«Το βιβλίο σύντροφος των παιδιών και των νέων στις καλοκαιρινές διακοπές»
Διμηνιαίο Παιδαγωγικό Περιοδικό Χρονιά 46η │ Ιούλιος 2014 │ Αρ. 223 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:
Συντακτικό Σημείωμα................ 04
Το
βιβλίο και η σημασία του στη ζωή των παιδιών. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καλού βιβλίου.............................................05
Η εικονογράφηση και ο ρόλος της στα βιβλία και στη ζωή του παιδιού........................................... 13
• ΕΚΔΟΤΗΣ Παγκύπρια Σχολή Γονέων Το Διοικητικό Συμβούλιο της Σχολής αποτελούν εκπρόσωποι από: Συνομοσπονδίες και Ομοσπονδίες Συνδέσμων Γονέων Σχολείων Προδημοτικής, Δημοτικής, Μέσης και Τεχνικής εκπαίδευσης, Παγκύπρια Οργάνωση Ελλήνων Δασκάλων – ΠΟΕΔ, Οργάνωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης – ΟΕΛΜΕΚ, Οργάνωση Λειτουργών Τεχνικής Εκπαίδευσης Κύπρου – ΟΛΤΕΚ, Σύνδεσμοι Επιθεωρητών Δημοτικής, Μέσης και Τεχνικής Εκπαίδευσης, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και άτομα. Τα χειρόγραφα δεν επιστρέφονται. Τα άρθρα εκφράζουν αποκλειστικά απόψεις των συγγραφέων τους. Αναδημοσιεύσεις επιτρέπονται, φτάνει να αναφέρεται η πηγή.
Πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να μυήσουν το παιδί στο μαγικό κόσμο του βιβλίου;......................................... 18
Καλοκαιρινές
διακοπές και
βιβλίο. Κάθε βιβλίο και ένα αλλιώτικο ταξίδι.......................... 21
• ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Για σχολεία, σωματεία και βιβλιοθήκες...............................................€ 5.00 Για άτομα: Μέσω Ταχυδρομείου......................................€ 5.00 Μέσω σχολείου...............................................€ 5.00 Για συνδρομητές του εξωτερικού...................€ 10.00 Τιμή τεύχους στην Κύπρο................................€ 1.00
• ΓΡΑΦΕΙΑ Ιφιγενείας 73, 2003, Στρόβολος, Τ.Θ. 27298, 1643, Λευκωσία Τηλέφωνο: 22 754466, 22 754467 Τηλεομοιότυπο: 22 345103 email: scholigoneon@cytanet.com.cy www.scholigoneon.org.cy
Συντακτική Επιτροπή: Γιάσουμας Λοΐζος, Αριστείδου Λευτέρης, Σαμάρας Κυριάκος, Μιχαήλ Βασούλα, Κυπρής Κώστας, Κασιάς Γιώργος, Χατζήκυριακου Ειρήνη ISSN 0253 - 0910
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ / ΣΕΛΙΔΩΣΗ: H. LOIZIDES LTD, ΕΚΤΥΠΩΣΗ: ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ
Συντακτικό Σημείωμα Αγαπητοί Αναγνώστες, Ο καθένας από εμάς έχει τη δική του σχέση με το βιβλίο. Για κάποιους από εμάς αποτελεί ουσιαστική ανάγκη η επαφή με το βιβλίο, για κάποιους άλλους από εμάς, η σχέση με το βιβλίο είναι ουδέτερη και ίσως αδιάφορη. Το δεδομένο είναι όμως, πως στη σύγχρονη παιδαγωγική το βιβλίο αναγνωρίζεται ως ένα μέσο που αφενός μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων των παιδιών, κυρίως σε θέματα γλώσσας, αφετέρου ενισχύει το συναισθηματικό κόσμο των παιδιών και καλλιεργεί δεξιότητες και ικανότητες που έχουν να κάνουν με την κριτική σκέψη, τη φαντασία, το στοχασμό. Το τεύχος του περιοδικού που κρατάτε στα χέρια σας είναι η απομαγνητοφώνηση μιας από τις εκπομπές «Ο Λόγος στους Γονείς», που παρουσιάζει και επιμελείται η Παγκύπρια Σχολή Γονέων, που είχε ως θέμα, «Το βιβλίο σύντροφος των παιδιών και των νέων στις καλοκαιρινές διακοπές». Την εκπομπή αυτή συντόνιζε η Δρ Έλενα Χατζηκακού και σε αυτή έλαβαν μέρος οι κ. Έλενα Περικλέους, Εκπαιδευτικός
– Συγγραφέας και η Δρ Άννα Κουππάνου, Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας ενώ τηλεφωνική παρέμβαση έκανε ο κ. Θανάσης Βαλτινός, Έλληνας πεζογράφος, σεναριογράφος και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Τη γλωσσική επιμέλεια της απομαγνητοφωνημένης εκπομπής είχε η Δρ Ειρήνη Ροδοσθένους. Στην εκπομπή συζητήθηκαν και αναλύθηκαν διάφοροι άξονες που αφορούν το βιβλίο και το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στη ζωή των παιδιών και των νέων, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες όπως είναι: • Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καλού βιβλίου • Η εικονογράφηση και ο ρόλος της στα βιβλία και στη ζωή του παιδιού • Πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαδευτικοί να μυήσουν το παιδί στο μαγικό κόσμο του βιβλίου • Καλοκαιρινές διακοπές και βιβλίο. Κάθε βιβλίο και ένα αλλιώτικο ταξίδι Αυτό που προκύπτει από την εκπομπή, είναι πως είναι σημαντικό τα παιδιά να έρθουν σε επαφή, όσο το δυνατόν πιο νωρίς, με το βιβλίο, να το αγαπήσουν και να το κάνουν αναπόσπαστο μέρος της ζωής τους, εξασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο ένα παντοτινό φίλο που θα το συντροφεύει, θα του ανοίγει νέους κόσμους και θα μαθαίνει μέσα από αυτό. ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ
4
Το βιβλίο και η σημασία του στη ζωή των παιδιών. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καλού βιβλίου
Συντονίστρια: Φίλοι ακροατές της συχνότητας του Ραδιοφώνου του Λόγου, καλημέρα. Ονομάζομαι Έλενα Χατζηκακού και σήμερα στην εκπομπή «ο Λόγος στους Γονείς», που παρουσιάζει και επιμελείται η Παγκύπρια Σχολή Γονέων, θα συζητήσουμε το θέμα «Το βιβλίο σύντροφος των παιδιών και των νέων στις καλοκαιρινές διακοπές». Το θέμα αυτό θα το συζητήσουμε με τους εκλεκτούς προσκεκλημένους μας, που είναι ο κ.
Θανάσης Βαλτινός, Έλληνας πεζογράφος, σεναριογράφος και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, η κ. Έλενα Περικλέους, Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας και η κ. Άννα Κουππάνου, Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας επίσης. Θα συζητήσουμε αρχικά το θέμα της εκπομπής με τις κυρίες Περικλέους και Κουππάνου και στη συνέχεια, γύρω στις 11 π.μ., θα έχουμε την τιμή να έχουμε μαζί μας με τηλεφωνική σύνδεση τον κ. Βαλτινό, για να έχουμε τη δική του άποψη στο θέμα το οποίο συζητούμε. Κυρίες μου καλημέρα! Φιλοξενούμενες: Καλημέρα σας! Συντονίστρια: Θα κάνουμε αρχή στην εκπομπή μας με τη συζήτηση θεμάτων, που σχετίζονται με τη σημασία του βιβλίου. Θα ήθελα, λοιπόν, να ξεκινήσω από εσάς κ. Περικλέους και παρακαλώ να αναφερθείτε στη σημασία που έχουν τα βιβλία στη ζωή των παιδιών μας. κ. Περικλέους: Θυμάμαι τον εαυτό μου παιδί, όταν όλοι μου λέγανε «Κλείσε το βιβλίο, βγες έξω να παίξεις». Μεγαλώνοντας ανακάλυψα πόσα μου έχει προσφέρει το βιβλίο. Δεν θα αναφερθώ στα γνωστά και χιλιοειπωμένα, ότι δηλαδή με τη φιλαναγνωσία βελτιώνεται η γλωσσική ικανότητα, αναπτύσσεται ο γραπτός λόγος, στοιχεία βεβαία αυτονόητα και δεδομένα, ειδικά σ’ εμάς τους εκπαιδευτικούς. Γνωρίζουμε από την εμπειρία μας ότι τα παιδιά που διαβάζουν βιβλία έχουν ανεπτυγμένες γλωσσικές ικανότητες τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο. Για μένα η κυριότερη συμβολή του βιβλίου στο παιδί είναι ότι αναπτύσσει τον συναισθηματικό του κόσμο και καλλιεργεί τη φαντασία του. Θεωρώ ότι άνθρωποι που διαβάζουν καταρχήν μπορούν πολύ πιο εύκολα να εκφράσουν τα συναισθήματα τους, να τα προσδιορίσουν, και ταυτόχρονα 5
να αναπτύξουν τη φαντασία τους και να είναι σε θέση να επιλύουν τα προβλήματά τους. Φαντασία δεν σημαίνει, βέβαια, να ζεις σε έναν κόσμο μη πραγματικό. Φαντασία σημαίνει να μπορείς να δεις πέρα από το δρόμο που απλώνεται μπροστά σου και που πολλές φορές είναι αδιέξοδο. Συντονίστρια: Επομένως το άτομο γίνεται δημιουργικό. Κυρία Κουππάνου ο λόγος σε εσάς. κ. Κουππάνου: Ευχαριστώ. Η κ. Περικλέους ολοκλήρωσε τον λόγο της ακριβώς από εκεί που θα ήθελα να αρχίσω. Όταν λέμε ότι κάτι καλλιεργεί τη φαντασία, ότι το βιβλίο καλλιεργεί την φαντασία, τι εννοούμε ακριβώς; Πρώτα από όλα κατανοούμε ότι η ανάγνωση είναι μια ενεργητική διαδικασία. Ότι για να διαβάσω κάτι και να το ερμηνεύσω έρχομαι, κοντά στο κείμενο του βιβλίου, φέρνω τις εμπειρίες, τα συναισθήματά μου και κατά κάποιον τρόπο το ξαναγράφω την ώρα που το διαβάζω. Αυτή είναι μια διαδικασία στην οποία εμπλέκονται τα παιδιά, όταν διαβάζουν βιβλία και αυτό θεωρείται καλλιέργεια της φαντασίας. Δεν εννοούμε, επομένως, κάτι τεχνικό, ότι το παιδί θα διαβάσει βιβλία και θα γράψει καλύτερες εκθέσεις. Εννοούμε ότι ξεκινά να αντιλαμβάνεται τον κόσμο από πολλαπλές οπτικές, εντοπίζει προοπτικές και δημιουργεί προοπτικές. Αυτό σημαίνει ότι πλάθονται άτομα που μπορούν να σκέφτονται τον κόσμο με άλλο τρόπο, να φέρνουν αλλαγές, οπότε θεωρώ ότι είναι πάρα πολύ σημαντικός ο ρόλος του βιβλίου. Συντονίστρια: Επομένως, όλων των ειδών τα βιβλία προσφέρουν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά ή όλα αυτά τα ωφελήματα στα παιδιά; Υπάρχουν κατηγορίες βιβλίων ή είδη βιβλίων που ενδεχομένως να προωθούν όλα αυτά τα στοιχεία που έχετε αναφέρει; Πιθανόν όμως, να υπάρχουν βιβλία που λειτουργούν σε άλλη κατεύθυνση και σε άλλα επίπεδα; Ισχύει αυτό; κ. Περικλέους: Εννοείται! Μιλάμε πάντα για το καλό βιβλίο. Συντονίστρια: Τι σημαίνει καλό βιβλίο; 6
κ. Περικλέους: Καλό βιβλίο είναι εκείνο που το παίρνεις στα χέρια σου και δεν θέλεις να το αφήσεις. Συντονίστρια: Ανεξαρτήτως ηλικίας; κ. Περικλέους: Ναι, ανεξαρτήτως ηλικίας. Είμαι σίγουρη ότι, αν πάρεις ένα καλό παιδικό βιβλίο στα χέρια σου, έστω και αν είσαι 90 χρόνων, θα το διαβάσεις χωρίς να σταματήσεις. Καλό βιβλίο είναι το βιβλίο που σε ταξιδεύει, που σε κάνει να σκεφτείς, που σου γεννά συναισθήματα, που σε προβληματίζει. Το βιβλίο που μόλις το κλείσεις λες «ήθελα ακόμα λίγο, τελείωσε πιο νωρίς από ό,τι περίμενα». Συντονίστρια: Επειδή ακριβώς το θέμα της εκπομπής μας έχει να κάνει με τα βιβλία που καλούνται να διαβάσουν τα παιδιά και οι νέοι, υπάρχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει ένα βιβλίο, για να κερδίσει είτε τα παιδιά που είναι μικρότερης ηλικίας, είτε μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά, για παράδειγμα τους εφήβους; κ. Κουππάνου: Να ξεκινήσω πρώτα από την έννοια καλό βιβλίο. Πολλές φορές ίσως και εμείς οι μεγαλύτεροι να νιώθουμε ότι καλό βιβλίο είναι αυτό που μας προσφέρει κάποια απόλαυση, όταν μπορούμε να πούμε ότι περάσαμε ευχάριστα τον χρόνο μας και άρα το βιβλίο εξυπηρέτησε τον σκοπό του. Αλλά καμιά φορά το βιβλίο, «το καλό βιβλίο», πρέπει να μας βγάλει από τα νερά μας. Δηλαδή, να μου προκαλέσει κάποιον προβληματισμό, κάποια ανησυχία, έτσι ώστε εγώ να νιώσω κάτι που μέχρι τώρα δεν το σκέφτηκα ή να συνειδητοποιήσω ότι ο κόσμος είναι λίγο διαφορετικός από ό,τι νόμιζα μέχρι τώρα. Να μας πάρει ένα βήμα παραπέρα. Ίσως το πρώτο χαρακτηριστικό να είναι αυτό. κ. Περικλέους: Δηλαδή θέλεις ένα ανατρεπτικό βιβλίο. κ. Κουππάνου: Ναι!! Ένα βιβλίο που δεν θα αναπαριστά γεγονότα ουδέτερα, είτε μια πραγματικότητα είτε έναν κόσμο, αλλά ο συγγραφέας με τον τρόπο του, με την τεχνική και με τη γλώσσα
που χρησιμοποιεί ή την πλοκή που δίνει στο έργο του να προκαλέσει το παιδί, έτσι ώστε να βγει από αυτή την άνεση του δικού του κόσμου και να σκεφτεί κάτι διαφορετικό. Είπαμε ότι μπορεί να είναι το θέμα, μπορεί να πρέπει να μπω στη θέση κάποιου παιδιού που ζει σε εντελώς διαφορετική κατάσταση από τη δική μου. Όποια και αν είναι η επιλογή του συγγραφέα, όμως, αυτή θα πρέπει να γίνεται σωστά, καλαίσθητα χωρίς προσπάθεια για διδακτισμό και αυτό είναι κάτι που τα παιδιά αντιλαμβάνονται άμεσα. Συντονίστρια: Σας ακούω τόση ώρα που εκφράζεστε και σκέφτομαι κατά πόσον το υποκειμενικό στοιχείο, δηλαδή το πώς αντιλαμβάνεται ο καθένας από εμάς την έννοια για παράδειγμα του περιεχομένου ή του ενδιαφέροντος που έχει ένα βιβλίο, δεν είναι κάτι το οποίο ενδεχομένως δεν μπορείς να γενικεύσεις και να πεις ότι πράγματι αυτό το βιβλίο είναι καλό για παράδειγμα για όλα τα παιδιά ή για όλους τους νέους; Φαντάζομαι υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία είναι βασικά, αλλά από ένα σημείο και μετά υπάρχουν και πιο ατομικές ανάγκες. κ. Περικλέους: Έτσι μας επαναφέρεις στο πρώτο σου ερώτημα, ποια δηλαδή είναι τα χαρακτηριστικά του καλού βιβλίου. Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο χαρακτηριστικό που έδωσε η κ. Κουππάνου, το να είναι δυνατόν να ανατρέπει τα δεδομένα όπως τα έχεις στο μυαλό σου. Ένα βιβλίο θα πρέπει να σε παίρνει ένα βήμα παραπέρα. Από εκεί και πέρα είναι πάρα πολλά τα στοιχεία που μπορούν να οδηγήσουν στο ανατρεπτικό βιβλίο, στο βιβλίο που σε οδηγεί πιο μπροστά, που σε μαθαίνει να υπάρχεις με έναν άλλο τρόπο. Γιατί αυτό γίνεται μέσα από το διάβασμα των βιβλίων. Το χιούμορ είναι πάρα πολύ σημαντικό, όπως και η πλοκή, η γλώσσα, η τεχνική που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, η εικονογράφηση, επίσης, πολλές φορές είναι καθοριστικότατη. Να ταυτίζεσαι αλλά να μην είναι απόλυτη η ταύτιση. Να νιώθω ότι με αφορά το βιβλίο αλλά να μην περιγράφει κάτι το οποίο θα μπορούσα να το πω και εγώ ή
να το δω και εγώ με τον ίδιο τρόπο. Θα πρέπει να μου δημιουργεί νέες προοπτικές. Τώρα όσον αφορά στο υποκειμενικό στοιχείο. Τα καλά βιβλία, όπως για παράδειγμα τα κλασικά βιβλία, είναι διαχρονικά, είναι για όλους. Δεν είναι δυνατόν κάποια κλασικά βιβλία να έχουν μεταφραστεί σε τόσες γλώσσες, να διαβάστηκαν από τόσο διαφορετικούς ανθρώπους σε τόσο διαφορετικές εποχές και όμως να έχουν την δύναμη να μεταφέρουν μηνύματα. Γιατί η Κοκκινοσκουφίτσα διαβάζεται ακόμα, ενώ έχουν περάσει τόσα χρόνια; Το πραγματικά καλό βιβλίο δεν έχει υποκειμενικά στοιχεία, είναι για όλους, γιατί είναι πραγματικά δυνατό. Συντονίστρια: Άρα καλό βιβλίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αυτό που δοκιμάζεται μέσα στο πέρασμα του χρόνου και έτσι αποδεικνύεται ότι αντέχει μέσα στον χρόνο. κ. Κουππάνου: Ναι, αλλά και ως αναγνώστες θα πρέπει να μάθουμε να γινόμαστε πιο τολμηροί, άρα να αποδεχόμαστε τη νέα γραφή. Γιατί όντως ίσως εμείς θα πρέπει να κάνουμε κάτι κλασικό, να γίνει κάτι καινούργιο ως κλασικό. Συντονίστρια: Έχετε αναφέρει ότι το βιβλίο θα πρέπει να είναι γραμμένο σε μια γλώσσα, η οποία θα πρέπει να είναι προσιτή στο παιδί. Δεν ξέρω αν ο τρόπος γραφής που κερδίζει το παιδί είναι απαραιτήτως και ο τρόπος που παιδαγωγικά θα θέλαμε να ασχοληθεί το παιδί. κ. Κουππάνου: Αντιλαμβάνομαι αυτό που λες. Η διαδικασία, βέβαια, του να γίνω αναγνώστης εμπεριέχει και μια προσπάθεια και μια καλλιέργεια. Άρα ένα παιδί μπορεί να ξεκινήσει είτε από δική του επιλογή, είτε επειδή αυτό του δόθηκε από ένα βιβλίο, που είναι γραμμένο σε μια γλώσσα που ακριβώς δεν έχει αυτά τα χαρακτηριστικά που είπαμε, αλλά είναι εκεί που μπαίνει ο ρόλος μας ως γονέων και ως παιδαγωγών, ώστε να βοηθήσουμε το παιδί να αντιληφθεί τι είναι αυτό που κάνει, όταν διαβάζει κάτι. Δηλαδή, βλέπουμε ένα παιδί να κρατά ένα βιβλίο και να το ευχαριστιέται. 7
Μπορούμε μετά να μπούμε σε μια συζήτηση μαζί του και να του πούμε «Τι διάβασες;» «Τι σου άρεσε;» «Πώς το είδες αυτό;» «Αν σου άρεσε αυτό, μήπως να διάβαζες και κάτι άλλο;» και έτσι σιγά σιγά θα του καλλιεργήσουμε το αισθητήριο για το τι σημαίνει να διαβάζω ένα καλό βιβλίο και να το βοηθήσουμε να καταλήξει σε κάποια βιβλία που όντως η γλώσσα γραφής τους θα είναι το μέσο, το οποίο θα προκαλέσει όλα αυτά που είπαμε προηγουμένως (την καλλιέργεια της φαντασίας, της κριτικής σκέψης κ.λπ.). κ. Περικλέους: Συμπληρώνοντας αυτό που είπε η κ. Κουππάνου, είναι αλήθεια ότι γράφοντας ένα βιβλίο, δεν θα το γράψεις με ένα τρόπο παιδιάστικο. Τα παιδιά το αντιλαμβάνονται αμέσως αυτό και απορρίπτουν το βιβλίο. Η γλώσσα πρέπει να είναι αληθινή και το πιο δύσκολο κομμάτι για έναν συγγραφέα είναι ακριβώς το να μην παιδιαρίζει την ώρα που γράφει. Τα παιδιά μπορούν να αντιληφθούν τον λόγο και τη γλώσσα, έστω και αν είναι σε ένα επίπεδο πιο υψηλό από εκείνο που οι ίδιοι μπορούν να γράψουν. Θυμάμαι στο δημοτικό, αν και δεν είχαμε πάρα πολλά βιβλία, διάβαζα Καζαντζάκη. Εννοείται ότι δεν καταλάβαινα όλα όσα είχε να πει ο Καζαντζάκης και έμεινα σε ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης. Χρειάστηκε να το διαβάσω ξανά και ξανά, αλλά θεωρώ ότι ήταν μια βουτιά στα βαθειά που με βοήθησε να πάω παρακάτω, γιατί ήταν ανατρεπτικό, γιατί ήταν συγκλονιστικό. κ. Κουππάνου: Διαβάζω Καζαντζάκη και είμαι δέκα ή δώδεκα χρόνων, ο βαθμός και η ποσότητα πληροφοριών που θα πάρω από το βιβλίο μπορεί να είναι πολύ λίγη, αλλά ακριβώς ο ρόλος του βιβλίου δεν είναι να μεταδώσει πληροφορίες. Ο αναγνώστης με τη διαίσθησή του και συνειδητοποιώντας τα συναισθήματά του, συνεχίζει να διαβάζει το συγκεκριμένο βιβλίο που δεν ανοίγεται εντελώς μπροστά του, δεν μπορεί να δει ξεκάθαρα πού τον οδηγεί, ακριβώς γιατί νιώθει ότι έχει και άλλα να του δώσει. Το να νιώσουμε αυτό το συναίσθημα, ότι έχουμε κάτι μπροστά 8
μας που δεν είναι εντελώς προσβάσιμο, αλλά όσο το διαβάζουμε θα έχει περισσότερα να μας δώσει, το στοιχείο αυτό είναι κάτι σημαντικό για τα παιδιά, για να αντιληφθούν ότι το να διαβάσουν το βιβλίο δεν είναι το ίδιο με το να βλέπω τηλεόραση. Δε θα μου αποκαλύπτονται όλα ξεκάθαρα μπροστά μου. Με τον τρόπο αυτό ωφελείται απόλυτα η γλώσσα, επομένως δεν έχουμε την ίδια λειτουργία όπως συντελείται με την εικόνα. Το παιδί πρέπει να αναπτύξει άλλη σχέση με το βιβλίο και θα πρέπει να το αντιληφθεί αυτό, ότι δηλαδή, όταν ανοίγω ένα βιβλίο μπορεί να είναι πρόκληση, μπορεί να είναι δυσκολία, αλλά μένω εκεί γιατί νιώθω ότι αυτό έχει κάτι να μου δώσει. Συντονίστρια: Ακριβώς όλα αυτά που λέτε μας μεταφέρουν σε έναν κόσμο ιδιαίτερα μαγικό, τον κόσμο του βιβλίου, έναν κόσμο που θέλουμε και εμείς να ενταχθούν τα παιδιά μας. Σύντομα θα συνδεθούμε τηλεφωνικώς και με τον κ. Βαλτινό, για να έχουμε και τη δική του άποψη για το θέμα που συζητούμε. Ο κ. Βαλτινός είναι διακεκριμένος Έλληνας πεζογράφος, σεναριογράφος και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, έχει σπουδάσει κινηματογράφο, έχει αποκτήσει την εμπειρία του εξωτερικού. Να αναφέρουμε, επίσης, ότι διετέλεσε Γενικός Διευθυντής της ΕΡΤ και Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, του διεθνούς Ινστιτούτου θεάτρου και της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών συγγραφέων και της Εταιρείας συγγραφέων, της οποίας υπήρξε πρόεδρος επί 5 θητείες. Έχει γράψει σενάρια για τον κινηματογράφο και έχει τιμηθεί γι’ αυτή του την ενασχόληση. Έχει πάρει το βραβείο σεναρίου στο Φεστιβάλ Κανών για την ταινία Ταξίδι στα Κύθηρα και με το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος για το βιβλίο του «Τα στοιχεία για τη δεκαετία του ’60». Έχει βραβευτεί, επίσης, με το Διεθνές βραβείο Καβάφη και το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών Πέτρος Χάρης, ενώ το 2002 τού απενεμήθη ο Χρυσός Σταυρός
του τάγματος προς τιμή της Ελληνικής Δημοκρατίας. Να αναφέρουμε, τέλος, ότι το 2012 απονεμήθηκε στον κ. Βαλτινό για το σύνολο του έργου του το μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων από την Διεύθυνση Γραμμάτων της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων Πολιτισμού και Αθλητισμού. Έχουμε τον κ. Βαλτινό στη γραμμή. Καλημέρα κ. Βαλτινέ. κ. Βαλτινός: Καλημέρα σας!! Συντονίστρια: Όπως είχα πει και στην αρχή της εκπομπής μας, είναι μεγάλη τιμή που σας έχουμε μαζί μας. κ. Βαλτινός: Η τιμή είναι αμοιβαία! Συντονίστρια: Σας ευχαριστούμε! Συζητούμε το θέμα «Το βιβλίο σύντροφος των παιδιών και των
νέων στις καλοκαιρινές διακοπές». Έχουμε ήδη ανταλλάξει απόψεις για το θέμα με τις κ. Περικλέους και Κουππάνου που είναι και οι δυο εκπαιδευτικοί και συγγραφείς και θα συζητήσουμε γενικά - ειδικά θέματα που άπτονται της σημασίας του διαβάσματος του βιβλίου. Θίξαμε το θέμα των χαρακτηριστικών του βιβλίου και θα ήταν ιδιαίτερα πολύτιμο για εμάς να είχαμε τη δική σας άποψη. Είστε ένας άνθρωπος που έχετε εργαστεί σε τόσα διαφορετικά πεδία που έχουν να κάνουν με τον γραπτό λόγο. Θα ήταν σημαντικό να έχουμε τη δική σας άποψη για τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχουν τα βιβλία, έτσι ώστε να κερδίζουν το ενδιαφέρον των παιδιών μας. κ. Βαλτινός: Προσωπικά χρωστώ πάρα πολλά στο διάβασμα, στα βιβλία, δηλαδή, και δεν εν9
νοώ μόνο τα σχολικά βιβλία. Και το οφείλω αυτό σε έναν δάσκαλο στο χωριό μου, ο οποίος προσπαθούσε να μας εμφυσήσει αυτήν την αγάπη για το βιβλίο, είχε κάποια βιβλία ο ίδιος και μας τα δάνειζε, στάθηκε τέλος πάντων ένας πολύ καλός οδηγός. Είναι κοινοτοπία να το πει κανείς αλλά το βιβλίο είναι ένας κόσμος ή μάλλον μας ανοίγει έναν κόσμο τεράστιο μπροστά μας, για να ονειρευόμαστε, να στοχαζόμαστε, μας κάνει καλύτερους, δημιουργεί χαρακτήρες και δίνει πρότυπα. Βεβαίως και μιλάμε για την καλή λογοτεχνία σε αυτή την περίπτωση. Και επιπλέον, όπως είπαμε, είναι η καλύτερη συντροφιά, που θα μπορούσε να είχε κανείς στην βαλίτσα του, στο σακίδιό του. Εγώ προσωπικά ανατρέχω συχνά σε καλά αποσπάσματα από βιβλία που μου αρέσουν, τα έχω υπογραμμίσει και πρέπει να πω ότι σου φτιάχνει την ημέρα ένα καλό βιβλίο, μια καλή σελίδα. Για να προσθέσω ακόμα κάτι, το διάβασμα είναι μια απόλαυση ύψιστη, είναι υγιής απόλαυση. Οφείλουν καταρχάς οι γονείς και οι δάσκαλοι να προωθούν τα παιδιά προς το διάβασμα. Γιατί κοιτάξτε πρόκειται για εθισμό. Όποιος εθιστεί στο διάβασμα, δεν ξεκολλά εύκολα! Καταφεύγει πάντα στο καλό βιβλίο. Συντονίστρια: Πώς μπορούν τα παιδιά να μυηθούν στον κόσμο του βιβλίου; Πώς συγκεκριμένα οι γονείς και οι δάσκαλοι μπορούν να καλλιεργήσουν τη φιλαναγνωσία στα παιδιά; κ. Βαλτινός: Είναι θέμα πια εντελώς προσωπικό. Ένας καλός γονιός που διαβάζει καταρχήν ο ίδιος βιβλία θα λειτουργεί ως παράδειγμα. Θα δώσει κάποια αρχικά αναγνώσματα ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και έτσι θα ωθήσει το παιδί προς τον δρόμο αυτό, όπως επίσης ο δάσκαλος. Ας μην ξεχνάμε ότι βασικό στοιχείο είναι ο θαυμασμός. Ο γονιός ή ο δάσκαλος που έχουν θαυμασμό για την καλή λογοτεχνία θα μυήσουν το παιδί, τον νέο. Έχουμε να κάμουμε μικρά παιδιά, που πλάθονται ακόμα, και είναι δυνατόν να παροτρυνθούν να αγαπήσουν τη διαδικασία της ανάγνωσης και της απόλαυσης μιας ανάγνωσης. 10
Καμιά φορά, βεβαίως, συναντώ ανθρώπους (όχι σπουδαίας παιδείας) που είναι καταπληκτικοί αναγνώστες. Στρώθηκαν στην ανάγνωση και από μόνοι τους έψαξαν και βρήκαν βιβλία και διάβασαν. Πιστεύω πως δεν υπάρχουν συνταγές, δεν μπορούμε να πούμε ότι θα κάνουμε αυτό ή εκείνο, αλλά το πρότυπο λειτουργεί με αποτελέσματα εκπληκτικά. Φυσικά εξαρτάται και από την ιδιοσυγκρασία του παιδιού, αλλά θα πρέπει το παιδί να βοηθηθεί, να έχει στρωθεί, να λιγοστέψουν οι περισπασμοί του από όλα αυτά τα βιντεοπαιχνίδια, τα κινητά, τις τηλεοράσεις. Έτσι η πρόκληση είναι τεράστια και η προσπάθεια είναι ως εκ τούτου μεγαλύτερη. Συντονίστρια: Φαντάζομαι ότι όσο πιο νωρίς μυηθεί το παιδί στον κόσμο του βιβλίου τόσο πιο ομαλή θα είναι και η σχέση που θα αναπτύξει με το βιβλίο, τόσο πιο υγιής θα είναι. κ. Βαλτινός: Βεβαίως είναι ένας ολόκληρος κόσμος που ανοίγεται μπροστά του. Ένας πολιτισμός ολόκληρος, άγνωστοι χώροι, μια terra incognito μπροστά μας και μας αρέσει αυτό να μας το διηγείται ένα καλό βιβλίο. Χρειάζεται σταθερή προσπάθεια, ούτε τίποτα δύσκολα πράγματα, ούτε βία, ούτε καταναγκασμός. Αλλά το παράδειγμα, ο ενθουσιασμός που πρέπει να έχει μεταδοθεί στο παιδί, γενικότερα αυτή η ήπια εξοικείωση με ένα αντικείμενο, η οποία αξίζει πραγματικά κάθε προσπάθεια. Συντονίστρια: Και φαντάζομαι στις μέρες μας, κ. Βαλτινέ, όπου τα πράγματα είναι δύσκολα, λαμβάνοντας υπόψη αυτό που έχετε πει ότι το βιβλίο ανοίγει έναν καινούριο κόσμο στον αναγνώστη, το βιβλίο μπορεί να αποτελέσει και ένα μέσο, για να διαχειριστούν και οι μεγάλοι και φυσικά και τα παιδιά όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω τους. Από την πλευρά του συγγραφέα, όμως, πώς μπορεί ο συγγραφέας, λαμβάνοντας υπόψη ότι γίνεται γύρω μας, να προσεγγίσει τους νέους για να τους ανοίξει νέα παράθυρα; κ. Βαλτινός: Δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτό.
Το καλό βιβλίο είναι ήδη ένας έτοιμος δρόμος, για να περπατηθεί και χρειάζεται να διευκολυνθεί η συνάντηση του παιδιού με το καλό βιβλίο. Γι’ αυτό είπα ότι η διευκόλυνση αυτή θα εξαρτηθεί από τον γονιό και από τον δάσκαλο. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που θα μυήσουν το παιδί σε αυτή την ιεροτελεστία και δεν είναι μόνο μια αισθητική απόλαυση, το ταξίδι αυτό κουβαλάει γνώσεις, κουβαλάει πράγματα, είναι ένα άνοιγμα απίθανης ευφορίας. Συντονίστρια: Φαντάζομαι ότι για τον συγγραφέα αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση να προσεγγίσει το παιδί μέσα από το βιβλίο που γράφει. κ. Βαλτινός: Αν μιλάμε για παιδική λογοτεχνία είναι ένας άλλος κλάδος. Δεν έχω ασχοληθεί με την παιδική λογοτεχνία, αλλά μπορώ να μιλήσω γενικά για τη λογοτεχνία και για την ευφορία που δίνει. Το παιδί θα ξεκινήσει από κάποια παιδικά βιβλία που θα τον γοητεύσουν. Η Πηνελόπη Δέλτα με τις ιστορίες της, όπως «Τα μυστικά του Βάλτου», «Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου» παρουσιάζει ένα κόσμο συναρπαστικό. Και άλλα παιδικά βιβλία και βιβλία που απευθύνονται σε εφήβους, και σε νέους αναγνώστες. Εξαρτάται, βέβαια, πώς
θα συναντηθεί το παιδί, ο νέος αναγνώστης με αυτά τα βιβλία και αν θα έχει μιαν καθοδήγηση. Το χρέος της καθοδήγησης επωμίζονται στους γονείς και στους δασκάλους. Συντονίστρια: Παρόλο που δεν έχετε ασχοληθεί τόσο πολύ με την παιδική λογοτεχνία, έτσι γενικά μιλώντας, εσείς ένας καταξιωμένος άνθρωπος των γραμμάτων, πώς θεωρείτε ως είδος την παιδική λογοτεχνία; κ. Βαλτινός: Κοιτάξτε δεν είναι ένα υποδεέστερο είδος η παιδική λογοτεχνία, ίσως είναι πολύ σπουδαιότερο από αυτό που λέμε λογοτεχνία ενηλίκων. Άλλος είναι γιατρός και άλλος είναι παιδίατρος, αυτό δεν σημαίνει ότι ο παιδίατρος είναι υποδεέστερος έναντι του πρώτου. Ίσως είναι πολύ πιο υπεύθυνη δουλειά. Αυτός που γράφει παιδική λογοτεχνία θα πρέπει να ξέρει την ανάλογη ψυχολογία των παιδιών, πρέπει να ξέρει τι μπορεί να πει και τι θα έπρεπε να προσέξει περισσότερο. Έχει ένα παιδευτικό χαρακτήρα η περιοχή της λογοτεχνίας. Θεωρώ ότι υπάρχουν βιβλία που θεωρούνται ότι είναι για παιδιά, αλλά που καταγοητεύουν και τους μεγαλύτερους. Θα αναφέρω ένα παράδειγμα. Ο μικρός Πρίγκιπας του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, ενός Γάλλου συγγραφέα και πιλότου, που σκοτώθηκε στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελεί ένα αριστούργημα. Είναι η ιστορία ενός μικρού αγοριού και με συνάρπαζε ως ενήλικα πια, αλλά όχι μόνο εμένα. Αυτό δεν μπορεί να το πει κανείς παιδική λογοτεχνία αλλά υψηλή λογοτεχνία. Υπάρχουν και άλλα τέτοια παραδείγματα. Όταν μιλάμε για παιδική λογοτεχνία, δεν πρέπει να τη θεωρούμε απλοϊκή λογοτεχνία ή εύκολη λογοτεχνία, δεν θα πρέπει να κάνουμε αυτό το λάθος. Τα παιδιά είναι πολύ καλοί αναγνώστες, καμιά φορά μπορεί να γίνουν και απαιτητικοί αναγνώστες. Συντονίστρια: κ. Βαλτινέ, επειδή πλησιάζει η ώρα να ολοκληρώσουμε την τηλεφωνική μας συνομιλία, δεν ξέρω αν έχετε εσείς κάτι να προσθέσετε για το θέμα το οποίο συζητούμε. 11
κ. Βαλτινός: Επισημαίνω την ανάγκη να καταβληθεί κάθε προσπάθεια, ώστε να φτάνουν τα καλά βιβλία στα χέρια των παιδιών και κάποιος όχι να λογοκρίνει ή να επιβλέπει με αυστηρό τρόπο, αλλά να κατευθύνει με τον σωστό τρόπο τα παιδιά στο να βρουν την καλή λογοτεχνία. Συντονίστρια: Πολύ σημαντική και χρήσιμη η συμβουλή σας. Άποψη την οποία συμμερίζονται και οι κ. Περικλέους και Κουππάνου. Κυρίες μου, θα θέλατε να ρωτήσετε κάτι τον κ. Βαλτινό, προτού τον αποχαιρετήσουμε; κ. Περικλέους: Να τον ευχαριστήσουμε που είναι μαζί μας. Ομολογουμένως όσα μας έχετε πει θα μας δώσουν τροφή για συζήτηση στη συνέχεια. Να σας ευχηθούμε ό,τι καλύτερο, απλώς πριν κλείσετε, θα μπορούσατε να μας δώσετε λίγο τα φώτα σας όσον αφορά στην καλή λογοτεχνία, το καλό βιβλίο. Είναι ένα μεγάλο ζήτημα προφανώς, αλλά αν έχετε κάτι, θα θέλαμε να μας το δώσετε ως τροφή στη συζήτησή μας. κ. Βαλτινός: Πράγματι, είναι ένα μεγάλο ερώτημα, γιατί υπάρχουν διαφορετικά κριτήρια, αισθητικά κριτήρια. Κάποιος λέει ότι ένα καλό βιβλίο είναι αυτό και ένας άλλος λέει όχι, το καλό βιβλίο είναι εκείνο. Υπάρχουν γενικά αισθητικά κριτήρια, πάντως παραδεχτά από όλο τον κόσμο. Και εκεί δεν μπορεί να υπάρξει σύγχυση. Υπάρχουν τα καλά βιβλία και δεν μπορεί να τα ορίσει κανείς ότι είναι αυτό και εκείνο, παρά μονάχα σε γενικές γραμμές. Τα καλά βιβλία είναι αυτά που ανταποκρίνονται στις αισθητικές απαιτήσεις του ανθρώπου, του υποκειμένου, του αναγνώστη και από την άλλη μεριά το καλό βιβλίο είναι αυτό που κουβαλά κάποιες αξίες κυρίως αισθητικές, αλλά και πέρα από αυτές, δηλαδή αξίες - πρότυπα. Το καταλαβαίνουμε από ένα απλό σημείο, ότι μας κάνει καλύτερους εμάς τους ίδιους. Διαβάζουμε ένα βιβλίο και μας ανεβάζει, μας δημιουργεί αυτή την ευφορία, μας δίνει ένα είδος ακεραιότητας. Υπάρχουν ποικίλοι χαρακτήρες και ποικιλίες ανθρώπων, ποικιλίες απόψεων, αλλά την τέχνη ειδι12
κά δεν μπορεί να την ορίσει κανείς με ένα, δυο, τρεις κανόνες. Το παράδοξο είναι ότι έχει μιαν ισχύ πανανθρώπινη. Το καταλαβαίνουμε, νιώθουμε ποιο είναι το καλό βιβλίο, νιώθουμε ποια είναι η καλή ψυχή, νιώθουμε ποια είναι η καλή ζωγραφική, με την προϋπόθεση ότι υπάρχει μια προπαιδεία, υπάρχει μια εξοικείωση με αυτό το πράγμα. κ. Κουππάνου: Θα ήθελα και εγώ να σας ευχαριστήσω για την τηλεφωνική συνομιλία μας. Χάρηκα ιδιαίτερα που χρησιμοποιήσατε τη λέξη συνάντηση και ότι δηλαδή αυτή η επαφή του παιδιού με το βιβλίο είναι κάποιου είδους συνάντηση, ίσως τυχαία, ίσως μοιραία, αλλά νομίζω έτσι όπως το παρουσιάσατε είναι μια συνάντηση που πρέπει όμως να ενορχηστρωθεί είτε από τον γονιό είτε από τον εκπαιδευτικό. κ. Βαλτινός: Βεβαίως και θα πρέπει όλοι αυτοί οι άνθρωποι να διευκολύνουν τη συνάντηση του βιβλίου με το παιδί. κ. Κουππάνου: Και η λέξη συνάντηση έχει και κάτι μαγικό μέσα. Δηλαδή, όλοι θυμόμαστε, όταν διαβάσαμε πρώτη φορά κάποιο βιβλίο και πραγματικά νιώσαμε αυτό το συναίσθημα, ότι συναντούμε κάτι νέο, κάτι που δεν υπήρχε προηγουμένως στον κόσμο μας. Οπότε θεωρώ, και δεν ξέρω αν συμφωνείτε, ότι είναι μια εμπειρία που πρέπει να έχουν τα παιδιά μας και είναι μια εμπειρία που τα βιβλία συνεχώς μας προσφέρουν. Δηλαδή, κάθε νέος συγγραφέας που έχει να μας πει κάτι νέο, δημιουργεί για εμάς μια νέα σύνδεση με τον κόσμο, βλέπουμε κάτι διαφορετικό σε αυτόν τον κόσμο που ζούμε. κ. Βαλτινός: Σαφέστατα!! Έχετε απόλυτο δίκαιο. Έτσι είναι. Θα πρέπει να δούμε το βιβλίο και την προσπάθειά μας να συναντηθεί ένα παιδί με το βιβλίο σαν μια σημαντικότατη στιγμή στη ζωή του ανθρώπου. Συντονίστρια: κ. Βαλτινέ, πραγματικά σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την τιμή που μας κάνατε. Καλή συνέχεια! κ. Βαλτινός: Εγώ σας ευχαριστώ! Να είστε καλά!
Η εικονογράφηση και ο ρόλος της στα βιβλία και στη ζωή του παιδιού
Συντονίστρια: Κυρίες, θα ήθελα την άποψή σας σχετικά με τα πιο δομικά στοιχεία του βιβλίου, για τα πιο εξωτερικά στοιχεία του. Θα μιλήσουμε για την εικονογράφηση και για τη σημασία που έχει αυτή σε ένα βιβλίο. Θεωρώ ότι για παιδιά μικρότερης ηλικίας, η έμφαση στην εικονογράφηση είναι και πιο ουσιαστική. κ. Κουππάνου: Όλοι γνωρίζουμε ότι η εικόνα βρίσκεται παντού στη ζωή μας. Άρα το παιδί είναι συνηθισμένο να βλέπει εικόνες και να δημιουργεί εικόνες με σχετική ευκολία. Μπορεί με οποιεσδήποτε εφαρμογές από το ιντερνέτ να δη-
μιουργήσει εικόνες. Οπότε ποια είναι η διαφορά της εικονογράφησης για ένα βιβλίο; Ή μάλλον ποια είναι η διαφορά της καλής εικονογράφησης. Μάλλον τα χαρακτηριστικά της είναι ακριβώς ότι η εικονογράφηση είναι η ίδια ένα άλλο είδος ανάγνωσης του βιβλίου. Δηλαδή, ο εικονογράφος που είναι ένας καλλιτέχνης, είναι ένας άνθρωπος που θα έρθει με την τέχνη του να πει πώς αντιδρά σε αυτό που διάβασε στο κείμενο του βιβλίου. Άρα η εικονογράφηση θα πρέπει να προκαλεί το παιδί να σκεφτεί ίσως και πέρα από το κείμενο του βιβλίου, δηλαδή να μην αναπαριστά ακριβώς αυτό που λέει το βιβλίο ή να προσφέρει την προοπτική του εικονογράφου, έτσι ώστε ο αναγνώστης, το παιδί, ουσιαστικά να έχει μπροστά του δυο κείμενα. Άρα είναι πάρα πολύ σημαντική η εικονογράφηση και για τον λόγο αυτό, όταν συνοδεύουμε ένα παιδί για να αγοράσει ένα βιβλίο στο βιβλιοπωλείο, θα πρέπει να κοιτάζουμε την εικονογράφηση και να βλέπουμε ότι δεν είναι η εικονογράφηση της διαφήμισης, δεν είναι η εικονογράφηση που θυμίζει τηλεόραση. Συντονίστρια: Τι σημαίνει εικονογράφηση της διαφήμισης; κ. Κουππάνου: Εικονογράφηση διαφήμισης ση13
μαίνει τεχνική αναπαράσταση. Για παράδειγμα, η αναπαράσταση μιας πριγκίπισσας, που είναι ένα αγαπημένο θέμα για μια μεγάλη ομάδα του παιδικού αναγνωστικού κοινού. Αν αυτό που βλέπω, η πριγκίπισσα είναι Μπάρμπι, δηλαδή είναι κάτι που το παιδί θα το δει παντού, τυποποιημένο χαρακτηριστικό που προέρχεται από μια συγκεκριμένη τεχνική, όπως και συγκεκριμένα στερεότυπα, είναι διαφορετικό από το να δει μια πριγκίπισσα που έχει κάτι άλλο να δώσει, είτε ως φιγούρα, είτε ως τεχνική. Αν στα ρούχα της μέσα φαίνεται το πινέλο, το παιδί διακρίνει την υφή, δηλαδή είναι κάτι που μόλις το κοιτάξει δεν είναι αυτό που περίμενε, που ανέμενε. Είναι ακριβώς αυτό που είπαμε προηγουμένως για την ανατροπή. Θα πρέπει να συμβαίνει και στην εικονογράφηση. Συντονίστρια: κ. Περικλέους, συμμερίζεσαι τις απόψεις της κ. Κουππάνου; κ. Περικλέους: Σε πολύ μεγάλο βαθμό. Τα μικρά παιδιά, το έζησα και ως γονιός, είναι αλήθεια ότι αναμένουν να δουν στην εικόνα εκείνο που ακούν ή εκείνο που διαβάζουν και πάντα το ψάχνουν. Θυμάμαι τον μικρό μου γιο, πάντα με ρωτούσε «Πού είναι;» και έψαχνε να το βρει στην εικόνα. Αν εκείνη η αναζήτηση του παιδιού, που είναι σημαντικό σημείο στην πλοκή της ιστορίας, ο εικονογράφος το δώσει με έναν τρόπο που δεν είναι αυτό που ανέμενε τον παιδί (π.χ. αν το ψάρι που ψάχνει να βρει το παιδί είναι λίγο διαφορετικό, όπως είναι ο Νέμο από την Disney, όπου το ένα πτερύγιο του είναι πιο μικρό από το άλλο. Αυτό που τον έκανε διάσημο και έδωσε μια προοπτική στην ιστορία του Νέμο είναι ότι ήταν ένα ανάπηρο ψαράκι, διαφορετικότητα που δεν την περίμενε το παιδί), θεωρώ ότι όντως σπρώχνει το παιδί να καλλιεργήσει τη φαντασία του και στο επίπεδο της εικόνας. Να σας αναφέρω κάτι που μου έχει πει κάποτε ένα παιδί στο σχολείο που διάβαζε πολύ. Μου είπε: «Δεν μου αρέσουν τα βιβλία με εικόνες» και μου το εξήγησε και το συνειδητοποίησα ότι το είχα περάσει και εγώ σε κάποια φάση. Αν η εικονογράφηση είναι εκείνη που πρέπει να είναι, 14
ο εικονογράφος σου ανατρέπει ότι έχεις φτιάξει με τη φαντασία σου. Ό,τι σου έδωσε το κείμενο και ο συγγραφέας, όπως το έπλασες και δημιούργησες με έναν τρόπο κι εσύ, έρχεται μετά ο εικονογράφος, που αν δεν έχει διαβάσει πραγματικά το βιβλίο και απλά αποτύπωσε κάποια πράγματα πολύ συγκεκριμένα, σου χαλάει ό,τι έκτισε ο συγγραφέας. Είναι πολύ σημαντική η εικονογράφηση ειδικά για τα πιο μεγάλα παιδιά, που φτιάχνουν τις εικόνες από μόνοι τους ή θέλουν να ταυτίζονται με τους ήρωες. Αν η πριγκίπισσα σε ένα παραμύθι είναι μια πριγκίπισσα που δεν μου ταιριάζει, γιατί εγώ δεν είμαι όμορφη, ψηλή, ξανθή, μελαχρινή, λεπτή, αντιλαμβάνεσαι αμέσως ότι εκείνο το παιδί λέει «Εγώ δεν μπορώ να είμαι πριγκίπισσα». Ενώ μια πριγκίπισσα που δεν είναι τυποποιημένη βοηθά και σε συναισθηματικό επίπεδο τα παιδιά να ταυτιστούν με τους ήρωες και να λειτουργήσει και το βιβλίο με τον συγκεκριμένο τρόπο. Συντονίστρια: Υπάρχουν περιπτώσεις βιβλίων, όπου η εικονογράφηση καλύπτει κενά ή ενδεχομένως και το ίδιο το βιβλίο. Αυτό το πράγμα μπορεί να λειτουργήσει ή θετικά ή αρνητικά στα παιδιά; Πολλές φορές βλέπουμε τα παιδιά μικρότερης ηλικίας να μετροφυλλούν το βιβλίο και να τους κερδίζουν οι εικόνες που έχουν μέσα και με βάση αυτές να το επιλέγουν, για να το διαβάσουν. Βλέπεις σε γενικές γραμμές ότι το βιβλίο δεν είναι ισάξιο της εικονογράφησης. Επίσης, υπάρχει και μια άλλη μορφή βιβλίων που βλέπω πάλι τα δικά μου τα παιδιά να θέλουν να χρησιμοποιούν, που είναι τα βιβλία που είναι βασισμένα κυρίως πάνω στην εικονογράφηση, βιβλία στυλ καρτούν που είναι στημένα σε συγκεκριμένη γραφική τεχνική (π.χ. ταινίας). Ποια η άποψη σας για αυτά τα θέματα; κ. Κουππάνου: Είναι ένα δύσκολο θέμα. Μιλάμε για δυο τέχνες, όταν γίνονται σωστά. Και είναι τέχνες, η τέχνη της εικονογράφησης ή της ζωγραφικής οποιουδήποτε μέσου που μπορεί να χρησιμοποιεί ο εικονογράφος ή η τέχνη της συγγραφής, όπου καλούνται να συναντηθούν. Μια άλλου εί-
δους συνάντηση, που είναι μια περίεργη διαδικασία. Και αν θα πρέπει να μιλήσω ως συγγραφέας, ξεκινά κάτι συνήθως από τον/την συγγραφέα που ίσως να μην ξέρει πώς θα καταλήξει, τι θα γίνει αυτό το πράγμα και μετά ο εικονογράφος παίρνει το ολοκληρωμένο αυτό αντικείμενο, οπότε πρέπει να δώσει μια περιγραφή, μιαν ανάγνωση. Άρα όλο αυτό αποτελεί μιαν περίεργη διαδικασία και αν όντως ο στόχος μας είναι να καλλιεργήσουμε τη φιλαναγνωσία, όταν έρχεται μια εικονογράφηση να κάνει τόσο δευτερεύον το κείμενο, τότε κατά κάποιον τρόπο μάλλον αποτυγχάνουμε να καλλιεργήσουμε αυτό που επιθυμούμε. Τώρα, αν θέλουμε να καλλιεργήσουμε την αγάπη προς την τέχνη και στηριζόμαστε σε πολύ ωραίες εικόνες
και σε πολύ μικρό κείμενο (ποιητικό για παράδειγμα) και θέλουμε να επιτύχουμε αυτό, τότε είναι μια άλλη διαδικασία. Αυτό που ανέφερες σε σχέση με τα καρτούν και τα κόμικς, εκεί μιλάμε για κάποιο άλλο είδος τέχνης, στο οποίο αναγκαστικά υπάρχουν άλλες συμβάσεις. Είναι η κυριαρχία της εικόνας και είναι ένα είδος που είναι καλό να εξερευνήσουν τα παιδιά ή οι νεαροί αναγνώστες. Απλά πιστεύω ότι οποιοδήποτε είδος και αν αγαπούν περισσότερο τα παιδιά, δεν θα πρέπει να τους αφήνουμε να παραμένουν μόνο σε αυτό. Πρέπει με τον δικό μας τρόπο να διευρύνουμε τους ορίζοντές του, να δημιουργούμε και άλλες συναντήσεις. 15
Συντονίστρια: Ακριβώς η τοποθέτηση η τελευταία μάς οδηγά στο επόμενο κεφάλαιο που είναι το κεφάλαιο της φιλαναγνωσίας. Σε αυτό το σημείο να σας παρακαλέσω και τις δυο για τις τοποθετήσεις σας και αν μπορείτε να είστε συγκεκριμένες και όσο το δυνατόν πιο πρακτικές. Το θέμα της φιλαναγνωσίας, αποτελεί ένα τεράστιο κεφάλαιο, που το βιώνουμε όλοι και ως γονείς και ως εκπαιδευτικοί. Πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε τη φιλαναγνωσία στα παιδιά; Από ποια ηλικία καλούμαστε και μπορούμε να φέρουμε σε επαφή τα παιδιά με τα βιβλία; Πώς θα γίνει αυτή η συνάντηση για την οποία συζητούσαμε, και στη συνέχεια φυσικά θα αναφερθούμε για πιο μεγάλης ηλικίας παιδιά και τη σχέση τους με το βιβλίο. κ. Περικλέους: Είναι ένα μεγάλο ζήτημα και το θέμα το έθιξε εν μέρει ο κ. Βαλτινός. Εγώ νιώθω ότι το σπρώξιμο του παιδιού προς το βιβλίο είναι μια διαδικασία μύησης, είναι ένας κόσμος πραγματικά μυστικός με κώδικες, που πρέπει να μάθει το παιδί να τον αποκωδικοποιεί. Θέλει έναν Μέντορα, ο οποίος μπορεί να είναι ο γονιός, ο δάσκαλος ή ένας πολύ ξεχωριστός φίλος, ή ένα πολύ δυνατό βιβλίο, γιατί το βιβλίο μπορεί να λειτουργήσει με πολλούς τρόπους. Δηλαδή, μπορεί η συνάντηση με ένα μαγικό βιβλίο να τον ταξιδέψει, να τον οδηγήσει σε αυτή τη συνάντηση και να ψάξει και άλλα βιβλία στη συνέχεια από μόνος του. Αυτό συμβαίνει σε ανθρώπους που έχουν την έφεση να διαβάζουν και έτσι είναι αρκετό μια κουβέντα του δασκάλου για ένα όμορφο βιβλίο, ένας φίλος που διαβάζει ένα βιβλίο και θα το δανειστεί να είναι δυνατόν να τον οδηγήσουν στον κόσμο του βιβλίου και να μυηθεί. Τι γίνεται με τα παιδιά που δεν είναι έτοιμα; Θέλουν μια συστηματική προσπάθεια, η οποία εννοείται ότι ξεκινά από την βρεφική ηλικία, για να απαντήσω και στην ερώτηση σου για το πότε. Το πρώτο βιβλίο που αγόρασα στον μεγάλο μου γιο ήταν όταν ήταν τριών μηνών και του το διάβαζα την ώρα που έτρωγε. Το είχαμε καταλερώσει, αλλά εξακολουθεί να είναι αναγνώστης και να λατρεύει τα βιβλία. Στην 16
περίπτωση του μικρού μου γιου ήταν αδύνατο να σταθεί σε ένα σημείο, για να μπορέσω να του διαβάσω βιβλία, έφτιαχνε πύργους με τα βιβλία για να κυλά τα αυτοκινητάκια και τα στρατιωτάκια του. Συντονίστρια: Αξιοποιούσε τα βιβλία του με άλλον τρόπο. κ. Περικλέους: Τα βιβλία πρέπει να είναι παντού και στον χώρο που κινούνται τα παιδιά, δίπλα από την τηλεόραση, δίπλα από τον Υπολογιστή ή στην τουαλέτα (και μιλώ για τους μεγάλους ενήλικες αναγνώστες που συχνά τα χρησιμοποιούν εκεί), στο τραπέζι την ώρα που τρώνε το μεσημεριανό τους. Τα βιβλία πρέπει να είναι παντού. Στη βιβλιοθήκη τα βιβλία είναι μόνο για να τα ξεσκονίζεις και δεν υπάρχει κανένας λόγος να είναι τακτοποιημένα. Θα πρέπει να είναι κομμάτι του κόσμου τους. Δηλαδή, την ώρα που θα απλώσουν το χέρι τους να μπορούν να πάρουν ένα βιβλίο. Συνεχίζοντας, θα έλεγα ότι είμαι πάρα πολύ χαρούμενη που συζητούμε αυτό το θέμα, γιατί θα πρέπει να επισημάνω έχουν μπει στα νέα αναλυτικά των σχολείων θέματα, όπως είναι η λογοτεχνία και το θέατρο. Έτσι δίνεται η ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς πολύ συστηματικά να φέρνουν σε επαφή τα παιδιά με το βιβλίο. Θα έλεγα ότι για τα «δύσκολα» παιδιά η διαδικασία της μύησης θα πρέπει να περάσει από διάφορα στάδια. Ας μην διαβάσουν όλο το βιβλίο στην αρχή, ας διαβάσουν ένα κομμάτι του βιβλίου. Συντονίστρια: Μας ενημερώνουν ότι έχουμε ακροάτρια στην τηλεφωνική γραμμή. Καλημέρα σας. Ακροάτρια: Καλημέρα σας. Χαιρετώ και τις καλεσμένες σας. Σας ακούω που μιλάτε όλες με πολλή αγάπη για το βιβλίο, αγάπη, την οποία ευτυχώς έχω και εγώ. Δυστυχώς, με την ευμάρεια που επικρατούσε προ της κρίσης φροντίζαμε να παρέχουμε στα παιδιά μας όλων των ειδών τον εξοπλισμό, για να περνούν την ώρα τους και προπάντων να μην μας ενοχλούν. Αυτές είναι αλήθειες που λέω όσο πικρές και αν είναι. Έτσι τους
αγοράζαμε κομπιούτερ ή laptop ή ένα i-pad, από όπου κατέβαζαν παιχνίδια και ένα ακριβό κινητό παράλληλα, για να παίζει παιχνίδια και να στέλνει μηνύματα. Αυτές οι συνήθειες αποτελούσαν και την πλήρη απασχόληση των παιδιών μας. Στα πιο μικρά φροντίζαμε να αγοράζουμε dvd αντί βιβλίου, διότι δεν είχαμε τον καιρό να τους διαβάσουμε, επειδή βγαίναμε έξω. Έτσι φεύγαμε από το σπίτι και η οικιακή βοηθός φρόντιζε να βάλει το dvd με το παραμυθάκι στο παιδί ή να ανάψει την τηλεόραση, αν ήταν Σαββατοκύριακο, και δεν εμπνεύσαμε αυτή την αγάπη για το βιβλίο στα παιδιά, αλλά μόνο για τα ηλεκτρονικά. Τώρα οι καιροί άλλαξαν με την κρίση, οι οικογένειες άρχισαν να δένονται και να ασχολείται ο ένας με τον άλλο και φαντάζομαι θα δοθεί έμφαση και στο βιβλίο, για να το αγαπήσουν τα παιδιά. Προσωπικά εκ πείρας θα έλεγα ότι ένα καλό βιβλίο είναι ο καλύτερος σύντροφος για τις ελεύθερες ώρες μας. Μακάρι να το κατανοήσουν αυτό οι νέοι γονείς και να εμφυσήσουν αυτή την αγάπη για το βιβλίο και στα παιδιά τους, όπως πρέπει να το κάνουν και όλοι οι δάσκαλοι, όχι μόνο αυτοί που αγαπούν τα βιβλία, αλλά στα σχολεία να τους το επιβάλλουν να φροντίζουν να δείξουν στα παιδιά αυτή την αγάπη προς τα βιβλία. Προσωπικά έχω εκατοντάδες βιβλία και αυτό είναι το καλύτερο δώρο που μπορεί να έχει ένα παιδί. Συντονίστρια: Νομίζω συμφωνούμε και οι τρεις μαζί σας κ. Μαρία. Δεν ξέρω, αν θέλει να κάνει κάποια σχόλια η κ. Κουππάνου. κ. Κουππάνου: Θέλω να σταθώ σε ένα δυο σημεία. Πρώτον η φράση που χρησιμοποίησε η κ. Μαρία «περνώ την ώρα μου». Το να λέμε «έχει τρεις ώρες το παιδί, πώς θα περάσει την ώρα του;» κατά κάποιον τρόπο χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε δείχνουμε ότι δεν εκτιμούμε και δεν σεβόμαστε αυτόν τον χρόνο που έχει το παιδί στη διάθεση του και είτε το περάσει με τον ένα τρόπο, δηλαδή, είτε διαβάσει βιβλίο, είτε κοιμηθεί, είτε απλά βλέπει τηλεόραση κάτι ανώφελο τέλος πάντων είναι το ίδιο. Δεν είναι όμως το ίδιο. Την ώρα
που το παιδί παρακολουθεί, διαβάζει, κάνει κάτι, η σκέψη του αναγκάζεται να συμμορφώνεται κατά κάποιον τρόπο με αυτό το αντικείμενο. Άρα, αν βλέπω τηλεόραση, απλά μπορεί να βλέπω εικόνες που περνούν μπροστά μου και να μην χρειάζεται να κάνω κάποιες συνδέσεις, γιατί είναι εύκολο το συγκεκριμένο πρόγραμμα που παρακολουθώ. Αν διαβάζω βιβλίο, μπορεί το καλό βιβλίο να με προκαλεί να μείνω συγκεντρωμένος για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα συγκεκριμένο θέμα και αυτό είναι κάτι που δεν το κάνουμε συχνά στη ζωή μας, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί τώρα. Δηλαδή, υπάρχουν έρευνες που παρουσιάζουν στοιχεία ότι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια καλλιεργούν μιαν υπερδραστήρια προσοχή, αφού το άτομο για μερικά δευτερόλεπτα αλλάζει το σημείο της προσοχής του και έτσι δεν μπορεί να μείνει συγκεντρωμένος σε ένα θέμα. Το βιβλίο κάνει ακριβώς αυτό, καλλιεργεί μια βαθιά συγκέντρωση, βαθιά προσοχή που θα βοηθήσει το παιδί αργότερα στη ζωή του (π.χ. όταν θα έχει κάποιο πρόβλημα) να μπορεί να μείνει εκεί, να το δει από όλες τις πλευρές, για να δει πώς θα το αντιμετωπίσει. Άρα είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε πώς περνά τον χρόνο του τώρα το παιδί μου, ο μαθητής μου και τι ευκαιρίες μπορώ να του προσφέρω, για να σεβαστεί αυτόν τον χρόνο; Σχετικά με το θέμα που αφορά τη λογοτεχνία στα σχολεία, πρέπει να αναφερθούμε ακριβώς σε εκείνη την καινοτομία που είπε η Έλενα Περικλέους προηγουμένως ότι με τα νέα αναλυτικά προγράμματα τώρα υπάρχει μάθημα λογοτεχνίας από το δημοτικό μέχρι το λύκειο, και τι σημαίνει αυτό; Ότι τα παιδιά διαβάζουν κείμενα, για να τα απολαύσουν, για να γίνουν ενεργητικοί αναγνώστες, για να προσέξουν πόσο ο κάθε συγγραφέας παίρνει ένα θέμα (π.χ. τη θάλασσα) και πώς ο ένας το χειρίζεται με ποίηση και ο άλλος με πεζό και όλη αυτή η προσπάθεια τι στόχο έχει; Να καλλιεργήσουμε αναγνώστες που καταλαβαίνουν τι είναι αυτό που διαβάζουν, που έχουν απαιτήσεις από αυτό που διαβάζουν και το απολαμβάνουν πραγματικά. 17
Πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να μυήσουν το παιδί στο μαγικό κόσμο του βιβλίου; κ. Περικλέους: Η κ. Κουππάνου με έχει καλύψει σε μεγάλο βαθμό. Θα σχολιάσω κάτι που είπε η κ. Μαρία, το θέμα της οικονομικής κρίσης. Είναι αυτό που λέμε ότι ίσως σε κάποια επίπεδα να μας βγει και σε καλό, αφού υποχρεωτικά θα μειώσουμε τα έξοδα για να μπορέσουμε να περνούμε πιο ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά μας αλλά και μεταξύ μας. Άρα οι ανθρώπινες σχέσεις θα γίνουν πιο αυθεντικές και ίσως μπει το βιβλίο στη ζωή μας. Ακόμα και αν δεν το αγοράσουμε, θα μπορούμε να το δανειστούμε και αν φέτος κάποιοι από εσάς δεν μπορούν να πληρώσουν εισιτήριο για ένα ταξίδι, ας αξιοποιήσουν το γνωστό σλόγκαν «κάθε βιβλίο ένα ταξίδι» και ας κάνουν ιδιαίτερα φτηνά ταξίδια είτε οι ίδιοι, είτε μαζί με τα παιδιά μας, αγοράζοντας ένα βιβλίο. Ένα μικρό σχόλιο που μπορεί να οδηγήσει και τη συζήτηση παραπέρα. Είναι επικίνδυνο και αναρωτιέμαι, αν το έχουν σκεφτεί όσοι έχουν κάνει τα νέα αναλυτικά προγράμματα ή οι κρατούντες ή οι πολιτικοί, το να σπρώχνουμε τον κόσμο στο να διαβάζει βιβλία. Πάντα ήταν η απορία μου, πάντα έλεγα ότι ναι, είναι καλό να διαβάζουν τα παιδιά, ναι στη φιλαναγνωσία. Αντιλαμβάνονται πόσο επικίνδυνο είναι; Πολίτες μη στρατευμένοι θα είναι το αποτέλεσμα, πολίτες ελεύθεροι που θα κρίνουν και θα αποφασίζουν, αν είναι δυνατόν να ακούμε από ανθρώπους που υπηρετούν το status quo, την υπάρχουσα κατάσταση, χωρίς να το σκέφτονται βαθύτερα ή περισσότερο, αλλά, ναι, διαβάστε βιβλία. Αν πραγματικά διαβάσουν βιβλία οι πολίτες, θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι τα πράγματα δεν θα είναι ποτέ ξανά τα ίδια. Ας μην ξεχνούμε ότι στις σκοτεινές εποχές έκαιγαν τα βιβλία, ας θυμηθούμε σκηνές από το μεσαίωνα ή τους συγγραφείς τους ανατρεπτικούς τι τους έκαναν οι κρατούντες. Άρα την επόμενη φορά που κάποιος με εξουσία 18
διατυπώσει την άποψη, την ευχή, την πεποίθηση ότι πρέπει να διαβάζουμε, ας το σκεφτεί λίγο καλύτερα. Ακόμα και εμείς ως γονείς και ως εκπαιδευτικοί πρέπει να έχουμε υπόψη μας την επικινδυνότητα που κρύβει το να διαβάζεις ένα βιβλίο. Συντονίστρια: Το λέτε φυσικά με την καλή έννοια, για να μην παρεξηγηθούμε. κ. Περικλέους: Φυσικά με την καλή έννοια, γιατί κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πού μπορεί να οδηγηθεί ένα παιδί που διαβάζει βιβλίο. Σε καλό δρόμο εννοείται και ελεύθερο θα είναι να κάνει τις δικές του επιλογές, αλλά σίγουρα θα φτιάξει τον χαρακτήρα του, όπως εκείνο θέλει, θα διατυπώσει τις απόψεις του, θα κρίνει, θα ζυγίσει και στο τέλος της μέρας θα είναι ένα άτομο που θα μπορεί να σταθεί στα πόδια του. Συντονίστρια: Αυτό είναι το επιθυμητό και το ζητούμενο από όλους μας. Στο σημείο αυτό να πούμε ότι συζητούσαμε το θέμα φιλαναγνωσία και πώς μπορούμε να την καλλιεργήσουμε στα παιδιά. Κυρία Κουππάνου θέλετε να συμπληρώσετε κάτι σε αυτά που είπε η κυρία Περικλέους; Είναι ένας κόσμος που πρέπει να μυηθεί νωρίς το παιδί και είναι μια μύηση που πρέπει να γίνει με διάφορους τρόπους. Σταθήκαμε στο γεγονός ότι πρέπει να ξεκινά από τη βρεφική ηλικία και θα ήθελα να συνεχίσουμε αυτή τη συζήτηση με πρακτικές αναφορές- συμβουλές, τις οποίες μπορούν να υιοθετήσουν και να ακολουθήσουν οι γονείς, ώστε ακριβώς να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αγαπήσουν το βιβλίο. κ. Κουππάνου: Συμφωνώ με όσα έχει πει η κ. Περικλέους προηγουμένως. Απλά να σταθώ πρώτα στη λέξη που χρησιμοποιήσαμε και ήταν σημαντική. Η λέξη «συνάντηση», για να γίνει η συνάντηση μεταξύ ενός ατόμου και κάποιου άλλου ατόμου
ή αντικειμένου, πρέπει να υπάρχει και το άλλο άτομο εκεί ή το αντικείμενο. Άρα, όπως πολύ καλά και ξεκάθαρα το έθεσε η κ. Περικλέους, το βιβλίο πρέπει να υπάρχει παντού στο σπίτι, για να μπορεί το παιδί είτε από μόνο του είτε ενορχηστρωμένα να συναντήσει το βιβλίο. Αλλά αυτή η συνάντηση συμβαίνει και από προηγουμένως από τη βρεφική ηλικία. Και όταν η μητέρα, ο πατέρας, ο παππούς ή η γιαγιά ή κάποιος θείος λέει ιστορίες στα παιδιά, που μπορεί να είναι ιστορίες της καθημερινότητας ή ιστορίες που διάβασαν σε βιβλία καλλιεργούμε αυτό που θέλουμε στα παιδιά, δηλαδή να ξεκινούν να αναρωτιώνται πώς σκέφτεται ο υπόλοιπος κόσμος, πώς σκέφτονται οι άλλοι άνθρωποι, για άλλες προοπτικές που μιλήσαμε προηγουμένως. Άρα, μπορούμε και με ιστορίες να καλλιεργήσουμε αυτό που θέλουμε, με την αφήγηση, και πρέπει να δίνουμε προσοχή σε αυτή τη συνάντηση. Δηλαδή, γιατί μια έξοδός μας να μην είναι επίσκεψη σε μια βιβλιοθήκη μαζί με τα παιδιά μας το καλοκαίρι ή μαζί με τους μαθητές μας κατά τη διάρκεια της χρονιάς ή να είναι επίσκεψη σε βιβλιοπωλείο, όπου εκεί θα έχουμε τον χρόνο μας να διαλέξουμε το βιβλίο, όχι ως
προϊόν, διότι για αυτή την ηλικία υπάρχουν τόσα βιβλία, άρα απλά παίρνω κάποιο ίσως επειδή κοιτάζω τη τιμή ή το εξώφυλλο. Αυτή είναι μια μεγάλη παγίδα, αφού μπορεί να παγιδεύσω το παιδί στο είδος της λογοτεχνίας που ίσως να μην είναι η καλύτερη. Επομένως, αφιερώνουμε χρόνο σε αυτές τις επισκέψεις ή τις συζητήσεις, δηλαδή στο τραπέζι ή στην τάξη. Ένα παιδί πρέπει να νιώθει ελεύθερο να φέρει το βιβλίο του στο τραπέζι και να πει «Διάβασα αυτό το βιβλίο και μου άρεσε». Να έχουμε αυτές τις συζητήσεις που είπαμε προηγουμένως. Συντονίστρια: Η τοποθέτηση της κ. Κουππάνου με κάνει να σκέφτομαι το εξής: όπως είπε και η κ. Περικλέους, η δική μας γενιά δεν είχε τα βιβλία που έχουν τα δικά μας τα παιδιά. Εγώ ως μαθήτρια θυμάμαι ότι λαχταρούσα να έρθει η μέρα του Σαββάτου, για να δανειστώ βιβλία από τη σχολική βιβλιοθήκη και να τα πάρω στο σπίτι μου, να τα διαβάσω το σαββατοκύριακο και να τα επιστρέψω. Οι επιλογές που έκανα εγώ ως παιδί αφορούσαν κυρίως την κλασική λογοτεχνία. Ως μάνα πλέον και, επειδή ακριβώς αγαπούσα το βιβλίο και είδα σε προσωπικό επίπεδο τους δρόμους
19
που μου άνοιξε, προσπάθησα από πάρα πολύ νωρίς να φέρω σε επαφή τα παιδιά μου με τα βιβλία και η επαφή που προσπαθούσα να κάνω ήταν κυρίως στα ίδια τα λογοτεχνικά που αγαπούσα εγώ. Όμως ανακάλυψα και ανακαλύπτω στην πορεία ότι οι προτιμήσεις διαφέρουν. Ενώ δηλαδή ο μεγάλος μου γιος από πολύ νωρίς ξεκίνησε να ενδιαφέρεται για την αναζήτηση καλών βιβλίων, ενθαρρύνθηκε ακριβώς γι’ αυτή την κριτική διάθεση να δει βιβλία, να μετροφυλλήσει, να διαλέξει, τα κριτήρια επιλογής, τουλάχιστον στο επίπεδο του γιου μου, ήταν τελείως διαφορετικά από τα κριτήρια επιλογής που θα είχα εγώ για το παιδί μου. Αυτό είναι κάτι το οποίο είναι αναμενόμενο, είναι κάτι το οποίο το αποδεχόμαστε και συνεχίζουμε παρακάτω; Εμείς ερχόμαστε ως γονείς να επιβάλουμε στα παιδιά μας τις δικές μας τις προτιμήσεις; Πώς χειριζόμαστε το θέμα αυτό; κ. Περικλέους: Το είπε και προηγουμένως η ακροάτρια στην τηλεφωνική της παρέμβαση και ομολογώ ότι ήθελα να κάνω ένα σχόλιο. Δεν είναι μια συνάντηση, η οποία μπορεί να επιβληθεί. Η συνάντηση του παιδιού με το βιβλίο πρέπει να έρθει από μόνη της, πρέπει το ίδιο το παιδί να θελήσει. Το αν θα πρέπει να διαβάσεις ένα βιβλίο, γιατί το βιβλίο είναι καλό και θα σε βοηθήσει, δεν έχει κανένα μα κανένα αποτέλεσμα και σίγουρα ο γιος σας συνάντησε το βιβλίο και έκανε τις δικές του επιλογές, γιατί άλλα είναι τα κριτήριά του και άλλες οι ανάγκες του και κυρίως άλλο θέλει να πάρει από το βιβλίο. κ. Κουππάνου: Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το κάθε άτομο είναι και λίγο προϊόν της εποχής του. Άρα, ακριβώς διαμορφώνονται τα κριτήρια από την κοινωνία. Φυσικά ο ρόλος μας είναι αυτός που θα παρέμβει, αλλά με τρόπο που ακριβώς δεν θα επιβάλλει, γι’ αυτό είπαμε και για ενορχήστρωση της συνάντησης, αλλά όχι για επιβολή. κ. Περικλέους: Είναι αυτό που λέγαμε και πριν, ότι ο συγγραφέας της εποχής, ο σύγχρονος συγγραφέας έχει μεγάλη πρόκληση να συναγωνιστεί 20
την τεχνολογία, την τηλεόραση, το playstation, γι’ αυτό πρέπει να γίνει ανατρεπτικός και στον τρόπο που γράφει, αλλά και στο τρόπο που προωθεί εκείνο που έχει δημιουργήσει. Είναι τέχνη μεν, αλλά ξέρει ότι θα πρέπει να χρησιμοποιήσει τα «κόλπα» της αγοράς, έναν έξυπνο τίτλο, μια πλοκή που θα τραβήξει τον νεαρό αναγνώστη που είναι συνηθισμένος να παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια και, μέσα από αυτόν τον διάδρομο επικοινωνίας, να δώσει το αξιακό περιεχόμενο, την ανατροπή, το συναίσθημα ή την σκέψη που θέλει να δώσει στο παιδί με τον τρόπο που είναι συνηθισμένος να την παίρνει. Είναι τόσο δύσκολο στις μέρες μας να διαβαστούν τα κλασικά βιβλία ειδικά στους εφήβους, (Ιούλιος Βερν, Τομ Σόγιερ, Μαίρη Ποπκινς), διότι είναι με έναν άλλον τρόπο γραμμένα. Πιστεύω, όμως, ότι μπορεί ο συγγραφέας σήμερα, αν καταφέρει να προσεγγίσει τον τρόπο που σκέφτονται τα παιδιά της εποχής, να δώσει εκείνο που πρέπει, να δώσει ένα καλό βιβλίο, χρησιμοποιώντας- αξιοποιώντας- ενορχηστρώνοντας την όλη διαδικασία. κ. Κουππάνου: Πολλές φορές πιστεύουμε ότι τα παιδιά απορρίπτουν την λογοτεχνία, γιατί νομίζουμε πως γνωρίζουν τι είναι η λογοτεχνία. Πώς όμως γνωρίζουν τι υπάρχει εκεί έξω και ότι όντως αυτό το βιβλίο, το οποίο με εκφράζει, υπάρχει, απλά δεν το συνάντησα ακόμα; Και ακούμε και μεγαλύτερους να λένε «εε εμένα ποτέ δεν μου άρεσε η λογοτεχνία, αλλά μια φορά διάβασα αυτό το βιβλίο και μου έμεινε, ήταν πραγματικά ωραία εμπειρία». Πολλές φορές, όμως, μένουν σε αυτό το βιβλίο. Δεν κοιτάζουν να μάθουν τι άλλο βιβλίο έχει γράψει ο ίδιος συγγραφέας. Αυτό το βιβλίο που μου άρεσε τι είδος είναι; Μήπως να κοιτάξω άλλους συγγραφείς που χειρίζονται το ίδιο θέμα; Είναι αστυνομικό μυθιστόρημα, είναι επιστημονικής φαντασίας, επιλέγω μαθηματικό ή ιστορικό κείμενο, επειδή είμαι μαθηματικός ή ιστορικός και άρα θα πρέπει να κοιτάξω εκεί; Όντος να βοηθήσουμε τα παιδιά να δουν αυτά τα είδη, και μετά να δεχτούμε ότι τα έχουν απορρίψει.
Καλοκαιρινές διακοπές και βιβλίο. Κάθε βιβλίο και ένα αλλιώτικο ταξίδι Συντονίστρια: Επανέρχομαι στο θέμα της σημερινής μας συνάντησης, που έχει να κάνει με το καλοκαίρι και το βιβλίο. Όλα αυτά που συζητούμε είναι πολύ ωραία και κάτι στο οποίο συμφωνούμε νομίζω όλοι μας. Σε πρακτικό επίπεδο, όμως, έχουμε τα παιδιά, εφήβους, που έχουν ένα καλοκαίρι μπροστά τους, ενδεχομένως και λόγω των οικονομικών καταστάσεων να μην έχουν τις διακοπές, όπως τις είχαν στο παρελθόν, με μεγαλύτερη διάρκεια κ.λπ. Παρατηρούμε ότι είναι κα-
θηλωμένοι σε μεγάλο βαθμό μπροστά στην τηλεόραση ή να χρησιμοποιούν τα ηλεκτρονικά τους παιχνίδια. Πώς μπορούμε με τα παιδιά των 10 και 12 χρόνων να βρούμε την ισορροπία και να πούμε «ναι μπορείς να παίξεις τα ηλεκτρονικά σου, αλλά ζητώ - απαιτώ από εσένα να αφιερώσεις και κάποιο χρόνο στο να διαβάσεις ένα βιβλίο». Είναι κάτι το οποίο μπορούμε να επιχειρήσουμε; κ. Περικλέους: Είναι πολύ αργά στα 10 με 12 χρονών, αλλά μπορούμε να κάνουμε μια προσπά-
21
θεια, αν είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι δεν θα ακουστεί ως επιβολή, γιατί θα αντιδράσει ο έφηβος και μάλιστα στα 12 να του πεις ότι πρέπει να διαβάζει μια ώρα βιβλίο την ημέρα. Συντονίστρια: Σε μικρότερης ηλικίας παιδιά, γιατί μας ακούνε γονείς, θα μπορούσαμε να το διαπραγματευτούμε; Περικλέους: Σε μικρότερης ηλικίας παιδιά όχι, δεν θα το διαπραγματευτούμε, αλλά να καθίσουμε μαζί τους. Πρέπει να καταλάβουμε ότι θέλει κόπο. Το να πω στο εξάχρονο ή επτάχρονο «κάτσε και διάβασε βιβλίο», ενώ δεν έχει διαβάσει ποτέ στη ζωή του, εννοείται ότι θα αντιδράσει. Αν όμως εγώ δημιουργήσω το κατάλληλο κλίμα, τότε είναι διαφορετικά τα πράγματα. Ας φανταστούμε ότι γίνεται μια ιεροτελεστία, είτε πριν τον ύπνο, είτε σε κάποια συγκεκριμένη ώρα της μέρας. Θα χαμηλώσω τα φώτα ή θα δημιουργήσω μια γωνιά ανάγνωσης, όπου θα βάλω εικόνες στους τοίχους και θα ξέρω ότι θα είμαι μαζί με το παιδί μου και η συνάντηση δεν θα είναι μόνο παιδιού βιβλίου, αλλά παιδιού - γονιού - βιβλίου ή και αδερφιού μαζί και να αφιερώσω χρόνο να παίξω με το παιδί και το βιβλίο. Σημαντικά είναι και τα παιχνίδια που βγαίνουν από τη διαδικασία αυτή, όταν διαβάζω το βιβλίο. Δηλαδή, διαβάζει ένα μέρος του βιβλίου το παιδί και ένα μέρος ο γονιός, με αυτό τον τρόπο είναι δυνατό να ζωντανέψουμε τους διαλόγους και να το κάνουμε σαν παιχνίδι. Ένα παιδί μπορεί να απορρίψει το βιβλίο, αλλά δεν θα απορρίψει ποτέ τον ποιοτικό χρόνο και το παιχνίδι με το γονιό του. Συντονίστρια: Αυτή η διαδικασία από πότε ξεκινά; Ξεκινά από το νηπιαγωγείο; κ. Περικλέους: Ναι θα μπορούσε, αλλά ακόμα και τώρα. Ένα οκτάχρονο που δεν έδειξε ενδιαφέρον στο διάβασμα, αν το βάλω σε αυτό το παιχνίδι και του το παρουσιάσω σαν παιχνίδι και σαν ποιοτικό χρόνο, είμαι σίγουρη ότι θα συνεργαστεί και θα ακολουθήσει. Θα πρέπει και εγώ να είμαι πολύ προσεκτική την ώρα που θα επιλέγω το 22
βιβλίο, αφού θα πρέπει να ταιριάζει και με τα χαρακτηριστικά του παιδιού μου. Αν ένα παιδί αγαπά το ποδόσφαιρο, ας διαλέξει ένα καλό βιβλίο για το ποδόσφαιρο. Με το πιο πάνω παράδειγμα θέλω να δείξω ότι μπορώ να κατευθύνω την όλη διαδικασία, ώστε να μην αποτύχω, γιατί θα μου δοθεί μια ευκαιρία, δυο ευκαιρίες, δεν θα μου δώσει άπειρες ευκαιρίες το παιδί να το φέρω κοντά στο βιβλίο. Επομένως, πρέπει να αφιερώσω χρόνο και κόπο και να σκεφτώ το σκηνικό και το τελετουργικό και την ενορχήστρωση. Συντονίστρια: Δεύτερη λέξη κλειδί στη διαδικασία αποδοχής του βιβλίου από ένα παιδί είναι η ενορχήστρωση, με πρώτη λέξη τη συνάντηση. κ. Κουππάνου: Και τρίτη λέξη είναι η λέξη ιεροτελεστία. Το παιδί πρέπει να κατανοήσει ότι ο χρόνος που έχει για την ενασχόληση του με το βιβλίο, δεν είναι χρόνος νεκρός, αλλά δημιουργικός, όπως και η ώρα για κάθε παιχνίδι. Άρα είναι γενικότερα μια στάση που καλλιεργούμε, αφού γίνει κατανοητό ότι η μέρα μας έχει πολλές ώρες και μπορούμε κάθε φορά να αξιοποιούμε τον χρόνο μας διαφορετικά. Και αυτό που είπε η κ. Περικλέους είναι σημαντικό, ότι δηλαδή όλες αυτές οι δραστηριότητες, είναι χρόνος που ο γονιός θα πρέπει να επιδιώκει να τον περάσει εποικοδομητικά με το παιδί. Αυτός είναι χρόνος συναισθηματικά φορτισμένος. Τι είναι αυτός ο χρόνος εν τέλει; Είναι αγάπη και το παιδί νιώθει ότι είναι εκεί και ότι ο γονιός του τον αγαπά και περνά χρόνο μαζί του. Μπορεί να διαβάσει ένα παραμύθι που αναφέρει κουλουράκια και μετά να κάνω κουλουράκια με το παιδί. Δηλαδή δημιουργώ έτσι μια ωραία και μαγική κατάσταση, την οποία το παιδί θα συνδέσει με θετικές εμπειρίες. Συντονίστρια: Αναφέρθηκε ότι πηγαίνουμε στα βιβλιοπωλεία και αγοράζουμε τα βιβλία οι γονείς μαζί με τα παιδιά. Με ποιους άλλους τρόπους είναι δυνατόν να έρθουν τα παιδιά μας κοντά στα βιβλία; κ. Περικλέους: Υπάρχουν οι δανειστικές βιβλι-
23
οθήκες. Στις πιο πολλές κοινότητες και δήμους υπάρχουν δανειστικές βιβλιοθήκες. Θα μιλήσω για τη Λευκωσία. Υπάρχει δίπλα από το Ταχυδρομείο η δανειστική βιβλιοθήκη. Ζούμε σε μια εποχή, όπου οι δανειστικές βιβλιοθήκες ή οι βιβλιοθήκες των δήμων οργανώνουν πάρα πολλές εκδηλώσεις και δραστηριότητες σε μια προσπάθεια να καλλιεργήσουν τη φιλαναγνωσία. Από την άλλη αποτελεί μια μαγική διαδικασία το να πάω να δανειστώ ένα βιβλίο, συνειδητοποιώ ότι αυτό γίνεται πιο πολύτιμο, γιατί ξέρω ότι έχει χρονική διάρκεια και θα πρέπει να το επιστρέψω και πρέπει να το προσέχω. Είναι πολύ συγκινητικό να ξέρεις ότι κάποια άλλα χέρια, κάποιο άλλο παιδί ταξίδεψε με αυτό το βιβλίο και ότι θα το αφήσω και θα το πάρει στα χέρια του κάποιος άλλος μετά από εμένα. Είναι αυτή η διαδικασία μια διαφορετική εμπειρία για το παιδί σου, έστω κι αν έχεις λεφτά να του αγοράσεις βιβλία. κ. Κουππάνου: Θα συμφωνήσω και εγώ. Η Κυπριακή Βιβλιοθήκη που ανέφερε η κ. Περικλέους έχει ένα μεγάλο τμήμα με παιδική λογοτεχνία και κυπριακή, αλλά και με συγγραφείς από όλο τον κόσμο και γνωρίζω ότι υπάρχουν βιβλιοθήκες που δανείζουν σε παιδιά, αφού δημιουργήσουν τη δική τους κάρτα. Αυτό το τελευταίο αποτελεί σημαντικό μέρος της όλης διαδικασίας. Επιπρόσθετα, είναι υπεύθυνοι γι’ αυτό το βιβλίο που δανείζονται και πρέπει να το προσέξουν και να το φροντίσουν. Οπότε είναι καλό να γνωρίζουμε για τις δραστηριότητες των βιβλιοθηκών. Συνήθως οι βιβλιοθήκες ενημερώνουν τους δανειστές με email ή με μήνυμα στις ιστοσελίδες τους για όλες αυτές τις δραστηριότητες, κατά τις οποίες συγγραφείς διαβάζουν βιβλία, παρουσιάζουν βιβλία ή γίνονται εργαστήρια βιβλίων. Είναι καλό να ενημερωνόμαστε γι’ αυτά τα δρώμενα και να μην τα χάνουμε, αφού αποτελούν ωραίες δραστηριότητες για τα παιδιά και βιώνουν αυτές τις «ιεροτελεστίες». Συντονίστρια: Στο σημείο αυτό θα ήθελα να συζητήσουμε το πώς δημιουργείται ένα βιβλίο. 24
Είστε και οι δύο βραβευμένες συγγραφείς και έχετε εμπειρία στον χώρο του παιδικού- νεανικού βιβλίου. Θα ήθελα να δούμε τη δική σας οπτική, την οπτική του συγγραφέα. Πώς ξεκινά ένας συγγραφέας να γράψει ειδικά παιδικά βιβλία; Έχω το ίδιο ερώτημα που είχα υποβάλει στον κ. Βαλτινό. Αν με όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, υπάρχει μεγαλύτερη πρόκληση σε εσάς, την πλευρά των συγγραφέων, να προσεγγίσετε ή να περάσετε κάποια μηνύματα ή να τους ανοίξετε τον καινούργιο κόσμο που δίνει παρηγοριά και ελπίδα; κ. Περικλέους: Νομίζω ότι ίσως είναι η πρώτη φορά που δεν θα συμφωνήσουμε με την Άννα Κουππάνου, γιατί η διαδικασία συγγραφής ενός βιβλίου είναι εντελώς προσωπική υπόθεση. Είμαι σίγουρη ότι σε αυτό το θέμα θα καταθέσουμε όχι διαφορετικές απόψεις, γιατί δεν είναι θέμα άποψης, αλλά διαφορετικές διαδικασίες. Καταρχήν, για να φτάσει στο σημείο κάποιος να πει θέλω να δοκιμάσω να φτιάξω μια ιστορία, να γράψω ένα βιβλίο, πρέπει να έχει γίνει φανατικός αναγνώστης. Να έχει συναντηθεί με πολλά και διαφορετικά είδη βιβλίων, να έχει αγαπήσει το βιβλίο. Δεν είναι θέμα θεωρίας, θα έλεγα ότι ένα κομμάτι σχετίζεται με το ότι έχω ταλέντο να εκφράσω με γραπτό λόγο τις σκέψεις μου και τα συναισθήματά μου ή έχω φαντασία, η οποία θα γεννήσει την πρώτη ιδέα, αλλά κυρίως εκείνο που κάνει κάποιον να γράψει είναι η απόλαυση του ταξιδιού. Τούτη η διαδικασία που ξεκινάς να γράφεις και δεν ξέρεις πού θα οδηγηθείς και από την άλλη οι χαρακτήρες της ιστορίας. Από τη στιγμή που θα δημιουργηθούν, θα πάρουν τα ινία και πολλές φορές εκπλήσσεσαι από το τελικό αποτέλεσμα. Συντονίστρια: Άρα μου λες ότι το τελικό αποτέλεσμα δεν έχει καμιά σχέση με αυτό που αρχικά είχατε σκεφτεί. κ. Περικλέους: Ακριβώς! Μπορεί να μην έχεις όλη την ιστορία στο μυαλό σου. Κάποιοι συγγραφείς ολοκληρώνουν το βιβλίο στο μυαλό τους και ξεκινούν και το γράφουν. Κάποιοι άλλοι ξεκινούν με μια ιδέα ή μια λέξη ή ένα τίτλο και στη
συνέχεια όπου οδηγηθούν, αφού είναι ένα ταξίδι χωρίς πυξίδα. Και πιστεύω ότι οι άνθρωποι που έχουν διαβάσει κάποιον συγγραφέα, τον γνωρίζουν πολύ περισσότερο οι ίδιοι ίσως από τους ανθρώπους που ζουν μαζί του. Γιατί ο συγγραφέας του βιβλίου καταθέτει όλα αυτά που πιστεύει, που ονειρεύεται και που φοβάται, οπότε είναι και λίγο υπερβολικά αποκαλυπτικό το να γράφεις, ειδικά όταν γράφεις για παιδιά, γιατί κρύβεσαι λίγο πίσω από το παραμύθι και δεν μπορούν να σε διαβάσουν απόλυτα. Όταν θα γράψει κάποιος για ενήλικες αμέσως θα αποκαλυφθούν οι σκέψεις, οι ιδέες, οι αγωνίες κ.λπ. Τώρα το γράψιμο είναι μια διαδικασία απελευθερωτική όσο είναι και η ανάγνωση ενός βιβλίου. κ. Κουππάνου: Εγώ ήθελα να πω ότι, όταν ακούω αυτή την ερώτηση, γιατί κάποιος γράφει για παιδιά, με προβληματίζει ιδιαίτερα και αρχίζω να το σκέπτομαι. Γιατί εγώ γράφω για παιδιά; Ανακάλυψα ότι δεν προέκυψε ως επιλογή, δηλαδή δεν έχω αυτό το αναγνωστικό κοινό που θα ήθελα να έχω, γι’ αυτό ας δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να το αποκτήσουμε. Εγώ ανακάλυψα ότι αυτό που συμβαίνει στη δική μου την περίπτωση είναι ότι δεν γράφω για παιδιά, απλά γράφω με έναν τρόπο που ταιριάζει στα παιδιά. Βάσει αυτού συντονίζονται τα παιδιά μαζί μου, ίσως γιατί είναι ένας τρόπος σκέψης που είναι παιδικός. Δηλαδή, είναι συνεχώς αυτή η σκέψη που μας απασχολεί: «Τι θα συνέβαινε αν..;;;». Βλέπει το παιδί τον πατέρα του που τον πλησιάζει και λόγω του ότι είναι αρκετά ψηλός φτάνει την πόρτα και λέει, αν ξαφνικά ψήλωνα ακόμα περισσότερο; Είναι δηλαδή αυτή η πορεία της αντίληψης που ξεφεύγει και πάει προς τη φαντασία που ανατρέπει. Ένας τρόπος σκέψης, βέβαια, οικείος για τα παιδιά, ο οποίος με εκφράζει και εμένα. Οπότε σε εμένα έτσι προκύπτει η διαδικασία για τη συγγραφή. κ. Περικλέους: Άρα ουσιαστικά είναι μια φυσική περιέργεια, μια φυσική αναζήτηση της αλήθειας ή του παράλληλου τρόπου ύπαρξης, όταν γράφεις και ταιριάζει η γραφή σου στα παιδιά. 25
κ. Κουππάνου: Νομίζω η περιέργεια είναι η κατάλληλη λέξη. κ. Περικλέους: Είναι η λέξη κλειδί και αυτό είναι αλήθεια. Είναι κάτι το οποίο το σκοτώσαμε εμείς οι ενήλικες μεγαλώνοντας . κ. Κουππάνου: Όταν μιλήσαμε προηγουμένως για την έννοια της ανατροπής, που θέλουμε να καλλιεργήσουμε στα παιδιά, εννοούμε ακριβώς αυτό, να βλέπουν κάτι μπροστά τους και το πρώτο πράγμα που βλέπουν, η πρώτη τους ερμηνεία, να μην είναι αυτή η καθιερωμένη π.χ. βλέπω έναν πατέρα που περνά από την πόρτα. Βλέπω έναν πατέρα που έγινε γίγαντας, γιατί όμως έγινε γίγαντας; Ίσως, γιατί κάτι έκανα εγώ και ίσως επηρέασα την κατάσταση και είμαι υπεύθυνος, για να λύσω αυτό το πρόβλημα. Εγώ προσωπικά κάπως έτσι το βλέπω. Συντονίστρια: Καταλαβαίνω ότι είναι μια ανάγκη δική σου, προσωπική, που την εκφράζεις με συγκεκριμένο τρόπο. κ. Κουππάνου: Μπορώ να μιλήσω εντελώς υποκειμενικά, όπως θεωρώ ότι υποκειμενική είναι και η διαδικασία της ανάγνωσης. Ο τρόπος που έρχεται μια σκέψη σε εμάς. Συντονίστρια: Να θεωρήσω, επομένως, ότι κάθε συγγραφέας λειτουργεί, βέβαια, με τα προσωπικά του δεδομένα, αλλά από την άλλη το τι γίνεται γύρω του. Δηλαδή, ζούμε τώρα σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, αυτός είναι ένας παράγοντας που θα επηρεάσει, ίσως, τα μελλοντικά σας σημειώματα; κ. Περικλέους: Ένας συγγραφέας ακούει, βλέπει, νιώθει, καταγράφει μέσα στο μυαλό του όλα αυτά τα πράγματα. Δεν το κάνει σκόπιμα, γιατί θα τα γράψει απλώς. Από τη φύση του είναι ένας άνθρωπος που έχει αναπτυγμένες τις αισθήσεις. κ. Κουππάνου: Να καταθέσω ότι το βιβλίο που γράφω τώρα, ενώ στηρίζεται πάλι στο «τι θα συνέβαινε αν;» και έχει σχέση με ζώα, είναι πρωταγωνιστές τα ζώα, ξαφνικά το είδα να γράφεται μπροστά μου και να μετατρέπεται σε πολιτικό μυ26
θιστόρημα και διερωτήθηκα γιατί παίρνει αυτή την τροπή. Πολύ απλά λέω ότι επηρεαζόμαστε από την εποχή που ζούμε όπως είπαμε προηγουμένως. Συντονίστρια: Θα ήθελα κλείνοντας κάποια καταληκτικά σχόλια σας για το θέμα που συζητήσαμε. κ. Περικλέους: Να παίξουμε λίγο με τον τίτλο «Ένα καλό βιβλίο για τις διακοπές, σύντροφος των παιδιών», ένας φίλος που δεν θα τους πει ποτέ όχι γιατί είναι εκεί δίπλα τους και θα το πάρουν στα χέρια τους, δεν θα χρειαστεί ένα sms, ούτε να κάνεις request στο facebook και να σου κάνουν like, για να συναντήσεις το βιβλίο. Το παίρνεις μαζί σου στη τσάντα σου, στη θάλασσα. Διακοπές μια άλλη λέξη κλειδί, ας το κάνουν και ας είναι διαφορετικό από αυτό που κάνουν συνήθως, ας κάνουν τις διακοπές τους πραγματικά διακοπές μέσα από την καθημερινότητα και τη ρουτίνα. Η συνάντηση με το βιβλίο μπορεί να τους οδηγήσει πιο πέρα, μπορεί να τους αλλάξει για πάντα, ας το ρισκάρουν. Καλό διάβασμα. κ. Κουππάνου: Ωραία λέξη το ρίσκο. Το καλό βιβλίο θέτει ένα ρίσκο, δεν ξέρω όταν το τελειώσω, αν θα είμαι ίδιος. Καμιά φορά μπορεί να το διαβάσω ξανά και στη δεύτερη ανάγνωση να συμβεί αυτό. Αφού στις διακοπές έχουμε αυτή την τάση να ανοιγόμαστε σε εμπειρίες, ας ανοιχτούμε και σε αυτή τη συνάντηση και ελπίζω να γίνει έτσι εθισμός, όπως είπε ο κ. Βαλτινός. Ας εθιστούμε στο διάβασμα λοιπόν. Συντονίστρια: Μαζεύοντας τις σκόρπιες λέξεις που αναφέραμε σήμερα και εμβαθύναμε σε αυτές: συνάντηση, ενορχήστρωση, μύηση, εθισμός. Όλες αυτές οι λέξεις νομίζω βοηθούν όλους εμάς τους γονείς στο να προσπαθήσουμε να αγαπήσουν τα παιδιά μας τα βιβλία. Θα ήθελα πραγματικά να ευχαριστήσω τις σημερινές κυρίες που ήταν μαζί μας, την κ. Έλενα Περικλέους και την κ. Άννα Κουππάνου, καθώς και τον κ. Βαλτινό για τη τιμή που μας έκανε.