Επαναστατημένες πόλεις: από το δικαίωμα στην πόλη στην αστική επανάσταση Τίτλος πρωτοτύπου: Rebel Cities: From the Right to the City to the
Urban Revolution Συγγραφέας:
David Harvey
Μετάφραση από τα Αγγλικά: Madalena_ici (@ex_pokkeherrie_) Επιμέλεια: the hole icon (@iconpoetry) Εξώφυλλο: αποσπάσματα από λιθογραφία με τίτλο THE NAKED CITY – Illustration de l’hypothèse des plaques tournantes en psychogeographique, αποτέλεσμα συνεργασίας του Guy Debord και του Asger Jorn Σεπτέμβριος 2021
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ #OWS: Το Κόμμα της Wall Street συναντά τη Νέμεσή του
Το Κόμμα της Wall Street κυβερνάει ανενόχλητο στις Ηνωμένες Πολιτείες για πάρα πολύ καιρό. Έχει κυριαρχήσει πλήρως στις πολιτικές των προέδρων επί τουλάχιστον τέσσερις δεκαετίες, αν όχι περισσότερο, ανεξάρτητα από το αν οι μεμονωμένοι πρόεδροι ήταν πρόθυμοι πράκτορές του ή όχι. Έχει διαφθείρει νομικά το Κογκρέσο μέσω της άνανδρης εξάρτησης των πολιτικών και των δύο πολιτικών κομμάτων από την ακατέργαστη δύναμη του χρήματός της και από την πρόσβαση στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης που ελέγχει. Χάρη στους διορισμούς που γίνονται και εγκρίνονται από τους προέδρους και το Κογκρέσο, το Κόμμα της Wall Street κυριαρχεί σε μεγάλο μέρος του κρατικού μηχανισμού καθώς και στη δικαιοσύνη -ιδίως στο Ανώτατο Δικαστήριο, του οποίου οι κομματικές αποφάσεις ευνοούν όλο και περισσότερο τα συμφέροντα του χρηματιστικού χρήματος, σε τομείς τόσο διαφορετικούς όσο το εκλογικό, το εργατικό, το περιβαλλοντικό και το δίκαιο των συμβάσεων. Το Κόμμα της Wall Street έχει μία καθολική αρχή διακυβέρνησης: ότι δεν θα υπάρξει καμία σοβαρή αμφισβήτηση της απόλυτης εξουσίας του χρήματος να κυβερνά απόλυτα. Η εξουσία αυτή πρέπει να ασκείται με έναν και μοναδικό στόχο: όσοι κατέχουν την εξουσία του χρήματος όχι μόνο θα έχουν το προνόμιο να συσσωρεύουν πλούτο ατελείωτα κατά βούληση, αλλά θα έχουν το δικαίωμα να κληρονομήσουν τη γη, όχι μόνο παίρνοντας είτε άμεσα είτε έμμεσα την κυριαρχία της γης και όλων των πόρων και των παραγωγικών δυνατοτήτων που βρίσκονται σε αυτήν, αλλά και αναλαμβάνοντας την απόλυτη εξουσία, άμεσα ή έμμεσα, επί της εργασίας και των δημιουργικών δυνατοτήτων όλων όσων άλλων χρειάζεται. Η υπόλοιπη ανθρωπότητα θα θεωρείται αναλώσιμη. Αυτές οι αρχές και πρακτικές δεν προκύπτουν από ατομική απληστία, κοντόφθαλμη σκέψη ή απλή κακοδιαχείριση (αν και όλα αυτά υπάρχουν σε αφθονία). Αυτές οι αρχές έχουν χαραχθεί στο πολιτικό σώμα του κόσμου μας
μέσω της συλλογικής βούλησης μιας καπιταλιστικής τάξης που εμφορείται από τους καταναγκαστικούς νόμους του ανταγωνισμού. Αν η ομάδα πίεσης που έχω εγώ ξοδεύει λιγότερα από τη δική σας, τότε θα πάρω λιγότερες παροχές. Αν μια δικαιοδοσία δαπανά για τις ανάγκες των ανθρώπων, θα θεωρηθεί μη ανταγωνιστική. Πολλοί αξιοπρεπείς άνθρωποι είναι εγκλωβισμένοι στην αγκαλιά ενός συστήματος που είναι σάπιο μέχρι το κόκαλο. Αν θέλουν να κερδίσουν έστω και ένα λογικό εισόδημα, δεν έχουν καμία άλλη επαγγελματική επιλογή παρά να δώσουν στον διάβολο το δίκιο του: απλώς "ακολουθούν εντολές", όπως ισχυρίστηκε ο διάσημος Άιχμαν, "κάνουν αυτό που απαιτεί το σύστημα", όπως το θέτουν τώρα άλλοι, προσχωρώντας στις βάρβαρες και ανήθικες αρχές και πρακτικές του Κόμματος της Wall Street. Οι καταναγκαστικοί νόμοι του ανταγωνισμού μας αναγκάζουν όλους, σε κάποιο βαθμό, να υπακούμε στους κανόνες αυτού του αδίστακτου και αδιάφορου συστήματος. Το πρόβλημα είναι συστημικό, όχι ατομικό. Τα αγαπημένα συνθήματα του κόμματος περί ελευθερίας και ανεξαρτησίας που πρέπει να διασφαλίζονται από τα δικαιώματα της ατομικής ιδιοκτησίας, τις ελεύθερες αγορές και το ελεύθερο εμπόριο μεταφράζονται στην πραγματικότητα σε ελευθερία εκμετάλλευσης της εργασίας των άλλων, σε ελευθερία κατάχρησης των περιουσιακών στοιχείων του απλού λαού κατά βούληση και σε ελευθερία λεηλασίας του περιβάλλοντος για ατομικό ή ταξικό όφελος. Μόλις αποκτήσει τον έλεγχο του κρατικού μηχανισμού, το Κόμμα της Wall Street συνήθως ιδιωτικοποιεί όλες τις ζουμερές μπουκιές σε τιμές χαμηλότερες από την αγοραία αξία για να ανοίξει νέα πεδία για τη συσσώρευση του κεφαλαίου του. Οργανώνουν υπεργολαβίες (το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα) και φορολογικές πρακτικές (επιδοτήσεις στις αγροτικές επιχειρήσεις και χαμηλοί φόροι στα κεφαλαιακά κέρδη) που τους επιτρέπουν να λεηλατούν ελεύθερα τα δημόσια ταμεία.
Καλλιεργούν σκόπιμα τόσο περίπλοκα ρυθμιστικά συστήματα και τέτοια εκπληκτική διοικητική ανικανότητα μέσα στον υπόλοιπο κρατικό μηχανισμό (θυμηθείτε την EPA επί Ρήγκαν, και τη FEMA και τον "γαμάτο" Μπράουν επί Μπους) ώστε να πείσουν ένα εκ φύσεως σκεπτικιστικό κοινό ότι το κράτος δεν μπορεί ποτέ να παίξει εποικοδομητικό ή υποστηρικτικό ρόλο στη βελτίωση της καθημερινής ζωής ή των μελλοντικών προοπτικών οποιουδήποτε. Και, τέλος, χρησιμοποιούν το μονοπώλιο της βίας που διεκδικούν όλα τα κυρίαρχα κράτη για να αποκλείσουν το κοινό από μεγάλο μέρος αυτού που περνάει για δημόσιο χώρο και για να παρενοχλούν, να θέτουν υπό παρακολούθηση και, αν χρειαστεί, να ποινικοποιούν και να φυλακίζουν όλους εκείνους που δεν συμμορφώνονται ευρέως με τις επιταγές τους. Διακρίνονται σε πρακτικές κατασταλτικής ανοχής που διαιωνίζουν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας της έκφρασης, εφόσον αυτή η έκφραση δεν εκθέτει αδίστακτα την πραγματική φύση του σχεδίου τους και του κατασταλτικού μηχανισμού στον οποίο στηρίζεται. Το Κόμμα της Wall Street διεξάγει αδιάκοπα ταξικό πόλεμο. "Φυσικά και υπάρχει ταξικός πόλεμος", λέει ο Γουόρεν Μπάφετ, "και είναι η τάξη μου, οι πλούσιοι, που τον κάνει και κερδίζουμε". Μεγάλο μέρος αυτού του πολέμου διεξάγεται μυστικά, πίσω από μια σειρά από μάσκες και συγκαλύψεις μέσω των οποίων μεταμφιέζονται οι σκοποί και οι στόχοι του Κόμματος της Wall Street. Το Κόμμα της Wall Street γνωρίζει πολύ καλά ότι, όταν τα βαθιά πολιτικά και οικονομικά ζητήματα μετατρέπονται σε πολιτιστικά ζητήματα, γίνονται αναπάντητα. Καλεί τακτικά ένα τεράστιο φάσμα αιχμάλωτων εμπειρογνωμόνων, που ως επί το πλείστον απασχολούνται στις δεξαμενές σκέψης και στα πανεπιστήμια που χρηματοδοτούν και διασκορπίζονται στα μέσα ενημέρωσης που ελέγχουν, για να δημιουργήσουν αντιπαραθέσεις για κάθε είδους ζητήματα που απλώς δεν έχουν σημασία και να προτείνουν λύσεις σε ζητήματα που δεν υπάρχουν.
Τη μια στιγμή μιλούν για τίποτα άλλο εκτός από τη λιτότητα που είναι απαραίτητη για όλους τους άλλους για να θεραπεύσουν το έλλειμμα, και την επόμενη προτείνουν να μειώσουν τη δική τους φορολογία, άσχετα με τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει αυτό στο έλλειμμα. Το μόνο πράγμα που δεν μπορεί ποτέ να τεθεί σε ανοιχτή συζήτηση και να συζητηθεί είναι η πραγματική φύση του ταξικού πολέμου που τόσο αδιάκοπα και αδίστακτα διεξάγουν. Το να περιγράψεις κάτι ως "ταξικό πόλεμο" σημαίνει, στο σημερινό πολιτικό κλίμα και κατά την κρίση των εμπειρογνωμόνων τους, ότι το θέτεις πέρα από το φάσμα της σοβαρής εξέτασης - ακόμη και να σε χαρακτηρίσουν ανόητο, αν όχι στασιαστικό. Αλλά τώρα, για πρώτη φορά, υπάρχει ένα ρητό κίνημα για να αντιμετωπίσει το Κόμμα της Wall Street και την αδιαπραγμάτευτη δύναμη του χρήματος. Ο "δρόμος" στη Wall Street καταλαμβάνεται - ω φρίκη και τρόμος - από άλλους! Η τακτική του Occupy Wall Street, που εξαπλώνεται από πόλη σε πόλη, είναι να πάρει έναν κεντρικό δημόσιο χώρο, ένα πάρκο ή μια πλατεία, κοντά στο σημείο όπου είναι συγκεντρωμένοι πολλοί από τους μοχλούς της εξουσίας, και, τοποθετώντας ανθρώπινα σώματα σε αυτό το σημείο, να μετατρέψει τον δημόσιο χώρο σε πολιτικό κοινόχρηστο χώρο -ένα μέρος για ανοιχτή συζήτηση και αντιπαράθεση σχετικά με το τι κάνει αυτή η εξουσία και πώς μπορεί να αντιταχθεί καλύτερα στην εμβέλειά της. Αυτή η τακτική, που αναζωπυρώθηκε με τον πιο εμφανή τρόπο στους ευγενείς και συνεχιζόμενους αγώνες με επίκεντρο την πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο, έχει εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο (στην Πουέρτα ντελ Σολ στη Μαδρίτη, στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, και τώρα στα σκαλιά του καθεδρικού ναού του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο και στην ίδια τη Wall Street). Μας δείχνει ότι η συλλογική δύναμη των σωμάτων στο δημόσιο χώρο εξακολουθεί να είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο αντίστασης όταν όλα τα άλλα μέσα πρόσβασης είναι αποκλεισμένα. Αυτό που έδειξε η πλατεία Ταχρίρ στον κόσμο ήταν μια προφανής αλήθεια: ότι αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι τα σώματα στο δρόμο και στις πλατείες και όχι η φλυαρία των συναισθημάτων στο Twitter ή στο Facebook.
Ο στόχος αυτού του κινήματος στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι απλός. Λέει: "Εμείς, ο λαός, είμαστε αποφασισμένοι να πάρουμε πίσω τη χώρα μας από τις εξουσίες του χρήματος που τη διοικούν σήμερα. Στόχος μας είναι να αποδείξουμε ότι ο Γουόρεν Μπάφετ κάνει λάθος. Η τάξη του, οι πλούσιοι, δεν θα κυβερνούν πλέον ανενόχλητοι ούτε θα κληρονομήσουν αυτόματα τη γη. Ούτε η τάξη του, οι πλούσιοι, είναι πάντα προορισμένη να κερδίζει". Λέει: "Είμαστε το 99 τοις εκατό. Έχουμε την πλειοψηφία και αυτή η πλειοψηφία μπορεί, πρέπει και θα επικρατήσει. Δεδομένου ότι όλα τα άλλα κανάλια έκφρασης είναι κλειστά για εμάς από την εξουσία του χρήματος, δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να καταλάβουμε τα πάρκα, τις πλατείες και τους δρόμους των πόλεών μας μέχρι να ακουστούν οι απόψεις μας και να ικανοποιηθούν οι ανάγκες μας". Για να πετύχει, το κίνημα πρέπει να προσεγγίσει το 99 τοις εκατό. Αυτό μπορεί να το κάνει και το κάνει, βήμα προς βήμα. Πρώτα είναι όλοι εκείνοι που βυθίζονται στην εξαθλίωση από την ανεργία και όλοι εκείνοι που έχουν στερηθεί ή στερούνται τώρα τα σπίτια και τα περιουσιακά τους στοιχεία από τη φάλαγγα της Wall Street. Το κίνημα πρέπει να σφυρηλατήσει ευρείες συμμαχίες μεταξύ των φοιτητών, των μεταναστών, των υποαπασχολούμενων και όλων εκείνων που απειλούνται από την εντελώς αχρείαστη και δρακόντεια πολιτική λιτότητας που επιβάλλεται στο έθνος και τον κόσμο κατ' εντολή του κόμματος της Wall Street. Πρέπει να επικεντρωθεί στα εκπληκτικά επίπεδα εκμετάλλευσης στους χώρους εργασίας -από τους μετανάστες οικιακούς βοηθούς που οι πλούσιοι εκμεταλλεύονται τόσο αδίστακτα στα σπίτια τους μέχρι τους εργαζόμενους στα εστιατόρια που δουλεύουν σχεδόν με το αζημίωτο στις κουζίνες των καταστημάτων στα οποία οι πλούσιοι τρώνε τόσο μεγαλοπρεπώς. Πρέπει να φέρει κοντά τους δημιουργικούς εργαζόμενους και τους καλλιτέχνες, των οποίων τα ταλέντα τόσο συχνά μετατρέπονται σε εμπορικά προϊόντα υπό τον έλεγχο της εξουσίας του μεγάλου χρήματος.
Το κίνημα πρέπει πάνω απ' όλα να απευθυνθεί σε όλους τους αποξενωμένους, τους απογοητευμένους και τους δυσαρεστημένους - σε όλους εκείνους που αναγνωρίζουν και αισθάνονται μέσα τους ότι κάτι δεν πάει καλά, ότι το σύστημα που έχει επινοήσει το Κόμμα της Wall Street δεν είναι μόνο βάρβαρο, ανήθικο και ηθικά λάθος, αλλά και σπασμένο. Όλα αυτά πρέπει να συγκεντρωθούν δημοκρατικά σε μια συνεκτική αντιπολίτευση, η οποία πρέπει επίσης να μελετήσει ελεύθερα τις μελλοντικές γραμμές μιας εναλλακτικής πόλης, ενός εναλλακτικού πολιτικού συστήματος και, τελικά, ενός εναλλακτικού τρόπου οργάνωσης της παραγωγής, της διανομής και της κατανάλωσης προς όφελος του λαού. Διαφορετικά, ένα μέλλον για τους νέους που παραπέμπει σε ένα σπιράλ ιδιωτικής υπερχρέωσης και βαθύτερης δημόσιας λιτότητας, όλα προς όφελος του 1%, δεν είναι καθόλου μέλλον. Ως απάντηση στο κίνημα Occupy Wall Street, το κράτος, υποστηριζόμενο από την καπιταλιστική ταξική εξουσία, προβάλλει έναν εκπληκτικό ισχυρισμό: ότι αυτό και μόνο αυτό έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να ρυθμίζει και να διαθέτει τον δημόσιο χώρο. Το κοινό δεν έχει κανένα κοινό δικαίωμα στο δημόσιο χώρο. Με ποιο δικαίωμα οι δήμαρχοι, οι αρχηγοί της αστυνομίας, οι στρατιωτικοί και οι κρατικοί αξιωματούχοι λένε σε εμάς, τον λαό, ότι έχουν το δικαίωμα να καθορίζουν τι είναι δημόσιο στον "δικό μας" δημόσιο χώρο και ποιος μπορεί να καταλαμβάνει αυτόν τον χώρο και πότε; Από πότε έχουν το θράσος να εκδιώξουν εμάς, τον λαό, από κάθε χώρο που αποφασίζουμε συλλογικά και ειρηνικά να καταλάβουμε; Ισχυρίζονται ότι αναλαμβάνουν δράση για το δημόσιο συμφέρον (και επικαλούνται νόμους για να το αποδείξουν), αλλά εμείς είμαστε το δημόσιο. Πού είναι το "δικό μας συμφέρον" σε όλα αυτά; Και, παρεμπιπτόντως, δεν είναι "δικά μας" τα χρήματα που οι τράπεζες και οι χρηματοδότες χρησιμοποιούν τόσο απροκάλυπτα για να συσσωρεύουν τα "δικά τους" μπόνους; Απέναντι στην οργανωμένη δύναμη του Κόμματος της Wall Street να διαιρεί και να κυβερνά, το κίνημα που αναδύεται πρέπει επίσης να θεωρήσει ως μία από τις ιδρυτικές του αρχές ότι δεν θα διαιρεθεί ούτε θα εκτραπεί μέχρι το
Κόμμα της Wall Street είτε να συνέλθει -για να δει ότι το κοινό καλό πρέπει να υπερισχύει των στενών και διεφθαρμένων συμφερόντων- είτε να γονατίσει. Τα εταιρικά προνόμια που παρέχουν τα δικαιώματα των ατόμων χωρίς τις ευθύνες των πραγματικών πολιτών πρέπει να καταργηθούν. Δημόσια αγαθά όπως η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη πρέπει να παρέχονται δημόσια και να διατίθενται ελεύθερα. Οι μονοπωλιακές εξουσίες στα μέσα μαζικής ενημέρωσης πρέπει να σπάσουν. Η εξαγορά των εκλογών πρέπει να κριθεί αντισυνταγματική. Η ιδιωτικοποίηση της γνώσης και του πολιτισμού πρέπει να απαγορευτεί. Η ελευθερία της εκμετάλλευσης και της στέρησης των άλλων πρέπει να περιοριστεί αυστηρά και τελικά να τεθεί εκτός νόμου. Οι Αμερικανοί πιστεύουν στην ισότητα. Τα στοιχεία των δημοσκοπήσεων δείχνουν ότι πιστεύουν (ανεξάρτητα από τις γενικές πολιτικές τους πεποιθήσεις) ότι το κορυφαίο 20% του πληθυσμού μπορεί να δικαιολογείται να διεκδικεί το 30% του συνολικού πλούτου, αλλά το ότι τώρα ελέγχει το 85% αυτού είναι απαράδεκτο. Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτού του πλούτου ελέγχεται από το κορυφαίο 1% είναι εντελώς απαράδεκτο. Αυτό που προτείνει το κίνημα Occupy Wall Street είναι ότι εμείς, οι πολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών, δεσμευόμαστε για την αντιστροφή αυτού του επιπέδου ανισότητας - όχι μόνο όσον αφορά τον πλούτο και το εισόδημα, αλλά, ακόμη πιο σημαντικό, όσον αφορά την πολιτική εξουσία που μια τέτοια ανισότητα παρέχει και αναπαράγει. Ο λαός των Ηνωμένων Πολιτειών είναι δικαίως υπερήφανος για τη δημοκρατία του, αλλά αυτή κινδύνευε πάντα από τη διεφθαρμένη δύναμη του κεφαλαίου. Τώρα που κυριαρχείται από αυτή την εξουσία, είναι σίγουρα κοντά ο καιρός, όπως πρότεινε ο Τζέφερσον πριν από πολύ καιρό ότι θα ήταν απαραίτητο, να γίνει μια άλλη αμερικανική επανάσταση: μια επανάσταση βασισμένη στην κοινωνική δικαιοσύνη, την ισότητα και μια στοργική και προσεκτική προσέγγιση της σχέσης με τη φύση. Ο αγώνας που έχει ξεσπάσει -αυτός του Λαού εναντίον του Κόμματος της Wall Street- είναι κρίσιμος για το συλλογικό μας μέλλον. Ο αγώνας είναι παγκόσμιος αλλά και τοπικός. Συγκεντρώνει φοιτητές που βρίσκονται σε έναν
αγώνα ζωής και θανάτου με την πολιτική εξουσία στη Χιλή για τη δημιουργία ενός δωρεάν και ποιοτικού εκπαιδευτικού συστήματος για όλους, και έτσι να αρχίσει η διάλυση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου που τόσο βάναυσα επέβαλε ο Πινοσέτ. Αγκαλιάζει τους αγωνιστές στην πλατεία Ταχρίρ, οι οποίοι αναγνωρίζουν ότι η πτώση του Μουμπάρακ (όπως και το τέλος της δικτατορίας του Πινοσέτ) δεν ήταν παρά το πρώτο βήμα ενός χειραφετικού αγώνα για την απελευθέρωση από την εξουσία του χρήματος. Περιλαμβάνει τους αγανακτισμένους στην Ισπανία, τους απεργούς εργάτες στην Ελλάδα, τη μαχητική αντιπολίτευση που αναδύεται σε όλο τον κόσμο, από το Λονδίνο μέχρι το Ντέρμπαν, το Μπουένος Άιρες, τη Σενζέν και τη Βομβάη. Οι βάναυσες κυριαρχίες του μεγάλου κεφαλαίου και η καθαρή δύναμη του χρήματος βρίσκονται παντού σε άμυνα. Με ποιανού το μέρος θα βρεθεί ο καθένας από εμάς, ως άτομο; Σε ποιον δρόμο θα καταλάβουμε; Μόνο ο χρόνος θα το δείξει. Αλλά αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο χρόνος είναι τώρα. Το σύστημα δεν είναι μόνο σπασμένο και εκτεθειμένο, αλλά και ανίκανο για οποιαδήποτε άλλη αντίδραση εκτός από την καταστολή. Έτσι, εμείς, ο λαός, δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αγωνιστούμε για το συλλογικό δικαίωμα να αποφασίσουμε πώς θα ανακατασκευαστεί αυτό το σύστημα, και με ποιανού την εικόνα. Το Κόμμα της Wall Street είχε την τιμητική του και απέτυχε παταγωδώς. Η οικοδόμηση μιας εναλλακτικής λύσης πάνω στα ερείπιά του είναι ταυτόχρονα μια ευκαιρία και μια αναπόφευκτη υποχρέωση που κανείς μας δεν μπορεί ή δεν θα ήθελε ποτέ να αποφύγει.