Αφηγήσεις & φωτογραφίες για το περιβάλλον του τόπου μου by organopoulos ioannis

ÁöçãÞóåéò êáé öùôïãñáößåò ãéá ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ôüðïõ ìïõ Ïé åèíïãñáöéêÝò êáé ïé åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç Íéêüëáïò Ãñáßêïò êåßìåíá - óõíôïíéóìüò Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï Êïíôáñéþôéóóáò Ðéåñßáò ÕÐÏÕÑÃÅÉÏ ÅÈÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ ÊÁÉ ÈÑÇÓÊÅÕÌÁÔÙÍ ÅÉÄÉÊÇ ÕÐÇÑÅÓÉÁ ÄÉÁ×ÅÉÑÉÓÇÓ ÅÐÅÁÅÊ ÅÕÑÙÐÁÚÊÇ ÅÍÙÓÇ ÓÕÃ×ÑÇÌÁÔÏÄÏÔÇÓÇ 75% Å. Ê. Ô. 25% ÅÈÍÉÊÏÉ ÐÏÑÏÉ

ÐÁÍÅÐÉÓÔÇÌÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ

Êïíôáñéþôéóóá 2006

ÁöçãÞóåéò êáé öùôïãñáößåò Ïé åèíïãñáöéêÝò êáé ïé åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç

Íéêüëáïò Ãñáßêïò êåßìåíá - óõíôïíéóìüò

Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï Êïíôáñéþôéóóáò Ðéåñßáò ÕÐ.Å.Ð.È - ÅÐÅÁÊ 2 - ÅÕÑÙÐÁÚÊÇ ÅÍÙÓÇ ÐÁÍÅÐÉÓÔÇÌÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ Êïíôáñéþôéóóá 2006

Ôï ðñüãñáììá Þôáí åíôáãìÝíï óôï äßêôõï: “ÃåùðåñéâáëëïíôéêÜ - ÃåùìõèïëïãéêÜ ìïíïðÜôéá” ôïõ ÊÝíôñïõ ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò Óôõëßäáò

ÉSBN: 960-89289-0-7 Åêôýðùóç: Ôõðïãñáöåßï «Êùí/íïò ÐáíáãéùôÞò & Óßá å.å.». Êáôåñßíç, ôçë. 23510.23625 Âéâëéïäåóßá: «ÂéâëéïäåôéêÞ Ìðáêéñôæßäçò» Èåóóáëïíßêç ÓÕÍÏÄÅÕÅÔÁÉ ÁÐÏ DVD © Íéêüëáïò Ãñáßêïò Ç ðáñïýóá Ýêäïóç ôõðþèçêå ôïí Áýãïõóôï ôïõ 2006 êáé óõã÷ñçìáôïäïôÞèçêå áðü ôçí ÅíÝñãåéá 2.6.1.ã ôùí Ó÷ïëéêþí ÐñïãñáììÜôùí ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò ôçò ÅéäéêÞò Õðçñåóßáò Äéá÷åßñéóçò ôïõ ÅÐÅÁÅÊ 2 ôïõ ÕÐ.Å.Ð.È. êáé ôï Åõñùðáúêü Êïéíùíéêü Ôáìåßï (Å.Ê.Ô.) ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò ìå öïñÝá õëïðïßçóçò ôï ÐáíåðéóôÞìéï Áéãáßïõ. Ï óêïðüò ôçò Ýêäïóçò åßíáé åêðáéäåõôéêüò, ãé´ áõôü êáé äéáôßèåôáé åêôüò åìðïñßïõ óå êÜèå åíäéáöåñüìåíç ó÷ïëéêÞ ìïíÜäá Þ Äçìüóéï öïñÝá. ÄÇÌÏÔÉÊÏ Ó×ÏËÅÉÏ ÊÏÍÔÁÑÉÙÔÉÓÓÁÓ ÐÉÅÑÉÁÓ ÊÏÍÔÁÑÉÙÔÉÓÓÁ, ÄÇÌÏÓ ÄÉÏÕ, ÊÁÔÅÑÉÍÇ 60 100 Ôçë - fax: 23510.51.516 E-mail: mail@dim-kontar.pie.sch.gr

graikos@otenet.gr

Öùôïãñáößåò åîþöõëëïõ: Óôï ðïäÞëáôï ï Íéêüëáïò ÔÜêïò (Êïíôáñéþôéóóá, 1954), Óôéãìéüôõðï áðü ôç âéíôåóêüðçóç ôçò ôáéíßáò (öùô. Á. Ìé÷áëïý). Ïðéóèüöõëëïõ: Öùô. Ì. Ôñéêáëïðïýëïõ.

ÐEÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ Âéâëéïãñáößá Ðñüëïãïò 1. ÈÝìá êáé åêðáéäåõôéêïß óôü÷ïé 1. 1. Ç åðéëïãÞ ôïõ èÝìáôïò êáé ïé äéáóôÜóåéò ôïõ

1. 2. Ôï öõóéêü êáé ôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí ôçò Êïíôáñéþôéóóáò

1. 3. Óôï÷ïèåóßá

2. ÐåñéâÜëëïí, åèíïãñáößá, åéêüíá, ðïëéôéóìüò. ÄéåðéóôçìïíéêÝò äéáóõíäÝóåéò 2.1. Ôï ðëáßóéï ôùí äéåðéóôçìïíéêþí ðñïóåããßóåùí ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò

2.2. Ðåñéâáëëïíôéêüò ëüãïò, ãñáììáôéóìüò êáé ðïëéôéóìéêÝò óðïõäÝò

2.3. Åèíïãñáößá êáé ðåñéâáëëïíôéêüò ëüãïò

2.4. ÅèíïãñáöéêÞ Ýñåõíá, áöçãÞóåéò, åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò êáé ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç

3. ÌåèïäïëïãéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ðïñåßá ôïõ ðñïãñÜììáôïò êáé áîéïëüãçóç 3.1. Ìåèïäïëïãßá

3.2. Ðïñåßá, äñÜóåéò êáé äñáóôçñéüôçôåò 3.2.1. Ãíùñéìßá ìå ôïí ôñüðï óõëëïãÞò êáé åñìçíåßáò ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí

3.2.2. Ãñáììáôéóìüò óå æçôÞìáôá åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí êáé êéíïýìåíçò åéêüíáò

3.2.3. Åðåîåñãáóßá ãíùóôéêïý åêðáéäåõôéêïý õëéêïý

3.2.4. Ãñáììáôéóìüò óå æçôÞìáôá åèíïãñáöéêÞò Ýñåõíáò

3.2.5. Óõíåéäçôïðïßçóç êïéíùíéêþí æçôçìÜôùí êáé äéÜ÷õóç áðïôåëåóìÜôùí óôçí ôïðéêÞ êïéíùíßá 3.3. Áîéïëüãçóç

64 66

ÃÅÍÉÊÇ ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ Ç åéäéêÞ âéâëéïãñáößá ðáñáôßèåôáé óôéò óçìåéþóåéò êÜèå êåöáëáßïõ

ÁâäåëÜ Å., (1998), Éóôïñßá êáé Ó÷ïëåßï, ÁèÞíá: ÍÞóïò. ÁñáìðáôæÞò, È. É., (1998), ÈÜìíïé êáé ÄÝíôñá óôçí ÅëëÜäá, ô. I, ÄñÜìá: ÏéêïëïãéêÞ Êßíçóç ÄñÜìáò - Ôå÷íïëïãéêü Åêðáéäåõôéêü ºäñõìá ÊáâÜëáò. ÁñáìðáôæÞò, È. É., (2001), ÈÜìíïé êáé ÄÝíôñá óôçí ÅëëÜäá, ô. ÉI, ÄñÜìá: ÏéêïëïãéêÞ Êßíçóç ÄñÜìáò - Ôå÷íïëïãéêü Åêðáéäåõôéêü ºäñõìá ÊáâÜëáò. Barthes R., (20014), Åéêüíá - ÌïõóéêÞ - Êåßìåíï, ìåôÜöñ. Óðáíüò Ã., ðñüë. ÂÝëôóïò Ã., ÁèÞíá: ÐëÝèñïí. Baynham Ì., (2002), ÐñáêôéêÝò Ãñáììáôéóìïý, ìåôÜöñ. ÁñÜðïãëïõ Ì., ÁèÞíá: Ìåôáß÷ìéï. Bertalanffy, L. von, (1976), General System Theory. Foundations, Development, Applications, New York: Braziller George. Broudy, H. S., (1987), The Role of Imagery in Learning, Occasional Paper 1, Los Angeles: The Getty Education Institute for the Arts. Burke P., (1991), New Perspectives on Historical Writing, Cambridge: Polity Press. Burke P., (2003), Áõôïøßá: Ç ÷ñÞóç ôùí åéêüíùí ùò éóôïñéêþí ìáñôõñéþí [2001], ìåôáöñ. Á.Ð. ÁíäñÝïõ, ÁèÞíá: Ìåôáß÷ìéï. Ãñáßêïò Í., (2002á), «Öùôïãñáößåò ðáéäéþí îå÷áóìÝíåò óå ðáëéÜ ïéêïãåíåéáêÜ Üëìðïõì. Ïé íïïôñïðßåò ôçò ðáéäéêÞò çëéêßáò êáé ôçò íåüôçôáò (1950 - 1980)», Ãéá ôçí ÐåñéâáëëïíôéêÞ Åêðáßäåõóç, 26 - 27: 13 - 16. Ãñáßêïò Í., (2002â), «Ôï Ýñãï ôÝ÷íçò êáé ç åéêüíá, ùò ðçãÝò óôï ìÜèçìá ôçò Éóôïñßáò», Ôá ÅêðáéäåõôéêÜ, 63 - 64: 66 - 83. Ãñáßêïò Í., (2004á), Ïé ìéêñïß áñ÷áéïëüãïé áíáêáëýðôïõí ôï áñ÷áßï Äßïí. Áãþíåò êáé ãéïñôÝò óôï áñ÷áßï Äßïí, Êïíôáñéþôéóóá: ÕÐ.Å.Ð.È. - Ðñüãñáììá «ÏëõìðéáêÞ Ðáéäåßá». Ãñáßêïò Í., (2004â), Ï ëüöïò ìå ôçí ðáëéÜ åêêëçóßá óôç æùÞ ôïõ ÷ùñéïý ìïõ. Åñåõíþ ôï ðáñåëèüí êáé ôï ðáñüí. Ðñïôåßíù ëýóåéò ãéá ôï ìÝëëïí, Êïíôáñéþôéóóá: ÕÐ.Å.Ð.È. - ÅÐÅÁÊ 2 - ÐáíåðéóôÞìéï Áéãáßïõ. Ãñáßêïò Í., (2004ã), «Äõíçôéêüò ó÷åäéáóìüò êáé ìåèïäïëïãßá ðñïáéñåôéêþí åêðáéäåõôéêþí ðñïãñáììÜôùí. Ãéá ìéá äéåðéóôçìïíéêÞ êáé ðïëéôéóìéêÞ èåþñçóç ôùí èåìÜôùí ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò. Äýï ðáñáäåßãìáôá ðñïãñáììÜôùí áðü ôçí ÐñùôïâÜèìéá Åêðáßäåõóç», Âéþóéìç ÁíÜðôõîç, ÐåñéâáëëïíôéêÞ Åêðáßäåõóç, ÔïðéêÝò Êïéíùíßåò, 2ï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï, Ð.Å.ÅÊ.Ð.Å., Ïõñáíïýðïëç ×áëêéäéêÞò 15 17 / 10 / 2004, CD ðåñéëÞøåùí, 1ç óõíåäñßá, Ó÷ïë. Ðñïãñ. Ãñáßêïò Í., (2005á), «Ôï åñþôçìá ôçò Äéåðéóôçìïíéêüôçôáò óôç ìåèïäïëïãßá ôùí ðñïáéñåôéêþí åêðáéäåõôéêþí ðñïãñáììÜôùí», Ôá ÅêðáéäåõôéêÜ, 75 - 76: 47 - 60. Ãñáßêïò Í., (2005â), «ÅöáñìïãÝò ãëùóóéêïý ãñáììáôéóìïý óôç ìåèïäïëïãßá ôùí ðñïáéñåôéêþí åêðáéäåõôéêþí ðñïãñáììÜôùí êáé åéäéêüôåñá ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò. ÓõìâïëÞ óôç óõæÞôçóç ãéá ôïí ðåñéâáëëïíôéêü ãñáììáôéóìü», ¸ìðíåõóç, óôï÷áóìüò, öáíôáóßá óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç, 2ï ðáíåëëÞíéï óõìðüóéï, Åôáéñåßá Ðñïóôáóßáò ôçò Öýóçò êáé ôçò ÐïëéôéóôéêÞò ÊëçñïíïìéÜò - ÐáíåðéóôÞìéï ÐåéñáéÜ, ÐåéñáéÜò 1 - 3 / 4 / 2005, CD ðñáêôéêþí, áñ. áíáêïßíùóçò 59. Clarke J., (åðéì.), (1993), Nature in Question. An Anthology of Ideas and Arguments, London: Earthscan. Cope, B. - Kalantzis, M., (åðéì.), (2000), Multiliteracies. Literacy learning and the design of social futures, London and New York: Routledge. Crumley, C. L., (åðéì.), (2001), New Directions in Anthropology and Environment: Intersections, New York: Altamira Press. Dickinson, A. K. - Lee, P. J. - Rogers. P. J., (1984), Learning History, London: Heinemann Educational Books. Disinger, F. J. - Roth, E. C., (1992), Environmental Literacy, ERIC / CSMEE Digest, November 1992 (Up-dated

June 2003). Áíáóýñèçêå áðü www.eric.ed.gov Gardner H., (1990), Art Education and Human Development, Occasional Paper 3, Los Angeles: The Getty Education Institute for the Arts. Geertz C., (2003), Ç åñìçíåßá ôùí ðïëéôéóìþí, ìåôÜöñ. ÐáñáäÝëëçò È., ÁèÞíá: ÁëåîÜíäñåéá. Gombrich E. H., (1995), ÔÝ÷íç êáé øåõäáßóèçóç [1959], ìåôÜöñ. ÐáððÜò Á., ÁèÞíá: ÍåöÝëç. Gumperz, J. - Hymes D., (åðéì.), (1972), Directions in Sociolinguistics: The Ethnography of Communication, New York: Holt, Rinehart and Winston. Ç Ðéåñßá óôá ÂõæáíôéíÜ êáé Íåüôåñá ×ñüíéá, (1997), ðñáêôéêÜ 1ïõ óõíåäñßïõ, Êáôåñßíç 25 - 28 / 11 / 1993, Åóôßá Ðéåñßäùí Ìïõóþí Êáôåñßíçò, ºäñõìá Åèíéêïý êáé Èñçóêåõôéêïý Ðñïâëçìáôéóìïý, Èåóóáëïíßêç: Êõñéáêßäçò. Ç Ðéåñßá óôá ÂõæáíôéíÜ êáé Íåüôåñá ×ñüíéá, (2002), ðñáêôéêÜ 2ïõ óõíåäñßïõ, Êáôåñßíç 27 - 29 / 11 / 1993, Åóôßá Ðéåñßäùí Ìïõóþí Êáôåñßíçò, Êáôåñßíç: ÔÝñôéïò. Halliday, M.A.K., (1978), Language as Social Semiotic. London: Edward Arnold. Halliday, M.A.K., (1985), An Introduction to Functional Grammar, London: Edward Arnold. Halliday, M.A.K. - Martin, J. R., (1993), Writing Science: Literacy and Discursive Power. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press. Hunt, L, (åðéì.), (1989), The New Cultural History, Berkeley: University of California Press. Ingold T., (1992), “Culture and the perception of the environment”, óôï: Croll E. - Parkin D. (Åðéì.), Bush Base: Forest Farm Culture, Environment and Development, London and New York: Routledge. Êüêêéíïò Ã. - ÁëåîÜêç Å., (åðéì.), (2002), ÄéåðéóôçìïíéêÝò ðñïóåããßóåéò óôç ìïõóåéáêÞ áãùãÞ, ÁèÞíá: Ìåôáß÷ìéï. Êüêêïôáò, Ð. - ÐÞëéïõñáò, Ð. - Ëáèïýñçò, Ä., (2004), «Áíáæçôþíôáò ôï íüçμá ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý áëöáâçôéóμïý», Âéþóéμç ÁíÜðôõîç, ÐåñéâáëëïíôéêÞ Åêðáßäåõóç, ÔïðéêÝò Êïéíùíßåò, 2ï ÓõíÝäñéï Ð.Å.ÅÊ.Ð.Å., Ïõñáíïýðïëç ×áëêéäéêÞò 15 17 / 10 / 2004, CD ðåñéëÞøåùí, 3ç óõíåäñßá, ¸ñåõíåò. Êïõñïõæßäçò Ó., (åðéì.) (2001), ¼ëõìðïò. Êåßìåíá êáé åéêüíåò äýï áéþíùí, Êáôåñßíç: ÐéåñéêÞ ÁíáðôõîéáêÞ Á. Å. Kessing, R.M., (19812), Cultural Anthropology. A Contemporary Perspective, New York: Holt, Rinehart and Winston. Kress, G., (1989), Linguistic processes in sociocultural practice, Oxford: Oxford University Press. Kress, G. - Leeuwen, T. van, (2001á), Multimodal Discourse. The modes and media of contemporary communication, London: Arnold. Kress, G. - Leeuwen, T. van, (2001â), Reading Images. The Grammar of Visual Design, London and N. York: Routledge. Lemke L. J., (1990), Talking Science: Language, Learning, and Values, London: Ablex Publishing. Ìáíïýôóïãëïõ Å., (2001), «Ôï ãåùëïãéêü õðüâáèñï ôçò ðïëéôåßáò Êáôåñßíçò», ÄÞìïò Êáôåñßíçò. 70 ÷ñüíéá (1929 - 1999), Éóôïñßá - Êïéíùíßá - Ðïëéôéóìüò, ðñáêôéêÜ 1ïõ óõíåäñßïõ, Êáôåñßíç 25 - 27 / 11 / 1999, Êáôåñßíç: ÔÝñôéïò, ó. 335 - 343. Ìáñôõñßåò óå ç÷çôéêÝò êáé êéíïýìåíåò áðïôõðþóåéò ùò ðçãÞ ôçò Éóôïñßáò, (1998), ðñáêôéêÜ äéåèíïýò çìåñßäáò, 30 / 5 / 1997, ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí, ÔìÞìá Éóôïñßáò êáé Áñ÷áéïëïãßáò, ÁèÞíá: ÊáôÜñôé. Ìáôóáããïýñáò Ç., (2002), Ç Äéáèåìáôéêüôçôá óôç Ó÷ïëéêÞ Ãíþóç. ÅííïéïêåíôñéêÞ Áíáðëáéóßùóç êáé Ó÷Ýäéá Åñãáóßáò, ÁèÞíá: Ãñçãüñçò. Ìçôóéêïðïýëïõ Â., (2001), «Ãñáììáôéóìüò», óôï: ×ñéóôßäçò, Á. Ö. (åðéì.), Åãêõêëïðáéäéêüò ïäçãüò ãéá ôç Ãëþóóá, Èåóóáëïíßêç: Ê.Å.Ã., ó. 223-229. Moniot, H., (2000), Ç äéäáêôéêÞ ôçò éóôïñßáò [Paris 1993], ìåôÜöñ. ÊÜííåñ Å., ÁèÞíá: Ìåôáß÷ìéï.

ÌðáãÜêçò Ã., (åðéì.), (2000), ÐñïáéñåôéêÜ ÅêðáéäåõôéêÜ ÐñïãñÜììáôá óôç Ó÷ïëéêÞ Åêðáßäåõóç, ÁèÞíá: Ìåôáß÷ìéï. Milton, K., (åðéì.), (1993), Environmentalism. The view from anthropology, London and New York: Routledge. Milton, K. (1996), Environmentalism and Cultural Theory. Exploring the role of anthropology in environmental discourse, London and New York: Routledge. Ong, J. W., (1997), Ðñïöïñéêüôçôá êáé åããñáμáôïóýíç. Ç åêôå÷íïëüãçóç ôïõ ëüãïõ, åðéμ. È. ÐáñáäÝëëçò, ÇñÜêëåéï: Ð.Å. ÊñÞôçò. Ðáðáèáíáóßïõ Å., (2002), «ÓÐH : ÓõìâïëÞ óôçí éóôïñßá åíüò ÷ùñéïý», Ç Ðéåñßá óôá ÂõæáíôéíÜ êáé Íåüôåñá ×ñüíéá, ó. 724 - 837. ÐáðáôáîéÜñ÷çò Å. - ÐáñáäÝëçò È., (åðéì.), (1993), Áíèñùðïëïãßá êáé Ðáñåëèüí. ÓõìâïëÝò óôçí ÊïéíùíéêÞ Éóôïñßá ôçò Íåüôåñçò ÅëëÜäáò, ÁèÞíá: ÁëåîÜíäñåéá. ÐáñèÝíéïò Åðßóêïðïò Êßôñïõò, (1918), ÐåñéãñáöÞ ÅðéóêïðéêÞò ÐåñéöÝñåéáò Êßôñïõò åðß Ôïõñêïêñáôßáò, [öùôïôõðéêÞ áíáôýðùóç ôçò áñ÷éêÞò Ýêäïóçò áðü ôï Âéâëéïðùëåßï “Ï ÖÜñïò - Â. Âñïýæïò” , Êáôåñßíç 1986], åí ÁèÞíáéò. ÑÜðôçò Í., (2000), ÐåñéâáëëïíôéêÞ Åêðáßäåõóç êáé ÁãùãÞ. Ôï Èåùñçôéêü Ðëáßóéï ôùí Åðéëïãþí. ÐåñéâÜëëïí êáé ÊïéíùíéêÝò ÅðéóôÞìåò, ÁèÞíá: ÔõðùèÞôù - Äáñäáíüò. Ñåðïýóç Ì., (2000), «ÄéäáêôéêÝò ðñïóåããßóåéò ôçò ÔïðéêÞò Éóôïñßáò. Éóôïñéêü åñþôçìá êáé áíÜðôõîç ó÷åäßùí åñãáóßáò», Öéëüëïãïò, 102, ôüì, ÊÄ': 590 - 606. Redclift M. - Woodgate G., (2000), The International Handbook of Environmental Sociology, Cheltenham Northampton: Edward Elgar Publishing. Redclift M., (2000), Sustainable Development. Exploring the Contradictions, London and N. York: Routledge. Robertson - Egan, A. - Bloome, D., (2001), Ãëþóóá êáé Ðïëéôéóìüò. Ïé ìáèçôÝò/-ôñéåò ùò åñåõíçôÝò/-ôñéåò, ÁèÞíá: Ìåôáß÷ìéï. ÓêïõôÝñç - ÄéäáóêÜëïõ Í., (1985), Ëáïãñáößá êáé êïéíùíéêÞ éóôïñßá. Ðñïóåããßóåéò óôç íåïåëëçíéêÞ ðáñáäïóéáêÞ êïéíùíßá (ôï ðáñÜäåéãìá ôïõ âïñåéïåëëáäéêïý ÷þñïõ ôïõò ôåëåõôáßïõò áéþíåò ôçò Ôïõñêïêñáôßáò), óçìåéþóåéò, Èåóóáëïíßêç: ÖéëïóïöéêÞ Ó÷ïëÞ, Á.Ð.È. Stables A. - Bishop K., (2001), «Weak and Strong Conceptions of Environmental Literacy: implications for environmental education», Environmental Education Research, v. 7, n. 1 / February 1: 89 - 97. Stables A, (2001), «Language and Meaning in Environmental Education: an overview». Environmental Education Research, v. 7, n. 2: 121 - 128. Tonkin, E., (1992), Narrating our Pasts. The Social Construction of Oral History, Cambridge: Cambridge University Press. Thompson P., (2002), ÖùíÝò áðü ôï ðáñåëèüí. ÐñïöïñéêÞ Éóôïñßá, ìåôÜöñ. Ñ. Â. Ìðïýó÷ïôåí - Í. ÐïôáìéÜíïò, ÁèÞíá: ÐëÝèñïí. ÖëïãáÀôç Å., (åðéì.), (1999), ÐåñéâáëëïíôéêÞ Åêðáßäåõóç óôï Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï, ÁèÞíá: ÕÐÅÐÈ-Äéåýèõíóç Óðïõäþí Ä.Å.-Ýñãï ÅÐÅÁÅÊ: 1.1.ÓÔ.1.Ã: ÁíÜðôõîç Åêðáéäåõôéêïý Õëéêïý ãéá ôçí ÐåñéâáëëïíôéêÞ Åêðáßäåõóç - WWF ÅëëÜò - ºäñõìá ÌðïäïóÜêç. Fairclough, N., (åðéì.), (1996), Critical Language Awareness [1992], London and New York: Longman. Frey K., (1986), Ç ÌÝèïäïò Project, ìåôáöñ. Ê. ÌÜëëéïõ, Èåóóáëïíßêç: Êõñéáêßäçò. ×áñáëáìðüðïõëïò Á.- ×áôæçóáââßäçò Ó., (1997²), Ç äéäáóêáëßá ôçò ëåéôïõñãéêÞò ÷ñÞóçò ôçò ãëþóóáò. Èåùñßá êáé ðñáêôéêÞ åöáñìïãÞ, Èåóóáëïíßêç: Êþäéêáò. ×ñõóáößäçò Ê., (1998), ÂéùìáôéêÞ - ÅðéêïéíùíéáêÞ Äéäáóêáëßá. Ç ÅéóáãùãÞ ôçò Ìåèüäïõ Project óôï Ó÷ïëåßï, ÁèÞíá: Gutenberg. Watson, R. A., (1969), Man and nature: An Anthropological essay in human ecology, N. Õork: Harcourt.

Ðñüëïãïò ÊÜèå ðñüãñáììá ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò áðïôåëåß åí äõíÜìåé ðçãÞ äçìéïõñãéêþí äñáóôçñéïôÞôùí óôï ó÷ïëåßï. Ìðïñåß íá êéíçôïðïéÞóåé âéùìáôéêÝò êáé åñåõíçôéêÝò åêðáéäåõôéêÝò äéáäéêáóßåò, ïé ïðïßåò óõíÞèùò ëåßðïõí áðü ôç óçìåñéíÞ ó÷ïëéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, õðü ôçí ðñïûðüèåóç üôé èá ó÷åäéáóôåß óõóôçìáôéêÜ óå ìåèïäïëïãéêü, èåùñçôéêü êáé áîéïëïãéêü åðßðåäï. Ðéóôåýïõìå üôé ç õðïóôÞñéîç ðïõ ðáñÝ÷åé ó´ áõôÞí ôçí êáôåýèõíóç ôï ÐáíåðéóôÞìéï Áéãáßïõ, ìå ôï ðñüãñáììá «Ó÷ïëéêÜ ÐñïãñÜììáôá ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò» (ÓÐÐÅ), óôï ðëáßóéï ôïõ ÅÐÅÁÊ 2 ôïõ Õðïõñãåßïõ Ðáéäåßáò êáé ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò, áðïôåëåß óçìáíôéêüôáôç óõìâïëÞ óôçí åîÝëéîç åí ãÝíåé ôïõ èåóìïý ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò óôçí ÅëëÜäá. Ôï ó÷ïëåßï ìáò óõììåôÝ÷åé ãéá äåýôåñç ÷ñïíéÜ óôá ÓÐÐÅ ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áéãáßïõ. Ðñéí äýï ÷ñüíéá, ôç ó÷ïëéêÞ ÷ñïíéÜ 2003 - ´04, óõììåôåß÷áìå ìå ôï ðñüãñáììá: «Ï ëüöïò ìå ôçí ðáëéÜ åêêëçóßá óôç æùÞ ôïõ ÷ùñéïý ìïõ. Åñåõíþ ôï ðáñåëèüí êáé ôï ðáñüí. Ðñïôåßíù ëýóåéò ãéá ôï ìÝëëïí». Ôç öåôéíÞ ÷ñïíéÜ 2005 - ´06 óõììåôÝ÷ïõìå ìå ôï ðñüãñáììá «ÁöçãÞóåéò êáé öùôïãñáößåò ãéá ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ôüðïõ ìïõ». ¼ðùò óõíÝâç êáé ìå ôï ðñïçãïýìåíï ðñüãñáììá, ðáñÜëëçëá ìå ôï öÜêåëï ôùí äñáóôçñéïôÞôùí åêäßäïõìå êé Ýíáí ôüìï, óôïí ïðïßï áíáëýïõìå ôïõò óôü÷ïõò, ôç ìåèïäïëïãßá, ôçí ðïñåßá ôïõ ðñïãñÜììáôïò, ôï áîéïëïãéêü ðëáßóéï, áëëÜ ðñïóåããßæïõìå èåùñçôéêÜ êé Ýíá ãåíéêüôåñï æÞôçìá, ôï ïðïßï ó÷åôßæåôáé ìå ôï ðñüãñáììá. Óôïí ðñïçãïýìåíï ôüìï ôï êýñéï èÝìá Þôáí ï äéåðéóôçìïíéêüò ó÷åäéáóìüò ôùí ðñïãñáììÜôùí ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò óôïí ðáñüíôá, üðùò äçëþíåé êáé ï õðüôéôëïò, ôï èÝìá Þôáí ïé ó÷Ýóåéò åèíïãñáöéêÞò Ýñåõíáò, åéêüíáò êáé ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò. Áðü ôç óôéãìÞ ðïõ ôï èÝìá ôïõ ðñïãñÜììáôïò óõí-äéáìïñöþèçêå ìå ôïõò ìáèçôÝò/ôñéåò, ìÜò áðáó÷üëçóáí åîßóïõ ôá ðñáêôéêÜ, åêðáéäåõôéêÜ æçôÞìáôá ìåèïäïëïãßáò üóï êáé ôï èåùñçôéêü ôïõò õðüâáèñï. Óå ðïëëÝò ìÜëéóôá ðåñéðôþóåéò ç åîÜñôçóç ôïõ åíüò áðü ôï Üëëï Þôáí Üìåóç. Ãé´ áõôü êáé áíáôñÝîáìå óôçí îÝíç êõñßùò âéâëéïãñáößá ãéá íá äéáóáöçíßóïõìå ðïëëÜ èåùñçôéêÜ æçôÞìáôá, üðùò ôùí äéåðéóôçìïíéêþí äéáóõíäÝóåùí áíÜìåóá óôï ðåñéâÜëëïí, óôçí åèíïãñáößá, óôçí åéêüíá êáé óôéò ðïëéôéóìéêÝò óðïõäÝò. Ðéóôåýïõìå üôé èá áðïâåß ÷ñÞóéìç ç ôáõôü÷ñïíç ðáñïõóßáóç ôùí ðñáêôéêþí åêðáéäåõôéêþí áðïôåëåóìÜôùí ôïõ ðñïãñÜììáôïò ðïõ õëïðïéÞóáìå, ìå ôéò èåùñçôéêÝò ðñïóåããßóåéò. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ìðïñåß ç ðñïóðÜèåéÜ ìáò íá óõìâÜëëåé ãåíéêüôåñá óôç óõæÞôçóç ãéá ôç ìåèïäïëïãßá ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò. Èá èÝëáìå íá åõ÷áñéóôÞóïõìå èåñìÜ üëïõò üóïõò âïÞèçóáí ãéá ôçí õëïðïßçóç ôïõ

ðñïãñÜììáôïò. ôï ÐáíåðéóôÞìéï Áéãáßïõ, ôï Ê.Ð.Å Óôõëßäáò (èåìáôéêü äßêôõï: «ÃåùðåñéâáëëïíôéêÜ - ÃåùìõèïëïãéêÜ ìïíïðÜôéá»), ôï ÄÞìï Äßïõ, ôï Óýëëïãï ÃïíÝùí êáé Êçäåìüíùí ôïõ Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ Êïíôáñéþôéóóáò, ôïí ðïëéôéóôéêü óýëëïãï Êïíôáñéþôéóóáò «Ïé Ðßåñåò», ôïí ê. ÉùÜííç Ïñãáíüðïõëï, õðåýèõíï ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò íïìïý Ðéåñßáò, ôïí ê. ÉùÜííç ÄçìçôñéÜäç, õðåýèõíï ðïëéôéóôéêþí èåìÜôùí íïìïý Ðéåñßáò, ôçí ê. Ñßêç Âáí Ìðïýó÷ïôåí êáé ôçí ê . ÁíèÞ ÔóéñïãéÜííç, óôï ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëßáò, ôçí ê. Åëåïíüñá ÓêïõôÝñç - ÄéäáóêÜëïõ, óôï Á.Ð.È. êáé ôïõò ðëçñïöïñçôÝò/ôñéåò: Íéêüëáï ÊáñáèÜíï, Áéêáôåñßíç ÊáñáèÜíïõ, ÖùôåéíÞ Áíáãíùóôïðïýëïõ, Óôáõñïýëá ÊõñÜíôæç, Ìáñßá ÃåñïíÜôóéïõ, ÁíÝóôç Ìéíôü, ×ñõóïýëá Êáñãéþôç, Ãñçãüñç Ðáðá÷ñÞóôï, Êùíóôáíôßíï Âïýëãáñç, Ìáñßá Ãêñéìïýëá, ÁèáíÜóéï Êùíóôáíôßíïõ, ð. ÄçìÞôñéï åöçìÝñéï É.Í. áãßïõ ÈùìÜ Êïíôáñéþôéóóáò. Èá Þèåëá üìùò êõñßùò íá åõ÷áñéóôÞóù ôïõò/ôéò ìáèçôÝò/ôñéåò ðïõ óõììåôåß÷áí åðß Ýîé ìÞíåò óõíå÷þò óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ ïìÜäá, ïëüøõ÷á ìå êÝöé êáé äçìéïõñãéêüôçôá, óðáôáëþíôáò ðïëëÝò þñåò áðü ôïí åëåýèåñï ÷ñüíï ôïõò: ¸âåëéí Óôáëßêá, Åëåõèåñßá ÍÜôóéïõ, Ðáíáãéþôç ÊáñáèÜíï, ÂáããÝëç Ðáðáäçìçôñßïõ, ÑáöáÝëá Ìðáñìðáãåùñãïðïýëïõ (Ä´ ôÜîç). Ðáíáãéþôá ÉùÜííïõ, ÁèçíÜ Áãáèüãëïõ (Å´ ôÜîç). Óôáõñïýëá ÊõñÜíôæç, ÅëÝíç Æáëïýìç, Ìáôßíá Ôñéêáëïðïýëïõ, Çñþ Ìéíôïý, Óïößá ÊáñáëÞ, Áðïóôïëßá Ìé÷áëïý, Ãéþñãï Áðïóôïëüðïõëï (Óô´ ôÜîç). ÔåëéêÜ ôï ìåãáëýôåñï êÝñäïò áðü ôçí êïéíÞ ðñïóðÜèåéá äåí Þôáí ïýôå ôá êáôáãñáììÝíá áðïôåëÝóìáôá ïýôå ïé áîéïëïãçìÝíåò äñáóôçñéüôçôåò. Ôï ïõóéáóôéêüôåñï «ôåëéêü ðñïúüí» Þôáí ôá âéþìáôá êáé ïé åêðáéäåõôéêÝò «åêðëÞîåéò», ðïõ ìüíï ôá ðñïáéñåôéêÜ åêðáéäåõôéêÜ ðñïãñÜììáôá ìðïñïýí íá ðñïóöÝñïõí. Íéêüëáïò Ãñáßêïò

1. ÈÝìá êáé åêðáéäåõôéêïß óôü÷ïé 1. 1. Ç åðéëïãÞ ôïõ èÝìáôïò êáé ïé äéáóôÜóåéò ôïõ Ïé «ÁöçãÞóåéò êáé ïé öùôïãñáößåò ãéá ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ôüðïõ ìïõ», Þôáí Ýíá ðñüãñáììá ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò, ðïõ åß÷å ùò âáóéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ôçí áîéïðïßçóç åèíïãñáöéêþí, ðñïöïñéêþí êáé åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí óôç äéáäéêáóßá ðåñéâáëëïíôéêïý ãñáììáôéóìïý ôùí ðáéäéþí. Áðü ôçí ðñþôç ìáôéÜ ôï èÝìá ôïõ ðñïãñÜììáôïò öáßíåôáé ìÜëëïí áóõíÞèéóôï. ¹ôáí üìùò åðéëïãÞ ôùí ßäéùí ôùí ðáéäéþí, ðïõ åèåëïíôéêÜ óõììåôåß÷áí óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ ïìÜäá. Ôï ãåãïíüò âÝâáéá áõôü äåí Þôáí ôõ÷áßï, áëëÜ ó÷åôßæåôáé ìå ôéò ðñïçãïýìåíåò åêðáéäåõôéêÝò åìðåéñßåò ôùí ðåñéóóüôåñùí áðü ôá ðáéäéÜ, ôá ïðïßá åß÷áí óõììåôÜó÷åé óå ÓÐÐÅ ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áéãáßïõ, ðñéí áðü äýï ÷ñüíéá êáé óå Üëëá ðñïáéñåôéêÜ ðñïãñÜììáôá ðáëáéüôåñá. ÓõãêåêñéìÝíá ïé ìáèçôÝò/ôñéåò ôçò Óô´ ôÜîçò äéäÜ÷èçêáí ãéá ìßá äéåôßá ôï ðñüãñáììá ëåéôïõñãéêÞò äéäáóêáëßáò ôçò ãëþóóáò, óôï ïðïßï áó÷ïëÞèçêáí ìåôáîý Üëëùí ìå ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò êáé ðïëõôñïðéêÜ êåßìåíá1. Óôéò ðñïðáñáóêåõáóôéêÝò óõíáíôÞóåéò ðïõ Ýãéíáí, ìå óôü÷ï ôçí ðñáãìáôïðïßçóç êáôÜ ôç öåôéíÞ ÷ñïíéÜ åíüò ðñïãñÜììáôïò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò, ôá ðáéäéÜ åîÝöñáóáí ôçí åðéèõìßá ôïõò í´ áó÷ïëçèïýí ìå êÜðïéï èÝìá ôïðéêïý åíäéáöÝñïíôïò, ðïõ èá åß÷å üìùò ó÷Ýóç ìå ôç ÷ñÞóç çëåêôñïíéêþí ìÝóùí (DVD, âéíôåïêÜìåñáò, öùôïãñáöéêÞò ìç÷áíÞò ê.ë.ð.). ÂÝâáéá Ýãéíáí áñêåôÝò óõæçôÞóåéò ãéá íá áðïóáöçíéóôïýí áõôÝò ïé áðüøåéò êáé íá ðÜñïõí ôçí ôåëéêÞ ôïõò ìïñöÞ. ÔåëéêÜ ôá ðáéäéÜ áðïöÜóéóáí í´ áó÷ïëçèïýí ìå ôçí êéíïýìåíç åéêüíá êáé ôç öùôïãñáößá êáé íá ðáñÜãïõí ôéò äéêÝò ôïõò âéíôåïôáéíßåò, ó÷åôéêÜ ìå ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ÷ùñéïý êáé ôéò êáèçìåñéíÝò ôïõò åìðåéñßåò. Óôçí ðïñåßá ôïõ ðñïãñÜììáôïò áíôéëÞöèçêáí óôçí ðñÜîç üôé ïé åèíïãñáöéêÝò êáôáãñáöÝò ìå âÜóç ôçí åéêüíá åêôüò áðü åõ÷Üñéóôï «ðáé÷íßäé» áðïôåëïýí êáé ôåêìÞñéá, ôá ïðïßá ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí ùò åñìçíåõôéêÜ åñãáëåßá ôùí áëëáãþí óôéò íïïôñïðßåò ôùí êáôïßêùí Ýíáíôé ôïõ öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôùí äéá÷ñïíéêþí ìåôáâïëþí óôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí. Ôï èÝìá ðñïóöåñüôáí ãéá åðß ôüðïõ Ýñåõíá êáé êáôáãñáöÝò, åèíïãñáöéêïý, ðåñéâáëëïíôéêïý êáé ðïëéôéóìéêïý ôýðïõ, ìå äéáóôÜóåéò ïéêïëïãéêÝò, êïéíùíéêÝò, ðïëéôéóìéêÝò, âéùìáôéêÝò êáé åðéêïéíùíéáêÝò. Ôá ðáéäéÜ êáôáíüçóáí ôç äéá÷ñïíéêÞ óçìáóßá ôùí ó÷Ýóåùí áëëçëåðßäñáóçò áíèñùðïãåíïýò êáé öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôïõ ñüëïõ ôïõò óôç äéáôÞñçóç ôçò ïéêïëïãéêÞò éóïññïðßáò, üðùò åðßóçò êáé ôç óçìáóßá áíÜëçøçò ðñïóùðéêþí êáé óõëëïãéêþí äñÜóåùí ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôùí óçìåñéíþí ôïðéêþí ðåñéâáëëïíôéêþí ðñïâëçìÜôùí. Ç åñìçíåßá åèíïãñáöéêþí ðçãþí óõíôÝëåóå óôçí êáôáíüçóç ôùí ôïðéêþí ðïëéôéóìéêþí íïïôñïðéþí, áîéþí êáé óõìðåñéöïñþí óôïí Üîïíá ôïõ

÷ñüíïõ. ÅðéðëÝïí ç åõáéóèçôïðïßçóç óå èÝìáôá ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôï Üìåóï ôïðéêü ðåñéâÜëëïí ôùí ðáéäéþí âïÞèçóå óçìáíôéêÜ óôçí êáôáíüçóç ôùí ïéêïëïãéêþí æçôçìÜôùí óå åèíéêü êáé ðáãêüóìéï åðßðåäï. ÓçìáíôéêÞ Þôáí êáé ç äéåðéóôçìïíéêÞ äéÜóôáóç ôïõ èÝìáôïò. Óôçí ðïñåßá åöáñìüóôçêáí åêðáéäåõôéêÝò ðñáêôéêÝò áðü ôç ìåèïäïëïãßá ôçò ðñïöïñéêÞò éóôïñßáò, ìÝèïäïé åñìçíåßáò åéêïíéóôéêþí ðçãþí êáé åöáñìïãÝò áðü ôçí åèíïãñáöéêÞ Ýñåõíá. 1. 2. Ôï öõóéêü êáé ôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí ôçò Êïíôáñéþôéóóáò Ç Êïíôáñéþôéóóá êáé ç ðåñéï÷Þ ôçò, ðïõ Þôáí ôï áíôéêåßìåíï ôïõ ðñïãñÜììáôïò, åßíáé Ýíá ôõðéêü ÷ùñéü ôçò êåíôñéêÞò Ðéåñßáò, ìå ðëçèõóìü ãýñù óôéò äýï ÷éëéÜäåò êáôïßêïõò. Åßíáé Ýäñá ôïõ ÄÞìïõ Äßïõ, ï ïðïßïò ðåñéëáìâÜíåé óõíïëéêÜ åðôÜ ïéêéóìïýò êáé åêôåßíåôáé ðñïò ôá íüôéá ìÝ÷ñé ôïõò ðñüðïäåò ôïõ Ïëýìðïõ êáé âüñåéá ìÝ÷ñé ôá üñéá ôçò Êáôåñßíçò ðñùôåýóáò ôïõ íïìïý. Ôï ÷ùñéü áðïôåëåßôáé ïõóéáóôéêÜ áðü äýï óõíïéêéóìïýò, üðùò áõôü äéáêñßíåôáé êáé óôï ôïðïãñáöéêü äéÜãñáììá (âë. ó. 54). ÁíáôïëéêÜ ìå ôçí ïñèïãþíéá ñõìïôïìßá åßíáé ï íåüôåñïò óõíïéêéóìüò ôùí Ìéêñáóéáôþí ìå êÝíôñï ôïí íáü ôïõ áãßïõ ÈùìÜ êáé äõôéêüôåñá ï ðáëáéüôåñïò, ôùí íôüðéùí, ìå êÝíôñï ôïí ðáëáéüôåñï êáé ôïí íåüôåñï íáü ôçò áãßáò ÐáñáóêåõÞò. Ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõ ïéêéóìïý âñßóêåôáé óôïí êÜìðï êáé ôï õðüëïéðï óôéò ðëáãéÝò äýï ëüöùí ôïõ áãßïõ Áèáíáóßïõ, üðïõ êáé ôï ïìþíõìï ìåôáâõæáíôéíü åîùêëÞóé êáé ßóùò èÝóç áêüìá ðáëáéüôåñïõ éåñïý, êáé ôçò Ðáíáãßáò, üðïõ êáé ï ïìþíõìïò âõæáíôéíüò íáüò. Ïé ëüöïé áðïôåëïýí ôìÞìáôá ôçò ìåãÜëçò ðïëýðôõ÷çò êáé óôåíüìáêñçò ëïöïóåéñÜò ôïõ Áäñéáíïý, ç ïðïßá îåêéíÜ áíáôïëéêÜ áðü ôï ÷ùñéü ÍÝá ¸öåóï (Óôïõðß) êáé öôÜíåé äõôéêÜ óôá ÐéÝñéá üñç óôá ïðïßá êáé åíóùìáôþíåôáé. Ç ëïöïóåéñÜ äéáéñåß åãêÜñóéá ôçí Ðéåñßá óå äýï ôìÞìáôá ôçí íüôéá êáé ôç âüñåéá. ÐáñÜëëçëá ìå ôç ëïöïóåéñÜ êáé áðü ôç âüñåéá ðëåõñÜ ôçò ñÝåé ï ðïôáìüò ÌáõñïíÝñé, ðïõ ÷ýíåôáé óôï Èåñìáúêü. Áðü ôçí íüôéá ðëåõñÜ ôçò Êïíôáñéþôéóóáò êáé ëßãï Ýîù áðü ôï ÷ùñéü äéÝñ÷åôáé ï ÷åßìáññïò ÎåñïëÜêé, ï ïðïßïò ðáñÜ ôá êáôÜ êáéñïýò áíôéðëçììõñéêÜ Ýñãá óõíå÷ßæåé íá ðñïîåíåß óïâáñÝò êáôáóôñïöÝò óôçí êáëëéåñãÞóéìç ðåñéï÷Þ ìåôÜ áðü äõíáôÝò êáé ðáñáôåôáìÝíåò íåñïðïíôÝò, ïé ïðïßåò åßíáé óõíçèéóìÝíåò óôéò ðáñïëýìðéåò ðåñéï÷Ýò2 . ÃåùëïãéêÜ ï ïéêéóìüò åðéêÜèåôáé óå äýï äéáöïñåôéêÜ ãåùëïãéêÜ óôñþìáôá. Ôï ôìÞìá ðïõ âñßóêåôáé óôïõò ëüöïõò áðïôåëåßôáé áðü êñïêáëïëáôõðïðáãÞ ðåôñþìáôá, ìÜñãåò, Üììï êáé êõñßùò Üñãéëï, ðïõ äéáêñßíåôáé åìöáíþò óôéò ðëáãéÝò ôïõ ëüöïõ ôçò Ðáíáãßáò. Ôï ðåäéíü ôìÞìá áðïôåëåßôáé áðü áóôáèåßò áëëïõâéáêÝò áðïèÝóåéò. Óôçí ïõóßá ãåùëïãéêÜ üëç ç ðåñéï÷Þ áðïôåëïýóå ôìÞìá ôçò ìåãÜëçò ëåãüìåíçò «ëßìíçò ôïõ Èåñìáúêïý», ðïõ ó÷çìáôßóôçêå ôçí ðåñßïäï ôïõ ÌÝóïõ Ìåéüêáéíïõ êáé äéáìïñöþèçêå óôáäéáêÜ óå ðåäéÜäá ìå Ýíá ðá÷ý óôñþìá éæçìÜôùí, ôá ïðïßá ó÷çìáôßóôçêáí áðü ôçí áðïóÜèñùóç ôùí

óêëçñüôåñùí ðåôñùìÜôùí ôùí Ðéåñßùí êáé ôïõ Ïëýìðïõ áðü ôçí ðåñßïäï ôïõ ÌÝóïõ Áíþôåñïõ Ôåôáñôïãåíïýò êé åîÞò (Ìáíïýôóïãëïõ, 2001: 341 - 342). Ïé ðëçñïöïñßåò ìáò ãéá ôç ìïñöÞ ôïõ ïéêïóõóôÞìáôïò ôçò ðåñéï÷Þò êáôÜ ôïõò ï

éóôïñéêïýò ÷ñüíïõò åßíáé ðïëý ëßãåò. Óôïí 1 áéþíá ì.×. ï ñùìáßïò ÃÜéïò Ðëßíéïò Óåêïýíäïò óôç ÖõóéêÞ Éóôïñßá ôïõ èåùñïýóå üôé ç Ðéåñßá ðÞñå ôï üíïìÜ ôçò áðü ôá ðïëëÜ äÝíôñá êáé ôá ðëïýóéá âïóêïôüðéá ôçò. ºóùò äÜóç ìå äñýåò íá êÜëõðôáí êõñßùò ôéò ëïöþäåéò ðåñéï÷Ýò ôçò Ðéåñßáò óå üëç ôç äéÜñêåéá ôçò áñ÷áéüôçôáò. ÂÝâáéá ç åõñÝùò äéáäïìÝíç èåùñßá üôé üëç ç ÅëëÜäá Þôáí êÜðïôå ìéá åýöïñç äáóùìÝíç ÷þñá, ìå ðëïýóéá ÷ëùñßäá, ç ïðïßá êáôáóôñÜöçêå áðü ôçí áíèñþðéíç åðÝìâáóç ìÝ÷ñé ôïõò ðñþôïõò ìåôá÷ñéóôéáíéêïýò ÷ñüíïõò áðü ôçí áðïóÜèñùóç, ôçí õëïôüìçóç êáé ôçí õðåñâüóêçóç åßíáé éäéáßôåñá äåëåáóôéêÞ ãéá ôïõò ðåñéâáëëïíôïëüãïõò, ïé ïðïßïé èåùñïýí ãåíéêüôåñá ôéò ðáñáìåóïãåéáêÝò ÷þñåò ùò ÷áñáêôçñéóôéêü ðáñÜäåéãìá ôçò áëüãéóôçò åêìåôÜëëåõóçò ôçò öýóçò áðü ôïí Üíèñùðï, üìùò ïé áðïäåßîåéò åßíáé åëÜ÷éóôåò ãéá ôçí åðéâåâáßùóç áõôÞò ôçò èåùñßáò. Ïé áñ÷áßïé óõããñáöåßò ìéëïýí ãéá ôçí ðëïýóéá ÷ëùñßäá ôçò ðåñéï÷Þò ìüíï êáôÜ ôçí ìõèïëïãéêÞ åðï÷Þ êé ü÷é ãéá ôïõò éóôïñéêïýò ÷ñüíïõò. Ï Russell Meiggs õðïóôÞñéîå ìå ðåéóôéêüôçôá üôé ç åíáðïìåßíáóá âëÜóôçóç ôçò ÅëëÜäáò áðïøéëþèçêå óõóôçìáôéêÜ ìüíï áðü ôá ìÝóá ôïõ 19ïõ áéþíá êé åîÞò, üôáí ãéá ôç ìåôáöïñÜ ôçò îõëåßáò âïçèïýóáí éäéáßôåñá ôá íÝá ìåôáöïñéêÜ ìÝóá 3. Êáé áõôü éó÷ýåé ðéèáíüôáôá êáé ãéá ôçí Ðéåñßá. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ç âëÜóôçóç ôùí ðáñáèáëÜóóéùí ðåñéï÷þí ôçò ÅëëÜäáò Þäç áðü ôïõò êëáóéêïýò ÷ñüíïõò Þôáí ç ìåóïãåéáêÞ ìáêßá, ìå ôïõò ÷áìçëïýò èÜìíïõò êáé ôá öõëëïâüëá äÝíôñá, ôá ïðïßá ìðïñïýí íá áíáðôõ÷èïýí ðÜñá ðïëý óå ðåñéüäïõò üðïõ ç áíèñþðéíç åðÝìâáóç åßíáé ìéêñÞ. ÓõãêåêñéìÝíá ãéá ôç ëïöþäç ðåñéï÷Þ ôçò Êïíôáñéþôéóóáò ç óçìåñéíÞ ÷ëùñßäá áíÞêåé óôçí êáôçãïñßá ôçò ðáñáìåóïãåéáêÞò æþíçò âëÜóôçóçò (quercetalia pubescentis). Ç æþíç áõôÞ åßíáé óõíÝ÷åéá ôçò ÷áìçëüôåñçò, ðáñáëéáêÞò æþíçò êáé ðñïçãåßôáé ôçò øçëüôåñçò ïñåéíÞò æþíçò ôçò ïîõÜò êáé ôçò åëÜôçò. Óå áõôÞí áíÞêïõí ðåñéï÷Ýò ëïöþäåéò êáé õðïïñåéíÝò ðñïò ôï åóùôåñéêü ôçò ÷þñáò. Ôá êõñéüôåñá öõôÜ ôçò åßíáé èáìíþíåò êáé ðïõñíÜñéá. Ç ðåäéíÞ ðåñéï÷Þ Ý÷åé óÞìåñá êáëëéÝñãåéåò êõñßùò êáðíïý êáé âáìâáêéïý êáé ìåñéêÜ âïóêïôüðéá äõôéêüôåñá. Ãéá ôçí ôý÷ç ôçò ÷ëùñßäáò ôçò ðåñéï÷Þò ôá íåüôåñá ÷ñüíéá åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÝò ïé ìáñôõñßåò ôùí ðåñéçãçôéêþí ðçãþí, óôéò ïðïßåò äéáðéóôþíïõìå üôé ìÝ÷ñé êáé ôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá õðÞñ÷å ðõêíü äÜóïò äñõüò êáé Üëëùí äÝíôñùí óôïõò ëüöïõò ôçò ðåñéï÷Þò. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 19ïõ áéþíá ï ¢ããëïò ãéáôñüò êáé ðåñéçãçôÞò Henry Holland ìåôÜ ôï ðÝñáóìÜ ôïõ áðü ôçí ðåñéï÷Þ Ýãñáöå: «Ç ðåñéï÷Þ áõôÞ [äçëáäÞ ç Ðéåñßá] ðïõ ìðïñåß íá èåùñçèåß ôìÞìá ôçò ìåãÜëçò ðåäéÜäáò ôçò Ìáêåäïíßáò åßíáé åýöïñç, Ý÷åé åõ÷Üñéóôç üøç êáé êáëýðôåôáé áðü äÝíôñá óå ìåãÜëç Ýêôáóç. Áðü áõôü ôï ìÝñïò ôçò áêôÞò êõñßùò êáé áðü ôïõò ðéï êïíôéíïýò

ðñüðïäåò ôïõ Ïëýìðïõ êáé ôçò ¼óóáò ðñïÝñ÷åôáé ç îõëåßá, ðïõ áðïôåëåß Ýíáí ðïëý óçìáíôéêü êëÜäï ôïõ åîáãùãéêïý åìðïñßïõ ôçò Èåóóáëïíßêçò. ÌåñéêÝò áðü ôéò êáóôáíéÝò êáé ôá ðëáôÜíéá ðïõ ðñïóðåñÜóáìå êáôÜ ôçí ðïñåßá ìáò åßíáé ðïëý áîéüëïãïõ ìåãÝèïõò, åíþ ðáñáôçñÞóáìå êáé ìåñéêÝò âåëáíéäéÝò ðïëý êáôÜëëçëåò ãéá ôç íáõðÞãçóç ðëïßùí»4. Áñãüôåñá óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá ï éóôïñéêüò êáé öéëüëïãïò Ôñýöùí Åõáããåëßäçò åðéóêÝöèçêå áñêåôÝò öïñÝò ôçí Ðéåñßá. Óå ìßá ôïõ ðåñéÞãçóç Ýöèáóå óôçí Êïíôáñéþôéóóá ðåñíþíôáò áðü ôï ÌïíáóôÞñé ôçò ÐÝôñáò êáé ôçí ÊÜôù ÌçëéÜ, áêïëïõèþíôáò Ýíá äñüìï ðïõ äéÝó÷éæå ôç ëïöïóåéñÜ ôïõ Áäñéáíïý. ¸ãñáöå ãéá ôçí Êïíôáñéþôéóóá ôá åîÞò: «Åíôåýèåí ðñïò ôá ÍÁ ïäüò âáôÞ Üãåé, åí ìÝóù äÜóïõò äñõþí, åéò ôï ÷ùñßïí Êïíäïõñéþôéóóá, åí ôù íáþ ôçò ïðïßáò áíåõñßóêïíôáé óôÞëáé åíåðßãñáöáé êáé Üëëá ëåßøáíá áñ÷áßá, Üôéíá ï Heuzey èåùñåß ùò ôá ôçò áñ÷áßáò ðüëåùò ÁôÝñá»5. Áñãüôåñá óôç äéÜñêåéá ôïõ 20ïõ áéþíá ôï äÜóïò áõôü ðåñéïñßóôçêå êáôÜ ðïëý ìÝ÷ñé êáé ôï ôÝëïò ôçò äåêáåôßáò ôïõ '60, ïðüôå áñ÷ßæåé ìßá ðñïóðÜèåéá ó÷åôéêÞò áíáäÜóùóçò ôçò ðåñéï÷Þò êáé êõñßùò ôïõ ëüöïõ ôïõ Áãßïõ Áèáíáóßïõ. Ï ðåñéïñéóìüò ôçò áëüãéóôçò âïóêÞò êáé îýëåõóçò åß÷å ùò áðïôÝëåóìá íá áíáðôõ÷èïýí ðåñéóóüôåñï ôá ðïõñíÜñéá êáé ç ÷áìçëÞ âëÜóôçóç ôùí ëüöùí êé áõôü öáßíåôáé êáèáñÜ åÜí óõãêñéèïýí öùôïãñáößåò ôçò äåêáåôßáò ôïõ '50 ìå ôç óçìåñéíÞ êáôÜóôáóç. Áðü ôç ÷ëùñßäá ôçò ðåñéï÷Þò åíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæïõí ôá äýï ìïíáäéêÜ äåíäñþäç ðïõñíÜñéá ëßãï Ýîù áðü ôï äõôéêü ðåñßâïëï ôïõ íáïý ôçò Ðáíáãßáò. Ôá ðïõñíÜñéá êáôÜöåñáí íá áíáðôõ÷èïýí óå äÝíäñá êáé íá îåðåñÜóïõí ôç óõíÞèç èáìíþäç ìïñöÞ, ãéáôß âñßóêïíôáí äßðëá óôï íáü óå ÷þñï ðïõ ïé êÜôïéêïé èåùñïýóáí éåñü êáé ãé´ áõôü äåí Ýöåñíáí ôá êïðÜäéá ôïõò. Ôá äýï áõôÜ áéùíüâéá äÝíôñá èá ðñÝðåé áðáñáßôçôá íá êçñõ÷èïýí ùò ìíçìåßá ôçò öýóçò êáé íá ðñïóôáôåõèïýí áêñéâþò üðùò êáé ï íáüò (Ãñáßêïò 2004â : 46). Åßíáé ãíùóôü üôé ìÝ÷ñé êáé ôá ðñþôá ìåôáðïëåìéêÜ ÷ñüíéá Ýíá ìåãÜëï ôìÞìá ôçò íïôéáíáôïëéêÞò ðåäéÜäáò ôçò Êïíôáñéþôéóóáò ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôçò Êáñßôóáò êáé ôïõ Äßïõ Þôáí âïýñêïò êáé ç ðåñéï÷Þ ìáóôéæüôáí áðü ôçí åëïíïóßá. Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÞ ç ìáñôõñßá ïõ

ôïõ Ðïõêåâßë, ï ïðïßïò óôéò áñ÷Ýò ôïõ 19 áéþíá Ýãñáöå ãéá ôï ðÝñáóìÜ ôïõ áðü ôçí ðáñáëéáêÞ Ðéåñßá ôá åîÞò: «Êáèþò áðïìáêñõíüìáóôå áðü áõôü ôï áãêõñïâüëé, ôï ïðïßï èá ìðïñïýóáìå íá ÷áñáêôçñßóïõìå êáé óáí ëéìÜíé ôïõ Ðëáôáìþíá, ðåæïðïñïýìå óå ðåäéÜäá, ìÝóá áðü âáëôþäåò Ýäáöïò, áöÞíïíôáò áñéóôåñÜ ìáò ôá ÷áìçëüôåñá ðëáôþìáôá ôïõ Ïëýìðïõ, ðïõ åîáöáíßæïíôáé ðñïò ôá âïñåéïäõôéêÜ. Áêïëïõèïýìå êáôÜ äéáóôÞìáôá ôçí áêñïèáëáóóéÜ êáé äýï ëåýãåò [Ýíôåêá ðåñßðïõ ÷éëéüìåôñá] ðñïò ôçí Êáôåñßíç, äéáó÷ßæïõìå ìÝóá áðü ôçí êïßôç ôïõ ôïí Óöåôßëç Óïõ [ðïôáìü ÐÝëéêá], ÷ùñéóìÝíï óå äõï ðáñáðïôÜìïõò, ïé ïðïßïé ó÷çìáôßæïõí ìéá ëßìíç ðñéí åêâÜëëïõí óôï Èåñìáúêü Êüëðï»6. Ôçí ßäéá ðåñßðïõ åðï÷Þ êáé óõãêåêñéìÝíá ôï 1812 Ýíáò Üëëïò ðåñéçãçôÞò ï ¸íôïõáñíô ÍôÜíéåë Êëáñê

ðåñíþíôáò áðü ôçí Ðéåñßá Ýäéíå ðáñüìïéåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôï âáëôþäåò Ýäáöïò ôçò ðáñáëéáêÞò æþíçò: «Ôáîéäåýïíôáò êáôÜ ìÞêïò ôçò äõôéêÞò áêôÞò ôïõ Èåñìáúêïý êüëðïõ [äçë. óôéò áêôÝò ôçò Ðéåñßáò], üëç ç ðåñéï÷Þ áðü ôï óôüìéï ôïõ Ðçíåéïý ùò åêåßíï ôïõ Áîéïý, åßíáé ìéá åëþäçò ðåäéÜäá, ðïõ óõíäÝåôáé óôç äõôéêÞ ôçò ðëåõñÜ ìå ôçí ïñïóåéñÜ ôïõ Ïëýìðïõ»7. ÓôáäéáêÜ áðü ôç äåêáåôßá ôïõ ´30 êáé áêüìá ðåñéóóüôåñï áðü ôç äåêáåôßá ôïõ ´50 ê.å. ôá Ýëç áðïîçñÜíèçêáí êáé ìåôáôñÜðçêáí óå êáëëéåñãÞóéìï Ýäáöïò. Ôï åõìåóïãåéáêü ïéêïóýóôçìá ôçò ðåñéï÷Þò óõìðëçñþíåôáé áðü ôçí ðáíßäá êáé ôï êëßìá. Ç óçìåñéíÞ ðáíßäá äéáöÝñåé áñêåôÜ áðü áõôÞí ðïõ õðÞñ÷å ðñéí áðü åêáôü Þ äéáêüóéá ÷ñüíéá. Óõ÷íÜ óõíáíôþíôáé óêáíôæü÷ïéñïé, óðïñáäéêÜ áëåðïýäåò êáé ðïëý óðáíéüôåñá ëáãïß ßóùò êáé êïõíÜâéá. Ïé ëýêïé Þôáí ðïëý ðåñéóóüôåñïé ìÝ÷ñé ðñéí áðü ìåñéêÝò äåêáåôßåò. Ôá ïéêüóéôá êáé ôá áéãïðñüâáôá áðïôåëïýí óôáèåñÝò êáôçãïñßåò ìå ïëïÝíá üìùò ìåéïýìåíá ôá äåýôåñá. Áðü ôá åñðåôÜ ïé ï÷éÝò åßíáé áêüìá ðïëëÝò êáé áðü ôá ðôçíÜ ôá ãåñÜêéá áðïôåëïýí óõíçèéóìÝíï èÝáìá. ÌåñéêÝò öïñÝò êÜðïéïé áåôïß åìöáíßæïíôáé êáôåâáßíïíôáò áðü ôï ãåéôïíéêü ¼ëõìðï8. Óßãïõñá áêüìá ðáëáéüôåñá ç ðáíßäá èá Þôáí ðëïõóéüôåñç, üðùò åíäåéêôéêÜ ìðïñïýìå íá äéáðéóôþóïõìå áðü ôç ìáñôõñßá ãéá ôïí 17ï áéþíá ôïõ ÃÜëëïõ ðåñéçãçôÞ Ñüìðåñô Íôñéþ, ï ïðïßïò óôéò åíôõðþóåéò ôïõ áðü ôï ôáîßäé ôïõ óôçí ÅëëÜäá óçìåßùíå üôé ï ÓïõëôÜíïò -ìáíéáêüò êõíçãüò- óõíÞèéæå íá êõíçãÜ «åéò ôá ðåñß÷ùñá ôçò Êáôåñßíçò, áðå÷ïýóçò ôñåéò çìÝñáò åê Ëáñßóçò […] êáèüóïí åéò ôá ìÝñç åêåßíá Üöèïíá åõñßóêïíôáé æþá êáé ðôçíÜ» 9. Ôï êëßìá åßíáé ìÝôñéï ìåóïãåéáêü ìå áñêåôÝò âñï÷Ýò ôï ÷åéìþíá êáé Þðéï êáëïêáßñé. Ðëïýóéá õðüãåéá ýäáôá õðÜñ÷ïõí óôç ëïöïóåéñÜ áëëÜ áêüìá êáé óôçí ðåäéíÞ ðåñéï÷Þ, åíþ ðïëëÜ ñÝìáôá ãåìßæïõí êáé ìåñéêÝò öïñÝò ðëçììõñßæïõí ôï ÷åéìþíá. Ïé éóôïñéêÝò ðëçñïöïñßåò ãéá ôï ÷ùñéü åßíáé ðïëý ëßãåò áí êáé Ý÷ïõí äéáôõðùèåß äéÜöïñåò õðïèÝóåéò ãéá ôçí ðñïÝëåõóç ôùí êáôïßêùí, ïé ïðïßåò üìùò ðáñáìÝíïõí áíáðüäåéêôåò éóôïñéêÜ. Õðü ôïí ôýðï ôçò ìïíïãñáößáò ï Êùí/íïò Ð. Ðëéïýìðçò ôï 1971 áó÷ïëÞèçêå ìå ôçí Êïíôáñéþôéóóá, áðþôåñïò üìùò óôü÷ïò ôïõ Þôáí ç ðñïóðÜèåéá íá ôáõôßóåé ôïí óçìåñéíü ïéêéóìü ìå ôçí áñ÷áßá ðüëç Ðéåñßäá, ç ïðïßá áíáöÝñåôáé ùò ðüëç ôçò Ðéåñßáò áðü ôïí ÓôñÜâùíá. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá üìùò åêôüò áðü ôçí ýðáñîç ìåñéêþí ðñïúóôïñéêþí êåñáìéêþí ïóôñÜêùí êáé ïñéóìÝíùí ñùìáúêþí åðéôýìâéùí óôçëþí, ïé ïðïßåò äåí áíáöÝñïõí ðïõèåíÜ ôï üíïìá êÜðïéáò ðüëçò, äåí õðÜñ÷ïõí óõãêåêñéìÝíåò áðïäåßîåéò ãéá ôçí õðüèåóç áõôÞ10. Äéöïñïýìåíç ðáñáìÝíåé êáé ç ðñïÝëåõóç ôïõ ôïðùíõìßïõ Êïíôáñéþôéóóá Þ Êïõíôïõñéþôéóóá. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá ï åðßóêïðïò ÐáñèÝíéïò ÂáñäÜêáò óôç ãíùóôÞ ìåëÝôç ôïõ ãéá ôïõò ïéêéóìïýò ôçò ðïéìáíôéêÞò ôïõ ðåñéöÝñåéáò ðáñáèÝôåé äýï åêäï÷Ýò ãéá ôçí ðñïÝëåõóç ôïõ ïíüìáôïò. Ç ìßá ôç äéáóõíäÝåé ìå ôçí õðïôéèÝìåíç ðáñáãùãÞ êáé

êáôåñãáóßá óôçí ðåñéï÷Þ îýëéíùí êïíôáñéþí, åíþ ç Üëëç ôç óõó÷åôßæåé ìå ôïí íáü ôçò Ðáíáãßáò. ¼ðùò Ýãñáöå óõãêåêñéìÝíá: «Ôï üíïìá ôïõ ÷ùñßïõ êáè´ çìÜò äÝïí íá åßíáé Êïíôáñãéþôéóóá, êáè´ üóïí ðáñÞ÷èç åê ôùí êïíôþí êáé êïíôáñéþí, îýëùí ìáêñþí, Üôéíá åîÞãïí åê ôïõ äáóþäïõò ôïýôïõ ìÝñïõò […] ¿óôå Êïíôáñãéþôéóóá óçìáßíåé ìÝñïò ïðüèåí åîÞãïíôï êáé êáôåéñãÜæïíôï ðïëëÜ îýëéíá êïíôÜñéá Þ êïíôïß ðñïò ÷ñÞóéí ôçò íáõôéëßáò êáé áëéåßáò […] Ôï üíïìá Êïíôáñãéþôéóóá Ýëáâå ôï ÷ùñßïí åê ôïõ âõæáíôéíïý åîùêêëçóßïõ ôçò Ðáíáãßáò, Þôéò ùíïìÜæåôï Êïíôáñãéþôéóóá Ðáíáãßá, åê ôïõ üôé êáè´ çìÜò åîÞãïíôï êïíôïß êáé êïíôÜñéá åê ôïõ ðåñß áõôÞí äÜóïõò» (ÐáñèÝíéïò, 1918: 106 - 107). Åßíáé ó÷åäüí áðßèáíï íá éó÷ýåé ç ðñþôç åêäï÷Þ, áöïý äåí õðÜñ÷ïõí óõãêåêñéìÝíåò ðçãÝò üôé ðñÜãìáôé êáôáóêåõÜæïíôáí óôçí ðåñéï÷Þ îýëéíá êïíôÜñéá ãéá íáõôéêÞ ÷ñÞóç11. Ôï ðéèáíüôåñï åßíáé ôï ôïðùíýìéï íá óõíäÝåôáé ìå ôï üíïìá ôïõ íáïý ôçò Ðáíáãßáò Êïíôáñéþôéóóáò, ï ïðïßïò ìå ôç óåéñÜ ôïõ èá ðñÝðåé íá ðÞñå ôï üíïìÜ ôïõ áðü ôá Üãéá êüíôïõñá. ôá ðñïåüñôéá ôçò Èåßáò ÁíÜëçøçò12. Óôïí ôñïýëï ôïõ íáïý óþæïíôáé óðáñÜãìáôá ôïé÷ïãñáößáò, ç ïðïßá åéêïíßæåé ôï ×ñéóôü óå óöáßñá ðïõ óçêþíïõí Üããåëïé, íá áíáëáìâÜíåôáé óôïõò ïõñáíïýò. ¼ðùò öáßíåôáé áñ÷éêÜ ï íáüò Þôáí áöéåñùìÝíïò óôçí ÁíÜëçøç ôïõ ×ñéóôïý êé åß÷å ìÜëëïí êïéìçôçñéáêü ÷áñáêôÞñá. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ç ïíïìáóßá ôïõ ÷ùñéïý èá ðñÝðåé íá åßíáé Êïíôïõñéþôéóóá êáé êáôÜ ôï ëáúêüôåñï Êïõíôïõñéþôéóóá, üðùò óõíçèßæåôáé áêüìá êáé óÞìåñá íá ëÝãåôáé. ¢ëëùóôå Êïõíôïõñãéþôéóóá óõíáíôÜôáé óå ÷Üñôç ôïõ åëëçíéêïý óôñáôïý ôïõ 1912, Êïõíôïñéþôéóóá óå ÷Üñôç ôïõ 1884, Êïõíôïõñéþôéóóá óå ÷Üñôç ôïõ 1910 êáé Kondouriotissa óå ÷Üñôç ôïõ Heuzey ôïõ 1860, åíþ óå ÷Üñôç ôïõ ðåñéçãçôÞ Leak ôùí áñ÷þí ôïõ 19ïõ áé. ïíïìÜæåôáé Andreotissa ðéèáíþò áðü ôç óõíÝíùóç ôïõ ôïðùíõìßïõ Áäñéáíïý êáé Êïíôïõñéþôéóóáò. Äåí áðïêëåßåôáé ç ïíïìáóßá íá ðáñáðÝìðåé êáé óôçí ýðáñîç êáôÜ ôá ñùìáúêÜ êáé ôá âõæáíôéíÜ ÷ñüíéá êÜðïéïõ áëëáãßïõ, äçëáäÞ óôáèìïý äçìüóéáò ïäïý óôçí ðåñéï÷Þ, üðïõ óôÜèìåõáí ôá ôá÷õäñïìéêÜ Üëïãá ôçò áõôïêñáôïñßáò. Ôá ãñÞãïñá áõôÜ Üëïãá ïíïìÜæïíôáí «âÝñåäïé» (áðü ôç ëáôéíéêÞ ôïõò ïíïìáóßá veredos), áëëÜ êáé «êüíôïõñá», åîáéôßáò ôç óõíÞèåéáò íá «êïíôáßíïõí» ôçí ïõñÜ ôïõò (êïýíôïõñïò < êïíôüò + ïõñÜ), þóôå íá ôñÝ÷ïõí ìå ìåãáëýôåñç åõêïëßá13. ÐÜíôùò ôï ôïðùíýìéï Êïýíôïõñá äåí åßíáé Üãíùóôï êáé óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäïò, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá óôçí Ðáëáéï÷þñá ×áíßùí êáé óôç äõôéêÞ

íïôéïäõôéêÞ

ðëåõñÜ ôïõ Ðáããáßïõ. ¸íá åðßóçò áðü ôá åðôÜ Íôåñâåíï÷þñéá ôçò Ìåãáñßäïò ïíïìáæüôáí Êïýíôïõñá 14. ¸ììåóç ìáñôõñßá ãéá ôçí ýðáñîç ôïõ ïéêéóìïý ôçò Êïíôáñéþôéóóáò êáôÜ ôá âõæáíôéíÜ ÷ñüíéá, áðïôåëåß ç ýðáñîç ôïõ óçìáíôéêïý íáïý ôçò Ðáíáãßáò. Ï íáüò åßíáé óôáõñïåéäÞò åããåãñáììÝíïò ìå ôñïýëï êáé ðåñßóôùï ìåôáâáôéêÞò ìïñöÞò. ÁíÞêåé óôïí ßäéï ôýðï ìå ôï

ìåóïâõæáíôéíü íáü ôçò Ðýäíáò êáé ðáñïõóéÜæåé óôåíÞ óõããÝíåéá, ìå ôçí áãßá Óïößá Èåóóáëïíßêçò. ÄéÜöïñá óôïé÷åßá, ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôç ìïñöÞ ôïõ ôñïýëïõ (øçëü ôýìðáíï), ôçí êáôáóêåõÞ ôïõ ôåôñáôïóöáéñßïõ ôçò êüã÷çò (áðïõóßá åîùôåñéêÞò âáèìßäùóçò), ôïí êåñáìïðëáóôéêü äéÜêïóìï (é÷èõïÜêáíèá óôçí åðßóôåøç ôïõ åîùôåñéêïý ôïß÷ïõ ôçò áøßäáò) êáé ôçí áðïõóßá êïóìçìÜôùí óôçí ôïé÷ïðïéßá, ïäçãïýí óôç ÷ñïíïëüãçóç ôïõ êôéñßïõ óôá ôÝëç ôïõ 10ïõ áé. ¼ìùò ç ìïñöÞ ôçò ôïé÷ïðïéßáò êõñßùò óôïõò ìáêñïýò ôïß÷ïõò ìå ôéò åíáëëáóóüìåíåò óôñþóåéò ëßèùí êáé ðëßíèùí åßíáé ðáëáéï÷ñéóôéáíéêÞ êé áõôü åíéó÷ýåôáé áðü ôï ãåãïíüò üôé ôï áñ÷éêü õëéêü êáôáóêåõÞò, üðùò êáé ïñéóìÝíá ìáñìÜñéíá óôïé÷åßá ôçò äéáêüóìçóçò, öáßíåôáé íá ìåôáöÝñèçêáí áðü ôï ðáñáêåßìåíï Äßïí (êßïíåò, êÜðïéá èùñÜêéá êáé ìåñéêÜ êéïíüêñáíá êáé åðßêñáíá). Áñ÷áéïðñåðÝò åßíáé êáé ôï óôïé÷åßï ôùí ðáñáâçìÜôùí óôá ðëÜãéá ôïõ íÜñèçêá. ºóùò ï íáüò íá áðïôÝëåóå Ýäñá ôçò åðéóêïðÞò Äßïõ, ç ïðïßá ìåôáöÝñèçêå åêåß ìåôÜ ôç óôáäéáêÞ åãêáôÜëåéøç ôçò ðÜëáé ðïôÝ áíèïýóçò ðüëçò áðü ôïí 5

áé. Ê.å. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí ìåôÝðåéôá áéþíùí ï íáüò äÝ÷èçêå ðïëëÝò åðåìâÜóåéò êé áõôü öáßíåôáé óôç äéáöïñåôéêÞ õöÞ ôçò ôïé÷ïðïéßáò óå ðïëëÜ óçìåßá. Áðü ôï ýøïò ôïõ åîùññá÷ßïõ ôùí ôüîùí ôçò êéïíïóôïé÷ßáò êáé ðÜíù (ôýìðáíï ôñïýëïõ áðïëÞîåéò ôïß÷ùí êáé áøßäùí) Ý÷åé îáíá÷ôéóôåß ìåôÜ ôï ôÝëïò ôçò ðñþôçò ÷éëéåôßáò. Ïé ôïé÷ïãñáößåò êáôáóêåõÜóôçêáí óôá ôÝëç ôïõ 15ïõ Þ ôéò áñ÷Ýò ôïõ 16ïõ áé., áðü åðáñ÷éáêü êåíôñïìáêåäïíéêü åñãáóôÞñéï (ïé ôïé÷ïãñáößåò áõôÝò ðéèáíüôáôá áíôéêáôÝóôçóáí ðáëáéüôåñåò ôïé÷ïãñáößåò ôçò ìåôáåéêïíïìá÷éêÞò ðåñéüäïõ)15. Ãýñù áðü ôïí íáü, óôï ëïöþäåò ôìÞìá, áíáðôý÷èçêå ï ïéêéóìüò ôçò Êïíôáñéþôéóóáò óôç äéÜñêåéá ôçò ôïõñêïêñáôßáò. Åßíáé ðïëý ðéèáíü ôï ìåãáëýôåñï ôìÞìá ôïõ ïéêéóìïý íá âñéóêüôáí óôç âïñéíÞ ðñïóôáôåõìÝíç ðëáãéÜ ôïõ ëüöïõ ôçò Ðáíáãßáò, óôç ìéêñÞ êïéëÜäá ðïõ ìåóïëáâåß ðñéí ôï ëüöï ôçò Áãßáò ÔñéÜäáò. Ëßãï ðéï ðÜíù óôçí êïñõöÞ ôçò ëïöïóåéñÜò âñßóêåôáé óÞìåñá ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Ïóßïõ Åöñáßì. ¢ëëùóôå ï ðáëáéüôåñïò íáüò ôçò áãßáò ÐáñáóêåõÞò, ðïõ êôßóôçêå Þ ôï ðéèáíüôåñï áíáêáéíßóôçêå ôï 1870, âñßóêåôáé óôçí Ýîïäï ôçò ìéêñÞò áõôÞò êïéëÜäáò ðñïò ôïí êÜìðï. Åíéó÷õôéêÞ åðßóçò áõôÞò ôçò Üðïøçò åßíáé ç ýðáñîç óå êáëÞ ó÷åôéêÜ êáôÜóôáóç ìåãÜëçò êñÞíçò âõæáíôéíÞò ìÜëëïí åðï÷Þò -áõôü ôïõëÜ÷éóôïí ìáñôõñåß ç ìéêôÞ ôïé÷ïðïéßáò ôçò- óå ìßá ëü÷ìç ðñéí ôç óçìåñéíÞ êáìðÞ ôïõ äñüìïõ ðñïò ôï ðñïáíáöåñüìåíï ÌïíáóôÞñé, óå êïíôéíÞ âïñéíÞ èÝóç áðü ôïí íáü ôçò Ðáíáãßáò (Ãñáßêïò 2004â : 39). Ôï ìÝãåèïò ôçò êñÞíçò êáé Þ ýðáñîç ìåñéêÝò äåêÜäåò ìÝôñá äõôéêüôåñá åíüò ðçãáäéïý, ôï ïðïßï ÷ñçóéìïðïéïýôáí ìÝ÷ñé ôá ôÝëç ôçò äåêáåôßáò ôïõ '50, åßíáé åíäåßîåéò üôé óôï óçìåßï áõôü ìÜëëïí âñéóêüôáí ï ðáëáéüôåñïò ïéêéóìüò ôïõ ÷ùñéïý. Åßíáé åðßóçò ÷áñáêôçñéóôéêü üôé êáíåßò áðü ôïõò ðåñéçãçôÝò ôùí áñ÷þí ôïõ 19ïõ áéþíá äåí ðáñáôÞñçóå ôçí ýðáñîç ïýôå ôïõ íáïý ïýôå ôïõ ïéêéóìïý ðáñÜ ôï ãåãïíüò üôé ï êýñéïò äñüìïò ðïõ áêïëïõèïýóáí óõíÞèùò ðåñíïýóå äýï ìå ôñßá ìßëéá áíáôïëéêüôåñá. ºóùò ï

íáüò íá êñõâüôáí áðü äÜóïò äñõüò Þ âáëáíéäéÜò êáé ï ïéêéóìüò íá âñéóêüôáí óôç âïñéíÞ ðëåõñÜ ðïõ õðïèÝôïõìå üôé Þôáí. Áðü ôá ôÝëç ôïõ 19ïõ áéþíá, ßóùò êáé íùñßôåñá, ï ïéêéóìüò áðëþèçêå óôçí íüôéá ðëåõñÜ ôïõ ëüöïõ êé áõôü ìáñôõñïýí ôá ðáëéÜ ðÝôñéíá, äéþñïöá êáôÜ êáíüíá êáé ïñèïãþíéáò êÜôïøçò, óðßôéá ìå ôçí áðëÞ áëëÜ åíäéáöÝñïõóá áñ÷éôåêôïíéêÞ. Ôá ðáëáéüôåñá áðü áõôÜ äåí ðñÝðåé íá êáôáóêåõÜóôçêáí íùñßôåñá áðü ôç äåýôåñç äåêáåôßá ïõ

ôïõ 20 áéþíá. ïõ

Óôç äéÜñêåéá ôïõ 19 áéþíá ç Êïíôáñéþôéóóá Þôáí Ýíá óçìáíôéêü ÷ùñéü ôçò ðåñéï÷Þò ìå áìéãÞ ÷ñéóôéáíéêü ðëçèõóìü, ó÷ïëåßï êáé óõììåôï÷Þ ôïõëÜ÷éóôïí óôçí åðáíÜóôáóç ôïõ 1878. Ïé êÜôïéêïé áó÷ïëïýíôáí ðéèáíüôáôá ìå ôçí êôçíïôñïößá áöïý ëßãï íïôéüôåñá óå ðåäéíÞ ðåñéï÷Þ õðÞñ÷áí ôá «êáëýâéá», üðïõ îå÷åéìþíéáæáí ôá êïðÜäéá. ÓÞìåñá ôá Êáëýâéá Êïíôáñãéùôßóóçò Ý÷ïõí åîåëé÷èåß óôï ÷ùñéü ¢ãéïò Óðõñßäùíáò. Óôç äéÜñêåéá ôïõ 20ïõ áéþíá ç Êïíôáñéþôéóóá áíáðôý÷èçêå üðùò üëá ôá ÷ùñéÜ ôçò ðåñéï÷Þò. Ôï óçìáíôéêüôåñï ãåãïíüò Þôáí ç Ýëåõóç ôùí Ìéêñáóéáôþí ðñïóöýãùí ôï 1924, ïé ïðïßïé åãêáôáóôÜèçêáí áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý éäñýïíôáò äéêü ôïõò óõíïéêéóìü. ÓÞìåñá ôï öõóéêü êáé ôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí ôçò ðåñéï÷Þò áíôéìåôùðßæåé ôá ßäéá ðñïâëÞìáôá ìå ôá ðåñéóóüôåñá ÷ùñéÜ ôïõ êÜìðïõ. áëüãéóôç ÷ñÞóç öõôïöáñìÜêùí êáé ëéðáóìÜôùí óôéò êáëëéÝñãåéåò, ìåßùóç ôçò Üãñéáò ðáíßäáò, óõññßêíùóç ôçò äåíäñþäïõò ÷ëùñßäáò ðñïò üöåëïò ôùí êáëëéåñãåéþí, ïéêéóôéêÞ áíÜðôõîç ÷ùñßò áíáöïñÝò óôçí ðáñáäïóéáêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ ê.ë.ð. Ïé íïïôñïðßåò êáé ïé áíôéëÞøåéò ôùí óçìåñéíþí êáôïßêùí áíôéêáôïðôñßæïíôáé óôéò áöçãÞóåéò ôïõò, ïé ïðïßåò áðïôåëïýí ìáñôõñßåò ãéá ôïõò ôñüðïõò, ðïõ ëåéôïõñãåß ç óõëëïãéêÞ ìíÞìç êáé ç ðåñéâáëëïíôéêÞ óõíåßäçóç ãéá ôï ïéêïëïãéêü ìÝëëïí ôçò êïéíüôçôáò. 1. 3. Óôï÷ïèåóßá Ïé ðïéêßëåò ðñïåêôÜóåéò ôïõ èÝìáôïò óå ôïìåßò ôïõ öõóéêïý êáé ôïõ áíèñùðïãåíïýò ðåñéâÜëëïíôïò äçìéïýñãçóáí áíÜëïãåò áðáéôÞóåéò êáé ùò ðñïò ôïõò åêðáéäåõôéêïýò óôü÷ïõò. Ãé´ áõôü ç ôåëéêÞ óôï÷ïèåóßá åß÷å ìéêôü ÷áñáêôÞñá, ìå áöåôçñßá ôçí ôõðéêÞ êáôÜôáîç óå ãíùóôéêïýò, óõíáéóèçìáôéêïýò êáé øõ÷ïêéíçôéêïýò óôü÷ïõò16, åóôéÜæïíôáò üìùò êõñßùò óôçí áíÜäåéîç ôùí êïéíùíéêþí êáé ðïëéôéóìéêþí äéáóôÜóåùí ôïõ èÝìáôïò. ÓõãêåêñéìÝíá ïé êõñéüôåñïé ãíùóôéêïß óôü÷ïé Þôáí ç êáôáíüçóç ôçò äéá÷ñïíéêÞò óçìáóßáò ôïõ ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò óôç æùÞ ôùí êáôïßêùí êáé ôùí ôñüðùí áëëçëåðßäñáóçò áíèñùðïãåíïýò êáé öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáèþò åðßóçò êáé ôùí áéôéþí ðïõ äçìéïõñãïýí ôéò óçìåñéíÝò áíéóïññïðßåò. Ç ãíùñéìßá ôùí âáóéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí ëåéôïõñãßáò ôïõ ôïðéêïý ïéêïóõóôÞìáôïò êáé ôùí åîéóïññïðéóôéêþí ôïõ ìç÷áíéóìþí êáé ç Üóêçóç óå ìåôáãíùóôéêÝò äåîéüôçôåò ðñïãñáììáôéóìïý êáé åëÝã÷ïõ ôïõ ãíùóôéêïý õëéêïý.

Ïé óõíáéóèçìáôéêïß óôü÷ïé Þôáí ç äéáìüñöùóç íÝùí óôÜóåùí êáé óõìðåñéöïñþí ùò ðñïò ôï ôïðéêü ðåñéâÜëëïí, ç åõáéóèçôïðïßçóç ùò ðñïò ôç óçìáóßá ôïõ Üìåóïõ ðïëéôéóìéêïý ðåñéâÜëëïíôïò ìÝóá áðü ôçí åñìçíåßá ôùí ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí êáé ôùí ðáëéþí ïéêïãåíåéáêþí öùôïãñáöéþí êáé ç ðáñáêßíçóç ãéá ôçí áíÜëçøç äñÜóåùí áíÜäåéîçò êáé óùóôÞò äéá÷åßñéóçò ôïõ ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò ìå âÜóç ôéò áñ÷Ýò ôçò áåéöïñßáò. Ïé øõ÷ïêéíçôéêïß óôü÷ïé Þôáí ç áðüêôçóç åñåõíçôéêþí äåîéïôÞôùí óõëëïãÞò, êáôáãñáöÞò êáé åñìçíåßáò ðñïöïñéêþí, åéêïíéóôéêþí êáé Üëëùí ìáñôõñéþí, ç êáëëéÝñãåéá ðíåýìáôïò óõíåñãáóßáò ìå ïìáäïóõãêåíôñùôéêÝò äñÜóåéò êáé ç áíÜðôõîç êñéôéêþí éêáíïôÞôùí óõó÷åôéóìïý äéåðéóôçìïíéêþí ðëçñïöïñéþí êáé ðçãþí, ç êéíçôïðïßçóç ôçò áõôåíÝñãåéáò ìå óôü÷ï ôçí áõèåíôéêÞ Ýêöñáóç ìÝóù ôïõ ëüãïõ, ôçò åéêüíáò ê.ë.ð. êáé ç áðüêôçóç äåîéïôÞôùí ÷åéñéóìïý êáé åêðáéäåõôéêÞò ÷ñÞóçò ôùí íÝùí ôå÷íïëïãéþí. Åêôüò áðü ôïõò ðáñáðÜíù óôü÷ïõò ïé äñÜóåéò åèíïãñáöéêïý êáé åðéêïéíùíéáêïý ÷áñáêôÞñá ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêáí áðü ôá ðáéäéÜ, áíÝäåéîáí ôéò ðïéêßëåò êïéíùíéêÝò êáé ðïëéôéóìéêÝò äéáóôÜóåéò ôïõ èÝìáôïò. ÔÝèçêáí óõíåðþò êáé óôü÷ïé ðïõ ó÷åôßæïíôáí ìå áõôÝò ôéò äéáóôÜóåéò, üðùò ç êéíçôïðïßçóç ôçò ôïðéêÞò êïéíùíßáò ãéá ôçí áíÜëçøç äñÜóåùí ðñïóôáóßáò ôïõ ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò, ç äçìéïõñãßá êáôÜëëçëïõ åðéêïéíùíéáêïý ðëáéóßïõ ãéá ôï «Üíïéãìá» ôïõ ó÷ïëåßïõ ðñïò ôçí ôïðéêÞ êïéíùíßá êáé ï ðåñéâáëëïíôéêüò ãñáììáôéóìüò ôùí ìáèçôþí ìÝóù ôïõ óõó÷åôéóìïý ôùí ôïðéêþí ðåñéâáëëïíôéêþí êáé ðïëéôéóìéêþí äåäïìÝíùí óôïí Üîïíá ôïõ ÷ñüíïõ. ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ 1

Ãéá ôçí åöáñìïãÞ ôïõ ðñïãñÜììáôïò ôçò ëåéôïõñãéêÞò äéäáóêáëßáò ôçò ãëþóóáò, âë. Ãñáßêïò Í., (2005),

«“Áíáãíþóåéò” ðïëõôñïðéêþí êåéìÝíùí: ï ñüëïò ôçò åéêüíáò. Ðáñáäåßãìáôá áðü ôç äéäáêôéêÞ áîéïðïßçóç ôçò ëåéôïõñãéêÞò ÷ñÞóçò ôçò ãëþóóáò óôçí ÐñùôïâÜèìéá Åêðáßäåõóç», Åéêüíá êáé Ðáéäß. Icon and Child, ÓÝìïãëïõ Êùíóôáíôéíßäïõ Ï., (åðéì.), Èåóóáëïíßêç: cannot not design publications, ó. 465 - 478, 724 - 725 êáé Ãñáßêïò Í., (2006), «ÐñïóÝããéóç ôïõ ðïëõôñïðéêïý ëüãïõ óôï äçìïôéêü ó÷ïëåßï ìÝóù ôçò äéäáóêáëßáò ôçò ëåéôïõñãéêÞò ÷ñÞóçò ôçò ãëþóóáò», ÌåëÝôåò ãéá ôçí åëëçíéêÞ Ãëþóóá, 26ç ÓõíÜíôçóç ÔïìÝá Ãëùóóïëïãßáò, ÔìÞìáôïò Öéëïëïãßáò, ÖéëïóïöéêÞò Ó÷ïëÞò Á.Ð.È., 14 - 15 / 5 / 2005, Èåóóáëïíßêç, ó. 81- 98. 2 Âë. Êùôïýëáò Ä., (2002), «Ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí ôçò Ðéåñßáò -

¼ëõìðïò», Ç Ðéåñßá óôá ÂõæáíôéíÜ êáé Íåüôåñá

×ñüíéá, ó. 879. 3

Âë. Ándel. T. van - Runnels C., (2002), Áñ÷áéïëïãßá ÷ùñßò óêáðÜíç. Ç ðåñßðôùóç ôçò íüôéáò Áñãïëßäáò,

ìåôÜöñ. Å. Óá÷ðÝñïãëïõ Å. Óôáìðüãëç, ÁèÞíá: Êáëåéäïóêüðéï, ó. 16 - 17. 4

Holland H., (1989), Ôáîßäé óôç Ìáêåäïíßá êáé Èåóóáëßá (1812-1813), [London 1815], ìåôÜöñ. Ã. Êáñáâßôçò,

ÁèÞíá, ó. 170. 5

Åõáããåëßäçò Ô., (1913), ÍÝá ÅëëÜò, Þôïé ÉóôïñéêÞ, ÃåùãñáöéêÞ, ÔïðïãñáöéêÞ êáé Áñ÷áéïëïãéêÞ ÐåñéãñáöÞ ôùí

ÍÝùí Åëëçíéêþí ×ùñþí: Çðåßñïõ, Èåóóáëßáò, Ìáêåäïíßáò, ÍÞóùí êáé ïäçãüò óáöÞò êáé áêñéâÞò ôùí Ôáîéäéùôþí êáé Ðåñéçãçôþí, åí ÁèÞíáéò, ó. 88.

Ðïõêåâßë, Ê. Ï. Ë., (1995), Ôáîßäé óôçí ÅëëÜäá (Ìáêåäïíßá Èåóóáëßá), ÁèÞíá.

Clarke, Å. D., (1816), Travels in Various Countries of Europe Asia and Africa, Part the Second: Greece, Egypt

and the Holy Land, Section the Third, London [24 Dec. 1812], ìåôöñ. áðïóð. Ãñáßêïò Í., ó. 312. 8

Ãåíéêüôåñá ãéá ôçí ðáíßäá ôùí ïéêïóõóôçìÜôùí ôçò ðåñéï÷Þò âë. åíäåéêôéêÜ Óìýñçò Ð., (2002), «Ôá äáóéêÜ

ïéêïóõóôÞìáôá ôïõ íïìïý Ðéåñßáò. Äõíáôüôçôåò áíÜðôõîÞò ôïõò», Ç Ðéåñßá óôá ÂõæáíôéíÜ êáé Íåüôåñá ×ñüíéá, ó. 884 ê.å. 9

Robert de Dreux, óôï: ÌÝñôæéïò, Ê. Ä., (1947), Ìíçìåßá ÌáêåäïíéêÞò Éóôïñßáò, Èåóóáëïíßêç, ó. 186.

10 Ðëéïýìðçò, Ê. Ð., (1971), Ç Áñ÷áßá Ðüëéò Ðéåñßò (ÈÝóé, Éóôïñßá, Áñ÷áéïëïãéêÜ ÅõñÞìáôá), Êáôåñßíç, ó. 18, 24.

Ôçí Üðïøç üôé ç áñ÷áßá ðüëç Ðéåñßò âñéóêüôáí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Êïíôáñéþôéóóáò áíáöÝñåé Þäç áðü ôï 1962 ï É. Ôóáããáëßäçò [Ôóáããáëßäçò, É. Á., (1962), Ç Ðéåñßá. ÌÝñïò Á´. Óåëßäåò áðü ôçí áñ÷áßá ôçò äüîá, Êáôåñßíç, ó. 41], ï ïðïßïò óôçñßæåôáé óôçí áüñéóôç áíáöïñÜ ôïõ ÃÜëëïõ ÄÝóäåâáúò. Ï Leake óôéò áñ÷Ýò ôïõ 19ïõ áéþíá õðÝèåôå üôé ç áñ÷áßá ðüëç Ðéåñßò âñéóêüôáí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ãåéôïíéêïý ÷ùñéïý ÍÝá ¸öåóï. ÐáñÜ ôéò áüñéóôåò éóôïñéêÝò áíáöïñÝò, õðÜñ÷åé åäñáéùìÝíç ç Üðïøç óôïõò êáôïßêïõò üôé óôï ÷ùñéü ôïõò õðÞñ÷å êÜðïôå áñ÷áßá ðüëç. ÌÜëéóôá ï ðñüóöáôá éäñõìÝíïò ðïëéôéóôéêüò óýëëïãïò ôïõ ÷ùñéïý öÝñåé ôïí ôßôëï «Ïé Ðßåñåò». 11 Ùò ìç óïâáñÞ åßíáé êáé ç Üðïøç üôé áðü ôçí Êïíôáñéþôéóóá ïé áñ÷áßïé Ìáêåäüíåò ðñïìçèåýïíôáí ôá êïíôÜñéá

ãéá ôá óôñáôéùôéêÜ ôïõò äüñáôá. Ðñïåêôåßíïíôáò üìùò áõôÝò ôéò áðüøåéò ïé êÜôïéêïé áðïöÜóéóáí ðñéí áðü ìåñéêÜ ÷ñüíéá ìåóïýíôïò ôïõ «ìáêåäïíéêïý» íá óôÞóïõí óôçí êåíôñéêÞ ðëáôåßá ôïõ ÷ùñéïý Ýíá ãëõðôü óýìðëåãìá ìåãÜëùí äéáóôÜóåùí ðïõ ðáñéóôÜíåé ôï Ì. ÁëÝîáíäñï íá åêðáéäåýåé ôá ÜëïãÜ ôïõ. Ôï ôåñÜóôéï ãéá ôá äåäïìÝíá ôçò ðëáôåßáò ãëõðôü, êáôáóêåõáóìÝíï áðü ëáúêüôñïðï êáëëéôÝ÷íç áðïôåëåß ðáñüëá áõôÜ Ýíá åíäéáöÝñïí ôåêìÞñéï ôùí áéóèçôéêþí ðñïôéìÞóåùí êáé ôùí ãåíéêüôåñùí éäåïëïãéêþí áíáðáñáóôÜóåùí ôùí êáôïßêùí óå ìéá óõãêåêñéìÝíç éóôïñéêÞ óõãêõñßá. 12 Ãéá ôçí Üðïøç áõôÞ âë. ÌÝíôæïò Á., (1997), «Ç åêêëçóéáóôéêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ ôçò Ðéåñßáò óôçí ðñþéìç âõæáíôéíÞ

ðåñßïäï», óôï: Ç Ðéåñßá óôá ÂõæáíôéíÜ êáé Íåüôåñá ×ñüíéá, ó. 160· Ðáðáèáíáóßïõ, (2002:741 - 742, 792), üðïõ êáé ïé ðçãÝò ðïõ óôçñßæïõí ôçí Üðïøç. 13

Âë. Ðáðáèáíáóßïõ, (2002:792) êáé Êüëëéáò ÔáîéÜñ÷çò, «Ôï Üëïãï óôï âõæáíôéíü êüóìï», óôï: Ôï ¢ëïãï. Óôç

Öýóç, ôïí Ìýèï, ôçí ÔÝ÷íç, ÅðôÜ ÇìÝñåò - Ç ÊáèçìåñéíÞ, 8 / 2 / 2004. 14 Âë. ËéÜððçò Â. (1999), Ç Ìáãïýëá, Ýôóé ãåííÞèçêå êáé îåêßíçóå, Ìáãïýëá: Êïéíüôçôá 15 ÁíáëõôéêÞ âéâëéïãñáößá ãéá ôïí íáü, âë. Ãñáßêïò, (2004â: 23, õðïó. 16

Ìáãïýëáò.

57).

Ãéá ôçí ôáîéíüìçóç ôùí åêðáéäåõôéêþí óôü÷ùí óå ãíùóôéêïýò, óõíáéóèçìáôéêïýò êáé øõ÷ïêéíçôéêïýò, âë.

Bloom S. B.- Krathwohl R. D., (1986), Ôáîéíïìßá äéäá÷ôéêþí óôü÷ùí, ôüìïò Á' Ãíùóôéêüò ôïìÝáò, ìåôöñ. Áë. ËáìðñÜêç - Ðáãáíïý, Èåóóáëïíßêç: Êþäéêáò· Bloom S. B. - Krathwohl R. D., (1991), Ôáîéíïìßá äéäá÷ôéêþí óôü÷ùí, ôüìïò Â' Óõíáéóèçìáôéêüò ôïìÝáò, Èåóóáëïíßêç: Êþäéêáò. Ç êñéôéêÞ ðïõ äÝ÷èçêå ôï óýóôçìá ôïõ Bloom åíôïðßæåôáé êõñßùò óôï ìç÷áíéóôéêü êáé ôå÷íïêñáôéêü ôïõ ÷áñáêôÞñá êáé óôïí ðåñéïñéóìü ôçò óçìáóßáò ôçò êïéíùíéêÞò äéÜóôáóçò ôçò ó÷ïëéêÞò ãíþóçò, âë. åíäåéêôéêÜ Íïýôóïò Ì., (1983), Äéäáêôéêïß óôü÷ïé êáé áíáëõôéêü ðñüãñáììá, ÁèÞíá - ÃéÜííéíá: Äùäþíç.

2. ÐåñéâÜëëïí, åèíïãñáößá, åéêüíá, ðïëéôéóìüò1. ÄéåðéóôçìïíéêÝò äéáóõíäÝóåéò Ç áíáæÞôçóç ôùí ó÷Ýóåùí ðåñéâÜëëïíôïò êáé åèíïãñáöéêþí ìáñôõñéþí Þ ðåñéâÜëëïíôïò êáé åéêïíéóôéêþí ðçãþí êáé ïé äõíáôüôçôåò åöáñìïãþí ôïõò óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç ðáñáðÝìðåé Üìåóá óå ôñßá æçôÞìáôá. Ôá äýï ðñþôá ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí ïñïèÝôçóç ôïõ ðëáéóßïõ äéåðéóôçìïíéêþí ðñïóåããßóåùí ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôçò äéáóáöÞíéóçò êÜðïéùí ðñïáðáéôïýìåíùí åííïéþí êáé óõãêåêñéìÝíá ôïõ ãñáììáôéóìïý, ôïõ ëüãïõ êáé ôïõ ðïëéôéóìïý. Óå êÜèå ìßá áðü áõôÝò ôéò Ýííïéåò áíôéóôïé÷ïýí ïé åéäéêüôåñåò Ýííïéåò ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ãñáììáôéóìïý, ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ëüãïõ êáé ôùí ðïëéôéóìéêþí ðáñáìÝôñùí ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò. Ôï ôñßôï æÞôçìá áöïñÜ ôç äéåñåýíçóç ôùí ó÷Ýóåùí åèíïãñáößáò êáé ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôùí ðñïåêôÜóåþí ôïõò óôï ÷þñï ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò. 2.1. Ôï ðëáßóéï ôùí äéåðéóôçìïíéêþí ðñïóåããßóåùí ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò Ç áíÜäõóç ôïõ äéåðéóôçìïíéêïý åðéóôçìïëïãéêïý ðåäßïõ Þôáí áðïôÝëåóìá ôùí ãåíéêüôåñùí åîåëßîåùí óôçí åðéóôçìïíéêÞ óêÝøç êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ 20ïõ áé. Ç áðïìÜêñõíóç áðü ôï èåôéêéóôéêü åðéóôçìïëïãéêü ðëáßóéï ôï äéÜóôçìá áõôü óõíïäåýôçêå áðü ôç äçìéïõñãßá íÝùí åðéóôçìïëïãéêþí ðáñáäåéãìÜôùí. ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç ðåñßðôùóç ôïõ óõóôçìéêïý ðëáéóßïõ åðéóôçìïíéêÞò óêÝøçò áðü ôç äåêáåôßá ôïõ ´50 ê.å., ðïõ åðéêÝíôñùóå ôï åñåõíçôéêü åíäéáöÝñïí óôç ìåëÝôç ôùí öáéíïìÝíùí ùò êëåéóôþí óõóôçìÜôùí êáé óôçí áíáêÜëõøç ôùí íüìùí ëåéôïõñãßáò ôïõò (Bertalanffy, 1976). Óôéò åðüìåíåò äåêáåôßåò íÝåò áðüøåéò Ýóôñåøáí ôï åðéóôçìïëïãéêü åíäéáöÝñïí óå ðåñéóóüôåñï åñìçíåõôéêÝò êáé ó÷åôéóôéêÝò ðñïóåããßóåéò êáé óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò ùò óõíå÷þò ìåôáâáëëüìåíïõ êáé áíáêáôáóêåõáæüìåíïõ öáéíïìÝíïõ. Ôï äéåðéóôçìïíéêü (interdisciplinary) åðéóôçìïëïãéêü ðáñÜäåéãìá äéáìïñöþèçêå ìåôÜ ôá ìÝóá ôïõ 20

ïõ

áé. ìå ôçí áíôßèåóç ðñïò ôç ãñáììéêÞ êáé áðüëõôá áéôéþäç õöÞ ôçò

åðéóôçìïíéêÞò ãíþóçò. ÅðéêñÜôçóå üëï êáé ðåñéóóüôåñï ç áíôßëçøç üôé ïé åðéóôÞìåò Ý÷ïõí óõìðëçñùìáôéêü ñüëï óôçí åðßëõóç ôùí ðñïâëçìÜôùí êáé üôé ìüíï ìÝóá áðü ôç óõíåñãáóßá ôïõò, ôüóï óôï åðßðåäï ôçò áíôáëëáãÞò ãíþóåùí üóï êõñßùò óôï åðßðåäï ôçò ìåèïäïëïãßáò, ìðïñåß íá äçìéïõñãçèåß Ýíá óýã÷ñïíï êáé âéþóéìï åðéóôçìïëïãéêü ðáñÜäåéãìá. Óôéò åðéóôÞìåò ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå ôï ðåñéâÜëëïí, ç óôñïöÞ ðñïò ôï äéåðéóôçìïíéêü åðéóôçìïëïãéêü ðáñÜäåéãìá îåêßíçóå Þäç áðü ôá ìÝóá ôçò äåêáåôßáò ôïõ ‘70, üðùò áõôü ìðïñïýìå íá äéáðéóôþóïõìå áðü ôá åðßóçìá äéáêçñõêôéêÜ êåßìåíá (×Üñôá Âåëéãñáäßïõ 1975, ÄéáêÞñõîç ôçò Ôéöëßäáò 1977 ê.ë.ð.), áíôéêáèéóôþíôáò ôéò áõôüíïìåò (disciplinary)

ðñïóåããßóåéò, ïé ïðïßåò äåí Þôáí óå èÝóç íá âñïõí ëýóåéò óå ðñïâëÞìáôá ðïõ äçìéïõñãïýóáí ïé íÝåò ðåñéâáëëïíôéêÝò óõíèÞêåò. Ç öýóç áíôéìåôùðßóôçêå, ùò åíéáßï óýíïëï öõóéêþí êáé áíèñùðïãåíþí ëåéôïõñãéþí, ïé ïðïßåò áëëçëåðéäñïýí, óõãêñïôþíôáò åîïëïêëÞñïõ íÝåò óõíèÝóåéò, üðïõ ôï üëïí åßíáé ðåñéóóüôåñï áðü ôï Üèñïéóìá ôùí ìåñþí (Clarke, 1993). Ïé íÝåò äéåðéóôçìïíéêÝò ðñïóåããßóåéò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò åðçñÝáóáí Üìåóá êáé ôéò êáôåõèýíóåéò ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò. ÕéïèåôÞèçêáí äéåðéóôçìïíéêÝò êáôåõèýíóåéò óôï ó÷åäéáóìü ôùí ðñïãñáììÜôùí ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò, ïé ïðïßåò åìðëïýôéóáí ôéò âéùìáôéêÝò ìåèïäïëïãßåò, üðùò ôçò ìåèüäïõ poject (Frey, 1986. ×ñõóáößäçò, 1998) ìå íÝåò äéäáêôéêÝò ðñáêôéêÝò. Ç áíÜäõóç åðßóçò íÝùí ÷þñùí ðåñéâáëëïíôéêÞò Ýñåõíáò, üðùò ôçò áåéöüñïõ áíÜðôõîçò (sustainable development) óôçñß÷èçêå óå ìåãÜëï âáèìü óå äéåðéóôçìïíéêÜ åñãáëåßá êáé áðïôåëåß óÞìåñá Ýíá íÝï ðåäßï åðéäéþîåùí óôï ÷þñï ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò (åíäåéêôéêÜ Redclift, 2000). ÐáñÜ ôï ãåãïíüò üôé ç áíôéìåôþðéóç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí æçôçìÜôùí õðïâïçèÞèçêå óçìáíôéêÜ áðü ôçí õéïèÝôçóç ôïõ äéåðéóôçìïíéêïý ðáñáäåßãìáôïò, áðü ôç äåêáåôßá ôïõ '90 ê.å. äçìéïõñãÞèçêáí ðïëëÜ åñùôÞìáôá ó÷åôéêÜ ìå ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôÜ ôïõ. ¸íá áðü áõôÜ Þôáí ç äõíáôüôçôá óõãêñüôçóçò ìéáò ðñáãìáôéêÜ äéåðéóôçìïíéêÞò ìåèïäïëïãßáò êé ü÷é áðëÜ ç ìç÷áíéóôéêÞ óõíÝíùóç åñãáëåßùí êáé åííïéþí äáíåéóìÝíùí áðü ôéò áíåîÜñôçôåò åðéóôÞìåò2. Ç ðáñáðÜíù êñéôéêÞ äå åß÷å ùò óôü÷ï ôçí áíáôñïðÞ ôïõ äéåðéóôçìïíéêïý ðáñáäåßãìáôïò, ðñïò üöåëïò ôïõ ðáëáéüôåñïõ áõôüíïìïõ ìïíôÝëïõ, áëëÜ ôçí åðÝêôáóÞ ôïõ óå íÝá åñåõíçôéêÜ ðåäßá, ðïõ óõíäÝèçêáí áìåóüôåñá ìå ôçí êïéíùíéêÞ äéÜóôáóç ôçò åðéóôÞìçò. Ï íÝïò åðéóôçìïëïãéêüò ÷þñïò ðïõ äéáìïñöþèçêå õðü ôï ðñßóìá áõôÞò ôçò êñéôéêÞò Þôáí ç äéá-åðéóôçìïíéêüôçôá (transdisciplinary), ðïõ óôü÷åõóå óôç «äéÜëõóç» ôùí äéá÷ùñéóôéêþí ïñßùí ìåôáîý ôùí åðéóôçìþí êáé óôçí áíáêÜëõøç ôùí êïéíþí áöåôçñéáêþí ôïõò åííïéþí. Âáóéêïß åðßóçò óôü÷ïé Þôáí ïé äéáóõíäÝóåéò ôçò «áêáäçìáúêÞò» ãíþóçò ìå ôçí êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, ôçí áéóèçôéêÞ, ôçí ôÝ÷íç, ôç äéáßóèçóç, ôçí çèéêÞ, ôç ìåôáöõóéêÞ êáé ãåíéêüôåñá ìå üëåò ôéò ìïñöÝò ðïëéôéóìéêÞò åìðåéñßáò, ðïõ áíÝðôõîå ï Üíèñùðïò ãéá íá åñìçíåýóåé ôçí ðñáãìáôéêüôçôá3. 2.2. Ðåñéâáëëïíôéêüò ëüãïò, ãñáììáôéóìüò êáé ðïëéôéóìéêÝò óðïõäÝò ¸íá íÝï ðåäßï äéåðéóôçìïíéêþí ðñïóåããßóåùí ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò åßíáé ïé äéáóõíäÝóåéò ìå ôéò êïéíùíéêÝò, áíèñùðéóôéêÝò êáé ðïëéôéóìéêÝò óðïõäÝò. Ãßíåôáé üëï êáé ðåñéóóüôåñï êáôáíïçôü óå üëïõò üóïõò åìðëÝêïíôáé ìå ôï ðåñéâÜëëïí (áêôéâéóôÝò, ðïëéôéêïýò ê.ë.ð.) üôé äåí åßíáé áðëÜ ç ôå÷íïëïãßá ðïõ êáèïñßæåé ôçí áíèñþðéíç åðßäñáóç

óôï ðåñéâÜëëïí, áëëÜ ï óõíäõáóìüò ôå÷íïëïãßáò ìå ôéò ïéêïíïìéêÝò áîßåò, çèéêÜ óôåñåüôõðá, ðïëéôéêÝò éäåïëïãßåò, èñçóêåõôéêÝò óõìâÜóåéò, ðñáêôéêÞ ãíþóç ê.ë.ð. (Milton, 1993: 5). Ãßíåôáé åðßóçò ïëïÝíá êáé ðéï êáôáíïçôü üôé åêåßíïé ïé ïðïßïé ðåñéóóüôåñï åðçñåÜæïõí ôïí êáèïñéóìü ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí åõèõíþí êáé ðïëéôéêþí åßíáé åêåßíïé ïé ïðïßïé ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõí ìå áðïôåëåóìáôéêüôåñï ôñüðï ôá åñãáëåßá ôïõ ëüãïõ (ùò êïéíùíéêÞò óçìåéùôéêÞò, âë. ðáñáêÜôù). Ôá åñãáëåßá áõôÜ ðïéêßëïõí áðü ôï Ýíá ðïëéôéóìéêü ðëáßóéï óå Üëëï, óõìðåñéëáìâÜíoíáò ôá ìÝóá åðéêïéíùíßáò, ôïõò ìç÷áíéóìïýò ôçò ôõðéêÞò êáé Üôõðçò åêðáßäåõóçò, ôç äéáöÞìéóç, ôá ìÝóá äéáóêÝäáóçò êáé ôá ðïëéôéêÜ ëüìðé. Ðåñéâáëëïíôéêïß áêôéâéóôÝò, ôïðéêïß ðåñéâáëëïíôïëüãïé ê.ë.ð., üëï êáé ðåñéóóüôåñï ðñïóðáèïýí íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõí áõôÜ ôá ìÝóá ãéá ôçí åðßôåõîç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí ôïõò óôü÷ùí. Ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò Ý÷ïõí ïñãáíùèåß åñåõíçôéêÜ ðñïãñÜììáôá, ðïõ ãåöõñþíïõí ôï ÷Üóìá áíÜìåóá óôéò öõóéêÝò êáé ôéò êïéíùíéêÝò åðéóôÞìåò, ìå ðïëý êáëÜ áðïôåëÝóìáôá óå ôïìåßò üðùò ôï ðåñéâÜëëïí êáé ï ðïëéôéóìüò (Redclift - Woodgate, 2000). Ãéá ôçí ïñïèÝôçóç üìùò áõôïý ôïõ ðåäßïõ óçìáíôéêü ñüëï ðáßæïõí ôñåéò âáóéêÝò åðéóôçìïëïãéêÝò ðåñéï÷Ýò êáé Ýííïéåò, ïé ïðïßåò ìïñöïðïéÞèçêáí ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò: ç Ýííïéá ôïõ ãñáììáôéóìïý, ç ãëùóóïëïãéêÞ óôñïöÞ ôçò åðéóôÞìçò êáé ïé ðïëéôéóìéêÝò óðïõäÝò. Ç Ýííïéá ôïõ ãñáììáôéóìïý (literacy) ùò éêáíüôçôá åðéêïéíùíßáò óå ðïéêßëåò ðåñéóôÜóåéò åðéêïéíùíßáò, áðïôåëåóìáôéêÞò Ýíôáîçò óå ðïéêßëá êïéíùíéêÜ ðåñéâÜëëïíôá êáé äçìéïõñãéêÞò ÷ñÞóçò ôùí ðïéêßëùí åðéêïéíùíéáêþí êùäßêùí óå äéÜöïñá ðïëéôéóìéêÜ êáé êïéíùíéêÜ óõìöñáæüìåíá (Ong, 1997), ïñïèåôÞèçêå éóôïñéêÜ ìå âÜóç äýï ÷ùñéóôÝò êáôåõèýíóåéò (Baynham, 2002: 11 - 53). Ç ðñþôç áöïñÜ ôï ëåéôïõñãéêü ãñáììáôéóìü êáé ó÷åôßæåôáé áðïêëåéóôéêÜ ìå ôçí áíáæÞôçóç ôñüðùí êáëëéÝñãåéáò äåîéïôÞôùí, ïé ïðïßåò âïçèïýí ôá Üôïìá íá áíôáðïêñéèïýí óôéò ãåíéêüôåñåò êïéíùíéêÝò áðáéôÞóåéò óôï åðßðåäï ôçò áãïñÜò åñãáóßáò. Ç äåýôåñç êáé ïõóéáóôéêüôåñç áöïñÜ ôïí êñéôéêü ãñáììáôéóìü êáé ó÷åôßæåôáé ìå ôçí áíÜðôõîç ôçò êñéôéêÞò éêáíüôçôáò ôùí áôüìùí Ýíáíôé ôùí êõñßáñ÷ùí ìïñöþí ãñáììáôéóìïý, ç åõáéóèçôïðïßçóÞ ôïõò óå êñßóéìá êïéíùíéêÜ æçôÞìáôá êáé ç ðáñï÷Þ êáôÜëëçëùí åöïäßùí, ãéá ôçí êáôáíüçóç êáé ôï ìåôáó÷çìáôéóìü ôùí ßäéùí ôùí èåóìïèåôçìÝíùí ìïñöþí ãñáììáôéóìïý (Ìçôóéêïðïýëïõ, 2000). Áíôßóôïé÷á óå êÜèå åðéóôçìïíéêü ðåäßï äéáìïñöþíïíôáé êáé áíÜëïãåò åðéäéþîåéò ãéá ëåéôïõñãéêü Þ êñéôéêü ãñáììáôéóìü. Óôéò ðåñéâáëëïíôéêÝò óðïõäÝò áñ÷éêÜ, Þäç áðü ôç äåêáåôßá ôïõ '60, õéïèåôÞèçêáí ìïíôÝëá ëåéôïõñãéêïý ãñáììáôéóìïý ìå Ýìöáóç óôçí áðüêôçóç äåîéïôÞôùí êáé óôü÷ï ôçí áíÜëçøç äñÜóåùí äéáôÞñçóçò êáé âåëôßùóçò ôçò ðïéüôçôáò ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí óõóôçìÜôùí (Disinger - Roth, 1992). Áñãüôåñá ï ðåñéâáëëïíôéêüò ãñáììáôéóìüò ðñïóáíáôïëßóôçêå óå êñéôéêÜ ìïíôÝëá õðïâïçèïýìåíïò

áðü ôçí êñéôéêÞ óôñïöÞ ôïõ åðéóôçìïíéêïý ãñáììáôéóìïý êáé ôç ìåëÝôç ôïõ ñüëïõ ôçò ãëþóóáò óôçí åðßãíùóç êáé êáôáíüçóç ôïõ åðéóôçìïíéêïý ëüãïõ (Êüêêïôáò ê.á., 2004). Ïé Ýñåõíåò óôïí ôïìÝá ôïõ åðéóôçìïíéêïý êñéôéêïý ãñáììáôéóìïý ãéá ôï ñüëï ôïõ ëüãïõ åðçñåÜóôçêáí Üìåóá áðü ôéò åîåëßîåéò óôçí êïéíùíéïãëùóóïëïãßá êáé ôçí íÝá ïñïèÝôçóç ôçò Ýííïéáò ôïõ ëüãïõ. Ç Ýííïéá ôïõ ëüãïõ (discourse)4 üðùò äéáìïñöþèçêå óôç ãëùóóïëïãßá áðü ôç äåêáåôßá ôïõ '70 ê.å. ó÷åôßæåôáé ìå ôï óõóôçìáôéêü ðëáßóéï ðáñáäï÷þí, ðïõ åêöñÜæïõí ôá íïÞìáôá êáé ôéò áîßåò åíüò èåóìïý åíôüò ôùí êïéíùíéêþí ôïõò óõìöñáæïìÝíùí. ÄéÜöïñá åñìçíåõôéêÜ åñãáëåßá ôïõ ëüãïõ ùò êïéíùíéêÞò ðñáêôéêÞò áíáðôý÷èçêáí êõñßùò áðü ôçí êïéíùíéïãëùóóïëïãßá, üðùò ç êñéôéêÞ áíÜëõóç ëüãïõ (Fairclough, 1996), ç èåùñßá ôçò ðïëõôñïðéêüôçôáò (Kress - Leeuwen, 2001á), ç èåùñßá ôçò ãëþóóáò ùò êïéíùíéêÞò óçìåéùôéêÞò (Halliday, 1978), êáé êõñßùò üóïí áöïñÜ ôéò äéáóõíäÝóåéò ìå ôï ðåäßï ôùí èåôéêþí åðéóôçìþí, ïé èåùñßåò ãéá ôç ãëùóóïëïãéêÞ õöÞ ôçò åðéóôÞìçò êáé ç óçìåéùôéêÞ áíôéìåôþðéóç ôïõ åðéóôçìïíéêïý ëüãïõ. Ïé ôåëåõôáßåò áõôÝò áðüøåéò èá ìðïñïýóáí íá óõíïøéóôïýí óôçí Üðïøç üôé ç ãëþóóá åßíáé Ýíá èåìåëéþäåò åñãáëåßï äüìçóçò ôçò åðéóôÞìçò êáé üôé åí ôÝëåé ç óýã÷ñïíç åðéóôÞìç åßíáé ìßá ôå÷íïëïãßá ôïõ ëüãïõ (Lemke, 1990. Halliday - Martin, 1993). ¼ðùò êÜèå åðéóôçìïíéêüò ëüãïò Ýôóé êáé ï ðåñéâáëëïíôéêüò ëüãïò ïñßæåôáé ùò äéáäéêáóßá êáé ùò ïõóßá. Ìå ôçí ðñþôç Ýííïéá (äéáäéêáóßá) óõíäÝåôáé ìå ôçí êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá êáé ôçí åðéêïéíùíßá. Ìå ôç äåýôåñç Ýííïéá (ïõóßá) óõíäÝåôáé ìå ôï ðåñéå÷üìåíü ôïõ êáé ìå ôïí ôýðï ôçò ãëþóóáò ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß. Ï ðåñéâáëëïíôéêüò ëüãïò åßíáé ëüãïò ãéá ôï ðåñéâÜëëïí ìå ôçí Ýííïéá üìùò üôé äéáóõíäÝåé óõã÷ñüíùò ôçí åðéêïéíùíßá ìå ôï ðåñéâÜëëïí êáé ôç äéáäéêáóßá ìå ôçí ïðïßá êáôáíïïýìå ôï ðåñéâÜëëïí ìÝóù áõôÞò ôçò åðéêïéíùíßáò (Milton, 1993: 8). Ç Üðïøç áõôÞ ðåñß ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ëüãïõ ðáñïõóéÜæåé ðïëëÝò ïìïéüôçôåò ìå ôçí ðéï ãíùóôÞ áíèñùðïëïãéêÞ Ýííïéá. ôçí Ýííïéá ôïõ «ðïëéôéóìïý». ¼ðùò ï ðåñéâáëëïíôéêüò ëüãïò Ýôóé êáé ï ðïëéôéóìüò åßíáé óõã÷ñüíùò äéáäéêáóßá êáé ïõóßá (Milton, 1993: 8). ÅðéðëÝïí ïé óýã÷ñïíåò åðéóôçìïëïãéêÝò åîåëßîåéò êáé ç áíÜäõóç ôïõ ðåäßïõ ôùí ðïëéôéóìéêþí óðïõäþí ðñïóÝäùóáí íÝåò äõíáôüôçôåò åñìçíåéþí ôïõ ðïëéôéóìïý ùò «êåéìÝíïõ». «éóôïý» óçìáóéþí ðïõ Ý÷åé õöÜíåé ï Üíèñùðïò êáé áíáðáñáóôáôéêïý óõóôÞìáôïò, ðïõ äïìåßôáé ðïéïôéêÜ ìÝóá óå óõãêåêñéìÝíá êïéíùíéêÜ óõìöñáæüìåíá. «[O ðïëéôéóìüò] äåí åßíáé ìéá äýíáìç, êÜôé äçëáäÞ ðïõ èá ìðïñïýóå íá èåùñçèåß áßôéï ôùí êïéíùíéêþí óõìâÜíôùí, óõìðåñéöïñþí, èåóìþí Þ äéáäéêáóéþí. åßíáé Ýíá óõìöñáæüìåíï êÜôé óôï ðëáßóéï ôïõ ïðïßïõ ìðïñïýí ìå ôñüðï êáôÜëëçëï -äçëáäÞ ðõêíü- íá ðåñéãñáöïýí» (Geertz, 2003: 26). Ï ðïëéôéóìüò ùò íïçìáôéêÞ êáôçãïñßá ôïõ õëéêïý êüóìïõ ðåñéëáìâÜíåé ôç ãëþóóá, ôéò

áíèñþðéíåò äéáäñÜóåéò êáé ôï ðåñéâÜëëïí. êïéíùíéêü êáé öõóéêü. Óõíåðþò, ëüãïò, ðïëéôéóìüò êáé ðåñéâÜëëïí åßíáé Ýííïéåò ðïõ áëëçëåðéäñïýí óõíå÷þò. Ôï åíäéáöÝñïí ãéá ôïí ôñüðï ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ç ãëþóóá óå ïñéóìÝíá ðëáßóéá ãéá ôç äçìéïõñãßá íïÞìáôïò, ïäÞãçóå ïñéóìÝíïõò åñåõíçôÝò óôçí Üðïøç üôé åßíáé áäýíáôï íá åîåôÜæåôáé ï ðïëéôéóìüò Þ ôï ðåñéâÜëëïí ÷ùñßò íá åñåõíþíôáé ïé ãëùóóéêÝò äéáäéêáóßåò ìÝóù ôùí ïðïßùí êáôáóêåõÜæïíôáé. Ç åèíïãñáößá ôçò åðéêïéíùíßáò (ãíùóôÞ êáé ìå ôïí üñï «áíèñùðïëïãéêÞ ãëùóóïëïãßá») Þôáí Ýíáò áðü ôïõò åðéóôçìïëïãéêïýò ÷þñïõò ðïõ áíáäýèçêå ìÝóá áðü áõôÝò ôéò áðüøåéò ãéá ôéò ó÷Ýóåéò ãëþóóáò êáé ðïëéôéóìïý (Gumperz Hymes, 1972). Áíôßóôïé÷á ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò ìåëåôÞèçêå óõóôçìáôéêüôåñá ç ëåéôïõñãßá ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ëüãïõ åíôüò óõãêåêñéìÝíùí ðïëéôéóìéêþí óõíèçêþí óôçí êáôáóêåõÞ ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí áíôéëÞøåùí. ÂÝâáéá åßíáé õðáñêôüò ï êßíäõíïò ðáñüìïéåò èÝóåéò íá ïäçãÞóïõí óå ìßá åíôåëþò «ó÷åôéêéóôéêÞ» ðåñéâáëëïíôéêÞ åðéóôçìïëïãßá. ¸÷ïõí üìùò äéáôõðùèåß äéÜöïñåò áíôéóôáèìéóôéêÝò áðüøåéò, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá áðü ôï ÷þñï ôçò μåôá-èåμåëéùôéóôéêÞò (post - foundationalist) åðéóôçμïëïãßáò, ïé ïðïßåò áí êáé ôïíßæïõí ôç óõìâïëÞ ôùí ðåäßùí ôçò ãëþóóáò, ôçò ôÝ÷íçò, ôùí íïïôñïðéþí êáé ãåíéêüôåñá ôùí ðïëéôéóìéêþí óôïé÷åßùí óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ áöýðíéóç åí ôïýôïéò äåí áñíïýíôáé ôçí ýðáñîç ôçò åîùôåñéêÞò ðñáãμáôéêüôçôáò êáé ôçò ñåáëéóôéêÞò ôçò õöÞò (Stables, 2001). Ùóôüóï åßôå ìå ôç ìïñöÞ ôùí «ó÷åôéêéóôéêþí» áðüøåùí ðåñß êáôáóêåõÞò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò åßôå ìå ôç ìïñöÞ ðåñéóóüôåñï ðñáãìáôéóôéêþí èåùñÞóåùí, ôï ðåñéâÜëëïí êáé åéäéêüôåñá ç ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç èá ðñÝðåé íá îåðåñÜóåé ôçí ìïíüðëåõñç áíôßëçøç üôé õðÜñ÷åé äéá÷ùñéóìüò áíÜìåóá óôï öõóéêü êáé óôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí. Óå áíôßèåóç ìå ôç ìïíïìÝñåéá ôïõ áõôüíïìïõ ìïíôÝëïõ èá ðñÝðåé íá äïèåß Ýìöáóç óôçí ïëéóôéêÞ áíôéìåôþðéóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, ùò äéåðéóôçìïíéêïý ðåäßïõ öõóéêþí êáé áíèñùðïãåíþí áëëçëåðéäñÜóåùí. Ç Üðïøç áõôÞ ìáò ïäçãåß óôï ôñßôï æÞôçìá ðïõ ðñáãìáôåõüìáóôå, äçëáäÞ ôùí ó÷Ýóåùí åèíïãñáößáò êáé ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôùí ðñïåêôÜóåþí ôçò óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç. 2.3. Åèíïãñáößá êáé ðåñéâáëëïíôéêüò ëüãïò Ç üëç ñçôïñéêÞ ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ëüãïõ óÞìåñá êõñßùò üóïí áöïñÜ ôéò èåóìïðïéçìÝíåò åêöïñÝò ôïõ (åðßóçìåò äéáêçñýîåéò, áêáäçìáúêüò ëüãïò ê.ë.ð.) äçìéïõñãåß ðïëëÜ åñùôÞìáôá ùò ðñïò ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôÜ ôïõ. Åíþ èÝôåé õðü ðñáãìÜôåõóç ôá óçìåñéíÜ êáßñéá æçôÞìáôá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, üðùò ôùí êñáôéêþí íïìïèåôéêþí áóõíåðåéþí, ôïõ ðåñéïñéóìïý ÷ñÞóçò ôùí áíôéðåñéâáëëïíôéêþí âéïìç÷áíéêþí ïõóéþí ê.ï.ê., ðïëëÜ Üëëá æçôÞìáôá ìÝíïõí ìåôÝùñá. Ãéá ðáñÜäåéãìá åíþ óôç äéáêÞñõîç ôïõ Ñßï (1992) ôßèåôáé

åðéôáêôéêÜ ôï æÞôçìá ôùí ó÷Ýóåùí áíèñþðïõ êáé öýóçò, ùò ëýóç ðñïôåßíåôáé ç áüñéóôç áíáöïñÜ óôç äçìéïõñãßá ó÷Ýóåùí «áñìïíßáò» áíÜìåóá óôçí áíèñþðéíç ðáñáãùãéêüôçôá êáé óôç äéáôÞñçóç ôçò öýóçò. Ìå ðïéï ôñüðï üìùò ìðïñåß íá óõíõðÜñîåé óå ðñáêôéêü åðßðåäï ç Ýííïéá ôçò ðáñáãùãéêüôçôáò ìå ôçí Ýííïéá ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò «áñìïíßáò»; (Redclift, 2000). Åðßóçò, üóïí áöïñÜ ôï åðéóôçìïëïãéêü åðßðåäï, ç åðéêÝíôñùóç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí óðïõäþí óôç ìåèïäïëïãßá êõñßùò ôùí èåôéêþí åðéóôçìþí äçìéïõñãåß Ýíá ïñèïëïãéóôéêü ðëáßóéï ðñïóÝããéóçò ôùí ðñïâëçìÜôùí. ¼ìùò ìå ðïéïõò ôñüðïõò ìðïñåß íá óõó÷åôéóôåß ç ïñèïëïãéóôéêÞ ðñáêôéêÞ ìå ôçí áíáìößâïëá êïéíùíéêÞ äéÜóôáóç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí èåìÜôùí; ÄçëáäÞ ðþò åßíáé äõíáôüí íá áðïêëåéóôåß ç ðïëéôéóìéêÞ êáé çèéêÞ äéÜóôáóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ôç óôéãìÞ üðïõ ðïëëÜ áðü ôá ðñïâëÞìáôá åêêéíïýí áðü ôïí ßäéï ôïí Üíèñùðï êáé ôéò ðïëéôéóìéêÝò íïïôñïðßåò ðïõ äéáìïñöþíåé ; Ïé èåóìïðïéçìÝíïé ðåñéâáëëïíôéêïß ëüãïé, ôïõò ïðïßïõò êÜðïéïé åñåõíçôÝò ôïýò ïíïìÜæïõí «ðåñéâáëëïíôéêÜ projects»5, ëåéôïõñãïýí ðïëëÝò öïñÝò ùò ðáãéùìÝíá óõóôÞìáôá áíáðáñáãùãÞò ëáíèáóìÝíùí ðåñéâáëëïíôéêþí íïïôñïðéþí. Ãéá íá ëåéôïõñãÞóïõí áðïôåëåóìáôéêÜ èá ðñÝðåé íá õéïèåôÞóïõí ðñáêôéêÝò áëëáãþí. Óå áõôÞí ôçí êáôåýèõíóç ïõóéáóôéêÞ ìðïñåß íá åßíáé ç óõìâïëÞ ôùí êïéíùíéêþí åðéóôçìþí êáé åéäéêüôåñá ôçò áíèñùðïëïãßáò êáé ôçò ðïëéôéóìéêÞò áíèñùðïëïãßáò6. Må äåäïìÝíç ôçí Üðïøç üôé ïé áíèñùðïëüãïé áó÷ïëïýíôáé ìå èÝìáôá ôïõ ðáñåëèüíôïò ðáñÜ ôïõ ìÝëëïíôïò, åßíáé äýóêïëï íá öáíôáóôåß êáíåßò ôç óõìâïëÞ ôïõò óôïí ðåñéâáëëïíôéêü ëüãï, ï ïðïßïò óôï÷åýåé óôç ëýóç ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ðñïâëÞìáôïò óôï ìÝëëïí. Ôé Üñáãå èá ìðïñïýóå üìùò íá óõíåéóöÝñåé ç áíèñùðïëïãßá óôç óõæÞôçóç ãéá ôï ìÝëëïí ôçò æùÞò óôç ãç; Ãéá íá áðáíôçèïýí ðáñüìïéá åñùôÞìáôá èá ðñÝðåé íá äéáóáöçíéóôïýí ôñßá æçôÞìáôá. Ç ó÷Ýóç ôçò áíèñùðïëïãßáò ìå ôï ðåñéâÜëëïí, ç óõìâïëÞ ôçò ðïëéôéóìéêÞò áíÜëõóçò êáé ôçò åèíïãñáöéêÞò ìåèüäïõ óôïí ðåñéâáëëïíôéêü ëüãï. Ôï ðñþôï æÞôçìá áöïñÜ ôç óõìâïëÞ ôçò áíèñùðïëïãßáò óôïí ðåñéâáëëïíôéêü ëüãï. Ç óõìâïëÞ áõôÞ ìðïñåß íá ðñáãìáôïðïéçèåß ìÝóá áðü äýï êáôåõèýíóåéò. Ðñþôïí, ìÝóù ôçò åêìåôÜëëåõóçò ôçò áíèñùðïëïãéêÞò ãíþóçò óôçí áíôéìåôþðéóç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí ðñïâëçìÜôùí êáé äåýôåñïí, ìÝóù ôçò áíèñùðïëïãéêÞò ðñïóÝããéóçò áõôïý êáèáõôïý ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ëüãïõ ìå óôü÷ï ôçí áíÜðôõîç ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò óêÝøçò . Ãéá ôï ðñþôï èÝìá, ôçò óõìâïëÞò ôçò áíèñùðïëïãßáò óôç äéåõèÝôçóç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí ðñïâëçìÜôùí, ôßèåôáé ôï æÞôçìá ôçò äéá÷åßñéóçò ôçò óõóóùñåõìÝíçò áíèñùðïëïãéêÞò ãíþóçò óôçí áíáæÞôçóç ôçò ó÷Ýóçò ðïëéôéóìïý êáé ðåñéâÜëëïíôïò. Ãéá ðïëëïýò áíèñùðïëüãïõò ç ïéêïëïãßá Ý÷åé ãßíåé ìÝñïò ôçò åñãáóßáò ôïõò (âë. åíäåéêôéêÜ Ingold, 1992). Ïé áíèñùðïëïãéêÝò áíôéëÞøåéò ó÷åôéêÜ ìå ôç ó÷Ýóç ðïëéôéóìïý ðåñéâÜëëïíôïò ðïéêßëïõí áíÜëïãá ìå ôç âáñýôçôá ðïõ äßíïõí óôéò Ýííïéåò ôçò áëëçëåðßäñáóçò Þ

ðñïóáñìïãÞò áíèñþðïõ - ðåñéâÜëëïíôïò7. Êáé óôéò äýï üìùò ðåñéðôþóåéò ï ðïëéôéóìüò áíÜãåôáé óå ïéêïëïãéêü ìç÷áíéóìü (Ingold, 1992: 39) êáé áíáëõôéêü ðåäßï, ðïõ óõìâÜëëåé óôïí ðåñéâáëëïíôéêü ëüãï. Ôï æÞôçìá ôçò áíèñùðïëïãéêÞò óõìâïëÞò óôç èåùñçôéêÞ åíäõíÜìùóç ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ëüãïõ ðáñáðÝìðåé óå êïéíùíéêÝò óõíéóôþóåò. Óå êïéíùíéêü åðßðåäï ï ðåñéâáëëïíôéêüò ëüãïò åðéäéþêåé ôçí áëëáãÞ êáèéåñùìÝíùí êïéíùíéêþí áíôéëÞøåùí. Ïé ìåãÜëåò üìùò «åðáíáóôÜóåéò» ÷ñåéÜæïíôáé éó÷õñÜ éäåïëïãéêÜ üðëá. ÁõôÜ ìðïñåß íá ôá ðñïóöÝñåé ç ìáêñü÷ñïíç åðéóôçìïëïãéêÞ åìðåéñßá ôçò áíèñùðïëïãßáò êáé ôá åñåõíçôéêÜ ôçò åñãáëåßá, üðùò ç ðïëéôéóìéêÞ áíÜëõóç, ïé áñ÷Ýò ôçò ðïëéôéóìéêÞò ó÷åôéêüôçôáò êáé ôçò «óõóôçìáôéêÞò áìöéâïëßáò»8. Ãéá ðáñÜäåéãìá åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÞ ç ðåñßðôùóç ÷ñÞóçò ôçò ðïëéôéóìéêÞò ó÷åôéêüôçôáò áðü ôïí Hunter, åíüò ðñùôåñãÜôç ôçò Greenpeace. Ï Hunter èåùñïýóå óçìáíôéêü óôïé÷åßï óôçí ðñïóðÜèåéá áíÜëçøçò äñÜóåùí ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ôçí êáôáíüçóç ôùí áíôßèåôùí êïéíùíéêþí áðüøåùí åöáñìüæïíôáò ùò ìåèïäïëïãéêü, áíáëõôéêü åñãáëåßï ôçí ðáñáðÜíù áíèñùðïëïãéêÞ áñ÷Þ (Milton, 1993: 7). ÏõóéáóôéêÞ ìðïñåß íá åßíáé ç óõìâïëÞ ôçò áíèñùðïëïãßáò óôïí ðåñéâáëëïíôéêü ëüãï ìÝóù ôçò Ýííïéáò ôïõ ðïëéôéóìïý êáé ôçò ðïëéôéóìéêÞò áíÜëõóçò, ðáñÜ ôï ãåãïíüò üôé ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò ï ðïëéôéóìüò áðïôÝëåóå ðåäßï Ýñåõíáò ôïõ éäéáßôåñïõ êëÜäïõ ôùí ðïëéôéóìéêþí óðïõäþí9. Èá ðñÝðåé üìùò íá äéáóáöçíéóôïýí äýï æçôÞìáôá. Ðñþôïí, üôé ç óõìâïëÞ ôçò áíèñùðïëïãßáò óôïí ðåñéâáëëïíôéêü ëüãï åîáñôÜôáé áðü ôçí áíôéìåôþðéóç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí èåìÜôùí ùò ðïëéôéóìéêÞò õöÞò èÝìáôá êáé äåýôåñïí, üôé ï ðïëéôéóìüò ðáßæåé óçìáíôéêü ñüëï óôéò ó÷Ýóåéò áíèñþðïõ - ðåñéâÜëëïíôïò. Ç áíÜëõóç ôïõ ðïëéôéóìïý ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ìÝóù èåùñçôéêþí, üðùò ï Habermas Þ ï Giddens, åðéêåíôñþèçêå óôçí ðñáîéáêÞ ôïõ ðëåõñÜ. ÈåùñÞèçêå ùò äéáäéêáóßá ìå ôçí ïðïßá ç êïéíùíéêÞ ðñáêôéêÞ óõãêñïôåßôáé áëëÜ êáé ìåôáìïñöþíåôáé áõôïýóéá, ìå êýñéï ìç÷áíéóìü ôçí åðéêïéíùíßá. Ìå ôïí ßäéï ôñüðï óõãêñïôåßôáé ç Ýííïéá ôïõ ëüãïõ, ùò óõóôçìáôéêïý óõíüëïõ ðáñáäï÷þí, ðïõ áõôïêáèïñßæåôáé ìÝóá óå óõãêåêñéìÝíá êïéíùíéêÜ óõìöñáæüìåíá ìå Üîïíá ôçí åðéêïéíùíßá. ÊÜðïéïé åñåõíçôÝò ðñïôåßíïõí ôçí áíôéìåôþðéóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ùò äéá-ðïëéôéóìéêïý ëüãïõ (trans - cultural discourse), ìå ôçí Ýííïéá üôé áðåõèýíåôáé óå ðáíáíèñþðéíï åðßðåäï ìÝóá áðü ðïéêßëá åðéêïéíùíéáêÜ êáíÜëéá. Ç áíèñùðïëïãßá ìÝóù ôçò ðïëéôéóìéêÞò áíÜëõóçò ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé áðáñáßôçôï åñãáëåßï åñìçíåßáò áõôïý ôïõ ëüãïõ åöáñìüæïíôáò áðïôåëåóìáôéêÝò ðñáêôéêÝò (Milton, 1993: 8). Ç âáóéêüôåñç ôÝôïéá ðñáêôéêÞ åßíáé ç åèíïãñáöéêÞ ìÝèïäïò ìå ôéò åðéìÝñïõò ôå÷íéêÝò ôçò, üðùò ôçò óõëëïãÞò ðñïöïñéêþí êáé åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí, ôçò óõóôçìáôéêÞò ðáñáôÞñçóçò êáèçìåñéíþí ðñáêôéêþí ê.ë.ð. Ç åèíïãñáößá ùò ìÝèïäïò åðéôüðéáò áíèñùðïëïãéêÞò Ýñåõíáò äéáìïñöþèçêå óôéò

áñ÷Ýò ôïõ 20

ïõ

áéþíá áðü ôïõò Malinowski êáé

Raccliffe-Brown. Èá ìðïñïýóå íá ïñéóôåß ùò «ç óõã÷ñïíéêÞ áíÜëõóç ôùí ó÷Ýóåùí ðïõ õðÜñ÷ïõí áíÜìåóá óôá óõóôáôéêÜ óôïé÷åßá ôïõ ðïëéôéóìïý ìéáò êïéíùíßáò óôï ðáñüí»10. ¸÷åé óõíåðþò äýï âáóéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôç óõíïëéêüôçôá, äçë. ìåëåôÜ ìßá óõãêåêñéìÝíç êïéíùíßá ëåðôïìåñþò áðü üëåò ôéò ðëåõñÝò (èåóìïýò, Þèç, Ýèéìá, äïîáóßåò, ôå÷íïëïãßá ê.ë.ð.) êáé ôç óõã÷ñïíéêüôçôá, äçë. ôï ðþò áõôÝò ïé ðëåõñÝò åìöáíßæïíôáé ôç óôéãìÞ ðïõ ï åèíïãñÜöïò ôéò Åéêüíá 1. ÐñïóðÜèåéá äéáóõíäÝóåùí

ìåëåôÜ (ÓêïõôÝñç - ÄéäáóêÜëïõ, 1985). Ç ôå÷íéêÞ ôçò

ðåñéâáëëïíôéêïý, ðïëéôéóìéêïý êáé áíèñùðïëïãéêïý

åèíïãñáöéêÞò ìåèüäïõ âáóßæåôáé óôç óõíïìéëßá êáé

«÷þñïõ» óôç ìåèïäïëïãßá ôùí ðñïãñáììÜôùí

óôçí ðáñáôÞñçóç. Áðïôõðþíåé ãåãïíüôá êáé

ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò Ýãéíå óôï ðñüãñáììá:

êáôáóôÜóåéò ÷ñçóéìïðïéþíôáò ãñáðôÝò óçìåéþóåéò,

«Ï ëüöïò ìå ôçí ðáëéÜ åêêëçóßá óôç æùÞ ôïõ ÷ùñéïý ìïõ. Åñåõíþ ôï ðáñåëèüí êáé ôï ðáñüí. Ðñïôåßíù

ç÷çôéêÝò êáôáãñáöÝò, öùôïãñáößåò, ó÷åäéáãñÜììáôá

ëýóåéò ãéá ôï ìÝëëïí» (Ó.Ð.Ð.Å. Ðáíåðéóôçìßïõ

Þ êéíïýìåíç åéêüíá11.

Áéãáßïõ- ÅÐÅÁÅÊ 2 -

Áðü ôçí Üðïøç ôçò ðïëéôéóìéêÞò áíèñùðïëïãßáò ç

ÕÐ.Å.Ð.È.), ðïõ

ðñáãìáôïðïéÞèçêå ôç ó÷ïëéêÞ ÷ñïíéÜ 2003 - 2004 óôï Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï Êïíôáñéþôéóóáò Ðéåñßáò. Ïé

åèíïãñáößá ìå ôçí Ýííïéá ôçò «ðõêíÞò ðåñéãñáöÞò»

äéáóõíäÝóåéò áíáðôý÷èçêáí óå ôñåéò èåìáôéêÝò

áíáæçôÜ ôéò óçìáóéïëïãéêÝò äïìÝò ôùí ðïëéôéóìéêþí

ðåñéï÷Ýò äñáóôçñéïôÞôùí: á) ÷þñïò / ÷ñüíïò, â)

äåäïìÝíùí, äçëáäÞ ôïõò êþäéêåò ôùí êïéíùíéêÜ

ïéêïóýóôçìá / ÷ñüíïò / íïïôñïðßåò, ã) ïéêéóôéêüò

êáèéåñùìÝíùí èåóìþí, óõìðåñéöïñþí êáé

÷þñïò / ÷ñüíïò / ïéêïóýóôçìá / íïïôñïðßåò. Óôçí ðñÜîç ïé äéáóõíäÝóåéò åß÷áí ùò áöåôçñßá áñ÷éêÜ

äéáäéêáóéþí êáé ôéò åñìçíåßåò ôïõò. Ç åèíïãñáöéêÞ

åñùôÞìáôá ðïõ Ýèåôå ôï åêðáéäåõôéêü õëéêü (öýëëá

ðåñéãñáöÞ åßíáé åñìçíåßá ôùí ðïëéôéóìéêþí

åñãáóßáò, âéâëéïãñáöéêÝò ðçãÝò ê.ë.ð.), ôá ïðïßá

äåäïìÝíùí, ìå Ýíá ôñüðï ðïõ ôáéñéÜæåé óôç

åíéó÷ýïíôáí ìå ôç ÷ñÞóç äéåðéóôçìïíéêþí äéäáêôéêþí ôå÷íéêþí êáé êáôÝëçãáí óå ïìáäéêÝò

ëïãïôå÷íéêÞ êñéôéêÞ, üðïõ ôï êåßìåíï ëåéôïõñãåß ùò

åñåõíçôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò. Óôçí åéêüíá âëÝðïõìå

ðáëßìøçóôï åííïéþí, ôéò ïðïßåò «áíáóêÜðôåé» ï

Ýíá ðáñÜäåéãìá ïìáäéêÞò äñáóôçñéüôçôáò ìå èÝìá

êñéôéêüò. Óôü÷ïò óõíåðþò ôçò åèíïãñáößáò åßíáé íá

ôï ó÷åäéáóìü ôçò ìåëëïíôéêÞò ìïñöÞò ôïõ ëüöïõ.

ðåñéãñÜøåé, íá åñìçíåýóåé ôá öáéíüìåíá, åíôüò ôùí

Óôï ó÷Ýäéï ðïõ ðñáãìáôïðïßçóáí ôá ðáéäéÜ ìðïñïýìå íá äéáðéóôþóïõìå ôçí åíóùìÜôùóç

êïéíùíéêþí ôïõò óõìöñáæïìÝíùí êáé íá ôá

óôïé÷åßùí, ðïõ ðñïÝêõøáí áðü ôçí óýíäåóç êáé

ðáñïõóéÜóåé ùò óõíåêôéêü êáé áíáãíþóéìï «êåßìåíï».

áëëçëåîÜñôçóç öõóéêþí êáé áíèñùðïãåíþí

¸íá âáóéêü åðßóçò ÷áñáêôçñéóôéêü áõôïý ôïõ åßäïõò

ðáñáìÝôñùí ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, âë. Ãñáßêïò, (2004â).

ôçò Ýñåõíáò åßíáé ç åíáó÷üëçóç ìå ìéêñÜ, ôïðéêÜ æçôÞìáôá ôá ïðïßá äéåñåõíþíôáé åðéôüðïõ êáé óôçí

ïëéóôéêÞ ôïõò ìïñöÞ (Geertz, 2003: 19 ê.å.). Ìå ôçí Ýííïéá áõôÞ ç ó÷Ýóç ìå ôïí ðåñéâáëëïíôéêÞ Ýñåõíá åßíáé Üìåóç. Ùò åñìçíåõôéêü

êáé áíáëõôéêü åñãáëåßï ç åèíïãñáößá äéáðëÝêåôáé ìå ôï ðåñéâÜëëïí êáé áíáæçôÜ ôéò óçìåéùôéêÝò äïìÝò, ðïõ åíïðïéïýí ðïëéôéóìéêÜ öáéíüìåíá êáé öõóéêÝò äéåñãáóßåò óå óõã÷ñïíéêü êáé äéá÷ñïíéêü åðßðåäï. Ç ó÷Ýóç ôïõ áíèñùðïëïãéêïý ÷ñüíïõ ìå ôï öõóéêü ÷þñï åßíáé Ýíá ðåäßï, ðïõ äéåñåõíÞèçêå áðü ôéò íÝåò åðéóôçìïëïãéêÝò ôÜóåéò Þäç áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ ìåóïðïëÝìïõ êáé ôéò äéáðëïêÝò ìå ôçí éóôïñéïãñáößá -ãéá ðáñÜäåéãìá ç ó÷ïëÞ ôùí Annales ðáëáéüôåñá-, ôçí áñ÷áéïëïãßá -ãéá ðáñÜäåéãìá ç ÍÝá Þ ÄéáäéêáóôéêÞ Áñ÷áéïëïãßá- êáé ôç óçìåéùôéêÞ -ãéá ðáñÜäåéãìá ç åñìçíåõôéêÞ êáé ðïëéôéóìéêÞ ôÜóç. Ç «íÝá ðïëéôéóìéêÞ éóôïñßá», ç ïðïßá ìïéÜæåé ðïëý ìå ôçí «ðïëéôéóìéêÞ áíèñùðïëïãßá», åêôüò áðü ôçí êáèáñÜ éóôïñéêÞ ôçò óõìâïëÞ äéåýñõíå ôç ó÷Ýóç ðåñéâÜëëïíôïò êáé éóôïñéêïý ÷ñüíïõ, ìå ôïí óõíõðïëïãéóìü ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí äåäïìÝíùí óôçí ðïëéôéóìéêÞ åñìçíåßá (åéê. 1) (Hunt, 1989)12. Óôçí åëëçíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ç ìÝèïäïò, ðïõ óõíäõÜæåé ôç äéá÷ñïíéêüôçôá êáé ôç óõã÷ñïíéêüôçôá, åßíáé ç «éóôïñéêÞ åèíïãñáößá», üðùò ðñïôÜèçêå áðü ôçí Á. ÊõñéáêßäïõÍÝóôïñïò. Åßíáé ìÝèïäïò óõã÷ñüíùò éóôïñéêÞ, áöïý ÷ñçóéìïðïéåß ôçí éóôïñéêÞ ìåèïäïëïãßá ôùí ðçãþí (áñ÷åßá, êáôÜóôé÷á, ðåñéçãçôéêÜ êåßìåíá, åíèõìÞóåéò, öùôïãñáößåò ê.ë.ð.) êáé åèíïãñáöéêÞ áöïý îåêéíÜ áðü ôçí åìðåéñéêÞ ðáñáôÞñçóç ôïõ ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé óôï÷åýåé óôç óêéáãñÜöçóç ôçò óõíïëéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò Þ ôïõëÜ÷éóôïí êÜðïéùí üøåþí ôçò13. 2.4. ÅèíïãñáöéêÞ Ýñåõíá, áöçãÞóåéò, åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò êáé ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç Ïé åîåëßîåéò óôçí êïéíùíéïãëùóóïëïãßá êáé óôéò ðïëéôéóìéêÝò óðïõäÝò ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò åß÷áí óçìáíôéêÝò ðñïåêôÜóåéò óôï ÷þñï ôçò åêðáßäåõóçò. Áðü ôéò ðéï åíäéáöÝñïõóåò Þôáí ç áîéïðïßçóç ôùí ìáèçôéêþí åèíïãñáöéêþí åñåõíþí, ùò äéäáêôéêïý åñãáëåßïõ êñéôéêÞò ðáéäáãùãéêÞò. ÁíáöåñèÞêáìå óå ïñéóìÝíá åñìçíåõôéêÜ åñãáëåßá ôïõ ëüãïõ ùò êïéíùíéêÞò ðñáêôéêÞò, üðùò ôçí êñéôéêÞ áíÜëõóç ëüãïõ, ôç èåùñßá ôçò ãëþóóáò ùò êïéíùíéêÞò óçìåéùôéêÞò êáé ôçí åèíïãñáößá ôçò åðéêïéíùíßáò. Ïé ôÜóåéò áõôÝò óå ðñáêôéêü åðßðåäï ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò áíÝðôõîáí åêðáéäåõôéêÝò ðñáêôéêÝò, ïé ïðïßåò åß÷áí ùò óôü÷ï ü÷é ìüíï ôï ãëùóóéêü ãñáììáôéóìü, áëëÜ ãåíéêüôåñá ôïí êñéôéêü ãñáììáôéóìü ôùí ðáéäéþí óå ðïéêßëá ìáèçóéáêÜ áíôéêåßìåíá. Ç êñéôéêÞ ãëùóóéêÞ åðßãíùóç, ç ðáéäáãùãéêÞ ôùí êåéìåíéêþí åéäþí (Halliday, 1985), ïé ðïëõãñáììáôéóìïß (mulltiliteracies) (Cope - Kalantzis, 2000), óå óõíäõáóìü ìå ôç èåùñßá ôçò ðïëõôñïðéêüôçôáò (Kress Leeuwen, 2001á) Þôáí ìåñéêÝò åêðáéäåõôéêÝò ðñáêôéêÝò, ïé ïðïßåò ìÝóù ôçò ãëùóóéêÞò åðßãíùóçò óôü÷åõáí óôç âéùìáôéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ãíþóçò êáé ôçí áöýðíéóç êáé åõáéóèçôïðïßçóç óå êïéíùíéêÜ æçôÞìáôá.

Óôçí ÅëëÜäá Þäç áðü ôç äåêáåôßá ôïõ '80 ç ïìÜäá ×áñáëáìðüðïõëïõ - ×áôæçóáââßäç äéáìüñöùóå Ýíá óýã÷ñïíï ìïíôÝëï ãëùóóéêÞò äéäáóêáëßáò ìå ôßôëï: «ËåéôïõñãéêÞ äéäáóêáëßá ôçò ãëþóóáò», ôï ïðïßï åöáñìüóôçêå ðåéñáìáôéêÜ óå ó÷ïëåßá ôçò ðñùôïâÜèìéáò êáé äåõôåñïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò. ÈåùñçôéêÜ ç ðñüôáóç óôçñß÷èçêå óôéò êïéíùíéïãëùóóïëïãéêÝò êáé êåéìåíïêåíôñéêÝò èåùñßåò êõñßùò óôç ëåéôïõñãéêÞ èåþñçóç ôçò ãëþóóáò ôïõ Ì.Á.Ê. Halliday, óôçí êñéôéêÞ ãëùóóéêÞ åðßãíùóç êáé óôçí

åèíïãñáößá

ôçò

åðéêïéíùíßáò

(×áñáëáìðüðïõëïò - ×áôæçóáââßäçò, 1997: 11 - 12). Ç åêðáéäåõôéêÞ åöáñìïãÞ ôçò ëåéôïõñãéêÞò äéäáóêáëßáò ôçò ãëþóóáò óôçí ÅëëÜäá Ýäåéîå üôé ðáñÜëëçëá ìå ôïí ãëùóóéêü ãñáììáôéóìü ç ìÝèïäïò ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß áðïôåëåóìáôéêÜ êáé óôá ðñïáéñåôéêÜ åêðáéäåõôéêÜ ðñïãñÜììáôá, üðùò óôçí Åéêüíá 2. ÅöáñìïãÝò ãëùóóéêïý ãñáììáôéóìïý óôç ìåèïäïëïãßá ðñïãñáììÜôùí ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò åðé÷åéñÞèçêáí óôï ðñüãñáììá: «Ï ëüöïò ìå ôçí ðáëéÜ åêêëçóßá óôç æùÞ ôïõ ÷ùñéïý ìïõ. Åñåõíþ ôï ðáñåëèüí êáé ôï ðáñüí. Ðñïôåßíù ëýóåéò ãéá ôï ìÝëëïí» (Ó.Ð.Ð.Å. Ðáíåðéóôçìßïõ ÁéãáßïõÅÐÅÁÅÊ 2 - ÕÐ.Å.Ð.È.), áëëÜ êáé óå ðñüãñáììá ëåéôïõñãéêÞò äéäáóêáëßáò ôçò ãëþóóáò, ðïõ ð ñ á ã ì á ôïðï é Þ è ç ê å ó ôï Ä ç ì ïô é êü Ó ÷ïë å ß ï Êïíôáñéþôéóóáò Ðéåñßáò. Óôçí åéêüíá âëÝðïõìå ôçí ðñþôç óåëßäá áðü ôï öýëëï åöçìåñßäáò «Ïé Åéäçóïýëåò» ìå èÝìá ôïõò «Õãñüôïðïõò». Ïé ìáèçôÝò/ôñéåò áó÷ïëÞèçêáí ìå ôï èÝìá óå ðñüãñáììá ëåéôïõñãéêÞò ãëùóóéêÞò äéäáóêáëßáò, ìå âÜóç ôçí êáôáíüçóç äéáöüñùí êåéìåíéêþí åéäþí ðåñéâáëëïíôéêïý ëüãïõ êáé óå óõíäõáóìü ìå åðéôüðïõ åðßóêåøç/åîåñåýíçóç óå õãñüôïðï ôçò ðåñéï÷Þò. Ïé åñãáóßåò ðïëõôñïðéêïý ëüãïõ ðïõ ðáñÞ÷èçóáí Ýäåéîáí ôï âáèìü ãëùóóéêïý êáé ðåñéâáëëïíôéêïý ãñáììáôéóìïý ôùí ìáèçôþí, âë. Ãñáßêïò, (2005â).

ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç áöïý Ýíáò áðü ôïõò óôü÷ïõò ôçò åßíáé ç âéùìáôéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ãíþóçò óå ðïéêßëá êïéíùíéêÜ ðåñéâÜëëïíôá (åéê. 2) (Ãñáßêïò, 2005â)14. Ç ìáèçôéêÞ åèíïãñáöéêÞ Ýñåõíá áðïôåëåß ìßá åíäéáöÝñïõóá åêðáéäåõôéêÞ ðñáêôéêÞ, ç ïðïßá áíôëåß ìåèïäïëïãéêÜ åñãáëåßá áðü äéÜöïñåò ðçãÝò (Baynham, 2002. Robertson - Bloome, 2001). Ðñþôá áð´ üëá, áðü ôçí êáèéåñùìÝíç åðéóôçìïíéêÞ åèíïãñáöéêÞ Ýñåõíá, áðü ôéò ìåèüäïõò ãëùóóéêÞò åðßãíùóçò, ðïõ ðñïáíáöÝñáìå êáé áðü Üëëá äéäáêôéêÜ áíôéêåßìåíá, üðùò ôçò éóôïñßáò. Äßíåé üìùò Ýìöáóç óå íÝïõò ôñüðïõò êáôáíüçóçò ôçò êáèçìåñéíÞò åìðåéñßáò ôùí ðáéäéþí ü÷é ìüíï óôï ó÷ïëåßï, áëëÜ êáé óôï ãåíéêüôåñï êïéíùíéêü êáé öõóéêü ôïõò ðåñéâÜëëïí. ÓõíäÝåôáé Ýôóé ìå âéùìáôéêÝò

äñÜóåéò, üðùò ìå ôç óõëëïãÞ êáé åñìçíåßá åèíïãñáöéêþí ìáñôõñéþí, ðñïöïñéêþí, åéêïíéóôéêþí ê.ë.ð. êáé óôï÷åýåé óôç äéáóýíäåóç ãíþóçò ôùí êïéíùíéêþí êáé

ðåñéâáëëïíôéêþí óõíèçêþí ôïõ ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò, ìå ôçí áíÜëçøç ðñùôïâïõëéþí ãéá ôç âåëôßùóÞ ôïõò. Áðïôåëåß ìå áõôÞí ôçí Ýííïéá åíáëëáêôéêÞ ìÝèïäïò, ðïõ ìðïñåß íá åöáñìïóôåß äçìéïõñãéêÜ óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç, ãéáôß áíôéìåôùðßæåé ôï ðáñüí, ôï ðáñåëèüí êáé ôï ìÝëëïí ìéáò ôïðéêÞò êïéíùíßáò ùò ÷þñï âéùìáôéêþí äñÜóåùí êáé äñáóôçñéïôÞôùí. ¸÷åé áðïäåé÷èåß üôé ç åèíïãñáöéêÞ Ýñåõíá åßíáé ðïëý ÷ñÞóéìç óôçí êáôáíüçóç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí ëüãùí ðïõ óõãêñïôïýí ôá ôïðéêÜ ðåñéâÜëëïíôá15. Ãéá ðáñÜäåéãìá ç êáôáãñáöÞ ôùí êáèçìåñéíþí íïïôñïðéþí êáé ôùí áðüøåùí ôùí áðëþí áíèñþðùí Ý÷åé óõìâÜëåé èåôéêÜ óôçí êáôáíüçóç ôùí ôñüðùí ðïõ áëëçëåðéäñïýí ìå ôï ôïðéêü ðåñéâÜëëïí óå óõã÷ñïíéêü êáé äéá÷ñïíéêü åðßðåäï. ÕðÜñ÷åé åðßóçò ìáêñÜ ðáñÜäïóç åèíïãñáöéêþí åñåõíþí, ó÷åôéêÜ ìå ôç ìåëÝôç ôùí ôñüðùí ðïõ ï áãñïôéêüò êüóìïò áíôéëáìâÜíåôáé, ðñïóáñìüæåôáé êáé ìåôáìïñöþíåé ôá ðåñéâÜëëïíôÜ ôïõ êé áõôÞ ç Ýñåõíá óõíå÷ßæåôáé ïëïÝíá êáé äéåõñõíüìåíç. Ç ãíþóç ìáò ãéá ôïí ôñüðï ðïõ äéáìïñöþíïíôáé ïé ðåñéâáëëïíôéêïß ëüãïé óå ôïðéêÜ ðåñéâÜëëïíôá åßíáé ðïëýôéìç, ãéá ôï ó÷åäéáóìü ðñïãñáììÜôùí óå ðáãêüóìéá êëßìáêá. ¸ôóé ãéá ðáñÜäåéãìá áðáíôþíôáé åñùôÞìáôá ãéá ôï ðþò ìðïñïýí íá óõíåñãáóôïýí ïé äéåèíåßò êáé ïé ôïðéêïß ðáñÜãïíôåò óôç äéáôÞñçóç áëëÜ êáé áíÜðôõîç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò óå äéÜöïñåò ðåñéï÷Ýò ôçò ãçò êáé óå äéáöïñåôéêÜ åñãáóéáêÜ ðåñéâÜëëïíôá16. Ïé ìáèçôéêÝò åèíïãñáöéêÝò Ýñåõíåò Ý÷ïíôáò ùò êÝíôñï äñÜóçò ôï Üìåóï ðåñéâÜëëïí ôùí ðáéäéþí, üðùò ôï ó÷ïëåßï, ôç ãåéôïíéÜ, ôï ÷ùñéü, ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí ê.ë.ð. ÷ñçóéìïðïéïýí âéùìáôéêÝò ìåèïäïëïãéêÝò ôå÷íéêÝò, üðùò ç óõëëïãÞ ðñïöïñéêþí Þ åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí. Ïé ôå÷íéêÝò áõôÝò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò üëï êáé ðåñéóóüôåñï áðü ôç äéäáêôéêÞ ôçò éóôïñßáò óõíäÝïíôáé ìå íÝåò áíôéëÞøåéò ãéá ôçí õöÞ ôçò éóôïñéêÞò êáôáíüçóçò êáé ãéá ôç óçìáóßá ôçò âéùìÝíçò ìíÞìçò óôï åóùôåñéêü êïéíïôÞôùí (åíäåéêôéêÜ: Dickinson - Lee - Rogers, 1984). Ç åöáñìïãÞ ôçò ìåèïäïëïãßáò ôçò ðñïöïñéêÞò éóôïñßáò óôçí êáôáíüçóç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí ðñïâëçìÜôùí åß÷å ðïëý óçìáíôéêÜ áðïôåëÝóìáôá éäéáßôåñá óå æçôÞìáôá áíß÷íåõóçò ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí áíôéëÞøåùí óå êáôïßêïõò ôïõ Ôñßôïõ Êüóìïõ. Ãéá ðáñÜäåéãìá ïé ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò óå óõíäõáóìü ìå Üëëåò ðçãÝò, üðùò óõììåôï÷éêÝò åèíïãñáöéêÝò êáôáãñáöÝò êáé áåñïöùôïãñáößåò, ïäÞãçóáí åðéóôÞìïíåò óôç ÃïõéíÝá íá áíáèåùñÞóïõí åíôåëþò ôá ó÷ÝäéÜ ôïõò ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôïõ ðñïâëÞìáôïò êáôáóôñïöÞò ôùí äáóþí êáé íá äþóïõí áðïôåëåóìáôéêüôåñåò ëýóåéò óýìöùíá ìå ôçí áðïèçóáõñéóìÝíç ðåßñá ôùí áõôï÷èüíùí êáôïßêùí (Thompson, 2002: 135 - 136). Ïé ìáèçôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò óõëëïãÞò ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí Ý÷ïõí ðïëëÜ èåôéêÜ åêðáéäåõôéêÜ êáé ðáéäáãùãéêÜ ïöÝëç. ÐñïÜãïõí ôçí ïìáäéêÞ óõëëïãéêÞ Ýñåõíá êáé ôç óõíåñãáóßá. Âïçèïýí ôá ðáéäéÜ íá áðïêôÞóïõí èåìåëéþäåéò éêáíüôçôåò åðéêïéíùíßáò, êáé íá

áíáðôýîïõí ãëùóóéêÝò éêáíüôçôåò, ôüóï óôïí ðñïöïñéêü üóï êáé óôïí ãñáðôü ëüãï, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ãéá ôï ðþò íá èÝôïõí åñùôÞóåéò, ðþò í´ áêïýí ôïõò Üëëïõò, ðþò íá ìåôáãñÜöïõí ôïí ðñïöïñéêü ëüãï óå ãñáðôü ê.ë.ð. Êáëëéåñãïýí åñåõíçôéêÝò äåîéüôçôåò ìå ôçí Üìåóç åìðëïêÞ ôùí ðáéäéþí óôçí áíáæÞôçóç êáé åñìçíåßá ôåêìçñßùí. Áíáðôýóóïõí ôçí êïéíùíéêÞ åõáéóèçóßá êáé âïçèïýí óôç óýíäåóç ôùí ðáéäéþí ìå ôçí êïéíüôçôÜ ôïõò. ÔÝëïò âïçèïýí óôçí áíÜðôõîç äåîéïôÞôùí ÷ñÞóçò íÝùí ôå÷íïëïãéêþí, ôüóï êáôÜ ôç óõëëïãÞ ôïõ õëéêïý, üóï êáé êáôÜ ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôùí åñãáóéþí ôïõò (Thompson, 2002: 238 - 241). Ïé ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò êáé ïé ðñïóùðéêÝò áöçãÞóåéò ìðïñïýí íá áîéïðïéçèïýí óôçí åêðáéäåõôéêÞ äéáäéêáóßá ùò ðçãÞ ðëçñïöïñéþí ãíùóôéêïý ÷áñáêôÞñá, áëëÜ êáé ùò ðñùôïãåíÝò õëéêü åñìçíåßáò ôùí êïéíùíéêþí äåäïìÝíùí17. ¸÷ïõí ðñïôáèåß äéÜöïñïé ôñüðïé åñìçíåßáò ôùí ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò êïéíùíéêÞò èåùñßáò, ùò ôåêìÞñéá êïéíùíéêþí áëëáãþí Þ áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò øõ÷áíÜëõóçò êáé ôçò ëïãïôå÷íßáò, ùò ôåêìÞñéá ðïõ áíôéêáôïðôñßæïõí ôçí ðñïóùðéêüôçôá Þ ôï áóõíåßäçôï ôùí ïìéëçôþí (áöçãçìáôéêÞ áíÜëõóç) (Thompson, 2002: 364)18. Óôçí åêðáßäåõóç ç åñìçíåßá ôùí ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí èá ðñÝðåé íá ãßíåôáé ìåèïäéêÜ êáé ïëéóôéêÜ ìå ôïí óõíõðïëïãéóìü êáé Üëëùí åéäþí ìáñôõñéþí, üðùò ãñáðôþí Þ åéêïíéóôéêþí. Ãé´ áõôü Ý÷åé ìåãÜëç óçìáóßá ç åöáñìïãÞ óõóôçìáôéêÞò ìåèïäïëïãßáò üóïí áöïñÜ ôç ÷ñÞóç ôïõò óôçí åêðáßäåõóç. Óôçí ÅëëÜäá óå ðïëëÜ ðñïáéñåôéêÜ åêðáéäåõôéêÜ ðñïãñÜììáôá ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ðáñáôçñåßôáé ôï åëðéäïöüñï öáéíüìåíï íá åíóùìáôþíïíôáé äñáóôçñéüôçôåò óõëëïãÞò ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí. Ôï áðáéóéüäïîï ôçò õðüèåóçò åßíáé üôé óõ÷íÜ ç ÷ñÞóç ôùí ìáñôõñéþí áõôþí ãßíåôáé ÷ùñßò ôçí êáôÜëëçëç ìåèïäïëïãßá êáôÜ ôç äéáäéêáóßá óõëëïãÞò êáé åñìçíåßáò ôïõò. Ðïëý óõ÷íÜ ïé ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ùò ðçãÞ áðïóðáóìáôéêþí Þ åðéëåêôéêþí ðëçñïöïñéþí, ÷ùñßò íá êáôáãñÜöïíôáé óõóôçìáôéêÜ ïýôå ïé óõíèÞêåò óõëëïãÞò ôïõò (êáñôÝëåò ðëçñïöïñçôÞ, äéáäéêáóßá óõíÝíôåõîçò ê.ë.ð.) ïýôå êáé ï ôñüðïò åñìçíåßáò ôïõò. ¸ôóé áôáîéíüìçôåò ïé ìáñôõñßåò äå ìðïñïýí íá áîéïðïéçèïýí áðü Üëëåò ìåôáãåíÝóôåñåò åñãáóßåò ïýôå åßíáé äõíáôüí íá åëåã÷èåß ç åóùôåñéêÞ óõíï÷Þ êáé áîéïðéóôßá ôïõò. Êáé ôï êõñéüôåñï ÷Üíïõí Ýíá áðü ôá âáóéêÜ ôïõò ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ðïõ åßíáé ç áîßá ôïõò ùò ôåêìÞñéá íïïôñïðéþí, äéáèÝóåùí, ðïõ âïçèïýí óôçí ðïëéôéóìéêÞ áíáóýíèåóç ìéáò åðï÷Þò. Áíôßèåôá üôáí ïé ìáèçôÝò ìÜèïõí íá óõëëÝãïõí ìå óõóôçìáôéêü ôñüðï ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò, ôüôå áíôéëáìâÜíïíôáé ôç óçìáóßá ðïõ Ý÷åé ç ëåðôïìåñÞò åíáó÷üëçóç ìå ôá óôïé÷åßá õöÞò ôùí ìáñôõñéþí áõôþí, üðùò åßíáé ïé ãëùóóéêÝò éäéáéôåñüôçôåò, ôá õöïëïãéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ç áöçãçìáôéêÞ äïìÞ, ç óõíï÷Þ ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ ê.ë.ð. Ôüôå åßíáé óå èÝóç íá åêìåôáëëåõôïýí óôïí øçëüôåñï âáèìü ôéò äõíáôüôçôåò ôùí ìáñôõñéþí áõôþí, ùò ðçãÞ ðëçñïöïñéþí óå óõíäõáóìü ìå Üëëïõ åßäïõò ðçãÝò, êáé ùò áöåôçñßåò íÝùí åñìçíåõôéêþí «áíáãíþóåùí» ôùí äåäïìÝíùí.

Óõíåðþò ç ðïëõóõæçôçìÝíç Þäç ç äåêáåôßá ôïõ '80 «åðéóôñïöÞ ôçò áöÞãçóçò» óå ðïéêßëïõò åðéóôçìïëïãéêïýò ÷þñïõò, áðü ôéò áíèñùðéóôéêÝò åðéóôÞìåò ùò ôéò èåôéêÝò, äå ãßíåôáé áíåîÝëåãêôá, áëëÜ õðü óõãêåêñéìÝíïõò üñïõò. Óôçí åðéóôÞìç ôçò éóôïñßáò ãéá ðáñÜäåéãìá ç åðáíáöïñÜ ôçò áöÞãçóçò áðïôåëåß Ýíá íÝï ðåäßï éóôïñéïãñáöéêÞò ãñáöÞò óõíäÝåôáé üìùò ìå ôéò éóôïñéêÝò ðçãÝò êáé ìå ôéò ôå÷íéêÝò áíÜëõóçò ôïõ ëüãïõ, üðùò ôçí áöçãçìáôéêÞ áíÜëõóç ê.Ü. (åíäåéêôéêÜ: Moniot, 2002:113 - 122. Burke, 1991: 233 - 248). Óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç Ý÷ïõí ðñïôáèåß êáé Üëëåò åêðáéäåõôéêÝò ðñáêôéêÝò ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôï ëüãï êáé ôçí áöÞãçóç. Ãéá ðáñÜäåéãìá ïé äéÜöïñåò åêäï÷Ýò ôïõ åêðáéäåõôéêïý äñÜìáôïò, ôá ïéêïëïãéêÜ ðáñáìýèéá, ç äçìïóéïãñáöéêÞ óõíÝíôåõîç ê.á.19 Ïé åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò ìðïñïýí åðßóçò íá áîéïðïéçèïýí óôçí åêðáéäåõôéêÞ äéáäéêáóßá ùò âïçèçôéêü õëéêü ôçò åèíïãñáöéêÞò Ýñåõíáò, ðáñÜëëçëá ìå ôéò ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò. ¼ôáí êÜíïõìå ëüãï ãéá åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò åííïïýìå ôéò öùôïãñáößåò, ôçí êéíïýìåíç åéêüíá, ôá Ýñãá ôÝ÷íçò, ôïõò ÷Üñôåò ôá äéáãñÜììáôá, ôá ðïëõôñïðéêÜ êåßìåíá, óå üëïõò ôïõò óõíäõáóìïýò ôïõò, üðùò åéêüíá ìå ãñáðôü êåßìåíï, Þ÷ï Þ êßíçóç. ¼ðùò óôçí ðåñßðôùóç ôùí ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí Ýôóé êáé ìå ôéò åéêïíéóôéêÝò, ç ÷ñÞóç ôïõò óôçí åêðáéäåõôéêÞ äéáäéêáóßá èá ðñÝðåé íá ãßíåôáé ìå éäéáßôåñç ðñïóï÷Þ êáé ìÝèïäï. Êáìßá åéêïíéóôéêÞ ìáñôõñßá äå «ìéëÜåé» áðü ìüíç ôçò. ¼ðùò Ýãñáøå ï Barthes «ç åéêüíá äåí åßíáé ôï ðñáãìáôéêü» (Barthes, 2001: 26 - 27) ãéá íá óõìðëçñþóåé ï Gombrich üôé ç ìáôéÜ ôùí èåáôÞ äåí åßíáé ðïôÝ áèþá áðü ôéò ðñïçãïýìåíåò åìðåéñßåò ôïõ óõíåðþò êáìßá åéêüíá äåí åßíáé åî ïñéóìïý ìïíïóÞìáíôç áíôéãñáöÞ ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò (Gombrich, 1995: 238 ê.å.). Ìðïñïýìå íá êáèïñßóïõìå ôñåéò ãåíéêÝò ðñïûðïèÝóåéò ìå âÜóç ôéò ïðïßåò ïé åéêüíåò ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí ùò ìáñôõñßåò ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò (Burke, 1991: 37 - 38, 238 - 239). Ç ðñþôç ó÷åôßæåôáé ìå ôçí éäéüôçôá ðïëëþí åéêüíùí íá áðïêáëýðôïõí óôïé÷åßá êáé ðëçñïöïñßåò ïé ïðïßåò äåí êáôáãñÜöçêáí ðïôÝ óå Üëëïõ åßäïõò ðçãÝò. Ç äåýôåñç ó÷åôßæåôáé ìå ôçí Üðïøç üôé ïé öùôïãñáößåò êáé ôá Ýñãá ôÝ÷íçò áíôáíáêëïýí óå ìåãÜëï âáèìü ôéò ðñïèÝóåéò êáé ôéò áðüøåéò ôïõ öùôïãñÜöïõ Þ ôïõ êáëëéôÝ÷íç ãéá ôçí ðñáãìáôéêüôçôá, ïðüôå ç áðïäåéêôéêÞ ôïõò ÷ñÞóç èá ðñÝðåé íá ãßíåôáé ðáñÜëëçëá ìå ôçí áðïêùäéêïðïßçóç ôùí êáëëéôå÷íéêþí ðñïèÝóåùí. Êáé ç ôñßôç ðñïûðüèåóç óõíäÝåôáé ìå ôïí áéóèçôéêü êáé ðïëéôéóìéêü ôïõò ÷áñáêôÞñá êáé ìå ôçí Üðïøç üôé ïé åéêüíåò ìåôáöÝñïõí íïïôñïðßåò, éäåïëïãßåò êáé êïéíùíéêÝò ôáõôüôçôåò êáé óõíåðþò öáíåñþíïõí ôéò äéáíïçôéêÝò Þ ìåôáöïñéêÝò åéêüíåò ðïõ Ý÷ïõìå ãéá ôïõò Üëëïõò. ÅÜí óå áõôÝò ôéò ðñïûðïèÝóåéò ðñïóèÝóïõìå êáé ôï ñüëï ôïõ èåáôÞ óôçí ðñüóëçøç ôùí åéêüíùí ìðïñïýìå íá êáôáëÞîïõìå óôçí Üðïøç üôé áöåôçñßá ôçò åêðáéäåõôéêÞò ôïõò ÷ñÞóçò èá ðñÝðåé íá åßíáé ç áíôéìåôþðéóÞ ôïõò ùò ðïëéôéóìéêÜ ôåêìÞñéá ðåñéóóüôåñï, ðáñÜ ùò ñåáëéóôéêÝò áíôéãñáöÝò ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò (Ãñáßêïò, 2002â, üðïõ êáé ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá).

Åéêüíá 3. Ç áíß÷íåõóç ôùí íïïôñïðéþí êáé ôùí áíôéëÞøåùí ôùí êáôïßêùí ãéá ôï ôïðéêü áóôéêü ðåñéâÜëëïí ìÝóù öùôïãñáöéêþí ìáñôõñéþí åðé÷åéñÞèçêå óôï ðñüãñáììá «Öùôïãñáößåò ðáéäéþí îå÷áóìÝíåò óå ðáëéÜ ïéêïãåíåéáêÜ Üëìðïõì. Ïé íïïôñïðßåò ôçò ðáéäéêÞò çëéêßáò êáé ôçò íåüôçôáò (1950 - 1980)», ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêå ôç ó÷ïëéêÞ ÷ñïíéÜ 2001 - ´02 áðü ôçí Å´ ôÜîç ôïõ 13ïõ Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ Êáôåñßíçò. Ôá ðáéäéÜ ðñïóÝããéóáí ôéò öùôïãñáößåò ìÝóá áðü ôçí áêüëïõèç ôñéðëÞ äéáäéêáóßá. á) Áðïäüìçóç ôùí áéóèçôéêþí, ìïñöïëïãéêþí êáé öùôïãñáöéêþí óõìâÜóåùí. â) Êáôáíüçóç ôùí êïéíùíéêþí áîéþí êáé íïïôñïðéþí ðïõ ðñïêáëïýóáí óõãêåêñéìÝíïõò ôñüðïõò öùôïãñÜöçóçò, óå óõãêåêñéìÝíïõò áóôéêïýò ÷þñïõò, ãéá ðáñÜäåéãìá öùôïãñáößóåéò ïéêïãåíåéþí ìå åðßóçìï êáé óïâáñü ôñüðï óôá ðÜñêá, óå ðáíçãýñéá ê.ë.ð. ã) Äéáóôáýñùóç ôùí ðëçñïöïñéþí ðïõ ðñïÝêõðôáí áðü ôéò öùôïãñáößåò ìå Üëëïõ åßäïõò ðçãÝò, üðùò ãñáðôÝò ó÷åôéêÜ ìå ôç éóôïñßá ôçò ðüëçò Þ ìÝóù åñùôçìáôïëïãßùí ðïõ ìïéñÜóôçêáí óôï óõããåíéêü ÷þñï ôùí ðáéäéþí. Ïé äñáóôçñéüôçôåò Þôáí êõñßùò öùôïãñáöéêÝò óõíèÝóåéò ðïõ ó÷åäßáóáí, óêçíïèÝôçóáí êáé ðñáãìáôïðïßçóáí ôá ßäéá ôá ðáéäéÜ, óôéò ïðïßåò áðïôýðùóáí ôéò íïïôñïðßåò êáé ôéò áíôéëÞøåéò ôùí ðáëáéüôåñùí êáôïßêùí, ãéá ôéò ó÷Ýóåéò äçìüóéïõ êáé éäéùôéêïý ÷þñïõ, öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò (ðÜñêá, áõëÝò ê.ë.ð.) êáé ïéêéóôéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáèþò åðßóçò êá ôùí äéáðéóôùìÝíùí áëëáãþí ðïõ óõíÝâçóáí óôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò. Óôçí åéêüíá Ý÷ïõìå Ýíá öùôïãñáöéêü êáé åéêáóôéêü æùãñáöéêü êïëÜæ ðïõ êáôáóêåýáóáí ìáèÞôñéåò ìå ôç ÷ñÞóç ðáëáéüôåñùí êáé óýã÷ñïíùí öùôïãñáöéþí. Ìðïñïýìå íá ðáñáôçñÞóïõìå ôïí ôñüðï ðïõ öùôïãñáöÞèçêáí ïé ìáèÞôñéåò, óïâáñÝò êáé óôçôÝò, êáé ôçí õðïäÞëùóç ôïõ äçìüóéïõ ÷þñïõ (Ëïýíá Ðáñê), üðïõ óõíÞèùò ïé ãïíåßò Ýóôçíáí ôá ðáéäéÜ ôïõò ãéá íá öùôïãñáöçèïýí. Åßíáé åìöáíÞò ç áíôßëçøç ôùí íïïôñïðéþí ó÷åôéêÜ ìå ôïí áðïäåêôü ôñüðï óõìðåñéöïñÜò óôï áóôéêü ðåñéâÜëëïí êáé ç ñõèìéóôéêÞ áíôéìåôþðéóç ôçò ðáéäéêÞò çëéêßáò, âë. Ãñáßêïò, (2002á).

Óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç, ïé åéêüíåò ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí ìå äýï ôñüðïõò. Ðñþôïí, ùò ôåêìÞñéá ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí áëëáãþí óå äéá÷ñïíéêü åðßðåäï, äçëáäÞ íá áðïôåëÝóïõí ðçãÝò ðëçñïöïñéþí ùò ðñïò áõôü êáèáõôü ðïõ áðåéêïíßæïõí. Óå áõôÞí ôçí ðåñßðôùóç ç åðéêÝíôñùóç ôïõ âëÝììáôïò óôéò ïõóéþäåéò ëåðôïìÝñåéåò ôùí öùôïãñáöéþí ìðïñåß íá áðïêáëýøåé óçìáíôéêÜ óôïé÷åßá ãéá ôï ôïðéêü ðåñéâÜëëïí. Ãüíéìåò ìðïñïýí íá ãßíïõí ïé óõãêñßóåéò öùôïãñáöéþí ðïõ ôñáâÞ÷ôçêáí óå äéáöïñåôéêÝò ÷ñïíéêÝò ðåñéüäïõò. ÅðåéäÞ üìùò áõôü ðïõ öáßíåôáé óå ìéá åéêüíá äåí áíôáíáêëÜ ðïôÝ ìå áèþï ôñüðï ôçí ðñáãìáôéêüôçôá, èá ðñÝðåé íá ðñïóåããßæïíôáé êáé áðü ôçí ðëåõñÜ ôùí ðñïèÝóåùí ôïõ äçìéïõñãïý ôïõò êáé ôùí åéêïíéóôéêþí ôïõò óõìâÜóåùí (ýøïò ðáñáôÞñçóçò, ìïñöïëïãéêÞ äïìÞ, öùôéóôéêÝò óõìâÜóåéò ê.ë.ð.). Ìå áõôüí ôïí ôñüðï ìðïñïýí íá áðïêáëýøïõí ôéò êñõììÝíåò äéá÷ñïíéêÝò íïïôñïðßåò êáé áíôéëÞøåéò ôùí êáôïßêùí ãéá ôï ôïðéêü öõóéêü Þ áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí, ïé ïðïßåò åß÷áí Üìåóåò åðéðôþóåéò óôç äéáìüñöùóç ôùí óýã÷ñïíùí óôÜóåùí áðÝíáíôé óôï ðåñéâÜëëïí êáé óôçí êáôáíüçóç ôùí áñíçôéêþí óõìðåñéöïñþí (åéê. 3). Óõíåðþò ôï Üíïéãìá ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí óðïõäþí êáé åéäéêüôåñá ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò óå ÷þñïõò, üðùò ç áíèñùðïëïãßá, ç åèíïãñáößá, ç éóôïñßá ôçò ôÝ÷íçò êáé ïé ðïëéôéóìéêÝò óðïõäÝò, ìðïñåß íá âïçèÞóåé óçìáíôéêÜ ôçí êáôáíüçóç êáé åñìçíåßá ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí óõíèçêþí óå ôïðéêü Þ ðáãêüóìéï åðßðåäï. Åßíáé üìùò áíáãêáßï áõôÞ óõíåñãáóßá íá Ý÷åé ïõóéáóôéêü êáé ü÷é ôõðéêü ÷áñáêôÞñá. Ãéá íá ãßíåé áõôü èá ðñÝðåé íá õéïèåôçèïýí ìÝèïäïé êáé ðñáêôéêÝò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýí Þäç áðü ðïëý êáéñü ïé åðéóôÞìåò áõôÝò êáé íá åíóùìáôùèïýí óôéò õðÜñ÷ïõóåò ìåèïäïëïãßåò. Ï óôü÷ïò ãéá êñéôéêü

ðåñéâáëëïíôéêü ãñáììáôéóìü ìðïñåß íá åðéôåõ÷èåß áðïôåëåóìáôéêüôåñá ìÝóá áðü äéåðéóôçìïíéêÝò äéáäéêáóßåò áñêåß íá óõæçôçèïýí ïé üñïé áõôÞò ôçò óõíåñãáóßáò êáé íá áðáíôçèïýí ôá ìåèïäïëïãéêÜ åñùôÞìáôá ðïõ ôßèåíôáé óå ðñáêôéêü åðéóôçìïëïãéêü åðßðåäï. ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ 1 Óôçí îÝíç âéâëéïãñáößá óõíáíôïýìå ôïõò üñïõò «culture» êáé «civilization».

Ï üñïò culture ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá

íá äçëþóåé ôï óýíïëï ôçò âéùìÝíçò óõìðåñéöïñÜò óå ìéá áíèñþðéíç ïìÜäá, åíþ ï üñïò civilization ôï óýíèåôï êáé ðñï÷ùñçìÝíï ðïëéôéóìü. Ï åëëçíéêüò üñïò «ðïëéôéóìüò» óôçí ïõóßá êáëýðôåé êáé ôéò äýï Ýííïéåò. 2 Âë. åíäåéêôéêÜ Heintz C. - Origgi G., (2005), Rethinking Interdisciplinarity. Emergent Issues.

Áíáóýñèçêå óôéò 22 . / 5 / 2005 áðü http://www.interdisciplines.org/interdisciplinarity/papers/11 Mebratu D., (2001), «The Knowledge dimension of the sustainability challenge», International Journal of Economic Development, v. 3, n. 1. Áíáóýñèçêå óôéò 25 ÌáÀïõ 2004 áðü: http: // www.spaef.com / IJED_PUB / v3n1_mebratu.html. 3 Nicolescu, B., (1997), «The transdisciplinary evolution of the university condition for sustainable development»,

Universities Responsibilities to Society. Áíáóýñèçêå óôéò 2 / 6 / 2005 áðü: http://perso.clubinternet.fr/nicol/ciret/bulletin/b12/b12c8.htm. Nowotny H., (2003), The Potential of Transdisciplinary. Áíáóýñèçêå óôéò 28 / 5 / 2005 áðü: http: // www . interdisciplines . org / interdisciplinarity / papers / 5 / 7 / printable / paper. 4 ÅíäåéêôéêÜ ãéá ôçí Ýííïéá ôïõ ëüãïõ âë. Kress, (1989) êáé Baynham, (2002).

Ç ðïëõóçìßá ôçò Ýííïéáò ôïõ ëüãïõ

åñåõíÜôáé áðü ôo íÝï êëÜäï ôçò ãëùóóïëïãßáò ðïõ åßíáé ãíùóôüò ùò Discourse Studies. 5

Ôá «ðåñéâáëëïíôéêÜ projects» åííïïýíôáé ùò èåóìéêïß ëüãïé ãéá ôï ðåñéâÜëëïí ìå êïéíùíéêÝò êáé õëéêÝò

ðñïåêôÜóåéò. Åßíáé ïñãáíùìÝíá «ðáêÝôá» éäåþí êáé ðñáêôéêþí, ôá ïðïßá óôï÷åýïõí óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ áëëáãÞ ìå áöåôçñßåò ôéò êïéíùíéêÝò óôáèåñÝò êáé ðïëéôéêÝò. ÂáóéêÞ óõíéóôþóá ðïõ óõìâÜëëåé óôç äéáìüñöùóç êáé åîÝëéîç ôùí «ðåñéâáëëïíôéêþí projects» åßíáé ç áíôßëçøç ôçò öýóçò ùò äéáäéêáóßáò åí ôù ãßãíåóèáé ðïõ óõíôåëåßôáé ìå óõíå÷åßò áíáèåùñÞóåéò ôùí èåóìïðïéçìÝíùí ëüãùí (Tsing, A. Lowenhaupt, (2001), «Nature in the Making», óôï: Crumley, (2001:

23). Ãåíéêüôåñá ãéá ôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ áöÞãçóç âë. ôï áöéÝñùìá

“Environmental Narrative” (2004), Ethics and the Environment, v. 8, n. 2, åéäéêüôåñá ôçí åéóáãùãÞ ôçò Slicer D.. Åðßóçò ôï Schoenfeld S.,(2004), “The Environmentalist’ Narrative”, The Sustainability Report. Áíáóýñèçêå óôéò 10 ÌáÀïõ 2006 áðü: http://www.sustreport.org/resource/shoenfeld.html#stuart 6

Ç ïñïëïãßá åßíáé õðü äéáìüñöùóç áêüìá êáé óôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá. Ãéá ðáñÜäåéãìá åßíáé Üëëç ç Ýííïéá ôçò

«ïéêïëïãéêÞò áíèñùðïëïãßáò», ç ïðïßá ðáëáéüôåñá ÷ñçóéìïðïéþíôáò ùò åðéóôçìïëïãéêÜ åñãáëåßá ôçí êõâåñíçôéêÞ êáé ôç èåùñßá ôùí ïéêïóõóôçìÜôùí äåí åíäéáöåñüôáí éäéáßôåñá ãéá ôéò êïéíùíéêÝò åðéññïÝò êáé Üëëç ôçò «ðïëéôéóôéêÞò ïéêïëïãßáò» ôïõ êëÜäïõ ôçò ÍÝáò Áñ÷áéïëïãßáò, ðïõ áíôéìåôþðéæå ôï öáéíüìåíï ôïõ ðïëéôéóìïý ùò õðïóýóôçìá ôïõ ãåíéêüôåñïõ ïéêïëïãéêïý óõóôÞìáôïò, âë. Steward, J. H., (1972), Theory of culture change: The methodology of multilinear evolution [1955], Urbana: University of Illinois Press. Ãåíéêüôåñá ãéá ôï èÝìá âë. Kessing (1981) êáé Milton (1996). 7

Åßôå ìå ôç ìïñöÞ ôïõ ïéêïëïãéêïý íôåôåñìéíéóìïý (ïéêïëïãéêÞ ðñïóáñìïãÞ) ðïõ êõñéáñ÷ïýóå óôç äåê. ôïõ ´50

êáé ôïõ '60 åßôå ìå ôç ìïñöÞ ôïõ ðïëéôéóìéêïý íôåôåñìéíéóìïý (ðïëéôéóìéêÞ ó÷åôéêüôçôá) ðïõ åðéêñáôåß ôçí ôåëåõôáßá ôñéáêïíôáåôßá, âë. Milton, (1993: 4). 8

Âë. Morgan G., (1991), «Advocacy as a form of social science», óôï: Harries - Jones P., (åðéì.), Making

Knowledge Count: Advocacy and Social Science, Montreal and Kingston: McGill-Queen's Press, ó. 221. ÁíáöÝñåôáé óôï: Milton, (1993: 6).

Ãéá ìåãÜëï äéÜóôçìá ç áíèñùðïëïãßá ìåëåôïýóå ðåñéóóüôåñï ôá õëéêÜ óôïé÷åßá ôïõ ðïëéôéóìïý ðáñÜ ôïí

ðïëéôéóìü êáèáõôü. Áðü ôç äåêáåôßá ôïõ ´60 ê.å., ç áíèñùðïëïãßá áðïäåóìåýôçêå áðü ôïí èåôéêéóìü êáé ôïí óôñïõêôïõñáëéóìü êáé êéíÞèçêå óå ðåñéóóüôåñï åñìçíåõôéêÝò èåùñÞóåéò. ÓÞìåñá êñéôéêÞ áóêåßôáé Þäç óôéò åñìçíåõôéêÝò ðñïóåããßóåéò óå ôñåéò êõñßùò ôïìåßò: á) ÄõóáñÝóêåéá Ýíáíôé ôçò ó÷åôéóôéêÞò ðïëéôéóìéêÞò ðñïïðôéêÞò, â)

áíôßäñáóç óôïí êáñôåóéáíü äõáëéóìü óêÝøçò-ðñÜîçò, öýóçò-ðïëéôéóìïý, ï ïðïßïò Þôáí

êõñßáñ÷ïò óôçí óôñïõêôïõñáëéóôéêÞ áíèñùðïëïãßá (êõñßùò óôï Ýñãï ôïõ Levi - Strauss), ã) áýîçóç ôïõ åíäéáöÝñïíôïò ðñïò ôçí ðáãêïóìéïðïßçóç, âë. Milton,(1996: 11 - 12). Ìßá êáëÞ åéóáãùãÞ ãéá ôï èÝìá åßíáé ôï áöéÝñùìá “Ecology and Anthropology: A Symposium” (1962) óôï American Anthropologist, v. 64, n.1, üðïõ êáé ôï Üñèñï ôïõ Frake, C. O, “Cultural Ecology and Ethnography”, 53 - 59. 10 Êõñéáêßäïõ - ÍÝóôïñïò Á., (1981), «Ëáúêüò ðïëéôéóìüò», óôï: ÅëëÜäá. Éóôïñßá êáé Ðïëéôéóìüò, Èåóóáëïíßêç: ÌáëéÜñçò - Ðáéäåßá, ó. 276. 11

Leroi-Gourhan, A., (19852), «Ç éóôïñßá ÷ùñßò êåßìåíá», óôï: Encyclopedie de la Pleiade, Éóôïñßá êáé ÌÝèïäïß

ôçò, ôüìïò Â': ÌåèïäéêÞ áíáæÞôçóç ôùí ìáñôõñéþí, ô. 1: ÐáñáäïóéáêÝò âïçèçôéêÝò åðéóôÞìåò. ÅéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò, Äéåýèõíóç: Charles Samaran, [Paris 1961], ìåôÜöñ. Ó. Óõìåùíßäçò, ÁèÞíá: Ì.É.Å.Ô., ó. 54. 12 Ãéá ôéò ó÷Ýóåéò áíèñùðïëïãéêïý êáé éóôïñéêïý ÷ñüíïõ âë. åíä. 13

ÐáðáôáîéÜñ÷çò - ÐáñáäÝëçò, (1993: 13 - 74).

Êõñéáêßäïõ - ÍÝóôïñïò Á., (1981), «Ëáïãñáößá êáé ÁíèñùðéóôéêÝò ÓðïõäÝò», óôï: ÅëëÜäá. Éóôïñßá êáé

Ðïëéôéóìüò, Èåóóáëïíßêç: ÌáëéÜñçò - Ðáéäåßá, ó. 20 - 24. 14

ÐáñÜäåéãìá åêðáéäåõôéêÞò åöáñìïãÞò ôçò ÁíÜëõóçò Ëüãïõ óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç âë.

×ñéóôïäïýëïõ Í., (2004), «Ç óõìâïëÞ ôçò ÁíÜëõóçò Ëüãïõ óôçí áîéïðïßçóç ôïõ áöçãçìáôéêïý ëüãïõ óôá ðëáßóéá ìéáò óçìåéùôéêÞò ðñïóÝããéóçò ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò», Âéþóéìç ÁíÜðôõîç, ÐåñéâáëëïíôéêÞ Åêðáßäåõóç, ÔïðéêÝò Êïéíùíßåò, 2ï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï, Ð.Å.ÅÊ.Ð.Å., Ïõñáíïýðïëç ×áëêéäéêÞò 15 17 / 10 / 2004, CD ðåñéëÞøåùí, 2ç óõíåäñßá, ¸ñåõíåò. 15 Âë. Tsing, A. Lowenhaupt, ü.ð., (2001: 8). 16

Ìå áõôü ôï ðíåýìá äýï áíèñùðïëüãïé Ý÷ïõí îåêéíÞóåé åèíïãñáöéêÝò ìåëÝôåò ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò

ãñáöåéïêñáôßáò, ìç êõâåñíçôéêþí ïñãáíþóåùí êáé åðéóôçìïíéêÞò Ýñåõíáò, üðùò ï Peter Brosius (äåê. '80 êáé '90) óôç Ìáëáéóßá êáé ç Pauline Peter (1994) óôçí Bostwana. Ãßíåôáé üëï êáé ðåñéóóüôåñï óáöÝò üôé ðïëéôéóìüò, ðåñéâÜëëïí êáé äñÜóç åßíáé áëëçëïóõìðëçñïýìåíåò Ýííïéåò, âë. Tsing, A. Lowenhaupt, ü.ð. (2001: 22). 17 Âë. “Practice and Pedagogy: Oral History in the Classroom”, (1998), Oral History Review, 25, ô. 1 - 2. 18 Ï áôïìéêüò ðáñÜãïíôáò óôéò ðñïöïñéêÝò áöçãÞóåéò åßíáé åîßóïõ óçìáíôéêüò ìå ôéò êïéíùíéêÝò ðáñáìÝôñïõò. Ç

ðñïóùðéêÞ äåîéüôçôá êáé ç ôÝ÷íç ôïõ áöçãçôÞ óå óõíäõáóìü ìå ôç ÷ñÞóç êïéíùíéêÜ áðïäåêôþí ó÷åäßùí êáé óõìâÜóåùí ëüãïõ (genres) äïìåß ôçí áöÞãçóç ç ïðïßá ìå áõôüí ôïí ôñüðï ðñïóëáìâÜíåôáé áðü ôïõò êïéíùíéêïýò áêñïáôÝò, âë. Tonkin, (1992: 2, 12). 19

Âë. Äßôóéïõ Ì. - Óßìïõ Ð., (2005), «Ç ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç êáé ôï åêðáéäåõôéêü äñÜìá ìéá ðïëëÜ

õðïó÷üìåíç óõíåñãáóßá», ¸ìðíåõóç, óôï÷áóìüò, öáíôáóßá óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç, 2ï ðáíåëëÞíéï óõìðüóéï, Åôáéñåßá Ðñïóôáóßáò ôçò Öýóçò êáé ôçò ÐïëéôéóôéêÞò ÊëçñïíïìéÜò - ÐáíåðéóôÞìéï ÐåéñáéÜ, ÐåéñáéÜò 1 3 / 4 / 2005, CD ðñáêôéêþí, áñ. áíáêïßíùóçò 47. ÌùñáÀôïõ Ð., (2005), «Ôï ïéêïëïãéêü ðáñáìýèé ùò åñãáëåßï óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç», ü.ð. áñ. áíáê. 79. ÌáêÝëç Ã. - ÊáñáãéÜííçò Ç., (2005), «Ç óõíÝíôåõîç ùò ìÝèïäïò óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç», ü.ð., áñ. áíáê.87. Sixsmith P. - Ôóáëßêç Å., (2005), « “¢íù - ÊÜôù”. Ìéá íÝá Üðïøç óôç ìÝèïäï project óôá ó÷ïëéêÜ ðñïãñÜììáôá ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò», 1ï ÓõíÝäñéï Ó.Ð.Ð.Å., Éóèìüò Êïñßíèïõ 23 - 25 / 9 / 2005, CD ðñáêô. ó. 1 27. ÅíäéáöÝñïí åßíáé êáé ôï ðáíåõñùðáúêü äßêôõï «ÍÝïé ÄçìïóéïãñÜöïé ãéá ôï ÐåñéâÜëëïí» ðïõ óõíôïíßæåé ôï Foundation for Environmental Education in Europe.

3. ÌåèïäïëïãéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ðïñåßá ôïõ ðñïãñÜììáôïò, áîéïëüãçóç 3.1. Ìåèïäïëïãßá Ç ìåèïäïëïãßá ðïõ áêïëïõèÞèçêå åß÷å äõíçôéêü ÷áñáêôÞñá êáé ðñïûðüèåôå ôç óõíåñãáôéêÞ äéá÷åßñéóÞ ôçò áðü ôïõò ìáèçôÝò. ÕëïðïéÞèçêå óå Ýíá ðëáßóéï ÷áëáñÞò ðáéäáãùãéêÞò êáèïäÞãçóçò êáé ìå âÜóç ôéò áñ÷Ýò ôçò ìåèüäïõ project (Frey, 1986. ×ñõóáößäçò, 1998). Ïé ìáèçôÝò åðÝëåîáí ôï èÝìá, áðïóáöÞíéóáí óå óõíåñãáóßá ìå ôï äÜóêáëï ôïõò óôü÷ïõò êáé ìåôÜ áðü óõæçôÞóåéò áðïöÜóéæáí óôçí ðïñåßá, ãéá ôïí ôñüðï õëïðïßçóçò ôùí äñÜóåùí êáé ôùí äñáóôçñéïôÞôùí êõñßùò ìå ïìáäéêÝò åñãáóßåò. Âáóéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò ìåèïäïëïãßáò Þôáí ç ïñïèÝôçóç óõãêåêñéìÝíïõ ðëáéóßïõ, ãíùóôéêþí êáé êñéôéêþí äåîéïôÞôùí, ìå ôç âïÞèåéá äéåðéóôçìïíéêïý åêðáéäåõôéêïý õëéêïý êáé ç áîéïðïßçóç ôçò äéáéóèçôéêÞò ãíþóçò ôùí ðáéäéþí. Ôï ãíùóôéêü ðëáßóéï ðåñéëÜìâáíå åëåýèåñç Ýñåõíá óå âéâëéïãñáöéêÝò ðçãÝò, üðùò óå ðáëáéüôåñåò åñãáóßåò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò ðïõ Ýãéíáí óôï ó÷ïëåßï ìå èÝìá ôçí Êïíôáñéþôéóóá. Ôï ãíùóôéêü åêðáéäåõôéêü õëéêü óõìðëçñþèçêå ìå öýëëá åñãáóßáò, ðïõ óõóôçìáôïðïéïýóáí ôéò ðëçñïöïñßåò ãéá ôï öõóéêü êáé áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí ôçò ðåñéï÷Þò êáé ðåñéåß÷áí åðéðëÝïí åñùôÞóåéò êáé äñáóôçñéüôçôåò. ÅðåéäÞ Ýíá ðïëý óçìáíôéêü ôìÞìá ôçò åñãáóßáò ó÷åôéæüôáí ìå ôçí ÷ñÞóç ôçò êéíïýìåíçò åéêüíáò êáé ôç óõëëïãÞ ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí, ÷ñçóéìïðïéÞèçêå åêðáéäåõôéêü õëéêü ðïõ äéáóáöÞíéæå âáóéêÝò Ýííïéåò ôïõ êéíçìáôïãñÜöïõ êáé ôçò öùôïãñáößáò. Åöáñìüóôçêáí äéÜöïñåò äéåðéóôçìïíéêÝò ôå÷íéêÝò, üðùò ç ìåèïäïëïãßá óõëëïãÞò êáé åñìçíåßáò äéáöüñùí åéäþí éóôïñéêþí ðçãþí (ðñïöïñéêÝò, åéêïíéóôéêÝò ê.ë.ð.), åíóõíáéóèçôéêÝò ôå÷íéêÝò, ìåèïäïëïãßá ôçò åèíïãñáöéêÞò Ýñåõíáò êáé ôçò ëåéôïõñãéêÞò äéäáóêáëßáò ôçò ãëþóóáò. ¼ìùò ï êýñéïò üãêïò ôùí ãíùóôéêþí êáé åñåõíçôéêþí äåîéïôÞôùí ðñïÝêõøå áðü ôç äéáéóèçôéêÞ ãíþóç ôùí ðáéäéþí êáé ìå âÜóç ôçí áñ÷Þ ôçò «äïêéìÞò êáé ðëÜíçò». Ãéá ðáñÜäåéãìá áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ äüèçêå ç âéíôåïêÜìåñá óôá ÷Ýñéá ôùí ðáéäéþí, ãéá íá ôñáâÞîïõí êáôÜ ïìÜäåò ìéêñÝò ôáéíßåò ìå èÝìáôá ôçò êáèçìåñéíÞò ôïõò åìðåéñßáò. Áêïëïõèïýóå ç ðñïâïëÞ ôùí ôáéíéþí êáé óôç óõíÝ÷åéá ãßíïíôáí åîáíôëçôéêÝò óõæçôÞóåéò ãéá ôçí áíôáðüêñéóÞ ôïõò óôïí áñ÷éêü óôü÷ï. Ì´ áõôüí ôïí ôñüðï êáôáãñÜöïíôáí ôá «ëÜèç», ôá ïðïßá äåí åðáíáëáìâÜíïíôáí óôçí åðüìåíç ôáéíßá. ¸ôóé ïé ìáèçôÝò áðïêôïýóáí ôéò áðáñáßôçôåò äåîéüôçôåò, ðïõ âïçèïýóáí óôï åðüìåíï óôÜäéï ôïõ ðñïãñÜììáôïò. Ìüíï óå ðåñéðôþóåéò ðïõ Þôáí áäýíáôç ç åêìáßåõóç ôçò ãíþóçò äéáéóèçôéêÜ, ÷ñçóéìïðïéïýíôáí åðéêïõñéêÜ ãíùóôéêü åêðáéäåõôéêü õëéêü ìå ôç ìïñöÞ öýëëùí åñãáóßáò. Áò óçìåéùèåß üìùò üôé üðùò ðñïáíáöÝñáìå ôá ìåãáëýôåñá áðü ôá ðáéäéÜ åß÷áí äéäá÷èåß ôç ëåéôïõñãéêÞ äéäáóêáëßá ôçò ãëþóóáò ãéá äýï Ýôç, ïðüôå ãíþñéæáí êáëÜ íá åñãÜæïíôáé êáôÜ ïìÜäåò êáé ôïí

ôñüðï ôçò åðåîåñãáóßáò ãñáðôþí êáé ðïëõôñïðéêþí êåéìÝíùí. 3.2. Ðïñåßá, äñÜóåéò êáé äñáóôçñéüôçôåò Ôï ðëÜíï åñãáóßáò ôïõ ðñïãñÜììáôïò õëïðïéÞèçêå óå ðÝíôå óôÜäéá åêðáéäåõôéêþí äéáäéêáóéþí êáé ãñáììáôéóìïý, ðïõ áíôéóôïé÷ïýóáí óå áíÜëïãåò ìáèçôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò êáé äñÜóåéò: á) Ãíùñéìßá ìå ôïí ôñüðï óõëëïãÞò êáé åñìçíåßáò ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí, â) ãñáììáôéóìüò óå æçôÞìáôá åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí êáé êéíïýìåíçò åéêüíáò, ã) åðåîåñãáóßá ãíùóôéêïý åêðáéäåõôéêïý õëéêïý, ä) ãñáììáôéóìüò óå æçôÞìáôá åèíïãñáöéêÞò Ýñåõíáò, å) óõíåéäçôïðïßçóç êïéíùíéêþí æçôçìÜôùí êáé äéÜ÷õóç áðïôåëåóìÜôùí óôçí ôïðéêÞ êïéíùíßá. Ôá ðÝíôå óôÜäéá äåí åöáñìüóôçêáí ìå ÷ñïíïëïãéêÞ óåéñÜ. Óå ðïëëÝò äñÜóåéò óõìðëÝêïíôáí ãéá ðáñÜäåéãìá æçôÞìáôá ðïõ áöïñïýóáí óõã÷ñüíùò ôçí åèíïãñáöéêÞ Ýñåõíá, ôç ÷ñÞóç ãíùóôéêïý åêðáéäåõôéêïý õëéêïý êáé ïé êïéíùíéêÝò ðñïåêôÜóåéò. Ôá ðáéäéÜ ìå óõíåñãáôéêÝò äéáäéêáóßåò óõíÝëåîáí ðñïöïñéêÝò êáé åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò, áðü ôïõò êáôïßêïõò êáé ðñïóðÜèçóáí íá ôéò åñìçíåýóïõí ùò ôåêìÞñéá ðåñéâáëëïíôéêþí áëëáãþí óôïí Üîïíá ôïõ ÷ñüíïõ. ÓõíåñãÜóôçêáí óôçí åðåîåñãáóßá ôïõ õëéêïý, ìå êýñéá ðñïúüíôá ôçí ðáñáãùãÞ âéíôåïôáéíéþí, ðïõ êáôÝãñáöáí êáé åñìÞíåõáí ôç óçìåñéíÞ êáôÜóôáóç óôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ÷ùñéïý óõãêñéôéêÜ ìå ôçí êáôÜóôáóç ðáëáéüôåñá. Áðü ôéò ðñþôåò óõíáíôÞóåéò äüèçêå óôá ðáéäéÜ Ýíá äéåñåõíçôéêü åñùôçìáôïëüãéï, ôï ïðïßï óôü÷åõå óôçí áíß÷íåõóç ôùí áñ÷éêþí óôåñåïôýðùí êáé áíôéëÞøåþí ôïõò, ãéá ôïí ôñüðï ðïõ áíôéìåôþðéæáí ïé ðáëáéüôåñïé ôï ðåñéâÜëëïí, êáèþò åðßóçò êáé ãéá äéÜöïñá ãíùóôéêÜ æçôÞìáôá, ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí êéíïýìåíç åéêüíá êáé ôéò ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò. Ôï ßäéï åñùôçìáôïëüãéï äüèçêå ðñïò óõìðëÞñùóç êáé óôï ôÝëïò ôïõ ðñïãñÜììáôïò, ìå óôü÷ï áõôÞ ôç öïñÜ íá äéáðéóôùèïýí ïé áëëáãÝò óôéò áñ÷éêÝò áíôéëÞøåéò, ãéá ôá èÝìáôá ìå ôá ïðïßá áó÷ïëÞèçêáí ôá ðáéäéÜ. Ãé´ áõôü êáé ïé áðáíôÞóåéò óôï åñùôçìáôïëüãéï èá åîåôáóôïýí óôï êåöÜëáéï ôçò áîéïëüãçóçò (âë., ó. 66 - 68). Óå üëç ôç äéÜñêåéá ôïõ ðñïãñÜììáôïò óõìðëçñùíüôáí ëåðôïìåñÝò çìåñïëüãéï ìå ôéò äñáóôçñéüôçôåò ôùí óõíáíôÞóåùí, ïé ïðïßåò ãßíïíôáí åêôüò ó÷ïëéêïý ùñáñßïõ êÜèå ÓÜââáôï áðü 11.30 ð.ì. Ýùò 13.30 ì.ì. óôï ÷þñï ôçò ÂéâëéïèÞêçò ôïõ ó÷ïëåßïõ. Áñãüôåñá üôáí Üñ÷éóáí ïé êáôáãñáöÝò óå âßíôåï ôùí óõíåíôåýîåùí, ïé óõíáíôÞóåéò Ýãéíáí ðåñéóóüôåñåò óå þñåò ðïõ óõìöùíïýóáí ïé ïìÜäåò. Èá áíáëýóïõìå óôç óõíÝ÷åéá ôéò ðÝíôå ðñïáíáöåñüìåíåò åêðáéäåõôéêÝò äéáäéêáóßåò ðåñéãñÜöïíôáò êáé ôéò äñáóôçñéüôçôåò ðïõ ôéò óõíüäåõáí. 3.2.1. Ãíùñéìßá ìå ôïí ôñüðï óõëëïãÞò êáé åñìçíåßáò ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí ¼ðùò ðñïáíáöÝñáìå, áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ äüèçêå óôá ÷Ýñéá ôùí ðáéäéþí ç

âéíôåïêÜìåñá1, ìå óôü÷ï ôçí êáôáãñáöÞ óõíåíôåýîåùí êáé ôçí ðáñáãùãÞ ôáéíéþí ìå èÝìáôá ôçò êáèçìåñéíÞò åìðåéñßáò. ÐñïçãÞèçêå ç ãíùñéìßá ìå ôá õëéêÜ ìÝóá ìéáò óõíÝíôåõîçò, üðùò ãéá ôïí ôñüðï ðïõ ÷åéñéæüìáóôå ôç âéíôåïêÜìåñá, ðþò êáôáãñÜöïõìå ôïí Þ÷ï, ðþò åôïéìÜæïõìå ôéò åñùôÞóåéò ê.ë.ð. Óôç öÜóç áõôÞ áîéïðïéÞèçêå ç äéáéóèçôéêÞ ãíþóç ôùí ìáèçôñéþí/ôþí ó÷åôéêÜ ìå ôïí áðïäïôéêüôåñï ôñüðï ÷ñÞóçò ôçò óõíÝíôåõîçò ãéá ôçí Üíôëçóç ðëçñïöïñéþí. Äéáóáöçíßóôçêáí âáóéêïß üñïé ãéá ôçí êáëýôåñç óõíåííüçóç ôçò ïìÜäáò, üðùò: óõíÝíôåõîç = óõíïìéëßá üðïõ Ýíá ðñüóùðï áðáíôÜ óôéò åñùôÞóåéò ôïõ äçìïóéïãñÜöïõ, ðëçñïöïñçôÞò/ôñéá = ôï Üôïìï áðü ôï ïðïßï æçôÜìå ðëçñïöïñßåò åßôå ðñïöïñéêÝò åßôå ãñáðôÝò, åñåõíçôÞò/ôñéá = ôï ìÝëïò ôçò ïìÜäáò ðïõ ðáßñíåé ìßá óõíÝíôåõîç Þ óõëëÝãåé óôïé÷åßá, åñùôÞóåéò êëåéóôïý êáé áíïé÷ôïý ôýðïõ = åðéäÝ÷ïíôáé ìïíïëåêôéêÞ Þ ðïëëáðëÞ áðÜíôçóç áíôßóôïé÷á. Ç ðñþôç ìáèçôéêÞ ôáéíßá Þôáí 5 ë. êáé 47´´ êáé åß÷å ùò èÝìá ôçí ðáñïõóßáóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò êáé áõôþí ðïõ óõììåôÝ÷ïõí ó´ áõôü. Äýï ðáéäéÜ áíÝëáâáí ôï ñüëï ôùí åñåõíçôþí êáé ôá õðüëïéðá ôùí ðëçñïöïñçôþí. Óôçí åðüìåíç óõíÜíôçóç ðáñïõóéÜóôçêå ç ôáéíßá êáé Ýãéíå ç åðåîåñãáóßá ôçò. ÓõæçôÞèçêå åÜí ç ôáéíßá áíôáðïêñßèçêå óôï óôü÷ï ôçò íá ðáñïõóéÜóåé ìå óáöÞíåéá ôï ðåñéå÷üìåíï êáé ôï èÝìá ôïõ ðñïãñÜììáôïò óå êÜðïéïí åîùôåñéêü ðáñáôçñçôÞ, åÜí ï ÷åéñéóìüò ôçò êÜìåñáò Þôáí óôáèåñüò êáé äåí êïýñáæå ôï èåáôÞ, åÜí ïé åñùôÞóåéò ôùí åñåõíçôþí Þôáí óáöåßò êáé Üëëá ðáñüìïéá æçôÞìáôá. Ïé ðáñáôçñÞóåéò êáôáãñÜöïíôáí êáé öõëÜóóïíôáí óå åéäéêü íôïóéÝ ìå ôßôëï «Ïäçãßåò óõíÝíôåõîçò» êáé ôáîéíïìïýíôáí óå åðéìÝñïõò èÝìáôá, ðïõ ó÷åôßæïíôáí ìå ôïí ôñüðï åðéëïãÞò ôùí ðëçñïöïñçôþí, ôùí åñùôÞóåùí, áëëÜ áêüìá êáé ãéá ôå÷íéêÜ æçôÞìáôá, üðùò ãéá ôïí ôñüðï ÷åéñéóìïý ôçò âéíôåïêÜìåñáò ê.á. ÌåôÜ áðü ôçí åðåîåñãáóßá êé Üëëùí óõíåíôåýîåùí êáé ìÝóá óôïõò äýï ðñþôïõò ìÞíåò ïé «ïäçãßåò óõíÝíôåõîçò» åß÷áí óõìðëçñùèåß êáé ìðïñïýóáí íá áíôáðïêñéèïýí óôá ðñáêôéêÜ ðñïâëÞìáôá ðïõ áíôéìåôþðéæáí ôá ðáéäéÜ (ðßí. 1). Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü üôé ïé ïäçãßåò ðïõ áíáêÜëõøáí ïé ìáèçôÝò/ôñéåò ìå äéáéóèçôéêü êáé âéùìáôéêü ôñüðï, óôçí ïõóßá ðïëý ëßãï äéÝöåñáí áðü ôéò áíôßóôïé÷åò ïäçãßåò ðïõ ðñïôåßíåé ç ìåèïäïëïãßá ôçò ðñïöïñéêÞò éóôïñßáò2. Ãéá ðáñÜäåéãìá óõãêñßíïíôáò ôéò ïäçãßåò ôùí ðáéäéþí ìå ôéò áíôßóôïé÷åò ïäçãßåò óõíÝíôåõîçò ðïõ ðáñáèÝôåé ï P. Thompson, èá åíôïðßæáìå ôéò êõñéüôåñåò äéáöïñÝò óå èÝìáôá, ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí åðéëïãÞ ôïõ äåßãìáôïò, ôçí ôáîéíüìçóç êáé áñ÷åéïèÝôçóç ôïõ õëéêïý Þ ìå ôç äéá÷åßñéóç ôïõ áöçãçìáôéêïý íïÞìáôïò. Åðßóçò óå æçôÞìáôá áíß÷íåõóçò áöçãçìáôéêþí óôåñåüôõðùí, äéáóáöÞíéóçò õöïëïãéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí ðïõ óõíôåëïýí óôç äçìéïõñãßá íïÞìáôïò ê.á., ôá ïðïßá ïýôùò Þ Üëëùò áöïñïýóáí ôçí åñìçíåßá ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ êáé åðéðëÝïí äåí Þôáí äõíáôüí íá óõæçôçèïýí áíáëõôéêÜ ìå ôá ðáéäéÜ (Thompson, 2002: 273 - 298). Ðáñüëá áõôÜ ïñéóìÝíá áðü áõôÜ ôá

Ðßíáêáò 1. Ïäçãßåò óõíÝíôåõîçò

æçôÞìáôá áðáó÷üëçóáí ôçí ïìÜäá,

á. Ôüðïò óõíÝíôåõîçò

üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ç ðñïóðÜèåéá

Åßíáé ðñïôéìüôåñï ç óõíÝíôåõîç íá ãßíåôáé óôï ÷þñï ôïõ ðëçñïöïñçôÞ, ãéáôß Ýôóé èá áéóèÜíåôáé ðéï Üíåôá, èá ìéëÜåé ðéï åýêïëá êáé èá ìðïñïýìå íá ìáãíçôïóêïðïýìå ôï ÷þñï ðïõ æåé Þ åñãÜæåôáé.

áíß÷íåõóçò ôùí óçìåßùí ðïõ ïé ðëçñïöïñçôÝò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ðëáóôü êáé äéäáêôéêü ýöïò, ãéáôß

â. Ðïéïé åßíáé ðëçñïöïñçôÝò êáé ðþò ðñïåôïéìÜæïõìå ôç óõíÝíôåõîç

íüìéæáí üôé Ýôóé èá åßíáé ðéï ùöÝëéìåò ïé

1. Ïé ðëçñïöïñçôÝò èá ðñÝðåé íá Ý÷ïõí æÞóåé óôï ÷ùñéü.

ðëçñïöïñßåò ôïõò. Ó´ áõôÝò ôéò

2. Äåí åßíáé áðáñáßôçôï ïé ðëçñïöïñçôÝò íá åßíáé ðïëý ãéáãéÜäåò Þ ðáððïýäåò. Ìðïñåß íá åßíáé êáé íåüôåñïé óôçí çëéêßá.

ðåñéðôþóåéò åðéóçìÜíèçêáí ïé

3. Äå ìáò åíäéáöÝñåé ôï öýëï ôïõò.

áëëáãÝò óôï ãëùóóéêü ýöïò êáé óôç ÷ñÞóç «ëüãéáò» ïñïëïãßáò áíôß ôïõ

4. Èá ðñÝðåé íá åßíáé Üíèñùðïé üëùí ôùí åðáããåëìÜôùí.

êáèçìåñéíïý ëåîéëïãßïõ. ÂÝâáéá èá

5. Äå èá ðñÝðåé íá åßíáé ìüíï ðëïýóéïé Þ ãíùóôïß, áëëÜ êáé öôù÷ïß Þ ëßãï ãíùóôïß.

ðñÝðåé íá Ý÷ïõìå õðüøç üôé ïé ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò åíçëßêùí

6. Áöïý åðéëÝîïõìå ôïí ðëçñïöïñçôÞ ôïí ðñïóêáëïýìå åõãåíéêÜ ìå ôï ôçëÝöùíï Þ ìå êÜðïéá åðßóêåøç êáé êáíïíßæïõìå ìáæß ôïõ ôïí ôüðï êáé ôçí þñá ôçò óõíÝíôåõîçò.

ðëçñïöïñçôþí óå ðáéäéÜ, åìðåñéÝ÷ïõí

7. ÐñïåôïéìÜæïõìå ôïí ðëçñïöïñçôÞ ãéá ôéò åñùôÞóåéò ðïõ èá ôïõ êÜíïõìå.

ì´ áõôÞí ôçí Ýííïéá äåí ìðïñïýí íá

ã. Ðþò ðáßñíïõìå ôç óõíÝíôåõîç êáé ðþò êÜíïõìå ôéò åñùôÞóåéò 1. Ðáßñíïõìå óõíÝíôåõîç áðü Ýíáí ðëçñïöïñçôÞ êÜèå öïñÜ ãéá íá ìðïñïýìå íá óçìåéþíïõìå êáëýôåñá ôéò áðáíôÞóåéò ôïõ. 2. Óôçí áñ÷Þ ôçò óõíÝíôåõîçò æçôÜìå áðü ôïí ðëçñïöïñçôÞ íá ìáò ðåé ôï üíïìÜ ôïõ, ôçí çëéêßá ôïõ, ôïí ôüðï ãÝííçóçò êáé êáôïéêßáò ôïõ, ôá ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõ êáé ôï åðÜããåëìá Þ ôá åðáããÝëìáôÜ ôïõ. 3. Åßìáóôå åõãåíéêïß üôáí êÜíïõìå ôéò åñùôÞóåéò ìáò êáé óå üëç ôç äéÜñêåéá ôçò óõíÝíôåõîçò. 4. Ïé åñùôÞóåéò ìáò åßíáé ãåíéêÝò. Ìáò åíäéáöÝñåé ï ðëçñïöïñçôÞò íá ìáò áöçãçèåß éóôïñßåò ðïõ Ýæçóå Þ Üêïõóå. 5. Ïé åñùôÞóåéò ìáò åßíáé «áíïé÷ôïý» êé ü÷é «êëåéóôïý» ôýðïõ. ÄçëáäÞ íá ìðïñåß ï ðëçñïöïñçôÞò íá áðáíôÞóåé ìå ðïëëÜ ëüãéá êé ü÷é ìå Ýíá «íáé» Þ Ýíá «ü÷é».

ðÜíôá éó÷õñÝò äüóåéò äéäáêôéóìïý êáé åßíáé áðüëõôá áëçèéíÝò, üóç âÝâáéá «áðüëõôç» áëÞèåéá ìðïñïýí íá Ý÷ïõí ïé ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò3. Tï óôïé÷åßï áõôü èá ðñÝðåé íá ëáìâÜíåôáé óïâáñÜ õðüøç óå åêðáéäåõôéêÜ ðñïãñÜììáôá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýí áõôïý ôïõ åßäïõò ôéò ðçãÝò êáé ãé´ áõôü èá ðñÝðåé íá äßíåôáé âáñýôçôá óôç äéáäéêáóßá ðåñéóóüôåñï,

ðáñÜ

óôçí

«åêìåôÜëëåõóç» êáôÜ ãñÜììá ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ. ¸÷åé üìùò ìåãÜëç ðáéäáãùãéêÞ áîßá íá ÷ñçóéìïðïéåßôáé

6. Äå öÝñíïõìå ôïí ðëçñïöïñçôÞ óå äýóêïëç èÝóç.

ðÜíôá êÜðïéïò ìåèïäéêüò ôñüðïò

7. Äå äéáêüðôïõìå ðïôÝ ôïí ðëçñïöïñçôÞ. 8. ÁöÞíïõìå ôïí ðëçñïöïñçôÞ íá åêöñÜæåôáé óôçí êáèçìåñéíÞ ôïõ ãëþóóá.

ðñïóÝããéóçò ôùí ìáñôõñéþí ìå âÜóç óõãêåêñéìÝíåò ïäçãßåò, Ýóôù êé áí

9. Íá áíôéìåôùðßæïõìå ôïí ðëçñïöïñçôÞ ìå åíäéáöÝñïí êáé óåâáóìü, ÷ùñßò üìùò õðåñâïëéêÞ óïâáñüôçôá.

áõôÝò äåí äéáóöáëßæïõí áðüëõôá ôçí

10. ÅÜí ìáò êåñÜóïõí äå÷üìáóôå åõãåíéêÜ ôï êÝñáóìá.

äåí åßíáé ïýôå åíÞëéêåò åèíïãñÜöïé ïýôå

11. Óôï ôÝëïò ôçò óõíÝíôåõîçò åõ÷áñéóôïýìå ôïõò ðëçñïöïñçôÝò ãéá ôç

ðñþôïò óôü÷ïò ôùí ðñïãñáììÜôùí

óõíÝíôåõîç.

áîéïðéóôßá ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ. Ôá ðáéäéÜ

áõôþí åßíáé ç áíáæÞôçóç ôçò «åèíïãñáöéêÞò åðéóôçìïíéêÞò áëÞèåéáò», áëëÜ ç âéùìáôéêÞ áðüêôçóç äåîéïôÞôùí êáé êñéôéêþí éêáíïôÞôùí. ÐáñïõóéÜóôçêå óõíåðþò ç áíÜãêç êÜðïéá æçôÞìáôá íá óõìðëçñùèïýí óýìöùíá ìå ôçí êáèéåñùìÝíç ìåèïäïëïãßá ôùí ðñïöïñéêþí óõíåíôåýîåùí, üðùò ï ôñüðïò ïñãÜíùóçò ôùí êáñôåëþí êáé ç áñ÷åéïèÝôçóç ôïõ õëéêïý (Thomson, 2002: 299 - 319). Áñãüôåñá êáôÜ ôçí åðßóêåøç ôçò ïìÜäáò óôï ÅñãáóôÞñéï ÊïéíùíéêÞò Áíèñùðïëïãßáò, ôïõ ÔìÞìáôïò Éóôïñßáò, Áñ÷áéïëïãßáò êáé ÊïéíùíéêÞò Áíèñùðïëïãßáò, ôçò Ó÷ïëÞò Åðéóôçìþí ôïõ Áíèñþðïõ ôïõ ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëßáò óôï Âüëï, ôá ðáéäéÜ åß÷áí ôçí åõêáéñßá íá ðáñáêïëïõèÞóïõí áðü êïíôÜ ôïí ôñüðï ðïõ áñ÷åéïèåôïýíôáé, áðïìáãíçôïöùíïýíôáé êáé áîéïðïéïýíôáé åñìçíåõôéêÜ ïé ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò. ÓõæÞôçóáí ìå ôç äéåõèýíôñéá ôïõ åñãáóôçñßïõ êáèçãÞôñéá Ñßêç Âáí Ìðïýó÷ïôåí êáé ôçí õðåýèõíç êõñßá ÁíèÞ ÔóéñïãéÜííç ãéá äéÜöïñá ðñïâëÞìáôá ðïõ áíôéìåôþðéóáí óôçí ÝñåõíÜ ôïõò êáé áíôÜëëáîáí åìðåéñßåò ãéá ôïí ôñüðï ðïõ ïñãáíþíåôáé ìßá óõíÝíôåõîç êáé ôïõò êáíüíåò ôçò. Êõñßùò êáôáíüçóáí üôé ç äñáóôçñéüôçôá ìå ôçí ïðïßá áó÷ïëïýíôáí ãéá ìÞíåò ùò Ýíá åßäïò «ðáé÷íéäéïý» Ý÷åé êáé äéáóôÜóåéò óõóôçìáôéêÝò êáé åðéóôçìïíéêÝò 4. ¸íá Üëëï æÞôçìá ôï ïðïßï áíé÷íåýèçêå äéáéóèçôéêÜ áðü ôçí ïìÜäá êáé åöáñìüóôçêå áêïýóéá ðïëëÝò öïñÝò óôçí ðñÜîç, Þôáí ç áðÜíôçóç óôï âáóéêü åñþôçìá ôçò ìåèïäïëïãßáò ôùí óõíåíôåýîåùí, äçëáäÞ ôï áí èá ðñÝðåé íá ÷ñçóéìïðïéåßôáé êÜðïéï ôõðïðïéçìÝíï åñùôçìáôïëüãéï Þ ï åëåýèåñïò äéÜëïãïò (Thompson, 2002: 276 - 280). Êáé ïé äýï ìåèïäïëïãßåò Ý÷ïõí èåôéêÜ êáé áñíçôéêÜ óçìåßá êáé óôçí ïõóßá ï ðåôõ÷çìÝíïò óõíäõáóìüò ôïõò åðáößåôáé óôçí ðåßñá êáé óôç ãíþóç ôïõ åñåõíçôÞ. Óôéò óõíåíôåýîåéò ðïõ ðÞñáí ôá ðáéäéÜ ðÜíôá õðÞñ÷å Ýíáò áñ÷éêüò ðõñÞíáò åñùôÞóåùí, ðïõ åôïéìáæüôáí áðü ðñéí, óôçí ðïñåßá üìùò ç óõíïìéëßá Ýðáéñíå ðéï åëåýèåñï ÷áñáêôÞñá êáé ðïëëÝò öïñÝò ôá ðáéäéÜ ñùôïýóáí ãéá ðïëëÜ Üëëá æçôÞìáôá ðïõ ôá åíäéÝöåñáí. Óå áñêåôÝò ðåñéðôþóåéò ïé åñùôÞóåéò áõôÝò Þôáí ôåëåßùò áõèüñìçôåò Þ åß÷áí éó÷õñü åíóõíáéóèçôéêü ðåñéå÷üìåíï. Ãéá ðáñÜäåéãìá óôç óõíÝíôåõîç ôçò êõñßáò Áêáôåñßíçò ÊáñáèÜíïõ, ç óõíïìéëßá Ýãéíå ôüóï åíäéáöÝñïõóá êáé ðñïóùðéêÞ, óå óçìåßï þóôå ç ðëçñïöïñÞôñéá íá óõãêéíçèåß Ýíôïíá. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ åíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæåé êáé ï ôñüðïò ðïõ ÷åéñßóôçêáí áõèüñìçôá ôçí êáôÜóôáóç ïé ìéêñÝò åñåõíÞôñéåò, ãéá íá êáèçóõ÷Üóïõí ôçí ðëçñïöïñÞôñéá, ç ïðïßá áíáêïõöéóìÝíç óôï ôÝëïò ôçò óõíÝíôåõîçò äÞëùóå: «Åõ÷áñéóôïýìå. Õãåßá íÜ÷åôå. ×Üñ´êá ðïõ Þñèáôå. ¸ôóé åßðá êáìðüóá êáé îåöïýóêùóá». Ìßá áðü ôéò äñáóôçñéüôçôåò ðïõ Ýãéíáí óôçí áñ÷éêÞ öÜóç Þôáí êáé ôï ðáé÷íßäé áíôáëëáãÞò óõíåíôåýîåùí ìåôáîý ôùí ìåëþí ôçò ïìÜäáò. Êëçñþíïíôáí æåõãÜñéá áðü ôá ïðïßá ï Ýíáò Ýðáéæå ôï ñüëï ôïõ åñåõíçôÞ êáé ï Üëëïò ôïõ ðëçñïöïñçôÞ. Ï åñåõíçôÞò öùôïãñÜöéæå ôïí ðëçñïöïñçôÞ êáé åôïßìáæå ôéò åñùôÞóåéò, ôéò ïðïßåò Ýðñåðå íá áðáíôÞóåé ï

äåýôåñïò. Óôü÷ïò ôçò óõíÝíôåõîçò Þôáí íá ðáñïõóéÜóåé ï åñåõíçôÞò óôï ÷þñï ìéáò êáñôÝëáò Á4 ôç öùôïãñáößá, ôá óôïé÷åßá êáé ôéò áðáíôÞóåéò ôïõ ðëçñïöïñçôÞ, þóôå ç ïìÜäá íá êáôáíïÞóåé ôéò óõíÞèåéåò êáé ãåíéêüôåñá ôéò êáèçìåñéíÝò ôïõ áó÷ïëßåò. Ç äñáóôçñéüôçôá óõíäýáæå ôï ÷åéñéóìü öùôïãñáöéêþí êáé ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí êáé óôü÷ïò ôçò Þôáí êáôÜ ôç öÜóç ôçò åðåîåñãáóßáò ôïõò íá óõæçôçèïýí ôá ãåíéêüôåñá ìåèïäïëïãéêÜ æçôÞìáôá ôçò óõíÝíôåõîçò. 3.2.2. Ãñáììáôéóìüò óå æçôÞìáôá åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí êáé êéíïýìåíçò åéêüíáò ¸÷åé ëå÷èåß áðü ôï öùôïãñÜöï Lewis Hine (1874 - 1940) üôé «oé öùôïãñáößåò ìðïñåß íá ìçí ëÝíå øÝìáôá, ïé øåýôåò üìùò ìðïñïýí íá öùôïãñáößæïõí» (Burke, 2003: 27). ÐñÜãìáôé ïé åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò, áðïôåëïýí éäéüôõðá ôåêìÞñéá êáé óêçíïèåôçìÝíåò åêäï÷Ýò ôçò ðñáãìáôéêÞò æùÞò. ÁíÜëïãá ìå ôç ãùíßá óêüðåõóçò, ôçí áðüóôáóç áðü ôï áíôéêåßìåíï, ôçí ïñãÜíùóç ôïõ êÜäñïõ, ôïí ôñüðï ðïõ óôÞíåé ôïõò áíèñþðïõò êáé ôá áíôéêåßìåíá ï öùôïãñÜöïò êáé ðïëëÝò Üëëåò åéêïíéóôéêÝò óõìâÜóåéò, ðÜíôá èá õðÜñ÷åé êÜôé óå ìéá öùôïãñáößá ðïõ èá ðáñáðëáíÜ Ýììåóá Þ Üìåóá ôï èåáôÞ. Ãé´ áõôü ç ÷ñÞóç ôùí åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí óôçí åêðáßäåõóç, üðùò áíáöÝñáìå êáé óå ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï (âë., ó. 33 - 34), èá ðñÝðåé íá ãßíåôáé ìå âÜóç êÜðïéåò ðñïûðïèÝóåéò, áðü ôéò ïðïßåò ïé óðïõäáéüôåñåò åßíáé ç äéáóôáýñùóç ôùí ðëçñïöïñéþí êáé áðü Üëëïõ åßäïõò ðçãÝò, ç áðïêùäéêïðïßçóç ôùí êáëëéôå÷íéêþí ðñïèÝóåùí, ç áðïêÜëõøç ôùí åéêïíéóôéêþí óõìâÜóåùí, ç åðéêÝíôñùóç óôçí åñìçíåßá ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ ùò ìåôáöïñÝá íïïôñïðéþí, ðïëéôéóìéêþí íïçìÜôùí êáé êáôáóêåõáóìÝíùí åéêüíùí ãéá ôïõò Üëëïõò, ðáñÜ ùò áðëÞ áíôáíÜêëáóç ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò êáé ôÝëïò ç áðïóáöÞíéóç ôùí ðñïèÝóåþí ìáò ùò èåáôþí ôùí ìáñôõñéþí áõôþí. Óõíåðþò åßíáé ôåëåßùò Üäéêï êáé ãéá ôéò åéêüíåò, áëëÜ êáé ãé' áõôïýò ðïõ ó÷åäéÜæïõí åêðáéäåõôéêÜ ðñïãñÜììáôá, üôáí ÷ñçóéìïðïéïýí ôéò åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò ôåëåßùò áíôáíáêëáóôéêÜ, ÷ùñßò íá ðñïâëÝðïõí ïðïéáäÞðïôå äéáäéêáóßá áðïêùäéêïðïßçóçò ôùí åéêïíéóôéêþí ôïõò óõìâÜóåùí. ËáìâÜíïíôáò õðüøç áõôÝò ôéò ðñïûðïèÝóåéò ðñïóðáèÞóáìå íá êáôáíïÞóïõí ôá ðáéäéÜ æçôÞìáôá ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôéò åéêïíéóôéêÝò óõìâÜóåéò, ôéò ïðïßåò ÷ñçóéìïðïéåß ç êéíïýìåíç Þ áêßíçôç åéêüíá êáé êáôüðéí íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõí ôï ðåñéå÷üìåíï ôùí åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí ãéá ôéò áíÜãêåò ôïõ èÝìáôïò. Ç äéáäéêáóßá áõôÞ Ýãéíå ìå ôçí åíåñãïðïßçóç ôçò äéáéóèçôéêÞò ãíþóçò ôùí ðáéäéþí, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åðåîåñãáóßáò ôùí ôáéíéþí êáé ôùí öùôïãñáöéþí, áëëÜ êáé ìå âÜóç ôç äéáóÜöçóç âáóéêþí åííïéþí ìå ôç âïÞèåéá åêðáéäåõôéêïý õëéêïý. ×ñçóéìïðïéÞèçêå åêðáéäåõôéêü õëéêü áðü ôá Ýíôõðá ôïõ ðñïãñÜììáôïò «ÐÜìå óéíåìÜ;» ôïõ ÖåóôéâÜë ÊéíçìáôïãñÜöïõ Èåóóáëïíßêç5. ÌÝóù ôïõ õëéêïý áõôïý

äéáóáöçíßóôçêå ç Ýííïéá ôçò êéíçìáôïãñáöéêÞò áöÞãçóçò

êáé

ï é Åéêüíá 1. ÐëÜíá áðü ôéò ìáèçôéêÝò ôáéíßåò (áðü áñéóôåñÜ ðñïò ôá äåîéÜ): Ðïëý ãåíéêü, äéáöïñÝò ôçò áðü Üëëåò ãåíéêü, ìåóáßï, êïíôéíü ìïñöÝò áöÞãçóçò üðùò ôç ãñáðôÞ, ôçí ðñïöïñéêÞ, ôç ìïõóéêÞ Þ ôçí ðïëõôñïðéêÞ ãéá ðáñÜäåéãìá ôá êüìéêò. ÊáôáãñÜöçêå Ýíáò âáóéêüò êáíüíáò ôçò êéíïýìåíçò åéêüíáò: «¼,ôé ìðïñåß íá äåßîåé ç åéêüíá äå ÷ñåéÜæåôáé íá ôï ëÝåé ìå ëüãéá ï áöçãçôÞò óôçí ôáéíßá». Óôç óõíÝ÷åéá åðåîçãÞèçêå ç âáóéêÞ ïñïëïãßá ôïõ êéíçìáôïãñÜöïõ, üðùò ôé åßíáé óåíÜñéï, ìïíôÜæ, óêçíïèåóßá êáé óêçíïãñáößá. Ôé åßíáé óêçíÞ («Ìéá åíüôçôá äñÜóçò ðïõ óõìâáßíåé óõíå÷þò óôïí ßäéï ÷þñï êáé ÷ñüíï. Ìüëéò ï ÷þñïò Þ ï ÷ñüíïò áëëÜîåé, óçìåéþíåôáé íÝá óêçíÞ»), êÜäñï («Ç åéêüíá ðïõ âëÝðïõìå óå êÜèå óôéãìÞ, Ìéá áêßíçôç öùôïãñáößá åßíáé Ýíá êÜäñï») êáé ðëÜíï («Ìéá óõíå÷Þò åíüôçôá êéíïýìåíùí åéêüíùí. Ìüëéò ç óõíÝ÷åéá ôïõ ðëÜíïõ äéáêïðåß ôüôå óçìåéþíåôáé áëëáãÞ ðëÜíïõ. ¸íá ðëÜíï Ý÷åé ðÜíôïôå äéÜñêåéá»). ÌåôÜ áðü óõæçôÞóåéò, ìå âÜóç ðáñáäåßãìáôá Þ êáôÜ ôçí åðåîåñãáóßá ôùí ìáèçôéêþí ôáéíéþí, Ýãéíáí êáôáíïçôÝò ïé Ýííïéåò ôïõ «ðïëý ãåíéêïý ðëÜíïõ», ôïõ «ãåíéêïý ðëÜíïõ», ôïõ «ìåóáßïõ ðëÜíïõ» êáé ôïõ «êïíôéíïý» êáé ç óçìáóßá ôïõò óôç äüìçóç ôçò êéíçìáôïãñáöéêÞò áöÞãçóçò (åéê.1). Ãéá ðáñÜäåéãìá êáôáíïÞèçêå ç óõãêéíçóéáêÞ äýíáìç ðïõ ìðïñåß íá Ý÷åé Ýíá ðïëý êïíôéíü ðëÜíï Þ êáé áíôßèåôá ç óýã÷õóç ðïõ ìðïñåß íá äçìéïõñãÞóåé åÜí äåí åßíáé êáëïôñáâçãìÝíï. ÐïëëÝò óõæçôÞóåéò Ýãéíáí ãéá íá áíôéëçöèïýí ôá ðáéäéÜ ôç ó÷Ýóç óåíáñßïõ óçìåéþóåùí óêçíïèÝôç ôåëéêþí ðëÜíùí. Ôá ðáéäéÜ êáôÜëáâáí üôé ãéá íá ãõñéóôåß ìéá ôáéíßá èá ðñÝðåé ï óêçíïèÝôçò áðü ðñéí íá ó÷åäéÜóåé åðáêñéâþò ôéò óêçíÝò êáé ôá ðëÜíá ôçò. ¸ôóé óôáäéáêÜ üëåò ïé ôáéíßåò ðïõ ôñáâïýóáí ôá ðáéäéÜ ðñþôá ó÷åäéÜæïíôáí ìåôÜ áðü ïìáäéêÝò óõæçôÞóåéò. Ç åéê. 2 åßíáé Ýíá ðáñÜäåéãìá Åéêüíá 2. Ó÷åäéáóìüò ìáèçôéêÞò ôáéíßáò ìå èÝìá: «Ìßá çìÝñá óôçí ðñþôç ôÜîç Äçìïôéêïý ôïõ ó÷ïëåßïõ ìáò»

Ôßôëïò ôáéíßáò: «Ç æùÞ óôï ó÷ïëåßï ìáò» Áñ÷éêü ó÷Ýäéï êáé ÷ñïíéêüò ðñïãñáììáôéóìüò. Ðñüëïãïò: ÑáöáÝëá 0,5 ë. Ãñáöåßï: Çñþ 1 ë. Å´ ôÜîç: ÑáöáÝëá 0,5 ë. ÂéâëéïèÞêç: Óôáõñïýëá 2 ë. Ðßóù ðñïáýëéï: Çñþ 1ë. Camerawoman: Ìõñóßíç. […] ÂéâëéïèÞêç. 6 - 4 - 2006. Åßìáóôå Ýîù áð´ ôçí íÝá âéâëéïèÞêç. Áò ìðïýìå ìÝóá. ¼ðùò âëÝðïõìå õðÜñ÷ïõí Üíåôïé êáíáðÝäåò êáé ôñáðÝæéá. Äýï ìåãÜëåò âéâëéïèÞêåò ãåìÜôåò åíäéáöÝñïíôá âéâëßá. Ôá âéâëßá ìðïñïýí íá ôá äéáâÜóïõí ðáéäéÜ áðü ôçí ðñþôç Ýùò ôçí Ýêôç ôÜîç. ÄçëáäÞ õðÜñ÷ïõí üëùí ôùí åéäþí âéâëßá ãéá ìéêñïýò êáé ãéá ìåãÜëïõò. ÕðÜñ÷ïõí êáé åðéôñáðÝæéá ãéá ðåñéóóüôåñç øõ÷áãùãßá. ÕðÜñ÷åé Ýíá óëÜéôò êé Ýíáò õðïëïãéóôÞò ðïõ ôá ðáéäéÜ ìðïñïýí íá ðáßæïõí äéÜöïñá ðáé÷íßäéá. Åßíáé ôï êáëýôåñï ìÝñïò ôïõ ó÷ïëåßïõ. ¸íáò ìáèçôÞò áõôü ïíåéñåýåôáé.

ó÷åäéáóìïý ôùí ðëÜíùí ôáéíßáò ìå èÝìá ìßá çìÝñá óôçí ðñþôç ôÜîç ôïõ Äçìïôéêïý ó÷ïëåßïõ. Ìðïñïýìå íá ðáñáôçñÞóïõìå ôçí ðñïóï÷Þ óôï ó÷åäéáóìü ôùí ðëÜíùí, óôç ãñáöÞ ôùí áöçãçìáôéêþí êåéìÝíùí êáé ôùí åñùôÞóåùí. Ìéá Üëëç ïìÜäá ìáèçôþí ôñÜâçîå ôáéíßá ðáñïõóéÜæïíôáò ôïõò äéÜöïñïõò ÷þñïõò ôïõ ó÷ïëåßïõ. Óôï

áðüóðáóìá äßðëá, áðü ôéò

óçìåéþóåéò ôçò ïìÜäáò, ðñéí ôñáâÞîïõí ôçí ôáéíßá, ìðïñïýìå íá ðáñáôçñÞóïõìå ôçí åðéìÝëåéá óôïí êáèïñéóìü ÷ñïíéêþí ïñßùí ôçò êÜèå óêçíÞò êáé óôçí áêñéâÞ êáôáãñáöÞ ôïõ áöçãçìáôéêïý êåéìÝíïõ. ÌåôÜ áðü ôçí åããñáöÞ ôçò êÜèå ôáéíßáò áêïëïõèïýóå ç ìåôáôñïðÞ ôçò óå DVD ìå ôç âïÞèåéá åéäéêïý software 6. Óå áõôÞí ôç äéáäéêáóßá äåí Þôáí äõíáôüí íá õðÜñ÷åé ïõóéáóôéêÞ óõììåôï÷Þ ôùí ìáèçôþí äéüôé ôï software Þôáí ðïëýðëïêï êáé ÷ñïíïâüñï. Ôï ðñüâëçìá ëýèçêå êáôÜ êÜðïéï ôñüðï ìå ôç óõìöùíßá íá ìçí ôñáâéïýíôáé ðåñéôôÝò óêçíÝò, þóôå íá ìçí áöÞíïíôáé êáé ðïëëÜ ðñÜãìáôá ãéá ôï ìïíôÜæ. ÆçôÞìáôá áíáãíþñéóçò ôùí óõìâÜóåùí ôçò êéíçìáôïãñáöéêÞò áöÞãçóçò óõæçôÞèçêáí ìå áöïñìÞ ôçí ðñïâïëÞ ìïõóéêþí videoclip ôçò îÝíçò pop ìïõóéêÞò. Äåí ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí åëëçíéêÜ videoclip, ãéáôß äå äéÝèåôáí ôçí áöçãçìáôéêÞ ðïéêéëßá ðïõ èÝëáìå ïýôå ôçí ðñùôïôõðßá ôùí îÝíùí. ÐñïâëÞèçêáí äýï êýñéåò êáôçãïñßåò videoclip. ÊáèáñÜ áöçãçìáôéêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ, üðùò ôá videoclip ôçò Celine Dion, “My Heart will go on (Titanic)”, “It's all coming back to me now” áðü ôç óõëëïãÞ Celine. All the Way… A Decade Of Song and Video7. Áíé÷íåýèçêáí æçôÞìáôá ôáýôéóçò åéêïíéóôéêÞò áöÞãçóçò êáé ìïõóéêÞò, äçëáäÞ ç êéíçìáôïãñáöéêÞ áöÞãçóç áêïëïõèïýóå ðéóôÜ ôï íüçìá ôïõ ôñáãïõäéïý. Åðßóçò óôï videoclip ôïõ Ôéôáíéêïý ç ôñáãïõäßóôñéá Þôáí ôåëåßùò Ýîù áðü ôçí êéíçìáôïãñáöéêÞ äñÜóç, ç ïðïßá áðïôåëïýíôáí ìüíï áðü áðïóðÜóìáôá ôçò ïìþíõìçò ôáéíßáò. Ç äåýôåñç êáôçãïñßá videoclip åß÷å ìåãáëýôåñç ðïéêéëßá óôç ó÷Ýóç åéêïíéóôéêÞò êáé ìïõóéêÞò áöÞãçóçò. ×ñçóéìïðïéÞèçêáí åðéëåãìÝíá videoclip áðü ôç óõëëïãÞ The work of Stéphane Sednaoui 8, üðùò ôï “Ironic” ôçò Alanis Morissette, ôï “Big Time Sensuality” ôçò Björk, ôï “Seven Seconds” ôùí Youssou N' Dour & Neneh Chery, êáé ôï “Queer” ôùí Carbage. Ó´ áõôÝò ôéò ðåñéðôþóåéò áíé÷íåýèçêáí æçôÞìáôá êßíçóçò ôçò êÜìåñáò óå ó÷Ýóç ìå ôï ìïõóéêü èÝìá, ãéá ðáñÜäåéãìá óôï videoclip ôçò Björk üëåò ïé óêçíÝò äéáäñáìáôßæïíôáí ðÜíù óôçí ðëáôöüñìá åíüò

öïñôçãïý, ìå ôéò åíáëëáãÝò êïíôéíþí êáé ìáêñéíþí ðëÜíùí, ðïõ ðñïîåíïýóå ç êßíçóç ôçò ôñáãïõäßóôñéáò, áöïý ç êÜìåñá Þôáí ôåëåßùò áêßíçôç. ÐáñÜîåíåò êéíÞóåéò ôçò êÜìåñáò ðïõ áêïëïõèïýí ôï ìïõóéêü ñõèìü Þ ôéò êéíÞóåéò ôçò ôñáãïõäßóôñéáò áíé÷íåýèçêáí óôï videoclip ôùí Carbage. ÅîÝëéîç üëçò ôçò äñÜóçò ìÝóá ó´ áõôïêßíçôï êáé ìå ôçí êÜìåñá óôç èÝóç ôïõ óõíïäçãïý ðáñáôçñÞèçêå óôï videoclip ôçò Alanis Morissette (åéê. 3) ê.ë.ð. Óôç óõíÝ÷åéá äüèçêáí áðïóðÜóìáôá áðü ôï óçìåéùìáôÜñéï ôïõ óêçíïèÝôç Stéphane Sednaoui, óôá ïðïßá öáßíåôáé ï ôñüðïò ðïõ ðñïåôïßìáæå ôá ðëÜíá ôùí videoclip. ÌåôÜ ôçí ðñïâïëÞ ôùí videoclip ôÝèçêáí åñùôÞìáôá, ôá ïðïßá ïé ìáèçôÝò ðñïóðÜèçóáí í´ áðáíôÞóïõí óôéò óõæçôÞóåéò ðïõ áêïëïõèïýóáí Þ óå ãñáðôÜ êåßìåíá, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ôé Þôáí åêåßíï ðïõ ôá åíôõðùóßáóå ðéï ðïëý, ðïéá Þôáí ç èÝóç êáé ç êßíçóç ôçò êÜìåñáò, ôé åßäïõò ðëÜíá ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí, õðÞñ÷å êÜðïéá éóôïñßá ðïõ áöçãïýôáí ôï videoclip Þ ü÷é ê.ë.ð. Ïé óçìåéþóåéò ôùí ðáéäéþí Ýäåéîáí üôé åíäéáöÝñèçêáí ãéá æçôÞìáôá äïìÞò ôçò êéíçìáôïãñáöéêÞò áöÞãçóçò êáé üôé ðñüóåîáí ëåðôïìÝñåéåò ôùí óêçíïèåôéêþí ðñïèÝóåùí. Ãéá ðáñÜäåéãìá: [Ãéá ôï videoclip ôçò Björk] Ç êÜìåñá ìÝíåé ó´ Ýíá óçìåßï êáé äåí êïõíéÝôáé, áëëÜ ç ôñáãïõäßóôñéá êéíåßôáé êáé ðÜåé ìðñïóôÜ, êõêëéêÜ, ðïëý ðßóù ê.ë.ð. åíþ óôçí åéêüíá öáßíïíôáé íá ðåñíÜíå äßðëá ôçò äéÜöïñá áõôïêßíçôá. ÐáñéóôÜíåé Ýíáí áðëü Üíèñùðï ðïõ ÷ïñåýåé áíÝìåëá åðÜíù óôçí êáñüôóá åíüò öïñôçãïý. Ðáßæåé äéÜöïñá ðáé÷íßäéá ìå ôçí êÜìåñá, áëëÜ õðÜñ÷ïõí ïñéóìÝíá óçìåßá ðïõ ôá Ý÷ïõí êÜíåé óôïí õðïëïãéóôÞ. ÌáèÞôñéá Óô´ ôÜîçò

ÐáñÜëëçëá ìå ôéò óçìåéþóåéò ôá ðáéäéÜ áíÝëáâáí ôï ñüëï ôïõ óêçíïèÝôç êáé ó÷åäßáóáí ôá ðëÜíá ôùí videoclip. Ïé äñáóôçñéüôçôåò ìå ôçí êéíïýìåíç åéêüíá êáé ç åðåîåñãáóßá ôùí ôáéíéþí ðïõ ãýñéæáí ôá ðáéäéÜ êáôáãñÜöïíôáò ôçí êáèçìåñéíÞ êïéíùíéêÞ êáé ôç ó÷ïëéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá åß÷áí ùò áðïôÝëåóìá ôï ãñáììáôéóìü ôïõò óå æçôÞìáôá êéíçìáôïãñáöéêÞò áöÞãçóçò êé áõôü ìðïñåß íá äéáðéóôùèåß åÜí óõãêñéèïýí ïé áñ÷éêÝò ôáéíßåò ìå ôéò ìåôáãåíÝóôåñåò. Ç äéáäéêáóßá áõôÞ ãéíüôáí óôáäéáêÜ, óôç äéÜñêåéá ôçò ïðïßáò êáôáãñÜöïíôáí üëåò ïé ðáñáôçñÞóåéò ãéá ôá ëÜèç Þ ôéò áâëåøßåò ðïõ Ýãéíáí êáôÜ ôï ãýñéóìá ôùí ôáéíéþí. ¼ðùò êáé óôçí ðåñßðôùóç ôçò êáôáãñáöÞò ôùí ïäçãéþí óõíÝíôåõîçò ðñïÝêõøáí êé åäþ ìåôÜ áðü äéáäï÷éêÝò óõìðëçñþóåéò êáé äéïñèþóåéò ïé ïäçãßåò ãéá ôçí ðñïåôïéìáóßá êáé ôï ãýñéóìá ôùí ôáéíéþí (ðéí. 2). ÐáñÜëëçëá ìå ôï ãñáììáôéóìü óå æçôÞìáôá êéíïýìåíçò åéêüíáò ç ïìÜäá

Åéêüíá 3. (Ðñþôá ðÝíôå ðëÜíá) áðü ôï videoclip ôçò Björk (åðüìåíá ôñßá) ôùí Carbage (ðÝíôå ôåëåõôáßá)ôçò Alanis Morissette

Ðßíáêáò 2. Ïäçãßåò ãéá ôï ãýñéóìá ôùí ôáéíéþí á. Ïäçãßåò ãéá ôçí ðñïåôïéìáóßá ôçò ôáéíßáò 1. Ó÷åäéÜæïõìå ïìáäéêÜ ôçí ôáéíßá áíÜëïãá ìå ôï èÝìá ôçò. 2. ÅôïéìÜæïõìå ôá êåßìåíá ðïõ èá ðïýìå óôçí ôáéíßá. 3. Ó÷åäéÜæïõìå ôéò óêçíÝò êáé ôá ðëÜíá ìå óêßôóá êáé óçìåéþóåéò. 4. ÐñïâëÝðïõìå ôï ÷ñüíï ðïõ èá êñáôÞóïõí ïé óêçíÝò áíÜëïãá ìå ôï óõíïëéêü ÷ñüíï ôçò ôáéíßáò. 5. ÐñïâëÝðïõìå óôçí áñ÷Þ êáé óôï ôÝëïò ôùí óêçíþí ëßãï ÷ñüíï êåíü ãéá íá äéåõêïëõíèïýìå óôï ìïíôÜæ. â. Ïäçãßåò ãéá ôï ãýñéóìá ôçò ôáéíßáò êáé ôï ÷åéñéóìü ôçò êÜìåñáò 1. Óôçí áñ÷Þ ôçò ôáéíßáò ï áöçãçôÞò ðñÝðåé íá ëÝåé ãéá ôïí ôüðï ðïõ ãõñßæåôáé ç ôáéíßá. 2. ÐñïóÝ÷ïõìå þóôå ôá ðëÜíá ðïõ èá ôñáâÞîïõìå íá ìçí ôá ðåñéãñÜöåé óõã÷ñüíùò êáé ï áöçãçôÞò. ÄçëáäÞ ü,ôé äåß÷íåé ç åéêüíá äå ÷ñåéÜæåôáé íá ôï ëÝåé êáé ï áöçãçôÞò. 3. Ôá ðëÜíá ðñÝðåé íá ôáéñéÜæïõí ìå ôá ëüãéá ôïõ áöçãçôÞ. ÄçëáäÞ äå äåß÷íïõìå ôï Çñþïí ôïõ ÷ùñéïý êáé ï áöçãçôÞò ìéëÜåé ãéá ôï ëüöï ôïõ áãßïõ Áèáíáóßïõ. 4. Ï áöçãçôÞò åßíáé êïíôÜ óôçí êÜìåñá ãéáôß åÜí åßíáé ìáêñéÜ äåí áêïýãåôáé. 5. Ï áöçãçôÞò äå ëÝåé óôçí áñ÷Þ êÜèå óêçíÞò «ãåéá óáò» ðáñÜ ìüíï óôçí áñ÷Þ ôçò ôáéíßáò. 6. Äåí ðáßñíïõìå ðïëý êïíôéíÜ ðëÜíá áðü ôïõò áöçãçôÝò Þ ôïõò ðëçñïöïñçôÝò, ãéáôß èá ðáñáìïñöþíåôáé ôï ðñüóùðü ôïõò.

áó÷ïëÞèçêå êáé ìå ôéò öùôïãñáöéêÝò óõìâÜóåéò. Áñ÷éêÜ óõæçôÞèçêå ç áîßá ôùí ðáëéþí ïéêïãåíåéáêþí öùôïãñáöéþí êáé áðïöáóßóôçêå ç ðñáãìáôïðïßçóç óõëëïãÞò, ìßá äñáóôçñéüôçôá ìå ôçí ïðïßá åß÷áí áó÷ïëçèåß ðáëáéüôåñá ôá ìåãáëýôåñá ðáéäéÜ ôçò Óô´ ôÜîçò, óôï ðñüãñáììá ôçò ëåéôïõñãéêÞò äéäáóêáëßáò ôçò ãëþóóáò. Ïé öùôïãñáößåò ðïõ Ýöåñíáí ôá ðáéäéÜ ìåôáôñÝðïíôáí óå øçöéáêÞ åéêüíá óôï scanner êáé áðü ôéò äýï üøåéò êáé áñ÷åéïèåôïýíôáí áíÜëïãá ìå ôï ðåñéå÷üìåíü ôïõò, ãéá ðáñÜäåéãìá: áó÷ïëßåò ôùí êáôïßêùí, äñáóôçñéüôçôåò, êôßñéá, äñüìïé êáé ðëáôåßåò, óôá ÷ùñÜöéá, ðáíçãýñéá, ó÷ïëéêÞ æùÞ ê.ë.ð. Óôç óõíÝ÷åéá ãéíüôáí ç åðåîåñãáóßá êÜðïéùí áðü ôéò öùôïãñáößåò ìå âÜóç Ýíá êáèïñéóìÝíï ðëÜíï ðñïóÝããéóçò. Ðñéí üìùò áðü áõôÞ ôç äéáäéêáóßá êáé Þäç áðü ôá ðñþôåò óõíáíôÞóåéò åß÷å ðñïçãçèåß ç äéáóÜöçóç êÜðïéùí âáóéêþí üñùí ôçò öùôïãñáöéêÞò ôÝ÷íçò üðùò á ð ü ó ôá ó ç á ð ü ôï è å á ô Þ , ôá ÷ ý ô ç ôá

7. Ï áöçãçôÞò ðñÝðåé íá ìéëÜåé êáèáñÜ êáé íá Ý÷åé ðñïåôïéìáóôåß ãé´ áõôÜ ðïõ èá ðåé.

äéáöñÜãìáôïò, êÜäñï, ãñáììÞ ïñßæïíôá, ýøïò

8. ÕðÜñ÷åé óõíåííüçóç ÷åéñéóôÞ êÜìåñáò êáé áöçãçôÞ.

ðáñáôÞñçóçò, âÜèïò óêçíÞò ê.ë.ð.

9. ÔñáâÜìå ôïí áöçãçôÞ Þ ôïí ðëçñïöïñçôÞ üôáí áõôüò ìéëÜåé.

Åéäéêüôåñá ãéá ôçí êáôáíüçóç ôçò ðñïïðôéêÞò

10. Äåí ôñáâÜìå ðåñðáôþíôáò ðáñÜ ìüíï üôáí ÷ñåéÜæåôáé. 11. ×åéñéæüìáóôå ôçí êÜìåñá ìå áñãÝò êéíÞóåéò. 12. ÊñáôÜìå ìå óôáèåñü ÷Ýñé ôçí êÜìåñá. 13. Äåí ðáßæïõìå ìå ôï æïõì. 14. Ï ÷åéñéóôÞò ôçò êÜìåñáò äå ìéëÜåé üôáí ôñáâÜåé ãéáôß èá áêïýãåôáé óôçí ôáéíßá. 15. Äå ÷áéñåôÜìå ïýôå äçìéïõñãïýìå èüñõâï óôç äéÜñêåéá ôïõ ãõñßóìáôïò ôçò ôáéíßáò. 16. ¼ôáí ìéá ïìÜäá ãñÜöåé ôçí ôáéíßá ïé Üëëåò ïìÜäåò äåí ðñïóðáèïýí íá ôç óáìðïôÜñïõí.

÷ñçóéìïðïéÞèçêå åêðáéäåõôéêü õëéêü áðü äéÜöïñåò åêäüóåéò êáé êõñßùò áðü ôá âéâëßá ãéá ðáéäéÜ «Óýíèåóç» êáé «ÐñïïðôéêÞ» ôçò óåéñÜò Áíáêáëýðôù ôçí ÔÝ÷íç (åêä. Dorling Kindersley, ãéá ôçí ÅëëÜäá ÄåëçèáíÜóçò ÅñåõíçôÝò)9. Ãéá ðáñÜäåéãìá äéåñåõíÞèçêå ôï èÝìá ôïõ ñüëïõ ôïõ óçìåßïõ üñáóçò (åéê. 4), áíáëýèçêáí áðü ôç Üðïøç ôçò ðñïïðôéêÞò ôïõò óýíèåóçò äéÜöïñá Ýñãá äõôéêÞò

æùãñáöéêÞò Þ âõæáíôéíÞò, üðïõ ç ðñïïðôéêÞ ëåéôïõñãåß ìå ôïõò äéêïýò ôçò íüìïõò êé ü÷é ìå ôïõò åõèýãñáììïõò ôçò áíáãåííçóéáêÞò ðñïïðôéêÞò ê.ë.ð.

Åéêüíá 4. Ç ðñïïðôéêÞ âÞìá ðñïò âÞìá, ðçãÞ: ÐñïïðôéêÞ, ü.ð., ó. 62

Óôç óõíÝ÷åéá äüèçêå ùò Üóêçóç óôá ðáéäéÜ íá öùôïãñáößóïõí ôçí åõèýãñáììç óõóôÜäá åëéþí, ðïõ õðÜñ÷ïõí óôçí áõëÞ ôïõ ó÷ïëåßïõ, ó÷åäéÜæïíôáò üìùò ðñþôá ôá êÜäñá áíÜëïãá ìå ôï ýøïò, ôç ãùíßá êáé ôçí áðüóôáóç ðáñáôÞñçóçò. ÄçëáäÞ áðü ðïëý êïíôÜ, áðü êÜðïéï ýøïò, ðáñÜëëçëá ìå ôç ãñáììÞ ïñßæïíôá Þ õðü ãùíßá. Áöïý ó÷åäßáóáí ôï êÜäñï êáé åðåîÞãçóáí, ãéáôß åðéëÝãïõí ôá óõãêåêñéìÝíá öùôïãñáöéêÜ äåäïìÝíá óôç óõíÝ÷åéá ôñÜâçîáí ôéò öùôïãñáößåò ôïõò. Ôï áðïôÝëåóìá ôçò äñáóôçñéüôçôáò Þôáí ôá ðáéäéÜ íá áíôéëçöèïýí ôïí ðïëý óçìáíôéêü ñüëï ðïõ ðáßæïõí óôç ìïñöÞ êáé óôï íüçìá ôçò öùôïãñáößáò, ïé åðéëïãÝò ôïõ öùôïãñÜöïõ, áêüìá êáé óôç öùôïãñÜöçóç åíüò áðëïý èÝìáôïò, üðùò óôçí ðñïêåéìÝíç ðåñßðôùóç ôùí åëéþí ôïõ ó÷ïëåßïõ. Ãéá ðáñÜäåéãìá ôá ðïëý êïíôéíÜ êáé ÷áìçëÜ ðëÜíá ìåãÜëùíáí õðåñâïëéêÜ ôïí êïñìü ôçò åëéÜò êáé ôïõ Ýäéíáí åðéâëçôéêüôçôá, áíôßèåôá ôá ìáêñéíÜ ðëÜíá ìßêñáéíáí ôéò åëéÝò áëëÜ Ýäéíáí óõíïëéêüôåñç åíôýðùóç. Åðßóçò ç öùôïãñÜöçóç ôçò óõóôÜäáò õðü ãùíßá (åéê.5), Ýäéíå âÜèïò óôï êÜäñï êáé ïé åëéÝò öáßíïíôáí ðåñéóóüôåñåò. Ç äéáäéêáóßá åðåîåñãáóßáò ôù í ðá ë é þ í ö ùôï ã ñ á ö é þ í áêïëïõèïýóå Ýíá ðëÜíï åñùôÞóåùí êáé äñáóôçñéïôÞôùí óå ôÝóóåñá óôÜäéá10: á) Áñ÷éêÝò åíôõðþóåéò, â) ìïñöïëïãéêÞ êáé åéêïíïãñáöéêÞ áíÜëõóç, ã) áíáãíþñéóç ôïõ éóôïñéêïý ÷ñüíïõ, ä) êáôáíüçóç öùôïãñáöéêþí

Åéêüíá 5. Ó÷åäéáóìüò öùôïãñáöéêïý ðëÜíïõ (Ðáíáãéþôçò ÊáñáèÜíïò, Ä´ ôÜîç)

óõìâÜóåùí, Å) åðéóÞìáíóç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí äåäïìÝíùí. Èá ðáñáêïëïõèÞóïõìå Ýíá óõãêåêñéìÝíï ðáñÜäåéãìá åðåîåñãáóßáò ìéáò öùôïãñáößáò ôïõ ôÝëïõò ôçò äåêáåôßáò ôïõ '50 óå üëá ôá ðñïáíáöåñüìåíá óôÜäéá (åéê. 6). Ïé åñùôÞóåéò ôïõ ðñþôïõ óôáäßïõ ôùí

Åéê. 6. ÁãñïôéêÝò áó÷ïëßåò óôçí Êïíôáñéþôéóóá ôç äåê. ôïõ '50

áñ÷éêþí åíôõðþóåùí Ý÷ïõí óôü÷ï íá åêöñÜóïõí ôá ðáéäéÜ ôéò åíôõðþóåéò ôïõò ãéá ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò öùôïãñáößáò êáé íá áðïêáëýøïõí ôá áñ÷éêÜ ôïõò óôåñåüôõðá ãéá ôç æùÞ ôùí êáôïßêùí óå ìéá ðáëáéüôåñç åðï÷Þ. Èá ìðïñïýóáìå íá ÷áñáêôçñßóïõìå ôï óôÜäéï áõôü êáé ùò Ýíá ðñþôï óôÜäéï åíóõíáéóèçôéêÞò ðñïóÝããéóçò11: Ôé óïõ êÜíåé åíôýðùóç óôç öùôïãñáößá; Ðáñáôçñþíôáò ôïõò áíèñþðïõò óôç öùôïãñáößá, ðþò èá ðåñéÝãñáöåò ìå ëßãá ëüãéá ôç æùÞ ôïõò; Óôç óõíÝ÷åéá óôï äåýôåñï óôÜäéï ôçò ìïñöïëïãéêÞò êáé åéêïíïãñáöéêÞò áíÜëõóçò, ç óõæÞôçóç åðéêåíôñþíåôáé óôçí áíáãíþñéóç ôùí óõãêåêñéìÝíùí äåäïìÝíùí êáé ôùí ëåðôïìåñåéþí ôçò öùôïãñáößáò, üðùò ó÷åôéêÜ ìå ôá ðñüóùðá: Ðüóá åßíáé ôá ðñüóùðá, ôé öïñÜíå, ðïéá áíôéêåßìåíá êñáôÜíå óôá ÷Ýñéá ôïõò, ðïéåò åßíáé ïé åêöñÜóåéò ôïõò, ìå ðïéï ôñüðï óôÞèçêáí ìðñïóôÜ óôï öáêü; Ó÷åôéêÜ ìå ôï öüíôï: Ôé áðåéêïíßæåôáé óôï åìðñüò ôìÞìá êáé ôé óôï âÜèïò; Ó÷åôéêÜ ìå ôçí ðáñÜôáîç ôùí ìïñöþí: Ðþò ðáñáôÜóóïíôáé ïé ìïñöÝò óôï êÜäñï, äéáãþíéá Þ ðáñÜëëçëá óôç ãñáììÞ ïñßæïíôá; Ó÷åôéêÜ ìå ôç äñáóôçñéüôçôá ðïõ åêôåëïýí: Ôé áêñéâþò êÜíïõí ôá ðñüóùðá êáé ìå ðïéï ôñüðï; Óôï ôñßôï óôÜäéï ãßíåôáé ç áíáãíþñéóç ôïõ éóôïñéêïý ÷ñüíïõ. Óå ìåñéêÝò öùôïãñáößåò õðÜñ÷åé ç ÷ñïíïëïãßá óôï åìðñüò Þ óôï ðßóù ìÝñïò. Èá ðñÝðåé óõíåðþò ôá ðáéäéÜ íá ìÜèïõí íá ðñïóÝ÷ïõí êáé ôéò äýï ðëåõñÝò óå ìßá öùôïãñáößá. Ìðïñïýí åðéðëÝïí íá ñùôÞóïõí ôïõò ðáëáéüôåñïõò. Óå Üëëåò ðåñéðôþóåéò ç áíáãíþñéóç ôïõ éóôïñéêïý ÷ñüíïõ ìðïñåß íá ãßíåé ìåôÜ áðü óýãêñéóç ìå Üëëåò öùôïãñáößåò. Óôçí óõãêåêñéìÝíç ðåñßðôùóç ãéá ôçí áíáãíþñéóç ôïõ éóôïñéêïý ÷ñüíïõ (ôÝëç ôçò äåê. ôïõ ´50) âïÞèçóáí ïé ðëçñïöïñßåò ôùí éäéïêôçôþí ôçò. Óôï ôÝôáñôï óôÜäéï ãßíåôáé ç áíáãíþñéóç ôùí öùôïãñáöéêþí óõìâÜóåùí êáé ç óõó÷ÝôéóÞ ôïõò ìå ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò öùôïãñáößáò, üðùò: Áðü ðïéá áðüóôáóç ôñáâÞ÷ôçêå ç öùôïãñáößá; Ôé Þèåëå íá ôïíßóåé ï öùôïãñÜöïò; Ãéá ðïéï ëüãï Ýóôçóå ì´ áõôüí ôïí ôñüðï ôéò ìïñöÝò êáé ôá áíôéêåßìåíá; Óôç öÜóç áõôÞ ï óõíäõáóìüò ôùí ìïñöïëïãéêþí ðëçñïöïñéþí êáé ôçò áíáãíþñéóçò ôùí öùôïãñáöéêþí óõìâÜóåùí ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óå Ýíá åðüìåíï óôÜäéï êáôáíüçóçò ôùí êñõììÝíùí êïéíùíéêþí íïïôñïðéþí. Ç äéáäéêáóßá áõôÞ èá

ìðïñïýóå íá èåùñçèåß êáé ùò äåýôåñï åíóõíáéóèçôéêü óôÜäéï. Ìðïñåß íá áíáæçôçèïýí ïé ëüãïé ãéá ôïõò ïðïßïõò ïé Üíèñùðïé öùôïãñáöÞèçêáí ìå ôá êáëÜ êáé áôóáëÜêùôá ñïý÷á ôïõò óôç äéÜñêåéá ãåùñãéêþí åñãáóéþí. Ôï óôïé÷åßï áõôü åß÷å Þäç áíáãíùñéóôåß áðü ôá ðáéäéÜ óå ðñïçãïýìåíá óôÜäéá, óôç öÜóç üìùò áõôÞ ìðïñåß íá óõæçôçèåß ðéï åìðåñéóôáôùìÝíá, óå óõíäõáóìü ìå ôçí áíáãíþñéóç ôùí öùôïãñáöéêþí óõìâÜóåùí, üðùò ôçò äéáãþíéáò ðáñÜôáîçò. Ï ßäéïò ôñüðïò öùôïãñÜöçóçò, ìå ôá åðßóçìá ñïý÷á óå êáèçìåñéíÝò áó÷ïëßåò, ðáñáôçñÞèçêå êáé óå Üëëåò öùôïãñáößåò ôçò äåêáåôßáò ôïõ ´50 êÜôé ðïõ äåí õðÜñ÷åé óôéò íåüôåñåò. Ôï ãåãïíüò åðéäÝ÷åôáé ðïëëÝò åñìçíåßåò. Åßíáé áðüäåéîç üôé ïé Üíèñùðïé åêåßíçò ôçò åðï÷Þò èåùñïýóáí ôç öùôïãñáößá ùò êÜôé ðïëý óçìáíôéêü. Éäéáßôåñá óçìáíôéêÝò öáßíåôáé üôé èåùñïýóáí êáé ôéò ãåùñãéêÝò áó÷ïëßåò, ãé' áõôü êé Ýðñåðå íá ôéò áðïèáíáôßóïõí óôï öùôïãñáöéêü öáêü ùò Ýíá åðßóçìï ãåãïíüò. ºóùò ðÜëé ôçí üëç «óêçíïèåóßá» íá ôçí åôïßìáæåå ï öùôïãñÜöïò åðéëÝãïíôáò ìÜëéóôá óôç óõãêåêñéìÝíç ðåñßðôùóç ôç äéáãþíéá ðáñÜôáîç ôùí ìïñöþí ãéá íá äþóåé âÜèïò êáé Ýíôáóç óôç óêçíÞ. ¼ëåò áõôÝò ïé ðëçñïöïñßåò ìðïñïýí íá âïçèÞóïõí óôï ðÝìðôï êáé ôåëåõôáßï óôÜäéï ðïõ åßíáé ç åðéóÞìáíóç ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí äåäïìÝíùí êáé ôùí áëëáãþí ôïõò. Ìðïñåß íá áíáãíùñéóôåß ç ôïðïèåóßá ðïõ ôñáâÞ÷ôçêå ç öùôïãñáößá êáé íá åñåõíçèåß ç óçìåñéíÞ êáôÜóôáóç. Óôç óõãêåêñéìÝíç ðåñßðôùóç üëç ç ðëáãéÜ ôïõ ëüöïõ Ý÷åé áíïéêïäïìçèåß êáé äåí õðÜñ÷ïõí ðéá ÷ùñÜöéá. ÅíäéáöÝñïí ðåñéâáëëïíôéêü äåäïìÝíï åßíáé åðßóçò ç ÷ëùñßäá, èÜìíùí, ðïõñíáñéþí êáé ÷áìçëþí äÝíäñùí, ç ïðïßá ðáñáäüîùò åßíáé ðïëý ëéãüôåñç áðü ôç óçìåñéíÞ ðáñÜ ôçí áíïéêïäüìçóç. ¼ðùò åðéâåâáéþíåôáé êáé áðü Üëëåò öùôïãñáößåò ç Üëëïôå ðëïýóéá ÷ëùñßäá, ìåéþèçêå áéóèçôÜ óôç äéÜñêåéá ôïõ ðñþôïõ ìéóïý ôïõ 20ïõ áéþíá åîáéôßáò ôçò õðåñâüóêçóçò êáé ôçò áíåîÝëåãêôçò îýëåõóçò, ãéá íá áõîçèåß êáé ðÜëé ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò ìå ôçí áíáäÜóùóç êáé ôïí ðåñéïñéóìü ôçò êôçíïôñïößáò. Ç åðåîåñãáóßá êáé Üëëùí öùôïãñáöéþí óôá óôÜäéá ðïõ ðñïáíáöÝñáìå óõìðëçñùíüôáí áðü ôç óõãêñéôéêÞ åîÝôáóç öùôïãñáöéþí ôçò ßäéáò ôïðïèåóßáò ôïõ ÷ùñéïý ðïõ ôñáâÞ÷ôçêáí óå äéáöïñåôéêÝò ÷ñïíéêÝò ðåñéüäïõò. ×áñáêôçñéóôéêÞ ðåñßðôùóç åßíáé ïé öùôïãñáößåò ôçò êåíôñéêÞò ðëáôåßáò (åéê. 7), óôéò ïðïßåò áíé÷íåýèçêáí ïé äéáäï÷éêÝò

Åéêüíá 7. Öùôïãñáößåò ôçò êåíôñéêÞò ðëáôåßáò ôçò Êïíôáñéþôéóóáò óå äéáöïñåôéêÝò ÷ñïíéêÝò ðåñéüäïõò. (ÁñéóôåñÜ) ôÝëïò äåê. '50, (êÝíôñï) äåê. '60, (äåîéÜ) óÞìåñá

áëëáãÝò, áëëÜ êáé ïé áëëáãÝò óôç ÷ëùñßäá áðü ôç äåêáåôßá ôïõ '50 êé åîÞò. Ïé äñáóôçñéüôçôåò öùôïãñÜöçóçò ôïõ óçìåñéíïý ðåñéâÜëëïíôïò ôïõ ÷ùñéïý, åóùôåñéêÜ ôïõ ïéêéóìïý êáé ðåñéöåñåéáêÜ óôéò êáëëéÝñãåéåò êáé óôïõò ëüöïõò, óå óõíäõáóìü ìå ôéò ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò áðïôÝëåóáí ôçí áöïñìÞ ãéá ôç äéáðßóôùóç ôùí áëëáãþí ðïõ óõíÝâçóáí óôï ôïðéêü ðåñéâÜëëïí ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò. 3.2.3. Åðåîåñãáóßá ãíùóôéêïý åêðáéäåõôéêïý õëéêïý Ç åêðáéäåõôéêÞ ÷ñÞóç ôïõ åéêïíéóôéêïý õëéêïý êáé ôùí ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí èá ðñÝðåé íá óõíäõáóôåß ìå Üëëïõ åßäïõò ðçãÝò, üðùò ãñáðôÝò, ÷Üñôåò, ôïðïãñáöéêÜ äéáãñÜììáôá, óôáôéóôéêÝò ê.ë.ð. Ãéá ôï óêïðü áõôü áíáæçôÞèçêáí ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ôüðïõ, óå ðáëáéüôåñåò åñãáóßåò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò ðïõ Ýãéíáí óôï ó÷ïëåßï, óôéò õðçñåóßåò ôïõ ÄÞìïõ Äßïõ êáé óôç âéâëéïèÞêç ôïõ ó÷ïëåßïõ. ÐáñïõóéÜóôçêå üìùò ç áíÜãêç íá ÷ñçóéìïðïéçèåß åéäéêÜ ó÷åäéáóìÝíï ãéá ôçí ðåñßðôùóç åêðáéäåõôéêü õëéêü, ìå Üîïíá áíáöïñÜò ôçí ðáëáéüôåñç åñãáóßá ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò, ìå èÝìá ôï ëüöï ôçò Ðáíáãßáò (Ãñáßêïò, 2004â). Ôï åêðáéäåõôéêü õëéêü áñèñþèçêå ìå ôç ìïñöÞ ôåóóÜñùí (4) öýëëùí åñãáóßáò, ôá ïðïßá ðåñéåß÷áí åðéëåãìÝíåò ðçãÝò, üðùò ðåñéçãçôéêÝò, ðáëéïýò ÷Üñôåò, ÷áëêïãñáößåò, ôïðïãñáöéêÜ äéáãñÜììáôá, åðéóôçìïíéêÜ êåßìåíá ðåñéâáëëïíôéêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ, êáôüøåéò ê.Ü., óå óõíäõáóìü ìå åñùôÞóåéò êáé ðñïôÜóåéò äñáóôçñéïôÞôùí. Ôï õëéêü åß÷å äéáèåìáôéêü êáé äéåðéóôçìïíéêü ÷áñáêôÞñá êáé óõìðëÞñùíå ôéò ðëçñïöïñßåò ôùí åéêïíéóôéêþí êáé ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí 12. Ïé ôÝóóåñéò åíüôçôåò ôïõ åêðáéäåõôéêïý õëéêïý Þôáí ïé ðáñáêÜôù: Á (1 - 3). Ç Êïíôáñéþôéóóá óå ðáëáéüôåñïõò ÷Üñôåò, üðùò ôçí åßäáí ïé ðåñéçãçôÝò13 . Â (1 - 2). ÔïðïãñáöéêÝò ðëçñïöïñßåò. Ç èÝóç êáé ç óçìáóßá ôçò Êïíôáñéþôéóóáò êáôÜ ôçí ðáëáéüôåñç åðï÷Þ 14. Ã (1- 3). Ôï ïéêïóýóôçìá ôçò ðåñéï÷Þò15. Ä (1 - 2). Ôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí16. 3.2.4. Ãñáììáôéóìüò óå æçôÞìáôá åèíïãñáöéêÞò Ýñåõíáò Ïé äñáóôçñéüôçôåò åèíïãñáöéêïý ÷áñáêôÞñá ó÷åôßæïíôáé Üìåóá ìå ôç óõëëïãÞ ðñïöïñéêþí êáé åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí. Óå ðñþôç öÜóç ôá ðáéäéÜ óå ïìÜäåò êáôÝãñáøáí óå ìéêñÝò ôáéíßåò èÝìáôá áðü ôçí êáèçìåñéíÞ ôïõò æùÞ óôï ó÷ïëåßï êáé óôï ÷ùñéü ìå ôïí ôñüðï ðïõ ðñïáíáöÝñáìå. Óôç óõíÝ÷åéá ãéíüôáí ç åðåîåñãáóßá ôùí ôáéíéþí êáé áðü áõôÞ ôç äéáäéêáóßá ðñïÝêõøáí ïé ïäçãßåò ãéá ôï ãýñéóìÜ ôïõò (âë. ðßí. 2). Ç êáôáãñáöÞ ôùí ìáñôõñéþí ôùí êáôïßêùí Ýãéíå ìå äýï ôñüðïõò. Ìå åñùôçìáôïëüãéï êáé ìå âéíôåïóêüðçóç. Ôï åñùôçìáôïëüãéï (ðéí. 3) óôçí ôåëéêÞ ôïõ ìïñöÞ ðåñéëÜìâáíå êáñôÝëá êáôáãñáöÞò

H Kïíôáñéþôéóóá óå ðáëáéüôåñïõò ÷Üñôåò, üðùò ôçí åßäáí ïé ðåñéçãçôÝò 1. Óôïí ðáñáêÜôù ÷Üñôç á’ ôçò Ðéåñßáò óçìåéþíù ôçí Êïíôáñéþôéóóá.

2. To 1860 ðåñßðïõ åðéóêÝöèçêå ôçí Ðéåñßá ï ÃÜëëïò ðåñéçãçôÞò* Ëåüí ÅæÝ. Ãéá ôçí Êïíôáñéþôéóóá Ýãñáøå ôá åîÞò: ÐçãÞ 1: [Ç Êïíôáñéþôéóóá] Ý÷åé 50 óðßôéá, ôóéöëßêé* ôïõ ÁëÞ ðáóÜ ðïõ áíÞêåé óôïí ìðÝç* ôçò Êáôåñßíçò. Ëåüí ÅæÝ, Ôï üñïò ¼ëõìðïò êáé ç Áêáñíáíßá Ï Ëåüí ËåæÝ ó÷åäßáóå ôïí ðáñáêÜôù ÷Üñôç â’ ôçò Ðéåñßáò. Óçìåéþíù ìå êüêêéíï ÷ñþìá ôçí Êïíôáñéþôéóóá. ÐñïóÝ÷ù ðþò ôçí ïíïìÜæåé:

1. ×Üñôçò á. Óçìåñéíüò ÷Üñôçòôçò ôçòÐéåñßáò Ðéåñßáò

3. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 19ïõ áéþíá åðéóêÝöèçêå ôçí Ðéåñßá ï ¢ããëïò ðåñéçãçôÞò Ïõßëëéáì ÌÜñôéí Ëçê. Èá ðåñÜóåé êïíôÜ áðü ôçí Êïíôáñéþôéóóá ÷ùñßò üìùò íá óôáìáôÞóåé åêåß. Áðü ëÜèïò èá ïíïìÜóåé ôï ÷ùñéü “Áíäñåþôéóóá” . Ôï ßäéï üíïìá èá ãñÜøåé êáé óôï ÷Üñôç ã’.

Óôï ÷Üñôç ã’ âñßóêù êáé êõêëþíù ôï ÷ùñéü ìå ôï üíïìá Áíäñåþôéóóá (Êïíôáñéþôéóóá).

â. ×Üñôçò ôçò Ðéåñßáò ôïõ Ëåüí ËåæÝ ãýñù óôá 1860

Ëåîéëüãéï: ðåñéçãçôÝò: îÝíïé åðéóêÝðôåò óôçí ÅëëÜäá êáôÜ ôçí åðï÷Þ ôçò ôïõñêïêñáôßáò. Ïé ðëçñïöïñßåò ðïõ êáôÝãñáöáí óå âéâëßá êáé ÷Üñôåò åßíáé ðïëýôéìåò ãéá íá ãíùñßóïõìå ôçí êáôÜóôáóç, ðïõ åðéêñáôïýóå óôçí ÅëëÜäá åêåßíç ôçí åðï÷Þ. ôóéöëßêé: ìåãÜëç Ýêôáóç ãçò (ïñåéíÞ êáé ðåäéíÞ), ðïõ áíÞêå óå Ýíáí ìüíï êôçìáôßá (ðáëáéüôåñá Ôïýñêï), ï ïðïßïò åêìåôáëëåõüôáí ôïõò åñãÜôåò êáé ôïõò áãñüôåò, ðïõ åñãÜæïíôáí óå áõôÞ. ìðÝçò: ôïýñêïò áîéùìáôïý÷ïò.

ã. ×Üñôçò ôçò Ðéåñßáò ôïõ ðåñéçãçôÞ Ïõßëëéáì ÌÜñôéí Ëçê

H Kïíôáñéþôéóóá óå ðáëáéüôåñïõò ÷Üñôåò, üðùò ôçí åßäáí ïé ðåñéçãçôÝò

4. Óôï ÷Üñôç ä’ óçìåßùóå ìå êüêêéíï ÷ñþìá ôçí Êïíôáñéþôéóóá. Ðñüóåîå üôé êÜôù áðü ôï üíïìá ôïõ ÷ùñéïý õðÜñ÷åé ôï ãñÜììá (÷). Óå Üëëá ÷ùñéÜ õðÜñ÷åé ôï ãñÜììá (ô) êáé óå Üëëá ôï ãñÜììá (ì). Óôï õðüìíçìá ôïõ ÷Üñôç åîçãåßôáé üôé ôï ãñÜììá (÷) óçìáßíåé üôé ôï ÷ùñéü åß÷å ÷ñéóôéáíéêü ðëçèõóìü, ôï (ô) üôé ôï ÷ùñéü åß÷å ôïõñêéêü ðëçèõóìü êáé ôï (ì) üôé ï ðëçèõóìüò Þôáí ìéêôüò äçëáäÞ ÷ñéóôéáíéêüò êáé ôïõñêéêüò. Áõôü óõìâáßíåé ãéáôß ôçí åðï÷Þ ðïõ ó÷åäéÜóôçêå o ÷Üñôçò (1910), ç Ðéåñßá Þôáí áêüìá óôá ÷Ýñéá ôùí Ôïýñêùí (áðåëåõèåñþèçêå ôï 1912). Âñåò óôï ÷Üñôç ä´ êáé óçìåßùóå ðáñáêÜôù ìåñéêÜ áêüìá ÷ñéóôéáíéêÜ ÷ùñéÜ ôçò ðåñéï÷Þò: ………………………………………………… ……………………………............................ ä. ×Üñôçò ôçò Ðéåñßáò ôïõ 1910

å. ×Üñôçò ôçò ðåñéï÷Þò Êïíôáñéþôéóóáò ôïõ 1884

óô. ×Üñôçò ôçò ðåñéï÷Þò Êïíôáñéþôéóóáò ôïõ 1916

5. Óôïõò ÷Üñôåò å´ êáé óô´ óçìåßùóå ôçí Êïíôáñéþôéóóá. ÐáñáôÞñçóå üôé ðïëý êïíôÜ õðÜñ÷åé ìßá ìåãÜëç ðåñéï÷Þ ðïõ êáëýðôåôáé áðü âÜëôïõò. Ïé âÜëôïé Þ Ýëç äçìéïõñãïýóáí ðïëëÜ ðñïâëÞìáôá óôïí êÜìðï. Ìåßùíáí ôï êáëëéåñãÞóéìï Ýäáöïò, äõóêüëåõáí ôéò ìåôáêéíÞóåéò êáé ôï êõñéüôåñï Þôáí ï ÷þñïò üðïõ Ýâñéóêáí êáôÜëëçëï ôüðï ãéá íá æÞóïõí ôá êïõíïýðéá, ôá ïðïßá ìå ôç óåéñÜ ôïõò ðñïîåíïýóáí ôçí åëïíïóßá ìßá áóèÝíåéá ðïõ ìåôáäßäïíôáí ìå ôï ôóßìðçìá ôïõò.

H Kïíôáñéþôéóóá óå ðáëáéüôåñïõò ÷Üñôåò, üðùò ôçí åßäáí ïé ðåñéçãçôÝò

6. O ÃÜëëïò ðåñéçãçôÞò Ðïõêåâßë åðéóêÝöèçêå ðñéí áðü äéáêüóéá ðåñßðïõ ÷ñüíéá ôçí Ðéåñßá êáé Ýãñáøå óôï âéâëßï ôïõ Ôáîßäé óôçí ÅëëÜäá (Ìáêåäïíßá - Èåóóáëßá) ãéá ôéò äõóêïëßåò ðïõ áíôéìåôþðéóå äéáó÷ßæïíôáò ôï âáëôþäåò Ýäáöüò ôçò. ¸ãñáöå ôá åîÞò: ðçãÞ 2: Êáèþò áðïìáêñõíüìáóôå áðü áõôü ôï áãêõñïâüëé [ëéìÜíé], ôï ïðïßï èá ìðïñïýóáìå íá ÷áñáêôçñßóïõìå êáé óáí ëéìÜíé ôïõ Ðëáôáìþíá, ðåæïðïñïýìå óå ðåäéÜäá, ìÝóá áðü âáëôþäåò Ýäáöïò, áöÞíïíôáò áñéóôåñÜ ìáò ôá ÷áìçëüôåñá ðëáôþìáôá ôïõ Ïëýìðïõ, ðïõ åîáöáíßæïíôáé ðñïò ôá âïñåéïäõôéêÜ. Áêïëïõèïýìå êáôÜ äéáóôÞìáôá ôçí áêñïèáëáóóéÜ, êáé äõï ëåýãåò [Ýíôåêá ðåñßðïõ ÷éëéüìåôñá] ðñïò ôçí Êáôåñßíç, äéáó÷ßæïõìå ìÝóá áðü ôçí êïßôç ôïõ ôïí Óöåôßëç-Óïõ [ðïôáìü ÐÝëéêá], ÷ùñéóìÝíï óå äõï ðáñáðïôÜìïõò, ïé ïðïßïé ó÷çìáôßæïõí ìéá ëßìíç ðñéí åêâÜëëïõí óôï Èåñìáúêü Êüëðï. Ðïõêåâßë, Ôáîßäé óôçí ÅëëÜäá

7.. Åíáò Üëëïò ðåñéçãçôÞò ï ¸íôïõáñô ÍôÜíéåë Êëáñê ðåñíþíôáò áðü ôçí Ðéåñßá ôï 1812 Ýäéíå ðáñüìïéåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôï âáëôþäåò Ýäáöüò ôçò: ÐçãÞ 3: Ôáîéäåýïíôáò êáôÜ ìÞêïò ôçò äõôéêÞò áêôÞò ôïõ Èåñìáúêïý êüëðïõ [äçë. óôéò áêôÝò ôçò Ðéåñßáò], üëç ç ðåñéï÷Þ, áðü ôï óôüìéï ôïõ Ðçíåéïý ùò åêåßíï ôïõ Áîéïý, åßíáé ìßá åëþäçò ðåäéÜäá, ðïõ óõíäÝåôáé óôç äõôéêÞ ôçò ðëåõñÜ ìå ôçí ïñïóåéñÜ ôïõ Ïëýìðïõ. ¸íôïõáñô ÍôÜíéåë Êëáñê, Ôáîßäéá óå äéÜöïñåò ÷þñåò ôçò Åõñþðçò, Áóßáò êáé ÁöñéêÞò

8. Ç ðáñáêÜôù åéêüíá æ’ åßíáé ôìÞìá ÷áëêïãñáößáò ðïõ åéêïíßæåé ôïí Üãéï Äéïíýóéï êáé ÷áñÜ÷èçêå ôï 1808. ÄåîéÜ äéáêñßíåôáé ç Êáôåñßíç (Áéêáôåñßíç) êáé ëßãï áñéóôåñÜ õðÜñ÷åé Ýíá ðïôÜìé. Ðïéï åßíáé áõôü ôï ðïôÜìé; Ðïý ðåñßðïõ èá ôïðïèåôïýóåò ôçí Êïíôáñéþóóá; 9. ÐáñáôÞñçóå ôç äéáìüñöùóç ôïõ åäÜöïõò êáé âñåò ôï ìåãÜëï Ýëïò ðïõ åßäåò óôïõò ÷Üñôåò å’ êáé óô’. 10. Óýãêñéíå ôïí ôñüðï ðïõ åéêïíßæåôáé ç Ðéåñßá óôç ÷áëêïãñáößá ìå ôïí ôñüðï ðïõ åêïíßæåôáé óôïõò ÷Üñôåò. Ðïéåò åßíáé ïé êõñéüôåñåò äéáöïñÝò ðïõ ðáñáôçñåßò;

æ. ×áëêïãñáößá ìå ôïí Üãéï Äéïíýóéï ôïí åí Ïëýìðù ôïõ 1808

ÔïðïãñáöéêÝò ðëçñïöïñßåò. Ç èÝóç êáé ç óçìáóßá ôçò Êïíôáñéþôéóóáò êáôÜ ôçí ðáëáéüôåñç åðï÷Þ

1. Óôï ôïðïãñáöéêü äéÜãñáììá* á’ ÷ñùìÜôéóå ìå êßôñéíï ÷ñþìá ôçí Êïíôáñéþôéóóá, ìå êáöÝ ôá õøþìáôá êáé ìå ðñÜóéíï ôá ðåäéíÜ ìÝñç. * ôïðïãñáöéêü äéÜãñáììá: ó÷Ýäéï åíüò ôüðïõ üðïõ áðåéêïíßæïíôáé ôá âïõíÜ, ïé ðåäéÜäåò ê.ë.ð. ìå áêñéâåßò ìåôñÞóåéò ôïõ ýøïõò êáé ôçò ÝêôáóÞò ôïõò.

á. Ôïðïãñáöéêü äéÜãñáììá ôçò ðåñéï÷Þò ôçò Êïíôáñéþôéóóáò ôïõ 1979

2. Ç Êïíôáñéþôéóóá âñßóêåôáé óôç íüôéá ðëåõñÜ ìéáò ëïöïóåéñÜò, ðïõ îåêéíÜ áíáôïëéêÜ áðü ôï ÷ùñéü ÍÝá ¸öåóï (ðáëáéüôåñá Óôïõðß) êáé öôÜíåé äõôéêÜ ìÝ÷ñé ôá ÐéÝñéá üñç. Ç ëïöïóåéñÜ ïíïìÜæåôáé “Ìáêñýò” Þ “Áäñéáíüò”. Óôï ÷Üñôç â’ ôçò óçìåñéíÞò Ðéåñßáò âñåò ôç ëïöïóåéñÜ êáé ðáñáôÞñçóå ôç èÝóç ôçò óå ó÷Ýóç ìå ôçí õðüëïéðç Ðéåñßá. Ïé åñåõíçôÝò Ý÷ïõí ãñÜøåé üôé ç óçìáóßá ôçò ëïöïóåéñÜò åßíáé ìåãÜëç ãéáôß ÷ùñßæåé ôçí Ðéåñßá óå äýï ôìÞìáôá. ôç íüôéá êáé ôç âüñåéá. ÊÜðïéïé Üëëïé åñåõíçôÝò õðÝèåóáí üôé óôç ëïöïóåéñÜ áõôÞ õðÞñ÷å ìéá ÷áìÝíç óÞìåñá áñ÷áßá ðüëç ðïõ ïíïìáæüôáí Ðéåñßá. Ï ¢ããëïò ðåñéçãçôÞò Ïõßëëéáì ÌÜñôéí Ëçê õðÝèåóå üôé áõôÞ ç ðüëç âñéóêüôáí êïíôÜ óôç óçìåñéíÞ ÍÝá ¸öåóï Þ áíÜìåóá óôï Äßïí êáé óôçí áñ÷áßá Ðýäíá. O ÃÜëëïò ÄÝóäåâáúò ôçí ôïðïèåôïýóå óôï ëüöï ôçò Êïíôáñéþôéóóáò. Ìå ôçí Üðïøç áõôÞ óõìöùíïýóå êáé ï ãõìíáóéÜñ÷çò Ðáíáãéþôçò Áíáãíùóôüðïõëïò êáé ï ÉùÜííçò Ôóáããáëßäçò o ïðïßïò Ýãñáöå: ðçãÞ 1: «[Ç Ðéåñßá] Ýêåéôï åéò ôá õøþìáôá ôçò Êïíôáñéùôßóóçò (ðéèáíþôáôá ðáñÜ ôï ëåãüìåíïí äÜóïò Áäñéáíïý üðïõ áíáêáëýðôïíôáé ïñåé÷Üëêéíá áãáëìÜôéá, åéäþëéá êáé íïìßóìáôá)…». ÌåôÜöñáóç: Ç Ðéåñßá âñéóêüôáí óôá õøþìáôá ôçò Êïíôáñéþôéóóáò (ìÜëëïí êïíôÜ óôï ëåãüìåíï äÜóïò ôïõ Áäñéáíïý üðïõ áíáêáëýðôïíôáé ìðñïýôæéíá áãÜëìáôá, åéäþëéá êáé íïìßóìáôá). ÉùÜííçò Ôóáããáëßäçò, Ç Ðéåñßá

ÔïðïãñáöéêÝò ðëçñïöïñßåò. Ç èÝóç êáé ç óçìáóßá ôçò Êïíôáñéþôéóóáò êáôÜ ôçí ðáëáéüôåñç åðï÷Þ

3. Ôçí ßäéá Üðïøç ìå ôïõò ðñïçãïýìåíïõò åñåõíçôÝò åß÷å êáé ï Ê. Ð. ÐëéïõìðÞò, ï ïðïßïò õðÝèåôå üôé õðÞñ÷å ìßá áñ÷áéüôåñç ðüëç Ðéåñßá óôç èÝóç «ÓõêéÜ» ôçò Êïíôáñéþôéóóáò êáé ìßá íåüôåñç ìå êÝíôñï ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ âõæáíôéíïý íáïý ôçò Ðáíáãßáò Êïíôáñéþôéóóáò. 4. Óôç óçìåñéíü ÷Üñôç â’ ôçò Ðéåñßáò óçìåßùóå ìå êßôñéíï ÷ñþìá ôç ëïöïóåéñÜ ôïõ Áäñéáíïý êáé ìå ìðëå ôá ðïôÜìéá ãýñù áðü áõôÞí. Óôç óõíÝ÷åéá ïíüìáóå ìå êüêêéíá ãñÜììáôá ôç âüñåéá êáé ôç íüôéá Ðéåñßá.

Åéê. ã - ä. (ðÜíù) Ç Êïíôáñéþôéóóá üðùò öáßíåôáé áðü ôá íüôéá (êÜôù) Ï ëüöïò ôçò Ðáíáãßáò Êïíôáñéþôéóóáò, üðùò öáßíåôáé áðü ôá âüñåéá

â. Óçìåñéíüò ÷Üñôçò ôçò Ðéåñßáò

Ôï ïéêïóýóôçìá ôçò ðåñéï÷Þò Êïíôáñéþôéóóáò

1. Ç Êïíôáñéþôéóóá êáé ç ðåñéï÷Þ ôçò åßíáé Ýíá ïéêïóýóôçìá*, üðïõ æïõí êáé áíáðôýóóïíôáé áñìïíéêÜ ðïëëïß ðëçèõóìïß æþùí êáé öõôþí. Ôï Ýäáöïò, ôï êëßìá êáé ôï íåñü ôïõ ïéêïóõóôÞìáôïò åßíáé ïé áâéïôéêïß ðáñÜãïíôåò ðïõ äñïõí ó’ áõôü. Ïé âéïôéêïß ðáñÜãïíôåò ó÷åôßæïíôáé ìå ôïõò æùíôáíïýò ïñãáíéóìïýò ôïõ ïéêïóõóôÞìáôïò, äçëáäÞ ôçí ðáíßäá* êáé ôç ÷ëùñßäá* ôïõ.

Ã1

Ëåîéëüãéï: *Ïéêïóýóôçìá : Ïéêïóýóôçìá åßíáé ôï óýíïëï ôùí æþùí êáé ôùí öõôþí ðïõ æïõí êáé áíáðôýóóïíôáé êáíïíéêÜ êáé óå áñìïíßá ìåôáîý ôïõò óå ìßá ìåãÜëç ðåñéï÷Þ êáèþò åðßóçò êáé ôï êëßìá, ôï ðåñéâÜëëïí, ôï Ýäáöïò ê.ë.ð. áõôÞò ôçò ðåñéï÷Þò. *Ðáíßäá êáé ÷ëùñßäá: Ðáíßäá åßíáé ôï óýíïëï ôùí æþùí êáé ÷ëùñßäá ôï óýíïëï ôùí öõôþí. âéüôïðïò: ï ôüðïò üðïõ æïõí êáé áíáðôýóóïíôáé êÜôù áðü êáôÜëëçëåò óõíèÞêåò áñêåôÜ åßäç æþùí êáé öõôþí äçëáäÞ ìßá âéïêïéíüôçôá.

2. Óôá ðñïúóôïñéêÜ ÷ñüíéá ïëüêëçñç ç ðåäéíÞ ðåñéï÷Þ ôçò Ðéåñßáò Þôáí óêåðáóìÝíç ìå äÜóç êõñßùò áðü âáëáíéäéÝò, öôåëéÝò, ðëáôÜíéá êáé éôéÝò. Áðü ôçí ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ (7.000 ÷ñüíéá ðåñßðïõ ð.×.) êé åîÞò üôáí ïé Üíèñùðïé Üñ÷éóáí íá æïõí óå ïñãáíùìÝíïõò ïéêéóìïýò êáé íá êáëëéåñãïýí óõóôçìáôéêÜ åêôÜóåéò ãçò, ôá äÜóç óôáäéáêÜ Üñ÷éóáí íá êáôáóôñÝöïíôáé. Ï ðéï óõíçèéóìÝíïò ôñüðïò êáôáóôñïöÞò ôïõ äÜóïõò Þôáí ï åìðñçóìüò. Ïé Üíèñùðïé Ýêáéãáí Ýíá ôìÞìá ôïõ äÜóïõò êáé ôï ìåôÝôñåðáí óå ÷ùñÜöéá. Ðáñüëï ðïõ ç ìÝèïäïò áõôÞ óõíå÷ßóôçêå áäéÜêïðá ãéá ðïëëïýò áéþíåò, ìßá ìåãÜëç ðåñéï÷Þ ôçò Ðéåñßáò êáëýðôïíôáí áðü äÜóç ìÝ÷ñé êáé ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ôçò ôïõñêïêñáôßáò. ÓÞìåñá óôçí ðåäéíÞ êáé ëïöþäç Ðéåñßá Ý÷ïõí ìåßíåé åëÜ÷éóôá ìüíï áðïìåéíÜñéá ôïõ ìåãÜëïõ áõôïý äÜóïõò ôçò áñ÷áéüôçôáò óõíÞèùò óå óçìåßá ðïõ äåí ìðïñïýí íá êáëëéåñãçèïýí, üðùò óå ìéêñÝò ÷áñÜäñåò Þ ãýñù áðü åîùêëÞóéá áðü óåâáóìü ðñïò ôçí éåñüôçôá ôïõ ÷þñïõ. ÐçãÞ 1: ïõ [Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 19 áéþíá üôáí ç ÅëëÜäá Þôáí óôá ÷Ýñéá ôùí Ôïýñêùí åðéóêÝöèçêå ôçí Ðéåñßá ï ¢ããëïò ãéáôñüò êáé ðåñéçãçôÞò ×Ýíñõ ×üëëáíô, ï ïðïßïò Ýãñáöå ãéá ôç ÷ëùñßäá ôçò ðåñéï÷Þò ôá åîÞò:] Ç ðåñéï÷Þ áõôÞ [äçëáäÞ ç Ðéåñßá] ðïõ ìðïñåß íá èåùñçèåß ôìÞìá ôçò ìåãÜëçò ðåäéÜäáò ôçò Ìáêåäïíßáò åßíáé åýöïñç, Ý÷åé åõ÷Üñéóôç üøç êáé êáëýðôåôáé áðü äÝíôñá óå ìåãÜëç Ýêôáóç. Áðü áõôü ôï ìÝñïò ôçò áêôÞò êõñßùò êáé áðü ôïõò ðéï êïíôéíïýò ðñüðïäåò ôïõ Ïëýìðïõ êáé ôçò ¼óóáò ðñïÝñ÷åôáé ç îõëåßá, ðïõ áðïôåëåß Ýíáí ðïëý óçìáíôéêü êëÜäï ôïõ åîáãùãéêïý åìðïñßïõ ôçò Èåóóáëïíßêçò. ÌåñéêÝò áðü ôéò êáóôáíéÝò êáé ôá ðëáôÜíéá ðïõ ðñïóðåñÜóáìå êáôÜ ôçí ðïñåßá ìáò åßíáé ðïëý áîéüëïãïõ ìåãÝèïõò, åíþ ðáñáôçñÞóáìå êáé ìåñéêÝò âåëáíéäéÝò ðïëý êáôÜëëçëåò ãéá ôç íáõðÞãçóç ðëïßùí.

ÐçãÞ 2: Ï Ñùìáßïò éóôïñéêüò êáé óõããñáöÝáò ÃÜéïò ï Ðëßíéïò Óåêïýíäïò, ï ïðïßïò Ýæçóå ôïí 1 áé. ì. ×. Ýãñáøå Ýíá âéâëßï ðïõ Ýìïéáæå ìå ôéò óçìåñéíÝò åãêõêëïðáßäåéåò êáé ôï ïðïßï ïíüìáóå ÖõóéêÞ Éóôïñßá. Óå áõôü ôï âéâëßï ï Ðëßíéïò ãñÜöåé üôé ç Ðéåñßá ðÞñå ôï üíïìÜ ôçò áðü ôá ðïëëÜ äÝíôñá êáé ôá ðëïýóéá âïóêïôüðéá ôçò. ÐçãÞ 3: ïõ [Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20 áéþíá ï éóôïñéêüò êáé öéëüëïãïò Ôñýöùí Åõáããåëßäçò åðéóêÝöèçêå áñêåôÝò öïñÝò ôçí Ðéåñßá. Óå ìéá ôïõ ðåñéÞãçóç Ýöôáóå óôçí Êïíôáñéþôéóóá ðåñíþíôáò áðü ôç ëïöïóåéñÜ ôïõ Áäñéáíïý] Åíôåýèåí ðñïò ôá ÍÁ ïäüò âáôÞ Üãåé, åí ìÝóù äÜóïõò äñõþí, åéò ôï ÷ùñßïí Êïíäïõñéþôéóóá, åí ôù íáþ ôçò ïðïßáò áíåõñßóêïíôáé óôÞëáé åíåðßãñáöáé êáé Üëëá ëåßøáíá áñ÷áßá, Üôéíá ï Heuzey èåùñåß ùò ôá ôçò áñ÷áßáò ðüëåùò ÁôÝñá. ÌåôÜöñáóç: Áðü åêåß (äçëáäÞ áðü ôçí ÊÜôù ÌçëéÜ) ðñïò ôá íïôéïáíáôïëéêÜ Ýíáò âáôüò äñüìïò ïäçãåß, ì Ý ó á á ð ü ä Ü ó ï ò â á ëá í é ä é þ í ó ôï ÷ù ñ é ü Êïíäïõñéþôéóóá, óôïí íáü ôçò ïðïßáò âñßóêïíôáé ãñáðôÝò óôÞëåò êáé Üëëá áñ÷áßá ëåßøáíá ôá ïðïßá ï ÅæÝ ôá èåùñåß üôé ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí áñ÷áßá ðüëç ÁôÝñá.

Ôï ïéêïóýóôçìá ôçò ðåñéï÷Þò Êïíôáñéþôéóóáò

Ã2

3. Ç åéêüíá á’ åßíáé ëåðôïìÝñåéá ÷áëêïãñáößáò ôïõ 16ïõ áé. ìå èÝìá ôá ÔÝìðç, êáé ôïí ¼ëõìðï. ×ñùìÜôéóå óôï âÜèïò ôá äÜóç ðïõ êÜëõðôáí Ýíá ìåãÜëï ôìÞìá ôçò ðåäéÜäáò ôçò Ðéåñßáò.

Åéêüíá á. ËåðôïìÝñåéá ÷áëêïãñáößáò ôïõ Á. ÏñôÝëéïõò (1590)

4.Ôï ðõêíü äÜóïò áðü âáëáíéäéÝò, ðïõñíÜñéá êé Üëëá äÝíäñá ðïõ êÜëõðôå ôçí ðåñéï÷Þ ôçò Êïíôáñéþôéóóáò óéãÜ-óéãÜ åîáöáíßóôçêå áðü ôçí õðåñâüóêçóç êáé ôéò ðõñêáãéÝò. ÓÞìåñá Ýíá ìéêñü áðïìåéíÜñé áõôïý ôïõ äÜóïõò óþæåôáé óôïõò ëüöïõò ãýñù áðü ôïõò íáïýò ôçò Ðáíáãßáò êáé ôïõ áãßïõ Áèáíáóßïõ. Ôá êõñéüôåñá äÝíäñá ðïõ õðÜñ÷ïõí óå áõôïýò åßíáé êïõôóïõðéÝò (êåñêßò ç êåñáôïíéïåéäÞò-cercis siliquastrum), ïóôñõÝò (ïóôñõÜ ç êïêêïöüñïò-carpinifolia scop.), Éâßóêïé (éâßóêïò ï óõñéáêüò-hibiscus syriakus L.), ìåëéêïõêéÝò (êåëôßò ç íüôéá-celtis australis L.), ìåëéÝò (ìåëßá ç áæÝäñá÷-melia azedarach L.), Êõðáñßóóéá (êõðÜñéóóïò ç áåéèáëÞòcupressus semperviens L.), ôñéêïõêéÝò (êñÜôáéãïò ï ìïíüãõíïò-crataegus monogyna), åëéÝò (åëáßá ç åõñùðáúêÞ-olea europaea L.), ìåñéêÝò âåëáíéäéÝò (äñõò ç ðïäéóêïöüñïò-quercus robur L.) êáé ìåñéêÜ îåíéêÜ åßäç üðùò ïé êõðÜñéóóïé áñéæüíáò.

5. Ôï ìåãáëýôåñï ôìÞìá ôïõ ëüöïõ ôçò Ðáíáãßáò êáëýðôåôáé áðü ðïõñíÜñéá (äñõò ç êïêêïöüñïò-quercus coccifera L.). Ôï ðïõñíÜñé åßíáé áåéèáëÞò èÜìíïò Þ äÝíôñï ìå ýøïò ìÝ÷ñé 10 ì. Åßíáé áíèåêôéêü öõôü ãé´ áõôü êáé öõôñþíåé óå ðåñéï÷Ýò ðïõ ôï ÝäÜöïò åßíáé ðåôñþäåò êáé áäýíáôï. Åßíáé áãáðçìÝíç ôñïöÞ ôùí êáôóéêéþí, ðïõ êïñöïëïãïýí ôá öýëëá êáé ôïõò ôñõöåñïýò âëáóôïýò ãé´ áõôü êáé óõíÞèùò äå øçëþíåé ðáñáìÝíïíôáò èÜìíïò. ¼ìùò ëßãï Ýîù áðü ôï óçìåñéíü ðåñßâïëï ôïõ íáïý ôçò Ðáíáãßáò õðÜñ÷ïõí äýï ôåñÜóôéá ðïõñíÜñéá óå äåíäñþäç ìïñöÞ (âë. åéê. âã). Óôçí ðåñßðôùóç ðïõ Ýíá ðïõñíÜñé êáôáöÝñåé íá ãßíåé äÝíôñï ôüôå áíáðôýóóåôáé áñãÜ ìåôÜ áðü ðïëëÜ ÷ñüíéá ßóùò êáé áéþíåò ìðïñåß íá öôÜóåé óå ýøïò ìÝ÷ñé êáé ôá 10 ì. 6. Ãéá ðïéï ëüãï íïìßæåéò üôé áõôÜ ôá äýï ðïõñíÜñéá êáôÜöåñáí íá áíáðôõ÷èïýí ôüóï ðïëý;

Åéêüíá â. ÐïõñíÜñéá óå äåíäñþäç ìïñöÞ ëßãï Ýîù áðü ôï óçìåñéíü ðåñßâïëï ôïõ íáïý ôçò Ðáíáãßáò Åéêüíá ã. Ï êïñìüò ôïõ ìåãáëýôåñïõ áðü ôá äåíäñþäç ðïõñíÜñéá

Ã3

Ôï ïéêïóýóôçìá ôçò ðåñéï÷Þò Êïíôáñéþôéóóáò

7. Ç ÷ëùñßäá ôçò ðåñéï÷Þò ôçò Êïíôáñéþôéóóáò áíÞêåé óôçí êáôçãïñßá ôçò ðáñáìåóïãåéáêÞò æþíçò âëÜóôçóçò, ç ïðïßá Ý÷åé ôçí åðéóôçìïíéêÞ ïíïìáóßá Quercetalia Pubescentis. Ç æþíç áõôÞ åßíáé óõíÝ÷åéá ôçò ÷áìçëüôåñçò, ðáñáëéáêÞò æþíçò êáé ðñïçãåßôáé ôçò øçëüôåñçò ïñåéíÞò æþíçò ôçò ïîõÜò êáé ôçò åëÜôçò. Óå áõôÞí áíÞêïõí ðåñéï÷Ýò ëïöþäåéò êáé õðïïñåéíÝò ðñïò ôï åóùôåñéêü ôçò ÷þñáò. Ôá êõñéüôåñá öõôÜ ôçò åßíáé èáìíþíåò êáé ðïõñíÜñéá, ôá ïðïßá ðñïÞëèáí áðü ôçí êáôáóôñïöÞ ðáëáéüôåñùí äáóþí åîáéôßáò ôçò îýëåõóçò êáé ôçò õðåñâüóêçóçò. Óå áõôÞ ôç æþíç ïé óõíèÞêåò åßíáé åõíïúêÝò ãéá ôçí êáëëéÝñãåéá óéôçñþí, êáðíïý áìðåëéþí êáé ïðùñïöüñùí äÝíôñùí.

ÕÐÏÌÍÇÌÁ Ïéêéóìïß ÄÜóïò äéáöüñùí ðëáôýöõëëùí ¢ãïíåò ðåñéï÷Ýò

Åéêüíá ä. Öõôïäáóéêüò ÷Üñôçò ôçò ðåñéï÷Þò Êïíôáñéþôéóóáò

8. Óôï ÷Üñôç ôçò åéêüíáò ä´ ìå âÜóç ôï õðüìíçìá âñåò ðïéï åßíáé ôá êõñéüôåñá åßäç âëÜóôçóçò óôçí ðåñéï÷Þ ãýñù áðü ôçí Êïíôáñéþôéóóá.

...................................................... ...................................................... ......................................................

ÃåùñãéêÝò êáëëéÝñãåéåò Èáìíþíåò áåßöõëëùí ðëáôýöõëëùí Âïóêüôïðïé

9. Ôï ðõêíü äÜóïò ðïõ êÜëõðôå ðáëéüôåñá ôçí ðåñéï÷Þ ôçò Êïíôáñéþôéóóáò óéãÜ óéãÜ åîáöáíßóôçêå. ÌÝóá óå áõôü ôï äÜóïò öþëéáæáí êé åýñéóêáí ôçí ôñïöÞ ôïõò ðïëëÜ æþá. ÄéáâÜæïíôáò ôï ðáñáêÜôù êåßìåíï ìðïñåßò íá êáôáëÜâåéò ôï ìåãÜëï ðëïýôï ôçò ðáíßäáò ôçò ðåñéï÷Þò ðñéí áðü 350 ðåñßðïõ ÷ñüíéá. ÐçãÞ 4: [Ôïí 17ï áéþíá ï ÃÜëëïò ðåñéçãçôÞò Ñüìðåñô Íôñéþ Ýãñáøå ôéò åíôõðþóåéò ôïõ áðü ôï ôáîßäé ôïõ óôçí ÅëëÜäá. Óôéò 12 Ïêôùâñßïõ 1669 óçìåßùíå óôï çìåñïëüãéü ôïõ ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ åß÷å ó÷åôéêÜ ìå ôá êõíÞãéá ðïõ Ýêáíå åêåßíç ôçí åðï÷Þ ï Ôïýñêïò ÓïõëôÜíïò óôçí Ðéåñßá:] […] åéò ôá ðåñß÷ùñá ôçò Êáôåñßíçò, áðå÷ïýóçò ôñåéò çìÝñáò åê Ëáñßóçò […] ï ÌÝãáò ÁõèÝíôçò ìáíéáêüò êõíçãüò, äéáóêåäÜæåé êáé áðïëáýåé ìå åîáéñåôéêÞí åõ÷áñßóôçóéí ôùí êõíçãçôéêþí åêäñïìþí, êáèüóïí åéò ôá ìÝñç åêåßíá Üöèïíá åõñßóêïíôáé æþá êáé ðôçíÜ.

Ôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí ôçò Êïíôáñéþôéóóáò

Ä1

1. Ôï ÷ùñéü Êïíôáñéþôéóóá öáßíåôáé üôé éäñýèçêå ìáæß ìå ôï íáü ôçò Ðáíáãßáò ðïõ âñßóêåôáé óôç íïôéáíáôïëéêÞ ðëåõñÜ ôïõ ëüöïõ. Ïé åñåõíçôÝò ðéóôåýïõí üôé ãýñù óôïí 8ï áé. ç ðüëç ôïõ Äßïõ, ðïõ áðÝ÷åé Ýîé ðåñßðïõ ÷éëéüìåôñá áðü ôï ëüöï ôçò Êïíôáñéþôéóóáò, åãêáôáëåßöèçêå åíôåëþò êáé üóïé êÜôïéêïé áðüìåéíáí ìåôÝöåñáí ôçí Ýäñá ôçò åðéóêïðÞò, áðü ôï Äßïí óôï íÝï ïéêéóìü ðïõ ßäñõóáí óôï óçìåñéíü ÷ùñéü ôçò Êïíôáñéþôéóóáò. ¸êôéóáí óõã÷ñüíùò êáé ôïí íáü ôçò Ðáíáãßáò, óôïí ïðïßï ìÜëéóôá ÷ñçóéìïðïßçóáí êáé ìåñéêÜ ðÞëéíá êáé ìáñìÜñéíá ôìÞìáôá Åéêüíá á. ÊÜôïøç ôïõ íáïý ôçò áðü ôïõò êáôáóôñáììÝíïõò íáïýò ôïõ Äßïõ. Ðáíáãßáò

Åéêüíá â. Ç íüôéá üøç ôïõ íáïý ôçò Ðáíáãßáò

Åéêüíá ã. Ç áíáôïëéêÞ üøç ôïõ íáïý ôçò Ðáíáãßáò

2. Ôï ôïðùíýìéï* Êïíôáñéþôéóóá Þ Êïõíôïõñéþôéóóá êáé ç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôï íáü ôçò Ðáíáãßáò. *ôïðùíýìéï: ç ïíïìáóßá åíüò ôüðïõ (÷ùñéïý, ðüëçò, âïõíïý ê.ë.ð.). Ôï üíïìá ôïõ ÷ùñéïý Êïíôáñéþôéóóá Þ Êïíôïõñéþôéóóá åßíáé ðïëý ðéèáíü íá Ý÷åé ó÷Ýóç ìå ôï íáü ôçò Ðáíáãßáò. ÕðÜñ÷ïõí äéÜöïñåò áðüøåéò ãéá ôçí ðñïÝëåõóç ôïõ ïíüìáôïò. ÄéÜâáóå ôéò ðçãÝò 1, 2, 3, 4, 5 êáé ðñïóðÜèçóå íá êáôáãñÜøåéò ôá óõìðåñÜóìáôÜ óïõ óõìðëçñþíïíôáò ôçí êáñôÝëá ðïõ áêïëïõèåß. ÐçãÞ 1 : [Ôï üíïìá Êïõíôïõñéþôéóóá êáé ü÷é Êïíôáñéþôéóóá ðñïÝñ÷åôáé] áðü ôá êüíôïõñá, äçëáäÞ ôá Üëïãá ôçò äçìïóßáò ßððïõ [...] åßôå ó÷åôßæåôáé ìå ôá «Üãéá êüíôïõñá», ôéò ÄõíÜìåéò ðïõ ðñïáããÝëëïõí ôçí ÁíÜëçøç ôïõ Êõñßïõ. ÁñéóôïôÝëçò ÌÝíôæïò, Ç åêêë.áñ÷éôåêôïíéêÞ ôçò Ðéåñßáò óôçí ðñþéìç âõæ. ðåñßïäï ÐçãÞ 2 : Óôçí êïñõöÞ ôïõ ôñïýëïõ ôïõ íáïý ôçò Ðáíáãßáò åéêïíßæåôáé ï ÐáíôïêñÜôïñáò ìÝóá óå Ýíáí êýêëï -ïíïìÜæåôáé «äüîá»-, ðïõ óõãêñáôïýí ôÝóóåñéò Üããåëïé. Ç ðáñÜóôáóç áõôÞ èõìßæåé ôçí ÁíÜëçøç ôïõ ×ñéóôïý. Ðáñüìïéá ðáñÜóôáóç õðÜñ÷åé êáé óå Üëëïõò ìåóïâõæáíôéíïýò íáïýò üðùò ç Áãßá Óïößá Èåóóáëïíßêçò.Ïé åñåõíçôÝò ðéóôåýïõí üôé ï íáüò Þôáí áñ÷éêÜ áöéåñùìÝíïò óôçí ÁíÜëçøç ôïõ ×ñéóôïý êáé ôá «Üãéá êüíôïõñá» äçëáäÞ ïé áñ÷Üããåëïé, ðïõ ðñïáíáããÝëëïõí ôçí ÁíÜëçøç èá ðñÝðåé íá Ýäùóáí ôï üíïìá ôïõò óôï íáü êáé óôï ÷ùñéü. ÐçãÞ 3: Ç ðåñéï÷Þ ôçò Êïíôáñéþôéóóáò Þôáí áðü ôá áñ÷áßá áêüìá ÷ñüíéá ðÝñáóìá ðïõ Ýíùíå ôç íüôéá ìå ôç äõôéêÞ êáé êåíôñéêÞ Ðéåñßá. ºóùò óôçí ðåñéï÷Þ íá õðÞñ÷å «áëëÜãéïí» äçëáäÞ Ýíáò óôáèìüò üðïõ Üëëáæáí Üëïãá ïé áããåëéïöüñïé êáé ïé ôá÷õäñüìïé ôçò áõôïêñáôïñßáò ãéá íá åßíáé ðéï îåêïýñáóôá. Ôá Üëïãá áõôÜ ïíïìáæüôáí «êüíôïõñá» ãéáôß åß÷áí êïíôÝò ïõñÝò. ºóùò ëïéðüí ôï üíïìá Êïíôïõñéþôéóóá íá ðñïÝñ÷åôáé áðü ôá Üëïãá áõôÜ.

Ôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí ôçò Êïíôáñéþôéóóáò

Ä2

ÐçãÞ 4 : Óå ëüöï ÂÄ ôïõ ÷ùñéïý Êïíôáñéþôéóóá õøþíåôáé ï óçìáíôéêüò íáüò ôçò Èåïôüêïõ Êïíôïõñéþôéóóáò ðïõ Ý÷åé äþóåé ôï üíïìá óôï ÷ùñéü. ÈáíÜóçò Ðáðáæþôïò, ÌåóáéùíéêÞ ôïðïãñáößá ôçò Ðéåñßáò

Ðçãç 5 : ïõ [Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20 áé.ï åðßóêïðïò Êßôñïõò ÐáñèÝíéïò ÂáñäÜêáò Ýãñáøå Ýíá âéâëßï, ãéá ôéò êõñéüôåñåò ðüëåéò êáé ÷ùñéÜ ôïõ íïìïý Ðéåñßáò. ÁíÜìåóá óôéò Üëëåò ðëçñïöïñßåò ðïõ åß÷å ãéá ôçí Êïíôáñéþôéóóá Þôáí êáé ïé åîÞò:] Ôï üíïìá ôïõ ÷ùñßïõ êáè´ çìÜò äÝïí íá åßíáé Êïíôáñãéþôéóóá, êáè´ üóïí ðáñÞ÷èç åê ôùí êïíôþí êáé êïíôáñéþí, îýëùí ìáêñþí, Üôéíá åîÞãïí åê ôïõ äáóþäïõò ôïýôïõ ìÝñïõò […] ¿óôå Êïíôáñãéþôéóóá óçìáßíåé ìÝñïò ïðüèåí åîÞãïíôï êáé êáôåéñãÜæïíôï ðïëëÜ îýëéíá êïíôÜñéá Þ êïíôïß ðñïò ÷ñÞóéí ôçò íáõôéëßáò êáé áëéåßáò […] Ôï üíïìá Êïíôáñãéþôéóóá Ýëáâå ôï ÷ùñßïí åê ôïõ […] âõæáíôéíïý åîùêêëçóßïõ ôçò Ðáíáãßáò, Þôéò ùíïìÜæåôï Êïíôáñãéþôéóóá Ðáíáãßá, åê ôïõ üôé êáè´ çìÜò åîÞãïíôï êïíôïß êáé êïíôÜñéá åê ôïõ ðåñß áõôÞí äÜóïõò. ÌåôÜöñáóç: Ôï üíïìá ôïõ ÷ùñéïý èá ðñÝðåé óÞìåñá íá åßíáé Êïíôáñãéþôéóóá ãéáôß ðñïÝñ÷åôáé áðü ôïõò êïíôïýò êáé ôá êïíôÜñéá, ìáêñéÜ äçëáäÞ îýëá, ôá ïðïßá Ýðáéñíáí áðü ôï äáóþäåò áõôü ìÝñïò […] ¿óôå Êïíôáñéãéþôéóóá óçìáßíåé ìÝñïò áðü üðïõ Ýâãáæáí êáé êáôåñãÜæïíôáí ðïëëÜ îýëéíá êïíôÜñéá ãéá ÷ñÞóç óôç íáõôéëßáò êáé óôçí áëéåßá […] Ôï üíïìá Êïíôáñãéþôéóóá ðÞñå ôï ÷ùñéü áðü ôï âõæáíôéíü åîùêëÞóé ôçò Ðáíáãßáò, ðïõ ðñïáíáöÝñáìå, ôï ïðïßï ïíïìáæüôáí Ðáíáãßá Êïíôáñãéþôéóóá, ãéáôß áðü ôï äÜóïò ðïõ õðÞñ÷å ãýñù áðü ôï íáü êáôáóêåõÜæïíôáí îýëéíá êïíôÜñéá. ÐáñèÝíéïò ÂáñäÜêáò, ÐåñéãñáöÞ ÅðéóêïðéêÞò ÐåñéöÝñåéáò Êßôñïõò åðß Ôïõñêïêñáôßáò

3. ÓõìðëÞñùóå ôçí ðáñáêÜôù êáñôÝëá áðáíôþíôáò óôçí åñþôçóç : Áðü ðïý ðñïÝñ÷åôáé ôï üíïìá Êïíôáñéþôéóóá; Ðëçñïöïñßá

áñ. ÐçãÞò

4. Ôá ðáëéÜ ðÝôñéíá óðßôéá óôéò ðëáãéÝò ôïõ ëüöïõ. Óôçí Êïíôáñéþôéóóá ìðïñåßò íá áíáêáëýøåéò ðáëéÜ ðÝôñéíá óðßôéá ðïõ åßíáé ìÜñôõñåò ôçò éóôïñßáò ôïõ ÷ùñéïý, üðùò áõôÜ ôùí åéêüíùí ä’, å’ êáé óô’.

Åéêüíåò ä - å - óô. ÐáëéÜ ðÝôñéíá óðßôéá óôç íüôéá ðëáãéÜ ôïõ ëüöïõ ôçò Ðáíáãßáò

Ðßíáêáò 3. Åñùôçìáôïëüãéï Ðáñáêáëïýìå óõìðëçñþóôå ôï ðáñáêÜôù åñùôçìáôïëüãéï ãéá íá ìáò âïçèÞóåôå óôçí åñãáóßá ìáò ó÷åôéêÜ ìå ôéò áëëáãÝò ðïõ Ýãéíáí óôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ÷ùñéïý ìáò áðü ôá ðáëáéüôåñá ÷ñüíéá ùò óÞìåñá. Ç ÐåñéâáëëïíôéêÞ ÏìÜäá ôïõ Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ Êïíôáñéþôéóóáò Çìåñïìçíßá / Ïíïìáôåðþíõìï ðëçñïöïñçôÞ / ×ñïíïëïãßá ãÝííçóçò / Ôüðïò ãÝííçóçò êáé óçìåñéíÞò êáôïéêßáò. 1. ¸ãéíáí áëëáãÝò óôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ÷ùñéïý áðü ôá ðáëáéüôåñá ÷ñüíéá ùò óÞìåñá; (ÄçëáäÞ õðÜñ÷ïõí óÞìåñá ðåñéóóüôåñá Þ ëéãüôåñá öõôÜ, Üãñéá æþá, äéáöïñåôéêÜ óðßôéá ê.ë.ð.;) Áí íáé ðïéåò êáôÜ ôç ãíþìç óáò Þôáí ïé ðéï óçìáíôéêÝò; 2. ¢ëëáîáí ïé áó÷ïëßåò ôùí êáôïßêùí ôïõ ÷ùñéïý (åðáããÝëìáôá, åëåýèåñïò ÷ñüíïò ê.ë.ð.); Ðïéåò Þôáí ïé êõñéüôåñåò äéáöïñÝò; 3. ÈõìÜóôå êÜðïéá ðáíçãýñéá, Ýèéìá Þ Üëëåò äñáóôçñéüôçôåò ôùí êáôïßêùí ôïõ ÷ùñéïý, ðïý ãßíïíôáí ðáëáéüôåñá êáé óÞìåñá äå ãßíïíôáé Þ ãßíïíôáé äéáöïñåôéêÜ; 4. Ôé íïìßæåôå üôé èá ðñÝðåé íá êáëõôåñÝøåé óôï óçìåñéíü ðåñéâÜëëïí ôïõ ÷ùñéïý;

ôçò êáèçìåñéíÞò æùÞò êáé ôùí áó÷ïëéþí ôùí êáôïßêùí ðáëáéüôåñá êáé ôùí áëëáãþí óôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ÷ùñéïý. Áñêåôïß êÜôïéêïé (ðÜíù áðü äåêáðÝíôå) äÝ÷ôçêáí íá áðáíôÞóïõí óôï åñùôçìáôïëüãéï êáé ïé áðáíôÞóåéò ôïõò óõæçôÞèçêáí óôéò óõíáíôÞóåéò ôçò ïìÜäáò êáé áñ÷åéïèåôÞèçêáí. Ïé êýñéåò åèíïãñáöéêÝò êáôáãñáöÝò Ýãéíáí ìå ôç ìïñöÞ ôáéíéþí ðïõ ôñáâÞ÷ôçêáí ìå âéíôåïêÜìåñá. Áñ÷éêÜ óýìöùíá, ìå ôéò ïäçãßåò óõíÝíôåõîçò, åðéëÝãïíôáí ìåôÜ áðü óõæÞôçóç ïé ðëçñïöïñçôÝò/ôñéåò. Óôç óõíÝ÷åéá ôá ðáéäéÜ ÷ùñßæïíôáí óå ïìÜäåò ôñéþí - ôåóóÜñùí áôüìùí êáé êÜèå ìßá áíáëÜìâáíå íá ðñáãìáôïðïéÞóåé ìßá ôáéíßá ìå êÜðïéïí/á ðëçñïöïñçôÞ/ôñéá. Ïé ôáéíßåò äåí Þôáí áðëÝò óõíåíôåýîåéò, áëëÜ ãåíéêüôåñç êáôáãñáöÞ ôïõ óðéôéïý, ôçò áõëÞò êáé ôùí êáèçìåñéíþí áó÷ïëéþí ôçò ðëçñïöïñÞôñéáò/ôÞ. Ãé´ áõôü ðñïåôïéìÜæïíôáí åðéìåëþò, ìå ôçí êáôáãñáöÞ ôùí åñùôÞóåùí êáé ôï ó÷åäéáóìü ôùí óêçíþí. ¼ðùò ìðïñïýìå íá ðáñáôçñÞóïõìå óôá ðáñáäåßãìáôá ôÝôïéïõ ó÷åäéáóìïý (åéê. 8) êáôáãñÜöïíôáí áêüìá êáé ôá åßäïò ôùí ðëÜíùí Þ ïé ÷þñïé ðïõ èá âéíôåïóêïðïýíôáí. Ìå ôç äéáäéêáóßá áõôÞ ïé ôáéíßåò Þôáí ðñáãìáôéêÝò åèíïãñáöéêÝò Ýñåõíåò, ðïõ êáôÝãñáöáí ðëÞèïò ðëçñïöïñéþí ü÷é ìüíï ãéá ôç æùÞ ðáëáéüôåñá, áëëÜ êáé ãéá ôéò óçìåñéíÝò íïïôñïðßåò. Ôç âéíôåïóêüðçóç óõìðëÞñùíå ç öùôïãñÜöçóç ôùí áíôéêåéìÝíùí ôïõ óðéôéïý ðïõ Ýêáíáí åíôýðùóç óôá ðáéäéÜ (åéê. 9). Óå êÜèå êáôáãñáöÞ ç ïìÜäá üöåéëå íá óõìðëçñþóåé ôçí êáñôÝëá óôïé÷åßùí ôïõ ðëçñïöïñçôÞ êáé íá êñáôÜ óçìåéþóåéò ôùí êõñéüôåñùí óçìåßùí ôçò Ýñåõíáò. Óçìåéþóåéò êáé ðåñéëçðôéêÞ êáôáãñáöÞ ôùí êýñéùí óçìåßùí, éäßùò åêåßíùí ðïõ ó÷åôßæïíôáí ìå ôï ôïðéêü ðåñéâÜëëïí, êñáôïýóå üëç ç ðåñéâáëëïíôéêÞ ïìÜäá êáôÜ ôçí

Åéêüíá 8. Ó÷åäéáóìüò ðëÜíùí ãéá ôéò ìáèçôéêÝò ôáéíßåò åèíïãñáöéêÞò Ýñåõíáò

Åéêüíá 9. Öùôïãñáößåò ìáèôçôþí/ôñéþí áðü ôï åóùôåñéêü óðéôéþí ôçò Êïíôáñéþôéóóáò

ôçí ðñïâïëÞ êáé ðáñïõóßáóç ôçò ôáéíßáò óôçí ïëïìÝëåéá. Ïé ðëÞñåéò óõíåíôåýîåéò Þôáí Ýîé (6), ìå óõíïëéêü ÷ñüíï êáôáãñáöÞò ðåñßðïõ ôñéþí ùñþí. ÁðïìáãíçôïöùíÞèçêáí üëåò êáé ôá ðëÞñç êåßìåíá õðÜñ÷ïýí óôï áñ÷åßï ôçò ïìÜäáò. Äõóôõ÷þò ï ÷þñïò óôçí ðáñïýóá Ýêäïóç äåí áñêåß ãéá íá óõìðåñéëÜâåé ôï ðëïýóéï áõôü õëéêü ðáñáèÝôïõìå üìùò ôéò êáñôÝëåò ôùí óõíåíôåýîåùí êé Ýíá åíäåéêôéêü ðáñÜäåéãìá áðü ôéò óçìåéþóåéò ôùí ðáéäéþí. Áñ. óõíÝíôåõîçò: 2

Áñ. óõíÝíôåõîçò: 1 ÐëçñïöïñçôÞò: Íéêüëáïò ÊáñáèÜíïò. ¸ôïò ãÝííçóçò: 1930. Ôüðïò ãÝííçóçò êáé êáôïéêßáò: Êïíôáñéþôéóóá Ðéåñßáò. ÏéêïãåíåéáêÞ êáôÜóôáóç: ¸ããáìïò. Óýæõãïò Áéêáôåñßíçò ÊáñáèÜíïõ. Ôüðïò óõíÝíôåõîçò: Óôï óðßôé ôïõ ðëçñïöïñçôÞ óôçí Êïíôáñéþôéóóá. Çìåñïìçíßá óõíÝíôåõîçò: 14 Áðñéëßïõ 2006. Ôñüðïò êáôáãñáöÞò êáé äéÜñêåéá: Âßíôåï mpeg, 21:60 ëåðôÜ. ÅñåõíçôÝò/ôñéåò: Ð. ÊáñáèÜíïò, Å. ÍÜôóéïõ, Ñ. Ìðáñìðáãåùñãïðïýëïõ. ×åéñéóìüò êÜìåñáò: Ôá ìÝëç ôçò ïìÜäáò. Ðåñéå÷üìåíï: Ìüíï óõíÝíôåõîç áðü ôïí ðëçñïöïñçôÞ. ÐáñáôçñÞóåéò: Ïé åñùôÞóåéò ôùí åñåõíçôþí Þôáí ìðåñäåìÝíåò. ÐÞãáéíáí áðü ôï Ýíá èÝìá óôï Üëëï. Ç ãëþóóá ôïõ ðëçñïöïñçôÞ Þôáí óå ðïëëÜ óçìåßá äõóêïëïíüçôç. ×ñçóéìïðïéïýóå ðïëëÝò ëÝîåéò áðü ôï ôïðéêü éäßùìá. ÓõíçèéóìÝíïé ôýðïé ñçìÜôùí: ÝæåöÜìå, âãáßí´ò, üñãþíáìé, ðÜ'áéíå, ãÝíí'óå, ÝâëåðÜìå ê.á. êáé ï ðéï ðåñßåñãïò: êáôáëáâáéíßóôáìå. ÓõíçèéóìÝíá ïõóéáóôéêÜ: ëýêïõò, áëéðïý, ó'êëé, ôñá÷ôÝñéá, ôæïõìðÜíïò, óðßô´ ê.á.

ÐëçñïöïñÞôñéá: Áéêáôåñßíç ÊáñáèÜíïõ (ôï ãÝíïò Âáóéëåßïõ). ¸ôïò ãÝííçóçò: 1936. Ôüðïò ãÝííçóçò êáé êáôïéêßáò: Êïíôáñéþôéóóá Ðéåñßáò. ÏéêïãåíåéáêÞ êáôÜóôáóç: ¸ããáìç. Óýæõãïò ÍéêïëÜïõ ÊáñáèÜíïõ. Ôüðïò óõíÝíôåõîçò: Óôï óðßôé ôçò ðëçñïöïñÞôñéáò óôçí Êïíôáñéþôéóóá. Çìåñïìçíßá óõíÝíôåõîçò: 14 Áðñéëßïõ 2006. Ôñüðïò êáôáãñáöÞò êáé äéÜñêåéá: Âßíôåï mpeg, 10:00 ëåðôÜ. ÅñåõíçôÝò/ôñéåò: Ð. ÊáñáèÜíïò, Å. ÍÜôóéïõ, Ñ. Ìðáñìðáãåùñãïðïýëïõ. ×åéñéóìüò êÜìåñáò: Ôá ìÝëç ôçò ïìÜäáò. Ðåñéå÷üìåíï: ÓõíÝíôåõîç êáé ðåñéÞãçóç óôï óðßôé ôçò ðëçñïöïñÞôñéáò. ÐáñáôçñÞóåéò: Ïé åñåõíçôÝò/ôñéåò åêôüò áðü åñùôÞóåéò óõæçôïýóáí ìå ôçí ðëçñïöïñÞôñéá. Óå ðïëëÜ óçìåßá ç ðëçñïöïñÞôñéá óõãêéíÞèçêå. Ç ãëþóóá ôçò ðëçñïöïñÞôñéáò Þôáí ðéï êáôáíïçôÞ áðü ôïõ óõæýãïõ ôçò (óõíÝíôåõîç áñ. 1) ÷ñçóéìïðïéïýóå üìùò êé áõôÞ ëÝîåéò áðü ôï ôïðéêü éäßùìá.

Áñ. óõíÝíôåõîçò: 3

Áñ. óõíÝíôåõîçò: 4

ÐëçñïöïñÞôñéá: ÖùôåéíÞ Áíáãíùóôïðïýëïõ.

ÐëçñïöïñÞôñéá: Óôáõñïýëá ÊõñÜíôæç.

¸ôïò ãÝííçóçò: 1942.

¸ôïò ãÝííçóçò: 1939.

Ôüðïò ãÝííçóçò êáé êáôïéêßáò: Êïíôáñéþôéóóá Ðéåñßáò.

ÏéêïãåíåéáêÞ êáôÜóôáóç: ¸ããáìç.

Ôüðïò óõíÝíôåõîçò: Óôï óðßôé ôçò ðëçñïöïñÞôñéáò óôçí Êïíôáñéþôéóóá.

Çìåñïìçíßá óõíÝíôåõîçò: 15 Áðñéëßïõ 2006

Çìåñïìçíßá óõíÝíôåõîçò: 28 Áðñéëßïõ 2006.

Ôñüðïò êáôáãñáöÞò êáé äéÜñêåéá: Âßíôåï mpeg, 24:29 ëåðôÜ.

Ôñüðïò êáôáãñáöÞò êáé äéÜñêåéá: Âßíôåï mpeg, 10:46 ëåðôÜ.

ÅñåõíçôÝò/ôñéåò: Ç. Ìéíôïý, Ì. Ôñéêáëïðïýëïõ, Ã. Áðïóôïëüðïõëïò, Â. Ìðáñìðáãåùñãüðïõëïò.

ÅñåõíÞôñéåò: Á. Ìé÷áëïý, Ó. ÊõñÜíôæç, Ó. ÊÜñáëç. ×åéñéóìüò êÜìåñáò: Á. Ìé÷áëïý.

×åéñéóìüò êÜìåñáò: Â. Ìðáñìðáãåùñãüðïõëïò. Ðåñéå÷üìåíï: ÓõíÝíôåõîç êáé ðåñéÞãçóç óôï óðßôé ôçò ðëçñïöïñÞôñéáò. ÐáñáôçñÞóåéò: Ç ðëçñïöïñÞôñéá ìéëÜåé æùçñÜ êáé ÷ñçóéìïðïéåß ìåñéêÝò öïñÝò ëÝîåéò áðü ôï ôïðéêü éäßùìá, üðùò ôïõò ôýðïõò ñçìÜôùí: óéäÝñùíÜìå, ìáæåýïìÜóôé, åêÜíáìé, Þìáí. Ç êÜìåñá åßíáé óôáèåñÞ êáé ï Þ÷ïò êáëüò.

Ðåñéå÷üìåíï: ÓõíÝíôåõîç êáé ðåñéÞãçóç óôï óðßôé ôçò ðëçñïöïñÞôñéáò. ÐáñáôçñÞóåéò: Ç ðëçñïöïñÞôñéá ÷ñçóéìïðïéåß óýíôïìï êáé óõãêåêñéìÝíï ëüãï ìå ëßãåò ëÝîåéò áðü ôï ôïðéêü éäßùìá.

Áñ. ÓõíÝíôåõîçò: 6

Áñ. óõíÝíôåõîçò: 5 ÐëçñïöïñÞôñéá: Ìáñßá ÃåñïíÜôóéïõ.

ÐëçñïöïñçôÞò: ÁíÝóôçò Ìéíôüò.

¸ôïò ãÝííçóçò: 1941.

¸ôïò ãÝííçóçò: 1910.

Ôüðïò ãÝííçóçò êáé êáôïéêßáò: Êïíôáñéþôéóóá Ðéåñßáò.

Ôüðïò ãÝííçóçò êáé êáôïéêßáò: ×çëÞ Êùíóôáíôéíïýðïëçò - Êïíôáñéþôéóóá Ðéåñßáò.

ÏéêïãåíåéáêÞ êáôÜóôáóç: ¸ããáìç. Ôüðïò óõíÝíôåõîçò: Óôï óðßôé ôçò ðëçñïöïñÞôñéáò óôçí Êïíôáñéþôéóóá. Çìåñïìçíßá óõíÝíôåõîçò: 29 Áðñéëßïõ 2006. Ôñüðïò êáôáãñáöÞò êáé äéÜñêåéá: Âßíôåï mpeg, 32:27 ë. ÅñåõíÞôñéåò: Ó. ÊõñÜíôæç, Á. Ìé÷áëïý, Ó. ÊÜñáëç, Ì. Ôñéêáëïðïýëïõ. ×åéñéóìüò êÜìåñáò: Áðïóôïëßá Ìé÷áëïý. Ðåñéå÷üìåíï: ÓõíÝíôåõîç êáé ðåñéÞãçóç óôï óðßôé ôçò ðëçñïöïñÞôñéáò. ÐáñáôçñÞóåéò: Ç ðëçñïöïñÞôñéá ìéëÜåé áñãÜ, ìå ðïëëÝò åðáíáëÞøåéò êáé ðñïóðáèåß íá ÷ñçóéìïðïéåß ëßãåò ëÝîåéò áðü ôï ôïðéêü éäßùìá. Ç êÜìåñá åßíáé óôçìÝíç ìáêñéÜ áðü ôçí ðëçñïöïñÞôñéá ãé´ áõôü ï Þ÷ïò äåí åßíáé ôüóï êáëüò.

ÏéêïãåíåéáêÞ êáôÜóôáóç: ¸ããáìïò (Ç óýæõãüò ôïõ Ý÷åé ðåèÜíåé). Ôüðïò óõíÝíôåõîçò: Óôï óðßôé ôïõ ðëçñïöïñçôÞ óôçí Êïíôáñéþôéóóá. Çìåñïìçíßá óõíÝíôåõîçò: 10 Éïõíßïõ 2006. Ôñüðïò êáôáãñáöÞò êáé äéÜñêåéá: Âßíôåï mpeg, 35:07 ëåðôÜ. ÅñåõíÞôñéåò: Ç. Ìéíôïý, Á. Áãáèüãëïõ. ×åéñéóìüò êÜìåñáò: Á. Áãáèüãëïõ. Ðåñéå÷üìåíï: ÓõíÝíôåõîç ìüíï áðü ôïí ðëçñïöïñçôÞ. ÐáñáôçñÞóåéò: Ï ðëçñïöïñçôÞò ìéëïýóå óõíå÷þò êáé äåí Üöçóå êáèüëïõ ðåñéèþñéï ãéá åñùôÞóåéò.

Áðüóðáóìá áðü ôéò óçìåéþóåéò êáé ôéò ðáñáôçñÞóåéò ôçò ìáèÞôñéáò ÁèçíÜò Áãáèüãëïõ êáôÜ ôç äéÜñêåéá óõíÝíôåõîçò áðü ôçí ðëçñïöïñÞôñéá Ìáñßá ÃåñïíÜôóéïõ. 1) Ôüðïò ãÝííçóçò Êïíôáñéþôéóóá / 2) Äåí õðÜñ÷ïõí Üãñéá æþá ïýôå ôáýñïé ïýôå õðÞñ÷áí ðáëáéüôåñá /

3) ÕðÜñ÷ïõí ðåñéóóüôåñá åßäç öõôþí óÞìåñá / 4) ÕðÜñ÷ïõí ðïëý äéáöïñåôéêÜ óðßôéá óÞìåñá / 5) ÕðÜñ÷ïõí óôåíïß äñüìïé êáé ôá óðßôéá ìðïñåß íá Þôáí äéþñïöá / 6) ÕðÞñ÷áí ëßãïé äñüìïé ìå ðáëéïýñéá / 7) Äåí õðÞñ÷áí óðßôéá óôçí ðëáôåßá / 8) ÐáëéÜ åðáããÝëìáôá, óéôÜñé ê.Ü. / 9) Ìéêñü äáóÜêé ìå èÜìíïõò êïíôÜ óôçí Ðáíáãßá / 10) ÕðÞñ÷å ìéêñÞ ðáñáãùãÞ / 11) ÕðÜñ÷ïõí ëßãïé êôçíïôñüöïé óÞìåñá áðü ðáëáéüôåñá / 12) ÐáëéÜ ðéï ðïëý ÷ñüíï / 13) ¼ëåò ïé áó÷ïëßåò ãßíïíôáí ìå ôï ÷Ýñé / 14) Íåñü Ýðáéñíáí áðü ôá ñÝìáôá / 15) Ôá êáðíÜ ôá öýôåõáí ìå ôï ÷Ýñé / 16) ÕðÞñ÷å Ýíá ðçãÜäé óôçí Ðáíáãßá / 17) Ôá êáñýêéá ôá Ýöôéá÷íáí ìå ôï öôõÜñé / 18) Ôüôå õðÞñ÷áí ðéï ðïëëÜ ðáíçãýñéá / 19) ÕðÞñ÷áí äõï ðçãÜäéá / 20) 1950 - 1951 ôï íåñü Þñèå óôï ÷ùñéü / 21) Ç äåýôåñç ÁíÜóôáóç ãéíüôáí ôï áðüãåõìá / 22) Ìáæåýïíôáí üëåò ïé çëéêßåò 3 - 4 ìÝñåò êáé Ýêáíáí ÷ïñïýò / 23) 15-16-17 Áõãïýóôïõ, ôñåéò ìÝñåò ðáíçãýñé ìå ãêÜéíôá / 24) Íá õðÜñ÷ïõí üëá ôá ìÝóá / 25) ÊÜôé óõíÝâáéíå Ýâñéóêåò ãéáôñü / 26) Óôçí Ðáíáãßá ìïíá÷üò ÊïóìÜò æïýóå ìüíïò ôïõ ó´ Ýíá äùìáôéÜêé óôçí Ðáíáãßá / 27) Ôá ìíÞìáôá Þôáí óôï ðñïáýëéï ôçò Ðáíáãßáò / 28) Ï ëýêïò åñ÷üôáí êáé Ýôñùãå ôá ðñüâáôá / 29) ¢ãñéá æþá· áëåðïý êáé ëýêïò / 30) ÓðÝñíáí ôïí Ïêôþâñéï êáé èÝñéæáí ôïí Éïýíéï ìå ôï ðñþôï óôÜñé Ýöôéá÷íáí øùìß / 31) Ôüôå åß÷áí ìåãÜëåò áõëÝò / 32) ÂãÞêáí ïé ìç÷áíÝò. Ïé ðñþôåò ïíïìÜæïíôáí ðáôüæåò / 33) ÐÞãáéíáí ôï óéôÜñé óôï íåñüìõëï ðïõ Þôáí ìüíï Ýíáò / 34) ¼ôáí Þèåëáí íá ðÜíå êÜðïõ ðÞãáéíáí ìå ôá ðüäéá Þ ìå ôá êÜñá / 35) Óôá êÜñá åß÷áí äýï âüäéá ìáæß / 36) Ç ãéïñôÞ ôïõ ó÷ïëåßïõ ãéíüôáí óôçí ðëáôåßá / 37) ÌÝ÷ñé ôï '65 åß÷áí ôá âüäéá ìåôÜ ôá Üëïãá / 38) Åß÷áí êáé ãïõñïýíéá / 39) Ôï Ýóðåñíáí óéôÜñé, êáëáìðüêé, öáóüëéá, êïõêéÜ, óðáíÜêéá, ëßãá êáðíÜ, áìðÝëéá / 40) Ôüôå äåí õðÞñ÷áí èåñìïêÞðéá.

3.2.5. Óõíåéäçôïðïßçóç êïéíùíéêþí æçôçìÜôùí êáé äéÜ÷õóç áðïôåëåóìÜôùí óôçí ôïðéêÞ êïéíùíßá Ïé ìáèçôéêÝò åèíïãñáöéêÝò Ýñåõíåò êáé ïé ðáñÜëëçëåò äñÜóåéò åðéêïéíùíéáêïý ÷áñáêôÞñá (åðéóôïëÝò, åðéóêÝøåéò, ê.ë.ð.) âïÞèçóáí ôá ðáéäéÜ íá êáôáíïÞóïõí ôá äéá÷ñïíéêÜ ðïëéôéóìéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ôïðéêÞò êïéíùíßáò. Óõã÷ñüíùò ðñüóöåñáí âÞìá Ýêöñáóçò óôïõò êáôïßêïõò ôïõ ÷ùñéïý áó÷Ýôùò êïéíùíéêÞò, ïéêïíïìéêÞò êáé ðïëéôéóìéêÞò ðñïÝëåõóçò. ÌÝóù ôùí óõíåíôåýîåùí ïé çëéêéùìÝíïé êÜôïéêïé åîÝöñáóáí ôéò áðüøåéò ôïõò, èõìÞèçêáí ðáëáéüôåñåò íïïôñïðßåò, áðïêÜëõøáí ðáãéùìÝíåò èÝóåéò êáé áöçãÞèçêáí ðáëéÝò éóôïñßåò. Ç åðéêÝíôñùóç ôïõ èÝìáôïò óå æçôÞìáôá ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé ç åðéìïíÞ ôùí ðáéäéþí íá åðáíáöÝñïõí ôá æçôÞìáôá áõôÜ óõíå÷þò óôç äéÜñêåéá ôçò Ýñåõíáò, ïäÞãçóå ôïõò êáôïßêïõò íá ðñïâëçìáôéóôïýí ùò ðñïò ôç óçìåñéíÞ êáôÜóôáóç ôïõ ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò, áîéïëïãþíôáò ðáëáéüôåñåò èåôéêÝò ðåñéâáëëïíôéêÝò óôÜóåéò êáé ðïëéôéóìéêÝò áîßåò. Ç äéáäéêáóßá áõôÞ åß÷å ðïëëÜ åêðáéäåõôéêÜ ïöÝëç ãéá ôá ðáéäéÜ, ôá ïðïßá óõíåéäçôïðïßçóáí ôéò äéáóõíäÝóåéò ôïðéêþí êïéíùíéêþí æçôçìÜôùí êáé ðåñéâáëëïíôéêþí áëëáãþí, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ôéò ðåñéâáëëïíôéêÝò åðéðôþóåéò áðü ôçí áëüãéóôç

áíïéêïäüìçóç êáé ôç ìåôáôñïðÞ äáóéêþí åêôÜóåùí óå ÷ùñÜöéá ìå êßíçôñï ìüíï ôï êÝñäïò, ôéò óõíÝðåéåò áðü ôç ÷ñÞóç ëéðáóìÜôùí êáé öõôïöáñìÜêùí óôéò êáëëéÝñãåéåò ê.Ü. Êõñßùò üìùò áíôéëÞöèçêáí üôé ç áíôéìåôþðéóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáôÜ ôçí ðáëáéüôåñç åðï÷Þ Þôáí ìßá óýíèåôç ðïëéôéóìéêÞ äéáäéêáóßá, ç ïðïßá åß÷å áõèüñìçôï êáé ðçãáßï ÷áñáêôÞñá êáé äéáóõíäåüôáí Üìåóá ìå ôéò êáèçìåñéíÝò óõíÞèåéåò, ôá Ýèéìá êáé ôéò áó÷ïëßåò. ÐñïêÜëåóå åíôýðùóç óôá ðáéäéÜ ôï ãåãïíüò üôé óôçí åñþôçóç ãéá ôïõò ôñüðïõò âåëôßùóçò ôïõ ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò, ïé ðåñéóóüôåñïé çëéêéùìÝíïé êÜôïéêïé èåùñïýóáí ùò ðåñéóóüôåñï óçìáíôéêü ôçí êáëõôÝñåõóç ôùí êïéíùíéêþí ó÷Ýóåùí ìåôáîý ôïõò êáé ëéãüôåñï ôçí áíÜëçøç Üëëùí ðåñéâáëëïíôéêþí ðñùôïâïõëéþí. Ç åðåîåñãáóßá áõôþí ôùí áðüøåùí êáé ïé óõæçôÞóåéò óôçí ïìÜäá äçìéïýñãçóáí éó÷õñü åíóõíáéóèçôéêü êëßìá, ôï ïðïßï åêöñÜóôçêå ìå ôç äñáìáôïðïßçóç åíüò ëïãïôå÷íéêïý êåéìÝíïõ. Óôïí áñ÷éêü ðñïãñáììáôéóìü, ïé äñáóôçñéüôçôåò äñáìáôïðïßçóçò ðñïâëÝðïíôáí ãéá ôï ôÝëïò ôïõ ðñïãñÜììáôïò, üìùò ç áíÜãíùóç áðü ôçí ïìÜäá ôïõ âéâëßïõ «Ôæßëíôá êáé ÉâÜí», ôçò Ôáóïýëáò ÔóéëéìÝíç (åêä. ÐáôÜêç, ÁèÞíá 2005), åíüò âéâëßïõ ìå Ýíôïíï ôï óôïé÷åßï ôçò öéëïæùßáò êáé ôçò áãÜðçò ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí, áðïôÝëåóå ôçí áöïñìÞ, þóôå ôá ðáéäéÜ íá åêöñáóôïýí èåáôñéêÜ, äñáìáôïðïéþíôáò ôï êåßìåíï êáé âéíôåïóêïðþíôáò ôï áðïôÝëåóìá. Ðñïåôïßìáóáí ó÷ïëáóôéêÜ ôá ðñáêôéêÜ æçôÞìáôá ôçò âéíôåïóêüðçóçò, ó÷åäéÜæïíôáò ôá áñ÷éêÜ ðëÜíá êáé ôéò óêçíÝò, üìùò ôï ôåëéêü áðïôÝëåóìá Þôáí ðñïúüí äçìéïõñãéêïý áõôïó÷åäéáóìïý. Ôï ðéï åíäéáöÝñïí óôïé÷åßï ôçò äñáìáôïðïßçóçò Þôáí ç åíóùìÜôùóç óôï ëïãïôå÷íéêü êåßìåíï ðïëëþí áðüøåùí, óôÜóåùí êáé çèïãñáöéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí, ðïõ ôá ðáéäéÜ óõíÜíôçóáí óôéò åèíïãñáöéêÝò ôïõò Ýñåõíåò17. Ôï êõñéüôåñï ôåëéêü ðñïúüí ôçò ïìÜäáò Þôáí ç ðáñáãùãÞ âéíôåïôáéíßáò 1 þñáò êáé 11 ëåðôþí, ìå èÝìá ôçí êáôáãñáöÞ ôçò óçìåñéíÞò êáôÜóôáóçò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ôïõ ÷ùñéïý óå óõíäõáóìü ìå ôçí ðáñÜèåóç áðïóðáóìÜôùí áðü ôéò åèíïãñáöéêÝò Ýñåõíåò ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêáí üëç ôç ÷ñïíéÜ êáé ìÝñïõò ôïõ öùôïãñáöéêïý õëéêïý ðïõ óõëëÝ÷èçêå (óõíïäåýåé ôçí ðáñïýóá Ýêäïóç). Ï ó÷åäéáóìüò êáé ç åêôÝëåóç ôçò ôáéíßáò Ýãéíå áðü ôá ðáéäéÜ. ÊáôÜ ôç äéáäéêáóßá ôïõ ìïíôÜæ (ìå ôïõò üñïõò ðïõ ðñïáíáöÝñáìå) êáé ôç ìåôáôñïðÞ ôçò óå DVD, äåí ðñïóôÝèçêå êáíÝíá åéäéêü åöÝ Þ êÜðïéá Üëëç ôå÷íéêÞ âåëôßùóç, þóôå ôï ôåëéêü áðïôÝëåóìá íá åßíáé üóï ôï äõíáôüí ðéï áõèåíôéêü. Óßãïõñá èá ìðïñïýóå íá ãßíåé óõóôçìáôéêüôåñá ç åðåîåñãáóßá ôçò âéíôåïôáéíßáò áðü ôá ðáéäéÜ, üìùò áõôü èá áðáéôïýóå ðïëý ÷ñüíï êáé èá Þôáí áíåöÜñìïóôï óôéò äåäïìÝíåò óõíèÞêåò. Ïé åíüôçôåò ôçò ôáéíßáò áöïñïýóáí ôï öõóéêü êáé ôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí ìå áíôßóôïé÷á áðïóðÜóìáôá áðü ôéò ìáñôõñßåò ôùí êáôïßêùí, ôçí åðéóÞìáíóç óçìåñéíþí ðñïâëçìÜôùí, ôéò óõãêñßóåéò öùôïãñáöéþí êáé ôçí êáôáãñáöÞ ôùí áðüøåùí ôùí óçìåñéíþí êáôïßêùí ðïõ êáôÝ÷ïõí ìßá èÝóç (ÄÞìáñ÷ïò, óýëëïãïé, éåñÝáò ê.ë.ð.). Åêôüò áðü ôá óôïé÷åßá ãñáììáôéóìïý óå èÝìáôá

êéíïýìåíçò åéêüíáò ìðïñïýìå íá áíé÷íåýóïõìå ðïëëÜ Üëëá óôïé÷åßá óõíåéäçôïðïßçóçò ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí ðñïâëçìÜôùí ìÝóá áðü ôá áöçãçìáôéêÜ êåßìåíá ôçò ôáéíßáò ðïõ Ýãñáøáí ôá ðáéäéÜ. Ó´ áõôÜ ôá êåßìåíá ìðïñïýìå íá ðáñáôçñÞóïõìå åíóùìáôùìÝíá óôïé÷åßá áðü ôéò äéá÷ñïíéêÝò ðïëéôéóìéêÝò áîßåò ôïõ ÷ùñéïý êáé ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí íïïôñïðéþí. ÐáñáèÝôïõìå Ýíá åíäåéêôéêü ðáñÜäåéãìá áðü ôï åéóáãùãéêü êåßìåíï ôùí ðáéäéþí ãéá ôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí: ÁëëáãÝò ðïõ Ýãéíáí óôï öõóéêü êáé óôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí ôïõ ÷ùñéïý óôï åóùôåñéêü ôçò êïéíüôçôáò (áðüóðáóìá áðü ôï áöçãçìáôéêü ìÝñïò ôçò ôáéíßáò) Ôï ÷ùñéü ìáò Ý÷åé áëëÜîåé ñéæéêÜ áðü ôá ðáëáéüôåñá ÷ñüíéá. ¼÷é ìüíï óôïí ôñüðï ÷ôéóßìáôïò ôùí êôéñßùí -ôá ðáëáéüôåñá ÷ôéæüôáí ìå ðÝôñá êáé Þôáí äéþñïöá- áëëÜ êáé óôéò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ôùí êáôïßêùí ôïõ ÷ùñéïý, êáèþò óôá ðáëáéÜ ÷ñüíéá Þôáí ðéï äåìÝíïé ìåôáîý ôïõò ëüãù ôùí äõóêïëéþí êáé ôçò öôþ÷éáò ðïõ åðéêñáôïýóáí åêåßíç ôçí åðï÷Þ. Ç áëëáãÞ åðáããåëìÜôùí óõíôÝëåóå óôçí áëëáãÞ ôçò ÷ëùñßäáò, äéüôé ïé ðåñéóóüôåñåò êôçíïôñïöéêÝò ìïíÜäåò Ýêëåéóáí êáé Ýôóé ç ÷ëùñßäá ôïõ ÷ùñéïý ìáò áõîÞèçêå. Åðßóçò áîßæåé íá óçìåéùèåß ôï üôé ìåôÜ ôç äåêáåôßá ôïõ ðåíÞíôá Üñ÷éóå íá áíáðôýóóåôáé ç êáðíïêáëëéÝñãåéá. Ôçí ßäéá äåêáåôßá ðåñßðïõ, ïé êÜôïéêïé ôïõ ÷ùñéïý êáé ôá êáôáóôÞìáôá áõîÞèçêáí. ¼ðùò åßíáé öõóéêü óå êÜèå ôüðï Ýôóé êáé ç Êïíôáñéþôéóóá Ý÷åé ôá ðñïâëÞìáôÜ ôçò, ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñç âëÝðïõìå óõ÷íÜ ðåôáìÝíá óêïõðßäéá óôïõò äñüìïõò êáé Üëëá. Áò áêïýóïõìå ìåñéêÝò ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò ãéá ï ÷ùñéü ìáò üðùò Þôáí ðáëáéüôåñá.

Ç ôáéíßá ðñïâëÞèçêå óå çìåñßäá ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêå ìå ôç óõíåñãáóßá ôïõ ÄÞìïõ Äßïõ êáé ôùí ôïðéêþí óõëëüãùí óôï ôÝëïò ôïõ ðñïãñÜììáôïò ðñïîåíþíôáò åõíïúêÜ ó÷üëéá óôïõò êáôïßêïõò. Åðüìåíïò óôü÷ïò åßíáé üëï ôï åñåõíçôéêü õëéêü ôùí ôáéíéþí, óõíåíôåýîåùí êáé áðïìáãíçôïöùíÞóåùí íá ïñãáíùèåß ùò áñ÷åßï ðñïóðåëÜóéìïõ áðü ôïõò ìáèçôÝò ôïõ ó÷ïëåßïõ êáé ôçí ôïðéêÞ êïéíùíßá. Ãé´ áõôü ðñïâëÝðåôáé óõíåñãáóßá ìå ôï ÄÞìï Äßïõ êáé ôïõò ôïðéêïýò öïñåßò ãéá ôï ìåëëïíôéêü åìðëïõôéóìü ôïõ áñ÷åßïõ êáé ôçí áîéïðïßçóÞ ôïõ ùò ôñÜðåæáò ðëçñïöïñéþí ìÝóù ôïõ äéáäéêôýïõ óå ôïðéêü êáé åõñýôåñï åðßðåäï. 3.3. Áîéïëüãçóç Ç áîéïëüãçóç18 ôïõ ðñïãñÜììáôïò åß÷å áñ÷éêÜ äéåñåõíçôéêü ÷áñáêôÞñá ìå ôç óõìðëÞñùóç åñùôçìáôïëïãßïõ, óôï ïðïßï äéáðéóôþèçêáí ôá óôåñåüôõðá ôùí ðáéäéþí ãéá æçôÞìáôá ðïõ áöïñïýí ôç äéá÷ñïíéêÞ ó÷Ýóç áíèñþðïõ êáé ôïðéêïý öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé ïé éäéáßôåñåò ãíùóôéêÝò êáé øõ÷ïêéíçôéêÝò äåîéüôçôÝò ôïõò óå æçôÞìáôá ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôéò åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò. Ïé äéáðéóôþóåéò áõôÝò âïÞèçóáí óôïí êáëýôåñï ó÷åäéáóìü ôçò ðïñåßáò ôïõ ðñïãñÜììáôïò êáé óôçí ðñïåôïéìáóßá ôùí åêðáéäåõôéêþí êáé åðéêïéíùíéáêþí «åñãáëåßùí». Óôç äéÜñêåéá ôïõ ðñïãñÜììáôïò ïé óõæçôÞóåéò ó÷åôéêÜ ìå ôçí áíôáðüêñéóç óôïõò áñ÷éêïýò óôü÷ïõò Ýäùóáí ôçí åõêáéñßá íá áîéïëïãåßôáé óõíå÷þò ìå äéáìïñöùôéêü ôñüðï ç ðïñåßá ôïõ ðñïãñÜììáôïò. Åðéóçìáßíïíôáí ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ áíÝêõðôáí êáôÜ ôçí åîÝëéîç

ôùí äñáóôçñéïôÞôùí êáé áñêåôÝò öïñÝò åðáíáäéáôõðþèçêáí ïé áñ÷éêïß óôü÷ïé êáé Üëëáîáí êÜðïéåò äéáäéêáóßåò äñÜóåùí. Ç ôåëéêÞ áîéïëüãçóç óôçñß÷èçêå óå ôñßá äåäïìÝíá. Óôéò ðñïóùðéêÝò óõíåíôåýîåéò ôùí ìáèçôþí, óôçí áíÜëõóç ôùí âéíôåïôáéíéþí ðïõ ðáñÞãáí êáé óôç óõãêñéôéêÞ áíÜëõóç ôùí áñ÷éêþí êáé ôåëéêþí áðáíôÞóåùí ôùí ìáèçôþí óôï åñùôçìáôïëüãéï. Ïé êõñéüôåñåò äéáðéóôþóåéò ôçò ôåëéêÞò áîéïëüãçóçò Þôáí ç áíôáðüêñéóç óå ìåãÜëï âáèìü óôïõò áñ÷éêïýò ãíùóôéêïýò, óõíáéóèçìáôéêïýò, âéùìáôéêïýò êáé óõììåôï÷éêïýò óôü÷ïõò, üðùò ç áðüêôçóç äåîéïôÞôùí óõëëïãÞò êáé êáôáãñáöÞò ìáñôõñéþí, ç êáëëéÝñãåéá êñéôéêþí éêáíïôÞôùí åñìçíåßáò ðïëéôéóìéêþí êáé åèíïãñáöéêþí äåäïìÝíùí, ç äçìéïõñãßá åíóõíáéóèçôéêïý êëßìáôïò, ç áëëáãÞ óôÜóåùí ùò ðñïò ôç äéá÷ñïíéêÞ ó÷Ýóç áíèñþðïõ êáé ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò ê.Ü. Ïé ðñïóùðéêÝò óõíåíôåýîåéò Þôáí ïëéãüëåðôåò êáé ï âáóéêüò óôü÷ïò Þôáí ç áíß÷íåõóç ôùí áëëáãþí óôéò óôÜóåéò êáé ôéò íïïôñïðßåò ôùí ðáéäéþí ùò ðñïò ôá ôïðéêÜ ðåñéâáëëïíôéêÜ æçôÞìáôá. ÐáñáèÝôïõìå óå ãñáðôÞ ìïñöÞ Ýíá ìéêñü áðüóðáóìá áðü ôéò óõíåíôåýîåéò áõôÝò: […] Ðáßñíáìå óõíåíôåýîåéò áðü ôïõò ðáëáéüôåñïõò ãéá ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ÷ùñéïý. ÐÞãáìå ìéá åêäñïìÞ óå Ýíá ÐáíåðéóôÞìéï óôï Âüëï ãéá íá äïýìå ðþò äïõëåýïõí. Ôñáâïýóáìå ðëÜíá ìå ôçí êÜìåñÜ ìáò áðü äéÜöïñá ìÝñç ôïõ ÷ùñéïý. ÂãÜæáìå öùôïãñáößåò áðü ôï ÷ùñéü êáé ôéò óõãêñßíáìå ìå ðáëéÝò. Åðßóçò ìÜèáìå üôé ðáëéÜ ïé Üíèñùðïé Þôáí ðéï ìïíéáóìÝíïé áð´ ü,ôé ôþñá. ÌÜèáìå ðþò ïé Üíèñùðïé êáëëéåñãïýóáí ôï óéôÜñé, ôï êáëáìðüêé, ôï ôñéöýëëé, ôï âßêï. ÌÜèáìå üôé ðñéí åêáôü äéáêüóéá ÷ñüíéá åß÷å ðëïýóéá ÷ëùñßäá, áñãüôåñá ÷Üèçêå ãéáôß ïé Üíèñùðïé ôçí êáôÝóôñåøáí ãéá óðßôéá êáé ÷ùñÜöéá […] Óôáõñïýëá ÊõñÜíôæç (Óô´ ôÜîç)

Ç óõãêñéôéêÞ áíÜëõóç ôùí áñ÷éêþí êáé ôåëéêþí áðáíôÞóåùí ôùí ðáéäéþí óôï åñùôçìáôïëüãéï áðïôÝëåóå ôïí ôñßôï äåßêôç áîéïëüãçóçò. Óôçí åñþôçóç: «Ôá ðáëáéüôåñá ÷ñüíéá ïé êÜôïéêïé ôïõ ÷ùñéïý öñüíôéæáí êáëýôåñá Þ ü÷é ôï ðåñéâÜëëïí;», ïé áñ÷éêÝò áðáíôÞóåéò Þôáí èåôéêÝò óôï 75%, åíþ ïé ôåëéêÝò óôï 100%. Óôçí åñþôçóç: «¼ôáí ïé ìåãÜëïé áöçãïýíôáé éóôïñßåò Þ ìýèïõò ãéá ôç æùÞ óôï ÷ùñéü ôá ðáëáéüôåñá ÷ñüíéá ôïõò áêïýù ìå ðñïóï÷Þ, äå äßíù êáìßá óçìáóßá, Þ Üëëïôå ôïõò áêïýù êáé Üëëïôå ü÷é;», ïé áñ÷éêÝò áðáíôÞóåéò Þôáí èåôéêÝò óôï 50%, åíþ ïé ôåëéêÝò óôï 85% (ìå êáìßá áðïëýôùò áñíçôéêÞ áðÜíôçóç). Óôçí åñþôçóç: «Áíáæçôþ êáé ðáñáôçñþ ðáëéÝò öùôïãñáößåò óôá ïéêïãåíåéáêÜ Üëìðïõì;» áñ÷éêÜ áðÜíôçóå èåôéêÜ ìüíï ôï 33,33%, åíþ óôï ôÝëïò ôï 77% (ìå êáìßá ôåëåßùò áñíçôéêÞ áðÜíôçóç). Óôçí ôÝôáñôç åñþôçóç: «Ôé óçìáßíåé óõíÝíôåõîç;», áñ÷éêÜ õðÞñ÷áí ìåñéêÜ ðáéäéÜ ðïõ äå ãíþñéæáí åðáêñéâþò ôçí ÝííïéÜ ôçò óå áíôßèåóç ìå ôï ôåëéêü èåôéêü ðïóïóôü ôïõ 100%. Óôçí ðÝìðôç åñþôçóç: «Ìßá êéíçìáôïãñáöéêÞ ôáéíßá Þ ìéá öùôïãñáößá

ðáñïõóéÜæåé ôá ãåãïíüôá, üðùò Ýãéíáí óôçí ðñáãìáôéêüôçôá;», áñ÷éêÜ õðåñßó÷õå ìå 33,3 % ôï ðïóïóôü ôùí ðáéäéþí ðïõ åß÷å áðüëõôç åìðéóôïóýíç óôçí «áëÞèåéá» ôçò åéêüíáò, åíþ ôåëéêÜ õðåñßó÷õóå ìå 68% ôï ðïóïóôü ôùí ðáéäéþí ðïõ èåùñïýóå áìößâïëç ôçí «áëÞèåéá» ôçò. Óôéò åñùôÞóåéò: «Ôé ðñïóÝ÷ù ðéï ðïëý óå ìéá ðáëéÜ öùôïãñáößá;» êáé «Ôé ìïõ áñÝóåé ðéï ðïëý óå ìéá êéíçìáôïãñáöéêÞ ôáéíßá;» õðåñßó÷õáí áñ÷éêÜ ïé áüñéóôåò áðáíôÞóåéò (ð.÷. ôçí ïìïñöéÜ, ôßðïôá, ôéò öÜñóåò ê.ë.ð.), åíþ óôéò ôåëéêÝò õðåñßó÷õóáí êáôÜ ðïëý ïé áðáíôÞóåéò ðïõ åðéêåíôñþíïíôáí óôéò äõíáôüôçôåò ôïõ ìÝóïõ, óôéò åéêïíïãñáöéêÝò ëåðôïìÝñåéåò, óôç ÷ñÞóç åéäéêÞò ïñïëïãßáò êáé óôéò ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôï ôïðéêü ðåñéâÜëëïí (ð.÷. ôéò ðëçñïöïñßåò ãéá ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ÷ùñéïý, ôçí åíäõìáóßá, ôéò áó÷ïëßåò ôùí êáôïßêùí, ôéò áëëáãÝò ðïõ Ýãéíáí óôï ÷ùñéü, ôï óåíÜñéï, ôïí ôñüðï ðïõ ôñáâÜåé ç êÜìåñá, ôéò óêçíÝò ê.ë.ð.). Ç óõãêñéôéêÞ áíÜëõóç ôùí áðáíôÞóåùí äåß÷íåé üôé ãéá ïñéóìÝíá æçôÞìáôá ïé ðñïûðáñ÷ïõóåò ãíþóåéò ôùí ðáéäéþí Þôáí óå êáëü åðßðåäï, óôç óõíÝ÷åéá üìùò âåëôéþèçêáí êáôÜ ðïëý. ÅíôõðùóéáêÝò Þôáí ïé áëëáãÝò óôï æÞôçìá ôçò åêôßìçóçò ôùí ðáëáéüôåñùí èåôéêþí ôñüðùí áíôéìåôþðéóçò ôïõ ôïðéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôçò ìåãÜëçò åìðéóôïóýíçò óôçí áîßá ôçò óõëëïãÞò ðñïöïñéêþí êáé åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí. Åîßóïõ èåôéêÜ Þôáí ôá áðïôåëÝóìáôá óôçí áðüêôçóç äåîéïôÞôùí «áíÜãíùóçò» ôùí åéêïíéóôéêþí ìáñôõñéþí êáé óôïõò ôñüðïõò ÷åéñéóìïý ôïõò ùò ðçãþí ãéá ôï ôïðéêü ðåñéâÜëëïí. Ïé èåôéêÝò áõôÝò áëëáãÝò óå æçôÞìáôá äåîéïôÞôùí, ãíùóôéêþí éêáíïôÞôùí, óôÜóåùí êáé óõìðåñéöïñþí åíéó÷ýèçêáí áðü ôïí áíôßóôïé÷ï ðïëý èåôéêü áíôßêôõðï óôçí ôïðéêÞ êïéíùíßá. Ïé äéÜöïñåò äñáóôçñéüôçôåò, ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêáí åíôüò êé åêôüò ôïõ ó÷ïëåßïõ êáé ïé äñÜóåéò åðéêïéíùíéáêïý ÷áñáêôÞñá (åèíïãñáöéêÝò Ýñåõíåò, åðéóôïëÝò, åðéóêÝøåéò, ê.ë.ð.) êéíçôïðïßçóáí ôçí ôïðéêÞ êïéíùíßá ðñïò èåôéêüôåñåò óôÜóåéò Ýíáíôé ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé ëåéôïýñãçóáí ùò áöåôçñßåò ãéá ôçí áíÜëçøç êïéíþí äñÜóåùí, üðùò ïñãÜíùóç óõëëïãÞò ìáñôõñéþí ãéá ôï ôïðéêü ðåñéâÜëëïí, áñ÷åéïèÝôçóç êáé äçìïóéïðïßçóÞ ôïõò ê.ë.ð. Ïé åèíïãñáöéêÝò êáé ïé åéêïíéóôéêÝò ìáñôõñßåò áðïôåëïýí ðñÜãìáôé Ýíá íÝï êáé äéåðéóôçìïíéêü ðåäßï åñåõíçôéêþí ðñïóðáèåéþí óôï ÷þñï ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí óðïõäþí êáé ìßá äçìéïõñãéêÞ êáé âéùìáôéêÞ ðçãÞ äñÜóåùí óôï ÷þñï ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò. Ç áëëçëåðßäñáóç ðïëéôéóìéêþí, áíèñùðïëïãéêþí, åèíïãñáöéêþí êáé ðåñéâáëëïíôéêþí åðéóôçìïëïãéêþí ìåèüäùí êáé ôå÷íéêþí áðïôåëåß ßóùò ìßá íÝá ðñüêëçóç êáé «äéáêýâåõóç» ãéá ôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç ôá åðüìåíá ÷ñüíéá. ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ 1 ×ñçóéìïðïéÞèçêå ç âéíôåïêÜìåñá ôïõ ó÷ïëåßïõ ôýðïõ: Cannon, pal MV 700 Digital Video Camcorder.

Ãéá ðáñÜäåéãìá åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÝò ïé ïìïéüôçôåò ìå ôéò ïäçãßåò ðïõ ðñïÝêõøáí áðü ôçí åöáñìïãÞ ôïõ

êáéíïôüìïõ åêðáéäåõôéêïý ðñïãñÜììáôïò ðñïöïñéêÞò éóôïñßáò Foxfire óå ó÷ïëåßá ôçò ÁìåñéêÞò áðü ôïí Eliot Wigginton, Thompson, (2002: 243 - 246). 3

Ãéá æçôÞìáôá áîéïðéóôßáò ôùí ðñïöïñéêþí ìáñôõñéþí âë. åíäåéêôéêÜ Ôompson, (2002: 158, 195, 329 - 331).

¼ðùò ãñÜöåé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ï Thompson «äåí õðÜñ÷ïõí áðüëõôïé êáíüíåò Üëëá Ýíáò áñéèìüò áðü ðáñÜãïíôåò ðïõ èá ðñÝðåé íá ëáìâÜíåé õðüøç […] Ýëåã÷ïò ôçò åóùôåñéêÞò óõíï÷Þò, äéáóôáýñùóç ìå Üëëåò ðçãÝò, áîéïëüãçóç ôùí ðëçñïöïñéþí ìå âÜóç åõñýôåñá óõìöñáæüìåíá», Thompson, (2002: 195). 4

Ç åðßóêåøç ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò ïìÜäáò óôï ÅñãáóôÞñéï ÊïéíùíéêÞò Áíèñùðïëïãßáò ôïõ ÔìÞìáôïò Éóôïñßáò,

Áñ÷áéïëïãßáò êáé ÊïéíùíéêÞò Áíèñùðïëïãßáò ôçò Ó÷ïëÞò Åðéóôçìþí ôïõ Áíèñþðïõ ôïõ ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëßáò, óôï Âüëï ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôéò 29 ÌáÀïõ 2006. Óôçí åðßóêåøç Þôáí ìáæß ìáò êáé ïé õðåýèõíïé ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò êáé ðïëéôéóôéêþí èåìÜôùí ðñùôïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò íïìïý Ðéåñßáò ê. Ã. Ïñãáíüðïõëïò êáé Ã. ÄçìçôñéÜäçò. Ôï åñãáóôÞñéï éäñýèçêå ôï 2003 êáé êáëýðôåé åêðáéäåõôéêÝò êáé åñåõíçôéêÝò áíÜãêåò óôá ãíùóôéêÜ áíôéêåßìåíá ôçò êïéíùíéêÞò áíèñùðïëïãßáò, ôçò êïéíùíéïëïãßáò, ôçò ðñïöïñéêÞò éóôïñßáò êáé ôçò ëáïãñáößáò. Ïé äñáóôçñéüôçôÝò ôïõ áðïóêïðïýí óôçí åêðáßäåõóç ôùí öïéôçôþí êáé óôçí Ýñåõíá ðåäßïõ. Äéåõèýíåôáé áðü ôçí êáèçãÞôñéá Ñßêç Âáí Ìðïýó÷ïôåí ìå õðåýèõíç ôçí ê. ÁíèÞ ÔóéñïãéÜííç, ôéò ïðïßåò êé åõ÷áñéóôïýìå èåñìÜ ãéá ôç öéëïîåíßá êáé ôéò ðïëý ÷ñÞóéìåò õðïäåßîåéò ôïõò. Åõ÷áñéóôïýìå åðßóçò èåñìÜ êáé ôçí êïéíùíéêÞ áíèñùðïëüãï ôïõ Á.Ð.È. Åëåïíüñá ÓêïõôÝñç - ÄéäáóêÜëïõ ãéá ôç ìåóïëÜâçóÞ ôçò óôçí åðßóêåøç. Ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôï ÅñãáóôÞñéï, âë. óôçí éóôïóåëßäá www.ha.uth.gr/gr/labk.asp 5

×ñçóéìïðïéÞèçêáí ôá Ýíôõðá: Ç ÊéíçìáôïãñáöéêÞ ÁöÞãçóç. Ìéá éóôïñßá ìå åéêüíåò êáé Þ÷ïõò. Ãéá ôçí

ðñùôïâÜèìéá åêðáßäåõóç, (2002), ðñüãñáììá ãíùñéìßáò ìå ôïí êéíçìáôïãñÜöï “ðÜìå óéíåìÜ;” Èåóóáëïíßêç: ÖåóôéâÜë ÊéíçìáôïãñÜöïõ Èåóóáëïíßêçò - Õðïõñãåßïõ Ðïëéôéóìïý - ÕÐ.Å.Ð.È. Ç êéíçìáôïãñáöéêÞ áöÞãçóç. Ìéá åîéóôüñçóç ìå åéêüíåò êáé Þ÷ïõò, (1999), ðñüãñáììá ãíùñéìßáò ìå ôïí êéíçìáôïãñÜöï “ðÜìå óéíåìÜ;” Èåóóáëïíßêç: ÖåóôéâÜë ÊéíçìáôïãñÜöïõ Èåóóáëïíßêçò - Õðïõñãåßïõ Ðïëéôéóìïý - ÕÐ.Å.Ð.È. 6 ×ñçóéìïðïéÞèçêå ôï Pinacle Studio Version 9. 7 Celine. All the Way… A Decade Of Song and Video, DVD, 502289, Sony Music Entertainment, 2000. 8 The Work of Stéphane Sednaoui, DVD, Palm Pictures, LLC, 2005. 9

Kent S., (1995), «Óýíèåóç», óåéñÜ: Áíáêáëýðôù ôçí ÔÝ÷íç, [London 1995], áðüä. Ì. ÔæéáíôæÞ, åðéì. Ó.

Ñçãïðïýëïõ, ÁèÞíá: ÄåëçèáíÜóçò - ÅñåõíçôÝò êáé Cole A., (1993), «ÐñïïðôéêÞ», óåéñÜ: Áíáêáëýðôù ôçí ÔÝ÷íç, [London 1992], áðüä. ¸. ÌÜíïõ, åðéì. Ó. Ñçãïðïýëïõ, ÁèÞíá: ÄåëçèáíÜóçò - ÅñåõíçôÝò. 10

Ðáñüìïéï ôñüðï åðåîåñãáóßáò ðáëéþí öùôïãñáöéþí âë. Ãñáßêïò, (2004á: 73), Ãñáßêïò, (2002á: 15 - 16),

Ãñáßêïò, (2004â: 66 - 83), üðïõ êáé ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá. 11 Ãéá ôï æÞôçìá ôçò åíóõíáßóèçóçò âë. Shemilt D., (1984), «Beauty and the Philosopher: Empathy in History and

Classroom», óôï: Dickinson-Lee-Rogers, (1984: 39 - 84). 12

Ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôç ìåèïäïëïãßá äéåðéóôçìïíéêÞò ðñïóÝããéóçò ôùí ðñïãñáììÜôùí

ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò, âë. Ãñáßêïò, (2004ã), Ãñáßêïò, (2005á: 47 - 60), üðïõ êáé ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá. 13 ÐçãÝò åêðáéäåõôéêïý õëéêïý Á (1 - 3). ×Üñôçò á: ×Üñôçò ôçò Ðéåñßáò, ÅèíéêÞ ÓôáôéóôéêÞ Õðçñåóßá ôçò ÅëëÜäïò.

×Üñôçò â: Carte du Mont Olympe, L. Heuzey, 1860, óôï: Êïõñïõæßäçò, (2001: 83). ×Üñôçò ã: Northern Greece, from the Isthmus to Macedonia and Illyria, Leake, W. M., Travels in Northern Greece, v. I, Amsterdam² 1967 [London 1835], óôï: Ðáðáèáíáóßïõ, (2002: 824, åéê. 9). ×Üñôçò ä: ×Üñôçò Ö. ×. ËÜñéóá, Ê. Êïíôïãüíçò, ÁèÞíáé 1910, óôï: Êïõñïõæßäçò, (2001: 166). ×Üñôçò å: Ðßíáî ôçò ìåóçìâñéíÞò Çðåßñïõ êáé ôçò Èåóóáëßáò åêðïíçèåßò

õðü Ìé÷áÞë È. ×ñõóï÷üïõ Æéôóáßïõ, åí ÁèÞíáéò êáôÜ ÉáíïõÜñéïí ôïõ 1884, (ëåðôïìÝñåéá), óôï: Êïõñïõæßäçò, (2001: 94). ×Üñôçò óô´: Carte Génerale du Massif de L' Olympe à l' èchelle de 1 : 200000. Extraite de la Carte de l' Europe Centrale (Feuille Larissa) levée par l' Institut Géographique Militaire de Vienne, (ëåðôïìÝñåéá), Marcel Kurz, Le Mont Olympe, Annexe No 1, óôï: Kurz M., (2003), ¼ëõìðïò, [Ðáñßóé 1923], åðéì.- ìåôÜöñ., ÊáôóáìÜêá, Ï.Á., Êáôåñßíç: ÌÜôé, (Ýíèåôï). Åéêüíá æ: ÐáñèÝíéïò êáé ÃåñÜóéìïò áðü ôçí Åëáóóüíá, ×áëêïãñáößá ôïõ ïóßïõ Äéïíõóßïõ ôïõ åí Ïëýìðù ìå óêçíÝò áðü ôï âßï ôïõ, Êùíóôáíôéíïýðïëç 1808, ðñïÝëåõóç: É. Ì. Ïóßïõ Äéïíõóßïõ ôïõ åí Ïëýìðù. ÐçãÞ 1: Leon Heuzey, Le mont Olympe et l' Acarnanie, Paris 1860, ó. 142, óôï: Êáæôáñßäçò, É. Ö., (2002), Ç Ìáêåäïíßá êáôÜ ôçí ôïõñêïêñáôßá. Ç Ðéåñßá ôùí ðåñéçãçôþí êáé ôùí ãåùãñÜöùí, Êáôåñßíç: ÌÜôé, ó. 153. ÐçãÞ 2: Ðïõêåâßë, Ê. Ï. Ë., (1995), Ôáîßäé óôçí ÅëëÜäá (Ìáêåäïíßá Èåóóáëßá), ÁèÞíá. ÐçãÞ 3: Clarke, Å. D., (1816), Travels in Various Countries of Europe Asia and Africa, Part the Second: Greece, Egypt and the Holy Land, Section the Third, London [24 Dec. 1812], ìåôöñ. áðïóð. Ãñáßêïò Í., ó. 312. 14

ÐçãÝò åêðáéäåõôéêïý õëéêïý Â (1 - 2). ×Üñôçò á: Ôïðïãñáöéêü äéÜãñáììá ôçò ðåñéï÷Þò ôçò Êïíôáñéþôéóóáò,

ÃåùãñáöéêÞ Õðçñåóßá Óôñáôïý, êëßìáî 1 : 5000, Ö.×. ËÉÔÏ×ÙÑÏÍ [4322.8, 4322.6], Ö.×. ÊÏÍÔÁÑÉÙÔÉÓÓÁ [4322.5, 4322.7], 1979. ×Üñôçò â´: ×Üñôçò ÐåñéöÝñåéáò Ä. Ìáêåäïíßáò (ëåðô. êåíôñ. Ðéåñßá), Õðïõñãåßï Ìáêåäïíßáò ÈñÜêçò, ÐñïãñáììáôéêÞ óõíåñãáóßá ÕÌÁÈ - ÅÊÅ××ÁÊ, 1998 - 2002, ×. åðéóô. õðåýèõíïò Êáëôóßêçò, ôì. ôïðïãñÜöùí ìç÷áíéêþí Á.Ð.È. ÐçãÞ 1: Ôóáããáëßäçò, É. Á., (1962), Ç Ðéåñßá. ÌÝñïò Á´. Óåëßäåò áðü ôçí áñ÷áßá ôçò äüîá, Êáôåñßíç, ó. 41. 15

ÐçãÝò åêðáéäåõôéêïý õëéêïý Ã (1 - 3). Åéêüíá á: ËåðôïìÝñåéá ÷áëêïãñáößáò ôïõ Á. ÏñôÝëéïõò (1590), óôï:

ÐáíôåñìáëÞò Ä., (1999), Äßïí. Ç áíáêÜëõøç, ÁèÞíá: Adam editions, ó. 17. Åéêüíá ä: Öõôïäáóéêüò ÷Üñôçò Ðéåñßáò (ëåðôïìÝñåéá), óôï: ÊáñáÀóêïò Í., (2002), Ðáôñéäïãíùóßá Ðéåñßáò, åêðáéäåõôéêü CD, Êáôåñßíç. Êåßìåíï 4: Ðëçñïöïñßåò áðü: ÁñáìðáôæÞò, (1998) êáé ÁñáìðáôæÞò, (2001). Êåßìåíï 5: Ðëçñïöïñßåò áðü: ÁñáìðáôæÞò, (1998:112). ÐçãÞ 1: Holland H., (1989), Ôáîßäé óôç Ìáêåäïíßá êáé Èåóóáëßá (1812-1813), [London 1815], ìåôÜöñ. Ã. Êáñáâßôçò, ÁèÞíá, ó. 170. ÐçãÞ 2: ÃÜéïò Ðëßíéïò Óåêïýíäïò, ÖõóéêÞ Éóôïñßá, 4, 17, 1. ÐçãÞ 3: Åõáããåëßäçò Ô., (1913), ÍÝá ÅëëÜò, Þôïé ÉóôïñéêÞ, ÃåùãñáöéêÞ, ÔïðïãñáöéêÞ êáé Áñ÷áéïëïãéêÞ ÐåñéãñáöÞ ôùí ÍÝùí Åëëçíéêþí ×ùñþí: Çðåßñïõ, Èåóóáëßáò, Ìáêåäïíßáò, ÍÞóùí êáé ïäçãüò óáöÞò êáé áêñéâÞò ôùí Ôáîéäéùôþí êáé Ðåñéçãçôþí, åí ÁèÞíáéò, ó. 88. ÐçãÞ 4: Robert de Dreux, óôï: ÌÝñôæéïò, Ê. Ä., (1947), Ìíçìåßá ÌáêåäïíéêÞò Éóôïñßáò, Èåóóáëïíßêç, ó. 186. 16

ÐçãÝò åêðáéäåõôéêïý õëéêïý Ä (1 - 2). ÐçãÞ 1: ÌÝíôæïò Á., (1997), «Ç åêêëçóéáóôéêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ ôçò Ðéåñßáò

óôçí ðñþéìç âõæáíôéíÞ ðåñßïäï», óôï: Ç Ðéåñßá óôá ÂõæáíôéíÜ êáé Íåüôåñá ×ñüíéá, ó. 160. ÐçãÞ 4: Ðáðáæþôïò È., (1990), «ÌåóáéùíéêÞ ôïðïãñáößá ôïõ íïìïý Ðéåñßáò», óôï: Ïé Áñ÷áéïëüãïé ìéëïýí ãéá ôçí Ðéåñßá, [Äßïí, Êáëïêáßñé 1986], Èåóóáëïíßêç: ÍÅËÅ Ðéåñßáò, ó. 60. ÐçãÞ 5: ÐáñèÝíéïò, (1918: 106, 107). Åéêüíåò á-ã: ÊÜôïøç, áí. êáé íüôéá üøç íáïý Ðáíáãßáò, ðñïÝëåõóç: áñ÷åßï 9çò Åöïñßáò Âõæáíôéíþí Áñ÷áéïôÞôùí. 17

Ç ôáéíßá ìå âéíôåïóêïðçìÝíç ôç äñáìáôïðïßçóç åß÷å ùò ôßôëï: «Ï Ôßìïò êáé ç Ðåñóåöüíç êáé ôá åããüíéá ôïõò»

êáé äéÜñêåéá 23:27 ëåðôÜ. ÐáñïõóéÜóôçêå óå åéäéêÞ óõíÜíôçóç ìå ôç óõããñáöÝá ôïõ âéâëßïõ êõñßá Ôáóïýëá ÔóéëéìÝíç, ôçí ïðïßá åõ÷áñéóôïýìå ðïëý ðïõ Þñèå óôï ó÷ïëåßï ìáò ãéá íá óõæçôÞóåé ìå ôçí ïìÜäá. 18 Ó÷åôéêÜ ìå ôïõò üñïõò áîéïëüãçóçò ôùí ðñïãñáììÜôùí ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò âë. åíäåéêôéêÜ: ÑÜðôçò,

(2000:198 - 199). Óïöïýëçò, Ê. Ì. - ÃáâñéëÜêçò, Ê. É., (2002), «Ç ÐåñéâáëëïíôéêÞ Åêðáßäåõóç ùò ÅðéóôÞìç êáé ùò ÔÝ÷íç. Ðñïò ìéá ÃåíéêÞ Èåùñßá ôçò ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò», Óýã÷ñïíç Åêðáßäåõóç, 123: 122 - 133. Åðßóçò Hungerford, R.H. - Peyton, B.R. - Wilke, J. R., (1980), “Goals for Curriculum Development in Environmental Education” , The Journal of Environmental Education, 3, ô. 11.

ÉSBN: 960-89289-0-7