanieczyszczenia mikrobiologicznego prosto z powierzchni (dostępne u autorów). 10. Specyfikacja produktowa płytek kontaktowych (dostępne u autorów). 11. Specyfikacja produktowa płytek typu dip-slide (dostępne u autorów).

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

reklama

Interpretacja wyników badań

reklama

68 |

Badania reologiczne i sensoryczne stosowane do oceny preparatów kosmetycznych

Badania sensoryczne są jedną z najważniejszych metod oceny kosmetyków, stosowane zarówno w trakcie opradr hab. inż., prof. nadzw. PK Barbara Tal – Figiel, dr inż. Wiesław Figiel cowywania nowych receptur jak i podczas potwierdzenia PK, WIiTCh, Katedra Inżynierii Chemicznej i Procesowej skuteczności wyrobu. Podczas gdy badania chemiczne charakteryzują skład chemiczny i wartość odżywczą produktu, badania fizyczne jego właściwości reologiczne i strukturalne, zaś badania mikrobiologiczne rodzaj i ilość mikroflory (o pozytywnym lub negatywnym działaniu), badania sensoryczne charakteryzują produkt kosmetyczny w kategoriach najbardziej zbliżonych do doznań będących codziennie udziałem każdego człowieka podczas aplikacji kosmetyku na skórę. dr Joanna Płocica, Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o.

łaściwości reologiczne preparatów kosmetycznych w dużym stopniu decydują o ich cechach użytkowych i tym samym wpływają na ich jakość. Badania reologiczne preparatów kosmetycznych można przeprowadzać na każdym etapie produkcji, badaniu poddaje się zarówno czyste surowce, półprodukty jak i produkt finalny. Istnieje ścisły związek pomiędzy wynikami analizy sensorycznej a pomiarami reologicznymi, co pozwala częściowo zastąpić badania sensoryczne, które są stosunkowo długotrwałe, badaniami reologicznymi. W ciągu kilku ostatnich lat badania sensoryczne kosmetyków stosowane zarówno w celach naukowych jak i aplikacyjnych, rozwinęły się od prostych ocen wykonywanych kilkoma metodami różnicowymi lub przy użyciu tradycyjnych opisowych skal kategorii, do pozycji, jaką zajmują obecnie, czyli odrębnej zaawansowanej dziedziny badań analitycznych, dostarczających unikalnych informacji niemożliwych do osiągnięcia innymi metodami [1]. W sensorycznych badaniach laboratoryjnych „aparatem pomiarowym” jest zespół sensoryczny, czyli wybrani oceniający, którzy są przeszkoleni według ustalonych, znormalizowanych kryteriów. Paneliści są systematycznie kontrolowani w celu zapewnienia poprawności przeprowadzonych przez nich badań. W przypadku, gdy wyniki badań obarczone są błędem, są niedokładne lub niepowtarzalne, nie mogą być brane pod uwagę. W takim przypadku nawet zastosowanie metod statystycznych do opracowywania wyników nie jest w stanie ich uwiarygodnić. Dlatego w większości dziedzin analitycznych istnieją standaryzowane procedury kalibracji każdej zastosowanej metody oraz każdego instrumentu pomiarowego, a także monitoringu pracy instrumentu [1-3].

poduszki, jednolitość, przyczepność, kleistość, tłustość i natłuszczenie, wchłanianie oraz wygładzanie. Badania przeprowadzono na terenie Politechniki Krakowskiej. Testy związane z doborem zespołu sensorycznego opracowano na podstawie literatury przedmiotu oraz norm z zakresu analizy sensorycznej. Celem wstępnej selekcji było wybranie osób, które potrafiły wykonać poprawnie podstawowe oznaczenia, dotyczące sprawdzenia wrażliwości sensorycznej. W pierwszym etapie selekcji sensorycznej przeprowadzono badania pod względem zdolności rozróżniania barwy. W tym celu użyto tablice pseudoizochromatyczne Ishihary. Spośród 38 osób, które wzięły udział w badaniu, tylko dwie wykazały nieprawidłowości wzrokowe. W kolejnym etapie sprawdzono wrażliwość węchową kandydatów. W tym celu wybrano metodę bezpośredniej oceny zapachu w kolbach według normy PN-EN ISO 5496. W szkoleniu i kwalifikacji do zespołu sensorycznego, wykorzystano między innymi takie olejki eteryczne, jak: olejek geraniowy, lawendowy, różany, paczuli, waniliowy, eukaliptusowy oraz pomarańczowy. Osoby, które uzyskały mniej niż 70% możliwych punktów, zostały wykluczone z dalszych oznaczeń. Następny test, któremu poddano kandydatów do zespołu sensorycznego miał na celu sprawdzenie czucia powierzchniowego, które może być odbierane przez skórę, np. opuszkami palców. Panelistów poproszono o ocenę peelingów kosmetycznych o rożnej ziarnistości. W tym celu wykorzystano peeling zawierający sól morską, cukier z trzciny cukrowej, pestki truskawek, łupinki orzechów makadamamia oraz rozdrobniony pumeks. Wykorzystano metodę trójkątną, która polega na podawaniu oceniającym trzech próbek, z których dwie są takie same, a jedna rożni się od pozostałych. Warunkiem zakwalifikowania do dalszych oznaczeń było uzyskanie co najmniej 4 poprawnych identyfikacji próbek dla zestawu składającego się z 5 powtórzeń. W drugim etapie przeprowadzono oznaczenia, badające zmysł czucia głębokiego, który jest szczególnie istotny przy ocenie konsystencji kosmetyków. Oceniających poproszono o uszeregowanie 9 próbek emulsji kosmetycznych. Próbki różniły się od siebie stężeniem emulgatora (lanoliny) użytego do wytwarzania badanych emulsji. Wartość krytyczna współczynnika korelacji rang Spearmana dla metody szeregowania została ustalona na poziomie 0,7. Parametry, podlegające ocenie sensorycznej podczas badania preparatów kosmetycznych, przedstawiono i zdefiniowano w tabelach 1 i 2.

Analiza sensoryczna Analiza sensoryczna została wykonana przez zespół sensoryczny, była to grupa osób wybrana według określonych kryteriów, która po przejściu określonego szkolenia i treningu jest w stanie dostarczyć wnikliwej i precyzyjnej informacji o sensorycznej jakości produktu, będącego przedmiotem oceny. Ocenę badanych preparatów kosmetycznych przeprowadził zespół sensoryczny składający się z 30 osób, byli to wybrani oceniający z grupy 38 osobowej. Celem przeprowadzonych badań była ocena preparatów firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o. Do oznaczeń wybrano takie cechy jak: barwę, zapach, konsystencję, stopień rozprowadzania preparatu na skórze, efekt

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

69 Cecha

Definicja

Sposób wykonywania badania

Efekt poduszki

Jest to ilość emulsji odczuwalna pomiędzy palcami (wskazującym i kciukiem) podczas pocierania ich o siebie. Efekt poduszki jest tym silniejszy im więcej emulsji wyczuwa się między palcami.

Produkt należy nabrać ze zlewki palcem wskazującym, następnie pocierać palec wskazujący kciukiem. Oceniający ma za zadanie określić wyczuwalną ilość emulsji.

Jednolitość

Oznacza produkt o jednorodnej konsystencji, gładkiej powierzchni, bez widocznych niejednolitych fragmentów i pęcherzyków powietrza.

W pierwszej kolejności ocenia się wzrokowo jednolitość i gładkość preparatu w zlewce. Następnie należy nanieść niewielką ilość preparatu na oczyszczoną skórę przedramienia i ocenić wzrokowo czy preparat ma gładką powierzchnię.

Konsystencja

Jest wynikiem gęstości i spójności emulsji

W zlewce zawierającej badany produkt należy zanurzyć palec wskazujący pod kątem 45-60º i szybko wyciągnąć. Należy zwrócić uwagę na opór kremu podczas zanurzenia palca oraz kontaktu palca z kremem podczas jego wyciągania.

Przyczepność

Oznacza możliwość nabierania preparatu na opuszek palca. Kosmetyk o dobrej przyczepności łatwo można nabrać z naczynia palcem.

Ze zlewki, w której znajduje się badany kosmetyk, należy pobrać niewielką ilość preparatu na opuszek palca. Preparaty kosmetyczne, które charakteryzują się dobrą przyczepnością łatwo się nabierają, na opuszku tworzy się trwały charakterystyczny stożek, który nie spływa i nie rozlewa się.

Tab. 1. Badane cechy produktów kosmetycznych. [2]

Cecha

Definicja

Sposób wykonywania badania

Rozprowadzanie

Łatwe rozprowadzanie preparatu na skórze.

Preparat należy rozprowadzić na oczyszczonej skórze przedramienia. W trakcie rozcierania kosmetyku na powierzchni naskórka należy ocenić opór, jaki stawia emulsja podczas aplikacji.

Kleistość

Oznacza stopień pozostawiania lepkiej, kleistej warstwy po aplikacji kosmetyku na skórze.

Kosmetyk nanieść na, uprzednio oczyszczoną skórę przedramienia. Rozprowadzić palcem, a następnie przycisnąć dłoń do posmarowanego miejsca i sprawdzić czy się klei.

Tłustość i Natłuszczanie

Tłustość oznacza stopień pozostawienia na skórze tłustego depozytu bezpośrednio po aplikacji, natomiast natłuszczanie oznacza również stopień pozostawienia na skórze tłustego depozytu, ale po upływie pół godziny od aplikacji kosmetyku.

Wchłanianie

Preparat szybko wchłania się w warstwę zewnętrzną naskórka

Niewielką ilość preparatu należy nanieść na oczyszczoną skórę, następnie rozprowadzić palcem na powierzchni skóry i ocenić, po jakim czasie preparat całkowicie wchłania się w naskórek

Wygładzanie

Oznacza stopień wygładzania skóry po określonym czasie od zastosowania

Preparat nanieść i rozprowadzić na oczyszczonej skórze przedramienia, po upływie pół godziny oraz godziny, należy ocenić gładkość skóry posmarowanej kosmetykiem, w porównaniu z obszarem nieposmarowanym.

Tab. 2. Badane efekty preparatów kosmetycznych na skórze. [2]

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

Niewielką ilość preparatu kosmetycznego należy nanieść na oczyszczona skórę przedramienia, rozprowadzić palcem na powierzchni skóry. Następnie przycisnąć dłoń do posmarowanego miejsca sprawdzając, czy pozostał tłusty film.

70 |

Zapach

Konsystencja Rozprowadzanie

Wchłanianie/ Tłustość

Efekt poduszki/ Przyczepność / Kleistość Wygładzanie

Jednolitość

Skala

bardzo przyjemny zapach

bardzo ciężka

bardzo trudno się rozprowadza

bardzo ciężko się wchłania/ pozostawia tłusty film

bardzo duży

bardzo dobra

jednorodna

przyjemny zapach

ciężka

trudno się rozprowadza

ciężko się wchłania/ taka sobie

duży

dobra

pęcherzyki powietrza

taki sobie

średnia

średnio się rozprowadza

średnio się nabiera/ średnio tłusta

średni

taka sobie

delikatne grudki

niezbyt przyjemny

lekka

łatwo się rozprowadza

dobrze się wchłania / lekko tłusta

mały

niezbyt dobra

wyczuwalne grudki

bardzo lekka

bardzo łatwo się rozprowadza

bardzo dobrze się wchłania /brak filmu

prawie wcale

brak przyczepności / nie wygładza

rozwarstwia się

nieprzyjemny zapach

Tab. 3. Opracowanie analizy sensorycznej

W dalszej kolejności zespół przeprowadził ocenę wybranych cech, korzystając ze skali liczbowo – interwałowej. W tego typu skalach, określenia słowne dla każdego stopnia skali są zastąpione liczbami, którym przypisuje się „interwałowe”, a więc matematyczne właściwości (tabela 3). Analizę sensoryczną przeprowadzono na kosmetykach firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o z linii

Tutti Frutti. Przebadano masła (malina & jeżyna, wiśnia & porzeczka, karmel & cynamon), mus (brzoskwinia & mango) oraz peelingi (wiśnia & porzeczka, malina & jeżyna, granat & pitaja). Na rysunkach 1, 2, 3 i 4. przedstawiono wyniki analizy sensorycznej wybranych preparatów kosmetycznych firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o z linii Tutti Frutti.

Rys. 3. Profil oceny sensorycznej masła do ciała jeżyna & malina z linii Tutti Frutti firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o.

Rys. 1. Profil oceny sensorycznej masła do ciała wiśnia & porzeczka z linii Tutti Frutti firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o .

Rys. 4. Profil oceny sensorycznej musu do ciała brzoskwinia & mango z linii Tutti Frutti firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o.

Rys. 2. Profil oceny sensorycznej masła do ciała karmel & cynamon z linii Tutti Frutti firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o .

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Analizując wyniki oceny sensorycznej, przedstawionej na rysunkach od 1 do 3 można stwierdzić, że wszystkie oceniane masła do ciała dobrze się wchłaniają, łatwo rozprowadzają i nie pozostawiają tłustego filmu na skórze oraz wygładzają miejsca, na które zostały zaaplikowane. Kosmetyk po rozprowadzeniu na skórze nie klei się. Dodatkowo badane preparaty cechują się dobrą przyczepnością, która jest ważną cechą podczas nabierania preparatu z opakowania. Porównując ocenę sensoryczną maseł z linii Tutti Frutti (wiśnia & porzeczka, jeżyna & malina, karmel & cynamon) z oceną musu (brzoskwinia & mango) do ciała z tej samej linii (rys. 4), można zauważyć, że w przypadku oceny przyczepności, kleistości, efektu poduszki i jednolitości kosmetyku wyniki się pokrywają. Mus brzoskwinia & mango (rys. 4) posiada nieznacznie lżejszą konsystencję, lepiej się wchłania i rozprowadza na skórze od badanych maseł do ciała. Kolejnym zadaniem zespołu sensorycznego była ocena intensywności zapachu wybranych maseł i musu do ciała z linii Tutti Frutti firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o (rys. 5 i 6).

Z przedstawionych na rysunku 6 wyników analizy sensorycznej wynika, że peeling cukrowy brzoskwinia & mango jest peelingiem najmocniej wygładzającym skórę spośród trzech, poddanych badaniu.

Rys. 7. Ocena sensoryczna pożądalności zapachu wybranych peelingów z linii Tutti Frutti firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o.

Ostatnim zadaniem zespołu sensorycznego była ocena pożądalności zapachu wybranych peelingów (rys. 7) z linii Tutti Frutti. Paneliści oceniali peelingi, tj. peeling cukrowy o zapachu brzoskwinia & mango, wiśnia & porzeczka oraz myjący liczi & rambutan. Najbardziej przyjemny zapach spośród trzech badanych kosmetyków posiadał peeling wiśnia & porzeczka. W dalszej części wykonano badania reologiczne za pomocą reometru rotacyjnego HAAKE RS75, stosując układ stożek-płytka o średnicy 60 mm i kącie 0,5°. Właściwości reologiczne badano w temperaturze 32°C, jest to temperatura rozprowadzania preparatu na skórze.

Badania reologiczne

Rys. 5. Ocena zapachu maseł i musu z linii Tutti Frutti firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o.

Właściwości reologiczne emulsji kosmetycznej zależą od wielu parametrów, spośród których najważniejsza jest lepkość pozorna. W przypadku wielu preparatów kosmetycznych wysoka lepkość pozorna postrzegana jest przez użytkowników kosmetyków jako odpowiednik koncentracji substancji aktywnych, skuteczności ich działania i tym samym wysokiej jakości wyrobu. Właściwości reologiczne emulsji kosmetycznych stanowią cenne informacje, dotyczące właściwości użytkowych produktu, tj. czasu kontaktu ze skórą lub włosami, na które zostały naniesione, łatwości ich spłukiwania czy rozsmarowywania. Wysoka lepkość pozorna kosmetyku może powodować trudności, np. w rozprowadzaniu preparatu na skórze, a co za tym idzie, dłuższy czas kontaktu wyrobu z miejscem jego aplikacji. Z drugiej strony wysoka lepkość pozorna jest zaletą, szczególnie w przypadku kosmetyków o działaniu regenerującym, łagodzącym podrażnienia, a także preparatów ochronnych tworzących warstwę okluzyjną na skórze. W przypadku zbyt niskiej lepkości pozornej kosmetyku, preparat może rozlewać się na dłoni podczas aplikacji, co nie jest wskazane np. w przypadku balsamu do ciała, czy musu [4-8]. Właściwości użytkowe preparatów w dużym stopniu uzależnione są od ich granicy płynięcia. Jej wartość stanowi cenne informacje o doborze sposobu aplikacji produktów, rodzaju opakowania i sposobu dozowania, umożliwiających łatwe i wydajne ich stosowanie. Dodatkowo można stwierdzić, że właściwości reologiczne stanowią podstawę klasyfikacji preparatów do danej grupy asortymentowej.

Z oceny sensorycznej zapachu, przedstawionej na rysunku 5. wynika, że najbardziej przyjemny zapach posiada masło wiśnia & porzeczka oraz mus brzoskwinia & mango. Kolejnym etapem badań sensorycznych była ocena peelingów do ciała z linii Tutti Frutti (wiśnia & porzeczka – peeling, brzoskwinia & mango – peeling cukrowy i liczi & rambutan – peeling myjący). Poproszono panelistów o ocenę wygładzania skóry po zastosowaniu preparatu oraz pożądalności zapachu.

Rys. 6. Ocena sensoryczna wygładzania skóry po zastosowaniu wybranych peelingów

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

72 |

Z przedstawionych na rysunku 8 pomiarów reologicznych trzech wybranych maseł do ciała z linii Tutti Frutti, można zauważyć znaczne dysproporcje między krzywą płynięcia masła jeżyna & malina, a krzywą płynięcia masła karmel & cynamon. Te same zmiany widoczne są w przypadku krzywych płynięcia wiśnia & porzeczka i karmel & cynamon. Analizując wyniki przeprowadzonej oceny sensorycznej maseł do ciała (rys. 1, 2, 3), widać że osoby wykonujące oznaczenia sensoryczne oceniły wszystkie masła tak samo. Wyniki badań sensorycznych na rysunkach 1, 2, 3 pokrywają się. Receptury wybranych do badań maseł do ciała z linii Tutti Frutti różnią się zastosowanym modyfikatorem lepkości, czego nie wykryto organoleptycznie z powodu prawie identycznej ich konsystencji. Różnice te jednak zostały wykryte podczas badania aparaturowego, co przedstawiono na rysunku 8.

W pomiarach reologicznych bardzo ważna jest właściwa interpretacja ich wyników. Jako test podstawowy pomiarów reologicznych można traktować wyznaczenie krzywych płynięcia. Więcej informacji na temat krzywych płynięcia można uzyskać opisując, te krzywe odpowiednimi modelami reologicznymi. Występuje w nich wiele zmiennych takich jak: temperatura, szybkość ścinania oraz

Kosmetyk posiadający niższą granicę płynięcia będzie miał lżejszą konsystencję, a tym samym lepiej będzie się rozprowadzał na skórze. lepkość pozorna. Właściwości reologiczne kosmetyków zależą od ich struktury, która wynika z zastosowanych składników. Struktura gotowego produktu kosmetycznego jest złożona. Oprócz podstawowych składników, koniecznych do tworzenia emulsji, takich jak: faza olejowa, wodna i mieszanina emulgatorów, produkt zawiera także substancje pomocnicze, zależne od jego przeznaczenia. Należą do nich między innymi antyoksydanty czy też substancje konserwujące. Samo rozprowadzanie preparatu na skórze przebiega w bardzo szerokich granicach szybkości ścinania (10 – 1000s-1). W procesie tym wyróżnia się drugie i pierwsze wrażenie (odczucie). Pierwsze odczucie dotyczy momentu rozprowadzania preparatu na skórze i jest ściśle powiązana z granicą płynięcia i lepkością pozorną w dolnym zakresie szybkości ścinania. Drugie odczucie ma związek z końcowym etapem tego procesu, gdy rozprowadzona warstwa preparatu pokrywa równomiernie powierzchnię skóry, natomiast sam preparat jest wcierany i powiązane jest to z lepkością pozorną, określoną dla górnego zakresu szybkości ścinania. W związku z tym jako podstawowe parametry reologiczne, wykorzystywane w ocenie badanych kosmetyków, przyjęto granicę płynięcia (jeśli występowała) oraz wartości lepkości pozornej w zakresie szybkości ścinania 100 – 10000s-1, która charakteryzuje drugie odczucie i pozwala na ocenę finalnego stopnia rozprowadzenia preparatu na skórze [6-8]. Przeprowadzając analizę sensoryczną wybranych preparatów kosmetycznych z linii Tutti Frutti firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o równocześnie przeprowadzono badania reologiczne tych preparatów. Wyniki badań reologicznych przedstawiono na rysunkach 8, 9 i 10.

Rys.9. Zestawienie krzywej płynięcia masła do ciała wiśnia & porzeczka z krzywą płynięcia musu do ciała brzoskwinia & mango firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych firmy Farmona Sp. z o.o w temperaturze 32oC.

Rys.10. Zestawienie krzywych lepkości pozornej musu brzoskwinia & mango oraz masła wiśnia & porzeczka z linii Tutti Frutti firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o w temperaturze 32oC.

Analizując wyniki pomiarów reologicznych, przeprowadzonych na wybranych kosmetykach do ciała z linii Tutti Frutti, można stwierdzić, że mus brzoskwinia & mango posiada niższą granicę płynięcia (rys. 9) niż masło wiśnia & porzeczka. Właściwości użytkowe preparatów w dużym stopniu uzależnione są od ich granicy płynięcia. Kosmetyk posiadający niższą granicę płynięcia będzie miał lżejszą konsystencję, a tym samym lepiej będzie się rozprowadzał na skórze. Zestawiając te wyniki badań z wynikami analizy sensorycznej można zaobserwować występującą zależność pomiędzy nimi. Analiza sensoryczna wykazała, że badane masła posiadają cięższą konsystencję, niż

Rys.8. Zestawienie krzywych płynięcia maseł do ciała wiśnia & porzeczka, jeżyna & malina oraz karmel & cynamon z linii Tutti Frutti firmy Laboratorium Kosmetyków Naturalnych Farmona Sp. z o.o w temperaturze 32oC.

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

mus brzoskwinia & mango. Takie same wyniki dały wykonane pomiary reologiczne. Na rysunku 10 przedstawiono wyniki pomiarów lepkości pozornej dla musu brzoskwinia & mango i masła wiśnia & porzeczka, z których wynika, że nieznacznie niższą lepkość pozorną posiada mus. Preparat ten będzie posiadał lżejszą konsystencje i lepiej będzie się rozprowadzał na skórze w porównaniu do badanego masła do ciała z linii Tutti Frutti.

Podsumowanie Analiza sensoryczna i badania reologiczne mogą być stosowane w trakcie opracowywania nowych receptur kosmetyków oraz oceny gotowych produktów kosmetycznych. Metody te umożliwiają dostosowanie kosmetyku do potrzeb konsumentów. W przypadku analizy sensorycznej główną rolę odgrywa człowiek, stąd tak ważne jest szkolenie i ciągłe udoskonalenie jego sprawności sensorycznej. Szczególnie ważny jest dobór odpowiedniej skali ocen w zależności od badanego przypadku.

Właściwości reologiczne emulsji kosmetycznej zależą od wielu parametrów, spośród których najważniejsza jest lepkość pozorna.

Opisane powyżej metody badawcze pozwalają na podniesienie konkurencyjności wyrobów przez zwiększenie ich atrakcyjności dla konsumentów.

Literatura 1. Baryłko – Piekielna N., Matuszewska I., Sensoryczne badanie żywności, Wyd. Wydawnictwo Naukowe PTTŻ 2009. 2. Płocica J., Turek P., Figiel W., Tal – Figiel B., Rola oznaczeń sensorycznych w ocenie nowych produktów na przykładzie kosmetyków naturalnych firmy Laboratorium Kosmetyków

Podstawą obiektywnej oceny sensorycznej jest prawidłowe przeprowadzenie badań oraz ich właściwa interpretacja. Wpływ na wyniki badań sensorycznych może mieć wiele czynników, takich, jak: stan zdrowia, samopoczucie, zdenerwowanie, zmęczenie, odczucie głodu i sytości, zmęczenie fizyczne oraz hałas, rozmowa i zapach w miejscu przeprowadzanego badania. Protokół badań, wykorzystany do przeprowadzenia badań sensorycznych, powinien być tworzony indywidualnie dla każdego typu produktu i może ulec zmianie w zależności od charakteru deklaracji marketingowych. Analiza sensoryczna, ma ścisły związek z pomiarami reologicznymi. Granica płynięcia ma istotne znaczenie przy pobieraniu i rozsmarowywaniu preparatu kosmetycznego na skórze. Stąd jej wartość wpływa na subiektywną ocenę konsystencji badanych preparatów. Właściwie prowadzone pomiary reologiczne pozwalają na obiektywne i szybkie sprawdzenie parametrów, będących miarą jakości badanych emulsji.

Naturalnych Farmona, Polish Journal of Cosmetology, 2013, 16(2): 163-167. 3. Płocica J., Figiel W., Tal – Figiel B., Badania sensoryczne wybranych preparatów firmy Farmona z linii „Czekoladowe delicje”, Polish Journal of Cosmetology, 2012, 15(2): 134-137. 4. Susło E., Zieliński R., Właściwości reologiczne kremów kosmetycznych, Zeszyty Naukowe, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, 2012, 244, 32-46. 5. Sikora M., Modyfikatory reologii – istotnego parametru wyrobów kosmetycznych, Chemical Review, 2006, styczeń, 6. Tal – Figiel B., Emulsions in cosmetics and medicine, Inżynieria Chemiczna i Procesowa, 2006, 27/2, 403-419. 7. Brummer R., Hamer G.: Rheological Methods to Characterize Cosmetic Products; Second World Congress on Emulsion, 1997, 2, 2-4. 8. Brummer, R.; Godersky, S., Rheological studies to objectify sensations occurring when cosmetic emulsions are applied to the skin, Colloids and Surfaces – A – Physiochemical and Engineering Aspects, 1999 , 1- 2, 89 – 94.

reklama

Program badania biegłości - kosmetyki i produkty pielęgnacyjne (COSMETICS), organizowany przez LGC Standards, powstał aby umożliwić laboratoriom wykonującym analizy kosmetyków i produktów pielęgnacyjnych monitorowanie ich sprawności oraz porównanie z wynikami podobnych laboratoriów. Cechy programu: • Umożliwia zademonstrowanie jakości wyników stronom trzecim np. klientom, organom nadzorującym, jednostkom akredytującym • Analizy próbek mikrobiologicznych (m. in. bakterie mezofilne tlenowe, escherichia coli, drożdże i pleśnie) oraz próbek chemicznych (m.in. kadm, chrom, ołów, ph, lepkość, ciężar właściwy) • Internetowa platforma raportowania, przechowywania i zarządzania wynikami oraz analiza trendów • Krótki cykl rundy – 4 tygodnie od wysyłki do raportu LGC Standards jest wiodącym międzynarodowym organizatorem programów badania biegłości laboratoriów, akredytowanym przez UKAS. Obecnie organizowanych jest ponad 47 różnych programów, w których bierze udział 9000 laboratoriów ze 150 krajów z całego świata.

W celu uzyskania dodatkowych informacji prosimy o kontakt

LGC Standards Sp. z o.o., ul. M. Konopnickiej 1, Dziekanów Leśny, 05-092 Łomianki Tel: +48 22 751 31 40 Fax: +48 22 751 58 45 Email: pl@lgcstandards.com Web: www.lgcpt.com

Jakość w analizie kosmetyków

74 |

Piękno czystości

część I

Justyna Brycka Dział Badań i Rozwoju, Inter-Iodex Sp. z o.o.

Kosmetyki odgrywają ważną rolę w higienie osobistej człowieka. Stosowanie kosmetyków ma znaczenie zarówno estetyczne jak i zdrowotne. Kosmetyki chronią organizm człowieka przed ujemnym wpływem czynników zewnętrznych i korzystnie wpływają na jego szybszą regenerację. Produkty kosmetyczne oczyszczają twarz i ciało, zapobiegają łuszczeniu i pękaniu skóry, łagodzą podrażnienia i są barierą dla infekcji. Kosmetyki również muszą być dla użytkowników bezpieczne, dlatego też niezmiernie ważne jest zapewnienie odpowiednich warunków higienicznych w procesie produkcyjnym, tak aby produkt końcowy był czysty mikrobiologicznie, a jego stosowanie nie wywoływało negatywnych konsekwencji dla użytkowników.

się przedostać do wyrobów gotowych. Celem dezynfekcji jest ograniczenie populacji drobnoustrojów do bezpiecznego, nie stwarzającego zagrożenia poziomu. Higiena przemysłowa odgrywa kluczową rolę w procesie wytwórczym kosmetyków. Dobra praktyka higieniczna jest tak samo ważna w produkcji kosmetyków jak w produkcji żywności i środków farmaceutycznych. Aby osiągnąć satysfakcjonujący poziom higieny w zakładach kosmetycznych należy zrozumieć istotę higieny i dobrać odpowiednie środki. Higiena jest formą prewencji. Oznacza to, że muszą być podjęte odpowiednie działania przed wystąpieniem negatywnych zdarzeń. Należy mieć również na uwadze, że optymalne efekty uzyskuje się poprzez holistyczne spojrzenie na działania higieniczne, uwzględniając rozwiązania technologiczne, materiały eksploatacyjne, wyposażenie i środki higieny. Ważnym aspektem każdego programu sanitarnego są odpowiednie procedury i ustalone parametry. Szczegółowe procedury muszą być opracowane dla wszystkich powierzchni mających kontakt z produktem kosmetycznym (urządzenia, zbiorniki, naczynia, itp.), jak również powierzchni nie mających kontaktu z produktem, takie jak: ściany, sufity, oświetlenie, urządzenia wentylacyjne i klimatyzacyjne.

achowanie wysokich standardów higieny na każdym etapie wytwarzania kosmetyku jest niezbędne dla zapewnienia bardzo dobrej jakości produktu i bezpieczeństwa jego stosowania. Zanieczyszczenie mikrobiologiczne produktów kosmetycznych może doprowadzić do zmiany m.in. zapachu, koloru, lepkości, i ostatecznie przekształcić go w produkt niebezpieczny dla konsumenta. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest obniżenie zaufania klientów do produktu, utrata marki i wynikające stąd straty ekonomiczne.

Higiena – podstawa profilaktyki Ochrona produktu kosmetycznego przed zanieczyszczeniami mikrobiologicznymi wymaga bardzo czystego, nie zanieczyszczonego mikroorganizmami, środowiska produkcyjnego oraz dodatku substancji konserwujących do tych produktów kosmetycznych, które są szczególnie wrażliwe na kolonizację drobnoustrojami. Substancje konserwujące, posiadające działanie przede wszystkim biostatyczne, hamują rozwój bakterii, pleśni i grzybów oraz zapobiegają powstawaniu produktów przemiany materii mikroorganizmów. Zapewnienie czystego środowiska produkcyjnego jest możliwe dzięki procesom mycia i dezynfekcji. Utrzymanie czystości fizycznej i mikrobiologicznej powierzchni, sprzętu, wyposażenia, narzędzi jak również higiena pracowników są podstawowymi zadaniami w profilaktyce i zwalczaniu zagrożeń mikrobiologicznych w przemyśle kosmetycznym. Celem mycia jest usunięcie wszystkich zanieczyszczeń fizycznych, które mogłyby stanowić źródło pożywienia dla drobnoustrojów, jak również mogłyby

Mycie – najważniejszy pierwszy krok Utrzymanie higieny przy produkcji kosmetyków wymaga szeregu działań, w kolejno następujących po sobie krokach [1-5]: • czyszczenie • płukanie wstępne • mycia wodą z dodatkiem preparatów myjących

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

75 Hygieia – bogini zdrowia Pomnik w Poznaniu

myjącego, można zmniejszyć stężenie preparatu oraz energię mechaniczną. Żaden z parametrów nie może być pominięty, czyli nie może mieć wartości zero. Stosując np. wysoką temperaturę, duże stężenie środków myjących oraz wysokie ciśnienie, nie umyje się powierzchni jeśli czas będzie zerowy, tzn. nie podejmie się procesu mycia.

Rys.1 Cykl Sinnera - TACT. Optymalizacja parametrów mycia (T-time, A-action, C-chemistry, T- temperature) [6]

• płukanie pośrednie • suszenie • dezynfekcja • płukanie końcowe • suszenie Mycie jest pierwszą i kluczową czynnością mającą wpływ na ograniczenie populacji drobnoustrojów. Prawidłowo prowadzony proces mycia usuwa zanieczyszczenia organiczne i nieorganiczne z powierzchni oraz pozwala na zmniejszenie ilości mikroorganizmów w zakresie 90-95%. Mycie prowadzi się wodnymi roztworami preparatów chemicznych w określonym czasie i zalecanych warunkach ciśnienia i temperatury. Skuteczność mycia zależy od wstępnego przygotowania powierzchni oraz staranności jego przeprowadzenia. Ponieważ mycie wiąże się z wprowadzeniem na określone powierzchnie wody, podstawowego czynnika myjącego, stąd też powierzchnie muszą być one wstępnie oczyszczone bez udziału wody. Czyszczenie powierzchni polega na usunięciu z pomieszczenia wszystkich zbędnych sprzętów, urządzeń, surowców i luźno leżących materiałów, jak również, możliwie całkowite oddzielenie od czyszczonej powierzchni brudu. Czyszczona powierzchnia powinna być optycznie czysta i gotowa do zwilżenia wodą. Usuwanie brudu i różnego rodzaju pozostałości przeprowadza się przy pomocy gumowych zgarniaków, unikając sprzętu wykonanego z drewna, szczeciny oraz innych materiałów naturalnych, które mogą stanowić źródło proliferacji drobnoustrojów. Proces czyszczenia ma istotny wpływ na skuteczność i koszty mycia. Mechaniczne usunięcie zanieczyszczeń pozwala na zmniejszenie ilości wody i środków myjących oraz skrócenie czasu mycia, co ma bezpośredni wpływ na ekonomikę całego procesu.

Wszystkie powyższe czynniki są w procesie mycia optymalizowane. Odpowiednia kombinacja energii chemicznej, mechanicznej, termicznej i czasu poprawia skuteczność procesu mycia. Właściwe proporcje TACT są niezmiernie ważne z punktu widzenia wrażliwości mytych powierzchni. Urządzenie wykonane ze stali kwasoodpornej może być myte w krótkim czasie przy zastosowaniu wysokiego ciśnienia, podwyższonej temperatury i stężonych preparatów chemicznych, podczas gdy powierzchnie wykonane z elastomerów będą wymagały dłuższego czasu mycia przy obniżonych wartościach pozostałych parametrów. Przy wydłużonym czasie osadzania się zanieczyszczeń na powierzchniach, następuje szereg procesów fizykochemicznych, m.in. tworzenie biofilmu, ubytek wody, koagulacja zanieczyszczeń białkowych oraz sieciowanie z udziałem soli nieorganicznych. Efekty te powodują utwardzenie zanieczyszczeń oraz silniejszą adsorpcję na powierzchni, co utrudnia ich późniejsze usunięcie. W takim przypadku mycie wymaga zwiększonego nakładu energii i czasu w porównaniu do sumy nakładów ponoszonych przy systematycznym myciu. Spośród czterech czynników niezbędnych do przeprowadzenia skutecznego mycia, TACT, dwa czynniki, energia chemiczna i

Prawidłowo prowadzony proces mycia usuwa zanieczyszczenia organiczne i nieorganiczne z powierzchni oraz pozwala na zmniejszenie ilości mikroorganizmów w zakresie 90-95%.

Optymalizacja procesu mycia – cykl Sinnera Mycie jest procesem fizykochemicznym, charakteryzującym się określoną kinetyką i dynamiką, stąd też cztery wskaźniki - czas, mechanika, preparaty chemiczne i temperatura odgrywają w nim podstawową rolę i są ze sobą ściśle powiązane. Zależność powyższych parametrów w skuteczności mycia została opracowana przez Sinnera i jest nazwana jako cykl Sinnera lub TACT (T-time, A-action, C-chemistry, T-temperature) [6] [Rys.1]. Zmiana jednego z parametrów, w określonym procesie mycia, musi być kompensowana przez zmianę któregokolwiek z pozostałych trzech czynników, np. przy zwiększeniu stężenia preparatu chemicznego można obniżyć czas działania, natomiast podwyższając temperaturę roztworu

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

energia mechaniczna lub kinetyczna, wymagają zastosowania odpowiednich preparatów myjących oraz technik mycia.

Energia chemiczna Energia chemiczna wyraża się zastosowaniem odpowiednich preparatów chemicznych, które stosowane są do usuwania zanieczyszczeń wszędzie tam, gdzie sama woda nie jest w stanie usunąć zabrudzeń. Woda posiada duże napięcie powierzchniowe i stąd też posiada słabe zdolności zwilżające. Dlatego też woda nie jest skutecznym środkiem myjącym. Woda w czystej postaci,

1/2014

76 | zwłaszcza tam gdzie do mycia używana jest twarda woda. W celu uniknięcia tego zjawiska, preparaty myjące powinny zawierać w swoim składzie związki kompleksujące, do których należą m.in., sekwestranty aminopolikarboksylowe, kwas nitrylotrioctowy, kwasy fosfonowe. Ponieważ wyemulgowane zanieczyszczenia mogą ponownie osadzać się na mytych powierzchniach, dlatego też w celu przeciwdziałania temu zjawisku do preparatów dodaje się substancje dyspergujące, m.in. kwasy polikarboksylowe. Preparaty myjące o charakterze kwasowym zawierają w swoim składzie kwasy mineralne i organiczne, m.in. kwas fosforowy, kwas azotowy, kwas mlekowy, kwas glikolowy i kwas szczawiowy. W procesie mycia, szczególnie ważna jest ochrona powierzchni przed korozją, co może mieć miejsce z uwagi na częstotliwość mycia oraz żrący charakter stosowanych preparatów. W celu ograniczenia korozji, w skład preparatu myjącego wprowadza się inhibitory, do których należą m.in. krzemian sodu oraz sole amoniowe. Podstawowym składnikiem w preparatach myjących, zarówno tych o charakterze zasadowym jaki i tych o charakterze kwasowym, są związki powierzchniowo czynne (ZPC) – niejonowe, anionowe, kationowe lub amfoteryczne. Surfaktanty, w związku ze swoimi specyficznymi właściwościami hydrofobowo-hydrofilowymi (HLB) tworzą w roztworze wodnym micele, obniżają napięcie powierzchniowego wody tym samym zwiększając stopień zwilżalności powierzchni. Skutkiem tego jest zdolność emulgowania zanieczyszczeń i tym samym zwiększona skuteczności mycia.

w temperaturach 20-40oC, może służyć jedynie do spłukiwania powierzchni oraz usuwania zanieczyszczeń mineralnych, które z reguły są rozpuszczalne w wodzie. Woda o temperaturze powyżej 80oC jest znacznie lepszym środkiem myjącym, jakkolwiek może być wykorzystana głównie do usuwania zanieczyszczeń mineralnych i tłuszczowych. Ponadto, względy bezpieczeństwa, jak i wysoki koszt mycia gorącą wodą, ograniczają jej zastosowanie do mycia. Dlatego do usuwania zanieczyszczeń poprodukcyjnych

Rys. 2 Proces usuwania zanieczyszczeń; (1) adsorpcja preparatu na powierzchni, (2) emulgowanie zanieczyszczeń, (3) dyspersja zanieczyszczeń; (4) płukanie; ZPC – związek powierzchniowo czynny

w przemyśle kosmetycznym konieczne jest stosowanie preparatów chemicznych. Ich zadaniem jest zwilżenie powierzchni, peptyzacja i hydroliza tłuszczu, emulgowanie i dyspersja zanieczyszczeń organicznych w roztworze oraz usunięcie ich z nośnikiem. [Rys.2]. W przypadku nierozpuszczalnych zanieczyszczeń mineralnych zadaniem środka chemicznego jest przeprowadzenie ich w formy rozpuszczalne w roztworze wodnym. Obecnie na rynku dostępny jest szeroki wachlarz preparatów myjących, dlatego też znając rodzaj zanieczyszczeń można dobrać odpowiedni środek pozwalający na ich usunięcie.

Techniki mycia Mycie ręczne Mycie ręczne jest najstarszym sposobem usuwania zanieczyszczeń. Zwykle polega ono na spłukiwaniu ciepłą lub zimną wodą oraz na działaniu szczotką i roztworem środka myjącego. Aby uzyskać możliwie największą skuteczność, mycie ręczne powinno składać się z następujących czynności: (a) usunięcie zanieczyszczeń poprzez spłukanie powierzchni, lub jeśli jest to niewystarczające za pomocą gumowych zgarniaków, (b) ponowne spłukanie całej powierzchni lub jej namoczenie,(c) właściwe mycie z udziałem roztworu preparatu myjącego i (d) spłukanie oczyszczonej powierzchni. W przypadku ręcznego mycia maszyn lub urządzeń należy rozebrać je na części, usunąć resztki surowców, i dopiero wtedy płukać i myć. Skuteczność mycia ręcznego zależy od wielkości nacisku szczotki oraz jej rodzaju. Mycie powierzchni twardymi szczotkami, np. drucianymi, zwiększa zużycie roztworu myjącego i naraża powierzchnie na zadrapania i uszkodzenia, które później ułatwią gromadzenie się zanieczyszczeń. Mycie ręczne posiada wiele wad i powinno być stosowane tylko tam, gdzie mycie mechaniczne nie daje wymaganych rezultatów, lub w przypadku małych maszyn i urządzeń, których włączenie do mechanicznego systemu mycia jest niemożliwe lub nieekonomiczne. Mycie ręczne stwarza również inne ograniczenia związane z bhp. Ze względu na bezpieczeństwo pracowników stosowane roztwory nie mogą posiadać odczynu silnie kwaśnego lub silnie alkalicznego, a ich temperatura nie powinna przekraczać 50oC. W takich warunkach nie zawsze możliwe

Usuwanie zanieczyszczeń Kosmetyki są mieszaninami zawierająca w swoim składzie zarówno związki organiczne jak i nieorganiczne. Wśród związków organicznych występujących w wyrobach kosmetycznych, są m.in.: węglowodory wysokocząsteczkowe, alkohole, fenole, aldehydy i ketony, kwasy karboksylowe, hydroksykwasy, estry, związki tłuszczowe, woski, węglowodany, witaminy. W grupie składników nieorganicznych są, m.in.: pigmenty nieorganiczne, zagęstniki glinokrzemianowe, sole i tlenki glinu, cynku i tytanu. Aby skutecznie usuwać zanieczyszczenia poprodukcyjne należy znać ich skład chemiczny. Wówczas, dobierając odpowiednie preparaty myjące i stosując odpowiednią technikę mycia, można skutecznie przeprowadzić proces mycia. Skuteczne preparaty myjące są mieszaninami synergistycznie działających kilku związków chemicznych. Stosowanie czystych substancji chemicznych jest niewłaściwe ze względu na mniejszą skuteczność mycia oraz brak ochrony mytych powierzchni. Preparaty myjące o charakterze zasadowym, oprócz wody zawierają w swoim składzie związki powierzchniowo czynne, wodorotlenki i węglany sodu i potasu, związki kompleksujące, związki dyspergujące oraz inhibitory korozji. Powierzchnie bardzo mocno zanieczyszczone wymagają zastosowania preparatów zawierających w swoim składzie ługi, natomiast powierzchnie mniej zanieczyszczone mogą być myte preparatami łagodniejszymi, opartymi na węglanach sodu i potasu. Obecność ługu sodowego w preparatach myjących może powodować wytrącanie się na mytych powierzchniach nierozpuszczalnych soli wapnia i magnezu,

jest usunięcie wszystkich zanieczyszczeń, np. osadów mineralnych. Niekorzystny jest również fakt, iż skuteczność mycia w dużym stopniu zależy od tzw. czynnika ludzkiego, czyli sumienności pracownika i jego świadomości znaczenia wykonywanej pracy. Mycie mechaniczne Mycie mechaniczne sterowane ręcznie polega na natrysku powierzchni za pomocą strumienia wody, pary wodnej lub roztworu preparatu myjącego i spłukaniu czystą wodą. Natrysk może odbywać się pod różnym ciśnieniem, stąd wyróżnia się mycie

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

77 niskociśnieniowe i wysokociśnieniowe. Stosowane do mycia środki chemiczne mogą posiadać zdolność tworzenia piany. Mycie natryskowe polega na ukierunkowanym działaniu strumienia wody na zabrudzone powierzchnie. Strumień cieczy padający na czyszczoną powierzchnię oddziałuje na nią mechanicznie, powodując w pierwszym etapie naruszenie struktury brudu, następnie jego spływanie i w końcu całkowite oddzielenie od mytej powierzchni. Skuteczność mycia natryskowego związana jest

Kontrola stężenia roztworów i ich ewentualne uzupełnienie jest jedną z zasad funkcjonowania systemów CIP. Dzięki tej operacji możliwe jest wielokrotne stosowanie tego samego roztworu bez obniżenia skuteczności mycia. Systemy CIP należą aktualnie do najskuteczniejszych systemów usuwania zanieczyszczeń zapewniających m.in. niskie zużycie środków myjących, oszczędność wody, kontrolę stężenia substancji aktywnych, skrócenie czasu trwania procesu mycia w porównaniu z metodą ręczną i mechaniczną oraz zminimalizowanie wpływu „czynnika ludzkiego” na proces mycia. Mycie elementów wyposażenia z zastosowaniem automatycznego systemu, po usunięciu ich z obszaru operacyjnego, definiuje się jako COP (Clean-Out-of-Place), w którym również udział czynnika ludzkiego jest również ograniczony.

Właściwe proporcje TACT są niezmiernie ważne z punktu widzenia wrażliwości mytych powierzchni.

Płukanie Niezależnie od techniki mycia oraz stosowanych preparatów chemicznych, każde mycie powinno się kończyć dokładnym spłukaniem powierzchni. Płukanie międzyoperacyjne usuwa rozpuszczony brud, drobnoustroje oraz usuwa pozostałości użytych środków chemicznych. Dokładne usunięcie środków myjących zapobiega interakcjom ze środkami dezynfekcyjnymi. Z jednej strony zapobiega to obniżeniu aktywności przeciwdrobnoustrojowej preparatów biobójczych, z drugiej natomiast strony chroni przed nieprzewidzianymi reakcjami chemicznymi, zwłaszcza gdy preparaty mają różne pH. Szybkość usuwania preparatu w czasie spłukiwania zależy od rodzaju i stężenia preparatu myjącego, rodzaju materiału i stanu powierzchni oraz działania mechanicznego. Dużo lepsze efekty uzyskuje się płucząc powierzchnie kilkukrotnie mniejszą ilością wody, aniżeli jednokrotnie dużą ilością wody. Do spłukiwania powierzchni należy stosować wodę o dobrej jakości mikrobiologicznej. Wymagania dla wody użytej w procesie mycia są takie same jak dla wody pitnej, co oznacza nieobecność mikroorganizmów patogennych oraz bakterii z rodzaju coli, przy ogólnej liczbie bakterii poniżej 100 jtk w 1 cm3.

z ciśnieniem strugi cieczy działającej na powierzchnię, ilością cieczy, która pada na nią w jednostce czasu oraz temperaturą roztworu myjącego. Działanie wszystkich czynników powinno być zoptymalizowane i dostosowane do celu, któremu mają służyć. Skutecznym sposobem usuwania zanieczyszczeń z dużych powierzchni jest mycie natryskowe z zastosowaniem układów dyspersyjnych (mycie pianowe). Piana powstaje przez silne napowietrzenie roztworu środka myjącego zawierającego substancje pianotwórcze. Pianę przenosi się za pomocą lancy i sprężonego powietrza na zanieczyszczone powierzchnie, zarówno poziome, jak i pionowe. Czynnikami warunkującymi skuteczność mycia za pomocą piany, jest jej równomierne naniesienie na powierzchnie, od dołu do góry, oraz pozostawienie jej na odpowiedni czas na powierzchniach. Warstwę piany stanowi konglomerat bardzo dużej liczby małych pęcherzyków powietrza, których otoczkę stanowi preparat myjący. Podczas kontaktu z mytą powierzchnią następuje sukcesywne pękanie pęcherzyków i zwilżanie powierzchni roztworem myjącym. Mycie natryskowe stosowane jest tam, gdzie nie ma technicznych możliwości umycia linii produkcyjnej z użyciem centralnej stacji mycia. W systemie tym roztwory myjące wykorzystywane są tylko raz i po zakończonym procesie mycia są odprowadzane do ścieków. Jeśli zdolność myjąca roztworu nie zostanie całkowicie wyczerpana, może być on zgromadzony w zbiorniku i wykorzystany do płukania wstępnego w następnym cyklu mycia. Wewnętrzne powierzchnie maszyn i urządzeń myte są w sposób mechaniczny. Stosowane urządzenia i metody sterowania procesem mycia zależą od rodzaju mytych maszyn i urządzeń. Podstawowym systemem zautomatyzowanego mechanicznego mycia jest CIP (Cleaning In Place). W systemie obiegu zamkniętego (CIP) roztwory substancji chemicznych, a także woda stosowana do płukania krążą w zamkniętym systemie rurociągów, które łączą wszystkie urządzenia i maszyny poddawane procesowi mycia oraz części składowe samego systemu mycia. W systemie CIP wszystkie procesy odbywają się w sposób automatyczny, według określonego programu. Urządzenie automatycznie pobiera dostarczone preparaty myjące lub dezynfekcyjne, rozcieńcza je do żądanego stężenia i podgrzewa do właściwej temperatury. Poszczególne roztwory pobierane są ze zbiorników zgodnie z programem mycia, a następnie do nich zawracane. Woda z płukań międzyoperacyjnych jest zbierana i wykorzystywana do płukania wstępnego i dopiero po tym zabiegu odprowadzana do ścieków. Roztwory myjące i dezynfekcyjne po powrocie do zbiorników są uzupełniane do pierwotnego poziomu substancji aktywnych.

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Podsumowanie Procesy mycia przemyśle kosmetycznym pozwalają zminimalizować ryzyko zanieczyszczenia mikrobiologicznego kosmetyków podczas produkcji i tym samym zagwarantować czystość produktu. Usunięcie zanieczyszczeń fizycznych, chemicznych i biologicznych ze środowiska produkcyjnego, zmniejsza ryzyko ich przeniknięcia do gotowych wyrobów. Pierwszym krokiem w praktycznym zastosowaniu programu sanitarnego jest uzyskanie czystych powierzchni. Czyste powierzchnie nie tylko ograniczają ryzyko zanieczyszczenia produktów kosmetycznych, ale również przedłużają żywotność używanego sprzętu i podwyższają odczucia estetyczne.

Literatura 1.

Industrial Hygiene in the Cosmetics Sector, German Society for Scientific and Applied Cosmetics e.V. (DGK), 2010

2. Lelieveld H.L.M., Mostert M.A., Holah J., “Handbook of hygiene control in the food industry”, : Principles and practice”, Woodhead Publishing Limited, Cambridge, 2005 3.

Stanga M., “Sanitation. Cleaning and Disinfection in the Food Industry”, Wiley-VCH, Weinheim, 2010

4. Etienne G. “Principles of Cleaning and Sanitation in the Food and Beverage Industry”, iUniverse, Inc., Lincoln, 2006 5.

Mikrobiologia techniczna, t.2, (red.) Z. Libudzisz, K. Kowal, Z. Żakowska, PWN, Warszawa, 2008

6. Tamime A.Y. “Cleaning-in-Place: Dairy, Food and Beverage Operations”. Wiley-Blackwell Publishing, Oxford, 2008

1/2014

78 |

artykuł sponsorowany

Opakowanie szyte na miarę Joanna Raczyńska Business and Marketing Development Manager, MMP Neupack Polska Sp. z o.o.

Opakowanie skrojone na miarę, którego wyjątkowa konstrukcja oraz wyszukane uszlachetnienia przyciągają uwagę konsumenta, nie jest już luksusem zarezerwowanym jedynie dla produktów premium. Polskie zakłady koncernu Mayr-Melnhof konsekwetnie udawadniają, że każdy produkt na półce zasługuje na perfekcyjną oprawę.

Opakowania inne niż wszystkie Półki sklepowe uginają się od kosmet yków, ustawionych w równe rzędy pudełek i opakowań. To koszmar każdego działu marketingu i sprzedaży: jak przy tak wielkim wyborze towarów zwrócić uwagę i przekonać konsumenta do produktu określonej firmy? Warto zadbać o opakowanie, które przyciągnie wzrok - jest to bowiem pierwsza rzecz, z którą zetknie się klient poszukujący określonego rodzaju kosmetyku. Jeżeli będzie interesujące i zachęci do wzięcia towaru do ręki, wówczas często konsument wybierze ten właśnie produkt, rezygnując z dalszych poszukiwań.

Nowości na rynku opakowań Pierwsze wrażenie wizualne można wzmocnić dzięki nowym technologiom poligraficznym. Pozwalają one na zaawansowane efekty, ułatwiające wyróżnienie się wśród innych kosmetyków na sklepowej półce. Firma MMP Neupack Polska, posiadająca już trzy zakłady w Polsce, zaproponowała wiele ciekawych rozwiązań, pozwalających na uszlachetnienie opakowań

1/2014

MMP Neupack Polska Sp. z o.o. www.mmp-poland.com

z tektury litej i kaszerowanej, zarówno w wersjach premium (wykorzystywane m.in. do produktów luksusowych), jak również standard. MMP Neupack Polska proponuje m.in. wykorzystanie lakierów UV i perłowych (nadających połysk i efekt „migotania”), a także zadruku na kartonach laminowanych.

Pudełko jak czekoladowa pralinka Nowością są również soft – touch oraz lakiery strukturalne, zastępujące kosztowne tłoczenie na opakowaniach. Dają one możliwość uzyskania wielu ciekawych wzorów, podkreślających modny i nowoczesny charakter kosmetyku (np. wężowej skóry), jego właściwości i działanie (imitacja kropli wody), a także pokazanie wartości, z którymi utożsamia się firma (np. słoje drewna przywodzące na myśl ekologię i naturę lub wyszukany zapach). Lakiery te umożliwiają również nadruk innych aplikacji, których zadaniem jest wzbudzenie pozytywnych skojarzeń u klientów (np. smakowitej, czekoladowej pralinki). Zastosowanie dodatkowo na

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

tej samej powierzchni lakieru soft – touch nadaje wyjątkowego charakteru opakowaniu dzięki wyraźnej różnicy w powierzchni pudełka. Stworzone w ten sposób opakowania szybko zwracają uwagę wśród innych „płaskich” pudełek, dostarczając dodatkowych bodźców dotykowych po wzięciu ich do ręki (wypukłości są wyczuwalne pod opuszkami palców powodując kolejne, przyjemne skojarzenia). Firma MMP Neupack Polska ma doświadczenie w pracy zarówno z międzynarodowymi koncernami jak i lokalnymi firmami. Wszyscy klienci, którzy szukają indywidualnego rozwiązania konstrukcji opakowania, już na wstępnym etapie przygotowania projektu mogą liczyć na wsparcie doświadczonego zespołu. Najlepszym dowodem na profesjonalizm specjalistów pracujących w MMP Neupack Polska jest przyznana nagroda Art of Packaging w kategorii Uroda dla zestawu promocyjnego dla producenta kosmetyków firmy Oriflame Sweden. Jego unikalna bryła, pionowe ustawienie produktów, została zainspirowana wyjątkowymi potrzebami klienta.

Piękno ukryte w efektywności ABB Sp. z o.o.

Automatyzacja procesów pakowania w branży kosmetycznej W branży kosmetycznej opakowanie produktu jest kluczowe dla sukcesu marki. Opakowania ekskluzywne, eleganckie wspierają sprzedaż, stając się - z punktu widzenia marketingu - równie ważne, jak sam produkt. Z punktu widzenia klienta opakowanie to wizytówka produktu, która powinna zachęcać do skorzystania z zawartości i zapewniać o wysokiej jakości kosmetyku.

Opakowanie w branży kosmetycznej równie ważne jak produkt Przy tak dużej konkurencji rynkowej, z jaką współcześnie zmagają się między innym firmy kosmetyczne, producenci walczą o klienta ceną, jakością produktów, a także sposobem ich opakowania, jako że jest to pierwszy element produktu, jaki widzi klient. Firmy kosmetyczne starają się więc ulepszać i unowocześniać swój produkt na każdym poziomie. Dla producentów opakowań to nie lada wyzwanie, by przy ogromnej różnorodności i masowej skali utrzymać produkcję na możliwe wysokim poziomie efektywności. Z jednej strony w związku ze zmieniającym się ciągle rynkiem, z drugiej strony w związku z chęcią zainteresowania swoich odbiorców,

produkty, a także same opakowania kosmetyków zmieniają się naprawdę często. Nie dziwi więc, że producenci kosmetyków coraz częściej automatyzują swoje linie produkcyjne. Roboty przemysłowe są elastyczne, nie tylko łatwo można dopasować je do istniejącej linii produkcyjnej, a również

Elastyczna produkcja pozwala na wprowadzenie nowych typów i modeli opakowań a także umożliwia szybką reakcję na zmienne wymagania wobec kształtu lub koloru. szybko przenieść na inne stanowisko, przeprogramowując robota do innej pracy. Dzięki temu, w przypadku zmian, roboty mogą szybko zostać wdrożone do prac na nowych stanowiskach.

Automatyzacja produkcji odpowiedzią na potrzeby producentów kosmetycznych Jeden z czołowych europejskich producentów – niemiecka firma Geka Brush – wykorzystuje roboty do pakowania szczoteczek do tuszu do rzęs. Nadrzędnym celem Geka Brush jest satysfakcja klientów, co wymaga ciągłego doskonalenia produktów, poprawy

1/2014

efektywności pracy i kompetencji pracowników. Jednym z elementów satysfakcjonującej współpracy z odbiorcami, jaki wskazuje firma, jest właśnie elastyczność produkcji, pozwalająca szybko reagować na zmienne wymagania wobec kształtu lub koloru, wytwarzać krótkie serie oraz oczywiście wprowadzać nowe typy i modele opakowań. W efekcie prac nad optymalizacją procesów produkcyjnych oraz udoskonaleniem linii montażu w firmie Geka Brush, na jednej z linii technologicznych stanął robot, którego zadaniem jest przenoszenie wypełnionych tuszem opakowań maskary. Robot firmy ABB o kinematyce „delta” FlexPicker pobiera i układa wieczka z zamontowanymi już szczoteczkami. W ciągu dwóch sekund przenosi dwa elementy i zastępuje pracownika wykonującego nużącą, powtarzalną pracę, który w tym czasie zajmuje się innymi, niemożliwymi do zautomatyzowania czynnościami. Wieczka są produkowane na jednej ze zautomatyzowanych linii. W pierwszej kolejności, na wewnętrzny gwintowany wkład jest nakładana ozdobna nakładka. Szczoteczka do rzęs jest automatycznie zgrzewana z plastikowym pręcikiem, na którym jest osadzona, a z drugiej strony ze zmontowanym wcześniej gwintowanym wkładem z ozdobną nakładką. Gotowe wieczka razem ze szczoteczkami są układane na przenośniku, a następnie skła-

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Podstawowe zadania robotów w przemyśle kosmetycznym

Pick & Place/ Sortowanie – pobieranie elementu z linii produkcyjnej i wkładanie go do opakowań. Dzięki systemowi wizyjnemu, robot identyfikuje miejsce przedmiotu, jaki ma pobierać, a także rozpoznaje kolor, czy kształt pobieranego elementu. Przy tych zadaniach najczęściej wykorzystuje się roboty typu delta. Pakowanie – wkładanie produktu opakowanego jednostkowo do zbiorczych opakowań. W tych zadaniach wykorzystuje się roboty przeznaczone typowo do pakowania lub grupę uniwersalnych robotów 6-osiowych, które w zależności od potrzeb, mają zróżnicowany udźwig oraz zasięg. Paletyzowanie - układanie zbiorczych opakowań na paletach. Roboty są w tych zadaniach zdecydowanie bardziej elastyczne, niż tzw. sztywne paletyzatory. Elastyczność ta pozwala na zmianę schematu paletyzacji w ciągu kilku minut. W ramach tych aplikacji wykorzystuje się roboty paletyzujące o udźwigu do 450 kg. dane na końcu linii, skąd trafiają do pudełek. Ostatnia z tych operacji jest wykonywana właśnie przez robota przemysłowego. Robot pobiera elementy, układając je na specjalnie przygotowanym stojaku. Kiedy stojak się zapełni, cały zestaw jest opuszczany automatycznie do pudełka i w ten sposób układana jest pojedyncza warstwa. Po jej ułożeniu robot wysyła informację do odpowiedniej maszyny, która podaje polistyrenową przekładkę, a następnie układa kolejne warstwy wieczek. Po zapełnieniu pudełka robot to sygnalizuje i zapełnione pudełko jest odbierane, a na jego miejsce trafia puste. Zautomatyzowanie tego

procesu spowodowało poprawę wydajności całej linii. W ciągu zmiany robot pakuje ponad 30 tys. opakowań, podczas gdy wcześniej nie udało się przekroczyć 23 tys. sztuk. W całym zakładzie powstaje rocznie ponad 200 mln opakowań.

Dlaczego roboty? Powodów do wykorzystania robotów przemysłowych na liniach technologicznych opakowań do kosmetyków jest wiele. Z jednej strony są elastyczne na zmiany w produkcji, które – jak wspomniane zostało na początku – w przemyśle kosmetycznym są stosunkowo częste. Oprócz elastyczności

na zmiany, roboty zwiększają wydajność produkcji, eliminują niedokładności, wspierają ludzi w wykonywaniu monotonnych i często niełatwych manualnie czynnościach. Roboty sprawdzają się na każdym z trzech etapów pakowania: wykonują „picking”, czyli pobranie pojedynczego elementu z linii produkcyjnej i wkładanie go do opakowania detalicznego; pakowanie – wkładanie opakowań detalicznych do zbiorczych oraz na końcu linii paletyzacja, czyli układanie opakowań zbiorczych na paletach, następnie foliowanie ich i przygotowanie do transportu. To nudne, żmudne i często fizycznie ciężkie obowiązki. reklama

JAKOŚĆ I TERMINOWOŚĆ

Pakowanie to nasza pasja... od pomysłu do realizacji!

APACK Sp. z o.o. - to centrum logistyczno-magazynowe z długoletnimi tradycjami. Nasza oferta obejmuje szeroko rozumiany co-packing produktów promocyjnych, ale też regularnych serii sprzedaży. Współpracujemy z wiodącymi koncernami branży FMCG, które dystrybuują swoje produkty do znanych sieci handlowych. Swoim klientom oferujemy profesjonalne doradztwo, rzetelną realizację zleceń oraz przystępne ceny.

Świadczone przez nas usługi to:

• pakowanie • przepakowywanie • foliowanie • etykietowanie • banderolowanie • celofanowanie • obsługa sklepów internetowych • projektowanie opakowań • produkcja opakowań • dystrybucja • magazynowanie

Zapraszamy do współpracy! APACK Sp. z o.o. • Kowanowo 23, 64-600 Oborniki / k. Poznania • tel. +48 61 646 32 60 • biuro@apack.pl

www.apack.pl

82 |

Strategia ochrony opakowań czyli jak chronić twórczy wysiłek

Alicja Kicińska-Fujawa Rzecznik patentowy, Kancelaria JWP Rzecznicy Patentowi

Przystępując do tworzenia nowego produktu, planując jego wdrożenie, a następnie promocję i reklamę, nie można pominąć kwestii ochrony efektów naszej pracy. Warto już na wstępnym etapie rozważyć i przyjąć optymalną strategię ochrony nowego designu, marki, sloganu reklamowego, kompozycji kolorystycznej, ornamentów, formy przestrzennej opakowania, tak aby zapewnić ochronę elementów budujących wartość produktu, a tym samym uzyskać przewagę konkurencyjną.

a wszystkie wyżej wymienione elementy szczególną uwagę zwraca się w branży kosmetycznej, gdyż klienci mają wysokie oczekiwania względem produktów przeznaczonych do pielęgnacji. Atrakcyjne, posiadające oryginalny kształt opakowanie, ciekawie ozdobione a przy tym funkcjonalne i bezpieczne z pewnością zostanie zauważone i towar szybko zyska uznanie w oczach klientów. Nowoczesne opakowania łączą funkcjonalność i estetykę, dlatego też opracowanie nowego projektu spełniającego wszystkie kryteria jest wyzwaniem i celem, do którego dążą producenci kosmetyków. Ich wysiłki przyczyniają się do kreowania nowych trendów w stylizacji opakowań. Efekt końcowy w postaci gotowego opakowania to rezultat pracy zespołu, w skład którego wchodzą nie tylko projektanci, ale też osoby odpowiedzialne za komunikację z klientem i produkcję opakowań. Najwięcej uwagi producenci poświęcają marce produktu, uzyskując ochronę w postaci znaku towarowego. Znak towarowy odróżnia i identyfikuje towary, wskazując klientowi na źródło ich pochodzenia. Stanowi też gwarancję, iż wszystkie oznaczone nim towary zostały wyprodukowane bądź dostarczone pod kontrolą jednego przedsiębiorcy, który jednocześnie odpowiada za ich jakość. Wskazanie pochodzenia stanowi podstawową funkcję znaku towarowego. Dzięki takiej ochronie właściciel znaku towarowego uzyskuje narzędzie do obrony przed nadużyciami ze strony konkurentów, którzy w sposób bezprawny chcieliby wykorzystać jego znak. Oprócz funkcji wskazywania pochodzenia towarów lub usług znak towarowy pełni funkcję komunikacyjną, reklamową, a także inwestycyjną. Niemniej jednak, oprócz wiodącego elementu strategii ochrony własności intelektualnej w postaci marki produktu, warto objąć ochroną również cały kształt opakowania wraz z wszystkimi elementami, począwszy od zamknięcia (aplikator produktu, nakrętka, dozownik), aż po etykietę czy powierzchnię. W przypadku gdy opakowanie nie jest standardowe w formie, kształcie albo został przy

jego produkcji użyty nietypowy materiał, można rozważać uzyskanie ochrony na kilku płaszczyznach, korzystając z kumulatywnej ochrony swojego wytworu. Opakowanie, które ma niepowtarzalny wygląd, kształt i kolorystykę, z pewnością stanowi utwór w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zwanej dalej pr.aut. (t.j. Dz.U.2006.90.631). Zgodnie z art. 1 ust. 1 pr. aut. przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, a więc każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Poniżej zaprezentowane zostały przykładowe opakowania, które oprócz tego, że stanowią trójwymiarowe wspólnotowe znaki towarowe, spełniają wskazane w cytowanym przepisie przesłanki, a więc posiadają indywidualny charakter i noszą cechy utworu w rozumieniu prawa autorskiego.

Zarejestrowane przestrzenne znaki towarowe

CTM No. 000420323 Kosmetyki, perfumy

1/2014

CTM No. 000473983 Kosmetyki, perfumy

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

83 Opakowanie jako trójwymiarowy znak towarowy Rozporządzenia Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (dalej jako CTMR) w artykule 4 wskazuje, iż wspólnotowy znak towarowy może składać się z jakiegokolwiek oznaczenia, które można przedstawić w formie graficznej, w szczególności z wyrazów (łącznie z nazwiskami), rysunków, liter, cyfr, kształtu towarów lub ich opakowań, pod warunkiem, że oznaczenia takie umożliwiają odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw. Podobnie, w ustawie p.w.p. w art. 120 wskazano, że znakiem towarowym może być wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Przy podejmowaniu decyzji o ubieganiu się o ochronę formy opakowania jako przestrzennego znaku towarowego należy pamiętać, że oceniany będzie charakter odróżniający znaku w stosunku do towarów, dla których znak został zgłoszony, jak również w stosunku do sposobu postrzegania go przez właściwy krąg odbiorców. Oznacza to, że w przypadku zgłoszenia do ochrony opakowania, jego charakter odróżniający oceniany będzie na tle przyjętych zwyczajów branżowych i norm dotyczących opakowań (które są inne w branży kosmetycznej, a inne np. w spożywczej). Natomiast gdy nasze opakowanie posiadać będzie atrakcyjną formę zewnętrzną, na przykład niepowtarzalny kształt, to w takim przypadku spełniona zostanie kluczowa przesłanka, czyli znak będzie posiadał „charakter odróżniający”. Poniżej zaprezentowano przykłady zarejestrowanych znaków towarowych przestrzennych, przeznaczonych do oznaczania między innymi mydeł, środków piorących i wybielających, płynów zmiękczających do prania, jak również opakowanie rozpylacza elektrycznego.

Z kolei przygotowując strategię promocji produktu, należy mieć na uwadze, iż poza prawnoautorską ochroną pozostają koncepcje i pomysły. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 21 pr.aut. ochroną nie są objęte: odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Przedmiotem ochrony jest ustalony utwór, a nie wynikająca z niego idea. Ochrona z tytułu prawa autorskiego, niezależnie od innych tytułów ochrony, przysługuje również szacie graficznej etykiet, logo, czy fantazyjnym krojom czcionki.

Opakowanie jako wzór przemysłowy W kontekście ochrony kumulowanej w ustawie z dnia 30 czerwca 2000r. prawo własności przemysłowej (dalej p.w.p.) wprowadzone zostało w art. 116 rozwiązanie, zgodnie z którym „ochrona praw majątkowych do utworu przewidziana w przepisach prawa autorskiego, nie ma zastosowania do wytworów wytworzonych według wzoru przemysłowego i wprowadzonych do obrotu po wygaśnięciu prawa z rejestracji udzielonego na taki wzór”. Podsumowując, po upływie okresu ochrony wzoru przemysłowego (maksymalnie 25 lat) produkowane na jego podstawie dobra nie podlegają ochronie prawnoautorskiej. Stosownie do art. 102 p.w.p.: „Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację”. Zarejestrowane wzory przemysłowe korzystają z kumulatywnej ochrony płynącej z rejestracji oraz przepisów prawa autorskiego.

Zarejestrowane wzory przemysłowe

RCD No. 000017926-0001 Opakowanie kartonowe

e-w ydanie do pobrania na :

Trójwymiarowe znaki towarowe oceniane są pod kątem posiadania „charakteru odróżniającego” według takich samych kryteriów, co inne kategorie znaków (np. znaki słowne, czy słowno-graficzne, zob. wyrok Trybunału z dnia 25 października 2007 r. w sprawie C‑238/06 P Develey przeciwko OHIM). Jednak należy zwrócić uwagę na fakt, że inaczej postrzegany jest znak towarowy trójwymiarowy obejmujący sam wygląd zewnętrzny towaru, a zdecydowanie inaczej znak słowny czy graficzny. Brak elementów graficznych lub słownych

RCD No. 000209168-0001 Flakony do perfum

w w w.farmacom.com.pl

CTM No. 01005 7602 rozpylacz elektryczny

1/2014

fot. www.oami.europa.eu

CTM No. 004611281 mydła, środki piorące i wybielające

84 |

fot. www.oami.europa.eu

znakach towarowych przestrzennych rodzi trudności w ustaleniu faktu posiadania charakteru odróżniającego. Kwestię posiadania charakteru odróżniającego przez „inny” znak towarowy omawiał Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 20 października 2011r. w sprawach połączonych C-344/10 P i C-345/10 P. Znak przestrzenny opisany został przez zgłaszającego, spółkę Freixenet, jako „biała, oszroniona butelka, która, gdy wypełnia się winem, przyjmuje złoty, matowy kolor, jak gdyby była pokryta szronem” oraz jako „czarna, matowa, oszroniona butelka”. Towary, dla których wniesiono o rejestrację, to wina musujące należące do klasy 33 Porozumienia nicejskiego dotyczącego międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług. Trybunał wskazał, iż nie można wykluczyć z ochrony znaków towarowych stanowiących wygląd towaru (w omawianym przypadku złoty kolor i matowanie szkła butelki), który nie zawiera napisu lub elementu słownego. Trybunał za błędny uznał pogląd, iż „nie zewnętrzny wygląd pełni funkcję znaku towarowego, lecz etykieta”. W przypadku trójwymiarowych znaków towarowych pozbawionych elementów słownych należy ocenić czy wygląd opakowania (w omawianej sprawie, powierzchni) jest odmienny od zwyczajów branżowych. Ponadto charakter odróżniający znaku należy oceniać w stosunku do sposobu postrzegania go przez właściwy krąg odbiorców. Poziom uwagi przeciętnego konsumenta może się różnić w zależności od kategorii danych towarów lub usług (wyrok Trybunału z dnia 22 czerwca 1999 r. w sprawie C‑342/97 Lloyd Schuhfabrik Meyer). W przypadku towarów codziennej konsumpcji, sprzedawanych w stosunkowo niskiej cenie, poziom uwagi poświęcany przez przeciętnego konsumenta ich zewnętrznemu wyglądowi nie jest wysoki. Oceniając czy kształt składający się z kilku elementów może być postrzegany przez właściwy krąg odbiorców jako wskazówka pochodzenia, należy poddać analizie całościowe wrażenie wywierane przez tę kombinację [zob. wyrok Sądu z dnia 19 września 2001 r. w sprawie T‑129/00 Procter & Gamble przeciwko OHIM]. Na pokazane na obrazku nr 3 wspólnotowe znaki towarowe nie udzielono ochrony, uznając, że zachodzą bezwzględne podstawy odmowy rejestracji wskazane w art. 7 pkt 1 b CTMR, czyli że są to znaki towarowe pozbawione jakiegokolwiek odróżniającego charakteru.

CTM 000941971 środki do mycia naczyń i prania

znakowi charakter odróżniający. W odniesieniu do całościowej oceny elementów tworzących tabletkę Sąd przyjął, że „całościowe wrażenie wywierane przez to oznaczenie ogranicza się do wrażenia wywieranego przez przedstawienie środków stosowanych do zmywarek lub pralek w kształcie tabletki, w której substancje chemiczne w sposób dekoracyjny i atrakcyjny zostały pogrupowane w dwie kolorowe warstwy – czerwoną i białą – z których czerwona została opatrzona niebieskim owalnym środkiem. Z uwagi na to, że konsument nie jest przyzwyczajony dostrzegać w kształcie i kolorach towaru wskazówki dotyczącej jego pochodzenia handlowego […], że obecność dwóch warstw i dodanie owalnego środka w innym kolorze stanowią rozwiązanie naturalnie przychodzące na myśl w odniesieniu do przedstawienia środka stosowanego do zmywarek lub pralek w kształcie tabletki […], jak również, że wobec używanych zwykle w rozpatrywanym sektorze kolorów podstawowych wybrana kolorystyka nie jest w stanie przyciągać uwagi konsumentów […], całościowe wrażenie wywierane przez to oznaczenie nie będzie wskazywać docelowemu kręgowi odbiorców, że wierne przedstawienie towaru wyjaśnia jego pochodzenie handlowe. W konsekwencji zgłoszony znak towarowy nie pozwala przeciętnemu, właściwie poinformowanemu, dostatecznie uważnemu i rozsądnemu konsumentowi wspomnianych towarów – bez przeprowadzenia analizy lub porównania i bez wykazywania szczególnej uwagi – na odróżnienie danego towaru od towarów innych przedsiębiorstw […]”.

Oprócz funkcji wskazywania pochodzenia towarów lub usług znak towarowy pełni funkcję komunikacyjną, reklamową, a także inwestycyjną Z kolei opakowanie przeznaczone dla preparatów farmaceutycznych uznane zostało za pozbawione charakteru odróżniającego z uwagi na to, iż forma takiego opakowania wykorzystywana jest we Wspólnocie i w związku z tym znak towarowy nie jest wystarczająco oryginalny by przeciętny konsument mógł postrzegać takie opakowanie samo w sobie jako wskazujące na szczególne pochodzenie handlowe towaru tego rodzaju. Rozważając więc kwestie dotyczące zapewnienia pełnej ochrony opakowania warto zadbać nie tylko o uzyskanie praw wyłącznych w odniesieniu do nazwy produktu (słowny znak towarowy) i logo produktu (słowno-graficzny znak towarowy) ale też objąć ochroną całe opakowanie w postaci trójwymiarowego znaku towarowego. W tym przypadku należy zastanowić się czy opakowanie posiada charakter odróżniający. Jeśli opakowanie jest bogato zdobione i unikalne to stanowi utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, co nie wyklucza wzmocnienia jego pozycji na rynku i sięgnięcia po dodatkowe narzędzie prawne w postaci uzyskania ochrony jako wzoru przemysłowego całego opakowania, czy też poszczególnych jego części. Ważny jest również moment dokonania zgłoszenia znaku trójwymiarowego. Nie warto również zbyt długo zwlekać z podjęciem decyzji o dokonaniu zgłoszenia. Trzeba działać w momencie, gdy konkurenci na danym rynku nie zaczęli jeszcze powszechnie stosować wzorów opakowania podobnych do tych, które chcielibyśmy chronić.

CTM No. 008519241 Preparaty farmaceutyczne i weterynaryjne

W wyroku z dnia 4 października 2007r. C-144/06 P Trybunał przyjął ustalenia Sądu, że prostokątny kształt tworzący zgłoszony znak towarowy w postaci tabletki, czyli dwie kolorowe warstwy i owalny niebieski środek umieszczony na środku wierzchniej czerwonej powierzchni tabletki nie wystarczą, by nadać temu

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Walka przeciwko podrabianiu marek i nieautoryzowanej dystrybucji Agnieszka Morawska Videojet Technologies Sp. z o.o.

ierne naśladowanie jest często uważane za formę pochlebstwa, ale nie wtedy, gdy oznacza to kradzież cudzych marek. Z uwagi na dochodowy urok marek pożądanych na całym świecie nie jest rzeczą dziwną, że kosmetyki oraz środki higieny osobistej i chemii gospodarczej są często narażone na podrabianie. Oprócz potencjalnej utraty rentowności niesie to za sobą ryzyko obniżenia wartości i prestiżu marki, co oczywiście nie jest korzystne dla firmy. Jeśli dodać do tego przypadki nieautoryzowanej dystrybucji wraz z towarzyszącym im zagrożeniem odprowadzania zysków — zarówno producenta, jak i jego partnerów dystrybucyjnych — staje się oczywiste, że zjawisko to nie może być tolerowane.

Zarządzanie ryzykiem może być trudne, ale wraz z rozwojem technologii powstają nowe możliwości, które pomagają wygrać tę bitwę. Łatwe w obsłudze rozwiązania do znakowania umożliwiają zbudowanie silniejszej podstawy wspierającej istniejące środki w łańcuchu dostaw. Inteligentne znakowanie zapewnia znacznie lepszą przejrzystość pozwalającą lepiej chronić marki i dochodowość firmy. W niniejszym artykule przedstawiono proste sposoby wykorzystania rozwiązań do znakowania w celu lepszego śledzenia i kontrolowania przepływu produktów, a w ostatecznym rozrachunku — utrudnienia kradzieży zysków firmy.

Podrabianie i nieautoryzowana dystrybucja ograbiają firmę z zysków Podrabianie i nieautoryzowana dystrybucja to kosztowne, kluczowe problemy na rynku kosmetyków, środków higieny osobistej i chemii gospodarczej. Uszczuplają one

Technologia kodowania i znakowania może zapewnić zupełnie nowy poziom przejrzystości i śledzenia w ramach łańcucha dostaw, stanowiąc skuteczną broń w kosztownej walce przeciw podrabianiu i nieautoryzowanej dystrybucji.

zyski, szkodząc jednocześnie wizerunkowi marki i osłabiając zaufanie klienta oraz stwarzając zagrożenia dla relacji partnerskich w łańcuchu dostaw.

Inteligentne znakowanie może zapewnić większą przejrzystość w ramach łańcucha dostaw i pomaga chronić zyski firmy Podrabianie wyrobów lub nielegalne powielanie markowych towarów jest częstym zjawiskiem w przypadku wielonarodowych marek produkowanych w wielu krajach lub miejscach. Nieautoryzowana dystrybucja to sprzedaż oryginalnych towarów poza oficjalnymi kanałami dystrybucji, na przykład sprzedaż na rynku masowym produktów przeznaczonych wyłącznie do salonów. Chociaż szacowane liczby są różne, wszystkie raporty konsekwentnie wykazują, że podrabianie i nieautoryzowana dystrybucja na rynku kosmetyków, środków higieny osobistej i chemii gospodarczej są coraz większym ogólnoświatowym problemem. Zarówno podrabianie, jak i nieautoryzowana dystrybucja mogą dotyczyć każdej marki konsumenckiej i powodować: • szkody w zakresie war tości marki i zaufania konsumentów, • osłabienie ustalonych kanałów dystrybucji, • potencjalne ryzyko dla konsumentów, • utratę przychodów i zysków. Ochrona zysków przed fałszerzami i osobami parającymi się nieautoryzowaną dystrybucją produktów może się wydawać trudna, ponieważ egzekwowanie sprawia

1/2014

problemy. Rozwiązania cyfrowego znakowania i kodowania pozwalają producentom kosmetyków, środków higieny osobistej i chemii gospodarczej aktywnie wdrażać proste środki obrony w celu ochrony marki. Wynik? Rozwiązania te, w tym inteligentne znakowanie, zapewniają lepszą przejrzystość i kontrolę, umożliwiając kontrolowanie i egzekwowanie działań przeciwko podrabianiu i nieautoryzowanej dystrybucji w łańcuchu dostaw.

Najlepsza ochrona marki: rozwiązanie wielowarstwowe Zaawansowane rozwiązania znakowania cyfrowego w połączeniu ze zintegrowanym oprogramowaniem śledzącym umożliwiają codzienny podgląd łańcucha dostaw, dzięki czemu podrabianie i nieautoryzowana dystrybucja mogą być śledzone. Połączenie technologii znakowania i oprogramowania jest najlepszym rozwiązaniem w celu zminimalizowania strat związanych z podrabianiem i nieautoryzowaną dystrybucją. Zachęcanie par tnerów handlowych i konsumentów do rejestrowania jawnych kodów w tr ybie online, co umożliwia potwierdzenie autentyczności produktów i zachęca do interakcji z marką. Pomaga ono również zapewnić ochronę marki i umożliwia realizację różnorodnych promocji i programów lojalnościowych.

Inteligentne znakowanie Inteligentne kody, które są trudne do naśladowania przez niepowołane strony trzecie, stanowią istotną podstawę systemu skutecznej ochrony przed podrabianiem i nieautoryzowaną dystrybucją. Zapobieganie podrabianiu i nieautoryzowanej dystrybucji jest trudnym wyzwaniem. Firmy działające na szarym i czarnym rynku

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

87 INTELIGENTNE ZNAKOWANIE (oprogramowanie)

WIDOCZNE ZNAKOWANIE (system znakowania laserowego)

Ulepsz podstawowe kody serii lub partii poprzez zmianę i weryfikację określonych znaków w kodach przy użyciu programu algorytmicznego, aby utrudnić powielanie kodu przez strony nieupoważnione.

Doskonałe opakowanie z trwałym i dobrze widocznym oznakowaniem w celu budowania zaufania do marki i uniemożliwienia usunięcia kodu.

NIEWIDOCZNE ZNAKOWANIE (ciągły druk atramentowy, termiczny druk atramentowy, tusze i materiały eksploatacyjne)

WERYFIKACJA PRODUKTU I INTERAKCJA Z KLIENTEM (oprogramowanie)

Niewidoczne oznakowanie dla partnerów dystrybucyjnych pomaga zidentyfikować produkt, który może być wprowadzony do nieautoryzowanych kanałów.

PRZEJRZYSTOŚĆ ŁAŃCUCHA DOSTAW (drukowanie dużych znaków/ z aplikatorem etykiet, oprogramowanie)

OPROGRAMOWANIE Interfejs oprogramowania umożliwia śledzenie wszystkich produktów w łańcuchu dostaw, dostarczając danych dotyczących śledzenia od produkcji po dystrybucję.

często podejmują drastyczne środki w celu odtworzenia lub odsprzedaży Twoich produktów dla zysku. Inteligentne znakowanie może jednak ułatwić autoryzowanym sprzedawcom zagwarantowanie autentyczności produktu. Umieszczenie trwałego kodu serii lub partii w jakimś miejscu na produkcie jest pierwszym etapem zabezpieczenia. Inteligentne znakowanie udoskonala podstawowy kod serii lub partii poprzez zmianę i weryfikację określonych znaków w kodzie, utrudniając kopiowanie przez nieupoważnione osoby. Poniżej w tabeli 1 przedstawiono kilka sposobów zwiększenia bezpieczeństwa kodów już drukowanych w firmie.

Wyraźne drukowanie kodów kreskowych oraz agregacja danych produktu na opakowaniach wysyłkowych umożliwiają śledzenie i zapewniają efektywność łańcucha dostaw.

Technika inteligentnego znakowania

Co to jest?

Jak to działa?

Kody samosprawdzalne

Kody te są zgodne z pewnego rodzaju wstępnie zdefiniowaną regułą lub wzorem, jak na przykład sumowanie cyfr do określonej liczby lub wielokrotności cyfr.

Podstawowy sposób, aby umożliwić współpracującym dostawcom wizualne sprawdzenie, czy otrzymany przez nich produkt jest zatwierdzony.

Oznaczenia z przeplotem

Co najmniej dwa programowo wybrane znaki w obrębie kodu alfanumerycznego częściowo pokrywają się za sobą.

Oznaczenie z przeplotem, wykonywane tylko przy użyciu indywidualnie dostosowanego oprogramowania zarówno na poziomie drukarki, jak i kontrolera, zapewnia dodatkowe zabezpieczenie kodu, ponieważ jest łatwo widoczne, lecz trudne do powielenia.

Dynamiczna zmiana czcionki

Wygenerowane przez oprogramowanie kody z niewielkimi segmentami brakujących różnych liter lub cyfr w celu utworzenia niepowtarzalnych kodów na każdym produkcie.

Subtelne i dlatego trudne do rozpoznania dla niewprawnego oka dynamicznie zmienione czcionki mogą być nadal poddawane oględzinom przez partnerów w łańcuchu dostaw, aby udowodnić autentyczność produktu.

Kod sprawdzalny

Kody utworzone na podstawie niepowtarzalnych algorytmów opartych na oprogramowaniu, które mogą być skanowane i śledzone przy użyciu systemów kontroli wizualnej w łańcuchu dostaw.

Niemożliwe do zreplikowania bez znajomości algorytmu i kluczy, sprawdzalne kody dodają niepowtarzalny odcisk palca na poszczególnych produktach.

Rozwiązania widocznego znakowania Systemy znakowania laserowego mogą zapewnić trwałe oznakowanie o wysokiej jakości na wielu rodzajach opakowań.

Widoczne kody stanowią istotny poziom ochrony przed podrabianiem i nieautoryzowaną dystrybucją Jak działa system znakowania laserowego? Przy użyciu sygnału o częstotliwości radiowej dwutlenek węgla (CO2) jest elektronicznie pobudzany w rezonatorze

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Tab. 1.

1/2014

lasera, tworząc wiązkę laserową. Gdy wiązka laserowa jest skupiona na materiale opakowania lub nakierowana na niego poprzez szereg zwierciadeł galwanometru przez soczewki, jest ona absorbowana i wytwarzane jest ciepło. Znaki nanoszone za pomocą sterowanej wiązki laserowej są dobrze wypełnione. W zależności od typu opakowania technologia laserowa przekształca wytworzone przez wiązkę ciepło na oznakowanie na produkcie: • Zmiana koloru na skutek reakcji chemicznej. • Grawerowanie na skutek topienia, wypalania lub pękania wierzchniej warstwy powierzchniowej.

Kody laserowe są idealnym rozwiązaniem do widocznego znakowania w celach ochrony marki: • Trwałe kody nie mogą być usunięte w obrębie nieautoryzowanych kanałów. • Wysokiej jakości oznaczenia umożliwiają wykorzystanie technik inteligentnego znakowania i budują zaufanie klientów do marki. • W celu wzmocnienia ochrony można dodać dodatkowy tekst, logo, kody kreskowe, grafikę i inne informacje. • Wysoka niezawodność i korzystny stosunek ceny do wydajności.

• Ablacja lub usunięcie wierzchniej warstwy albo farby wykończeniowej opakowania skutkujące powstaniem kontrastujących kolorów.

Niewidoczne znakowanie jest ukryt e p r z e d w z r o k i e m k o n s u m e n t ó w, lecz dzięki specjalnym czytnikom jest widoczne dla par tnerów handlow ych w ramach kanału dystrybucji.

Rozwiązania niewidocznego znakowania

Tusze widzialne w świetle ultrafioletowym (UV) i podczerwonym (IR) Stanowiąc nier zucającą się w oczy metodę znakowania i śledzenia produktów w łańcuchu dostaw, niewidoczne tusze fluorescencyjne umożliwiają nanoszenie dyskretnych kodów i informacji o marce, widzialnych tylko w promieniach UV lub innym świetle o wysokiej częstotliwości. Kody UV lub IR mogą być drukowane metodą ciągłego druku atramentowego lub termicznego druku atramentowego. Dzięki dostępnym technologiom kontroli wizualnej są one łatwe do odczytania przez partnerów w łańcuchu dostaw. Niewidoczne znakowanie jest także doskonałym rozwiązaniem w przypadku opakowań o „ograniczonej przestrzeni” lub opatrywania znaną marką.

1/2014

Znakowanie DataMatrix Kody DataMatrix to dwuwymiarowe kody kreskowe składające się z czarnych i białych komórek ułożonych w kwadrat, które mogą zawierać zakodowany tekst lub dane liczbowe. Kody DataMatrix są potężnym narzędziem ochrony marki, ponieważ mogą one przechowywać istotne informacje dotyczące łańcucha dostaw i produkcji. Jeśli zostaną one naniesione na opakowanie przed produkcją, dodatkowe dane o każdym produkcie można śledzić na każdym etapie produkcji i dystrybucji. Technologie ciągłego druku atramentowego i termicznego druku atramentowego stanowią idealne rozwiązania w przypadku znakowania DataMatrix zarówno przy użyciu tuszu UV/IR, jak i kolorowego lub standardowego czarnego tuszu.

Kody wykorzystujące promieniowanie ultrafioletowe i podczerwone można łatwo połączyć z niepowtarzalnymi schematami numeracji, aby dodać dodatkową warstwę ochrony marki Przejrzystość łańcucha dostaw Opakowania wysyłkowe dostosowane do potrzeb klienta mogą uniemożliwiać nieautoryzowane działania w łańcuchu dostaw. Drukowanie kodu kreskowego na opakowaniu zbiorczym umożliwia pełne śledzenie towarów w systemie łańcucha dostaw. W połączeniu z oprogramowaniem, gdy kod kreskowy jest skanowany przez autoryzowanego sprzedawcę, informacja o odbiorze zostaje elektronicznie zarejestrowana, co zapewnia jeszcze większą przejrzystość łańcucha dostaw.

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Oprogramowanie umożliwia ciągłe monitorowanie każdej sztuki, kartonu i opakowania wysyłkowego w miarę ich przepływu w łańcuchu dostaw. Ten proces agregacji jest możliwy dzięki dodaniu inteligentnego znakowania sprawdzanego na każdym etapie procesu pakowania i pozwala na weryfikację produktu bez otwierania pojemnika w ysyłkowego. Natomiast znakowanie na zewnętrznej stronie umożliwia dokładną identyfikację bez konieczności zaglądania do środka. D r uk a t r am e n to w y du ż yc h zna ków (LCM) umożliwia drukowanie na opakowaniach wysyłkowych obrazów i ko dów w w ysok iej rozdzielc zoś ci o konsek wentnie w ysok iej jakości. W przeciwieństwie do innych technologii druku kontaktowego lub drukowania etykiet na potrzeby znakowania opakowań zbiorczych druk LCM jest niezawodnym i opłacalnym sposobem drukowania wysokiej jakości informacji bezpośrednio na opakowaniach wysyłkowych. Dodanie na opakowaniach wysyłkowych kodów kreskowych, logo i specjalnych danych dotyczących dystrybucji umacnia zaufanie do partnerów dystrybucyjnych i zapobiega przedostawaniu się nieautoryzowanych towarów do oficjalnych kanałów sprzedaży detalicznej. Znakowanie opakowań pozwala na sprawne identyfikowanie, datowanie, inwentaryzację i śledzenie wszystkich sztuk w miarę ich przepływu w łańcuchu dostaw. Łańcuchy dostaw wrażliwe na

nadużycia polegające na podrabianiu lub nieautoryzowanej dystrybucji mogą wykorzystać tę prostą metodę weryfikacji autoryzowanych danych w kodzie kreskow ym, aby zapobiec przyjęciu nieautoryzowanych towarów przez oficjalnych sprzedawców.

Oprogramowanie do zarządzania linią i śledzenia łańcucha dostaw Oprogramowanie umożliwia tworzenie inteligentnych kodów, weryfikację oraz śledzenie produktu od zakładu

1/2014

produkcyjnego aż do miejsca przeznaczenia.

5 kroków do wzmocnienia ochrony marki Walka z podrabianiem i nieautoryzowaną dystrybucją jest trudna. Środki prawne i egzekucyjne często przeciągają się w czasie oraz są kosztowne i trudne do wprowadzenia w życie. Bezpieczne opakowanie ze wstępnym nadrukiem wymaga zwykle znacznych inwestycji, a ostatecznie zostaje wykryte i skopiowane.

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

reklama

91 Zaawansowane technologie znakowania oraz oprogramowanie mogą uniemożliwiać podrabianie i nieautoryzowaną dystrybucję, a także zwiększają przejrzystość łańcucha dostaw Działaj z wyprzedzeniem. Wykonaj poniższe kroki w celu zapewnienia, że Twoje marki są chronione.

Określenie skutecznych i jednocześnie niedrogich sposobów kontrolowania produktów w terenie. Monitorowanie łańcucha dostaw jest podstawow ym sposobem zapewnienia ochrony marki. Inteligentne znakowanie umożliwia skonfigurowanie i wykonanie prostych czynności sprawdzających w systemie łańcucha dostaw. Mogą one obejmować weryfikację kodów kreskowych przesyłek, kontrole kodów oraz regularne raportowanie — a żadna z tych możliwości nie musi być kosztowna ani złożona. Integracja oprogramowania w systemie znakowania cyfrowego może zwiększyć przejrzystość łańcucha dostaw i umożliwić ostrzeganie o niepożądanych odchyleniach.

Dodanie inteligentnych kodów do produktów o wysokiej wartości. Rozwiązania znakowania zarówno jawnego, jak i niewidocznego stanowią skuteczne i opłacalne opcje, które umożliwiają identyfikowanie, śledzenie i sprawdzanie produktów w łańcuchu dostaw. Chociaż samo drukowanie na produkcie kodu serii lub partii stanowi pierwszą linię obrony, inteligentne znakowanie wzmacnia ochronę poprzez funkcje wizualnych i sprawdzalnych zabezpieczeń.

Zbudowanie wielowarstwowego systemu ochrony marki spełniającego wymogi danego produktu w miarę upływu czasu.

Solidna, wielowarstwowa strategia ochrony marki może obejmować projekt opakowania, inteligentne znakowanie oraz oprogramowanie do śledzenia produktów. Wielowarstwowe rozwiązanie nie musi być złożone ani zbudowane w ciągu jednego dnia. Wystarczy wdrożyć te elementy systemu, które są niezbędne dla łańcucha dostaw. Dzięki szerokiej gamie różnorodnego oprogramowania do ochrony marki oraz technologii znakowania cyfrowego można w łatwy sposób tworzyć dla opakowań niestandardowe rozwiązania, które mogą ewoluować w czasie i zapobiegać zagrożeniom dla Twojej marki.

Zainwestowanie w rozwiązania, które wykorzystają systemy obecne w firmie i będą wywierać największy wpływ. Zintegruj cyfrowe drukarki w system śledzenia łańcucha dostaw, który umożliwi monitorowanie zależnie od potrzeb. Odpowiednie narzędzia pozwalają lepiej kontrolować łańcuch dostaw i pomagają zniechęcić fałszerzy lub nieautoryzowanych sprzedawców. Systemy ochrony marki mogą także przynieść dodatkowe korzyści marketingowe, takie jak zapewnienie nowatorskich sposobów komunikacji z klientami.

Nawiązanie współpracy z doświadczonym partnerem w technologii znakowania cyfrowego, który oferuje szeroką gamę rozwiązań i posiada doświadczenie w zakresie ochrony marki.

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

92 |

artykuł sponsorowany

SZYBKOŚĆ, TRWAŁOŚĆ, NIEZAWODNOŚĆ

– znakowanie laserowe w przemyśle kosmetycznym

Producenci kosmetyków zobligowani są do umieszczania na opakowaniach swoich produktów wielu różnych informacji, symboli i ostrzeżeń. Łatwo jest przygotować opakowanie jeśli liczba informacji ulegających zmianie jest niewielka. Co w przypadku, gdy informacje są zróżnicowane, a producent musi elastycznie reagować na potrzeby rynku? Jednym z efektywnych rozwiązań jest zastosowanie laserów znakujących.

Solaris Laser S.A.

fot. Solaris Laser

metody znakowania. Wyróżnia je działanie bezdotykowe, prostota w eksploatacji i obsłudze, łatwa zmienność treści oznaczenia, szybkość znakowania, czytelność i trwałość oznaczenia. Jeżeli do tego dodamy brak jakichkolwiek materiałów zużywających się w trakcie eksploatacji i coraz niższe ceny samych laserów, to łatwo zrozumieć rosnącą popularność tej technologii.

iewidoczne narzędzie, błysk światła i czytelny, estetyczny napis na produkcie robią zawsze wrażenie na obserwatorach operacji znakowania laserem. To jednak nie widowiskowość, ale czysto racjonalne przesłanki decydują o wyborze tej innowacyjnej metody oznaczania. Lasery znakujące są stosowane ze względu na ich unikalne cechy użytkowe, których nie posiadają inne, tradycyjne

Urządzenia e-SolarMark stosowane są do znakowania (zmiana barwy powierzchni) i grawerowania (głęboki ubytek materiału) metali, tworzyw sztucznych, ceramiki, gumy oraz różnego rodzaju materiałów i folii opakowaniowych. Przedmioty mogą być znakowane w trybie dynamicznym, gdy znakowany przedmiot porusza się, a wiązka laserowa wykonuje oznaczenie “w locie”, ale również jest możliwe znakowanie stacjonarnie tzn. gdy produkt pozostaje nieruchomy w trakcie procesu znakowania. W obu przypadkach uzyskujemy wysoką jakość napisów wykonanych linią ciągłą. Treść oznaczeń może składać się z dowolnie zaprojektowanych kombinacji znaków, kodów i elementów graficznych identyfikujących producenta lub produkt, zawierających zmienne informacje takie jak data, czas, numery seryjne i wiele innych.

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

e-SolarMark Przykładem udanej aplikacji lasera jest produkcja aluminiowych tubek wypełnionych farbą do włosów. Zastosowany laser wykonuje na powierzchni tubki znak odpowiadający kolorowi farby jaki znajduje się w jej wnętrzu. Niewidzialna wiązka promieniowania laserowego powoduje miejscowe odparowanie warstwy farby, jaką pokryta jest metalowa tubka odsłaniając błyszczące podłoże, a szybki ruch tej wiązki po powierzchni tworzy żądany znak. Znak wykonany laserem wygląda tak, że niewprawne oko nie odróżni treści „dodrukowanej” laserem od tej stałej, nadrukowanej wcześniej. Takie linie produkcyjne wyposażone w dziesiątki urządzeń e-SolarMark warszawskiej firmy Solaris Laser S.A. pracują w wielu krajach na świecie. Oprócz walorów estetycznych, zastosowanie laserów znakujących pozwala na uzyskanie natychmiastowego obniżenia kosztów produkcji. Wynika to z faktu bezobsługowości laserów znakujących, ich wysokiej niezawodności, braku zużywających się materiałów, a także oszczędności w sferze logistyki i magazynowania opakowań i wyrobów gotowych. W omawianym przypadku znakowania tub, dziesiątki typów tub przeznaczonych do różnych zawartości, zastąpił jeden rodzaj indywidualizowany dopiero w trakcie napełniania. Elastyczność w tworzeniu zawartości nadruku pozwala na natychmiastowe reagowanie na potrzeby rynku, szybkie wprowadzanie nowych wyrobów, a także na pozyskanie przewagi rynkowej dzięki nadaniu wyrobowi nowych cech użytkowych (np. nowa estetyka oznaczenia, trwałość nadruku itp.).

fot. Solaris Laser

reklama

Opakowanie – pierwsze wrażenie o produkcie

Wioleta Sacha

Dział Opakowań POLPAK

Intensywny rozwój gospodarki światowej na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci spowodował szereg zmian społecznych, demograficznych i ekonomicznych. Nowoczesne rozwiązania technologiczne, powszechny dostęp do internetu i wszelkiego rodzaju urządzeń mobilnych sprawił, że mamy dostęp do informacji z całego świata i nieograniczony kontakt z ludźmi z najodleglejszych zakątków globu. Wszystkie te zmiany niewątpliwie ułatwiają nam życie i funkcjonowanie na co dzień. Mamy całe spektrum możliwości na porównywanie, ocenianie i wybieranie produktów, które chcemy kupić lub sprzedać. Jednocześnie stajemy się bardziej wymagający jako konsumenci oczekując od produktów wysokiej jakości, funkcjonalności oraz estetycznego i atrakcyjnego wyglądu.

ynamiczne zmiany nie ominęły bynajmniej rynku przemysłu kosmetycznego. Promowany przez media aktywny styl życia wiąże się nie tylko ze zdrowym odżywianiem ale też z dbałością o swoje ciało, korzystaniem z zabiegów i kosmetyków. Wszystko to napędza branżę kosmetyczną stawiając przed nią spore wymagania. Intensywnie rozwijający się rynek przemysłu kosmetycznego sprawia, że konkurencja w tym obszarze jest bardzo duża, dlatego też firmy kosmetyczne wciąż poszukują innowacyjnych rozwiązań w kwestii składu kosmetyków, opakowań oraz strategii marketingowej. Warto nadmienić, że oprócz bardzo dobrej jakości samego produktu niezwykle ważne jest opakowanie, które w pierwszej kolejności podlega ocenie kupującego. Dlatego przed wprowadzeniem produktu na rynek, następuje cały proces poszukiwań idealnego opakowania, które spełni szereg wymagań.

Przede wszystkim funkcjonalność Pomysłowe opakowanie – w oryginalnym kształcie, kolorze może okazać się kluczem do zdobycia miejsca produktu na rynku oraz wygenerować spore oszczędności w wydatkach na reklamę. W pierwszej

kolejności należy jednak ustalić właściwości produktu, a także to czy chcemy go sprzedawać w opakowaniu jednostkowym czy zbiorczym. Niezwykle ważne jest by przeprowadzić testy i sprawdzić czy

Właściwie dobrane opakowanie kreuje wizerunek produktu, przyczynia się do umocnienia pozycji marki jako spójnego brandu i buduje pozytywne skojarzenia nasze medium nie wchodzi w interakcje z opakowaniem, bądź jego elementami, a jeżeli takowe będą miały miejsce, to zbadać ich przyczyny i konsekwencje. Warto też ocenić jak funkcjonuje nasze opakowanie w praktyce, czyli czy jest łatwe w użyciu, funkcjonalne, czy znajdujące się w nim medium nie powoduje z czasem problemów na przykład z aplikowaniem produktu. Wbrew pozorom takie testy są bardzo ważne, często bowiem nawet najlepszy kosmetyk może zostać zamieniony przez Klienta tylko z uwagi na fakt, że znajduje się w zupełnie niefunkcjonalnym opakowaniu.

1/2014

Po drugie informacja Kolejną ważną funkcją jaką powinno spełniać opakowanie stanowi funkcja informacyjna. Opakowanie ma przede wszystkim komunikować się z nabywcą, stąd właśnie znajdujemy w sklepach różne opakowania, tego samego produktu, dobrane pod kątem grupy docelowej. Oprócz podstawowych danych takich jak marka, rodzaj produktu, sposób używania, jego skład i przeznaczenie, producent może umieść szereg dodatkowych informacji, które mogą okazać się decydujące przy wyborze kosmetyku. Informacja o posiadanych atestach, certyfikatach, czy też o tym że produkt nie zawiera szkodliwych składników podnosi wiarygodność i jakość produktu w oczach Konsumentów. Oczywiście najważniejsze jest to, by wszystkie te informacje były zgodne z prawdą a nie stanowiły jedynie zabiegu marketingowego mającego na celu zdobycie jak największego grona Klientów.

Po trzecie ochrona Niezwykle ważne znaczenie ma także funkcja ochronna. Odpowiednio dobrane surowce do produkcji opakowań mają zapewnić kompletną ochronę zawartości bez ingerowania we właściwości samego

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

95 produktu. Jeżeli medium jest wrażliwe na światło czy kontakt z powietrzem to właśnie opakowanie ma stanowić barierę przed oddziaływaniem na nie tych czynników. Warto zaznaczyć, że chroni też produkt przed przenikaniem do niego drobnoustrojów i umożliwia dłuższe przechow y wanie artykułu. Ponadto producenci korzystając z coraz ciekawszych rozwiązań w branży opakowań, umożliwiają Konsumentom m.in. oglądanie produktu bez konieczności naruszenia opakowania.

Po czwarte marketing Funkcja marketingowa opakowania jest zasadnicza przede wszystkim z punktu widzenia samego producenta. Opakowanie bowiem odgrywa dużą rolę w systemach funkcjonowania wolnego rynku i ma duże znaczenie dla skuteczności działań marketingowych. Produkt, który jest atrakcyjnie zapakowany jest sprzedawany częściej, a to z kolei prowadzi do zwiększenia zysków i pomniejszenia kosztów sprzedaży. Co więcej, właściwie dobrane opakowanie kreuje wizerunek produktu, przyczynia się do umocnienia pozycji marki jako spójnego

brandu i buduje pozytywne skojarzenia. Tworzy ono „pierwsze wrażenie” o kosmetyku, przyciągając tym samym uwagę potencjalnego nabywcy i niejednokrotnie staje się najskuteczniejszym środkiem reklamowym ponieważ wpływa bezpośrednio na nabywcę w momencie dokonywania zakupu. Działy marketingu firm kosmetycznych nieustannie prowadzą badania pozwalające jak najtrafniej ocenić szereg uwarunkowań decydujących o powodzeniu w sprzedaży. Na podstawie uzyskanych wyników rozpoczyna się projektowanie opakowania, dobór kolorystyki oraz wybór metod zdobienia samego opakowania, o których jest mowa w dalszej części artykułu. Cały proces marketingowy opakowania rozpoczyna się podczas planowania produkcji, gdyż to tutaj zostaje określone z jakich surowców ma być ono wykonane, czy tworzywo będzie w określonym kolorze, czy zostaną wykorzystane surowce uszlachetniające jak np. aluminium. Kolejnym etapem jest umieszczenie na opakowaniu wszystkich danych, które chcemy przekazać odbiorcy. Oprócz podstawowych informacji umieszczonych na opakowaniu, producent może umieścić również elementy

graficzne i dekoracyjne, które podniosą walory estetyczne całości. Dlatego też na rynku jest sporo metod zdobienia spośród któr ych można w ybrać najodpowiedniejszą dla danego rodzaju opakowania. Każda z wymienionych w dalszej części artykułu technik zdobienia ma swoje zalety i wady. Wszystko zależy od stworzonego projektu, nakładów finansowych i efektu końcowego jaki chcemy uzyskać. Metoda hot-stampingu wykorzystuje do nadruku folię transferową oraz matryce wykonane z materiału przewodzącego ciepło. Zdobienie wykonane tą metodą jest trwałe i odporne na zdrapanie, ścieranie i czynniki chemiczne. Inną popularną formą zdobienia jest metoda sitodruku polegająca na nakładaniu farby za pomocą matryc sitodrukowych. Tampodruk to z kolei metoda druku pośredniego polegająca na nakładaniu farby drukarskiej za pomocą gładkiego, miękkiego stempla zwanego tamponem. Tampodruk umożliwia wykonanie zdobienia na nierównych i nieregularnych powierzchniach, a także po doborze właściwej farby może być wykonany na różnego rodzaju materiałach takich jak: szkło, tworzywa sztuczne,

reklama

fot. archiwum POLPAK

metal, guma itp. Kolejną propozycją zdobienia jest druk offsetowy, który od wielu lat cieszy się dobrym poziomem jakości w porównaniu do kosztów. Druk offsetowy jest odmianą druku płaskiego, w której obraz jest przenoszony z płaskiej formy drukowej na podłoże drukowe za pośrednictwem obciągu gumowego. Dzięki tej technice mamy możliwość wyprodukowania nawet najbardziej skomplikowanych szczegółów. Hydrodruk z kolei jest wykonywany na nośniku z folii rozpuszczalnej w wodzie, która jest umieszczana na powierzchni wody w zbiorniku. Po rozpuszczeniu nośnika na powierzchni wody pozostaje jedynie farba tworząca nadruk. Metoda ta jest jednak niemalże w całości wykonywana ręcznie i trudna do automatyzacji, co ogranicza skalę jej stosowania. Następną metodą jest technika - IML (Inmold Labeling), która wykorzystuje z kolei etykiety wykonane z tego samego tworzywa sztucznego co opakowanie, dzięki czemu proces łączenia etykiety i opakowania jest nieodwracalny. Warto zaznaczyć, że etykiety te są odporne na wilgoć, niskie temperatury, tłuszcze, zabrudzenia i inne czynniki zewnętrzne.

Jeżeli chodzi o umieszczanie na opakowaniu wcześniej wykonanego nadruku wciąż ogromną popularnością cieszy się najstarsza technika – naklejania wydrukowanych wcześniej etykiet. Należy podkreślić, iż powyżej został scharakteryzowany jedynie niewielki ułamek dostępnych metod dekorowania i uszlachetniania opakowań, gdyż rynek ten wciąż się rozwija a próba omówienia chociaż po części każdej z technik jest tematem na osobny artykuł. Warto zaznaczyć, że dzięki tak szerokiemu spectrum możliwości uatrakcyjniania opakowań na chwilę obecną nie napotykamy w zasadzie na żadne ograniczenia technologiczne i możemy w pełni zrealizować unikalny projekt, zgodnie z naszą wizją i założeniami kampanii reklamowej. Przemysł kosmetyczny jest jednym z najbardziej wymagających jeżeli chodzi o walory estetyczne. Bowiem oprócz wysokiej jakości produktu, samo opakowanie też spełnia kluczową rolę. Stojący w sklepie na półce produkt podlega bezpośredniej ocenie potencjalnego nabywcy i może go zainteresować bądź zniechęcić. Trudno mówić tutaj o jakichkolwiek standardach na przykład

1/2014

wizualnych opakowania, które musiałoby spełnić, by uzyskać gwarancję wzbudzenia zainteresowania Klienta, gdyż jest to w dużej mierze kwestia gustu. Niemniej jednak przynajmniej w kosmetyce istnieje szereg wskazówek, które z pewnością pomogą zaciekawić i zaintrygować Konsumenta. Kosmetyki są bowiem nieodłączną częścią życia każdego z nas i mają wpływ na tak intymną sferę naszego życia jaką jest wygląd czy poczucie pewności siebie. Chcemy by nasze kosmetyki znajdowały się w estetycznych, higienicznych i funkcjonalnych opakowaniach, gdyż zwyczajnie nam się to podoba, podświadomie zaś między innymi na tej podstawie dokonujemy też końcowej oceny jakościowej produktu.

Bibliografia • M. Molik, J. Tryburcy: „Klasyfikacja technik zdobienia”, w: „Tworzywa Sztuczne i Chemia”, nr 6/2008. • H. Mruk, I. Rutkowski: Strategia produktu, Warszawa 2001 • P. Kotler: Marketing Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2005

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

98 |

Opakowanie kosmetyku odgrywa niebagatelną rolę marketingową. Kupujemy oczami -dlatego też nietypowa forma opakowania, zwracająca uwagę i przyciągająca wzrok konsumenta jest ważnym elementem, który jako pierwszy jest brany pod uwagę przy projektowaniu opakowania.

OFERTA KOMPLEMENTARNA – związek szkła z tworzywem Monika Kosmala-Sójka Kierownik Działu Sprzedaży i Marketingu Heinz Glas Działdowo Sp. z o.o.

yobraźnia projektanta i coraz większe możliwości realizacji nawet najbardziej nietypowych propozycji dają praktycznie nieograniczone pole do popisu. Nie można jednak zapominać o podstawowej funkcji jaką musi spełnić opakowanie kosmetyku, czyli jego ochrona. Oznacza to przede wszystkim konieczność wyboru materiału, z którego opakowanie ma być wykonane i tak naprawdę wybór jest ułatwiony, bo w tym przypadku decyduje rodzaj kosmetyku, który chcemy opakować. Perfumy w butelce z tworzyw sztucznych, to wciąż niewyobrażalna propozycja. Żel pod prysznic w szkle to mało praktyczne, a nawet niebezpieczne rozwiązanie. Na szczęście oba rodzaje materiałów szkło i tworzywa sztuczne pomimo swej odmienności można zaoferować w formie wzajemnie uzupełniającej się. Bo jak sobie wyobrazić perfumy bez nasadki, czy też słoik szklany bez nakrętki. Na tym jednak nie kończy się możliwość „współpracy” szkła z tworzywami sztucznymi. Coraz częściej tworzone są linie opakowań, których kształt zewnętrzny jest taki sam, natomiast materiał i co za tym idzie zastosowanie różne. Zachowanie podobnego kształtu opakowania w różnych produktach kosmetycznych daje poczucie ciągłości linii produktu i sugeruje spójność produktową.

SENSE/SHINE – szklany słoik z nakrętką z tworzywa sztucznego

Na polskim rynku wciąż nie ma zbyt wielu producentów, którzy wykorzystując powyższy trend są w stanie zaproponować swoim odbiorcom ofertę komplementarną tzn. wizerunkowo i użytkowo w pełni realizującą zapotrzebowanie klienta na produkt finalny z tzw. „jednej ręki”. Wynika to po części z różnorodności obu materiałów i trudności ich wzajemnego dopasowania. Zastosowanie w opakowaniu dwóch elementów wykonanych z tych jakże różnych materiałów wymaga przede wszystkim zachowania surowych wymogów wymiarowych i umiejętnego dopasowania zastosowanych tolerancji. W przypadku podjęcia decyzji o rozpoczęciu nowego projektu opakowaniowego, który będzie wykonany zarówno ze szkła jak i tworzyw sztucznych, od samego początku pracy nad nim należy przyjąć odpowiednie założenia, oparte na wiedzy i doświadczeniu projektantów obu elementów. Bardzo ważnym momentem procesu jest etap prób i przeprowadzenia testów kompatybilności. Ważne jest aby wszystkie możliwe słabe punkty zostały na tym etapie zidentyfikowane i wyeliminowane, tak aby produkcja seryjna mogła odbyć się bez zakłóceń. Te wszystkie złożone etapy wdrożenia produktu są w zakresie oferty komplementarnej, którą coraz częściej wybierają klienci. Wzrastająca popularność tej oferty wynika głównie z pragmatycznego powodu oszczędności czasu, a co za tym idzie ograniczenia kosztów wdrożenia powstającego po stronie klienta. Na bazie aktualnych doświadczeń już dziś można stwierdzić, że taka forma współpracy ma ogromną przyszłość, bo z jednej strony oparta jest na wiedzy i doświadczeniu producenta, ale również, i co chyba najważniejsze w biznesie, na wzajemnym zaufaniu.

Linia VALENCIA i PORTO – zewnętrzny kształt opakowania taki sam dla opakowań ze szkła jak i tworzywa sztucznego

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

100 |

artykuł sponsorowany

HOT – STAMPING NA SURLYNIE – Wyróżnij swój produkt!

Świat kosmetyków zaskakuje nas swoją wielobarwnością i różnorodnością. Specjaliści zajmujący się kreowaniem marek doskonale wiedzą, że dobry produkt to już nie wszystko, żeby przykuć uwagę kupującego. Warto go czymś zainteresować i zaskoczyć. Klientów kuszą ładne opakowania, dobrze znane im z reklamy. Naszą uwagę przykuwają również produkty, które różnią się od innych. Oczywiście przy wyborze kosmetyków duże znaczenie ma jego skład i przeznaczenie, ale niewątpliwie im ładniejsze i atrakcyjniejsze opakowanie, tym większe zainteresowanie kosmetykiem. Bywa też tak, że ładniejszemu opakowaniu klienci zwykli przypisywać lepsze właściwości. Piękne opakowanie to większe prawdopodobieństwo, że to właśnie nasz produkt znajdzie się w koszyku klienta.

Joanna Piechota-Flinik Specjalista ds. Reklamy i PR Politech Sp. z o.o.

• folie dyfrakcyjne – które można zaliczyć do odmiany folii metalicznych, mogą one posiadać jednolicie mieniącą się powierzchnię albo zawierać wzory hologramowe wykonywane na indywidualne zamówienie klienta, • folie z gotowym nadrukiem lub wzorem.

o zatem zrobić by opakowanie zachęcało klienta do zakupów i wyróżniło się spośród innych produktów? Jak sprawić, by klient miał wrażenie, że nasz produkt jest tym, którego szukał? Ogromne możliwości w tym obszarze daje metoda hot- stampingu, dzięki której możemy ożywić standardowe opakowania dodając wzór, który będzie nawiązywał do charakteru produktu lub identyfikował go z firmą. Technologia hot-stampingu, zwana również termodrukiem daje szerokie możliwości zdobienia materiałów polimerowych z użyciem folii hot-stampingowych i matryc wypukłych, które są wykonane z materiałów przewodzących ciepło. Nakładanie folii odbywa się po produkcji detalu na odpowiednio przystosowanych maszynach. Aplikacja odbywa się dzięki przygotowanej matrycy z odpowiednim wzorem, która po rozgrzaniu do temperatury powyżej 100oC. jest przytykana wraz z folią do powierzchni detalu. W dalszej kolejności następuje roztopienie warstwy klejowej folii i odwzorowanie kształtu stempla matrycy na detalu. Na rynku dostępne są różne rodzaje folii, które możemy podzielić na następujące grupy: • folie metaliczne – występujące w różnych odcieniach złota i srebra, folie kolorowe, wykonane w standardzie połysk, mat lub półmat, • folie perłowe – folie kolorowe o dużej przezroczystości, • folie pigmentowe – folie kolorowe, które występują zarówno w połysku, jak i w macie, a ich cechą charakterystyczną jest pełne krycie,

Niewątpliwą zaletą techniki hot-stampingu jest różnorodność wzorów i zdobień oraz możliwość realizacji indywidualnych projektów, ponieważ matryce są wykonywane na specjalne zamówienie. Uzyskany efekt charakteryzuje się dużymi właściwościami mechanicznymi (odporność na ścieranie i duża przyczepność do powierzchni) oraz znaczną odpornością chemiczną. W chwili obecnej technologię hot-stampingu możemy stosować na tworzywach takich jak Polipropylen (PP), Polistyren (PS), ABS oraz PCTG. Nowością jest stosowanie hot-stampingu na Surlynie. Firma POLITECH jako pierwsza w Polsce zaczęła stosować technologię hot-stampingu do zdobienia nasadek i słoików wykonanych z Surlynu. Opracowana nowatorska technologia pozwala dekorować detale z użyciem różnorodnych folii nakładanych pod wpływem ciepła z jednoczesnym zachowaniem wszystkich właściwości Surlynu. W swojej ofercie POLITECH proponuje dekorowanie detali w technologii up&down i roll-on. Powstały efekt daje trwały i odporny na zadrapanie i ścieranie wzór. Wzór ten charakteryzuje się wysoką jakością druku, dzięki czemu doskonale spełnia oczekiwania najbardziej wymagających klientów i doskonale wpisuje się w światowe trendy wzornictwa.

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

101

Wymagania prawne

dla opakowań z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kosmetyków traktowanych jako opakowania do produktów spożywczych

W artykule przedstawiono wymagania prawne dla producentów opakowań z tworzyw sztucznych do kosmetyków stosując wymagania dla opakowań spożywczych. Omówiono również trudności w stosowaniu takiego podejścia. Przepisy przedstawiono zgodnie z hierarchią ważności począwszy od najważniejszych, zwracając uwagę na różnice i zmiany wprowadzane w kolejnych dyrektywach i rozporządzeniach. Skupiono się tylko na wymaganiach dotyczących materiałów zawierających w strukturze tworzywa sztuczne, pomijając wymogi stawiane innym materiałom takim jak papier, szkło, metal oraz klejom czy farbom drukarskim. Niniejszy artykuł prezentuje stan prawny na koniec lutego 2014 r.

mgr Adam Fotek Specjalista ds. opakowań w Laboratorium Badawczym J. S. Hamilton Poland S. A.

Rozporządzenie (WE) nr 1223/2009 [1] Załącznik I wymienionego rozporządzenia zawiera wzór raportu bezpieczeństwa produktu kosmetycznego. Część A punkt 4 w ymaga umieszczenia informacji o zanieczyszczeniach, ilościach śladowych substancji niedozwolonych, dowody na to, że ich uniknięcie jest niemożliwe ze względów technicznych oraz istotnych informacji o właściwościach materiału, z którego wykonano opakowanie, w szczególności jego czystość i stabilność. Z chwilą ogłoszenia omawianego rozporządzenia, pojawiło się wiele wątpliwości w jaki sposób interpretować podane zapisy. Rozporządzenie nie podaje żadnych informacji na temat sposobu badania opakowań, limitów zawartości substancji użytych do produkcji opakowań. Nie zostały również opisane metody określania stabilności opakowań. Część producentów i użytkowników opakowań kosmetycznych przyjęła wymagania stawiane opakowaniom farmaceutycznym, część producentów przyjęła wymagania stawiane opakowaniom spożywczym. Brak jasnych wytycznych skutkował wieloma wątpliwościami i pozostawiał pole do swobodnych interpretacji. Z tego powodu 25 listopada 2013 r. Komisja

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Europejska opublikowała Decyzje Wykonawczą do rozporządzenia, która zostanie omówiona poniżej.

W wymienionej Decyzji Wykonawczej omówiono trzy aspekty dotyczące bezpieczeństwa kosmetyków mające powiązanie z opakowaniem: • wyjaśniono pojęcie zanieczyszczenia i ilości śladowych, • wyjaśniono pojęcie dowodów na to, że uniknięcie substancji niedozwolonych jest niemożliwe ze względów technicznych, • uściślono istotne informacje o właściwościach materiału, z którego wykonano opakowanie.

niezamierzonej substancji w produkcie gotowym. Ilości śladowe należy oceniać pod względem bezpieczeństwa produktu gotowego. W przypadku obecności ilości śladowych substancji niedozwolonych należy przedstawić dowody na to, że ich uniknięcie jest niemożliwe ze względów technicznych. Zgodnie z Decyzją, ilości śladowe mogą pochodzić z następujących źródeł: • zanieczyszczeń w surowcach/substancjach; • procesu wytwarzania; • potencjalnej ewolucji/interakcji chemicznej lub • migracji substancji w produkcie, która mogła nastąpić w normalnych warunkach przechowywania lub poprzez kontakt z materiałem, z którego wykonano opakowania. Ponieważ substancje mogą migrować z opakowania do postaci produktu, należy wziąć pod uwagę istotne właściwości materiału z którego zostało wykonane opakowanie.

Zanieczyszczenia są to niezamierzone substancje obecne w surowcach. Dokonano rozdzielenia ilości śladowej na ilość śladową i ilość śladową substancji niedozwolonej. Ilość śladowa jest to niewielka ilość

Obecność ilości śladowej można stwierdzić na podstawie dokumentów przekazanych przez dostawcę opakowania lub na podstawie analiz fizyko-chemicznych. Jako wartości graniczne tych substancji można

Decyzja Wykonawcza Komisji w sprawie wytycznych dotyczących załącznika I do rozporządzenia (WE) nr 1223/2009 dotyczącego produktów kosmetycznych[2]

1/2014

102 przyjąć wartości graniczne podane w innych przepisach chodź jeszcze nie podano w jakich. Zgodnie z punktem 3.4.1 Załącznika do Decyzji w przypadku ilości śladowych substancji niedozwolonych, dla których nie ma stężeń granicznych określonych w przepisach, ale które mogą wpływać na bezpieczeństwo konsumentów, oceny musi dokonywać osoba przeprowadzająca ocenę bezpieczeństwa. W przypadku ilości śladowych substancji niedozwolonych nie wystarczy tylko dokonać analizy opisanej powyżej, zgodnie z punktem 3.4.2 Załącznika do Decyzji producent kosmetyku musi przedstawić dowody na to, że nie można uniknąć takiej obecności ze względów technicznych. W tym celu należy wykorzystać wszelkie niezbędne środki. Obecność ilości śladowych substancji niedozwolonych należy utrzymywać na najniższym rozsądnie osiągalnym poziomie, przy uwzględnieniu dobrych praktyk produkcji. Decyzję i odpowiedzialność za dopuszczenie kosmetyku zawierającego ilości śladowe substancji niedozwolonej ponosi osoba przeprowadzająca ocenę bezpieczeństwa. Należy zaznaczyć, że ten punkt został omówiony najbardziej ogólnie i trudno przełożyć go na zastosowanie praktyczne. O s t a t nim a sp e k te m o m aw ia n y m w Załączniku do Decyzji, dotyczącym opakowań, są istotne właściwości materiału, z którego wykonano opakowanie. Po raz pierwszy jasno, choć tylko w formie sugestii, a nie nakazu, dopuszczono stosowanie wymagań stawianych materiałom i wyrobom przeznaczonym do kontaktu z żywnością. Przytoczone rozporządzenie (WE) nr 1935/2009 ma zastosowanie do wszystkich grup materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością takich jak tworzywa sztuczne, metale, szkło, papier i inne. Po raz pierwszych podano dokument, do którego akty wykonawcze zawierają precyzyjne, jasne kryteria oceny materiałów, z których wykonano opakowania; podają wartości graniczne zanieczyszczeń, w tym ilości śladowe substancji niezamierzonych i niedozwolonych, niezbędne do dokonania oceny bezpieczeństwa. W przypadku tworzyw sztucznych został również podany wzór dokumentu, który producent opakowania przekazuje producentowi żywności. Przenosząc wymagania z opakowań do kontaktu z żywnością na opakowania do kosmetyków można tą decyzją motywować w następujących sposób: skoro jakąś określoną w dokumentach ilość substancji mogę spożyć, to tym bardziej mogę mieć z nią kontakt poprzez np. krem do ciała lub farbę do włosów.

Oczywiście Decyzja nie nakazuje stosowania tego konkretnego rozporządzenia, producent kosmetyku lub opakowania do kosmetyku może zastosować wymagania stawiane np. opakowaniom farmaceutycznym. Najistotniejszą sprawą jest wykazanie bezpieczeństwa kosmetyku zapakowanego w konkretne opakowanie. Ze względu na koszty produkcji i badań optymalne wydaje się zastosowanie wymagań dla opakowań spożywczych. Decyzja podaje trzy właściwości związane z kosmetykiem i opakowaniem: a) interakcję między produktem a materiałem, z którego wykonano opakowanie; b) w łaściwości barierowe materiału, z którego wykonano opakowanie; c) migrację substancji z/do materiału, z którego wykonano opakowanie. Punkty a) i c) są ze sobą związane. Interakcja kosmetyku z opakowaniem zachodzi wskutek migracji składników opakowania do kosmetyku i migracji składników kosmetyku do opakowania. Zachodząca migracja ma wpływ na skład kosmetyku i właściwości użytkowe opakowania np. wymywanie plastyfikatorów przyczynia się do utraty elastyczności opakowania, a obecność substancji silnie utleniających może powodować szybka degradacje tworzywa. Punkt b) ma związek z przepuszczalnością gazów przez opakowanie. Opakowanie może mieć właściwe parametry mechaniczne oraz chemiczne, jeżeli jednak nie zapewnia właściwej nieprzepuszczalności, czyli barierowości dla gazów takich jak tlen, para wodna, dwutlenek węgla, to może okazać

się nie przydatne do danego celu. Barierowość szczególne znaczenie dla produktów podanych na utlenianie lub higroskopijnych.

Rozporządzenie (WE) nr 1935/2004 [3] Rozporządzenie stosuje się do wszystkich rodzajów materiałów i w yrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością niezależnie od rodzaju materiału, z którego są wykonane. Rozporządzenie nie ma zastosowania do antyków, materiałów pokrywających lub powlekających, takich jak materiały pokrywające sery w postaci skórki, przetworzone produkty mięsne lub owocowe, które tworzą część środków spożywczych i mogą być spożywane razem z tymi środkami spożywczymi, oraz do stacjonarnych instalacji wodociągowych. Zgodnie z artykułem 3 wszystkie materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością: muszą być produkowane zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną, nie mogą stanowić zagrożenia dla zdrowia człowieka, powodować niemożliwych do przyjęcia zmian w składzie żywności, powodować pogorszenia jej cech organoleptycznych. Artykuł 16 wprowadza pojęcie deklaracji zgodności, czyli pisemnej deklaracji potwierdzającej spełnienie zapisów artykułu 3 oraz aktów wykonawczych dotyczących poszczególnych grup materiałów, a w przypadku ich braku nakładającej obowiązek spełnienia wymagań przepisów krajowych, (jeżeli takie istnieją). Dodatkowo podany jest wymóg posiadania dokumentów na podstawie, których wystawiono deklarację zgodności.

Płyn modelowy

Rodzaj żywności

Skrót

Etanol 10% (v/v)

Żywność hydrofilowa o pH > 4,5

Kwas octowy 3% (m/v)

Żywność hydrofilowa o pH ≤ 4,5

Alkohol etylowy 20% (v/v)

Żywność hydrofilowa i lipofilowa o zawartości alkoholu < 20% np. emulsja oleju w wodzie

Alkohol etylowy 50% (v/v)

Żywność hydrofilowa o zawartość alkoholu > 20% i liofilowa np. emulsja oleju w wodzie

Olej roślinny

Żywność z tłuszczem na powierzchni

Poli(tlenek 2,6-difenylo-p-fenylenu)

Żywność sucha tylko migracja specyficzna

Tab. 1. Wykaz płynów modelowych imitujących żywność Źródło: (Tabela 1 w załączniku III do rozporządzenia (UE) nr 10/2011)

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

103 Rozporządzenie (UE) nr 10/2011[4] Omawiane rozporządzenie stanowi obecnie podstawowy dokument dotyczący tworzyw sztucznych do kontaktu z żywnością. Załącznik I zawiera wykaz substancji dozwolonych do stosowania w produkcji i przetwarzaniu tworzyw sztucznych, materiałów i wyrobów z nich wykonanych przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Załącznik podaje limit migracji danej substancji i jej przeznaczenie (monomer, substancja wyjściowa, dodatek lub substancja pomocnicza) podaje też ograniczenia, dodatkowe wymagania itp. Stanowi zasadniczą część rozporządzenia. W załączniku I znajdują się informacje niezbędne do przygotowania raportu z oceny bezpieczeństwa. W załączniku II wprowadzono limit migracji metali: baru, kobaltu, miedzi, żelaza, litu, manganu i cynku, oraz limit migracji pierwszorzędowych amin aromatycznych na poziomie poniżej 0,01 mg/kg żywności lub płynu modelowego. Załącznik III zawiera wykaz płynów modelowych żywności i tabelę przyporządkowania rodzaju płynu modelowego do rodzaju żywności. Najłagodniejszym płynem modelowym jest 10% etanol. W niektórych przypadkach stosuje się wodę destylowaną i 95% etanol. Zgodnie z punktem 2.2.4 rozdziału 2 i punktem 3.4.2 rozdziału 3 załącznika V dopuszczono stosowanie zamienników płynów modelowych ale bez ich wskazania. Na tej podstawie do badań migracji stosuje się 95% etanol i izooktan zamiast oleju roślinnego. Na podstawie tabeli 1. można dokonać również przyporządkowania kosmetyku do właściwego płynu modelowego. Załącznik IV zawiera wzór deklaracji zgodności. 1) nazwę oraz adres podmiotu działającego na rynku, który wystawia deklarację zgodności; 2) nazwę i adres podmiotu działającego na rynku, który wytwarza lub przywozi materiały lub wyroby z tworzyw sztucznych albo produkty pochodzące z pośrednich etapów ich wytwarzania lub substancje przeznaczone do wytwarzania tych materiałów i wyrobów; 3) dane identyfikujące materiały, wyroby, produkty pochodzące z pośrednich etapów ich wytwarzania lub substancje przeznaczone do wytwarzania tych materiałów i wyrobów Przykład: Butelka 200 ml wykonana z poli(tereftalanu etylenu) (PET).

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Limit migracji w mg/kg żywności

FCM

REF

CAS

Nazwa

227

16990/53650

107-21-1

Glikol etylenowy

263

13326/15760/47680

11-46-6

Glikol dietylenowy

291

19150

121-91-5

Kwas izoftalowy

398

35760

1309-64-4

Tritlenek antymonu jako antymon

0,04

785

24910

100-21-0

Kwas tereftalowy

7,5

Tab. 2. Przykładowy wykaz substancji limitowanych

Zastosowano granulat xxx oraz koncentrat barwiący xxx. 4) datę deklaracji; 5) potwierdzenie, że materiały lub wyroby z tworzyw sztucznych, produkty pochodzące z pośrednich etapów ich wytwarzania lub substancje spełniają odpowiednie wymogi określone w niniejszym rozporządzeniu i w rozporządzeniu (WE) nr 1935/2004; 6) odpowiednie informacje dotyczące wykorzystywanych substancji lub produktów ich rozpadu, dla których w załączniku I i II niniejszego rozporządzenia określone zostały ograniczenia lub wymagania, aby umożliwić podmiotom działającym na rynku, na dalszych etapach obrotu zapewnienie zgodności z tymi ograniczeniami; Najważniejszy z punktu widzenia oceny bezpieczeństwa punkt deklaracji zgodności. W tym punkcie producent opakowania podaje substancje zastosowane przy jego produkcji wraz z zapewnieniem, że nie przekraczają one limitów migracji. Są to informacje, które zgodnie z Decyzją Wykonawczą można wprost zastosować do oceny bezpieczeństwa. Przykład: Według producenta w skład butelek z PET wchodzą następujące substancje, które pokazuje tab. 2.

Przyjmuje się, że ilość wymienionych związków chemicznych podana w tabeli 2. uwolniona do 1 kilograma żywności nie powinna mieć negatywnego wpływu na zdrowie konsumentów. Na tej podstawie można przyjąć, że taka sama ilość tych substancji może występować w 1 kilogramie kosmetyku. Przykład: Według producenta opakowania z polichlorku winylu może on zawierać monomer chlorku winylu. Zgodnie z klasyfikacją IARC jest to związek rakotwórczy grupy 1, oraz powodujący zaburzenie rozrodczości. Zgodnie z punktem 3.4.2 Załącznika do Decyzji osoba dokonująca oceny bezpieczeństwa ma obowiązek udowodnić, że uniknięcie tego związku jest niemożliwe z technicznego punktu widzenia i zdecydować w jakiej ilości i czy w ogóle ten związek może występować w kosmetyku. W tym miejscu znowu przychodzi z pomocą Załącznik I do Rozporządzenia (UE) nr 10/2011. Przyjmuje się, że ilość wymienionego związków chemicznych podana w tabeli 3. uwolniona do 1 kilograma żywności oraz zawarta w danej ilości w gotowym materiale nie powinna mieć negatywnego wpływu na zdrowie konsumentów. Na tej podstawie można przyjąć, że taka sama ilość tych substancji może występować w 1 kilogramie kosmetyku oraz w 1 kilogramie opakowania.

FCM

REF

CAS

Nazwa

Limit migracji w mg/kg żywności

Limit zawartości w tworzywie w mg/kg tworzywa

127

26050

75-01-4

Chlorek winylu

0,01

Tab. 3. Przykładowy wykaz substancji limitowanych

1/2014

104 7) odpowiednie informacje dotyczące substancji podlegających ograniczeniom w żywności, uzyskane z danych doświadczalnych lub w drodze teoretycznych obliczeń, dotyczących poziomu ich migracji specyficznej oraz – w odpowiednich przypadkach – kryteria czystości zgodnie z dyrektywami 2008/60/WE, 95/45/WE i 2008/84/WE w celu umożliwienia użytkownikowi tych materiałów i wyrobów zgodności z odpowiednimi przepisami UE lub – w razie ich braku – przepisami krajowymi, mającymi zastosowanie do żywności; W tym punkcie producent opakowania podaje czy zastosował w wyrobie substancje, które mogą być stosowane również jako dodatki do żywności. Łączna ilość dodatków pochodząca z opakowania i dodana celowo do żywności nie może przekraczać limitów zawartości określonych w przepisach żywnościowych. 8) wymagania dotyczące wykorzystania materiału lub wyrobu, takie jak: • rodzaj lub rodzaje żywności, z jaką ma mieć kontakt dany materiał lub wyrób; • czas i temperatura obróbki i przechowywania w kontakcie z żywnością; • stosunek powierzchni kontaktu z żywnością do objętości, stosowany do stwierdzenia zgodności materiału lub wyrobu; W tym punkcie producent opakowania podaje do jakiego rodzaju żywności i w jakich warunkach może być stosowane dane opakowanie: • żywność uwodniona o pH powyżej 4,5, żywność uwodniona o pH ≤ 4,5, żywność zawierająca tłuszcz, żywność zawierająca alkohol etylowy i w jakim procencie, żywność sucha. Stosować do pakowania i przechowywania żywności mrożonej, chłodzonej, gorącej itp. W tym punkcie podaje się również do jakiego rodzaju żywności lub warunków dane opakowanie nie może być stosowane: Nie stosować do żywności kwaśnej, nie stosować do żywności tłustej, nie podgrzewać powyżej 700C, nie gotować itp.

modelowym. Migracja globalna, oznacza sumę składników pozostałych po odparowaniu płynu modelowego. Rozdział 1. dotyczy badania migracji specyficznej materiałów i wyrobów, które już wchodzą w kontakt z żywnością. Badanie migracji specyficznej przeprowadza się do żywności. Rozdziały 2. i 3. podają zasady badania migracji specyficznej, oraz migracji globalnej z materiałów i wyrobów, które nie wchodzą jeszcze w kontakt z żywnością. Badanie migracji można przeprowadzić do żywności lub płynów modelowych. Stosuje się najbardziej skrajne warunki pod względem czasu i temperatury przewidywalne w rzeczywistym stosowaniu. Tabele 4a. i 4b. przedstawiają warunki czasu i temperatury badania dla migracji specyficznej i globalnej.

Rozporządzenie (WE) nr 2023/2006 [5] Rozporządzenie podaje zasady dobrej praktyki produkcyjnej w odniesieniu do

Zasady ogólne i szczegółowe obejmują następujące elementy: Udokumentowany i skuteczny system zapewnienia jakości, który obejmuje odpowiednią liczbę personelu, adekwatną do skali produkcji i stawianych wymagań. Personel musi posiadać odpowiednią wiedzę teoretyczną i umiejętności praktyczne niezbędne do wykonania powierzonych zadań. Zakład musi posiadać odpowiednie wyposażenie techniczne. Wszystkie wymienione elementy muszą być poświadczone odpowiednimi dokumentami, świadectwami szkoleń itp. Materiały wyjściowe wybiera się zgodnie z ustalonymi wcześniej kryteriami zapewniającymi zgodność materiału lub wyrobu z przepisami mającymi do nich zastosowanie. Wszystkie operacje wykonywane w czasie procesu produkcyjnego są opisane w

Warunki kontaktu w przypadku najgorszego przewidywalnego użytkowania

Warunki badania

Czas kontaktu

Czas badania

t ≤ 5 min

5 min

5 min < t ≤ 0,5 h

0,5 h

0,5 h < t ≤ 1 h

1h<t≤2h

2h<t≤6h

6 h < t ≤ 24 h

1 dzień < t ≤ 3 dni

3 dni

3 dni < t ≤ 30 dni

10 dni

t > 30 dni

Zob. warunki szczegółowe

Temperatura kontaktu

Temperatura badania

T≤5C

5o C

5oC < T ≤ 20oC

20oC

20 C < T ≤ 40 C

40oC

40oC < T ≤ 70oC

70oC

70oC < T ≤ 100oC

100oC lub temperatura zroszenia

100 C < T ≤ 121 C

121oC (*)

121oC < T ≤ 130oC

130oC (*)

130 C < T ≤ 150 C

150oC (*)

150oC < T < 175oC

175oC (*)

T > 175oC

Temperaturę należy dostosować do rzeczywistej temperatury w styku z żywnością (*)

9) jeżeli w wielowarstwowym materiale lub wyrobie zastosowana jest bariera funkcjonalna – potwierdzenie, że materiał lub wyrób jest zgodny z wymogami art. 13 ust. 2, 3 i 4 lub art. 14 ust. 2 i 3 niniejszego rozporządzenia. Przepis szczegółowy, który nie będzie omawiany w niniejszym artykule. Załącznik V przedstawia zasady wykonywania migracji specyficznej i globalnej. Migracja specyficzna, oznacza ilość konkretnej substancji lub grupy substancji obecnych w płynie

wszystkich materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością.

* Temperaturę tę stosuje się wyłącznie w przypadku płynów modelowych imitujących D2 i E. W przypadku podgrzewania pod ciśnieniem, można przeprowadzić badania migracji pod ciśnieniem i w odpowiedniej temperaturze. W przypadku płynów modelowych imitujących żywność A, B, C, lub D1 badanie można zastąpić badaniem w temperaturze 1000C lub w temperaturze zroszenia przez czas czterokrotnie dłuższy niż czas wybrany zgodnie z warunkami określonymi w tabeli 1. Tab. 4a. Czas i temperatura kontaktu w badaniach migracji specyficznej Źródło: (Tabele 1 i 2 w rozdziale 2 załączniku V do rozporządzenia (UE) nr 10/2011)

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

105 instrukcjach, procedurach itp. i tylko według nich są realizowane. System kontroli jakość ma za zadanie wprowadzić, wdrożyć i monitorować system dobrej praktyki produkcyjnej. Wskazuje, wprowadza i egzekwuje wprowadzenie środków naprawczych po zauważonych niedociągnięciach w przestrzeganiu dobrej praktyki produkcyjnej. Nadzór nad dokumentacją obejmuje gromadzenie i archiwizowanie w formie

papierowej lub elektronicznej wszystkich deklaracji zgodności, świadectw jakości itp. surowców i produktów pośrednich wykorzystanych do produkcji finalnego wyrobu na wszystkich etapach produkcji. Obejmuje również dokumentowanie wykonanych czynność procesowych na każdym etapie produkcji. Zgromadzone dokumenty są okazywane do kontroli na wezwanie stosownych urzędów państwowych.

Numer badania

Czas i temperatura kontaktu

Przeznaczenie

OM 1

10 dni w 20oC

Żywność mrożona i chłodzona

10 dni w 40oC

Żywność długotrwałe przechowywana w temperaturze pokojowej i poniżej, włączając podgrzewanie do 70°C nie dłużej niż przez 2 godz. lub podgrzewanie do 100°C nie dłużej niż przez 15 min.

OM 3

2 h w 70oC

Żywność podgrzewana do 70°C nie dłużej niż przez 2 godz. lub podgrzewana do 100°C nie dłużej niż przez 15 min, bez dalszego długotrwałego przechowywania w temperaturze pokojowej lub temperaturze chłodzenia

OM 4

1 h w 100oC

Zastosowanie wysokiej temperatury dla wszystkich płynów modelowych imitujących żywność w temperaturze nieprzekraczającej 100°C.

OM 5

2 h w 100oC lub w temperaturze zroszenia lub 1 h w 121oC

Zastosowanie wysokiej temperatury nieprzekaczającej 121oC

OM 6

4 h w 100oC lub w temperaturze zroszenia

Płyny modelowe A,B,C imitujące żywność w temperaturze > 40oC

OM 7

2 h w 175oC

Wysokie temperatury dla żywności zawierającej tłuszcze z przekroczeniem warunków dla OM5.

OM 8

Płyn modelowy E przez 2 h w 175oC i płyn modelowy D2 przez 2 h w 100oC

Wyłącznie wysokie temperatury

OM 9

Płyn modelowy E przez 2 h w 175oC i płyn modelowy D2 przez 10 dni w 40oC

Wyłącznie wysokie temperatury wraz z długotrwałym przechowywaniem

OM 2

Tab. 4b. Czas i temperatura kontaktu w badaniach migracji globalnej Źródło: (Tabela 3 w rozdziale 3 załączniku V do rozporządzenia (UE) nr 10/2011)

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

1/2014

Szczegółowe zasady dobrej praktyki produkcyjnej zawiera załącznik do rozporządzenia. Opisuje on wymagania stawiane farbom drukarskim stosowanym do zadrukowywania materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością po stronie nie mającej z nią kontaktu. Wymagania składają się z trzech elementów: Składniki farb nie mogą migrować przez podłoże lub w skutek odbicia się w stosie lub roli w stężeniach powodujących ich przekroczenie zgodnie z dopuszczalnymi poziomami określonymi w rozporządzeniu (WE) nr 1935/2004. Zadrukowana powierzchnia nie może mieć bezpośredniego kontaktu z żywnością. W marcu 2008 r. opublikowano rozporządzenie (WE) nr 282/2008[6]. W załączniku II do rozporządzenia dokonano zmiany załącznika rozporządzenia (WE) nr 2023/2006. Do wymagań szczegółowych dotyczących farb drukarskich dodano sekcję dotyczącą procesów recyklingu tworzyw sztucznych podlegających rozporządzeniu (WE) nr 282/2008. Poniżej została przytoczona treść załącznika[7]: W załączniku do rozporządzenia (WE) nr 2023/2006 wprowadza się następujące zmiany: 1) po tytule wprowadza się następujący tytuł sekcji: –– A. Farby drukarskie; 2) dodaje się następującą sekcję: –– B. System zapewniania jakości dla procesów recyklingu tworzyw sztucznych podlegających rozporządzeniu (WE) nr 282/2008 w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz zmieniającemu rozporządzenie (WE) nr 2023/2006 1. System zapewniania jakości stosowany przez podmiot zajmujący się recyklingiem musi w odpowiedni sposób zapewniać spełnianie wymogów wyszczególnionych w zezwoleniu przez tworzywa sztuczne przetwarzane w procesie recyklingu. 2. Wszelkie elementy, wymagania i przepisy stosowane przez podmiot zajmujący się recyklingiem w systemie zapewniania jakości muszą być dokumentowane w sposób systematyczny i uporządkowany w postaci sporządzonych w formie pisemnej deklaracji i procedur. Dokumentacja systemu zapewniania jakości musi umożliwiać jednolitą interpretację polityki jakościowej i procedur, na przykład programów jakości, planów, instrukcji, zapisów i środków podejmowanych w celu zapewnienia identyfikowalności.

106 Musi w szczególności zawierać: a) podręcznik polityki jakościowej zawierający jasną definicję celów jakościowych podmiotu zajmującego się recyklingiem, organizację przedsiębiorstwa, w szczególności strukturę organizacyjną, zakres odpowiedzialności personelu kierowniczego i jego upoważnień organizacyjnych w odniesieniu do tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu; b) plany kontroli jakości, w tym plany dotyczące charakterystyki surowca i tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu, kwalifikacje dostawców, procesy sortowania, procesy mycia, procesy oczyszczania głębokiego, procesy ogrzewania lub inne elementy procesu istotne dla jakości tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu, w tym określenie punktów krytycznych w kontroli jakości tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu; c) procedury zarządzania i operacyjne stosowane w celu monitorowania i kontroli całości procesu recyklingu, w tym inspekcje i metody zapewniania jakości na wszystkich etapach procesu wytwarzania, w szczególności określenie granic krytycznych w punktach krytycznych dla jakości tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu; d) metody monitorowania skuteczności funkcjonowania systemu jakości, w szczególności jego zdolności do wytwarzania tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu o odpowiedniej jakości, w tym kontrola produktów niespełniających wymagań; e) protokoły z badań i analiz lub inne dowody naukowe stosowane przed, w czasie i po zakończeniu wytwarzania tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu, częstotliwość ich przeprowadzania oraz rodzaj zastosowanej aparatury pomiarowej; w odpowiednim zakresie należy zapewnić możliwość wstecznego sprawdzenia kalibracji zastosowanej aparatury pomiarowej; f) dokumenty stosowanych zapisów.”

Rozporządzenie (WE) nr 282/2008 Jak już wspomniano wcześniej, wymienione rozporządzenie dotyczy zasad prowadzenia procesów recyklingu materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych i ich późniejszego wykorzystania do kontaktu z żywnością. Zgodnie z artykułem 1 punkt 2 rozporządzenia nie stosuje się do materiałów i wyrobów wyprodukowanych

z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu ale poddanych chemicznej depolimeryzacji, wytworzonych ze skrawków i ścinków powstałych w procesie produkcji, oraz z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu umieszczonych za barierą funkcjonalną (jest to bariera fizyczna występująca jako warstwa w materiale lub wyrobie wielowarstwowym uniemożliwiająca migrowanie substancji chemicznych z warstw materiału znajdującego sie za nią do wnętrza opakowania i w konsekwencji do żywności). Najważniejszą informacją dla podmiotów gospodarczych chcących działać na rynku tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu stosowanych do kontaktu z żywnością jest konieczność uzyskania zezwolenia na taką działalność. Artykuł 3 rozporządzenia określa podstawowe wymagania dotyczące materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu. Tworzywa sztuczne wykorzystywane do ich produkcji mogą pochodzić tylko z procesu recyklingu, na któr y w ydano pozwolenie. Proces recyklingu, na który wydano zezwolenie musi podlegać systemowi zapewnienia jakości, który zapewni stosowanie się podmiotu gospodarczego do udzielonego zezwolenia. System zapewnienia jakości musi spełniać szczegółowe wymagania zawarte w załączniku do rozporządzenia (WE) nr 2023/2006. Deklaracja zgodności wystawiana przez producenta materiałów i opakowań jednostkowych wytwarzanych z tworzy w sztucznych pochodzących z recyklingu jest taka sama jak wystawiana dla zwykłych tworzyw sztucznych. Dla tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu dodaje się informację, że zostały pozyskane w procesie recyklingu, na który wydano zezwolenie wraz z podaniem numeru zezwolenia.

Problemy ze stosowaniem przepisów dotyczących opakowań do żywności, jako wymagań dla opakowań do kosmetyków Pierwszy problem polega na braku możliwości przypisania danemu kosmetykowi właściwości produktu spożywczego. W przypadku oliwki do ciała nie ma wątpliwości, że można uznać ją za żywność tłustą, w przypadku farby do włosów nie jest to już proste. Właściwe sklasyfikowanie kosmetyku ma wpływ na zakres badań jakim zostaną poddane opakowania np. opakowanie na krem uwodniony może zostać przebadane

1/2014

do 10% etanolu, opakowanie na krem tłusty musi zostać przebadane do oleju roślinnego lub izooktanu/ 95% etanolu. Drugim problemem jest wiarygodność badań migracji z uwzględnieniem agresywnego działania kosmetyku np. farby do włosów zawierające amoniak lub perhydrol. W badaniach opakowań do produktów spożywczych nikt nie zakładał obecności takich substancji w pakowanym produkcie. Kolejnym problemem jest podstawa prawna wykonywanych badań. Decyzja Wykonawcza podaje jedynie sugestię, a nie nakaz stosowania wymagań dotyczących opakowań do żywności. Za tym idzie możliwość swobodnej uznaniowości uzyskanych wyników badań i przedstawionych dowodów przez organy kontrolne, oraz odbiorów i producentów kosmetyków i opakowań do kosmetyków. Ostatnim najpoważniejszym problemem, przed którym stoją producenci opakowań do kosmetyków są koszty potencjalnych badań oraz konieczność otrzymania deklaracji zgodności od dostawców granulatów i dodatków stosowanych do produkcji opakowań. Należy tutaj uwzględnić liczbę poszczególnych dostawców np. granulatu. W przypadku dużych dostawców nie jest to problem, w przypadku małych przedsiębiorstw,, a w szczególności importerów może to być przeszkoda nie do przeskoczenia.

Literatura [1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych [2] Decyzja Wykonawcza Komisji w sprawie wytycznych dotyczących załącznika I do rozporządzenia (WE) nr 1223/2009 dotyczącego produktów kosmetycznych [3] Rozporządzenie (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. W sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz uchylające dyrektywy 80/590/EWG i 89/109/ EWG. [4] Rozporządzenie Komisji (UE) nr 10/2011 z dnia 14 stycznia 2011 r. w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością [5] Rozporządzenie (WE) nr 2023/2006 z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie dobrej praktyki produkcyjnej w odniesieniu do materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. [6] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 282/2008 z dnia 27 marca 2008 r. w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2023/2006 [7] Załącznik II, strona 10, ibidem…

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

107

Ekologia

w tworzywach sztucznych W Unii Europejskiej nie milkną debaty o wpływie polimerów na środowisko naturalne. Ilość produkowanych rocznie opakowań z tworzyw sztucznych utrzymuje stabilnie wysoki poziom, a zanieczyszczenia antropogeniczne stały się integralną częścią niemal każdego krajobrazu. Wobec tego trudno się dziwić, że kwestia ekologicznego opakowania jest nadal aktualna, a zakłady produkcyjne rozwiązują ten problem bardzo różnie.

Olga Klevich, tłumaczenie Lena Budnicka we współpracy z firmą Arexim Packaging nych

edną z metod redukcji negatywnego wpływu produkcji opakowań z tworzyw sztucznych na środowisko naturalne jest zmniejszenie kosztów surowców oraz energii niezbędnych do produkcji. Zwolennicy takiego rozwiązania pracują nad tworzeniem cieńszych i lżejszych opakowań z tworzyw sztucznych, które zachowałyby wytrzymałość, lekkość i wysokie właściwości hermetyczne nawet przy zwiększonych obciążeniach. Takie rozwiązanie wymaga wspólnej i dobrze skoordynowanej pracy projektantów, technologów, zaopatrzeniowców oraz pracowników działu produkcji. Przykładowo, nowa nakrętka flip-top przechodzi drogę od pomysłu, przez wykonanie formy prasowej, dobór surowców, produkcję, kończąc na pó łce sklepowej, gdzie trafia do rąk konsumenta jako część składowa butelki do szamponu czy balsamu. Często kupujący nie jest nawet świadomy tego, że metoda zastosowana przy produkcji tego opakowania przyczyniła się na rzecz ochrony środowiska. Innym sposobem ochrony środowiska jest zastosowanie polimerów biodegradowalnych. Obecnie naukowcy podają dwa najważniejsze rodzaje biodegradowal-

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

tworzy w sztucznych: hydro-biodegradowalne i okso-biodegradowalne. Pierwszy rodzaj wchodzi w proces biodegradacji po hydrolizie, tzn. pod wpływem wody. W produkcji takich tworzyw z reguły stosowane są surowce mieszane, zawierające składnik i pochodzenia roślinnego oraz produkty przemysłu petrochemicznego. Drugi rodzaj degraduje (rozkłada się) pod wpływem tlenu: po utlenieniu się tworzywo sztuczne rozpada się na małe fragmenty, a bakterie w naturalny sposób przetwarzają ten materiał. Okso-biodegradowalne tworzywa ulegają biodegradacji w czasie z góry określonym przez producenta już na etapie ich produkcji, dzięki czemu możliwe jest kontrolowanie czasu w jakim opakowanie ulegnie całkowitemu rozkładowi. Zgodnie z normą EN 13432 biologiczny rozkład tworzyw sztucznych (biodegradacja) testowany jest w standardowych warunkach kompostowania w okresie 180 dni. Według wyników badań biotworzywa (w ilości nie mniej niż 90 %) powinny zostać przekształcone w dwutlenek węgla, wodę i humus. Istotną wadą, na którą warto zwrócić tutaj uwagę jest wysoki koszt tworzyw biodegradowalnych, gdyż z reguły są one kilka razy droższe niż ich konwencjonalne odpowiedniki. W nieco inny sposób powstają biopolimery, wykorzystywane przy produkcji opakowań kosmetycznych. Butelka czy słoik muszą najpierw zapewnić trwałość produktu przez pewien okres, a dopiero potem mogą wrócić do ekosystemu. W celu wytworzenia ekologicznego opakowania wykorzystuje się specjalne biodegradowalne dodatki (oksy-katalizatory), które dodawane są do zwykłego

1/2014

polimeru (polipropylenu lub polietylenu) w niewielkiej ilości (od 1 do 5 %). Proces rozdrabniania opakowań z takiego materiału trwa od 1 do 2 lat, jednak dalszy rozkład niewiele różni się od zwykłej degradacji tworzyw sztucznych i trwa ponad 100 lat. Polimery z dodatkami biodegradowalnymi topią się w innej temperaturze niż zwykłe, co wywołało powszechne protesty przeciwko jego stosowaniu przez zwolenników trzeciego i najbardziej popularnego sposobu ochrony środowiska – recyclingu. Anton Steeman, specjalista w dziedzinie opakowań (bloger Best In Packaging), w swoim artykule “The state of packaging in today’s market” napisał, że dążenie niektórych firm do tworzenia “zielonego” wizerunku poprzez wykorzystanie tego rodzaju dodatków do polimerów prowadzi do niszczenia struktury przemysłu przetwórczego. Tworzywa z dodatkami biodegradowalnymi, jak i biopolimery, nie mogą być poddane recyklingowi wraz ze zwykłymi odpadami PET i PE, tzn. powinny być eliminowane z łańcucha “composting-an-end-of-life” 1. Co więcej, nawet w Europie i Ameryce jest bardziej rozwinięty przemysł recyklingu, niż biodegradacji. Jednakże, problem współistnienia biodegradowalnych opakowań i opakowań przeznaczonych do ponownego przetwarzania może być rozwiązany dzięki wprowadzeniu odpowiedniego oznakowania. Do tego czasu, opakowania z tworzyw sztucznych w branży spożywczej, kosmetycznej czy farmaceutycznej zachowają swoje pozycje zgodnie z prawem popytu. Trwałe, lekkie i higieniczne opakowanie z polimeru w bogactwie technik zdobienia i kosztach produkcji nie ma konkurencji wśród innych materiałów. To sami konsumenci zadecydują, czy tworzywo sztuczne zostanie poddane recyklingowi, czy też przyniesie szkodę środowisku naturalnemu.

108 |

Bundling

w branży kosmetycznej Bundling (tłum. tworzenie pakietów, pakietyzacja) to jeden ze sposobów zwiększania zysku firmy poprzez łączoną sprzedaż produktów. Wieloletnie doświadczenie doradcze firmy Simon Kucher & Partners pokazuje, że stosowanie sprzedaży pakietowej prowadzi do wzrostu zysków firmy nawet do 40%. Magdalena Rokicka – konsultant, Anna Maziarz – konsultant Artur Staniec – dyrektor Simon Kucher & Partners

ajsłynniejszy sukces strategii sprzedaży to historia Microsoftu, który dzięki połączeniu kilku oferowanych przez siebie produktów w jeden pakiet Office bardzo szybko zdobył 90% udziału w rynku tego typu aplikacji i do dziś zajmuje w nim pozycję lidera, czerpiąc długotrwałe korzyści. Wprowadzenie do oferty sprzedaży pakietów wydaje się być idealną propozycją także dla firm z branży kosmetycznej. Dlaczego warto wykorzystać tę formę promocji? W jaki sposób przygotować optymalne pakiety produktów? Jak ustalić ich cenę, aby zmaksymalizować zysk? Z takimi i innnymi pytaniami zwracają się do Simon-Kucher zarządzający firmami w branży kosmetycznej. W dalszej części artykułu postaramy się udzielić na najważniejsze z nich odpowiedzi.

produkty dostępne na półkach w drogerii znajdą się w koszykach klientów, a które nie. Gdzie w tym wszystkim jest miejsce na bundling? Poniższy uproszczony przykład ma na celu zilustrowanie logiki stojącej za oferowaniem pakietów. Załóżmy, że konsument wybierający się do drogerii ma w portfelu 20zł, które może przeznaczyć na zakup kosmetyków do pielęgnacji włosów. Wchodząc do sklepu zauważa interesujące go produkty w cenie: 9,99zł za szampon do włosów oraz 12,99zł za odżywkę do włosów. Klasyczny Kowalski

chce zmaksymalizować użyteczność swoich zakupów, tym samym woli kupić oba produkty niż tylko jeden. W rzeczywistości, przy założonym początkowo, ograniczonym budżecie, jaki może przeznaczyć na kosmetyki do włosów (20zł), klient jest świadomy, że nie może pozwolić sobie na zakup obu wybranych przez siebie produktów za ponad 20zł (9,99zł+12,99zł=22,98zł). Konsument zmuszony jest zatem do podjęcia decyzji, który z produktów jest dla niego ważniejszy oraz wyboru tylko jednego z kosmetyków (za mniej niż 20zł). A jak sytuacja wygląda

Jak to działa? Tworząc strategię sprzedażową firmy kosmetycznej, warto na początku postawić sobie pytanie co ma największy wpływ na decyzje zakupowe klientów oraz jakie czynniki mogą zachęcić i ostatecznie przekonać klientów do zakupu oferowanych im w drogeriach produktów. Konieczne jest dokładne poznanie klientów, a także bieżące analizowanie ich oczekiwań wobec kosmetyków. Poznanie klientów nie polega jednak tylko na zbadaniu ich preferencji względem konkretnych kosmetyków, ale przede wszystkim na przeanalizowaniu ich skłonności do zapłaty za konkretne produkty oraz budżetów, którymi dysponują na zakup kosmetyków. Czynniki te w sposób istotny przekładają się na wielkość sprzedaży realizowaną przez firmy, gdyż to od nich w dużej mierze zależy, które

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

109 z punktu widzenia zorientowanej na zysk firmy kosmetycznej? Przy założeniu, że koszt ponoszony przez sprzedawcę w przypadku zarówno szamponu, jak i odżywki to 2zł, możemy obliczyć zysk, jaki potencjalnie osiągnie firma, jeśli klient kupi kosmetyk. W przypadku gdy klient zdecyduje się na zakup szamponu do włosów, firma zarobi 7,99zł (9,99zł-2zł). Gdy kupi odżywkę – firma osiągnie zysk w wysokości 10,99zł (12,99zł-2zł). Firma kosmetyczna może jednak znacznie zwiększyć swój zysk ze sprzedaży oferując pakiet złożony z dwóch produktów– szamponu i odżywki do włosów za łączną cenę 19,99zł. Dodatkowo taka oferta może zostać przez klienta odebrana jako okazja cenowa. Działania w postaci sprzedaży pakietowej, w efekcie przyniosą większy zysk każdej ze stron – producentowi kosmetyków i sprzedawcy, którzy zarobią więcej, oraz kupującym, którzy kupią oba produkty w akceptowalnej cenie. Dzięki zastosowaniu sprzedaży łączonej produktów, firmy mogą zatem skuteczniej wykorzystać skłonność do zapłaty klientów, co z kolei przekłada się również na ich sukces sprzedażowy. Jakie skutki dla klientów niesie wprowadzenie do oferty pakietów? Po pierwsze, klient jest zadowolony, ponieważ maksymalizuje swoją satysfakcję z zakupów kupując oba produkty za 19,99zł – kwotę mieszczącą się w budżecie przeznaczonym na kosmetyki do włosów. Po drugie, korzystając z promocji (-13%), czuje się podwójnie wygrany – kupił przecież dwa wartościowe produkty jednocześnie nie przekraczając swoich możliwości budżetowych. Sprzedawca natomiast, dzięki sprzedaży pakietu osiągnął większy zysk, niż w przypadku sprzedaży produktów osobno. Tak więc, przy niezmienionych kosztach ponoszonych przez sprzedawcę równych 4zł (2x2zł) firma sprzedając tzw. „bundle” zarabia 15,99zł.

Jakie inne korzyści wynikają z bundlingu dla sprzedających kosmetyki oraz klientów? Dla strony spr zedającej zdec ydowanie najważniejsze jest omówione wcześniej zwiększenie zysku, dzięki lepszemu wykorzystaniu skłonności do zapłaty klientów. Warto także zaznaczyć, że w przeciwieństwie do zwykłych promocji cenowych, bundling jest mniej ryzykowny dla wizerunku marek premium. Pakiety nie wywołują bowiem efektu zakotwiczenia, który polega na przeniesieniu percepcji klientów na ceny znacznie niższe od tych

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

oferowanych regularnie. Kolejną korzyścią dla producenta lub dystrybutora może być możliwość wypromowania nowych lub mało popularnych produktów. Dołączenie do produktu tzw. „lidera sprzedaży” próbki bądź pełnowymiarowego innego produktu, który dopiero wszedł na rynek, zapewni mu dotarcie do szerokiej liczby potencjalnych konsumentów. Z kolei z punktu widzenia klientów bundling oznacza nie tylko możliwość nabycia produktów w korzystniejszych cenach, ale także niższe koszty transakcyjne, rozumiane jako koszty poszukiwania informacji, dotarcia do kolejnego sklepu itd. Konsumenci mogą zakupić wszystko, czego potrzebują u jednego dostawcy po atrakcyjnych cenach. Wygoda i komfort dla klientów przejawiają się także w tym, że dzięki połączeniu produktów w pakiety klient ma mniej wariantów dostępnych do wyboru, co paradoksalnie zwiększa jego satysfakcję. Duża liczba opcji do wyboru może być bowiem dla klienta problematyczna - utrudnia zidentyfikowanie najkorzystniejszej oferty i zwiększa ryzyko dyskomfortu psychicznego wynikającego z odrzucenia opcji, które mogły być dla niego tak samo dobre, co opcja wybrana. Większa satysfakcja z dokonanych zakupów przekłada się na większą lojalność wobec danego dostawcy. A to z kolei w dłuższej perspektywie oznacza wymierne korzyści dla sprzedającego.

Która strategia bundlingu będzie najlepsza dla Twojej firmy? Istnieje wiele form sprzedaży łączonej produktów. Najbardziej powszechne to: • Czysty Bundling – produkty są sprzedawane wyłącznie w pakietach, nie ma możliwości zakupu poszczególnych jego elementów osobno (poza bundlem). • Bundling mieszany (mix) – produkty wchodzące w skład zestawu można nabywać również oddzielnie. Zakup pakietu oznacza korzystniejszą cenę niż w przypadku zakupu każdego elementu oddzielnie. Alternatywnie, rabat jest naliczany na drugi produkt, jeśli pierwszy produkt, tzw. „lider” zostanie zakupiony w cenie regularnej. • Sprzedaż produktów powiązanych – zakup produktu głównego umożliwia zakup jednego lub kilku produktów powiązanych, niezbędnych do korzystania z produktu bazowego. Przykładem może być powiązanie maszynki do golenia z zapasowymi ostrzami.

1/2014

• Bundling dodatków – produkt dodatkowy zostanie zakupiony tylko wtedy, gdy nabyty zostanie produkt główny. W ten sposób mogą być sprzedawane np. maszynki do golenia z pianką, podkłady wraz z bazą pod podkład. • Cross couponing (kupony zniżkowe) – aby zachęcić klientów do ponownych zakupów produktów danego producenta/dystrybutora, rozdawane są kupony uprawniające do zniżki lub otrzymania darmowego produktu. Ta forma stosowana jest m.in. przez sieci drogeryjne w ramach systemu lojalnościowego. Jest także wykorzystywana do wprowadzenia na rynek nowych produktów lub zwiększania sprzedaży mało popularnych indeksów będących na stanie magazynu. Poniżej szerzej omówimy trzy najczęściej stosowane strategie sprzedaży produktów. Pierwsza strategia polega na oferowaniu produktów pojedynczo, druga i trzecia są to propozycje wprowadzenia pakietów (czysty bundling i bundling mieszany). We wszystkich trzech strategiach mamy do czynienia z identycznymi oznaczeniami na wykresach: • Ceny odniesienia O1, O2 – ceny, jakie jest skłonny zapłacić klient za produkty;

110 | STRATEGIA 3 –BUNDLING MIESZANY

O1 - cena odniesienia szamponu do włosów; O2 - cena odniesienia odżywki do włosów • Obecne ceny produktów P1, P2 – ceny produktów proponowane przez sprzedawcę; P1 – cena sklepowa szamponu (9,99zł); P2 – cena sklepowa odżywki do włosów (12,99zł) • Cena pakietu PP – cena pakietu (szampon + odżywka do włosów) proponowana przez sprzedawcę (19,99zł).

STRATEGIA 1 – SPRZEDAŻ PRODUKTÓW OSOBNO Założeniem tej strategii jest brak pakietów w ofercie firmy. Każdy kosmetyk ma ustaloną cenę, którą klienci porównują ze swoją skłonnością do zapłaty (ceną odniesienia). Jeśli cena produktu na półce (P1, P 2) jest niższa od ceny, którą jest w stanie zapłacić klient (O1, O2)– prawdopodobnie dojdzie do transakcji. Obszary zaznaczone kolorem żółtym ilustrują sytuację, w której klient kupi jeden produkt, a obszar zaznaczony kolorem niebieskim – klient kupi

STRATEGIA 1

oba produkty. W przeciwnym przypadku - kiedy cena kosmetyku przewyższa cenę odniesienia – klient nie zdecyduje się na zakup (obszar zaznaczony kolorem szarym).

STRATEGIA 2 – CZYSTY BUNDLING Druga strategia – czysty bundling – bazuje na wprowadzeniu sprzedaży wybranych produktów wyłącznie w pakietach. W strategii tej zakładamy, iż nie ma możliwości zakupu poszczególnych elementów bundla poza nim. Klient przychodząc do drogerii konfrontuje cenę pakietu z sumą cen odniesień poszczególnych elementów bundla. Zgodnie z ilustracją, jeżeli cena oferowanego pakietu szamponu z odżywką jest niższa niż suma wydatków, jakie jest w stanie ponieść klient za szampon i odżywkę osobno – możemy liczyć na sfinalizowanie transkcji (obszar zaznaczony kolorem niebieskim). W przeciwnym wypadku, konsument będzie uważał ofertę za niekorzystną i nie kupi zaproponowanego pakietu produktów (obszar zaznaczony na szaro).

Trzecia zaprezentowana strategia, bundling mieszany, zakłada możliwość sprzedaży produktów zarówno w pakiecie, jak i pojedynczo. W sytuacji kiedy ceny odniesienia produktów są niższe niż ich ceny półkowe (O2 < P2 oraz O1 < P1), ale także kiedy suma wydatków jakie jest w stanie ponieść klient kupując szampon i odżywkę osobno jest mniejsza niż cena pakietu (O1 + O2) < PP, powinniśmy zakładać, że transakcja nie dojdzie do skutku (obszar zaznaczony kolorem szarym). Teoretycznie pakiet powinien zostać zakupiony przez klienta wtedy, gdy proponowana przez sprzedawców cena pakietu jest niższa od sumy wydatków, jakie jest skłonny zapłacić klient kupując produkty osobno (O1 + O2) > PP – wówczas pakiet jest dla niego okazją (obszar zaznaczony na niebiesko). Jednakże trzeba pamiętać również o tym, że jeżeli cena odniesienia za produkt jest mniejsza niż cena tego produktu w pakiecie (O2 < PP – P1), klient nie kupi bundla, ale zdecyduje się na zakup jednego produktu (obszar y zaznaczone kolorem żółtym). Przed przystąpieniem do wyboru optymalnej strategii przynoszącej wymierne korzyści finansowe oraz satysfakcję klientów należy zastanowić się jaki jest główny cel wprowadzenia pakietyzacji. W zależności od tego czy firma chce odnotować wzrost wolumenu, zysku czy przychodów oraz tego jaka jest obecna oferta konkurencji czy poziom cen i kosztów poszczególnych produktów, przedsiębiorstwo może rozważyć różne formy sprzedaży łączonej produktów.

STRATEGIA 2

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

111 Warto także dodać, że w przypadku pakietów częstym zjawiskiem jest efekt okazji. Klienci wbrew pierwotnemu i racjonalnemu postanowieniu, aby nie kupować pewnych produktów, decydują się na ich zakup pod wpływem wyjątkowej okazji, jaką oferują rabaty związane z pakietami. Jest to zaprzeczenie racjonalności naszych wyborów oraz założenia, że kupujemy wyłącznie to, co jest dla nas użyteczne i wpisuje się w nasze możliwości budżetowe. Aby maksymalnie wykorzystać ten efekt należy sprawdzić, czy w punkcie sprzedaży pakiety są odpowiednio oznakowane i promowane.

STRATEGIA 3

Jakich błędów należy się wystrzegać przy wprowadzaniu pakietów?

Co należy koniecznie wziąć pod uwagę przy tworzeniu pakietów? Pierwszym krokiem jest wytypowanie produktów, które znajdą się w pakiecie. Firmy często decydują się na połączenie produktów bardzo popularnych z niszowymi. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa strategia ta może być postrzegana jako bardzo dobra. Z drugiej strony koncentrowanie się wyłącznie na potrzebach firmy w celu podniesienia sprzedaży mało popularnych produktów, a nie na potrzebach klientów, może przynieść nienajlepsze efekty. Załóżmy, że firma decyduje się na sprzedaż pakietu złożonego ze zwykłego, popularnego szamponu i specjalistycznego serum na końcówki włosów farbowanych. Zdecydowana większość klientów najpewniej zrezygnowałaby z zakupu pakietu, wybierając pojedynczy produkt (szampon bądź serum). Dlaczego taka sytuacja ma miejsce? Poszczególne elementy pakietu są bowiem adresowane do różnych grup klientów. Aby bundling przyniósł oczekiwane rezultaty, musi opierać się jednak na produktach spełniających określone potrzeby klienta, a nie wyłącznie cele firmy. W naszym przykładzie zakup szamponu i odżywki z tej samej linii produktowej umożliwiłby klientowi codzienną kompleksową pielęgnację włosów. Dlatego to właśnie zidentyfikowanie i uwzględnienie potrzeb konsumentów powinno być priorytetem. Drugą najważniejszą decyzją jest poziom obniżki wynikający z zakupu pakietu w stosunku do zakupów poszczególnych produktów. Wieloletnia praktyka projektowa firmy Simon-Kucher & Partners pokazuje, że optymalny poziom obniżki różni się

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

pomiędzy branżami i firmami i waha się w przedziale od ok. 5% do nawet 30%. Przy ustalaniu dokładnej wartości obniżki należy jednak pamiętać o regule, która dotyczy zarówno kosmetyków, jak i całej branży FMCG – konieczności przekroczenia ledwie zauważalnej różnicy. Jest to poziom, który zapewni, że przynajmniej połowa klientów odczuje obniżkę ceny jako istotną. W innym przypadku obniżenie ceny nie zwiększa wystarczająco sprzedaży, a jedynie obniża marżę i może prowadzić do spadku zysku. Kolejnym ważnym elementem jest komunikacja. Prezentacja cen promocyjnych jako różnych kombinacji ceny sprzedaży, ceny regularnej, obniżki w % i w złotych skutkuje różnym postrzeganiem oferty przez konsumentów. Najczęściej bundle prezentowane są: • Łącznie Kup szampon i odżywkę za 19,99 zł • Oddzielnie Kup odżywkę za 12,99 zł, a szampon kupisz za jedyne 7 zł • Freebie Kup serum do końcówek za 19,99 zł, a szampon otrzymasz gratis Badania (Bari A. Harlam, Aradhna Krishna, Donald R. Lehmann, Carl Mela) potwierdzają, że komunikacja w przypadku bundlingu ma istotne znaczenie. Często dobre efekty przynosi prezentacja łączna. Szczególne znaczenie ma to w przypadku klientów, którzy są świadomi, ile kosztują poszczególne produkty. Powinno się natomiast unikać oddzielnej prezentacji, gdyż jest to metoda, która najmniej wpływa na prawdopodobieństwo zakupu pakietu.

1/2014

Z naszych obserwacji wynika, że niewłaściwie skonstruowane pakiety mogą nie tyle nie przynieść korzyści w postaci wyraźnego wzrostu zysku, co nawet doprowadzić do jego spadku. Oto 5 najczęściej popełnianych błędów przy wprowadzaniu bundli: • Zbyt wysoki poziom obniżki prowadzący do kanibalizacji produktów – produkty promowane wypierają ze sprzedaży produkty podobne w regularnych cenach. • Zbyt niski poziom rabatu – przez co pakiety cieszą się bardzo małą popularnością wśród klientów. • Nieprawidłowo dobrane element y pakietu – co skutkuje silnym efektem substytucyjnym. • Zbyt wiele pakietów – co niweluje efekt łatwiejszego wyboru i wprawia klienta w jeszcze większą dezorientację niż w przypadku braku bundli. • Zby t duża dowolność dla klienta w samodzielnym budowaniu bundli – z jednej strony oznacza dla kupującego większy dylemat do rozstrzygnięcia przy podejmowaniu decyzji zakupowej, z drugiej zaś powoduje wyższe koszty obsługi takich pakietów dla sprzedającego Podsumowując, bundling jest potwierdzonym, skutecznym sposobem znacznego zwiększania zysku i powinien być konsekwentnie stosowany w branży kosmetycznej. Nie znaczy to jednak, że będzie on zawsze przynosił spodziewane efekty. Należy w szczególności pamiętać, aby proces wprowadzania pakietyzacji przeprowadzać kompleksowo, mając na uwadze zarówno oczekiwania firmy, jak preferencje i ograniczenia klientów. Tylko wtedy pakietyzacja przyniesie wymierne korzyści finansowe i satysfakcję naszych klientów!

112 |

Polski rynek kosmetyczny to rynek dojrzały, ustabilizowany, ale nadal podlegający przemianom. Stale rozwija się, choć w zdecydowanie wolniejszym tempie w porównaniu z okresem do 2009 roku, co jest głównie wynikiem niższych wydatków konsumenckich. Według szacunków zawartych w najnowszym raporcie PMR „Rynek dystrybucji artykułów kosmetycznych w Polsce 2014. Analiza rynku i prognozy rozwoju na lata 2014-2019”, w 2013 roku rynek zanotował wzrost o 2% i osiągnął wartość niemal 20 mld zł. Zgodnie z naszymi prognozami, do końca 2016 roku wartość ta wzrośnie do 23 mld zł.

Polski rynek kosmetyczny

– dojrzały, ale nadal z perspektywami Patrycja Nalepa Starszy analityk handlu PMR

olacy posiadają coraz szerszą wiedzę na temat własnych potrzeb oraz oferowanych im produktów, są coraz bardziej świadomymi konsumentami i nabywają produkty znanych i sprawdzonych marek. Rozważniej podchodzą do zakupów, sięgają po produkty niezbędne i szukają coraz tańszych kosmetyków przy satysfakcjonującej ich jakości. Z drugiej strony, chętnie próbują nowości i nie rezygnują z drobnej przyjemności, jaką są kosmetyki.

Do dynamicznego wzrostu sprzedaży w dyskontach przyczyniło się znaczne rozszerzenie przez te sklepy oferty markowych kosmetyków się dyskontów. Jedna czwarta konsumentów deklaruje, że kupuje marki własne częściej, niż przed rokiem ze względu na niższą cenę tych produktów i przekonanie, że ich jakość znacznie się poprawiła. Szybki przyrost liczby sklepów dużych sieci handlowych oraz wprowadzanie marek własnych przez firmy dystrybucyjne organizujące sieci franczyzowe pozwalają spodziewać się dalszego wzrostu tej kategorii. Klienci przekonali się do marek własnych w kategoriach kosmetycznych i chętnie po nie sięgają ze względu na niższe ceny i satysfakcjonującą jakość cechującą tego typu produkty.

Cena ważna dla klienta Niska cena to w obecnych czasach jeden z najważniejszych wyznaczników zakupu kosmetyku. Konsumenci mają swoje ulubione marki, ale szukają okazji do ich zakupu, czekają na promocje. Kupują teraz bardziej ekonomicznie, sięgają po tańsze produkty i częściej wybierają marki własne. Mając to na uwadze, producenci wprowadzają tańsze linie kosmetyków oraz obniżają ceny swoich sztandarowych produktów, a detaliści coraz częściej stosują różnego rodzaju promocje. Ponadto, drogerie obniżają ceny, aby móc

Dyskonty rosną najszybciej Kanałem, który notuje w ostatnich latach największe dynamiki wzrostu, są dyskonty spożywcze. Nie tylko szybko zwiększają liczbę swych placówek, ale również przyciągają do sklepów coraz więcej klientów. Podczas gdy ekspansja hipermarketów nieco wyhamowała, a segment ten ma problemy ze słabnącą popularnością i spadkami sprzedaży w ujęciu lfl, liczebność dyskontów rośnie w tempie ponad 300 sklepów rocznie, dodatkowo notując kilkucyfrowe wzrosty sprzedaży lfl. Do dynamicznego wzrostu sprzedaży w dyskontach przyczyniło się również znaczne rozszerzenie przez te sklepy oferty markowych kosmetyków. Tym samym dyskonty zaczęły odbierać klientów nie tylko hipermarketom, ale również drogeriom. Należy zauważyć, że sprzedaż produktów markowych z koszyka chemiczno-kosmetycznego rosła w dyskontach szybciej niż sprzedaż marek własnych (36% vs. 19%)1, podczas gdy np. w hipermarketach i supermarketach trend był odwrotny.

Niska cena, to w obecnych czasach jeden z najważniejszych wyznaczników zakupu kosmetyku konkurować z dyskontami, które oferując coraz więcej markowych kosmetyków, odbierają im klientów. Ekspansja dyskontów oraz opinia taniego sklepu, jaką się cieszą powodują, że coraz więcej osób dokonuje tam zakupów spożywczych, przy okazji kupując również dostępne kosmetyki. W wyniku tej wojny cenowej spada lub wolniej rośnie wartość poszczególnych kategorii produktowych, spadają marże, a tym samym pogarsza się rentowność branży. Kosmetyczne marki własne rosną zdecydowanie bardziej dynamicznie w porównaniu do całego rynku kosmetyków w Polsce. Dzieje się tak głównie za sprawą sieci drogerii oraz rozwijających

1/2014

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

fot. chromastock

113

mężczyzn. Również poziom wykształcenia różnicuje skłonność do robienia takich zakupów. W grupie osób z wyższym wykształceniem kosmetyki kupiło 82%, podczas gdy analogiczny odsetek wśród osób z wykształceniem podstawowym był wyraźnie niższy (47%). Kobiety zdecydowanie częściej niż mężczyźni robią zakupy w drogeriach. Co najmniej jeden kosmetyk kupiło tam w ciągu minionych dwóch miesięcy 88% kobiet i 68% mężczyzn. W przypadku kobiet udział procentowy zwiększył się o 7 p.p. w stosunku do roku 2013. Kobiety również częściej niż mężczyźni kupują kosmetyki w aptece (20% wobec 5%) i przez internet (11% wobec 6%). Mężczyźni częściej niż kobiety kupują kosmetyki w hipermarketach (33% wobec 17%), supermarketach (20% wobec 9%) i dyskontach (17% wobec 7%) oraz małych sklepach osiedlowych (16% wobec 9%).

Sieci drogerii to kanał, który również rośnie w dwucyfrowym tempie. Dzieje się tak na skutek zwiększania liczby placówek przez duże zagraniczne sieci, zwłaszcza przez lidera rynku – sieć Rossmann. Ponadto, w szybkim tempie rozwijają się sieci franczyzowe, m.in. Drogerie Laboo i Drogerie Polskie, co powoduje, że liczba placówek sieciowych zwiększa się o kilkaset rocznie, a tym samym segment sieci szybko zyskuje udziały w rynku kosztem placówek niezależnych. Już ponad 1 800 niezależnych sklepów drogeryjnych w Polsce działa w ramach systemów franczyzowych i partnerskich. Co więcej, dystrybutorzy oferują również koncepty dostosowane do sklepów spożywczych mających w swoim asortymencie produkty kosmetyczne i chemię gospodarczą. Sieci franczyzowe wdrażają rozwiązania charakterystyczne dla handlu nowoczesnego – ujednolicają identyfikację wizualną sklepów, wdrażają wspólny system informatyczny, wprowadzają marki własne oraz organizują centralne akcje promocyjne. Trzecim kanałem rosnącym z dwucyfrową dynamiką jest handel internetowy, który z kolei rośnie wraz ze wzrostem liczby gospodarstw domowych z dostępem do internetu oraz zwiększającą się liczbą internautów kupujących w sieci, którzy doceniają zalety tej formy zakupów: wygodę, oszczędność czasu oraz niższe ceny. W przypadku kosmetyków w internecie najczęściej kupowane są perfumy z uwagi na znacznie niższe ceny dostępne online, niż w sklepach stacjonarnych. Pomimo wzrostów sprzedaży na poziomie 12-13% internet nadal pozostaje mało znaczącym kanałem dystrybucji kosmetyków (poniżej 5%). W najbliższych latach spodziewamy się dalszego wzrostu dyskontów kosztem drogerii i hipermarketów, do czego będzie się przyczyniać ich ekspansja, szersza oferta kosmetyczna oraz rosnące zaufanie społeczeństwa do marek własnych. Od 2016 r. przewidujemy jednak odwrócenie się tego trendu. Oczekiwana poprawa sytuacji finansowej polskich konsumentów i wzrost ich siły nabywczej będą sprzyjać zwiększaniu wydatków na kosmetyki ze średniej i wyższej półki cenowej, których najszersza oferta dostępna jest właśnie w drogeriach.

Miejsca zakupu kosmetyków w Polsce, z podziałem na płeć (%), styczeń 2014

Miejsca zakupu kosmetyków w Polsce, z podziałem na płeć (%), styczeń 2013 i styczeń 2014 DAK006

68% Drogeria

w w w.farmacom.com.pl

26% 27% 17% 23% 25%

Hipermarket

5% Apteka

Przez internet

Na bazarze, targowisku

20% 14% 15%

16% 9% 12% 16%

Lokalny, osiedlowy sklep

Dyskont

33%

20% 9% 14%

Supermarket

Jak wynika z badania konsumenckiego przeprowadzonego na potrzeby raportu najpopularniejszym miejscem odwiedzanym w celu zakupu kosmetyków w roku 2013 były drogerie. 80% badanych kupiło w nich, co najmniej jeden kosmetyk z pięciu analizowanych kategorii. Jest to wzrost o 6 p.p. w stosunku do poprzedniej edycji badania. Drugim w kolejności źródłem zakupu były konsultantki firm kosmetycznych (26%,) wyprzedzając tym samym hipermarkety (23%). Struktura zachowań konsumenckich nie zmieniła się wyraźnie w stosunku do obrazu z poprzedniej edycji badania. Nadal widoczna jest wyraźna różnica między nawykami mężczyzn i kobiet. Kosmetyki w analizowanym okresie dwóch miesięcy kupiło 74% kobiet oraz 53%

e-w ydanie do pobrania na :

39%

Od konsultantek firmy kosmetycznej

Drogerie najpopularniejszym miejscem zakupów

88%

80% 74%

17% 7% 11% 6% 11% 9% 10% 1% 3% 2% 3%

Mężczyźni Kobiety Razem 2014 Razem 2013

Wyjaśnienie: wykres pokazuje udział miejsc sprzedaży kosmetyków, w których konsumenci kupili przynajmniej jeden kosmetyk w obrębie analizowanych kategorii. Wyjaśnienie: wykres pokazuje udział miejsc sprzedaży kosmetyków, w których Pytanie wielokrotnego wyboru, maksymalnie 2 odpowiedzi. konsumenci kupili jeden kosmetyk w obrębie analizowanych Uwzględniono odpowiedzi 385 przynajmniej respondentów, pominięto braki odpowiedzi oraz odpowiedzi „nie wiem”. kategorii. Pytanie wielokrotnego wyboru, maksymalniewww.pmrpublications.com 2 odpowiedzi. Źródło: PMR, 2014

Uwzględniono odpowiedzi 385 respondentów, pominięto braki odpowiedzi oraz odpowiedzi „nie wiem” Źródło: PMR, 2014

1/2014

114 |

Rossmann umacnia pozycję Już ponad 1 800 niezależnych sklepów drogeryjnych w Polsce działa w ramach systemów franczyzowych i partnerskich

Rosnąca dominacja rynkowa sieci Rossmann jest również widoczna w naszym badaniu – aż 63% respondentów wymieniło spontanicznie jej nazwę w pytaniu o podanie preferowanego miejsca zakupu kosmetyków. Jest to zauważalna zmiana na korzyść tej sieci o 9 p.p. w stosunku do ubiegłorocznych notowań. W drugiej kolejności najczęściej wymienianą była firma Avon, która również odnotowała wzrost wskazań, o 3 p.p. W dalszej kolejności pojawiają się: Drogerie Natura, Sephora, Douglas i Oriflame. Kolejność ta niemal w 100% pokrywa się z faktycznym rankingiem detalistów kosmetycznych pod względem ich sprzedaży. Jedynym wyjątkiem jest Super-Pharm, która jest trzecią największą firmą na rynku, a tutaj znalazła się na dalszej pozycji, co wynika jednak z faktu, iż jest to niewielka sieć pod względem liczby placówek (50), ale notująca bardzo wysokie obroty na sklep.

Ceny i oferta to główne kryteria wyboru miejsca zakupu Respondentów zapytaliśmy również, jakimi kryteriami kierują się wybierając miejsce zakupu kosmetyków. Ogólnie można uznać, że polscy konsumenci, dokonując zakupów kosmetycznych, przejawiają postawę pragmatyczną. Wśród kryteriów wyboru miejsca, najczęściej wskazywali atrakcyjny poziom cen (82%) i dostępność ulubionych produktów (81%). Kolejno wskazywano dogodną lokalizację sklepu, np. po drodze z pracy lub uczelni (76%). W dalszej kolejności ważne było przyzwyczajenie do robienia zakupów w danych miejscu (61%) oraz możliwość kupienia kosmetyków przy okazji pozostałych zakupów (55%). Czynniki te są istotne dla ponad połowy badanych.

Lista punktów detalicznych, gdzie respondenci najczęściej kupują kosmetyki (%), styczeń 2013-styczeń Lista punktów detalicznych, gdzie respondenci2014 najczęściej kupują kosmetyki (%), styczeń 2013 i styczeń 2014 DAK009

Rossmann

54% 20% 17%

Avon

Oriflame

8% 5%

Douglas

8% 6%

Sephora

8% 6% 7%

Lokalny sklep, nienależący do żadnej większej sieci

Carrefour

kosmetyków w Polsce styczeń 2014 Waga czynników wyboru miejsca(%), zakupu kosmetyków w Polsce (%), styczeń 2014 DAK007

13%

Dostępność preferowanych kosmetyków

47%

Dogodna lokalizacja

47%

5% 2%

9% 6% 4%

34%

10% 8% 6%

29%

4% 2% 4% 5%

Przyzwyczajenie

Auchan Sklep internetowy

Zakupy przy okazji innych zakupów

25%

Real

3% 2%

Dostępność wielu różnych marek

26%

Drogerie Hebe

Kaufland

2% 2%

Marka sklepu

2014 11% 9%

19%

14% 10% 15%

29%

32%

3% 3%

Inny sklep tradycyjny

11% 4% 3%

28%

54%

Atrakcyjny poziom cen

6% 6%

Tesco

Super-Pharm

Waga czynników wyboru miejsca zakupu

10% 9%

Drogerie Natura

Biedronka

63%

17% 11% 17%

30% 21%

18%

16%

20%

19%

20%

18% 22%

2013

Polecenie sklepu przez znajomych 9% 15%

Wyjaśnienie: pytanie otwarte, wielokrotnego wyboru. Uwzględniono odpowiedzi 385 respondentów,Wyjaśnienie: pominięto braki odpowiedzi oraz odpowiedzi wiem”. pytanie otwarte,„niewielokrotnego wyboru. Uwzględniono odpowiedzi www.pmrpublications.com Źródło: PMR, 2014 385 respondentów, pominięto braki odpowiedzi oraz odpowiedzi „nie wiem”.

Źródło: PMR, 2014

Bardzo ważny

Ważny

Ani ważny, ani nieważny

Wyjaśnienie: uwzględniono odpowiedzi 385 respondentów, pominięto braki odpowiedzi oraz odpowiedzi „nie wiem”. Źródło: PMR, 2014

20%

36%

19%

Nieważny

Zupełnie nieważny

www.pmrpublications.com

Wyjaśnienie: uwzględniono odpowiedzi 385 respondentów, pominięto braki odpowiedzi oraz odpowiedzi „nie wiem”. Źródło: PMR, 2014

Pomimo wzrostów sprzedaży na poziomie 12-13% internet nadal pozostaje mało znaczącym kanałem dystrybucji kosmetyków

1/2014

Dane Nielsen za okres lipiec 2012-czerwiec 2013 vs. lipiec 2011 – czerwiec 2012.

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

INSTALACJE TECHNOLOGICZNE DLA PRZEMYSŁU