Οικοτριβές #9

μεγάλα έργα... του κεφαλαίου

O

ικοτριβές Νοέμβριος 2013, τ. 9

δύο όχθες..., όχι του ποταμού Vistula Ο ποταμός Vistula, που διατρέχει τη Βαρσοβία, δεν κατάφερε να «διακρίνει» μεταξύ της όχθης των Φιλιππίνων και των χιλιάδων θυμάτων του τυφώνα Χαϊγιάν - αλλά και των εκατομμυρίων, πρωτίστως φτωχών του παγκόσμιου Νότου, που βιώνουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής - και της όχθης των εταιρικών συμφερόντων κολοσσιαίων ομίλων που συνδέονται με τα ορυκτά καύσιμα. Arcelor Mittal, PGE, Lotos Group και πλήθος άλλων, ήταν ονόματα που πάγια παρέχουν απλόχερη την χορηγία τους για την προώθηση της κλιματικής αλλαγής. H 19η Παγκόσμια Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή δεν ήταν «απέναντι» αλλά μάλλον «δίπλα» στη διεθνή σύνοδο: «Άνθρακας και Κλίμα», υπό την

αιγίδα της World Coal Association (WCA) και του Πολωνικού Υπουργείου Οικονομικών, που συγκέντρωσε αντιπροσωπείες των μεγαλύτερων ομίλων παραγωγής και κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων. Η άλλη όχθη όμως είναι εδώ, παντού και είναι διακριτή. Είναι απέναντι στις χορηγίες της Eldorado Gold, απέναντι στη διαχρονική αιμοδότηση της Αλουμίνιον Α.Ε. με γη, ύδωρ, υποδομές και επιδοτήσεις. Είναι απέναντι στην εκχώρηση των δασών, των θαλασσών, της γεωργικής γης και του αστικού χώρου, σε κοινοπραξίες, πολυεθνικές, εταιρίες real estate, που θα «αναπλάσουν» το μόνο υπαρκτό περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται όλη η ποικιλομορφία της ζωής, αλλά και οι δυνατότητες διεκδίκησης του

μέλλοντος, μετατρέποντάς το σε ένα μονοδιάστατο επιχειρηματικό περιβάλλον πραγματοποίησης της ανάπτυξης… των κερδών. Μιας ανάπτυξης που μετατρέπει τα φυσικά διαθέσιμα και την κοινωνική εργασία σε κρίση υπερσυσσώρευσης στον έναν πόλο και σε εξαθλίωση της κοινωνικής πλειοψηφίας και οικολογική κρίση στον άλλο. Η σισύφεια ανάβαση της ανάπτυξης, που επιχειρείται να επιβληθεί για ακόμη μια φορά, έχει ως μοναδικό προορισμό την επανάληψή της, επί των νέων κοινωνικών και περιβαλλοντικών ερειπίων που θα αφήσει μια ακόμα φρενήρης αύξηση του ΑΕΠ και των ρυθμών εκμετάλλευσης των φυσικών διαθεσίμων. Ανεπαρκής και πάλι για την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών.

Στην άλλη όχθη υπάρχει ένα συλλογικό «εμείς» του οποίου οι ανάγκες δεν ικανοποιούνται, το παρόν αποσυντίθεται, αλλά το μέλλον διεκδικείται. Υπάρχει ένα μωσαϊκό αγώνων και αντιστάσεων, που πατάνε στο παρόν, στο άμεσο, στο επιτακτικό, αλλά πλάθονται με τα υλικά του μέλλοντος, των ιδεών και των οραμάτων της κοινωνικής χειραφέτησης. Ορίζουν αυτό το συλλογικό «εμείς» από τις ανάγκες του παρόντος μέχρι τις δυνατότητες ενός μέλλοντος, όπου η κοινωνική παραγωγή και οι μεταβολικές σχέσεις με τη φύση θα συμφύονται με τις κοινωνικές ανάγκες και την οικολογική ισορροπία. συνέχεια στη σελ. 2



O

02

ικοτριβές

Σε αυτή την όχθη αμφισβητούμε ότι οι πολυεθνικοί όμιλοι ορυκτών καυσίμων είναι πιονιέροι ανάσχεσης της κλιματικής αλλαγής, τα συσσωρευμένα λιμνάζοντα κεφάλαια στις offshore, στην Wall Street και στο City θεράποντες της κοινωνικής

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

εξαθλίωσης και οι ιδιωτικοί ενεργειακοί όμιλοι πολέμιοι της ενεργειακής φτώχειας. Αμφισβητούμε ότι πρέπει να εκχωρήσουμε το φυσικό μας περιβάλλον ως δόση επιβίωσης με προεξόφληση θανάτου. Αμφισβητούμε ότι οι Φιλιππίνες και το 2100

είναι «μακριά». Γιατί αυτό το «εμείς» δεν είναι απλώς ένας πληθυντικός του «εγώ». Εκφράζει μια εντελώς άλλη διάσταση στο χώρο, στο χρόνο, αλλά και ενεργό στάση στο παρόν. Σήμερα, στην εποχή της συνδυασμένης

οικονομικής - οικολογικής κρίσης, στην έκδηλη αλήθεια της παρατήρησης του Μαρξ ότι το σύνθημα κάθε κεφαλαιοκράτη είναι: «Après moi le déluge», προβάλλει η ανάγκη να ξανα-θέσουμε το σύνθημα των αρχών του 16ου αι., «omnia sunt communia».

τα μεγάλα έργα της Ολυμπιάδας, τους «επίσημους» εργολάβους σε κάθε κλίμακα και τομέα που το κράτος έδινε δουλειές. Προφανώς, αυτή η εικόνα είναι αποκρουστική για όσους δεν συμμετείχαν στο κερδοσκοπικό πάρτι της «προ κρίσης» περιόδου και εξηγεί σε ένα βαθμό την μεγάλη αποστασιοποίηση των μηχανικών από τους επαγγελματικούς φορείς τους. Ποιους περιορισμούς και δυνατότητες θέτει η παραπάνω ανάγνωση για το πολιτικό σχέδιο της αριστεράς σήμερα; Αναμφίβολα, βασική προτεραιότητα για μια μετα-νεοφιλελεύθερη πολιτική είναι να αξιοποιηθεί το σημαντικό δημιουργικό απόθεμα και η εμπειρία του τεχνικού κόσμου από την εκπαίδευση και το πεδίο. Είναι σημαντικό επίσης, τα δυναμικά στρώματα των νέων επιστημόνων χρειάζεται να βρουν τον ιδιαίτερο ρόλο τους στο πρωτοφανές εγχείρημα πολιτικής ανατροπής και κοινωνικής ανόρθωσης της χώρας που προτείνουμε. Όμως ενώ ένα νέο υπόδειγμα για την παραγωγή οφείλει να λάβει μεροληπτικά υπόψη του τις ανάγκες όσων έχουν πλη-

γεί δυσανάλογα από την κρίση, πρέπει να συνυπολογίσει το ότι οι θεσμοί που ταυτίστηκαν με μια προηγούμενη περίοδο «ευημερίας» έχουν απαξιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Αναζητούνται πλέον ριζικά διαφορετικές σχέσεις μεταξύ των διαφορετικών δρώντων στον καταμερισμό εργασίας, στη «ροή εργασιών» της ανάπτυξης: Από τον μηχανικό – διεκπεραιωτή των άρρητων σχεδιασμών εταιρειών και πολιτικών, να έχουμε επιστήμονες που θα συμμετέχουν σε ανοιχτές διαδικασίες με οργανωμένο τρόπο, στηρίζοντας τις τοπικές κοινωνίες, τις αυτοδιοικήσεις, τα κινήματα. Από τον εργολήπτη (ξάδελφο) της μελετοκατασκευής, να αποδώσουμε ρόλους σε κοινωνικές επιχειρήσεις και συνεταιρισμούς επιστημόνων και χειρωνακτών που θα κάνουν συστηματικά παρεμβάσεις, σχεδιασμένες μαζί με τους κατοίκους και τους φορείς. Από τα σπάταλα και αχρείαστα μεγάλα τεχνικά έργα προς όφελος της «ανταγωνιστικότητας», να επιδιώξουμε τη διασπορά της κατασκευαστικής δραστηριότητας που θα κατανείμει κοινωνικά και γεωγραφικά δικαιότερα τα οφέλη και τις

επιβαρύνσεις, βελτιώνοντας παράλληλα την ποιότητα ζωής και την «ταπεινή» καθημερινότητα των πολλών. Προφανώς, η δημόσια πολιτική για την ανάπτυξη με βάση τα παραπάνω καθίσταται απείρως συνθετότερη από την «ευκολία» που παρέχει η ανάθεση των επιλογών σε ενδιάμεσους, στην αγορά. Απαιτεί νέες πολιτικές δομές, θεσμούς συνεργασίας και αντιμετώπισης των συγκρούσεων μεταξύ επιλογών και ομάδων, σταδιακή αλλαγή νοοτροπιών, προγραμματική φαντασία για τα άμεσα και μεσοπρόθεσμα βήματα που θα επιχειρηθούν. Η αξιακή αντιστροφή της γνώριμης πυραμίδας εξουσίας στην οργάνωση της οικονομικής ζωής ώστε να μπουν σε κίνηση οι πολίτες που έμεναν και μένουν εκτός, οι χιλιάδες επισφαλείς επιστήμονες και οι συλλογικοί φορείς της κοινωνίας και να περιοριστεί ο ρόλος των κυρίαρχων ελίτ είναι όρος για να προχωρήσουμε στην κατεύθυνση της πολύπλευρης κοινωνικής και οικολογικής ανασυγκρότησης και μετασχηματισμού. Χ.Κ. – Α.Χ.

Η συντακτική ομάδα

το σχόλιο του μήνα Μηχανικοί και ανάπτυξη. Συχνά -και στη διάρκεια της πρόσφατης προεκλογικής περιόδου στο ΤΕΕ- όταν συζητείται η έννοια της ανάπτυξης, ένας ιδιαίτερος, κεντρικός ρόλος για το σχεδιασμό και υλοποίησή της αποδίδεται στους επιστήμονες μηχανικούς και τον τεχνικό κόσμο. Πρόκειται για μια συσχέτιση που έχει βαθιές ιστορικές ρίζες και πολλαπλές αναφορές: Στο ιδεώδες της προόδου που νοείται ως επέκταση του ανθρώπινου υλικού πολιτισμού πάνω στη φύση, με οδηγούς την επιστήμη και την τεχνική. Στη φορντιστική οργάνωση της καπιταλιστικής παραγωγής που δημιούργησε το πρότυπο του μηχανικού-διανοούμενου, οργανωτή της συλλογικής ευημερίας μέσα από το εργοστάσιο ή το εργοτάξιο. Ή σε άλλα πλαίσια, όπως σε χώρες του ευρωπαϊκοί νότου, όπου συγκεκριμένοι επαγγελματικοί κλάδοι και συντεχνιακά (όχι με την καλή έννοια) συμφέροντα λειτούργησαν ως οι κατεξοχήν «ενδιάμεσοι» και ευνοημένοι στο κυρίαρχο πελατειακό πολιτικό μοντέλο, δρώντας αντικειμενικά για τη ευρεία νομιμοποίηση και αναπαραγωγή του. Πως όμως έχει λειτουργήσει ο κόσμος των μηχανικών μέσα από τους φορείς του στη χώρα μας σε σχέση με την ανάπτυξη; Στο απώτερο και πιο πρόσφατο παρελθόν έχουν υπάρξει σημαντικές συμβολές από ενεργούς μηχανικούς στο σχετικό δημόσιο διάλογο, μέσα από παρεμβάσεις, μελέτες ή συνέδρια. Όμως η εικόνα που υπάρχει σήμερα συνολικά στην κοινωνία είναι διαφορετική. Η επίσημη θεσμική εκπροσώπηση των μηχανικών μοιάζει ταυτισμένη με μια προηγούμενη περίοδο στρεβλής ανάπτυξης,

περιεχόμενα μηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής Συντακτική ομάδα: Φερενίκη Βαταβάλη, Γιώργος Βελεγράκης, Παναγιώτης Δήμας, Κώστας Ζαχαριάδης, Ιωάννα Θεοδοσίου, Ορέστης Κολοκούρης, Χάρης Κωνσταντάτος, Γιάννης Μάργαρης, Πέτρος Μαρκόπουλος, Ινώ Σιώζιου, Δήμητρα Σπαθαρίδου, Δημήτρης Τσούχλης, Αλέξης Χαρίτσης, Τάσος Χοβαρδάς, Μαίρη Χριστιανού, Πέτρος Ψαρρέας Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα email: oikotrives@gmail.com oikotrives.wordpress.com

3 μητροπολιτικός σχεδιασμός Αθήνας 4-5 νέο ρυθμιστικό σχέδιο Θεσσαλονίκης 6-7 συνέντευξη για την εξόρυξη χρυσού στη Rosia Montana 8 Αλουμίνιον και ΡΑΕ 9 υδρογονάνθρακες στο Ιόνιο 10 επαναδημοτικοποίηση δικτύου ενέργειας στο Βερολίνο 11-14 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: μεγάλα έργα... του κεφαλαίου: στρατηγικές υποδομές στην ΕΕ, φαραωνικά έργα στην Τουρκία, αγώνας εναντία στα «μέγκα πρότζεκτ» 15 διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα 1617 κλιματική αλλαγή και Mεσόγειος 18-19 αστική γεωργία, βιώσιμη πόλη, κινήματα 20 έκτροπη του Αώου 21 διάλογοι για τους νέους αυτοκινητόδρομους στον Υμηττό 22-23 ιδέες και θεωρία: Derek Wall: οικονομίες των κοινών - Jeff Shantz 24 είδαμε...

O

03

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

υπό το πρίσμα

Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ της κρίσης και της προωθούμενης θεσμικής μεταρρύθμισης του χωρικού σχεδιασμού Τους τελευταίους μήνες βρίσκεται σε εξέλιξη νέα προσπάθεια προώθησης της αναθεώρησης του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας. Πρόκειται για την τρίτη διαδοχική απόπειρα αναθεώρησης του επίσημου πλαισίου μητροπολιτικής πολιτικής για την Αθήνα που φτάνει στη φάση της δημοσιοποίησης ενός Σχεδίου Νόμου το οποίο τίθεται σε διαβούλευση σε διάστημα μόλις μερικών ετών. Οι προηγούμενες προσπάθειες του 2009 και 2011 ήδη χαρακτηρίζονταν από σημαντική καθυστέρηση, τουλάχιστον μιας δεκαετίας, από τη στιγμή που θα ήταν εύλογο να είχε διατυπωθεί μια νέα δήλωση πολιτικής για την Αθήνα, δηλαδή την περίοδο ανάληψης της διοργάνωσης της Ολυμπιάδας, όπου καταγράφεται σημαντική στροφή στις κατευθύνσεις της επίσημης πολιτικής για την Πρωτεύουσα και ανακύπτουν σημαντικά διακυβεύματα για το μητροπολιτικό σχεδιασμό. Τα αποτελέσματα της εφαρμογής πολιτικών με σημαντικές χωρικές επιπτώσεις χωρίς αυτές να εντάσσονται σε κάποιο πλαίσιο που να εξασφαλίζει την αποτελεσματική διαχείριση των αποτελεσμάτων τους στο χώρο σε όλο αυτό το διάστημα ήταν οδυνηρά και γίνονται ακόμη πιο έκδηλα στην σημερινή συγκυρία της κρίσης. Η Αθήνα είναι πλέον μια πόλη με εμφανή τα συμπτώματα μιας εντεινόμενης χωρικής και κοινωνικής πόλωσης, ανοιχτή σε ένα αντιοικονομικό πρότυπο οργάνωσης των δραστηριοτήτων και των μετακινήσεων, έχοντας να διαχειριστεί τα απομεινάρια ημιτελών δημόσιων επενδύσεων που δεν απέδωσαν όπως αναμένονταν, και ένα διευρυνόμενο φάσμα κοινωνικών προβλημάτων που αφορούν ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Τα τελευταία βιώνονται άνισα, ιδιαίτερα στο κέντρο της πόλης, όπου τα σημάδια της αστικής κρίσης μαρτυρούν με ξεκάθαρο τρόπο το έλλειμμα χωρικής πολιτικής των τελευταίων δύο δεκαετιών. Παράλληλα σε όλο αυτό το διάστημα η δυνατότητα του να υπάρξει ξανά μια γραμμή πολιτικής η οποία να εκφράζει την επι-

ζητούμενη συσπείρωση των κοινωνικών ομάδων γύρω από ένα κοινό στόχο, μοιάζει ολοένα και πιο δύσκολο εγχείρημα, είτε εξαιτίας του ότι η συνθετότητα των προβλημάτων που καλείται να αντιμετωπίσει ο μητροπολιτικός σχεδιασμός έχει αυξηθεί σημαντικά, είτε επειδή οι δυνατότητες της κρατικής παρέμβασης στο να κατευθύνει τη μελλοντική πορεία ανάπτυξης περιορίζονται για αντικειμενικούς ή ιδεολογικούς λόγους, είτε γιατί η διατύπωση συνθετικών οραματικών συλλήψεων για το χώρο που υποτίθεται ότι εκφράζουν μια συνισταμένη αντίληψη περί «κοινού καλού» γίνεται όλο και δυσκολότερα αποδεκτή ως βάση αφετηρίας συζήτησης. Από τα παραπάνω είναι προφανές ότι οι συνθήκες υπό τις οποίες κατατίθεται σήμερα το σχέδιο αναθεώρησης του ΡΣΑ είναι αρκετά πιο δυσμενείς από αυτές του 1985 και γίνονται ακόμη δυσμενέστερες με τη συγκυρία της κρίσης και το ειδικό καθεστώς διακυβέρνησης που επιβάλλει το Μνημόνιο. Αυτοί οι παράγοντες επιτρέπουν λίγα περιθώρια αισιοδοξίας απέναντι στους αφηρημένα θετικούς στόχους και τις επιδιώξεις του Σχεδίου, πχ σχετικά με την προώθηση του διεθνούς ρόλου της πόλης, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής κτλ.

Εύλογα ερωτήματα Παράλληλα προκύπτουν εύλογα ερωτήματα όπως, τι νόημα έχει αυτή τη στιγμή ο μακροπρόθεσμος στρατηγικός σχεδιασμός/προγραμματισμός σε μια κοινωνία και σε μια πόλη που βιώνει ένα καθεστώς πλήρους αβεβαιότητας και ασάφειας για το μέλλον της; Πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν ζητήματα παραγωγικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης που ανακύπτουν από την οικονομική συρρίκνωση με εργαλείο τη χωροταξική και πολεοδομική πολιτική όταν ποτέ έως σήμερα αυτή δεν έπαιξε τέτοιο ρόλο ακόμα και κάτω από υγιείς οικονομικές συνθήκες; Σε ποια βάση τοποθετείται η πολιτική καθορισμού ρυθμίσεων για τις χρήσεις γης σε καθεστώς ουσιαστικής κα-

τάρρευσης της αγοράς ακινήτων και συνθηκών μηδενικής ζήτησης; Τι περιθώρια επιλογών έχει άραγε μια κοινωνία να προσδιορίσει το μέλλον της μέσω ενός στρατηγικού σχεδίου, ενώ τελεί υπό το καθεστώς ανελαστικών περιορισμών που επιβάλλονται από ένα εξωτερικό πλαίσιο πολιτικής; Και, καταλήγοντας ίσως στο πιο κεντρικό ζήτημα, με ποιο τρόπο το ΡΣΑ θα μας βοηθήσει στο να αντιμετωπίσουμε την κρίση και τα συμπτώματα της; Αυτό είναι το βασικό πρίσμα μέσα από το οποίο θα πρέπει να αξιολογηθούν οι προτάσεις της μητροπολιτικής πολιτικής και η μεταξύ τους εσωτερική συνάφεια. Μια τέτοια επιχειρηματολογία άλλωστε θα περίμενε κανείς υποθετικά να παρατίθεται εξαρχής στην «εισηγητική έκθεση» που θα έπρεπε να συνοδεύει το Σχέδιο Νόμου δηλαδή τη συνθετική αναγνώριση των προβλημάτων της υφιστάμενης κατάστασης και την αιτιολόγηση του πως το ΡΣΑ ανταποκρίνεται σε αυτά. Θα μπορούσε δε να αφορά σε διαφορετικής κλίμακας και εστίασης ζητήματα, ξεκινώντας από το κατά πόσον το Σχέδιο προάγει ένα διαφορετικό πρότυπο ανάπτυξης που να διαφοροποιείται από το καταναλωτικό πρότυπο των τελευταίων δεκαετιών το οποίο στηρίχτηκε στην προώθηση της οικοδομικής δραστηριότητας ως κινητήριου μοχλού οικονομικής ανάπτυξης, μέχρι και την υιοθέτηση πιο ριζοσπαστικών μέτρων πολιτικής για την αναζωογόνηση του κέντρου της πόλης. Ενδεικτικά έρχεται στο μυαλό μια αμφιλεγόμενη πολιτική που ακολουθήθηκε στην πόλη του Μεξικού, όχι απαραίτητα καταλληλη για να εφαρμοστεί στην περίπτωση της Αθήνας αλλά εξαιρετικά αποτελεσματική, που περιλάμβανε πάγωμα των αδειών για την κατασκευή νέων κατοικιών για 5 χρόνια σε όλη την μητροπολιτική περιοχή πλην του κεντρικού τμήματος της με σκοπό να ανατραπεί η τάση εξόδου πληθυσμού και δραστηριοτήτων προς τα προάστια. Ένα δεύτερο πρίσμα μέσα από το οποίο θα πρέπει να εξετάσουμε το νέο πλαίσιο μητροπολιτικής πολιτικής για την Αθήνα είναι

ως προς την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της μέχρι σήμερα πορείας εφαρμογής του και την ενσωμάτωση των αναγκαίων προσαρμογών. Αυτό το ερώτημα περιλαμβάνει μια σειρά επιμέρους ζητημάτων που σχετίζονται με το είδος του προωθούμενου σχεδιασμού, τη μορφή του σχεδίου αλλά και τη φιλοσοφία των προωθούμενων ρυθμίσεων. Άραγε το σχέδιο που χρειαζόμαστε πρέπει να έχει την ίδια μορφή με το ΡΣΑ του 85; Θα πρέπει να είναι μεγαλύτερο σε έκταση ή μικρότερο, περισσότερο ή λιγότερο δεσμευτικό; Τέτοια ζητήματα δεν μπορούν να απαντηθούν έξω από την θεώρηση της θέσης του ΡΣΑ εντός του ευρύτερου πλαισίου ρυθμιστικού σχεδιασμού. Από αυτή την άποψη παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι η προωθούμενη αναθεώρηση των ΡΣ Αθήνας και Θεσσαλονίκης συμπίπτει με την πρόταση μεταρρύθμισης του θεσμικού πλαισίου του χωρικού σχεδιασμού που αναμένεται να δημοσιοποιηθεί σύντομα. Έτσι λοιπόν, 30 χρόνια μετά την ψήφιση του ιστορικού νόμου 1337/1983 που προσδιόρισε τα επίπεδα του εγχώριου συστήματος του χωρικού σχεδιασμού και τα βασικά εργαλεία εφαρμογής του, μέρος του οποίου αποτελούν και τα ΡΣ Αθήνας και Θεσσαλονίκης, βρισκόμαστε ίσως μπροστά σε μια ανάλογη ιστορική στιγμή που θα πρέπει να προβληματιστούμε ξανά ως προς το τι είδους σχεδιασμό χρειαζόμαστε ως κοινωνία και τι θέλουμε από αυτόν. Μια τέτοια συζήτηση απαιτεί ζυμώσεις που δεν θα πρέπει περιοριστούν «εντός των τειχών» του επιστημονικού κόσμου αλλά να είναι ανοιχτές προς την κοινωνία και τις ανάγκες της. Μπορεί οι σημερινές συνθήκες να μην επιτρέπουν την αισιοδοξία και τον ενθουσιασμό της δεκαετίας του ‘80 με τις μεγάλες υποσχέσεις και τις προσμονές αλλά θα μπορούσε να οικοδομηθεί με πιο προσεκτικά και μετριοπαθή βήματα προς την δύσκολη αρχή ενός νέου ξεκινήματος. ΘΑΝΟΣ ΠΑΓΩΝΗΣ Λέκτορας, Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ



O

04

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

ΝΕΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ σε συνθΗκες μνημονΙου Σύντομο ιστορικό για το ΡΣΘ Το «Ρυθμιστικό Σχέδιο και Πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος της Ευρύτερης Περιοχής Θεσσαλονίκης» θεσμοθετήθηκε με το Νόμο 1561/1985 και με τον ίδιο νόμο συστάθηκε ο Οργανισμός Θεσσαλονίκης (ΟΡΘΕ), ο οποίος εποπτεύεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ, για την παρακολούθηση και εφαρμογή του Ρ.Σ.Θ. Ο Νόμος 1561/1985 υπήρξε για την εποχή του προωθημένος, θέτοντας στον πυρήνα των επιδιώξεων του το περιβάλλον και την κοινωνική συνοχή. Αρκετά χρόνια μετά από τη θεσμοθέτηση του ΡΣΘ, η δυναμική της μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης έχε υπερβεί κατά πολύ τα όρια του ΡΣΘ τα δεδομένα έχουν διαφοροποιηθεί στο διεθνές περιβάλλον και στην άμεση γεωγραφική περιοχή. Ο ρόλος της πόλης στην Κ. Μακεδονία – ενδοχώρα διαφοροποιείται, παρατηρείται εξάντληση δυνατοτήτων νέων χρήσεων στην κεντρική περιοχή και επέκταση λειτουργιών της πόλης στην περιφέρειά της ενώ συγχρόνως προκύπτει η αναγκαιότητα αντιμετώπισης των αποδεκτών ως σύνολο. Κατά συνέπεια η επικαιροποίηση και διεύρυνση των ορίων της περιοχής εφαρμογής του ΡΣΘ κρίνεται αναγκαία. Έτσι το 2003 αποφασίζεται (απόφαση ΥΠΕΧΩΔΕ) η ένταξη και χρηματοδότηση της μελέτης «Επικαιροποίηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προγράμματος Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης» . Η μελέτη ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε στον ΟΡΘΕ τον Οκτώβρη του 2009. Τελικά μετά από Διαβούλευση (για την οποία δεν δόθηκε ο απαραίτητος χρόνος αλλά ούτε η απαραίτητη τεκμηρίωση, με παροχή στοιχείων της μελέτης, για την ανάπτυξη ενός ουσιαστικού διαλόγου) προκρίθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ ένα σενάριο για τα νέα γεωγραφικά όρια του επικαιροποιημένου Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης (ΡΣΘ), που να είναι ολόκληροι οι Νομοί Θεσσαλονίκης – Χαλκιδικής - Κιλκίς και όμοροι δήμοι των Νομών Πέλλας (Δήμος Πέλλας), Ημαθίας (Δήμος Αλεξάνδρειας) και Πιερίας (Δήμοι Κολινδρού και Πύδνας).

Αποτίμηση λειτουργίας ΟΡΘΕ Πριν από την εκπόνηση οποιουδήποτε προγράμματος-σχεδιασμού για την πό-

λη και την Ε.Π.Θ., θα έπρεπε να έχει γίνει αποτίμηση του έργου του ΟΡΘΕ, προκειμένου να εντοπισθούν τα αίτια της αστοχίας στην επίτευξη των στόχων του Ρυθμιστικού και να τεθούν νέες βάσεις. Μόνο ένας ανοιχτός διάλογος επ΄ αυτής της αστοχίας, θα μπορούσε να εγγυηθεί την παραμικρή θετική συμβολή, στην επίλυση των χωροταξικών, πολεοδομικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων, του νέου υπό επικαιροποίηση Ρ.Σ. Ο ΟΡΘΕ έχει να επιδείξει πολύ σοβαρό μελετητικό και ερευνητικό έργο, το οποίο εν τούτοις είναι μικρό μόνο μέρος του ρόλου που είχε προδιαγράψει ο ιδρυτικός του νόμος. Με βασική αιτία την έλλειψη πολιτικής βούλησης διαπιστώνουμε ότι: α) ο εκάστοτε σχεδιασμός ουδέποτε θεσμοθετήθηκε, β) ο συντονιστικός ρόλος του δεν υλοποιήθηκε, γ) ο αποφασιστικός του ρόλος υπονομεύθηκε, με υποβάθμισή του στην έκφραση απλής – αντί σύμφωνης – γνώμης, δ) η συμμετοχή των φορέων και των πολιτών ουσιαστικά αναιρέθηκε, αφ’ ενός με την κατάργηση του Συμβουλίου και αφ’ ετέρου με την απονεύρωση ή και αναίρεση των διαδικασιών που προέβλεπε ο Ν. 1650/8 με τις Κ.Υ.Α. – αλλά και τον Ν. 3010/2000 – που ακολούθησαν π.χ. στο θεσμό της περιβαλλοντικής αδειοδότησης κ.ά.,ε) ως εκ των παραπάνω, οι στόχοι που έθετε ο νόμος κατά βάση δεν υλοποιήθηκαν, πλην αποσπασματικών παρεμβάσεων σε εθελοντική βάση ή βάσει ευρύτερου εθνικού σχεδιασμού. Καθοριστικοί παράγοντες για την υστέρηση υλοποίησης των στόχων του Ρ.Σ. είναι: • Η έλλειψη πολιτικής βούλησης από όλες τις κυβερνήσεις για συνολικό σχεδιασμό αλλά και για την υλοποίηση έργων και δράσεων που προέκυπταν από το μελετητικό έργο του ΟΡΘΕ. Είναι προφανές ότι για τη μορφή που είχε η ανάπτυξη στη χώρα μας μέχρι σήμερα- ο σχεδιασμός που σημαίνει διαδικασία λήψης αποφάσεων για να επιτευχθούν επιθυμητοί στόχοι και αφορά πολιτικές θέσεις, οικονομικό προγραμματισμό και χωροταξική θεώρηση- δεν ήταν επιθυμητός.

• Η μη ύπαρξη κατάλληλων δομών και διαδικασιών (θεσμικό και διοικητικό πλαίσιο), αυτοδιοικούμενα και ισχυρά περιφερειακά όργανα, διάθεση των απαιτούμενων πόρων και βελτίωση του διοικητικού σχήματος. Επίσης η έλλειψη προβλέψεων

προσαρμογής του εθνικού νομοθετικού πλαισίου και η εναρμόνισή του με την περιοχή ευθύνης του ΟΡΘΕ.

• H κατάργηση του Συμβούλιο Ρυθμιστικού που είχε την αρμοδιότητα να συντονίζει το πρόγραμμα υπηρεσιών και φορέων, αφαιρεί την πολιτική-κοινωνική νομιμοποίηση για τον ουσιαστικό ρόλο του συντονιστή από τον ΟΡΘΕ, ο οποίος προέκυπτε από το μοντέλο λειτουργίας του Συμβουλίου Ρυθμιστικού. Στο Διοικητικό αυτό μοντέλο όλες οι υπηρεσίες και φορείς εκπροσωπούνταν με συμμετοχική διαδικασία (25μελές). Είχε θεσμοθετηθεί να κάνει 5ετες πρόγραμμα και σχεδιασμό σε όλα τα επίπεδα και από όλους τους φορείς. Αν λειτουργούσε το Σ. Ρ. και δεν είχε καταργηθεί, πιθανότατα η πόλη θα ήταν αλλιώς.

• Η διορισμένη από τον Υπουργό Διοίκηση, η οποία όχι μόνο δεν είναι βέβαιο κάθε φορά ότι πληρεί τις προϋποθέσεις για να ασκήσει το ρόλο της, αλλά έχει και τις σχετικές εξαρτήσεις.

• H αντιπαλότητα των φορέων της πόλης, η οποία συστηματικά καλλιεργήθηκε και τροφοδοτήθηκε από μικροπολιτικές σκοπιμότητες αλλά και την ανεπάρκεια και ανικανότητα τους και είχε σαν αποτέλεσμα την αδράνεια και τη μη διεκδίκηση (στην Διοίκηση-ΕΕ του ΟΡΘΕ συμμετείχαν εκπρόσωποι του Δήμου Θεσσαλονίκης, της ΤΕΔΚ και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης)

τους με τη Θεσσαλονίκη. Απαιτείται σαφής τοποθέτηση από το ΥΠΕΚΑ και την κυβέρνηση για το ποιος ακριβώς είναι ο σχεδιασμός για τη πόλη και την ευρύτερη περιοχή.

Παρατηρήσεις επί του ΡΣΘ

Οριστικοποίηση – θεσμοθέτηση μοντέλου ΟΡΘΕ

Το προς διαβούλευση κείμενο για το επικαιροποιημένο Ρ.Σ.Θ., δεν είναι τεχνικό αλλά πολιτικό κείμενο. Αντιλαμβανόμαστε ότι, λόγω του επιπέδου σχεδιασμού, ένα Ρυθμιστικό Σχέδιο είναι ένα κείμενο γενικών αρχών και κατευθύνσεων και οι όποιες δράσεις απαιτούν εξειδίκευση με συγκεκριμένες μελέτες, παρόλα αυτά θα έπρεπε να υπάρχει η πολιτική θέση-δέσμευση του ΥΠΕΚΑ, ώστε να εξασφαλίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις (χρονοδιαγράμματα, χρηματοδότηση) καθώς και τα εργαλεία βάσει των οποίων θα επιτευχθούν οι στόχοι του Ρ.Σ. Σημειωτέον ότι ενώ το Ρ.Σ. αφορά, σύμφωνα με τα όρια που προέκυψαν από τη διαβούλευση, έξη νομούς υπάρχει ελάχιστη αναφορά σε αυτούς και καμία συνάρθρωσή

Επικαιροποίηση στόχων και πολιτικών Η μελέτη εκπονήθηκε το διάστημα πριν το 2009 και άρα δεν έχει ενσωματώσει τα νέα δεδομένα που έχουν προκύψει έκτοτε σε όλα τα επίπεδα δηλ. Οικονομικό, Κοινωνικό και Αναπτυξιακό – Περιβαλλοντικό. Δεν έχει ενσωματώσει το νέο διοικητικό χάρτη με βάση τον Καλλικράτη και άρα τα όρια της περιοχής ευθύνης του ν. ΡΣΘ δεν συμβαδίζουν με τη νέα διοικητική δομή. Εκτός αυτού από την ημέρα παράδοσης της μελέτης έχει διαφοροποιηθεί σε πολλά σημεία το θεσμικό πλαίσιο για διάφορα θέματα με νομοθετικές παρεμβάσεις στην Βουλή ή στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Αυτό ισχύει σε μεγάλο βαθμό για τα θέματα του περιβάλλοντος π.χ. έχει προκύψει νέο θεσμικό πλαίσιο για τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής, των πλημμυρών, της βιοποικιλότητας, των εδαφών κ.α. Αυτά τα θέματα δεν έχουν αξιολογηθεί κατά πόσο και τι επηρεάζουν από τις κατευθύνσεις, τους στόχους και τις πολιτικές του νέου ΡΣΘ. Το τελικό κείμενο της διαβούλευσης, που αποτελεί πρόταση σχεδίου νόμου θα έπρεπε να τύχει της ανάλογης επικαιροποίησης.

Θέση μας είναι ότι είναι αδήριτη ανάγκη να υπάρχει αιρετή διοικητική βαθμίδα από την οποία λαμβάνονται οι αποφάσεις για ολόκληρο το αστικό συγκρότημα μιας μητροπολιτικής περιοχής καθόσον απαιτείται μια ενιαία και σφαιρική αντιμετώπιση ιδιαίτερα στους τομείς: • Οικονομικής Ανάπτυξης • Χωρικού Σχεδιασμού • Κοινωνικής Πολιτικής • Περιβάλλοντος • Μεταφορών • Πολιτικής Προστασίας και Ασφάλειας Ο Οργανισμός Ρυθμιστικού αποτελεί εποπτευόμενο φορέα του ΥΠΕΚΑ και άρα της Κεντρικής Διοίκησης. Υπάρχει ζήτημα επικάλυψης ή άλλως ξεκαθαρίσματος

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

αρμοδιοτήτων σε σχέση με τη νέα διοικητική δομή της χώρας. Για παράδειγμα τι κάνει η ΠΚΜ, τι κάνει η Αποκεντρωμένη, τι κάνει η Μητροπολιτική Ενότητα και τι κάνει ο ΟΡΘΕ. Επίσης ενώ περιγράφονται στο υφιστάμενο μετά Καλλικράτη θεσμικό πλαίσιο κάποιες αρμοδιότητες ανάλογες για υπηρεσίες της Αιρετής και Κρατικής Περιφέρειας αλλά και της Γεν. Γραμματείας Μακεδονίας –Θράκης του Υπ. Περιφερειακής Ανάπτυξης δεν είναι γνωστός ο ρόλος του ΟΡΘΕ και η σχέση του με τους άλλους φορείς-επίπεδα Διοίκησης. Ένα άλλο θέμα που δεν διευκρινίζεται είναι το εύρος, η ένταση και η γεωγραφική διάσταση των αρμοδιοτήτων του ΟΡΘΕ δηλ. ποιες αρμοδιότητες και που τις ασκεί, δηλ. σε όλη την περιοχή εφαρμογής του νέου ΡΣΘ ασκεί με τον ίδιο τρόπο τις ίδιες αρμοδιότητες ή θα υπάρξουν διαφοροποιήσεις στην άσκηση αυτή θεματικές ή γεωγραφικές. Με βάση και τα όσα επισημάναμε στην αποτίμηση λειτουργίας του ΟΡΘΕ, εκτιμούμε ότι χωρίς τις απαραίτητες δομικές αλλαγές στο θεσμικό και διοικητικό πλαίσιο, δε φαίνεται ρεαλιστικό ότι ο Οργανισμός θα είναι σε θέση να λειτουργεί αποτελεσματικά. Πόσο μάλλον να αξιοποιήσει την πρόταση για διεύρυνση των ορίων ευθύνης του.

Οριστικοποίηση ορίων περιοχής ευθύνης Επειδή τα όρια, η δομή και οι αρμοδιό-

τητες του Ρ.Σ. αποτελούν ένα αλληλοεξαρτώμενο σύνολο, παρόλο που η διαβούλευση για τα όρια ολοκληρώθηκε στο α΄ στάδιο της μελέτης, θα πρέπει σαφώς να επανεξετασθούν, προκειμένου να μην επαναληφθούν οι στρεβλώσεις των προηγούμενων χρόνων και να υπάρξει εγγύηση για την ανάπτυξη της περιοχής σύμφωνη με τις σύγχρονες αρχές της αειφορίας. Θεωρούμε ότι οποιαδήποτε συζήτηση για τα όρια ευθύνης του Ρ.Σ. θα πρέπει να συσχετισθεί με ένα νέο θεσμικό πλαίσιο που να προάγει την ουσιαστική αποκέντρωση, τον σχεδιασμό όχι σαν τεχνοκρατική-γραφειοκρατική διαδικασία αλλά με κοινωνική συμμετοχή, διαφάνεια και έλεγχο για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.

Το Ρυθμιστικό σχέδιο στην εποχή του μνημονίου Τα παραπάνω αποτελούν το σημαντικότερο τμήμα της πρότασης που κατέθεσε ο ΣΥΡΙΖΑ στη διαβούλευση για το νέο ΡΣΘ, το Μάϊο του 2011 και εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα .Να σημειώσουμε ότι ήταν η μοναδική συμβολή κόμματος σε μια αισθητά περιορισμένη συμμετοχή όπου απουσίαζαν χαρακτηριστικά οι εκτός Θεσσαλονίκης φορείς. Έκτοτε η λαίλαπα του μνημονίου δεν επέτρεψε τη διεύρυνση και τη συνέχιση της διαβούλευσης, ενώ η τελική μορφή του σχεδίου νόμου κατετέθη το Σεπτέμβρη του 2013 με αρκετές αλλαγές από το αρχικό. Επισημαίνεται ακόμη,

ότι δεν φαίνεται καμία συσχέτιση του υπό αναθεώρηση Περιφερειακού ΠΧΣΚεντρ. Μακ. με το ΡΣΘ. Δυόμιση χρόνια μετά οι ολέθριες επιπτώσεις του μνημονίου ήταν καταλυτικές για την αλλαγή του σκηνικού σε όλα τα επίπεδα. Η επίθεση στο δημόσιο χώρο, οι fast track διαδικασίες που καταλύουν τις θεσμικές κατακτήσεις του χωρικού και περιβαλλοντικού σχεδιασμού, η διάλυση της δημόσιας διοίκησης και ο στραγγαλισμός της τοπικής αυτοδιοίκησης με την εφαρμογή του Καλλικράτη, η αποβιομηχάνιση, η οικονομική κατάρρευση και η ανθρωπιστική κρίση. Το ζήτημα λοιπόν του ΡΣΘ συνδέεται άρρηκτα με τον φορέα υλοποίησής του και τη συνάρθρωση του με τα άλλα επίπεδα σχεδιασμού και διοίκησης Τα συγκεκριμένα σενάρια, όπως τίθενται από διάφορες πλευρές είναι: κατάργηση του ΟΡΘΕ και αντικατάστασή του από ένα γραφείο, ενός τμήματος μιας υποδιεύθυνσης του ΥΠΕΚΑ. ή ένταξή του στην Αποκεντρωμένη διοίκηση ή στην αιρετή Περιφέρεια. Σε μια άλλη πολιτική συγκυρία, που είναι υπό διαμόρφωση, και θα αποτυπώνει άλλους συσχετισμούς πολιτικής δύναμης στο κράτος αλλά και μεταξύ κεντρικού κράτους και περιφέρειας, απαιτείται ριζική διοικητική αναδιάρθρωση (κατάργηση Αποκεντρωμένης διοίκησης και μεταφορά των αρμοδιοτήτων της στην αιρετή Περιφέρεια, κατάργηση Καλλικράτη και αναδιαμόρφωση της αυτοδιοίκησης, κατάργηση Υπ.Μακεδονίας –Θράκης, αποσαφήνιση θεσμικών, διοικη-

05

τικών, χωρικών αρμοδιοτήτων, οριζόντιος και κάθετος συντονισμός κρατικών δομών και κοινωνίας) που να διασφαλίζει την υλοποίηση του οποιουδήποτε σχεδιασμού και να δίνει δυνατότητες ουσιαστικής κοινωνικής συμμετοχής και ελέγχου. Όσο αφορά το περιεχόμενο των μέτρων, προγραμμάτων και παρεμβάσεων του Ρ.Σ.Θ. είναι προφανής η ανάγκη για αλλαγή προτεραιοτήτων στις διαφορετικές σημερινές συνθήκες, αφού πρώτα καταγραφεί η σημερινή κατάσταση και αρθούν τα πρόσφατα νομοτεχνικά εργαλεία ταχείας χωροθέτησης και οι περιβαλλοντοκτόνοι νόμοι. Όλα αυτά μόνο μια κυβέρνηση της αριστεράς με κορμό το ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να τα υλοποιήσει γιατί δεν δεσμεύεται από πελατειακές εξαρτήσεις, έχει μια διαφορετική αντίληψη για το μετασχηματισμό του Κράτους και μπορεί να εκφράσει τις κοινωνικές ανάγκες μέσα από ένα στρατηγικό χωρικό και περιβαλλοντικό σχεδιασμό δημοκρατικό, διαφανή και αποτελεσματικό. ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Μέλος γραμματείας τμήματος Οικολογίας-Περιβάλλοντος ΣΥΡΙΖΑ



06

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

οπτική για τα επόμενα δέκα χρόνια. Συνεπώς είναι εύλογη η απαίτηση του κόσμου: “Δείξτε μας τα έσοδα και τα οφέλη από τις εξορύξεις για την τοπική κοινωνία. Δείξτε μας κάτι πέρα από τις δωροδοκίες!” Γ.Β.: Μπορείς να μας περιγράψεις λίγο περισσότερο τις πρακτικές του κράτους για τη στήριξη του εξορυκτικού πλάνου; Πως έκτισε τις κοινωνικές συμμαχίες του και ποιές οι σχέσεις με τους ιδιώτες επενδυτές της καναδικής Gabriel Resources;

συνέντευξη με την ερευνήτρια Irina Velicu για την εξόρυξη χρυσού στη Rosia Montana, Ρουμανία Στην περιοχή της Rosia Montana στη Ρουμανία εδώ και 14 χρόνια οι κάτοικοι δίνουν μια σκληρή μάχη ενάντια στις εξορύξεις χρυσού που σχεδιάζει η (επίσης) καναδική εταιρεία Gabriel Resources. Τους τελευταίους τρεις μήνες μάλιστα υπήρξαν οι σημαντικότερες κινητοποιήσεις στη μετα-κομμουνιστική Ρουμανία με χιλιάδες πολίτες στους δρόμους των μεγάλων πόλεων να υποστηρίζουν τον αγώνα των κατοίκων της Rosia Montana. Μετά την ισχυρή πίεση του κινήματος η αρμόδια επιτροπή της ρουμανικής βουλής αρχικά (Νοέμβριος 2013) απέρριψε το νομοσχέδιο για τη δημιουργία του ορυχείου χρυσού. Το θέμα φυσικά δεν έχει κλείσει καθώς η εταιρεία πιέζει για να επανέλθει το ζήτημα στην ολομέλεια της βουλής. Για το θέμα αλλά και για τα κοινά ερωτήματα με τα αντι-εξορυκτικά κινήματα ανά τον κόσμο (και στη Χαλκιδική) συνομιλήσαμε με την ρουμάνα ακτιβίστρια, ακαδημαϊκό και ερευνήτρια πολιτικής οικολογίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης Irina Velicu που μελετά το θέμα τα τελευταία έξι χρόνια. Τη συνέντευξη πήρε ο Γιώργος Βελεγράκης

Γιώργος Βελεγράκης (Γ.Β.): Από τον προηγούμενο Σεπτέμβρη και μετά παρατηρούμε πολύ σημαντικές κινητοποιήσεις στη Ρουμανία ενάντια στα έργα εξορύξεων στην περιοχή της Rosia Montana. Μπορείς να μας περιγράψεις την κατάσταση; Ποια τα σχέδια και τι απαιτεί ο κόσμος που αντιδρά; Irina Velicu (I.V.): Σε αυτές τις κινητοποιήσεις συμμετείχαν πάνω από 20000 κόσμου, νούμερα πρωτοφανή για τη μετακομμουνιστική Ρουμανία. Ποτέ δεν είχαμε τόσο κόσμο στο δρόμο για οποιοδήποτε θέμα μετά το 1989. Πολλά έχουν γραφτεί για τα σχέδια της καναδικής εταιρείας Gabriel Resources: εξορύξεις 300 τόνων χρυσού και άλλων μεταλλευμάτων, ανοικτή εξόρυξη (open pit) με χρήση κυανίου για 15

χρόνια, μερικές εκατοντάδες θέσεις εργασίας ή ίσως και χιλιάδες... Αυτοί οι αριθμοί αλλάζουν συνεχώς και έτσι δεν υπάρχει αξιοπιστία, εκτός από τις φανταχτερές διαφημίσεις χιλιάδων ευρώ της εταιρείας για το τι έχει κάνει, για την αγορά «χώρου και χρόνου» και την πώληση ονείρων για “πρόοδο”. Τώρα, η εταιρεία απειλεί την κυβέρνηση με προσφυγή στη δικαιοσύνη. Αν το σχέδιο τους δεν εγκριθεί από τη βουλή απαιτούν αποζημίωση για τις οικονομικές ζημιές τους. Πρόκειται για αστείο: έβγαλαν πολλά χρήματα μόνο από τα κερδοσκοπικά παιχνίδια για την ποσότητα χρυσού της περιοχής, δωροδόκησαν πολιτικούς και άλλους επαγγελματίες για την προώθηση των έργων και τώρα ζητούν και αποζημίωση. Την ίδια στιγμή που για την περιοχή έχει αποφασιστεί η “μονοκαλλιέργεια των εξορύξεων” ως η μόνο αναπτυξιακή προ-

I.V.: Πριν απ’ όλα να σημειώσουμε ότι στην κορυφή της πολυεθνικής Gabriel Resources βρίσκεται ο Ρουμάνος Trabk Timis o οποίος ήδη από τη δεκαετία του ’90 είχε θέσει ως στόχο την εξόρυξη χρυσού στη Rosia Montana. Όταν στο τέλος της δεκαετίας του ‘90 λοιπόν, η εταιρεία ανακοίνωσε το σχέδιο της για εξορύξεις στην περιοχή, πολύς κόσμος είδε θετικά την επένδυση κυρίως λόγω των υποσχόμενων θέσεων εργασίας. Παράλληλα την ίδια περίοδο, η περιοχή κηρύχθηκε επισήμως βιομηχανική αποκλείοντας οποιαδήποτε άλλη αναπτυξιακή προοπτική και παραγωγική δραστηριότητα. Οι κάτοικοι όταν ακόμα προσπάθησαν να φτιάξουν επιχειρήσεις στην περιοχή (π.χ. αγροτικές, τουριστικές) η εταιρεία τους μπλόκαρε ενισχύοντας τη φτωχοποίηση του πληθυσμού. Αυτά ήταν τα πρώτα βήματα και τότε η κυβέρνηση (και μέσω της σιωπής της) αρνήθηκε να αντιμετωπίσει το θέμα. Οι κάτοικοι είναι σήμερα όμως, ακόμα πιο θυμωμένοι. Οι διαμαρτυρίες του 2012, μπορεί να έφεραν στην εξουσία το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, το ίδιο όμως δεν τήρησε τις προεκλογικές υποσχέσεις του και επανα-προώθησε το έργο. Η αλλαγή που η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση υποσχέθηκε, δεν ήρθε ποτέ. Ο πρωθυπουργός Ponta ζήτησε από το κοινοβούλιο να ψηφίσει υπέρ του ειδικού νόμου για τις εξορύξεις λόγω “εθνικού συμφέροντος”. Και εδώ είναι που έχουμε “κολλήσει” με αυτή τη ψευδεπίγραφη αντιπροσωπευτική δημοκρατία: Το κοινοβούλιο θα ψηφίσει ενάντια στη θέληση της πλειονότητας των πολιτών! Γ.Β.: Βέβαια το κίνημα έχει χτίσει τις δικές του κοινωνικές συμμαχίες. Πώς καταφέρατε να οικοδομήσετε έναν πανεθνικό αγώνα υποστήριξης στη Rosia Montana που κατέληξε στις κινητοποιήσεις σε όλη τη Ρουμανία τον προηγούμενο Σεπτέμβρη; Ι.V.: Το 2002 μόλις 300 οικογένειες στη Rosia Montana δημιούργησαν την πρωτοβουλία Alburnus Maior. Ο αγώνας στηρίχθηκε στην αρχή στη “στόμα με στόμα” ενημέρωση και σε καμπάνιες στο διαδίκτυο. Σταδιακά και με πολλή δουλειά η πρωτο-

βουλία υποστηρίχθηκε από ένα μεγάλο δίκτυο ακτιβιστών και φορέων σε όλο τον κόσμο: από την Greenpeace και το Mining Watch μέχρι το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και τη Παγκόσμια Τράπεζα. Οι τωρινές κινητοποιήσεις σε όλη τη Ρουμανία είναι αποτέλεσμα ενός συνεχούς αγώνα των κατοίκων της Rosia Montana τα τελευταία 14 χρόνια. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι χωρίς την επίμονη δουλειά αυτών των ανθρώπων, οι κινητοποιήσεις σήμερα δεν θα ήταν δυνατές. Οι κάτοικοι της Rosia Montana είχαν το θάρρος να βγουν μπροστά και να δείξουν ότι το έργο αυτό αντικατοπτρίζει μια ολόκληρη σειρά διεφθαρμένων πρακτικών που συμβαίνουν όχι μόνο στη Ρουμανία, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο, ως μέρος των πρακτικών της καπιταλιστικής οικονομίας. Είναι πολύ σημαντικό να υπογραμμίζουμε αυτό το δομικό συστατικό του προβλήματος, διότι σήμερα στη Ρουμανία κάποιοι επιμένουν να υποστηρίζουν ότι η διαμαρτυρία δεν είναι για την οικολογία, την τοπική ανάπτυξη ή τις διαρθρωτικές ανισότητες, αλλά απλώς ενάντια σε μια διεφθαρμένη κυβέρνηση. Δεν μπορούμε όμως να κατανοήσουμε τις κινητοποιήσεις αν δεν δούμε τη μεγάλη εικόνα. Το πρόβλημα στη Rosia Montana δεν αφορά μόνο το ζήτημα της διαφθοράς που μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με τη διενέργεια εκλογών και την αλλαγή της κυβέρνησης. Το ζήτημα είναι βαθύτερο. Φυσικά, τα μεγάλα ΜΜΕ εξακολουθούν να αναφέρουν ότι αυτές οι διαμαρτυρίες αφορούν μερικούς εκατοντάδες χίπηδες και οικοτρομοκράτες. Σε συμφωνία με την εταιρεία παρουσιάζουν τους ακτιβιστές ως μεμονωμένες φωνές σε μια προσπάθεια να “απονομιμοποιήσουν” το ισχυρά αντισυστημικό τους μήνυμα. Όμως το μήνυμα της Alburnus Maior είναι σαφές: “το κίνημα όχι μόνο δεν θέλει να διαπραγματευτεί με διεφθαρμένους πολιτικούς αλλά δεν διαπραγματεύεται τη ζωή των κατοίκων. Οι εξορύξεις δεν πρέπει να γίνουν!”. Γ.Β.: Ποια είναι η απάντηση σας στις υποσχέσεις της εταιρείας για θέσεις εργασίας; Ι.V.: Οι κάτοικοι της περιοχής σταδιακά κατάλαβαν ότι ο υποσχόμενος αριθμός θέσεων εργασίας ήταν απλά ψεύτικος. Οι πραγματικές θέσεις εργασίας είναι πολύ λίγες και σε μόνιμο καθεστώς τρομοκρατίας. Την ίδια στιγμή, βέβαια, η πλειοψηφία των κατοίκων έχει ήδη εγκαταλείψει την περιοχή πουλώντας τη γη τους. Από τις 800 οικογένειες της Rosia Montana, σήμερα μένουν στη περιοχή μόλις 100. Όπως όμως εύστοχα αναφέρει ο Eugen David από την Alburnus Maior “η Rosia Montana σταδιακά κατοικείται από νέους ανθρώπους που αγαπούν την περιοχή και θέλουν να την προστατεύσουν. Χιλιάδες κόσμου από όλη

O

τη Ρουμανία επισκέπτονται ή και μένουν πλέον στην περιοχή και προσπαθούν να αναδείξουν όλο τον πολιτισμικό και φυσικό της πλούτο”. Είναι συμβολικά εκπληκτικό, διότι το 2007, όταν για πρώτη φορά επισκέφθηκα την περιοχή, το αίσθημα των κατοίκων της κοινότητας ήταν ότι παρέμεναν μόνοι, χωρίς συμμαχίες και με έναν πολύ δυνατό αντίπαλο. Αλλά τώρα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι αυτή η εταιρεία δεν είναι ένας πανίσχυρος αντίπαλος, αλλά μια παρωδία που χρησιμοποιεί τα χρήματα της μόνο για εξαγορά των πολιτικών και καμία πραγματική επένδυση στον τόπο. Οι διαδηλωτές σήμερα στους δρόμους φωνάζουν «Η εταιρεία δεν θα πρέπει να υποκαταστήσει τη νομοθεσία!” ή “Δεν θέλουμε να είμαστε σκλάβοι!”, συνθήματα που δείχνουν την αντίληψη που έχει ο κόσμος για τα έργα, για τις υποσχόμενες θέσεις εργασίας αλλά και για το διεφθαρμένο σύστημα ευρύτερα. Υπάρχει σαφής στροφή προς ριζοσπαστικές ιδέες, νέες πρακτικές και εναλλακτικά μοντέλα που θέτουν τον κόσμο σε κίνηση και τον απεγκλωβίζουν από τα δεσμά μιας διεφθαρμένης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Γ.Β.: Και όσον αφορά το ζήτημα της τοπικής ανάπτυξης; Ι.V.: Η Rosia Montana όπως και πολλά άλλα μέρη στη Ρουμανία έχει σημαντικές τουριστικές δυνατότητες. Το ζητούμενο όμως δεν είναι η ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας στον αντίποδα των εξορύξεων. Πρόκειται για ένα πιο βαθύ ζήτημα που καταλήγει στο σημαντικό ερώτημα για τη κυβέρνηση: τί είδους οικονομία και ανάπτυξη θέλει για τη χώρα; Τις τελευταίες ημέρες ο πρωθυπουργός Ponta βγαίνει στα ΜΜΕ και υποστηρίζει ότι η Ρουμανία θέλει τις εξορυκτικές βιομηχανίες για την ανάπτυξη της. Αλλά ξέχασε ότι οι Ρουμάνοι δεν θέλουν απαραίτητα αυτή τη μορφή ανάπτυξης. Και πολύ περισσότερο ο πρωθυπουργός φαίνεται να αγνοεί ποια είναι τα πραγματικά οφέλη στην τοπική αλλά και εθνική οικονομία από αυτές τις επενδύσεις. Ας κοιτάξουμε τη Λατινική Αμερική των προηγούμενων δεκαετιών. Η μεγάλη πλειονότητα του κόσμου καταστρέφεται από αυτές τις «αναπτυξιακές» πολιτικές την ώρα που οι ελίτ κερδίζουν όλο και περισσότερο χρήμα και εξουσία. Υπάρχει μια όλο και μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ των ελίτ και του τοπικού πληθυσμού και στη Rosia Montana. Ένα περιστατικό είναι χαρακτηριστικό: Κάποιοι πολιτικοί επισκέφτηκαν την περιοχή της Rosia Montana για να μάθουν γιατί αντιδρούν οι κάτοικοι. Όταν συνάντησαν τη πρωτοβουλία, τους προσέβαλαν λέγοντας τους ότι δεν ήταν κατάλληλα ενδεδυμένοι για αυτή τη συνάντηση! Ξεκάθαρη αλαζονεία και μια αδυναμία να

07

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

καταλάβουν τη ζωή αυτών των κατοίκων που παλεύουν καθημερινά σε δύσκολες συνθήκες, από την αγροτική εργασία μέχρι το κίνημα και τις κινητοποιήσεις. Γ.Β.: Τέλος, γνωρίζεις φαντάζομαι ότι οι κάτοικοι της Χαλκιδικής στην Ελλάδα δίνουν έναν παρόμοιο αγώνα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στην περιοχή τους. Πιστεύεις ότι υπάρχει ανάγκη για αλληλεγγύη και υποστήριξη μεταξύ των αντι-εξορυκτικών κινημάτων σε όλο τον κόσμο; Πώς μπορούν να επιτευχθούν; I.V.: Απολύτως. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει ήδη σε κάποιο βαθμό, αλλά δεν αρκεί να μείνει μεταξύ ακτιβιστών. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε παγκόσμια είναι να κοινοποιήσουμε τα αιτήματα μας και να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα του κόσμου. Θαυμάζω την προσπάθεια των ακτιβιστών στη Rosia Montana επειδή πάντα προσπαθούν να μεταφράσει στην αγγλική γλώσσα όλα τα δελτία τύπου τους, τα άρθρα τους κλπ. προκειμένου να ενημερώσουν όλο τον κόσμο για το κίνημα τους. Όπου αυτό δεν γίνεται, π.χ. στη Βουλγαρία, ο αγώνας στερείται παγκόσμιας απήχησης. Νομίζω ότι μια ισχυρή εκστρατεία παγκόσμιας πληροφόρησης πρέπει να είναι το βασικό μας καθήκον και να περιλαμβάνει πολλές και διαφορετικές κοινωνικές ομάδες: ακτιβιστές/ερευνητές/καλλιτέχνες/διανοούμενες/ πολιτικούς κλπ. Πρέπει εκατοντάδες κόσμου να παράγουν και να διαδίδουν την

πληροφόρηση για το τι συμβαίνει. Θυμάμαι μια πολύ σημαντική διαμαρτυρία που έγινε όταν κάτοικοι της Rosia Montana επισκέφτηκαν τα κεντρικά γραφεία της Alianz στη Γερμάνια, διαδήλωσαν ντυμένοι ως “μελλοντικοί νεκροί”, απαίτη-

σαν από την εταιρεία να μην υποστηρίξει τα έργα της Gabriel Resources και το πέτυχαν! Η διεθνής αλληλεγγύη και κοινή δράση είναι αναγκαία καθώς η απειλή και η πρακτική των αντιπάλων είναι πραγματικά διεθνής.

Νίκη του κινήματος ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στη Γαλικία της Ισπανίας! Στα μέσα Οκτωβρίου η περιφερειακή κυβέρνηση της Γαλικίας στην Ισπανία ανακοίνωσε ότι ακυρώνει την άδεια για δημιουργία μεταλλείου χρυσού στο Corcoesto. Αυτή η απόφαση είναι αποτέλεσμα μιας σημαντική κινητοποίησης των κατοίκων της περιοχής τον τελευταίο τουλάχιστον χρόνο που δυνάμωνε συνεχώς και κινητοποίησε το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου. Τα μεταλλεία Corcoesto θα κάλυπταν μια περιοχή 774 στρεμμάτων στα βορειοδυτικά της Ισπανίας, περίπου 35 χλμ από την πόλη της Λα Κορούνια στην αυτόνομη κοινότητα της Γαλικίας. Το έργο περιλάμβανε επιφανειακή εξόρυξη (open pit) με στόχο τη λειτουργία για 13 χρόνια και την εξόρυξη συνολικά 1 095 000 ουγκιών χρύσου και τη δημιουργία 271 άμεσων θέσεων εργασίας. Η εταιρεία πίσω από το είναι η καναδική (όπως πάντα) Edgewater Exploration η οποία κατέχει εκτός των άλλων το σημαντικό ορυχείο Tapia στην Αστούρια της Ισπανία και το μεγάλο ορυχείο Enchi στη Γκάνα. Η εταιρεία ήδη από το 2010 είχε θέσει ως στόχο την περιοχή της Γαλικίας ερχόμενη σε απευθείας συμφωνίες με την κεντρική κυβέρνηση της Ισπανίας και την περιφερειακή της Γαλικίας. Η τελευταία μόλις πριν ένα χρόνο θεώρησε την επένδυση στρατηγικής σημασίας και συμφώνησε με τα επιχειρήματα της εταιρείας για ανάπτυξη και θέσεις εργασίας (όπως πάντα). Από τη πλευρά του το κίνημα καθ’ όλο το 2013 κινητοποίησε το μεγαλύτερο κομμάτι του κόσμου, διάφορων επιστημόνων και πολλών περιβαλλοντικών οργανώσεων ενάντια στα έργα. Συγκεντρώθηκαν 230 000 υπογραφές κατοίκων, 200 υπογραφές επιστημονικών φορέων ενώ παράλληλα στην περιοχή πραγματοποιήθηκαν πολύμορφες δράσεις από διαμαρτυρίες μέχρι πολιτιστικά και μουσικά φεστιβάλ. Τελικά η περιφερειακή κυβέρνηση της Γαλικίας αναγκάστηκε να αναδιπλωθεί τον προηγούμενο Οκτώβρη και να ακυρώσει προσωρινά την αδειοδότηση του έργου. Η εταιρεία σίγουρα ετοιμάζει δεύτερο γύρο (δικαστικών) μαχών αλλά απέναντι της έχει πλέον ένα οργανωμένο κοινωνικό κίνημα. Γ.Β.



O

08

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ: δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο η τέχνη του «επιχειρείν» χθες, σήμερα, αύριο Όταν πριν από μερικά χρόνια ξεκινήσαμε ένα αγώνα για τη ρύπανση του Κορινθιακού από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες του Μυτιληναίου, αρχίσαμε να καταγράφουμε με πόσους διαφορετικούς τρόπους πριμοδοτούνταν από όλους εμάς. Εντωμεταξύ μπήκαμε στην κρίση και τα μνημόνια, αλλά ποτέ δεν σταματήσαμε να επιδοτούμε αδρά τον όμιλο, που χρόνο με το χρόνο ανακοινώνει ολοένα και μεγαλύτερα κέρδη. Τελευταίο επεισόδιο επί Στουρνάρα: η απόφαση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας που ορίζει ότι ο Μυτιληναίος αγοράζει ρεύμα σε τιμή που αντιστοιχεί περίπου στο 50% του κόστους που το παράγει η ΔΕΗ και μάλιστα αναδρομικά. Τα ποσά είναι ιλιγγιώδη, αφού η κατανάλωση του Αλουμινίου ΑΕ αντιστοιχεί σε πάνω από 5% της συνολικής κατανάλωσης της χώρας. Αλλά ας δούμε την ιστορία από την αρχή, για να διαπιστώσουμε πόσο εύκολο είναι να πλουτίζεις, όταν όλα συνωμοτούν για το καταφέρεις.

- Το 2008, έληξε η «αποικιακή» σύμβαση που είχε εξασφαλίσει η ΠΕΣΙΝΕ το 1967, με την οποία το Αλουμίνιο πλήρωνε το ρεύμα κάτω του κόστους. Λίγα χρόνια πριν, επί Τσοχατζόπουλου, ο νέος ιδιοκτήτης πήρε δημόσια χρηματοδότηση για την κατασκευή μονάδας ηλεκτροπαραγωγής με φυσικό αέριο από την οποία υποτίθεται ότι θα έπαιρνε ρεύμα το Αλουνίνιο. Και όχι μόνο: με 100% δημόσια χρηματοδότηση κατασκευάστηκε από την ίδια την Πολιτεία, ο αγωγός φυσικού αερίου μήκους πολλών χλμ, που ως σήμερα τροφοδοτεί αποκλειστικά τον Μυτιληναίο. Παράλληλα ο όμιλος απέκτησε το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τις εγκαταστάσεις στη Ρεβυθούσα οι οποίες (τι παράξενο) έχουν γίνει με δημόσια χρηματοδότηση.

- Ωστόσο όταν η μονάδα ηλεκτροπαραγωγής φτιάχτηκε, ο Υπ. Ανάπτυξης Φώλιας το 2008 μετέτρεψε την άδεια της ώστε το ρεύμα που παράγει αντί να το δίνει στο Αλουμίνιο να ….το πουλάει στη ΔΕΗ. Ως και 2,5 φορές ακριβότερα από την τιμή που συνέχιζε να το αγοράζει από τη ΔΕΗ για το Αλουμίνιο. Και επειδή η «αποικιακή» σύμβαση έληξε, η ΔΕΗ ζήτησε να αναπροσαρμόσει τα δικά της τιμολόγια.

- Συνέπεια της ….παράλογης αυτής αξίωσης της ΔΕΗ ήταν ότι το μεν Αλουμίνιο συνέχισε να καταναλώνει, ο δε Μυτιληναίος σταμάτησε να πληρώνει. Ομοίως η μονάδα ηλεκτροπαραγωγής συνέχισε να καταναλώνει φυσικό αέριο, αλλά δεν πλήρωνε τη Δημόσια Επιχείρηση Αερίου (ΔΕΠΑ). Οι μόνοι που δεν σταμάτησαν να πληρώνουν ξέρουμε ποιοι είναι. Τον Αύγουστο του 2010 κουρεύτηκε το χρέος του Αλουμινίου με ζημία της ΔΕΗ. Το Αλουμίνιο συνέχισε να μην πληρώνει. Και καλά έκανε, αφού με την πρόσφατη απόφαση της ΡΑΕ και την αναδρομική της ισχύ, σβήστηκε όλο το χρέος και ησυχάσαμε. Το 2011 η χώρα καταδικάσθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για παράνομη κρατική ενίσχυση υπέρ της ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΝ ΑΕ, Το 2011, με ρύθμιση Παπακωνσταντίνου, η μονάδα ηλεκτροπαραγωγής που καίει φυσικό αέριο, βαφτίστηκε παραγωγός …. ΑΠΕ ώστε να μπορεί να πουλάει το ρεύμα που παράγει σε τιμή πλέον (υπερ)τριπλάσια από αυτή που το αγοράζει. Σε 170 εκατ. το χρόνο υπολογίζονται οι επιδοτήσεις Μυτιληναί-

ου μόνο από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Όσοι αναρωτιέστε με ποιο τρόπο η κερδοφόρα μέχρι πριν από λίγα χρόνια ΔΕΗ, έγινε παθητική παρά την αλματώδη αύξηση των τιμολογίων που πληρώνουμε, έχετε ένα μέρος της απάντησης. Όπως και για τις δημόσιες επιχειρήσεις αερίου ( ΔΕΠΑ/ΔΕΣΦΑ). Παράλληλα στο ευνοϊκό πλαίσιο της ιδιωτικοποίησης του τομέα της ενέργειας και της διάλυσης της ΔΕΗ, ο Μυτιληναίος κατασκεύασε μια δεύτερη μονάδα με φυσικό αέριο και ζήτησε μια τρίτη με καύσιμο λιθάνθρακα που ανεστάλη λόγω και των τοπικών αντιδράσεων που αγκάλιασαν ολόκληρο τον Κορινθιακό. Ψιλά γράμματα: η έκταση που χρησιμοποιείται για όλα τα παραπάνω έχει απαλλοτριωθεί από το ελληνικό δημόσιο αποκλειστικά για το εργοστάσιο του Αλουμινίου. Και άλλα ψιλά γράμματα: για την πρώτη ύλη, τον βωξίτη, που εξορύσσουν καταστρέφοντας τα γύρω βουνά, το δημόσιο δεν παίρνει τίποτε. Στα παραπάνω χατίρια, να προσθέσουμε ότι στο Αλουμίνιο (ένα από τους μεγαλύτερους παραγωγούς αέριων ρύπων και αποβλήτων) έχει παραχωρηθεί ως δωρεάν χαβούζα η …θάλασσα. Επί 40 και πλέον χρόνια έριχναν ανενόχλητοι και χωρίς άδεια, εκατομμύρια τόνους κόκκινης λάσπης που απλώθηκαν στο βυθό του Κορινθιακού και έφθασαν μέχρι την Πελοπόννησο. Τα τελευταία χρόνια λόγω των αγώνων που δόθηκαν με συνέπεια από λίγους ανθρώπους αλλά που κατάφεραν να έχουν σημαντική απήχηση στην ευρύτερη της περιοχής κοινή γνώμη, ο επιχειρηματίας άρχισε να εναποθέτει την κόκκινη λάσπη πίσω από το εργοστάσιο. Δεν έχει αποσυρθεί βεβαίως ο αγωγός που την έριχνε στη θάλασσα, παρά τα αιτήματά μας. Στη θάλασσα επίσης συνεχίζει να απορρίπτει το υγρό απόβλητο από την αφυδάτωση της κόκκινης λάσπης (!). Φυσικά, παρά τα μεγάλα κέρδη, το Αλουμίνιο ΑΕ βρίσκεται σε διαμάχη με τους εργαζόμενους στους οποίους επιβάλλει συνεχείς περικοπές, με βάση τους νόμους του μνημονίου. Κατά τα λοιπά, το σωματείο ξιφουλκεί υπέρ του εργοδότη όποτε υπάρχουν αντιδράσεις είτε για τις σκανδαλώδεις ρυθμίσεις, είτε για τα περιβαλλοντικά θέματα. Ο επιχειρηματίας επηρεάζει μέσω των θέσεων εργασίας, των συνδικαλιστών, των εξωτερικών εργολαβιών, των χορηγιών, ολόκληρο το κοινωνικό και πολιτικό φάσμα: σε άμεση ή έμμεση επιρροή βρίσκονται σύλλογοι, δήμαρχοι και περιφερειάρχες, βουλευτές και ΜΜΕ. Όσο και αν ψάξετε στις δεκάδες κοινοβουλευτικές ερωτήσεις που έχουν υποβληθεί κατά καιρούς για τις δραστηριότητες Μυτιληναίου και τοπικών συνεργατών του, δεν θα βρείτε ούτε μια που να υπογράφεται από τοπικό βουλευτή. Σε όλα αυτά τα χρόνια ελάχιστες φωνές αμφισβήτησαν έμπρακτα την παντοκρατορία, βρήκαν ελάχιστους τοπικούς συμμάχους και πλήθος εχθρούς. Συνοψίζοντας: σχεδόν δωρεάν πρώτες ύλες και ρεύμα, αθρόες επιδοτήσεις, δωρεάν υποδομές, χαμηλότερο εργατικό κόστος, διαρκείς ευνοϊκές ρυθμίσεις, πολιτική και κοινωνική συναίνεση. Όλα αυτά από μια μόνο από τις δραστηριότητες, ενός μόνο επιχειρηματικού ομίλου. Δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο. ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΠΑΝΟΥΔΗ ΛΟΥΚΑΣ ΣΑΜΟΥΗΛ

ΡΑΕ με…«αλουμίνιο» Κατά τις πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου με έκπληξη πληροφορηθήκαμε την απόφαση της μόνιμης επιτροπής διαιτησίας της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας υπέρ της Αλουμίνιον της Ελλάδας (Όμιλος Μυτιληναίου) και κατά της ΔΕΗ, με αποτέλεσμα η τελευταία να ζημιώνεται κατά 109 εκ. ευρώ! Την τελευταία πενταετία η προσωρινή τιμή στην οποία διέθετε η ΔΕΗ το ρεύμα στην «Αλουμίνιον» ήταν περίπου 43 ευρώ/MWh, ενώ η μέση τιμή του ρεύματος για τις βιομηχανίες που είναι συνδεδεμένες στην υψηλή τάση υπολογίζεται γύρω στα 70 ευρώ/MWh. Την ίδια ώρα η ΔΕΗ αναγκάζεται να αγοράζει από τις μονάδες παραγωγής ρεύματος που κατέχει ο Μυτιληναίος, κοντά στα 70 ευρώ τη MWh από τη μονάδα συνδυασμένου κύκλου και πάνω από 90 ευρώ από τη μονάδα συμπαραγωγής. Αυτή η πρώτη απόφαση της ΡΑΕ όπως ήταν φυσικό έφερε αναπόφευκτα τη ΔΕΗ στη θέση να ζητήσει τη διαιτησία η οποία και αποφάνθηκε στις αρχές Νοέμβρη. Η ΔΕΗ το 2010 είχε κέρδη 558 εκατ. ευρώ, αλλά χάρη σε αυτά τα υποχρεωτικά «δώρα» και ενώ τα τελευταία χρόνια, με τη μείωση προσωπικού, οι δαπάνες μισθοδοσίας μειώθηκαν κατά 693 εκατ. ευρώ, οδηγήθηκε το 2011 σε ζημίες ύψους 149 εκατ. ευρώ και το πρώτο τρίμηνο του 2012 σε ζημίες ύψους 1,4 εκατ. ευρώ. Όλη αυτή η ζημιά όπως είναι φυσικό μετακυλίεται στον καταναλωτή μέσω των τιμολογίων, σε μια εποχή όπου οι λογαριασμοί της ΔΕΗ έχουν αυξηθεί πάνω από 10 φορές τα τελευταία δύο χρόνια, επιπροσθέτως αυξήθηκε τρεις φορές ο ΦΠΑ, επιβλήθηκε το γνωστό σε όλους “χαράτσι”, με αποτέλεσμα το σύνολο των οφειλών των πελατών Χαμηλής Τάσης με συμβόλαια σε ισχύ ανέρχονταν σε 530,5 εκατομμύρια ευρώ και τα χρέη των πελατών Χαμηλής Τάσης όπου έχει διακοπεί το ρεύμα σε 169,9 εκατομμύρια ευρώ. Τη στιγμή που εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά βρίσκονται χωρίς ρεύμα και θέρμανση λόγω αδυναμίας πληρωμών, η ΡΑΕ με την απαράδεκτη απόφασή της να δώσει ασυλία στον κ. Μυτιληναίο και την Αλουμίνιον της Ελλάδας, χαρίζοντας ουσιαστικά όλα τα χρέη τους προς τη ΔΕΗ, αντί να διορθώσει την αδικία καθόρισε ακόμη χαμηλότερη τιμή για την ΑΤΕ κι από το σκανδαλώδες 43 ευρώ/MWh μειώθηκε στα 40,7 ευρώ/MWh! Η απόφαση αυτή πρέπει να καταγγελθεί με θόρυβο και να ανακληθεί άμεσα, θα πρέπει μάλιστα να αποδοθούν ευθύνες στους υπεύθυνους. Δεν είναι δυνατόν τέτοιες αποφάσεις που στην ουσία στρέφονται ενάντια σε έναν ολόκληρο λαό, να μένουν στο απυρόβλητο. ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Μέλος Ένωσης Τεχνικών ΔΕΗ, Αντιπρόσωπος ΓΕΝΟΠ/ΔΕΗ

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

09

ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ οι εξελίξεις, οι αντιδράσεις, οι μεθοδεύσεις και τα «μεταξωτά φύκια» της συγκυβέρνησης Σε πρόσφατο ενεργειακό συνέδριο, μόλις προ λίγων ημερών, ανακοινώθηκε από τον αρμόδιο υπουργό που σχεδόν “εργολαβικά” έχει αναλάβει την διαφημιστική εκστρατεία για τους υδρογονάνθρακες, οτι οι πρώτες αναλύσεις των δεδομένων από τις σεισμικές έρευνες που έγιναν στο Ιόνιο αλλά και τη θαλάσσια περιοχή νότια της Κρήτης, αναδεικνύουν την αισιόδοξη προοπτική, οτι οι στόχοι που είχαν εξ αρχής τεθεί , θα υλοποιηθούν. Μάλιστα ανακοίνωσε οτι αμέσως μετά την ερμηνεία των δεδομένων που πραγματοποιείται στο Χιούστον και η οποία θα ολοκληρωθεί τον Ιανουάριο του 2014, θα ακολουθήσει η “πολυπόθητη” προκήρυξη διαγωνισμού για την παραχώρηση περιοχών σε πετρελαϊκές εταιρείες για έρευνες υδρογονανθράκων. Ενώ λοιπόν η φερόμενη πλέον για λόγους πολιτικού αντισταθμισμού “εθνική υπόθεση” των υδρογονανθράκων, με τις αυτονόητες γεωπολιτικές της προεκτάσεις, έχει πάρει για τα καλά τον δρόμο της εγχώρησης κυριαρχικών δικαιωμάτων μέσω της παραχώρησης των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης , παραμένει περιέργως ανύπαρκτη, ακόμη και η παραμικρή πρωτοβουλία για ενημέρωση του ελληνικού λαού και κυρίως των τοπικών κοινωνιών, σχετικά με τις επιπτώσεις, τα προβλήματα και τις συνέπειες, αυτής της μορφής εκμετάλλευσης. Παράλληλα, ανεξήγητη φαντάζει ακόμη και με όρους κοινής λογικής, η ταχύτητα με την οποία η κυβέρνηση δια του αρμοδίου υπουργού προωθεί την “αξιοποίηση” των κοιτασμάτων στο Ιόνιο, αναμένοντας τη στιγμή εκείνη που θα υπογραφούν οι συμβάσεις εγχώρησης, όταν μάλιστα η ταχύτητα αυτή, υπαγορεύει μεθοδεύσεις και “αποκρύψεις” που μόνο σκόπιμες μπορούν να χαρακτηρισθούν. Έτσι, ειδικά για το Ιόνιο, έκπληξη αλλά και έκδηλη αγωνία προκαλεί στις τοπικές κοινωνίες που όλο και περισσότερο ευαισθητοποιούνται -παρά την αρχική τους

αδιαφορία- για το πραγματικό τίμημα της εκμετάλλευσης αυτής, το γεγονός οτι παρά τις τοπικές αντιδράσεις και τις παρατηρήσεις του “φιλοκυβερνητικού” Περιφερειακού Συμβουλίου Ιονίων Νήσων, τελικώς με ημερομηνία 8/8/2013 και σε ανύποπτο χρόνο, δημοσιεύτηκαν και οι δύο αποφάσεις για τις ΣΜΠΕ υπογεγραμμένες από τους Υπουργούς ΥΠΕΚΑ κ. Ι. Μανιάτη και Ναυτιλίας κ. Μ. Βαρβιτσιώτη. Η πρώτη με τίτλο «Έγκριση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για το πρόγραμμα έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην περιοχή του δυτικού Πατραϊκού κόλπου» και η δεύτερη με τίτλο « Έγκριση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για το πρόγραμμα έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην περιοχή του δυτικού Πατραϊκού κόλπου». Οι δύο αυτές αποφάσεις των συναρμόδιων υπουργών, ή μάλλον ενός αρμόδιου κι ενός αναρμόδιου υπουργού (αυτόν του υπουργείου Ναυτιλίας και Αιγαίου!!!) που εξεδόθησαν με την ΚΥΑ υπ. αριθμ.169896/8/8/2013, εγκρίνουν τελικά την ΣΜΠΕ για την έρευνα και εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στο νοτιοανατολικό Ιόνιο που εξίσου περιέργως συνεχίζει να ονομάζεται Δυτικός Πατραικός, ερήμην ακόμη και αρμόδιων τοπικών φορέων και αγνοώντας ακόμη και την σχετική απόφαση-γνωμοδότηση του ΠΣ Ιονίων που ελήφθη στην συνεδρίαση της 1/7/2012 στο Αργοστόλι, η οποία ήταν αρνητική στην ΣΜΠΕ. Όταν μόλιστα το ίδιο επισημαίνει μετά και την αποκάλυψη του καθηγητή Βαρώτση, ότι οι δύο ΣΜΠΕ είναι αντιγραφή της αντίστοιχης μελέτης από την ΑΟΖ της Κύπρου , κάτι που αποτελεί νομική και επιστημονική παγκόσμια πρωτοτυπία και φυσικά εγχώρια πολιτική εξαπάτησης. Οι συγκεκριμένες αυτές μεθοδεύσεις, ο τρόπος και η πολιτική ηθική με την οποία εκπονούνται και υλοποιούνται, ουσιαστι-

κά υπογραμμίζουν το μέγεθος του προβλήματος και τις πραγματικές συνέπειες αυτής της μορφής εκμετάλλευσης, σε ένα περιβάλλον που μόνο ως εχθρική μπορεί να δεχτεί μια τέτοια εξέλιξη. Με αυτό τον τρόπο αποκρύπτουν την υψηλή επικινδυνότητα στο Ιόνιο λόγω της μεγαλύτερης στην Ευρώπη σεισμικότητας, αδιαφορούν για περιπτώσεις ατυχημάτων κατά τη διάρκεια των γεωτρήσεων, αλλά και για τα απόβλητα της συνήθους δραστηριότητας που μπορεί να οδηγήσουν σε καταστροφή του θαλασσίου και παράκτιου περιβάλλοντος, αρχικά απο τα γειτονικά θαλάσσια πάρκα, δεν αξιολογούνται οι επιπτώσεις στον γενικό πληθυσμό, στην ανθρώπινη υγεία και στις παραγωγικές εκείνες ομάδες των τοπικών κοινωνιών, εκείνες δηλαδή που βιοπορίζονται με τις υφιστάμενες μορφές οικονομικής δραστηριότητας, όπως ο τουρισμός, η κτηνοτροφία και η τυροκομία, η αλιεία κοκ. Το όποιο δε υποκριτικό ενδιαφέρον περιορίζεται στην λύση του αρμόδιου φορέα, δηλαδή η ολοκληρωμένη μέριμνα για την πρόληψη, τον περιορισμό και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων, παραδίδεται στην αποκλειστική ευθύνη του φορέα στον οποίο θα έχει παραχωρηθεί το δικαίωμα έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην περιοχή, δηλαδή στον ενεργειακό κολοσσό!!! Η αλήθεια είναι ότι το ζήτημα των εξορύξεων είναι πολύ σοβαρό για να δικαιολογεί την επιπολαιότητα με την οποία προσεγγίζεται, όπως και την επίσπευση των διαδικασιών. Επίσπευση που ουσιαστικά δεν ακολουθείται κι από την επιβεβλημένη ανάγκη για πλήρη και συνολική ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών και μάλιστα άμεσα. Αν και ο αντίλογος θα μπορούσε να είναι αφοπλιστικός και μάλιστα ηχηρός στις κυβερνητικές αυτές μεθοδεύσεις, παραμένει ηχηρή και ζωντανή η Οδύσσεια αγωνία για τους κινδύνους από μια τόσο σοβαρή και

μακροχρόνια δραστηριότητα στην περιοχή, που θα οδηγήσει το Ιόνιο ανιστόρητα στη μετατροπή του σε ενεργειακή χαβούζα της Ευρώπης, με σπόνσορα την ελληνική κυβέρνηση και ιδιοκτήτες τα μεγάλα ενεργειακά μονοπώλια. Οι τοπικές κοινωνίες των νησιών του Ιονίου, παρά την αρχική άγνοια τους πάνω στα επιμέρους ζητήματα του ενεργειακού αυτού εγχειρήματος, ξεπερνούν σιγά-σιγά το αρχικό μούδιασμα και αναζητούν τρόπους αντίδρασης , στις επιθετικές αυτές πολιτικές. Ειδικότερα στη Κεφαλονιά, που βιώνει εδώ και καιρό πρακτικές περιθωριοποίηση της, αναγνωρίζουν οι κάτοικοι της πως στόχος είναι να καταστεί μια ευάλωτη κοινωνία, ώστε να αποδεχτεί ως σανίδα σωτηρίας, την κατάτμηση των θαλασσίων οικοπέδων της και την εγχώρησή τους σε ενεργειακά τρυπάνια πολυεθνικών. Μέσα σε ένα διάστημα ενός χρόνου, από τότε δηλαδή που η Ριζοσπαστική Πρωτοβουλία για τους Υδρογονάνθρακες, έθεσε το θέμα στη τοπική κοινωνία ως πρώτης πρωτεραιότητας και αντιμετωπίστηκε γι αυτό σχεδόν γραφικά, όλο και περισσότεροι φορείς, πολίτες, ομάδες, κινήματα, πολιτικά στελέχη και αιρετοί, αναδεικνύουν τις σκοπιμότητες και τις προοπτικές αυτής της θανάσιμης μορφής εκμετάλλευσης. Ο αγώνας για να μην γίνει η Κεφαλονιά και συνολικά το Ιόνιο, “πλυντήριο” αποβλήτων και (κατα)μαυρου χρήματος, για να μην γίνει η ευρωπαϊκή ενεργειακή χαβούζα, είναι πλέον μονόδρομος. Στα μεταξωτά φύκια της υποσχόμενης αντισταθμιστικής ανάπτυξης, οφείλουμε όλοι μας να απαντήσουμε καθαρά και δυναμικά σαν τα βαθειά γαλαζοπράσινα νερά μας. Η μόνη εγχώρηση που αναγνωρίζουμε γι αυτά, είναι η εγχώρηση στα παιδιά μας. ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΝΤΥΠΑΣ Ριζοσπαστική Πρωτοβουλία Κεφαλονιάς για τους υδρογονάνθρακες



10

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

αποτυχία, σκέψεις και προβληματισμοί

επαναδημοτικοποίηση του δικτύου ενέργειας στο ΒΕΡΟΛΙΝΟ Μετά την επέλαση του νεοφιλελευθερισμού στη Γερμανία σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, ανέπαφος δε μπόρεσε φυσικά να μείνει ούτε ο τομέας της ενέργειας. Παρά τις υποσχέσεις της ελεύθερης αγοράς προς τους καταναλωτές ,οι οποίες προέτασσαν την αυξημένη αποτελεσματικότητα στη λειτουργία των ιδιωτικοποιημένων φορέων σε συνδυασμό με τη μείωση στις τιμές και την αύξηση της ποιότητας που απολαμβάνουν οι χρήστες, το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό: Η ιδιωτικοποίηση των δικτύων και της διανομής της ενέργειας οδήγησε σε αύξηση των τιμολογίων με παράλληλη υποβάθμιση της ποιότητας στην παραγόμενη ενέργεια. Το κλασικό σχήμα κάθε ιδιωτικοποίησης υιοθετήθηκε για ακόμη μία φορά, αφού ο νέος φορέας διαχείρισης λειτούργησε με γνώμονα την αύξηση του κέρδους, μέσω του περιορισμού στις δαπάνες συντήρησης του δικτύου και της σταδιακής υποβάθμισης όλου του μηχανισμού παραγωγής. Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση του Βερολίνου το δίκτυο είχε περιέλθει στην κυριότητα των συμφερόντων της Σουηδικής Vattenfall. Ο κολοσσός αυτός εκφράζει τη συστηματική του άρνηση στο ενδεχόμενο μιας ενεργειακής στροφής προς τις ΑΠΕ (παρ’ ότι δίκτυο είναι αρκετά αξιόπιστο, μόλις το 1,4% του μείγματος ενέργειας που καλύπτει την αστική ζήτηση προέρχεται από τις ΑΠΕ). Παράλληλα, η ίδια εταιρία δεν είναι απλώς υπεύθυνη για τη διαχείριση της διανομής ενέργειας αλλά συμμετέχει και στην παραγωγή της, καθώς της ανήκουν κάποια ορυχεία εξόρυξης άνθρακα στην περιοχή του Lausitz στην ανατολική Γερμανία. Επιλέγεται δηλαδή ένα μοντέλο ηλεκτροπαραγωγής βασισμένο στην καύση άνθρακα (με ό,τι αυτό συνεπάγεται ως προς το ζήτημα της εκπομπής ρύπων) με κύριο επιχείρημα το μικρό κόστος της παραγόμενης ενέργειας, αλλά με σοβαρές προβληματικές ως προς το δημοκρατικό έλεγχο, την κοινωνική πολιτική και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Για όλους τους παραπάνω λόγους, στο Βερολίνο ξεκίνησε μια καμπάνια με στόχο την επαναδημοτικοποίηση του δικτύου και της διανομής ακολουθώντας το επιτυχές εγχείρημα του Αμβούργου. Η καμπάνια διοργανώθηκε από μια πλατιά κοινωνική συμμαχία (με πολλούς τοπικούς φορείς, κινήσεις πολιτών και οργανώσεις) την Στρογγυλή Τράπεζα Ενέργειας του Βερολίνου (Berliner Energietisch). Στην προώθηση και το σχεδιασμό της καμπάνιας συμμετείχαν

ισότιμα όλες οι οικολογικές, δημοκρατικές και κοινωνικές συλλογικότητες της πόλης συγκροτώντας ένα σχέδιο με τέσσερις βασικούς άξονες: Τη δημοτικοποίηση του δικτύου ηλεκτρισμού. Την προώθηση των ΑΠΕ, με στόχο την αποκεντρωμένη παραγωγή και την πλήρη αυτονομία μέσω της παράλληλης απαγόρευσης νέων ή επεκτεινόμενων μονάδων πυρηνικών σταθμών ή σταθμών καύσης άνθρακα. Αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχιας μέσω προγραμμάτων εξοικονόμησης σε επίπεδο κατοικιών, που θα εμποδίζουν τις εξώσεις και τους εκτοπισμούς των κατοίκων διαμέσου επιδότησης συνεταιριστικών τραπεζών. Ανάπτυξη πλαισίου δημοκρατικού ελέγχου του τομέα της ενέργειας: Το διοικητικό

συμβούλιο της δημοτικής εταιρίας προτάθηκε να συγκροτείται μέσω εκλογών από τις τοπικές κοινότητες, ενώ κάθε κοινότητα θα μπορούσε να έχει δικαίωμα στη συνδιαμόρφωση οργανώνοντας συνελεύσεις βάσης σε επίπεδο γειτονιάς και καταθέτοντας υπομνήματα στο συμβούλιο. Στα πλαίσια αυτής της καμπάνιας διενεργήθηκε δημοψήφισμα με στόχο την επαναδημοτικοποίηση των υποδομών ενέργειας στην πόλη. Για να ψηφιστεί, όμως, ως νόμος η πρόταση της πρωτοβουλίας δεν αρκεί η θετική ψήφος της πλειοψηφίας, αλλά απαιτείται η υπερψήφισή της από το 25% των δημοτών που έχουν το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. Παρά την ισχυρή πλειοψηφία των δημοτών που ψήφισαν υπέρ της δημοτικοποίησης (κοντά στο 83%), υπολείπονταν 21000 «ναι» από το δεύτερο σώμα που αναφέρθηκε παραπάνω. Χάθηκε έτσι

μια μεγάλη ευκαιρία για τη θεσμοποίηση ενός πλαισίου που επανανοηματοδοτεί τον όρο «δημόσια επιχείρηση», ενώ παράλληλα προτείνει και έναν οδικό χάρτη μετάβασης σε μια μετα-εξορυκτική ενεργειακή οικονομία. Ωστόσο, η αποτυχία αυτή δημιουργεί ερωτήματα σχετικά με το ποια μπορεί να είναι η στρατηγική της αριστεράς ώστε τέτοια κινήματα να μπορούν να πετυχαίνουν νίκες και να προκαλούν υλικούς μετασχηματισμούς της ενεργειακής οικονομίας. Στα πλαίσια της εμπειρίας του Βερολίνου, φαίνεται πως η διοργάνωση μιας καμπάνιας με στόχο την εγκαθίδρυση θεσμικών πρωτοβουλιών στο μέλλον από μόνη της δεν αρκεί. Παρά το ολοκληρωμένο πλαίσιο της καμπάνιας, αυτό που φαίνεται να έλειψε είναι η ανάληψη πρωτοβουλιών για ένα εναλλακτικό μοντέλο ενέργειας στο σήμερα, μέσω εγχειρημάτων σε τοπικό επίπεδο. Με άλλα λόγια, παράλληλα με τις θεσμικές διεκδικήσεις (που στοχεύουν σε μια μακροπρόθεσμη κατάσταση) η αριστερά οφείλει να συγκροτεί αντιπαραδείγματα ήδη από τώρα εκμεταλλευόμενη την αυτενέργεια των πολιτών. Τα παραδείγματα αυτά μπορούν να συγκροτούνται στη βάση διαφορετικών αφετηριών: Συμμετοχικοί προϋπολογισμοί και συνελεύσεις γειτονιάς, όπως στο μοντέλο τοπικής αυτοδιοίκησης της Βραζιλίας. Ενίσχυση της έννοιας της συλλογικότητας και της συνεργατικής ηθικής. Μείωση ή και εξάλειψη των περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων, όπως στην περίπτωση της Δανίας (απομάκρυνση από το πρότυπο των πυρηνικών). Μείωση του κόστους και της τιμολόγησης της ενέργειας για τα φτωχά στρώματα και τις υποτελείς τάξεις, μέσω επιστροφών των αρχικών επενδύσεων και μορφών κοινωνικής επιχειρηματικότητας (συνεταιριστικές τράπεζες, δίκτυα αλληλεγγύης). Στα πλαίσια όλων των παραπάνω αφετηριών όμως, η αριστερά πρέπει μέσα από το συνδυασμό της κινηματικής δράσης και των θεσμικών πρωτοβουλιών (όπου αυτές είναι δυνατές) να συγκροτεί συλλογικότητες που θα μετατοπίζουν την πλάστιγγα υπέρ των αναγκών των «από κάτω», ενώ θα ανοίγουν και την προοπτική του κοινωνικού μετασχηματισμού. Να κάνει δηλαδή όχι μια φιλοσοφία των μελλοντικών σχεδίων, αλλά μια «φιλοσοφία της πράξης» που θα έλεγε κι ο Γκράμσι. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΗΜΑΣ

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

11

μεγάλα έργα... του κεφαλαίου

μεγάλες στρατηγικές υποδομές στην ΕΕ

για να βγούμε από την κρίση; Μεγαλεπήβολα έργα για να βγούμε από την κρίση. Αυτή είναι η συνταγή που η Κομισιόν και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB) προωθούν με τους νέους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς, η οποία θα τους επιτρέψει να συγκεντρώσουν τα δύο δισεκατομμύρια ευρώ, αναγκαία για να κατασκευάσουν τις μεγάλες στρατηγικές υποδομές της Ευρώπης στους τομείς της ενέργειας, των μεταφορών και της μεταφοράς δεδομένων. Ο κατάλογος των ενεργειακών σχεδίων «κοινού ενδιαφέροντος», δημοσιεύτηκε στις 14 Οκτωβρίου από την Κομισιόν, μοιάζει περισσότερο όμως με μια λίστα για ψώνια παρά με ένα ντοκουμέντο όπου τονίζονται ρητά και κατηγορηματικά οι στρατηγικές προτεραιότητες της ΕΕ. Ο κατάλογος περιέχει 248 σχέδια, όπου περιλαμβάνονται αγωγοί φυσικού αερίου και γραμμές μετάδοσης μήκους χιλιάδων χιλιομέτρων, όλα προσανατολισμένα στην «ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου» και στη «διαφοροποίηση» των πηγών εφοδιασμού, ώστε να σταματήσει η εξάρτηση από τη Ρωσία· μόνο που σε πολλές περιπτώσεις αλληλοσυγκρούονται. Πέρα όμως από τις δυσκολίες για τον προσδιορισμό των προτεραιοτήτων, η Κομισιόν δεν εξετάζει καν τη δυνατότητα να μειώσει την κατανάλωση φυσικού αερίου και, κατά συνέπεια, την εξάρτηση της ΕΕ από μία πηγή που βρίσκεται κατά κύριο λόγο έξω από τα εδάφη της. Αντιθέτως, στοχεύει να εξασφαλίσει το αζερικό φυσικό αέριο και κυρίως εκείνο από το Τουρκμενιστάν, με το οποίο η Κομισιόν έχει ξεκινήσει διαπραγματεύσεις από τον Σεπτέμβρη του 2011, οι οποίες θα καθορίσουν τις βάσεις της συμφωνίας για τον Αγωγό της Κασπίας, δίχως καμία επιφύλαξη για τις συνεχείς παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στις δύο χώρες. Το φυσικό αέριο του Τουρκμενιστάν είναι εκείνο που θα έδινε νόημα στον Νότιο Διάδρομο. Ένα τεράστιο ενεργειακό έργο, ανάμεσα στα μεγαλύτερα στον κόσμο, που περιλαμβάνει διάφορα σχέδια: από την ανάπτυξη του δευτέρου σταδίου του Σχεδίου Σαχ Ντενίζ στο Αζερμπαϊτζάν, τον διπλασιασμό του Αγωγού Νοτίου Καυκάσου, μέχρι την κατασκευή δύο τεράστιων έργων χιλιάδων χιλιομέτρων: τον Αγωγό Trans Anatolian (TANAP) και τον Αδριατικό Αγωγό (TAP),

με τον τελευταίο να περνάει από την Ελλάδα, την Αλβανία και την Ιταλία. Σχέδια για τα οποία δεν δημοσιεύτηκε το συνολικό κόστος, αλλά οι επενδυτές πρέπει να πάρουν οριστική απόφαση μέχρι το τέλος του 2013. Εξάλλου, στην περίπτωση του TAP η διεθνής συμφωνία αναφέρεται στη Host Government Agreement που η Ελλάδα και η Αλβανία θα πρέπει να υπογράψουν με τους επενδυτές. Με άλλα λόγια, συμφωνίες για τις επενδύσεις που μπορεί να αποδειχθούν ότι αντιστοιχούν με απώλεια εθνικής κυριαρχίας όσον αφορά τους όρους-παγίδα που θα επιβληθούν, ώστε να αποφευχθούν τυχόν νομοθετικές τροποποιήσεις που ενδέχεται να αποδειχθούν επιζήμιες για τους επενδυτές. Εκ των πραγμάτων πρέπει να επικυρωθούν, καθώς απουσιάζει ο δημόσιος διεξοδικός διάλογος, που θα επέτρεπε στις χώρες αυτές να εκτιμήσουν επακριβώς το κόστος και τα οφέλη που θα επιφέρει ετούτο το σχέδιο.

Τα «ομόλογα έργου» Η πρωτοβουλία που θα διευθύνει αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο επενδύσεων είναι η Connecting Europe Facility (CEF) διαμέσου του νέου χρηματοοικονομικού μηχανισμού Europe 2020 Project Bond (PBI) και του Project Bond Credit Enhancement (PBCE). Η Κομισιόν, διαμέσου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, θέτει στη διάθεση της CEF 29,3 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων τα 5,1 δισεκατομμύρια στον τομέα της ενέργειας. Υποδομές που εμφανίζονται σαν «χρηματοδοτούμενες από ιδιωτικά κεφάλαια», στην πραγματικότητα στοχεύουν να επωφεληθούν από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό των ομολόγων έργου και, συνεπώς, από τη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων που θα στοχεύει στη βελτίωση της αποτίμησης των ομολόγων τα οποία πουλήθηκαν στις χρηματοπιστωτικές αγορές και θα προσφέρει υψηλά κέρδη στους θεσμικούς επενδυτές, σ’ ένα πλαίσιο που θα διευκολύνει τη «χρηματιστικοποίηση» των υποδομών μέχρι την κατασκευή. Μια επιχείρηση που αγορές και πολυεθνικές (που ήδη εξαρτώνται από τις αγορές) προσπαθούν να μας πουλήσουν σαν κάτι το οποίο θα έχει σχέση με την εξασφάλιση

ενέργειας και δεν δημιουργεί χρέη… είμαστε βέβαιοι όμως; Αρκεί να κοιτάξουμε το Σχέδιο Castor στην Ισπανία για να αντιληφθούμε ότι μάλλον δεν είναι έτσι. Εδώ, η κυβέρνηση της Μαδρίτης ζήτησε τη βοήθεια της Κομισιόν για να προωθήσει την κατασκευή ενός σταθμού αποθήκευσης φυσικού αερίου στα ανοιχτά των ακτών της Βαλένθια. Ένα σχέδιο που ήδη χρηματοδοτούσε η ισπανική τράπεζα Σανταντέρ με δάνεια ύψους 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ. Το κόστος αυξήθηκε και με την κρίση η κοινοπραξία Escal UGS δεν κατάφερε να εξασφαλίσει κι άλλη χρηματοδότηση. Χάρη στην BEI και στον μηχανισμό Project Bond Credit Enhancement, τον Ιούλιο το χρέος ξαναπουλήθηκε στις χρηματοπιστωτικές αγορές, ανεβάζοντάς το σε λίγες μέρες σε 1,7 δισεκατομμύρια ευρώ. Η πίστωση 200 εκατομμυρίων ευρώ που χορήγησε η BEI επέτρεψε στα ομολογιακά δάνεια να αναβαθμίσουν την αποτίμηση αξίας σε ΒΒΒ+ και να πουληθούν σε λίγες μέρες σε ασφάλειες, σε αποθεματικά ασφαλιστικών ταμείων, σε δημόσιες τράπεζες όπως η BEI που αγόρασε ομόλογα 300 εκατομμυρίων ευρώ. Οι εργασίες κατασκευής συνεχίστηκαν μέχρι τις 26 Σεπτεμβρίου, όταν η κυβέρνηση αναγκάστηκε να σταματήσει τις εργασίες ύστερα από μια εκατοστή σεισμικών δονήσεων ύψους μέχρι 4,2 της κλίμακας Ρίχτερ. Λίγα χιλιόμετρα από τον σταθμό αποθήκευσης βρίσκονται τρεις σταθμοί παραγωγής πυρηνικής ενέργειας —Ascó Ι, ΙΙ και ο Vandellòs ΙΙ— και μια διαρροή φυσικού αερίου θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες για την περιοχή. Με το κλείσιμο του συγκεκριμένου σταθ-

μού, μαθεύτηκαν οι οικονομικοί όροι της συμφωνίας που είχε υπογράψει η ισπανική κυβέρνηση ήδη από το 2008, αλλά και η νέα συμφωνία για την έκδοση των ομολόγων έργου. Αποκαλύφθηκε ότι η ευρωπαϊκή παρέμβαση στόχευε εξολοκλήρου να διαφυλάξει τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων, τις ασφάλειες και τις τράπεζες που αγόρασαν τα ομόλογα, κι αυτή που θα πλήρωνε είναι η ισπανική κυβέρνηση, η οποία θα δει να αυξάνεται δραματικά το δημόσιο χρέος της. Κάτι που οι νομικοί της Μαδρίτης προσπαθούν να αποφύγουν, ζητώντας την ακύρωση του άρθρου 14 της συμφωνίας, που επιτρέπει στις εταιρείες να παρατήσουν το σχέδιο στην περίπτωση που μεσολαβήσουν «εξωτερικά συμβάντα» και υποχρεώνει την ισπανική κυβέρνηση να επαναγοράσει όλα τα ποσοστά της επένδυσης και να εγγυηθεί στους κατέχοντες το χρέος, δηλαδή τα ομόλογα που πουλήθηκαν τον Ιούλιο. Ένα ζήτημα που κατήγγειλαν εκατοντάδες ισπανικές οργανώσεις, οι οποίες έστειλαν επιστολές στην BEI και στην Κομισιόν ζητώντας τον επανέλεγχο του μηχανισμού Europe 2020 Project Bond: είμαστε βέβαιοι ότι δεν θα δημιουργήσει χρέη; Και η επίσπευση αυτών των χρηματοδοτούμενων σχεδίων είναι όντως καλή ιδέα; Ερωτήσεις καθ’ όλα δίκαιες, τις οποίες οφείλουμε να συλλογιστούμε, προτού καταπιούμε το αγκίστρι των αγορών…

Elena Gerebizza Re:Common, Ιταλία http://www.recommon.org/eng/

Μετάφραση: Γιώργος Κασαπίδης



O

12

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

διεθνές συνέδριο στην Κωνσταντινούπολη

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΑ ΦΑΡΑΩΝΙΚΑ ΕΡΓΑ Το διήμερο 26 και 27 Οκτωβρίου 2013, διεξήχθη στην πλατεία Ταξίμ στην Κωνσταντινούπολη ένα διεθνές συνέδριο οικολογικού - και όχι μόνο - περιεχομένου. Το συνέδριο πραγματεύτηκε τα σχεδιαζόμενα μεγαλεπήβολα έργα από την τουρκική κυβέρνηση. Ανάμεσα στα σχέδια αυτά συμπεριλαμβάνονται νέα διώρυγα στον Βόσπορο, νέα γέφυρα σύνδεσης ασιατικής κι ευρωπαϊκής Τουρκίας, καθώς και μια σειρά έργων που εντάσσονταν στην υποψηφιότητα της Τουρκίας για ανάληψη των Ολυμπιακών αγώνων, όπως ολυμπιακό χωριό στον χώρο του νυν αεροδρομίου Κεμάλ Ατατούρκ, κατασκευή νέου αεροδρομίου, με συνέπεια την επέκταση της μητροπολιτικής Κωνσταντινούπολης, που με τη σειρά της θα προσθέσει μερικά ακόμα εκατομμύρια κατοίκους. Το συνέδριο σχεδιάστηκε, συγχρηματοδοτήθηκε και συν-διοργανώθηκε από το Πράσινο Ινστιτούτο και το Ινστιτούτο Πράσινης Σκέψης, πολιτικά ιδρύματα των Οικολόγων Πράσινων και του κόμματος Πράσινοι και Αριστερό Κόμμα, της Ελλάδας και της Τουρκίας αντίστοιχα. Το συνέδριο παρακολούθησαν εκατοντάδες συμμετέχοντες γεγονός το οποίο πιστοποιεί αναδεικνύει τη σπουδαιότητά του και πιστοποιεί το διογκούμενο ενδιαφέρον στη χώρα, ιδιαίτερα μετά την πρόσφατη εξέγερση με αφορμή τα σχεδιαζόμενα έργα στο πάρκο Γκεζί. Στόχος του συνεδρίου ήταν η ανταλλαγή εμπειριών και η απαραίτητη δικτύωση ανάμεσα σε ακτιβιστές, εκπροσώπους ΜΚΟ, πανεπιστημιακούς, ερευνητές αλλά εκπροσώπους διαφόρων οργανώσεων και συλλογικοτήτων από την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, που πλήττεται από αντίστοιχα «αναπτυξιακά» σχέδια. Οι παρουσιάσεις κατά τη διάρκεια του διεθνούς συνεδρίου μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη αφορά εισηγήσεις από ομιλητές που προέρχονται από άλλες χώρες εκτός Τουρκίας με θέμα μεγάλα έργα στις αντίστοιχες χώρες τους και τους εκεί κοινωνικούς αγώνες ακύρωσής τους. Στη δεύτερη εξετάστηκαν τα φαραωνικού τύπου σχέδια για την Τουρκία. Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν εισηγήσεις-παρεμβάσεις με κύριο θέμα την αντιμετώπιση αυτών των σχεδίων και τις εναλλακτικές προτάσεις. Ο ομιλητής από την Ιταλία Πάολο Πριέρι ο οποίος, εκπροσωπώντας το κίνημα εναντίον των «γρήγορων τρένων» που

Η πρόφαση της οικονομικής ανάπτυξης και ευμάρειας μέσω γιγάντιων έργων έχει αποδειχθεί εντελώς παραπλανητική. Εξακολουθεί να χρησιμοποιείται όμως σε πολλές περιπτώσεις καθώς μόνο με αναληθείς ισχυρισμούς και ψευδή επιχειρήματα είναι δυνατόν να υπάρξει έστω μια σχετική προσωρινή αποδοχή από την πλευρά της κοινωνίας.

συνδέουν την Ιταλία με τη Γαλλία, χαρακτήρισε τα μεγάλα σχέδια «όχι αναγκαία», «σχέδια που γίνονται για να επιβληθούν», ενώ σημείωσε ότι η πλειονότητα αυτών των έργων είναι αντιδημοφιλή και ουσιαστικά πρόκειται για κατασπατάληση δημόσιων πόρων με στόχο πάντα τα ιδιωτικά υπερκέρδη. Επιβάλλονται δε στις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες δε συμμετέχουν στη συζήτηση και ανάλυση του ζητήματος των μεταφορών ή κάποιου άλλου δημοκρατικού τρόπου διαβούλευσης. Σύμφωνα πάντα με τον Πριέρι, αυτά τα έργα είναι έτσι φτιαγμένα ώστε να εξασφαλίζουν τεράστια κέρδη σε συμμετέχοντες βιομηχανικούς και χρηματοπιστωτικούς ομίλους. Η εξασφάλιση αυτή γίνεται μέσω των κρατικών ταμείων και οδηγούν σε μεγαλύτερο δημόσιο χρέος. Παράλληλα, τα έργα αυτά συμβάλλουν στην καταστροφή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των ‘τοπικών οικονομικών συστημάτων’. Τα τελευταία δημιουργούν περισσότερες θέσεις εργασίας κι επιτρέπουν την τοπική ανάπτυξη που βασίζεται περισσότερο στην ισότητα. Κατέληξε επισημαίνοντας ότι καθίσταται απαραίτητη η ανάγκη ενός συστήματος διακυβέρνησης που δεν καθιστά παράνομη τη διαμαρτυρία και που ουσιαστικά ριζοσπαστικοποιεί τους κατοίκους των περιοχών που ζουν εκεί όπου σχεδιάζονται τα έργα αυτά. Στη συνέχεια έγιναν αναφορές σε άλλα μεγάλα έργα. Η Πινάρ Ακιαζί της Ομάδας

Εργασίας Πολιτικής Οικολογίας της Κωνσταντινούπολης παρουσίασε τα ευρήματα ενός πρότζεκτ που χρηματοδοτείται από την ΕΕ κι έχει σα στόχο την ψηφιακή καταγραφή των περιβαλλοντικών συγκρούσεων. Η Λίσα Αριέμα, από το κίνημα κατά των γρήγορων τρένων Νο-TAV, έκανε μια ιστορική αναφορά του κινήματος στη βόρειο Ιταλία. Η Κοντρούτα Νεντέλτσου, από τη Ρουμανία, μίλησε για τους αγώνες κατά της εξόρυξης χρυσού στη χώρα της και ιδιαίτερα στη Ρόσια Μοντάνα, σημειώνοντας τη ρητορική και τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται υπέρ τέτοιων αντιδημοφιλών σχεδιασμών. Ομιλητές από την Τουρκία στάθηκαν στις δικές τους εμπειρίες. Ο πανεπιστημιακός καθηγητής, ωκεανολόγος Τζεμάλ Σαϊντάμ παρουσίασε τα επιστημονική δεδομένα που επεξηγούν γιατί η υπό συζήτηση νέα διώρυγα με το όνομα «Κανάλι Ιστανμπούλ», ουσιαστικά ένας νέος Βόσπορος, δεν μπορεί και δεν πρέπει να γίνει. Σημείωσε ότι εάν γινόταν η διάνοιξη αυτή τα οικοσυστήματα της Μαύρης Θάλασσας και της Θάλασσας του Μαρμαρά θα καταστρέφονταν ανεπιστρεπτί σε λίγες δεκαετίες. Η Τζιχάν Ουζουντσαρσιλί άσκησε σφοδρή κριτική στα σχέδια αστικής ανάπλασης, τα οποία δεν είναι ούτε δημοκρατικά ούτε απαραίτητα, καθώς υπηρετούν τα συμφέροντα μεγάλων κατασκευαστικών εταιριών. Σημείωσε ακόμα ότι η ‘αστική αλλαγή’ δε

θα ‘πρεπε να οδηγεί σε αναγκαστική εκκένωση φτωχότερων κατοίκων στα περίχωρα της πόλης και απαίτησε δημόσια εμπλοκή στη διαδικασία λήψης των σχετικών αποφάσεων. Ο Τσαρέ Ονγκούν Τσαλισκάν, εκπρόσωπος της Πλατφόρμας Υπεράσπισης Βορείων Δασών, μιας πλατφόρμας που δημιουργήθηκε μετά από τις διαδηλώσεις με αφορμή το πάρκο Γκεζί, το καλοκαίρι του 2013 και η οποία σκοπεύει να σταματήσει την καταστροφή των τελευταίων δασών της Ιστανμπούλ, μίλησε κατά της δημιουργίας τρίτης γέφυρας ασιατικής και ευρωπαϊκής Τουρκίας καθώς και τρίτου αεροδρομίου της Πόλης. Υποστήριξε ότι αυτά τα σχέδια δεν πρόκειται να λύσουν τα κυκλοφοριακά προβλήματα των κατοίκων, όπως διατείνονται οι σχεδιαστές τους. Για τον Τσαλισκάν, η τοποθεσία που επελέγη για κατασκευή τρίτου αεροδρομίου είναι λάθος προσθέτοντας ότι η υπολογιζόμενη αύξηση των επιβατών θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί με επέκταση των δυνατοτήτων των υπαρχόντων αεροδρομίων. Το συνέδριο έδωσε την ευκαιρία για συζήτηση για εναλλακτικές λύσεις. Η Μπενγκί Ακμπουλούτ και ο Φικρέτ Ανταμάν παρουσίασαν την ‘αναπτυξιακή ατζέντα’ στην ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας. Είπαν ότι οι αρχές της χώρας πάντοτε έβλεπαν τα μεγαλεπήβολα σχέδια ως βήματα «εκσυγχρονισμού» της χώρας, μιας άποψης που συχνά αξιοποιείται για να σιγάσει κάθε αντίρρηση που βασίζεται σε περιβαλλοντικές ή κοινωνικές ανησυχίες. Ο Αχμέτ Ατίλ Ασιτζί, από το Πράσινο Κόμμα της Τουρκίας που πέρυσι προσχώρησε σε συμμαχία με ένα από τα αριστερά κόμματα και μετονομάστηκε σε «Πράσινοι και Αριστερό Κόμμα», στηριζόμενος σε πρόσφατες ερευνητικές μελέτες, έδειξε ότι μια πράσινη μεταστροφή της Τουρκίας μπορεί να αυξήσει το ΑΕΠ, τις θέσεις εργασίας και να εξασφαλίσει λιγότερη μόλυνση σε σύγκριση με τους στόχους που συμβατικά προβάλλουν τα κυβερνητικά κόμματα. Η δεύτερη μέρα ξεκίνησε με την εισήγηση της Όλγας Κήκου, συν-συντονίστριας του Πράσινου Βαλκανικού Δικτύου και μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου του Πράσινου Ινστιτούτου. Η Όλγα Κήκου αναφέρθηκε στη συμμετοχή του Ινστιτούτου στην προσπάθεια ανάδειξης των σοβαρών κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων των

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

προτεινόμενων έργων καθώς διαπιστώθηκε η άμεση ανάγκη συνεργασίας πολλών συλλογικοτήτων της ευρύτερης περιοχής, για να αποτραπούν τα σχέδια αλλά και να ενισχυθεί η μεταξύ τους συνεργασία. Αναφέρθηκε στην Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών και ανέπτυξε τα κύρια σημεία αυτού του συμμετοχικού κι αμεσοδημοκρατικού εργαλείου που κάνει τα πρώτα βήματά του στην ΕΕ, ως μια θεσμική προσέγγιση που δίνει τη δυνατότητα για κινητοποίηση μεγάλου αριθμού πολιτών, κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Ο Κώστας Λουκέρης, πρόεδρος του Πράσινου Ινστιτούτου, μίλησε για τη «δικιά μας πράσινη αλληλεγγύη», όπως αυτή αντιπαρατίθεται στην αλληλεγγύη απέναντι στις τράπεζες και τους τραπεζίτες. Η τελευταία ονομάζεται ‘αλληλεγγύη’ αλλά ουσιαστικά μεταφέρει τα βάρη στις πλάτες των πολιτών. Ο ομιλητής πρόσθεσε ότι όσοι έδειχναν ανησυχία για τη συνεργασία μεταξύ των δύο πολιτικών ιδρυμάτων μας μπορούν να αναρωτηθούν γιατί τέτοιες ανησυχίες δεν περνούν από το μυαλό των ανθρώπων στις χώρες μας, όταν Έλληνες και Τούρκοι στρατηγοί εκπονούν κι εφαρμόζουν κοινά στρατιωτικά σχέδια στα πλαίσια του ΝΑΤΟ ή όταν Τούρκοι κι Έλληνες επιχειρηματίες εργάζονται από κοινού με στόχο το κέρδος.

Το επόμενο πάνελ ομιλητών είχε σαν θέμα τη μάχη κατά των φαραωνικών σχεδίων στο νομικό και στο χρηματοπιστωτικό μέτωπο. Η Χαντέ Ατάι και ο Γιακούπ Σεκίπ Οκουμούογλου, μέλη της ομάδας Δικηγόροι για το Περιβάλλον, άσκησαν δριμεία κριτική στην προσπάθεια της κυβέρνησης να πραγματοποιηθούν τα μεγάλα αυτά έργα χωρίς ακριβείς μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Πρότειναν η Τουρκία να υπογράψει τη Σύμβαση του Άαρχους αμέσως και να εκπονήσει τέτοιες μελέτες πριν ξεκινήσουν τα έργα. Η Φιντερίκα Μπάτσεβα-Μακ Γκραθ από το Δίκτυο Bankwatch, υπογράμμισε τη στενή σύνδεση μεταξύ των μεγαλεπήβολων έργων και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που χρηματοδοτούν αυτά τα έργα. Πρότεινε κάποια εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ώστε να σταματήσουν αυτά τα έργα, γελιοποιώντας τα τραπεζικά και πιστωτικά ιδρύματα που τα χρηματοδοτούν. Το συνέδριο έκλεισε με ένα πάνελ δημοσιογράφων που καλύπτουν περιβαλλοντικά ζητήματα στην Τουρκία. Μια σειρά δημοσιογράφων εξέφρασαν την αυξανόμενη δυσκολία που αντιμετωπίζουν καλύπτοντας δημοσιογραφικά ζητήματα περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος στα τουρκικά Μ.Μ.Ε., τα οποία επιχειρεί να θέσει υπό τον έλεγ-

χό της η κυβέρνηση. Σημείωσαν επίσης τις περίεργες σχέσεις σε επιχειρηματικούς τομείς της Τουρκίας. Η Γιοντζά Ποϊράζ Ντογάν παρουσίασε εν περιλήψει μια αναφορά γραμμένη πάνω σε θέματα ιδιοκτησιακής δομής κάποιων Μ.Μ.Ε., κατασκευαστικών εταιριών, καθώς και εταιριών ενέργειας. Μια τυπική μεγάλη εταιρία στην Τουρκία κατέχει μια εταιρεία Μ.Μ.Ε. καθώς εταιρίες που λειτουργούν στον ενεργειακό και κατασκευαστικό τομέα. Υποστήριξε ότι τα αφεντικά των ιδιωτικών συμφερόντων στις κατασκευές και στην ενέργεια μπορούν να αναπτυχθούν μόνο μέσω ιδιοκτησίας μιας εταιρείας Μ.Μ.Ε., η οποία χρησιμοποιείται για να φιλτράρει ειδήσεις που αντανακλούν ενδιαφέρον για το περιβάλλον. Αυτό το διεθνές συνέδριο έδωσε βήμα σε ανθρώπους από διαφορετικά περιβάλλοντα για μια κοινή ανησυχία για το αύριο. Στην περίπτωση της Τουρκίας τα προτεινόμενα έργα είναι τεραστίου μεγέθους και οι επιπτώσεις τους καταστροφικές όχι μόνο για την ίδια τη χώρα αλλά δύναται να επηρεάσουν αρνητικά και την ευρύτερη περιοχή. Η πρόφαση της οικονομικής ανάπτυξης και ευμάρειας μέσω γιγάντιων έργων έχει αποδειχθεί εντελώς παραπλανητική. Εξακολουθεί να χρησιμοποιείται όμως σε πολλές περιπτώσεις καθώς μόνο με αναληθείς

13

ισχυρισμούς και ψευδή επιχειρήματα είναι δυνατόν να υπάρξει έστω μια σχετική προσωρινή αποδοχή από την πλευρά της κοινωνίας. Η μεγαλομανία των κυβερνήσεων, που κι εμείς βιώσαμε με τους σχετικά πρόσφατους Ολυμπιακούς αγώνες, δεν μπορεί να υποθηκεύει το μέλλον. Η ‘αναπτυξιακή’ λογική που είναι υπαίτια για την σημερινή κατάσταση εξακολουθεί να καθοδηγεί αρκετές κοινωνίες. Οι φωνές όμως όσων ζητούν μια συνολική επαναδιαπραγμάτευση και νέα συμφωνία μεγαλώνουν. Η ώρα που ο άνθρωπος θα συμφιλιωθεί με τον εαυτό του και το περιβάλλον οφείλει πάντα να πλησιάζει.

ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΥΚΕΡΗΣ εκπαιδευτικός – πολιτικός επιστήμονας, πρόεδρος του Πράσινου Ινστιτούτου

Αχμετ Ατιλ Ασιτζι πανεπιστημιακός, διεθνής εκπρόσωπος του κόμματος Πράσινοι και Αριστερό Κόμμα της Τουρκίας



14

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΑ «ΜΕΓΚΑ ΠΡΟΤΖΕΚΤ» στη Νότια Ευρώπη και τα Βαλκάνια Μια τρίτη γέφυρα στο Βόσπορο, ένα πυρηνικό εργοστάσιο στη Βουλγαρία, ένα τρένο υψηλής ταχύτητας στην Ιταλία, ένα ορυχείο χρυσού στη Ρουμανία… Τι κοινό μπορεί να έχουν όλοι αυτοί οι σχεδιασμοί; Η απάντηση δόθηκε στο Συνέδριο για τα Φαραωνικά Έργα που οργανώθηκε στην Ιστανμπούλ στις 26-27 Οκτώβρη: Είναι όλα «αχρείαστα επιβαλλόμενα μέγκα πρότζεκτ» (Unnecessary Imposed Mega Projects). Το συνέδριο συγκέντρωσε ακτιβιστές, ακαδημαϊκούς, ειδικούς και πολιτικούς που αγωνίζονται ενάντια στα αποκαλούμενα «φαραωνικά» μεγάλα έργα. Αντιμέτωπες με την οικονομική κρίση από το 2008, οι κυβερνήσεις στη Νότια Ευρώπη και την Τουρκία υιοθετούν μια παρόμοια στρατηγική: Για να αναζωογονήσουν τη μεγέθυνση, επιχειρούν να επιβάλλουν, χωρίς ουσιαστική συμμετοχή του κοινού, τα «δικά τους» μεγάλα σχέδια στους πολίτες τους και όσους κατοικούν σε γειτονικές χώρες. Οι κοντόθωρες πολιτικές για την οικονομική μεγέθυνση δεν αποτελούν μόνο κίνδυνο για την ευημερία των πολιτών, αλλά αποτελούν και ένα καθαρό σημάδι μιας τεχνοκρατικής «αναπτυξιακής» ατζέντας, που υποκρύπτει την αντίληψη για μια «οικονομική μεγέθυνση με κάθε κόστος» και την απουσία δημοκρατίας. Χωρίς αμφιβολία επίσης, παρόμοια πρότζεκτ προσθέτουν τεράστια πίεση σε ήδη πολύ ευαίσθητα οικοσυστήματα. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη λόγοι να ελπίζει κανείς. Σε πολλές περιπτώσεις, οι πολίτες οργανώθηκαν για να αντισταθούν: Τα πιο γνωστά παραδείγματα περιλαμβάνουν το κίνημα No-TAV στην κοιλάδα Susa στην Ιταλία, την αντίσταση ενάντια στις εξορύξεις χρυσού στη Rosia Montana στη Ρουμανία, τους λαϊκούς αγώνες ενάντια στο πυρηνικό εργοστάσιο στο Belene της Βουλγαρίας, και το κίνημα «Υπερασπιστές των βορείων δασών» στην Κωνσταντινούπολη. Σε αυτό το πλαίσιο, το συνέδριο ανέδειξε τα ζητήματα της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και συνέβαλε στην ανταλλαγή ιδεών και στρατηγικών μεταξύ διαφορετικών περιβαλλοντικών κινημάτων. Εκτός από τα «μέγκα-πρότζεκτ», οι συζητήσεις στο συνέδριο έδειξαν ξεκάθαρα τις συνδέσεις με άλλα κινήματα αντίστασης ενάντια σε αστικές αναπλάσεις και σχεδιασμούς για υδροηλεκτρικά και θερμικά εργοστάσια ενέργειας. Κεντρικός ομιλητής στο συνέδριο ήταν ο Paolo Prieri από το «Φόρουμ ενάντια στα αχρείαστα επιβαλλόμενα μέγκα πρότζεκτ» – ένα διεθνές δίκτυο κινήσεων από Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, ΗΒ, Γερμανία, Ρουμανία, Μαρόκο κ.α. Εξήγησε ότι το Φόρουμ αντιτίθεται σφοδρά στην επιβολή σχεδιασμών για υποδομές τεράστιας κλίμακας όπως το σχέδιο για τους σιδηρόδρομους HS2 στην Αγγλία, το αεροδρόμιο Notre-Dame-des-Landes, τον σταθμό τρένου «Στουτγάρδη 21», το τρένο υψηλής ταχύτητας μεταξύ Μπορντώ και Ισπανίας, το υπόγειο τούνελ στην παλιά Φλωρεντία κ.α. Οι συγκεκριμένοι σχεδιασμοί εκτιμώνται ως αχρείαστοι, καθώς δεν απαντούν σε πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού, αλλά αντίθετα κατευθύνουν ζωτικούς δημόσιους πόρους σε έργα που βασικά στοχεύουν να δημιουργήσουν ιδιωτικά κέρδη. Είναι επίσης σχεδιασμοί που επιβάλλονται άνωθεν, καθώς οι πολίτες αποκλείονται από την

οποιαδήποτε ουσιαστική παρέμβαση στις διαδικασίες ανάλυσης των προβλημάτων και αναγκών και δημοκρατικής αντιμετώπισής τους Ο P. Prieri έδωσε επίσης έμφαση στο γεγονός ότι παρόμοια πρότζεκτ μεγάλων έργων βασίζονται σε «λαθεμένες αναλύσεις κόστους-οφέλους, ωραιοποιημένα στοιχεία για τη ζήτηση και τις δυνατότητες εξυπηρέτησης και μυθικές υποσχέσεις για θέσεις εργασίας» που χρησιμοποιούνται για να εξαπατήσουν τους κατοίκους των περιοχών υλοποίησης. Με το να εγγυούνται υπερκέρδη για μεγάλους βιομηχανικούς και χρηματιστικούς ομίλους, οδηγούν στην αύξηση του δημόσιου χρέους, καταστρέφουν τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και τοπικές οικονομίες και ποινικοποιούν τις αντιδράσεις των κατοίκων που πλήττονται και αντιδρούν. Επισήμανε επίσης ότι τα «μέγκα πρότζεκτ» δεν απαντώνται μόνο στις «αναπτυσσόμενες» χώρες, αλλά είναι ένα γνώρισμα σε όλο τον πλανήτη, που προωθείται μέσα από τη ρητορική περί «προόδου» και «εκσυγχρονισμού». Όμως, προκαλούν μη-αντιστρέψιμες ζημιές στη χρήση του αέρα, του νερού, της γης, των αποβλήτων, ενέργειας και πρώτων υλών. Οι αγώνες των πολιτών ενάντια σε επιβαλλόμενους σχεδιασμούς πρέπει να διασυνδέονται με άλλους, γεωγραφικά απομακρυσμένους παρόμοιους αγώνες, για να προωθείται η παγκόσμια αλληλεγγύη και να αυξάνονται οι πιθανότητες επιτυχίας. Στο συνέδριο παρουσιάστηκε επίσης ο «Χάρτης των Περιβαλλοντικών Αδικιών στην Τουρκία», που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος EJOLT (Environmental Justice Organisations, Liabilities and Trade) Ο χάρτης αποτελείται από περίπου 80 γνωστές περιπτώσεις περιβαλλοντικών αντιστάσεων στην Τουρκία, όπως παρουσιάζονται από ακτιβιστές και μελετητές. Δείχνει, ότι εκτός από τα «μέγκα πρότζεκτ», πολλές από τις περιπτώσεις που

αναφέρονται στο χάρτη σχετίζονται με συγκρούσεις γύρω από το νερό (πρόσβαση, κατασκευή φραγμάτων, προστασία υγροτόπων), αρκετές αναφέρονται σε συγκρούσεις γύρω από εξορυκτικές δραστηριότητες, ενώ άλλες αφορούν βιομηχανικές δραστηριότητες και έργα υποδομών ή ενέργειας (πχ. άνθρακας, πυρηνικά). Οι κύριες πηγές έντασης στην Τουρκία σχετίζονται με την ύπαρξη μιας εξαιρετικά εκσυγχρονιστικής κρατικής ιδεολογίας και μια μη-επερωτίσιμη πρόσδεση στη ταχεία οικονομική μεγέθυνση που βασίζεται στο εξορυκτισμό και την απουσία διαδικασιών διαβούλευσης στο σχεδιασμό, μιας δημοκρατικής επιστημονικής κουλτούρας και ελευθερίας του τύπου. Σημειώθηκε ότι αυτή η νοοτροπία αποκρυσταλλώνεται στο διοικητικό και νομικό πεδίο μέσα από πολυάριθμές αλλαγές στην περιβαλλοντική νομοθεσία που έχουν γίνει χωρίς δημόσια διαβούλευση – ακόμη και μεταξύ των ειδικών. Η δημιουργία του Χάρτη ελπίζει να συμβάλλει στο να γίνουν πιο ορατοί οι περιβαλλοντικοί αγώνες, στη δημιουργία δικτύων μεταξύ ακτιβιστών, στην ανταλλαγή τεχνογνωσίας και την πρόσβαση σε σχετική επιστημονική γνώση που μπορεί να υποστηρίξει τα επιχειρήματα των κινημάτων. (…) Το μήνυμα των περιβαλλοντικών αγώνων –και του συνεδρίου στην Κωνσταντινούπολη- είναι σαφές: Η αντίσταση χρειάζεται να βασίζεται στην αλληλεγγύη μεταξύ πολιτιστικά, πολιτικά και γεωγραφικά διακριτών -αλλά συσχετιζόμενων- τόπων, ώστε να αντιμετωπίσει τον κυρίαρχο λόγο που δεν επερωτά στην οικονομική μεγέθυνση, άλλα και για να αναδείξει τον «αχρείαστο» και «επιβαλλόμενο» χαρακτήρα των μέγκα πρότζεκτ, όπως επίσης και τις τοπικές, μικρής κλίμακας, εναλλακτικές προτάσεις.

IRMAK ERTÖR Ομάδα έργου EJOLT στην Τουρκία, Διδακτορική ερευνήτρια Πολιτικής Οικολογίας

Μετάφραση: Χ.Κ.

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

15

ΔΙΑΣΚΕΨΗ του ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟ ΚΛΙΜΑ στη ΒΑΡΣΟΒΙΑ

κυριαρχία του ανθρακικού λόμπι και αντιδράσεις

Υπό τη βαριά σκιά των χιλιάδων θυμάτων και των καταστροφών που άφησε πίσω του ο τυφώνας Χαϊγιάν, η πιο πρόσφατη από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που έπληξε τις Φιλιππίνες, πραγματοποιήθηκε 11-22 Νοεμβρίου στη Βαρσοβία η Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή COP19/CMP9, με τη συμμετοχή τουλάχιστον 190 χωρών. Η εναρκτήρια ομιλία του εκπροσώπου των Φιλιππίνων Ναντέρεφ ‘‘Γιέμπ’’ Σάνο υπήρξε συγκινητική, αφού μίλησε όπως είπε, «για λογαριασμό των αμέτρητων ανθρώπων που δεν μπορούν πλέον να μιλήσουν για λογαριασμό τους», δηλαδή τα θύματα και τους κατοίκους των χωρών που υφίστανται τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη και ιδιαίτερα εκείνων που χωρίς να «απολαμβάνουν» τα οφέλη της βιομηχανικής ανάπτυξης και χωρίς να συμβάλουν με εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO 2), υφίστανται καταστροφές και απώλειες. Ο ίδιος δήλωσε οτι θα απέχει από τροφή στη διάρκεια της Διάσκεψης ως ένδειξη συμπαράστασης στους συμπατριώτες του και μέχρι την εξαγωγή ουσιαστικού αποτελέσματος από τις συζητήσεις, ενώ χαρακτήρισε «παράνοια» την υπόθεση της κλιματικής κρίσης «την οποία πρέπει να σταματήσουμε εδώ, στη Βαρσοβία». Τραγική ειρωνεία αποτελεί οτι ο Σάνο στην περσινή Διάσκεψη της Ντόχα, Κατάρ, όταν η πατρίδα του πάλι θρηνούσε θύματα από τον τυφώνα Μπόφα, είχε εκφράσει την ελπίδα οι αποφάσεις «να υπακούν στις απαιτήσεις των επτά δισεκατομμυρίων κατοίκων της γης». Η διοργανώτρια Πολωνία, που υπέστη καταστροφές τον περασμένο χειμώνα από τις πλημμύρες εξαιτίας των καταρρακτωδών βροχών στην βόρεια Ευρώπη, μόνο με την φιλοξενία της συμβάλλει θετικά στην υπόθεση της κλιματικής αλλαγής. Στην διόλου τιμητική 19η θέση στις εκπομπές CO2 και ένατη στην παραγωγή άνθρακα παγκοσμίως, με αποθέματα λιγνίτη και φυσικού αερίου τα οποία εκμεταλλεύεται και με δηλωμένη την πρόθεση να αναπτύξει μονάδες πυρηνικής ενέργειας, έχει αιτηθεί από την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004, να της παρασχεθεί μεγαλύτερος χρόνος συμμόρφωσης με τους στόχους του 20/20/20, ενώ έχει τοποθετηθεί αρνητικά για τον Οδικό Χάρτη Μειώσεων των Εκπομπών μετά το 2020. Η Εκτελεστική Γραμματέας της Συνθήκης Πλαισίου του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), Κριστιάνα Φιγκέρες, επικρίθηκε για την ομιλία της την περασμένη Δευτέρα στην αμφιλεγόμενη Διεθνή Σύνοδο Κορυφής για τον Άνθρακα, που διεξαγόταν παράλληλα με τις κλιματικές συνομιλίες στην Βαρσοβία. Η Γραμματέας κάλεσε τις βιομηχανίες άνθρακα «να αλλάξουν άμεσα και δραστικά», αναφέροντας το μάλλον οξύμωρο: «Ως τώρα έχει γίνει απολύτως σαφές οτι περαιτέρω επενδύσεις στον τομέα του άνθρακα μπορούν να προχωρήσουν μόνο εάν είναι συμβατές με το όριο των δύο βαθμών κελσίου [ανόδου της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας]». Την ίδια ώρα, ακτιβιστές της Greenpeace σκαρφάλωσαν στην πρόσοψη του κτηρίου του Υπουργείου Οικονομικών όπου γινόταν η Σύνοδος και ανάρτησαν πανώ που έγραφε: «Ποιος κυβερνά την Πολωνία; Η βιομηχανία άνθρακα ή ο λαός;»

Διαδηλωτές και από περιβαλλοντικές οργανώσεις της Γερμανίας και χωρών της Αφρικής, πήραν μέρος σε πορεία που οργάνωσε το Κόμμα Πρασίνων της Πολωνίας, αντιδρώντας στην ταυτόχρονη διοργάνωση συνομιλιών για τον άνθρακα και για την κλιματική αλλαγή αλλά και στην αρνητική στάση κρατών για τις εκπομπές CO 2, με συνθήματα όπως: «Δεν υπάρχει πλανήτης Β» και «Αφήστε το κάρβουνο μέσα στο έδαφος». Εύλογα γεννιέται το ερώτημα, τί θετικό μπορεί να προκύψει από την Διάσκεψη σε καθεστώς οικονομικής ύφεσης, προσπάθειας ανάκαμψης από πολλές χώρες, έξαρσης της βιομηχανικής παραγωγής σε άλλες, διαρκούς -στα όρια της εμμονής- ενεργειακής ανασφάλειας των βιομηχανικών χωρών, μετάθεσης των περιβαλλοντικών ευθυνών στους «άλλους» και χωρίς αποσαφηνισμένο καθεστώς για μεγάλους ρυπαντές (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και όχι μόνο) οι οποίοι «απολαμβάνουν» τον χαρακτηρισμό των αναπτυσσομένων χωρών και απαλλάσσονται από τις δεσμεύσεις για μειώσεις των εκπομπών τους και από τα συνεπαγόμενα κόστη. Οι ΗΠΑ, δεύτερες μετά την Κίνα στις εκπομπές CO 2, σύμφωνα με τον απεσταλμένο τους, αντί περαιτέρω δεσμεύσεων «έχουν επικεντρωθεί» και «βρίσκονται στον σωστό δρόμο» για την επίτευξη της μείωσης των εκπομπών τους κατά 17% από το 2005, μέχρι το 2020, η Ιαπωνία υπαναχώρησε από τους στόχους της για την περικοπή των εκπομπών της, ενώ ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση απέρριψαν την πρόταση αναπτυσσόμενων χωρών να μετρηθεί η διαχρονική συμβολή κάθε χώρας στην υπερθέρμανση του πλανήτη.

Η έκθεση της IPCC Με δεδομένο τον μάλλον προπαρασκευαστικό ρόλο της φετεινής Διάσκεψης για τις συμφωνίες που προσδοκώνται στην διάσκεψη του Παρισιού το 2015 και με πρόσφατη ακόμα την 5η Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) που ανακοινώθηκε τον Σεπτέμβριο και η συνοπτική έκδοσή της δημοσιεύτηκε την ημέρα της έναρξης της Διάσκεψης, «μεγάλο στοίχημα» παραμένουν οι χρηματοδοτήσεις. Κυρίαρχα οικονομικά θέματα αποτελούν: Η από το 2009 στην Κοπεγχάγη δέσμευση των ανεπτυγμένων χωρών να καταβάλουν 10 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως μέχρι το 2012, που θα αυξηθούν σταδιακά στα 100 δισ. δολάρια μέχρι το 2020, προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, προκειμένου να αναπτύξουν «καθαρές» τεχνολογίες, η ενεργοποίηση του Πράσινου Κλιματικού Ταμείου (Green Climate Fund), στόχος του οποίου είναι «να υποστηρίξει έργα, προγράμματα, πολιτικές και άλλες δραστηριότητες στις αναπτυσσόμενες χώρες Μέλη με την χρήση θεματικών πλαισίων χρηματοδοτήσεων», σύμφωνα με το προταθέν προσχέδιο και ο μηχανισμός «απωλειών και ζημιών» ο οποίος θα παρέχει αποζημιώσεις στις χώρες που πλήττονται από αναπόφευκτα κλιματικά φαινόμενα. Οικονομικής θεματολογίας αναμενόταν και η τετραήμερη συνάντηση υψηλόβαθμων κυβερνητικών στελεχών με την παρουσία του Γ.Γ. του ΟΗΕ Μπαν Κι-μουν, από την περασμένη Τρίτη. Οι πρώτες ανακοινώσεις δικαίωσαν τον Μπράντον Γου, ανώτερο αναλυτή της Action Aid, ο οποί-

ος είχε χαρακτηρίσει «εκκωφαντική» την σιωπή των πλούσιων χωρών όταν τους ζητείται να δώσουν συγκεκριμένες πληροφορίες για το ύψος και τον χρόνο των χρηματοδοτήσεων, παρότι «η κλιματική χρηματοδότηση και η μεταφορά τεχνογνωσίας είναι κρίσιμες για τις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδιαίτερα για τις πιο ευάλωτες όπως οι Φιλιππίνες, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την παγκόσμια κλιματική κρίση», όπως είπε. Οι πλούσιες χώρες, κατά τον Γου, «υποδεικνύουν τον ιδιωτικό τομέα, παρότι παραδέχονται οτι οι επενδύσεις του δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των πλέον φτωχών και ευάλωτων. Πρόκειται για απαράδεκτη αποφυγή της ηθικής και νομικής ευθύνης», κάτι που επιβεβαιώνει η ατζέντα των συνομιλιών κορυφής. Ωστόσο, το «δια ταύτα» για τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της γης, παραμένει η μείωση των εκπομπών CO 2 και άλλων αερίων θερμοκηπίου (GHG), στον αντίποδα του πλουτισμού εκείνων που εκμεταλλεύονται τα ορυκτά καύσιμα. Απώτερος στόχος οφείλει να είναι ο περιορισμός της ανόδου της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας κάτω από τους 2°C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή, δεδομένου οτι, όπως υπενθύμισε η Φιγκέρες στην εισαγωγική ομιλία της, η συγκέντρωση CO 2 στην ατμόσφαιρα έχει πλησιάσει (και τον περασμένο Μάιο έφθασε) τα 400 σωματίδια ανά εκατομμύριο (ppm), την υψηλότερη από το 1958. Η IPCC στην έκθεσή της χαρακτηρίζει την υπερθέρμανση αδιαμφισβήτητη με βάση τις κλιματικές μεταβολές που έχουν μελετηθεί, θεωρεί ως «εξαιρετικά πιθανή» αιτία της την ανθρώπινη επέμβαση και χαρακτηρίζει «σαφή» και αυξημένη από την προηγούμενη έκθεση την ανθρώπινη επίδραση στο κλιματικό σύστημα και στον κύκλο υδάτων. Ως αποτέλεσμα: «Η ατμόσφαιρα και οι ωκεανοί έχουν θερμανθεί, οι ποσότητες χιονιού και πάγων έχουν ελαττωθεί, η στάθμη της θάλασσας έχει ανέλθει και οι συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί». Για τον άνθρακα και τα βιοχημικά αέρια σημειώνει: «Οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου και υποξειδίου του αζώτου έχουν αυξηθεί σε πρωτοφανή επίπεδα στα τελευταία 800.000 χρόνια. Οι συγκεντρώσεις CO2 έχουν αυξηθεί κατά 40% από την προβιομηχανική εποχή, πρωτίστως από τις εκπομπές των ορυκτών καυσίμων και δευτερευόντως από τις εκπομπές χρήσης της γης. Οι ωκεανοί έχουν απορροφήσει το 30% των ανθρωπογενών εκπομπών CO2, με αποτέλεσμα την οξίνιση των υδάτων τους». Για την αναστρεψιμότητα των φαινομένων καταλήγει στο δυσοίωνο συμπέρασμα οτι οι σωρευτικές εκπομπές θα καθορίσουν την μέση παγκόσμια θέρμανση μέχρι ή και μετά το τέλος του 21ου αιώνα, ενώ η διατήρηση των εκδηλώσεών της ακόμα και αν οι εκπομπές μηδενιστούν σημαίνει «αισθητή μακραίωνη δέσμευση στην κλιματική αλλαγή που δημιουργήθηκε από το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των εκπομπών CO 2». ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΕΤΡΙΔΟΥ



O

16

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ

ένα κλίμα που αλλάζει, ένας κόσμος που προσαρμόζεται; Αυτή ήταν η κεντρική ιδέα του Ευρωπαϊκού προγράμματος CIRCE, τα αποτελέσματα του οποίου δημοσιεύτηκαν πρόσφατα1. Το ερωτηματικό δικό μας. Λαμβάνοντας ως δεδομένη την κλιματική αλλαγή, τόσο σήμερα όσο και στο μέλλον, τα ερωτηματικά στρέφονται γύρω από το ποιες είναι οι επιπτώσεις της και πώς μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε με δεδομένο ότι πρωτίστως επιδιώκουμε την ανάσχεσή της. Για να μάθουμε, όμως, τι θα συμβεί την επόμενη μέρα, πρέπει να προσεγγίσουμε την κλιματική αλλαγή με έναν σύνθετο και πολύπλευρο τρόπο, δηλαδή εξετάζοντάς την σε συνάρτηση με την κοινωνική δυναμική (όπως οικονομικές και πολιτικές κρίσεις, πόλεμοι, εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση), τα οικονομικά ζητήματα, τις επιπτώσεις στην υγεία, στη γεωργία, στα δάση, στο νερό. Αυτό προσπάθησαν να κάνουν και οι ερευνητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα CIRCE, εστιάζοντας στη Μεσόγειο, μία περιοχή από τις πιο πολύπλοκες στον κόσμο, όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά κυρίως κοινωνικοπολιτικά. Τα κλιματικά μοντέλα νέας γενιάς που εφαρμόστηκαν, παρείχαν ρεαλιστικότερες και λεπτομερέστερες προσομοιώσεις αυτής της ιδιαίτερης περιοχής για την πρόβλεψη και ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και ταυτόχρονα για την εκτίμηση των σημαντικότερων συνεπειών στους πληθυσμούς της περιοχής. Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν την τάση των αλλαγών που υποδείκνυαν και οι προηγούμενες εκθέσεις του IPCC για τη Μεσόγειο και τα οποία θα συμπεριληφθούν στην επόμενη έκθεση2 που θα ανακοινωθεί μέσα στο 2014. Επιγραμματικά και λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις αβεβαιότητες στις εκτιμήσεις των κλιματικών μοντέλων, ιδιαίτερα για τη λεκάνη της Μεσογείου, το σενάριο που προκύπτει είναι, κατά μέσο όρο, α)αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα κατά 2°C περίπου και της θάλασσας από 0,8 έως 1,8°C, β) αύξηση της στάθμης της θάλασσας από 6 έως 12 εκατοστά, γ) μείωση της ποσότητας βροχής κατά 5 με 10% και δ) αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης ακραίων φαινομένων. Και αυτά μέχρι το 2050. Προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα, πραγματοποιήθηκε μία ολοκληρωμένη αποτίμηση σε τοπική κλίμακα των βιογεωφυσικών και κοινωνικών επιπτώσεων στις χώρες της Μεσογείου από την υφιστάμενη και τη

Στο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα CIRCE συμμετείχε η ερευνητική ομάδα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών με επικεφαλής τον Δρ. Χρήστο Γιαννακόπουλο, αποτελούμενη από τους Δρ. Μ. Χατζάκη, Δρ Ε. Κωστοπούλου, Ά. Καράλη, Κ. Βαρώτσο, Δρ. Δ. Φουντά, Δρ. Β. Ψυλόγλου

μελλοντική κλιματική αλλαγή, με την επιλογή έντεκα περιοχών που αντιστοιχούν σε τρία διαφορετικά χαρακτηριστικά περιβάλλοντα της Μεσογείου (αστικό, αγροτικό και παράκτιο). Η Αθήνα βρίσκεται ανάμεσα στις περιοχές που μελετήθηκαν, αντιπροσωπεύοντας ένα χαρακτηριστικό αστικό περιβάλλον. Στη συνέχεια, περιγράφονται τα αποτελέσματα για μερικούς από τους πιο ευάλωτους στην κλιματική αλλαγή τομείς, εστιάζοντας κυρίως στην ευρύτερη περιοχή του λεκανοπεδίου της Αθήνας. Οι περιαστικές δασικές πυρκαγιές. Η καταστροφή των δασών οδηγεί σε πλημμύρες, διάβρωση και υποβάθμιση της γονιμότητας των εδαφών. Επιπρόσθετα, οι περιαστικές πυρκαγιές παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση της θερμοκρασίας και της κυκλοφορίας του αέρα στο παρακείμενο αστικό περιβάλλον, συμβάλλοντας στην αύξηση της θερμοκρασίας στην πόλη κατά τους θερινούς μήνες και στην ενίσχυση της αστικής θερμικής νησίδας 3. Παράλληλα, η εκδήλωση των πυρκαγιών επηρεάζεται σημαντικά από την κλιματική αλλαγή, καθώς η υγρασία της καυσίμου ύλης καθορίζεται από την βροχή, τη θερμοκρασία, την υγρασία του ατμοσφαιρικού αέρα και τον άνεμο. Η εκτίμηση του κινδύνου πυρκαγιάς, σχετιζόμενου με τις μετεωρολογικές συνθήκες, γίνεται με τη βοήθεια του δείκτη FWI (Fire Weather Index), ο οποίος έχει αποδειχτεί αποτελεσματικός για τα ελληνικά δάση. Για την περιοχή της Αττικής, τιμές του δείκτη μεγαλύτερες από 30 συνεπάγονται συνθήκες υψηλού κινδύνου για την έναρξη πυρκαγιάς 4. Ο αριθμός των κρίσιμων ημερών για την περιοχή αυτή υπολογίστηκε από 40 έως 60. Από την εκτίμηση του μελλοντικού κινδύνου πυρκαγιάς βρέθηκε ότι ο μέσος αριθμός των κρίσιμων ημερών ανά έτος για το προσεχές μέλλον (2021-2050) μπορεί να είναι αυξημένος κατά 10-15

1. Χρονική εξέλιξη της ετήσιας μέσης θερμοκρασίας πάνω από την ξηρά για τη Μεσόγειο. Οι τιμές που απεικονίζονται είναι οι αποκλίσεις από τα επίπεδα της περιόδου 1961-1990. Η κόκκινη γραμμή αφορά σε δεδομένα από παρατηρήσεις (1900-2000) και οι μαύρες σε προσομοιώσεις μοντέλων μέχρι το 2050.

μέρες το χρόνο σε σχέση με το παρελθόν (1961-1990). Αν θέλουμε να έχουμε μία εικόνα για το μέλλον των δασικών πυρκαγιών και όχι μόνο, όπως αυτό προβάλλεται από τα κλιματικά μοντέλα, μπορούμε να κοιτάξουμε πίσω στο καλοκαίρι του 2007, το οποίο ήταν εξαιρετικά θερμό για πολλές περιοχές της νοτιοανατολικής Ευρώπης με αποκλίσεις από τη μέση τιμή θερμοκρασίας, που έφτασαν έως τους 4°C. Για την Ελλάδα ήταν πιθανότατα το θερμότερο καλοκαίρι, με θερμοκρασίες ρεκόρ σε ένα μεγάλο αριθμό περιοχών, κατά τη διάρκεια του οποίου οι δασικές πυρκαγιές κατέστρεψαν περίπου το 2% της συνολικής επιφάνειας της χώρας. Από τη σύγκριση των θερμοκρασιών του 2007 και των εκτιμήσεων των μοντέλων για το μέλλον, προκύπτει ότι οι τιμές που καταγράφησαν το 2007 για την Αθήνα βρίσκονται πολύ κοντά σε αυτές που προβλέπονται για τη μελλοντική περίοδο 2071-2100. Έτσι, ένα γεγονός που σήμερα θεωρείται εξαίρεση, μπορεί να είναι τυπικό για τέλος του αιώνα 5. Η δημόσια υγεία. Έχει υπολογιστεί ότι η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί σε περισσότερους θανάτους, έως και 8% αύξηση για κάθε επιπλέον βαθμό. Ακόμα δραματικότερα είναι τα αποτελέσματα των κυμάτων καύσωνα, με αύξηση της θνησιμότητας κατά 14% και των καρδιοαγγειακών και αναπνευστικών ασθενειών κατά 22 και 32%,

αντίστοιχα. Μία ακόμα επίπτωση της αύξησης της θερμοκρασίας είναι ότι η θέρμανση ξηράς και θάλασσας συνεπάγεται την ανακατανομή των μολυσματικών ασθενειών. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι 33 μολυσματικές ασθένειες, οφειλόμενες σε παράσιτα, που επηρεάζονται από το κλίμα, όπως ο ιός του Δυτικού Νείλου, σταδιακά εκτείνονται προς τα βόρεια. Τα αστικά περιβάλλοντα αναμένεται να γίνουν πιο ευάλωτα, καθώς οι περισσότερες μέρες καύσωνα ή ακραίες τιμές ρύπων επηρεάζουν ήδη τη δημόσια υγεία στις μεγάλες πόλεις. Συγκεκριμένα για την Αθήνα, με βάση στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας και τη χρήση ενός εμπειρικού στατιστικού μοντέλου, υπολογίστηκε ότι οι σχετιζόμενοι με τις υψηλές θερμοκρασίες θάνατοι προκαλούνται σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες από 34°C και μάλιστα αυξάνονται εκθετικά με την αύξηση της θερμοκρασίας. Κατά συνέπεια, μία μελλοντική αύξηση της θερμοκρασίας θα οδηγήσει και σε αντίστοιχη αύξηση των θανάτων που σχετίζονται με το θερμοκρασιακό στρες, ενώ οι θάνατοι θα αφορούν, ως επί το πλείστον, ηλικιωμένους, ανθρώπους με προβλήματα υγείας και τις χαμηλές εισοδηματικές ομάδες. Η ποιότητα του αέρα. Γνωρίζουμε ότι οι μετεωρολογικές συνθήκες επιδρούν τόσο στην δριμύτητα όσο και στη διάρκεια των επεισοδίων ρύπανσης. Ταχύτερες χημικές αντιδράσεις, αυξημένες βιογενείς εκπο-

O

μπές και συνθήκες ατμοσφαιρικής ευστάθειας (που ευνοούν τη συσσώρευση ρύπων) μπορούν να οδηγήσουν στην αύξηση των επεισοδίων ρύπανσης όζοντος (μέση συγκέντρωση 8ώρου μεγαλύτερη από 60ppb). Τα επεισόδια αυτά σχετίζονται στενά με την ανθρώπινη υγεία, τη βλάστηση και τα οικοσυστήματα, ενώ υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν τη σχέση μεταξύ επεισοδίων όζοντος και αυξημένων περιστατικών νοσηλείας. Στην Αθήνα συμβαίνουν κατά μέσο όρο 85 επεισόδια όζοντος κάθε χρόνο, ενώ οι μελλοντικές προβολές (2021-2050) δείχνουν μία επιπρόσθετη αύξηση περίπου κατά μέρες, ενώ για το τέλος του αιώνα προβλέπεται ότι η αύξηση των ημερών με επεισόδια όζοντος θα προσεγγίζει τον ένα μήνα το χρόνο. Ο τουρισμός. Για την ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα του τουρισμού, χρησιμοποιείται ο δείκτης TCI (Tourism Climatic Index), που βασίζεται κυρίως στην έννοια της «ανθρώπινης άνεσης» και λαμβάνει υπόψη τις μετεωρολογικές συνθήκες, ενώ οι τιμές του κυμαίνονται από 0 για τις χειρότερες συνθήκες έως 100 για τις βέλτιστες. Σήμερα, τις υψηλότερες τιμές του δείκτη (80 με 90) τις συναντάμε σχεδόν σε όλη τη βόρεια Μεσόγειο και σε κάποια παράλια της Βόρειας Αφρικής. Μέχρι το 2050, για τις θερινές περιόδους, θα έχουν υποχωρήσει οι τιμές του δείκτη κατά 5% περίπου για όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, ενώ βελτίωση 5-10% των τουριστικών συνθηκών αρχίζει να διαφαίνεται για τις βορειότερες περιοχές της Ευρώπης. Αντίθετα, κατά τις χειμερινές περιόδους αναμένεται βελτίωση (5-10%) των τιμών για όλη τη λεκάνη της Μεσογείου και κυρίως για τη Βόρεια Αφρική, γεγονός που θα την καταστήσει ελκυστικότερη για τους πληθυσμούς των βορειότερων περιοχών. Στην Ελλάδα, οι κλιματικές μεταβολές θα μπορούσαν να αποτελούν όφελος για τον τουρισμό, λόγω της προβλεπόμενης βελτίωσης των κλιματικών συνθηκών κατά τη φθινοπωρινή και τη χειμερινή περίοδο. Καθώς, όμως, η τουριστική κίνηση κορυφώνεται τους καλοκαιρινούς μήνες, οι παρατεταμένες περίοδοι καύσωνα που προβλέπονται στο μέλλον θα καταστήσουν την Ελλάδα λιγότερο ελκυστικό προορισμό. Κατά συνέπεια, η επίπτωση στον τουρισμό θα είναι αρνητική ιδιαίτερα για την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα. Το νερό. Η ξηρασία και η ερημοποίηση είναι λέξεις με τις οποίες θα ερχόμαστε διαρκώς αντιμέτωποι στο μέλλον. Λιγότερη βροχή και περισσότερη εξάτμιση θα οδηγήσουν στην εξάντληση των επιφανειακών (-36% από τα ποτάμια προς τη θάλασσα) και των υπόγειων υδάτων και στην υφαλμύρωση των παράκτιων υδροφορέων. Ήδη σήμερα 30 εκατομμύρια άνθρωποι στα νότια και ανατολικά τμήματα της Μεσογείου δεν

17

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

έχουν πρόσβαση σε ασφαλές νερό. Για παράδειγμα, η Βηρυτός αντιμετωπίζει ήδη τον κίνδυνο υφαλμύρωσης των υδροφορέων γλυκού νερού, καθώς οι μετρήσεις δείχνουν μία διαρκή αύξηση της αλατότητας από 340 το 1970 σε 5000mg/L σε κάποιες περιοχές το 2004. Παράλληλα, η ρύπανση του πόσιμου νερού από τις βιομηχανίες και η υφαλμύρωση είναι από τα σημαντικότερα ζητήματα και για την Αλεξάνδρεια και τις περιοχές γύρω από το Δέλτα του Νείλου. Στην Ελλάδα, η υπερεκμετάλλευση των παράκτιων υδροφόρων στρωμάτων έχει προκαλέσει οξύτατο πρόβλημα υφαλμύρωσης σχεδόν σε όλες τις παράκτιες περιοχές. Ακόμα και οι λίμνες στην Ευρώπη θα υποστούν θέρμανση και σταδιακό ευτροφισμό, π.χ. σήμερα στη λίμνη του Κόμο παρουσιάζεται μία αύξηση θερμοκρασίας κατά 1.2 °C στα πρώτα 20 μέτρα βάθος. Το νερό θα γίνει μία αυξανόμενα πολύτιμη πηγή για οικιακή (ύδρευση), βιομηχανική χρήση και άρδευση. Κατά συνέπεια, η ανάπτυξη μοντέλων πρόγνωσης ισοζυγίου νερού είναι σημαντική για την εφαρμογή νέων πολιτικών προσαρμογής στην έλλειψή του. Τέτοιες είναι η ανακύκλωση και οι καινοτόμες προσεγγίσεις παγκόσμιας διαχείρισης του νερού 6, έστω κι αν οι έως τώρα πρακτικές είναι συχνά βαθιά ριζωμένες στις τοπικές παραδόσεις και κουλτούρες, καθιστώντας τις έτσι δύσκολα τροποποιήσιμες. Η έλλειψη νερού, η οποία έχει ξεκινήσει να αντιμετωπίζεται στην Ευρώπη, αλλά αποτελεί ακόμα άλυτο ζήτημα για τη Βόρεια Αφρική, είναι ένα σαφέστατο παράδειγμα του πώς η κλιματική αλλαγή μπορεί να εντείνει τις περιοχικές ανισότητες. Η γεωργία και τα δάση. Το παζλ των οικοσυστημάτων στη Μεσόγειο επηρεάζεται από την κλιματική αλλαγή, αλλά και από μεταβολές παραμέτρων όπως το δημογραφικό και οι χρήσεις γης. Η μειωμένη διαθεσιμότητα νερού και η αυξημένη συχνότητα και ένταση των κυμάτων καύσωνα καθιστούν τα οικοσυστήματα πιο ευάλωτα, ενώ τα εδάφη μετατρέπονται από καταβόθρες σε πηγές εκπεμπόμενου άνθρακα. Η κλιματική αλλαγή είναι πολύ γρήγορη για να επιτρέψει στα οικοσυστήματα να προσαρμοστούν. Μέχρι το τέλος του προηγούμενου αιώνα υπήρχε αύξηση της πρωτογενούς παραγωγής, αλλά τα πρώτα χρόνια αυτού του αιώνα παρατηρείται μείωση κυρίως λόγω της αυξημένης ξηρασίας. Ιδιαίτερα φαίνεται να επηρεάζονται οι παραδοσιακές καλλιέργειες της Μεσογείου (σιτάρι, ελιές, αμπέλια), εξ αιτίας των υψηλότερων θερμοκρασιών και της λειψυδρίας. Η γεωγραφική κατανομή του σιταριού προβλέπεται ότι θα μειωθεί, κυρίως στην νοτιοανατολική Μεσόγειο και μέχρι το τέλος του αιώνα, ενώ οι ελιές θα καλλιεργούνται περισσότερο σε βόρεια γεωγραφικά πλάτη. Τις τελευταίες δεκαετίες η δασώδης έκταση της Ευρώπης είχε αυξηθεί κυρίως εξ αιτίας

της εγκατάλειψης της γεωργίας. Η θέρμανση και η μείωση της βροχής, όμως, οδηγούν σε μείωση της ανάπτυξης των δέντρων και ταυτόχρονα σε αυξημένη θνησιμότητά τους εξαιτίας πυρκαγιών και ασθενειών. Τα θαλάσσια και παράκτια οικοσυστήματα. Οι μεσογειακές παράκτιες ζώνες περιλαμβάνουν τις μεγαλύτερες πληθυσμιακές πυκνότητες της περιοχής και υποστηρίζουν ένα τεράστιο αριθμό υποδομών. Είναι, επίσης, ζωτικής σημασίας για την μεγάλη βιολογική τους παραγωγικότητα και τη σύνδεση που παρέχουν μεταξύ χερσαίων και υδρόβιων οικοσυστημάτων. Μία αποτίμηση των μελλοντικών προβολών για τον Κόλπο του Γκαμπές στην Αλγερία δείχνει ότι οι ατμοσφαιρικές και θαλάσσιες μεταβολές αναμένεται να οδηγήσουν σε ένα εύρος βιογεωφυσικών και κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων. Για παράδειγμα, για το θαλάσσιο οικοσύστημα, η αύξηση του αριθμού των μη ενδημικών ειδών προσδιορίστηκε στο 43% για κάθε 1°C αύξησης της θερμοκρασίας, γεγονός που θα οδηγήσει σε περίπου 106 νέα είδη το 2050 σε σχέση με το 2007. Μία τέτοια αύξηση μπορεί να έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις στη θαλάσσια βιοποικιλότητα της περιοχής και στην οικονομικά σημαντική για την περιοχή αλιεία. Ο τρόπος με τον οποίο οι κοινωνίες σήμερα διαχειρίζονται τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής, παρέχει και τη βάση στους επιστήμονες για την αποτίμηση των μελλοντικών κλιματικών κινδύνων. Μέρος αυτής της διαδικασίας, βέβαια, αποτελεί και η αναγνώριση των πηγών και των επιπέδων αβεβαιότητας που εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων σε τοπική και περιοχική κλίμακα. Η πρόκληση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων της, θέτει στην ημερησία διάταξη την επιτακτική ανάγκη κοινωνικού, οικολογικού και δημοκρατικού μετασχηματισμού με επίκεντρο την αλληλεγγύη, την περιβαλλοντική προστασία, την εργασία και την ταχεία άμβλυνση των ανισοτήτων στη λεκάνη της Μεσογείου. Αυτές είναι και οι απαραίτητες προϋποθέσεις, τόσο για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών των πληθυσμών της, όσο και για την προστασία των οικοσυστημάτων της, που οργανικά συνδέονται με τις ζωτικές συνθήκες διαβίωσης της παρούσας, αλλά και των μελλοντικών γενεών. Δρ. Μ. ΧΑΤΖΑΚΗ

επιστημονική συνεργάτης Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

2. α) ο μέσος αριθμός κρίσιμων ημερών για την έναρξη πυρκαγιάς στο παρόνκαι β) διαφορά του μέσου αριθμού ανά έτος των κρίσιμων ημερών για έναρξη πυρκαγιάς, στο μέλλον σε σχέση με το πρόσφατο παρόν.

[1]Regional Assessment of Climate Change in the Mediterranean, Vol 1, 2 and 3, Series Advances in Global Change Research, Vol 53. ISBN 978-94-007-5792-9 [2] Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability, Working Group II Contribution to the IPCC Fifth Assessment Report [3]Το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας αναφέρεται στην ύπαρξη υψηλότερων θερμοκρασιών στα αστικά κέντρα σε σχέση με τις γύρω περιαστικές περιοχές.

[4]Karali, A.,Hatzaki, M., Giannakopoulos, C., Roussos, A., Xanthopoulos, G., and Tenentes, V.,2013.Sensitivity and evaluation of current fire risk and future projections due to climate change: the case study of Greece.

Nat. Hazards Earth Syst. Sci. Discuss., 1, 4777-4800 [5]Founda, D. and Giannakopoulos, C., 2009.

The exceptionally hot summer of 2007 in Athens, Greece - A typical summer in the future climate? Glob.Planet.Chang.,67, 227–236.

[6] Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί πως το ζήτημα της διαχείρισης του νερού πρέπει να είναι οργανικά συνδεδεμένο με την απόλυτη θεώρηση του ως ζωτικού «κοινού αγαθού» σε αντιδιαστολή με τη νεοφιλελεύθερη θεώρησή του ως εμπόρευμα και τις αντίστοιχες προωθούμενες ιδιωτικοποιήσεις.



O

18

ικοτριβές

ΑΣΤΙΚΉ ΓΕΩΡΓΙΑ

Η αστική γεωργία μπορεί σύντομα να ορισθεί ως η καλλιέργεια φυτών ή/και η εκτροφή ζώων μέσα στον αστικό ιστό ή στις παρυφές της πόλης. Αυτό που τη διαφοροποιεί από τη γεωργία της υπαίθρου ή του περιαστικού χώρου είναι ότι ασκείται από τους κατοίκους του άστεως και αφορά σε γεωργική παραγωγή σε πολύ μικρή έκταση, ενώ είναι ενσωματωμένη και αλληλεπιδρά με το αστικό οικολογικό σύστημα και την αστική οικονομία. Οι στοχεύσεις της ενασχόλησης αυτής αφορούν, συνήθως, στην παραγωγή μικρού όγκου προϊόντων για αυτοκατανάλωση, σπάνια για εμπορία, στην κάλυψη ελεύθερου χρόνου σε συνδυασμό με σωματική και δημιουργική ενασχόληση, στη νοσταλγική επιστροφή σε βιώματα του χωριού, σε ψυχαγωγικούς σκοπούς ή σε κινηματικές στοχεύσεις για εναλλακτικούς τρόπους ζωής, παραγωγής και κατανάλωσης ή περιβαλλοντική προστασία. Η οικονομική κρίση ή άλλες μορφές κρίσης (π.χ. εμπόλεμες συνθήκες) σε μια κοινωνία προκρίνουν, όπως δείχνει και η ιστορία, την πρώτη επιλογή. Άλλωστε, σε μια αναδίφηση του παρελθόντος, θα διαπιστωθεί ότι τα πρώτα γνωστά μορφώματα αστικής γεωργίας στις αρχές του 19ου αιώνα αποσκοπούσαν στην προστασία των βιομηχανικών εργατών από την απόλυτη εξαθλίωση (Armengaerten-κήποι φτωχών ή Arbeitergaerten-κήποι εργατών). Αλλά και μέχρι σήμερα, η πλειονότητα των ασχολούμενων με αστικά μικροκήπια, π.χ. στη Γερμανία, προέρχονται από τα χαμηλά στρώματα του πληθυσμού. Επιπλέον, η πρόσφατη ρευστή και αβέβαιη κοινωνικοοικονομική κατάσταση παγκοσμίως (χρηματοπιστωτική κρίση, κερδοσκοπικές ανατιμήσεις και διακυμάνσεις τιμών σε βασικά είδη διατροφής) αναδεικνύει τη συμβολή της αστικής γεωργίας στη μείωση της αστικής φτώχειας και των επισιτιστικών κινδύνων. Ωστόσο, οι κινηματικές στοχεύσεις για εναλλακτικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης ή οι περιπτώσεις ανάπτυξης αστικής γεωργίας σε χώρες με μεγάλη οικονομική κρίση προσθέτουν νέες πτυχές στα παραδοσιακά παραδείγματα αστικής γεωργίας, αναδεικνύοντας τον πολλαπλό ρόλο που μπορεί να παίξει.

Η όψιμη ανακάλυψη της αστικής γεωργίας στην Ελλάδα της κρίσης Η αστική γεωργία δεν είχε ποτέ ιδιαίτερη

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

και βιώσιμη πόλη

παράδοση στην Ελλάδα, ενώ μέχρι το πολύ πρόσφατο παρελθόν, ο όρος ήταν εντελώς άγνωστος, ακόμη και ανάμεσα στους ειδικούς και στην πράξη αφορούσε κυρίως κινηματικές πρωτοβουλίες ακτιβίστικου χαρακτήρα με μη μόνιμα χαρακτηριστικά. Κατά την τελευταία διετία, η αστική γεωργία στη χώρα μας διαδίδεται σε ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού και απασχολεί ολοένα και περισσότερο αξιόλογα κινήματα πολιτών και τοπικές κοινότητες, προβάλλοντας τον παράγοντα βιοπορισμού, τον χαρακτήρα της κοινωνικής αλληλεγγύης και τους στόχους της επισιτιστικής ασφάλειας των πόλεων, και δη σε περίοδο κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Παρατηρούνται δυναμικές πρωτοβουλίες δημιουργίας αστικών αγροκηπίων τόσο από την Τοπική Αυτοδιοίκηση (δημοτικοί λαχανόκηποι και βιοαγροί) όσο και από ομάδες πολιτών (αστικοί αυτοδιαχειριζόμενοι λαχανόκηποι) και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (εκπαιδευτικοί, θεραπευτικοί και άλλου σκοπού λαχανόκηποι). Ειδικότερα, οι πρόσφατες προσπάθειες για τη δημιουργία αστικών αγροκηπίων, κυρίως μέσα από πρωτοβουλίες θεσμικών φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, γνωρίζουν γρήγορη ανάπτυξη μετά το 2011, δίνοντας σε πολίτες τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές αντιξοότητες που έχει επιφέρει η πρόσφατη κρίση. Στις πολιτικές τους προβάλλονται η ανακούφιση των δημοτών μέσω της ιδίας παραγωγής τροφίμων και η κοινωνική ένταξη ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού (άνεργοι, συνταξιούχοι, μονογονεϊκές οικογένειες, κ.ά.), χωρίς να υποστέλλονται βέβαια οι στόχοι του εξωραϊσμού και της περιβαλλοντικής διαχείρισης. Μία πρώτη συστηματική έρευνα για την αστική γεωργία και τους δημοτικούς λαχανόκηπους πραγματοποιήθηκε από την ερευνητική ομάδα του Παντείου Πανεπιστημίου (2012). Η έρευνα εστίασε στη συμβολή της αστικής γεωργίας στην κοινωνική ένταξη ευπαθών κοινωνικών ομάδων και στις πολιτικές βιώσιμης πόλης μέσω επιλεγμένων πεδίων επιτόπιας έρευνας στους δημοτικούς λαχανόκηπους της Θέρμης και της Αλεξανδρούπολης Τα αποτελέσματα της επιτόπιας έρευνας, και στις δύο περιπτώσεις δημοτικών αγροκηπίων, έδειξαν ότι για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού το πρώτο κίνητρο εκδήλωσης ενδιαφέροντος συμμετοχής στον λαχανόκηπο ήταν η έντονη επιθυμία ιδίας παραγωγής φρέσκων,

βιολογικών, υγιεινών και σχετικά χαμηλού κόστους λαχανικών, καθώς και η ελάφρυνση του οικογενειακού προϋπολογισμού στις δαπάνες για τρόφιμα, ιδιαίτερα κατά τη σημερινή περίοδο οικονομικής κρίσης. Η απάντηση αυτή επιβεβαιώνει τη γενικευμένη ανησυχία των καταναλωτών σχετικά με την ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων, τους τρόπους παραγωγής και επεξεργασίας τους, καθώς και τον τόπο προέλευσής τους, δεδομένου ότι τα τρόφιμα διανύουν συχνά μεγάλες αποστάσεις μέχρι το πιάτο μας χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή τους και ενώ έχουν προστεθεί κατά την πορεία αυτής της μετακίνησης μια σειρά «μεσαζόντων». Δευτερευόντως, πέρα από την εξασφάλιση τροφίμων, η έρευνα επιβεβαιώνει τη δυναμική του κοινωνικού αιτήματος για (επαν)οικειοποίηση του δημόσιου χώρου και την ανάγκη επανασύνδεσης με τη φύση, τη γεωργική γη και τις αγροτικές αξίες. Τα αστικά αγροκήπια φαίνεται ότι προσφέρουν πλήθος λειτουργιών, ξαναζωντανεύοντας τις γειτονιές και δημιουργώντας χώρους πρασίνου, αναψυχής, ψυχικής υγείας, κοινωνικής συνεύρεσης και κοινωνικής ευθύνης. Από την πλευρά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η τάση που διαφαίνεται είναι ότι, μέχρι στιγμής, η αστική γεωργία χρησιμοποιείται περισσότερο ως ένα βραχυπρόθεσμο μέσο ανακούφισης προκειμένου να ξεπεραστούν μερικές από τις επιπτώσεις των οικονομικών δυσχερειών σε τοπικό επίπεδο, παρά ως ένα εργαλείο που θα μπορούσε μακροπρόθεσμα να συμβάλλει θετικά στη διαμόρφωση βιώσιμης αστικής ανάπτυξης και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής. Κύριος στόχος είναι η κάλυψη βιοποριστικών αναγκών για φρούτα και λαχανικά, δίνοντας προτεραιότητα σε δημότες χαμηλού εισοδήματος και ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες πληθυσμού ή διαθέτοντας επιπλέον μέρος της παραγωγής στο Κοινωνικό Παντοπωλείο του Δήμου (όπως π.χ. στον Δ. Αλεξανδρούπολης, όπου προβλέπεται υποχρεωτική διάθεση του 10% της παραγωγής). Ωστόσο, και στις δυο περιπτώσεις, τα εγχειρήματα αστικής γεωργίας συμβάλλουν στην ισορροπημένη διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος, καθώς στηρίζονται στη λογική των ορθών πρακτικών γεωργικής παραγωγής και περιβαλλοντικής διαχείρισης, που πέρα από την ποιότητα των παραγόμενων τροφίμων εξασφαλίζει και τη δημόσια υγεία, κυρίως μέσα από την προώθηση, κατ’ αποκλειστι-

Ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «Αστική Γεωργία. Κοινωνική ένταξη και βιώσιμη πόλη. Μελέτη δύο αστικών δημοτικών αγροκηπίων (Θέρμη και Αλεξανδρούπολη)», Πάντειο Πανεπιστήμιο, Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ) - Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Αθήνα 2012. Χρηματοδοτήθηκε από το Πράσινο Ταμείο-Υ.Π.Ε.Κ.Α. Βασική ομάδα έρευνας Θ.Ανθοπούλου (επιστ. υπεύθ.), Μ.Παρταλίδου, Α.Μωυσίδης, Σ.Νικολαΐδου, Ο.Κολοκούρης.

κότητα, των βιολογικών καλλιεργειών και της κομποστοποίησης (π.χ. στον Δ. Θέρμης η πρωτοβουλία εντάσσεται περισσότερο σε ένα ευρύτερο πλαίσιο υλοποίησης δημοτικών δράσεων με περιβαλλοντικό χαρακτήρα και προσπαθειών για πράσινη ανάπτυξη, παρά σε πολιτικές για την ένταξη κοινωνικά ευπαθών ομάδων). Προς το παρόν, τίθεται υπό αμφισβήτηση το ζήτημα της διάρκειας των εγχειρημάτων και της επάρκειας του σχεδιασμού, δεδομένων των πολλαπλών προβλημάτων που προκύπτουν σχετικά με πολεοδομικές και ιδιοκτησιακές εμπλοκές, πολυνομία και χρονοβόρες διαδικασίες οργανωτικού, γραφειοκρατικού και διαδικαστικού τύπου, συγκρούσεις χρήσεων γης κοκ, που αποθαρρύνουν, δυσαρεστούν και λειτουργούν αποτρεπτικά για τους δικαιούχους.

Εντάσσοντας το αγρο-διατροφικό σύστημα στην αστική ατζέντα Η σταδιακή αναγνώριση των νέων πολλαπλών λειτουργιών που επιτελεί η γεωργία και της συμβολής της στην ισόρροπη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη των αστικών περιοχών, έχει οδηγήσει διεθνώς σε νέες πολιτικές στήριξης και ενσωμάτωσής της στον αστικό σχεδιασμό. Στην Ελλάδα, λόγω έλλειψης θεσμικού πλαισίου νομιμοποίησης, προστασίας και οργάνωσης της αστικής γεωργίας και όσο η κρίση έχει ατονήσει το επενδυτικό ενδιαφέρον στον κατασκευαστικό κλάδο και την κτηματομεσιτική αγορά, οι πρωτοβουλίες αστικής γεωργίας εντάσσονται, κατά κύριο λόγο, στο πλαίσιο της κοινωνικής μέριμνας των Δήμων. Υπό αυτήν την οπτική, αποτελούν μεν ένα αποδοτικό μέτρο σε συνθήκες κρίσης, ωστόσο δε, κρίσιμο θέμα συνιστά η μακροπρόθεσμη και συνεχής υποστήριξη αντίστοιχων πρωτοβουλιών, με γνώμονα μία ολοκληρωμένη στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης. Εντούτοις, το νεοεμφανιζόμενο κύμα πρωτοβουλιών αστικής γεωργίας αποτελεί αδιαμφισβήτητα μια καινοτόμο μορφή ενεργοποίησης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας σε ζητήματα

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

οικονομικής και κοινωνικής αλληλεγγύης. Ταυτόχρονα, αναδεικνύεται η σημασία της γεωργίας ως πηγή μη-εμπορευματικών εκροών μέσα από την παροχή ασφαλών και ποιοτικών τροφίμων και δημόσιων αγαθών, συμβάλλοντας καθοριστικά στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος στον σύγχρονο αστικό ιστό των πόλεων, εξομαλύνοντας τις δυσμενείς οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες διαβίωσης. Σε αυτήν τη βάση, η συμβολή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα σημαντική, θέτοντας ένα ρεαλιστικό μακρόπνοο όραμα με επίκεντρο την πολιτική ενθάρρυνσης και θέσπισης της αστικής γεωργίας και στόχο την ενδυνάμωση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της τοπικής παραγωγής τροφίμων. Εν ολίγοις, ως μέσο εξασφάλισης μακροπρόθεσμης διατροφικής αυτάρκειας και ποιοτικής εναλλακτικής πηγής φρέσκων τροφίμων στις πόλεις, κοινωνικής δικαιοσύνης και μείωσης των περιβαλλοντικών πιέσεων. Η χάραξη πολιτικών αστικής γεωργίας προϋποθέτει τη συμπλήρωση και τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου σε εθνικό και τοπικό επίπεδο μέσα από την επανεξέταση της πολιτικής τροφίμων και, εν προκειμένω, μέσα από την ενσωμάτωση της αστικής γεωργίας στον χωροταξικό σχεδιασμό μικρής κλίμακας. Καθώς όμως το πλαίσιο των πολιτικών μεταβάλλεται διαρκώς, εδικά στις παρούσες συνθήκες συνεχούς «απορρύθμισης», η υιοθέτηση της αστικής γεωργίας ως νέου παραδείγματος βιώσιμης ανάπτυξης του αστικού χώρου και εναλλακτικό εργαλείο ρύθμισης κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων του σχεδιασμού, πέρα από τη θεσμική κατοχύρωσή της, προϋποθέτει τη δημιουργία νέων δομών στην Τοπική Αυτοδιοίκηση που θα συμβάλλουν στην ενίσχυση της βιωσιμότητάς της και θα ανταποκρίνονται στις αντίστοιχες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και στις τοπικές ιδιαιτερότητες. Καίριο όμως και κρίσιμο ζήτημα για την επιτυχία και θεμελίωση των πρωτοβουλιών αστικής γεωργίας συνιστά η εδραίωσή τους ως κοινωνικού κινήματος/αιτήματος-παρακαταθήκης για το μέλλον και η μακροπρόθεσμη και συνεχής υποστήριξη αντίστοιχων πρωτοβουλιών στον τομέα της αστικής γεωργίας, με γνώμονα μία ολοκληρωμένη πολιτική βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Η προώθηση της αστικής καλλιέργειας ως μια στρατηγική προτεραιότητα στις σύγχρονες πόλεις, και όχι ως συγκυριακή «συνταγή σωτηρίας» στη δίνη της οικονομικής κρίσης, είναι δυνατόν να αποτελέσει μια σταθερή δομή κοινωνικής αλληλεγγύης και περιβαλλοντικής ανάπτυξης που θα συμπεριλαμβάνεται στην ατζέντα βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. ΣοφΙα ΝικολαΪδου ΑντΩνης ΜωυσΙδης

O

ικοτριβές

Αστική γεωργία και κινήματα πόλης Η ανάπτυξη της μαζικής παραγωγής και της κοινωνίας της κατανάλωσης δημιούργησε σταδιακά νέους προβληματισμούς γύρω από την ποιότητα ζωής. Αυτό σε συνάρτηση με τις αναζητήσεις των νέων κοινωνικών κινημάτων και τον προβληματισμό γύρω από την περιβαλλοντική βιωσιμότητα δημιούργησε μια νέα τάση στην Αστική Γεωργία από τη δεκαετία του 1970 στον αναπτυγμένο κυρίως κόσμο. Στο επίκεντρο αυτής της καινούργιας αστικής γεωργίας δεν βρίσκεται η ανάγκη για αυτοκατανάλωση για βιοποριστικούς/ κοινωνικούς λόγους η αναζήτηση ποιότητας ζωής και ο επαναπροσδιορισμός της κοινωνικής ζωής στην πόλη. Το κίνημα που υποστηρίζει αυτή τη νέα τάση αναφέρεται μεταξύ άλλων στη δημιουργία οικολογικής συνείδησης και σε μια νέα σχέση πολιτισμού και φύσης: Αφορά επίσης την οικειοποίηση του δημόσιου χώρου από τους κατοίκους, την επανακοινωνικοποίηση των ανθρώπων, νέες μορφές συλλογικής δράσης, συνθήκες γειτονιάς, αυτοοργάνωση και αίσθηση ευθύνης του κατοίκου για την ποιότητα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει αλλά και σε ένα σύνολο πλεονεκτημάτων που έχει σε οικονομικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό/ πολιτιστικό, περιβαλλοντικό και ψυχικό επίπεδο. Οι εκφράσεις της είναι ποικίλες (τοπικά δίκτυα παραγωγών καταναλωτών, αυτοδιαχειριζόμενοι αγροί, αντάρτες κηπουροί, εκπαίδευση στην κηπουρική). Η αστική γεωργία που γνώρισε ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε τέτοιες πρωτοβουλίες πολιτών. Στην Ελλάδα η αστική γεωργία ουσιαστικά δεν υπήρχε μέχρι πολύ πρόσφατα. Η διάδοσή της συμπίπτει χρονικά με την ραγδαία υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου που γνωρίζει η κοινωνία μας τα τελευταία χρόνια από την είσοδο στο μηχανισμό στήριξης. Όμως τα πρώτα βήματα γίνονται λίγα χρόνια πριν την κρίση σε πολύ περιορισμένους ελευθεριακούς/ εναλλακτικούς και οικολογικούς κύκλους και εμπνέονται από τις ίδιες μεταυλιστικές αξίες που περιγράψαμε πιο πάνω. Είναι ενδεικτικό ότι τα πρώτα καταγεγραμμένα εγχειρήματα αφορούν στην περίοδο που ακολούθησε τις πυρκαγιές του 2007 – περίοδο που γνώρισε ανάπτυξη ένας νέος οικολογικός ακτιβισμός, όπως οι αντάρτες κηπουροί αλλά και οι πρώτες πιο μόνιμες δραστηριότητες αστικές γεωργικές δραστηριότητες (πχ. Βοτανικός κήπος, Πετρούπολη). Βέβαια οι πιο γνωστές περιπτώσεις

19

κινηματικών αστικών αγρών (πχ. Αυτοδιαχειριζόμενος Αγρός Ελληνικού, ΠΕΡ.ΚΑ- Περιαστικές Καλλιέργειες Θεσσαλονίκης) εμφανίζονται πολύ αργότερα εν μέσω της κρίσης (2011). Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η κρίση διέδωσε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες από μειοψηφικές avant-garde του οικολογικού και αναρχικού χώρου που βρισκόταν στα πιο δυναμικά τμήματα της πόλης (πχ. Εξάρχεια) σε μεγαλύτερα τμήματα ενεργών πολιτών, σχετιζόμενα κυρίως με την αριστερά αλλά όχι μόνο, και σε όλες τις γειτονίες των πόλεων. Οι αυτοδιαχειριζόμενες αστικές καλλιέργειες στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι μικρές σε έκταση και λειτουργούν με συλλογική διαχείριση που δεν αρκεί για βιοπορισμό ούτε αυτός αποτελεί ακόμα τον πρωταρχικό του ρόλο παρόλο που το στοιχείο της αυτοκατανάλωσης έχει ενισχυθεί και στις κινηματικές πρωτοβουλίες υπερισχύει ακόμα το εκπαιδευτικό στοιχείο, το στοιχείο της κοινωνικής διεκδίκησης και του εναλλακτικού τρόπου ζωής μέσα σε μια συλλογικότητα και σχεδόν πάντα συνδυάζεται με μια σειρά άλλες ‘εναλλακτικές’ δραστηριότητες (σεμινάρια, ανταλλακτικά δίκτυα, θεατρικές ομάδες). Η μοναδική γνωστή περίπτωση κινηματικής πρωτοβουλίας που διένειμε κλήρους είναι αυτή των ΠΕΡ.ΚΑ που φαίνεται ότι είναι και η ταχύτερα αναπτυσσόμενη ενώ συνήθως οι συλλογικές προσπάθειες βασίζονται στην αυταπάρνηση ορισμένων, λίγων συνήθως ατόμων ενώ διαμορφώνουν ευκολότερα χαρακτηριστικά αγροκηπίου για αυτοκατανάλωση. Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι το κόστος διαμόρφωσης των ‘κινηματικών’ αστικών καλλιεργειών είναι ασύγκριτα χαμηλότερο από τους αντίστοιχους δημοτικούς γιατί βασίζονται στον εθελοντισμό, στην ανταλλαγή υλικών και εργαλείων και στη βελτιστοποίηση της διαχείρισης σε μικρή κλίμακα για να μειωθεί το κόστος. Τα παραπάνω κάνουν φανερό ότι αυτός ο τρόπος καλλιέργειας αφορά ένα περιορισμένο κοινό που όμως διευρύνεται συνέχεια. Ακόμη και σήμερα χρειάζεται μια κρίσιμη μάζα ενεργών πολιτών (συνήθως μεσαία στρώματα, νέοι, αριστεροί, διανοούμενοι κ.λπ.) η οποία επιτυγχάνεται κατά κύριο λόγο στις κοινωνικά ενεργές περιοχές, στις ζωντανές πολιτικά, πολιτιστικά κλπ. περιοχές. Στα μητροπολιτικά ή υπέρ τοπικά κέντρα. Σε κάθε περίπτωση όσο πλήθος κι αν μαζέψει μια πρωτοβουλία η καλλιέργεια απαιτεί εγγύτητα- καθημερινή/ συχνή επαφή με το χώρο η οποία επιτυγχάνεται ευκολότερα σε περιοχές με ιδιαίτερη ταυτότητα και συνοχή. ΟΡΕΣΤΗΣ ΚΟΛΟΚΟΥΡΗΣ



20

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

ΕΚΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΑΩΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ: εκτροπή της λογικής; Το ζήτημα της εκτροπής του Αώου ποταμού απασχολεί ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80 την τοπική κοινωνία του νομού Ιωαννίνων και όχι μόνον, όταν στα σχέδια της ΔΕΗ για την «αξιοποίηση» του υδατικού δυναμικού της περιοχής προς παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανόταν η κατασκευή φράγματος και ταμιευτήρα νερού στον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Β. Πίνδου («Βάλια Κάλντα»), για την δέσμευση των υδάτων του Αρκουδορέματος, παραπόταμου του Αώου. Καθώς από την εποχή εκείνη οι αντιδράσεις για την κατασκευή του φράγματος λόγω του υψηλού περιβαλλοντικού του κόστους ήταν πολύ έντονες, το σχέδιο ακυρώθηκε. Κατά καιρούς, η ιδέα της κατασκευής φράγματος στην καρδιά του Εθνικού δρυμού Β. Πίνδου, αναζωπυρωνόταν, ενώ πρόσφατα το έργο έχει συμπεριληφθεί στο «Σχέδιο διαχείρισης της περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού του υδατικού διαμερίσματος Ηπείρου», το οποίο έχει ολοκληρωθεί αλλά δεν έχει ακόμα εγκριθεί. Στο έργο της εκτροπής του Αώου ποταμού είχε αποδοθεί αρχικά ο χαρακτήρας του «πολυδύναμου» έργου, προβλέποντας με τη λειτουργία του να εμπλουτίσει τα νερά της λίμνης Παμβώτιδας αλλά και την παραγωγή ενέργειας με την δημιουργία 3 υδροηλεκτρικών έργων ονομαστικής συνολικά ισχύος 13 ΜW, ενώ στο παρόν σχέδιο διαχείρισης διατηρεί κυρίως τον χαρακτήρα «προγραμματιζόμενου έργου» παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας. Αν και το έργο δεν έχει περιγραφεί ακόμα πλήρως, καθώς δεν έχει εκπονηθεί Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, προβλέπονται, γενικά, τα εξής: Κατασκευή φράγματος στην περιοχή «Σμιξώματα» εντός της προστατευόμενης περιοχής του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, στη συμβολή του Αώου με τον παραπόταμο «Αρκουδόρεμα» και το ρέμα «Βαθύλακκος». Εκτροπή 70 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού ετησίως, μέσω σήραγγας εκτροπής με μήκος περίπου 10 χιλιόμετρα, από τον ταμιευτήρα προς την τεχνητή λίμνη «Πηγών Αώου». Μετά την ολοκλήρωση του φράγματος στις πηγές Αώου (1990) κατακρατούνται ήδη από το Αώο 100 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ετησίως, για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τον ΥΗΣ πηγών Αώου, ενώ μέρος των υδάτων παροχετεύονται στον ποταμό Άραχθο για

την ενίσχυση της ηλεκτροπαραγωγής των ΥΗΣ Πουρναρίου Ι & ΙΙ. Από τα 70 εκ. κυβικά μέτρα νερού τα 20 εκ. θα χρησιμοποιούνται για την ενίσχυση των ήδη υπαρχόντων φραγμάτων και του μελλοντικού ΥΗΣ του Μετσοβίτικου ποταμού, ενώ τα 50 εκ. σχεδιάζεται να παροχετευθούν προς την λίμνη Παμβώτιδα και τον ποταμό Καλαμά, για τον «καθαρισμό και εμπλουτισμό» της λίμνης αλλά και την λειτουργία 3 νέων ΥΗΣ (Γρεβενιτίου-3.5 MW, Παμβώτιδας-5,3 MW και Καλαμά-4,4 MW μέσω εμπλουτισμού). Ως φορέας υλοποίησης του έργου φέρεται η κοινοπραξία ΔΕΗ-«ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή Α.Ε». Για το έργο της εκτροπής του Αώου υπάρχουν σοβαρότατες αντιδράσεις και έχει ήδη συγκροτηθεί επιτροπή ενάντια στην κατα-

σκευή του έργου. Ενάντια στην κατασκευή του έργου συντάσσονται ο φορέας διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, οι δήμοι Κόνιτσας και Ζαγορίου, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, η τοπικές κοινωνίες και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην περιοχή συμπεριλαμβανομένης και της ΚΑΛΛΙΣΤΩΣ. Πρόσφατα, μάλιστα, κατατέθηκε προσφυγή στο ΣτΕ από το WWF Ελλάς, την ΚΑΛΛΙΣΤΩ, το Δήμο Κόνιτσας, τον Φορέα Διαχείρισης Εθνικών Δρυμών Βίκου - Αώου και Πίνδου, καθώς και το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (Med-INA). Τα επιχειρήματα ενάντια στο έργο της εκτροπής του Αώου, συνοψίζονται στα εξής βασικά σημεία: Ο ποταμός Αώος ήδη συμμετέχει στην ηλεκτροπαραγωγή της χώρας, την άρδευ-

ση και ύδρευση, με κατακράτηση μιας πολύ μεγάλης ποσότητας νερού (100 εκ. κυβ μέτρα/ετησίως) μέσω του φράγματος πηγών Αώου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα σημαντική μείωση της υδατοπαροχής του, η οποία σε περίπτωση που κατακρατηθούν μεγαλύτερες ποσότητες νερού (70 εκ. κ.μ/ ετησίως όπως προβλέπεται), θα επιφέρει δυσμενείς σωρευτικές επιπτώσεις στο ποτάμιο οικοσύστημα. Η θέση κατασκευής των έργων εκτροπής βρίσκεται εντός προστατευόμενης περιοχής (Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου), με εξαιρετικά υψηλή οικολογική και αισθητική αξία, όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει σαφής προσανατολισμός της τοπικής οικονομίας προς εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Είναι προφανές ότι τέτοιας κλίμακας έργα σε μια αμιγώς ορεινή περιοχή, όπου μέχρι πρόσφατα οι επεμβάσεις ήταν ανύπαρκτες, θα επιφέρουν σοβαρή αλλοίωση του τοπίου και θα πλήξουν τη βιωσιμότητα των οικονομικών αυτών δραστηριοτήτων. Η προφασιζόμενη ωφέλεια της εκτροπής μέρους των νερών του Αώου προς την λίμνη Παμβώτιδα για τον εμπλουτισμό-καθαρισμό της δεν ευσταθεί, καθώς το πρόβλημα της ποιότητας των υδάτων της λίμνης δεν είναι η έλλειψη εισροών πηγών καθαρού νερού, η οποία είναι άφθονη, αλλά η απουσία συστήματος καθαρισμού και η ανεπαρκής διαχείριση των υδατικών αποθεμάτων της. Επιπλέον ήδη υπάρχουν τεκμηριωμένες και φτηνές λύσεις για την βελτίωση της ποιότητας των υδάτων της λίμνης. Η παραγόμενη ενέργεια από την προτεινόμενη εκτροπή του Αώου ποταμού θα είναι ίση με μόλις 13 MW, η οποία θεωρείται πολύ μικρή ως ενεργειακό ανταποδοτικό όφελος και ανάξια του υψηλού περιβαλλοντικού κόστους που θα επιφέρει η κατασκευή των έργων δέσμευσης των νερών του Αώου, της εκτροπής-μεταφοράς και των πλείστων άλλων συνοδών έργων (διανοίξεις δρόμων, εργοτάξια κ.α). Συνεπώς, το έργο αυτό απειλεί συνολικά την περιοχή, καθώς θα επηρεάσει αρνητικά δεκάδες είδη χλωρίδας και πανίδας, που εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από την ποιοτική και ποσοτική κατάσταση των νερών του Αώου ποταμού, θα πλήξει προστατευόμενες περιοχές και οικοτόπους που αποτελούν καταφύγιο για πολλά απειλούμενα είδη χλωρίδας και πανίδας και, γενικότερα, θα επηρεάσει αρνητικά τον χαρακτήρα του τοπίου της περιοχής, υποβαθμίζοντας τα στοιχεία αυτά που την καθιστούν σήμερα κύριο πόλο έλξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού.

ΣΠΥΡΟΣ ΨΑΡΟΥΔΑΣ Γενικός Διευθυντής - Συντονιστής περιβαλλοντιικής οργάνωσης «Καλλιστώ»

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

διάλογοι

21

για τους νέους αυτοκινητόδρομους στον Υμηττό

Οι αγώνες για την αποτροπή της κατασκευής νέων αυτοκινητόδρομων στον δασικό χώρο του Υμηττού ξεκινούν από την δεκαετία του 1980. Στα αρχικά σχέδια προβλέπονταν η δημιουργία μιας επιφανειακής Δυτικής Περιφερειακής Λεωφόρου στον Υμηττό (Δ.Π.Λ.Υ) από την Αγία Παρασκευή έως την Γλυφάδα. Με το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας (Ρ.Σ.Α) του 1985 εγκρίθηκε το βόρειο τμήμα αυτής της Λεωφόρου (Αγία Παρασκευή-Χολαργός-Παπάγου), το οποίο υλοποιήθηκε εν μέσω σκληρών αντιπαραθέσεων την δεκαετία του ’90 με κάποιες μικρές σήραγγες, ως επέκταση της Αττικής Οδού, μέχρι την Καισαριανή. Στην συνέχεια, εγκρίθηκε η επιφανειακή κατασκευή του νότιου τμήματος της Δ.Π.Λ.Υ, πάνω από Καισαριανή-ΒύρωναΗλιούπολη-Αργυρούπολη και η οδική σύνδεση του νέου αεροδρομίου με το πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού μέσω σήραγγας στον Υμηττό. Τα σχέδια αυτά συνάντησαν την σθεναρή αντίσταση κάποιων δημάρχων και συλλογικοτήτων, όπως η «Πρωτοβουλία πολιτών για την προστασία του Υμηττού» (που ιδρύθηκε το 1989 στην Ηλιούπολη), παρέμειναν «εν υπνώσει» και επανεμφανίστηκαν αναβαθμισμένα μετά από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Ο τότε υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Κ. Σουφλιάς, προώθησε την δημοπράτηση «Νέων Οδικών Αξόνων Αττικής» συνολικού μήκους71,6 χιλιομέτρων, εκ των οποίων τα μισά περίπου χωροθετήθηκαν στον ορεινό όγκο του Υμηττού και στις παρυφές του. Κατά των νέων σχεδίων του κ. Σουφλιά προσέφυγαν στο ΣτΕ η «Διαδημοτική Επιτροπή για την Διάσωση του Υμηττού», οι Δήμοι Ελληνικού, Αργυρούπολης, Αλίμου και Καισαριανής, καθώς και άλλοι κοινωνικοί φορείς. Με την άνοδο της νέας κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ το 2009, ανεστάλη η δημοπράτηση των «Νέων Οδικών Αξόνων Αττικής», ακυρώθηκαν τα σχέδια του Κ. Σουφλιά και δικαιώθηκαν προσωρινά οι αγώνες που αναπτύχθηκαν τα προηγούμενα χρόνια ενάντια στους νέους αυτοκινητόδρομους στον Υμηττό. Ειδικότερα για την Δ.Π.Λ.Υ, το κυρίαρχο ζήτημα που τέθηκε, ήταν η σκοπιμότητα ενός τέτοιου «φαραωνικού» οδικού έργου: Ένας αυτοκινητόδρομος 14 περίπου χιλιομέτρων, σχεδόν εξ ολοκλήρου υπόγειος, κόστους άνω των 4 δις ευρώ, αποδείκνυε τον παραλογισμό της «αναπτυξιακής» αντίληψης όσων μας κυβερνούν και την διαπλοκή τους με κάποια εργολαβικά συμφέροντα… Η «Πρωτοβουλία πολιτών για την προστασία του Υμηττού» έχει υποστηρίξει ότι στο νέο Ρ.Σ.Α πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην ενίσχυση των δημόσιων μεταφορικών μέσων και κυρίως των μέσων σταθερής τροχιάς, στην επέκταση των λεωφορειολωρίδων, των ποδηλατόδρομων, των πεζόδρομων. Έχει καταθέσει γραπτές προτάσεις να καταργηθεί η νότια επέκταση της Αττικής Οδού (Δ.Π.Λ.Υ), να ολοκληρωθεί ο ενδιάμεσος δακτύλιος με την υπόγεια σύνδεση της υφιστάμενης Περιφερειακής Υμηττού από τον Καρέα μέχρι την Λ. Βουλιαγμένης και να αναβαθμιστεί η Λ. Βουλιαγμένης από το ρέμα της Πικροδάφνης μέχρι το Ελληνικό, καθώς και η Λ. Αλίμου μέχρι την παραλιακή Λ. Ποσειδώνος. Επίσης, θεωρεί αναγκαία την κατάργηση του υπερτοπικού οδικού άξονα που διέρχεται μέσα από την Ηλιούπολη και την Αργυρούπολη, και την μετατροπή του σε τοπικής σημασίας. Ακόμη, έχει προτείνει την σύνδεση του Ελληνικού με το αεροδρόμιο στα Σπάτα, με μέσο σταθερής τροχιάς και όχι με έναν νέο αυτοκινητόδρομο στον Υμηττό. Αυτές οι προτάσεις, για μια σειρά λόγους που σχετίζονται με την γενικότερη οικονομική συγκυρία, φαίνονται να γίνονται δεκτές στο νέο Ρ.Σ.Α που προώθησε το ΥΠΕΚΑ για διαβούλευση. Αν τελικά θεσμοθετηθούν, αυτό θα αποτελέσει μια πραγματική δικαίωση του μακροχρόνιου αγώνα των πολιτών.

Στο πλαίσιο της ραγδαίας μεταπολεμικής ανάπτυξης της Αθήνας, ο ορεινός όγκος του Υμηττού έχει βρεθεί στο επίκεντρο σφοδρών πιέσεων από εγκαταστάσεις και έργα υποδομής που σταδιακά «τρώνε» το βουνό, υποβαθμίζουν το ορεινό οικοσύστημα και καθιστούν όλο και πιο δύσκολη τη σύνδεσή του με την πόλη. Με το πρόσφατο ΠΔ για την προστασία του Υμηττού βελτιώθηκε σημαντικά το καθεστώς προστασίας του ορεινού όγκου, χωρίς ωστόσο να αντιμετωπίζονται υφιστάμενα προβλήματα και κυρίως χωρίς να εκλείπουν οι δυνατότητες για μεγάλα έργα, όπως η επέκταση του ΚΥΤ Αργυρούπολης που βρίσκεται σε εξέλιξη, τα μεγάλα οδικά έργα, η κατασκευή μεγάλων ιδιωτικών εκπαιδευτικών συγκροτημάτων ή η χωροθέτηση φωτοβολταϊκών συστημάτων. Το τελευταίο διάστημα και στο πλαίσιο της συζήτησης για το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας, έχει αναθερμανθεί ανάμεσα σε άλλα και το θέμα της επέκτασης των αυτοκινητοδρόμων στον Υμηττό. Ένα θέμα, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους μεγάλους εγχώριους κατασκευαστικούς ομίλους, που έχει ζυμωθεί από προηγούμενες κυβερνήσεις και που έχει προκαλέσει πολλές αντιδράσεις στην τοπική κοινωνία και σε μέρος της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το σχέδιο νόμου για το Ρυθμιστικό Σχέδιο που έχει ανακοινωθεί από το ΥΠΕΚΑ προβλέπει την ολοκλήρωση της Δυτικής Περιφερειακής Λεωφόρου Υμηττού (μέχρι τη λεωφόρο Βουλιαγμένης) και την οδική σύνδεση του καταστροφικού έργου που προωθείται από το ΤΑΙΠΕΔ στο Ελληνικό με το αεροδρόμιο Ελ.Βενιζέλος. Ο σχεδιασμός μεγάλων οδικών έργων στην Αττική πρέπει να βασίζεται στη συγκρότηση ενός ορθολογικά ιεραρχημένου και λειτουργικού οδικού συστήματος που θα βασίζεται στη μακροπρόθεσμη ζήτηση μετακινήσεων με βάση πραγματικά δεδομένα και τάσεις σε μητροπολιτικό επίπεδο. Ο σχεδιασμός αυτού του συστήματος οφείλει επίσης να δίνει απαντήσεις σε τοπικά προβλήματα κυκλοφοριακής επιβάρυνσης, όχλησης και έλλειψης οδικής ασφάλειας που αντιμετωπίζουν περιοχές όπως π.χ. η Ηλιούπολη και η Αργυρούπολη, εξαιτίας της διαμπερούς υπερτοπικής κίνησης οχημάτων, με ρεαλιστικές λύσεις, που δε θα επιφορτίζουν άλλες συνοικίες. Βασική και αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση για την αποδοχή οδικών έργων από την τοπική κοινωνία και την τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να είναι: - η ένταξή τους σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα αστικών μεταφορών, που θα δίνει ουσιαστική προτεραιότητα στα μέσα σταθερής τροχιάς, ως το κύριο και βασικό σύστημα μετακίνησης των λαϊκών μαζών, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού αλλά κυρίως σε επίπεδο εκτέλεσης.

- η προστασία του ορεινού όγκου του Υμηττού, ως ανυπολόγιστης αξίας κοινό πόρο για τους σημερινούς κατοίκους της Αττικής και τις μελλοντικές γενιές, από παρεμβάσεις που τραυματίζουν το φυσικό τοπίο και απειλούν το ορεινό οικοσύστημα.

- ο σχεδιασμός και υλοποίηση δημόσιων οδικών έργων που να έχουν ως άξονα τις ανάγκες μετακίνησης των κατοίκων της Αττικής και όχι μελετητικές φαντασιώσεις και εργολαβικά συμφέροντα σύμφωνα με τη μεγάλη παράδοση των τελευταίων δεκαετιών.

- η δημιουργία στο σύνολο της έκτασης του Ελληνικού δημόσιου μητροπολιτικού πάρκου πρασίνου που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες των κατοίκων της Αθήνας για ήπια αναψυχή, άθληση και πολιτισμό και το οποίο θα εξυπηρετείται επαρκώς από το υφιστάμενο οδικό δίκτυο και τα μέσα σταθερής τροχιάς. Στην περίπτωση που προχωρήσει η ιδιωτικοποίηση του πρώην αεροδρομίου και της παραλίας του Αγ.Κοσμά, τα οδικά έργα που συναρτώνται με αυτό αναμένεται να πολλαπλασιάσουν την επιβάρυνση που θα προκύψει για τη Νότια Αθήνα από την πολεοδόμηση του Ελληνικού δημιουργώντας ασφυκτικές συνθήκες για τους κατοίκους. Η τοπική κοινωνία και η τοπική αυτοδιοίκηση, αντιμετωπίζοντας καθημερινά βίαιη επίθεση των κεντρικών πολιτικών, βρίσκονται σε διαρκή εγρήγορση και σε σχέση με τους σχεδιασμούς για τον Υμηττό και τα οδικά έργα.

Πρωτοβουλία πολιτών για την προστασία του Υμηττού

Αντιδήμαρχος Ελληνικού-Αργυρούπολης

ΠΑΝΟΣ ΤΟΤΣΙΚΑΣ

ΡοδΗ ΓεωργακΑκη



O

22

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

ιδέες & θεωρία

Derek Wall Οικονομίες των κοινών: εναλλακτική απέναντι στις αγορές και τις κρατικοποιήσεις

Ο Derek Wall είναι πρώην κύριος ομιλητής του Κόμματος των Πρασίνων της Αγγλίας και της Ουαλίας. Είναι ιδρυτικό μέλος της Πράσινης Αριστεράς και της Οικοσοσιαλιστικής Διεθνούς. Στα βιβλία του συμπεριλαμβάνεται και το “No Nosense Guide to Green Politics”. Πηγή:

Πηγή: http:// stirtoaction.com/commonsalternatives-to-marketand-state/

Ο καπιταλισμός έχει αποτύχει. Αφήνοντας τη φροντίδα της κοινωνίας στις αγορές οδηγηθήκαμε σε τεράστιες ανισότητες, κλιματικό χάος και οικονομική κρίση. Πρόκειται για ένα νεκροζώντανο σύστημα, το δόγμα είναι νεκρό αλλά το κτήνος ακόμα περπατά ανάμεσα μας. Μου θυμίζει τα καρτούν όπου ο Μπαγκς Μπάνι τρέχει πέρα από το χείλος του γκρεμού χωρίς να το αντιληφθεί και συνεχίζει να βαδίζει στον αέρα ώσπου συνειδητοποιεί την πραγματικότητα και αρχίζει η πτώση. Ωστόσο όσο ο καπιταλισμός βρίσκεται σε κρίση, οι εναλλακτικές δεν είναι προφανείς σε όλους. Το δίλημμα ως τώρα ήταν αγορά εναντίον κράτους. Όσο περισσότερη αγορά τόσο λιγότερο κράτος και αντίστροφα. Η κρατική παροχή αγαθών και υπηρεσιών φαίνεται εγγενώς προβληματική. Ο κεντρικός σχεδιασμός μειώνει τις επιλογές, αποτυγχάνει να προωθήσει τη δημιουργικότητα και μπορεί να αποδειχθεί τρομερά αναποτελεσματικός. Όταν οι αγορές αποτυγχάνουν, οι νεοφιλελεύθεροι υπενθυμίζουν τις αποτυχίες της σοβιετικού τύπου οικονομίας για να δικαιολογήσουν τη συνέχιση του συστήματος προσφοράς και ζήτησης. Στο δίλημμα αυτό υπάρχουν αρκετές ενστάσεις. Σύμφωνα με τον Friedrich Hayek, οι σχεδιαστές δεν έχουν τις απαραίτητες πληροφορίες για αποτελεσματικό σχεδιασμό. Ωστόσο και οι αγορές εκπέμπουν αντιφατικά μηνύματα και διαδίδουν λανθασμένες πληροφορίες. Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο η απελευθέρωση των αγορών οδήγησε σε εμπορευματοποίηση υπηρεσιών όπως η εκπαίδευση και η στέγαση. Οι αγορές οδηγούν στην κερδοσκοπία και η κερδοσκοπία

στην καταστροφή. Ο κεντρικός σχεδιασμός είναι προβληματικός και ελλιπής αλλά η απελευθέρωση των αγορών σταδιακά μολύνει μια οικονομία με χάος. Ο κεντρικός σχεδιασμός μπορεί να είναι δημοκρατικός με μέτρα όπως ο συμμετοχικός προϋπολογισμός. Η εθνική υπηρεσία υγείας είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα κρατικά σχεδιασμένης οικονομικής δραστηριότητας που δουλεύει παρόλο που για να δουλέψει καλύτερα πρέπει να αντιμετωπιστούν οι φαρμακευτικές εταιρίες που πράγουν τόσο ακριβά φάρμακα και οι εταιρίες που ξοδεύουν εκατομμύρια για να διαφημίζουν junk food. Όμως αναπτύσσεται ταχύτατα και η εναλλακτική μιας οικονομίας βασισμένης στα κοινά αγαθά (commons). Ομότιμη παραγωγή, κοινωνική κατανομή (social share), συνεργατική κατανάλωση, οικονομική δημοκρατία είναι όροι που καλύπτουν την οικονομική δραστηριότητα που πάει πέρα από την αγορά και το κράτος, βασισμένη στη συνεργασία και την αξιοποίηση της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Η οικονομία της κατανομής (economics of sharing) είναι αναγκαία για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή και άλλα περιβαλλοντικά δεινά. Αν μπορούμε να μοιραστούμε αγαθά, μπορούμε να μειώσουμε την επίδρασή μας στο περιβάλλον ενώ αποκτάμε πρόσβαση σε πράγματα που χρειαζόμαστε. Το car pooling μπορεί να είναι ένα καλό παράδειγμα και υπάρχει χώρος για παροχή από το κράτος κοινών πόρων – ένα παράδειγμα είναι οι ποιοτικές δημόσιες συγκοινωνίες. Μια εφαρμογή αποτελεί ο δανεισμός δημοτικών ποδηλάτων στην πόλη του Λονδίνου.

H οικονομία των κοινών αγαθών μας πάει πέρα από την εμπορευματοποίηση. Τα αγαθά παράγονται επειδή είναι χρήσιμα και/ή ωραία και όχι απλά για να παράγουν χρήμα. Η ελεύθερη οικονομία μπορεί να εξελιχθεί, ο καπιταλισμός δημιουργεί τεχνητές ελλείψεις, κρατώντας μας επισφαλείς για να μας κάνει να δουλεύουμε και να καταναλώνουμε. Οι οικονομίες των κοινών βασίζονται στην αρχή της επικαρπίας. Σύμφωνα με αυτό το πλαίσιο, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κάτι για όσο διάστημα θέλουμε αρκεί να το αφήσουμε σε καλή ή βελτιωμένη κατάσταση για τους υπόλοιπους χρήστες. Είναι για μένα η βασική αρχή για μια αποτελεσματική πράσινη και σοσιαλιστική πολιτική. Πράγματι, ο Μαρξ παρατήρησε στον 3ο τόμο του “Κεφαλαίου”: «Ακόμη και μια ολόκληρη κοινωνία, ένα έθνος ή όλες ταυτόχρονα οι υπάρχουσες κοινωνίες στο σύνολό τους, δεν είναι οι ιδιοκτήτες της γης. Είναι απλά οι κάτοχοί της, οι δικαιούχοι της, και πρέπει να την κληροδοτήσουν σε μια βελτιωμένη κατάσταση στις επόμενες γενιές, όπως “τα καλά κεφάλια του νοικοκυριού”.» Δεν νομίζω ότι ουτοπίες ή σχεδιαγράμματα είναι χρήσιμα και δεν πρέπει να απαντάμε σε κάθε ερώτηση σχετικά με τα πρακτικά ζητήματα. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο καπιταλισμός έχει αποτύχει και να αγωνιστούμε πρακτικά και πνευματικά για μια εναλλακτική πρόταση. Δεν είναι θέμα επιβολής μιας κοινωνικής ανταλλακτικής οικονομίας, αλλά καταπολέμησης της εμπορευματοποίησης. Ο εταιρικός κόσμος είναι πρόθυμος να περιφράξει τα κοινά στον κυβερνοχώρο, η αντίσταση στη νο-

μοθεσία, όπως το ACTA και το SOPA είναι απαραίτητη. Η μάχη για να επανανομιμοποίηση των καταλήψεων είναι ένα άλλο παράδειγμα. Η στέγαση στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι αισχρά εμπορευματοποιημένη, στις ΗΠΑ υπάρχουν περισσότερες κενές κατοικίες από τους άστεγους. To να αφήνεις κτίρια άδεια όπως κάνουν οι όμιλοι επενδύσεων θα έπρεπε να είναι ένα έγκλημα, οι άστεγοι άνθρωποι που εκφράζουν τη δημιουργικότητα μέσω της χρήσης του χώρου θα πρέπει να ενθαρρύνονται. Για μένα η κρίσιμη στιγμή της ταξικής πάλης είναι ο αγώνας για τα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Όσοι θέλουν μια οικονομία που λειτουργεί θα πρέπει να επικεντρωθούν στα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Η κατάρρευση των τραπεζών έχει οδηγήσει στο χρέος και αυτό με τη σειρά του στη λιτότητα. Η ημερήσια διάταξη είναι να χρησιμοποιήσει το χρέος ώστε να ιδιωτικοποιήσει περαιτέρω την οικονομία, έτσι ώστε η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη, η παροχή νερού να ανήκουν σε μακρινούς ιδιοκτήτες και να αξιοποιούνται για την δημιουργία κέρδους. Μια οικονομία των κοινών που περνάει αυτούς αλλά και άλλους πόρους στα χέρια των κατοίκων της περιοχής με στόχο να τους διαχειριστούν όχι για τη βραχυπρόθεσμη απληστία τους με βάση και τις ιδιοτροπίες των αγορών ομολόγων, αλλά για τις μακροχρόνιες ανάγκες τους Η πολιτική είναι απαραίτητη για τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και οι συχνά αόρατες μάχες πρέπει να γίνουν ορατές και να τις κερδίσουμε. Υπάρχει μια πνευματική εργασία , ίσως ονομαστεί κομμουνισμός, ή δημοκρατική συμμετοχή της κοινωνίας μέσω των κοινοτήτων, για

O

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

να αποδειχθεί ότι η δημοκρατία των κοινών λειτουργεί. Οι δύο εξέχουσες φυσιογνωμίες εδώ είναι ο Μαρξ και η Elinor Ostrom. Από πολλές απόψεις είναι διαμετρικά αντίθετοι. Η αείμνηστη Elinor Ostrom κέρδισε ένα βραβείο Νόμπελ για το έργο της που δείχνει πως η κοινή ιδιοκτησία μέσω συνεταιρισμών ήταν ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη διαχείριση των φυσικών πόρων. Προέρχεται από φιλελεύθερο υπόβαθρο και το έργο της είναι σχετικό με τα μικροοικονομικά. Η δουλειά της βασίζεται σε λεπτομερείς μελέτες που δείχνουν πώς μια οικονομία που βασίζεται στη συνεργασία μπορεί να δημιουργηθεί. Θα πρότεινα τα βιβλία της “Governing the

Commons” και το τελευταίο της βιβλίο που δουλέυει μαζί με τους Amy Potteete και Marco Janssen “Working Together”. Ο Μαρξ ήταν –λοιπόν- απλά ο Μαρξ! Σε ένα από τα πρώτα έργα του ασχολήθηκε με την κατάργηση των δικαιωμάτων στα κοινά των γερμανών αγροτών - έγινε παράνομο για αυτούς να μαζεύουν πεσμένα ξύλα από τα δάση. Στο κεφάλαιο 27 του πρώτου τόμου του “Κεφαλαίου” έδειξε πως τα αγγλικά κοινά κλάπηκαν και περιφράχθηκαν από τις ελίτ. Τα εθνογραφικά σημειωματάριά του, όπου ασχολήθηκε με τα κοινά των αυτοχθόνων, ήταν εκπληκτικά. Για τον Μαρξ η ορθολογική δημιουργική κοινωνία είναι αυτό-ιδιόκτητη και

βασίζεται στο δημοκρατικό έλεγχο, όπως στην αναπαραγωγή των κοινών. Η εργατική τάξη μπορεί μέσα από την επαναστατική δράση να ξεπεράσει τον καπιταλισμό και να δημιουργήσει μια κομμουνιστική κοινωνία. Ο Μαρξ κινείται γύρω από τα κοινά και όχι τη γραφειοκρατία που εγκαθιδρύεται από τα πάνω. Τόσο ο Μαρξ όσο και η Ostrom ήταν πραγματικοί πολιτικοί οικολόγοι, πρόθυμοι να δείξουν πώς το λάθος είδος των ανθρώπινων θεσμών και πρακτικών κατέστρεψαν το περιβάλλον. Το έργο της Ostrom είναι προσεκτικό, πλουραλιστικό και απορρίπτει τις συνταγές, και παρ’ότι αναδεικνύει τη σημασία της οικονομίας των κοινών, δεν

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Jeff Shantz*, Commonist Tendencies: Mutual Aid Beyond Communism πηγή: http://punctumbooks.com/titles/commonist-tendencies/

Καθώς οι καπιταλιστικές κοινωνίες στον εικοστό πρώτο αιώνα κινούνται από κρίση σε κρίση, οι κινήσεις αντίστασης στον παγκόσμιο Βορρά έχουν κατά κάποιο τρόπο εμποδιστεί (παρά τις εφήμερες εκδηλώσεις όπως το Occupy), αντιμέτωπες με την πιεστική ανάγκη να αναπτύξουν τις οργανωτικές υποδομές που θα μπορούσαν να προετοιμάσουν το έδαφος για μια πραγματική, και ανθεκτική, εναλλακτική λύση. Όλο και περισσότερο, η ανάγκη ανάπτυξης κοινών υποδομών πόρων - τις οποίες ο Shantz ονομάζει “υποδομές της αντίστασης” - γίνεται εμφανής. Η οικολογική καταστροφή (μέσα από τις κρίσεις του κεφαλαίου), η οικονομική κρίση, η πολιτική λιτότητας και μαζικής παραγωγής φόβου απαιτούν οργανωτική προετοιμασία: την κοινή οικοδόμηση εναλλακτικών λύσεων στον πραγματικό κόσμο. Υπάρχει, τόσο απαραίτητη όσο ποτέ, η ανάγκη να σκεφτούμε, ως μη-ελίτ, ως εκμεταλλευόμενοι και καταπιεσμένοι, τι θέλουμε και πώς να το πάρουμε. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη να συνεχίσουμε τις εποικοδομητικές προσεγγίσεις για να καλυφθούν οι κοινές ανάγκες. Για πολλούς, ένα εποικοδομητικό όραμα και η πρακτική για την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών (ατομικών και συλλογικών) εκφράζονται μέσω του όρου “commonism” (οικονομία των κοινών): μια προσδοκία της αμοιβαίας βοήθειας, ανταλλαγής, και του κοινού πλούτου ο οποίος προσδιορίζεται και κατακτάται συλλογικά. Ο όρος “commonism” είναι ένας χρήσιμος τρόπος για να συζητήσουμε τους στόχους και τις φιλοδοξίες των αντίθετων κινήσεων, το κίνημα των κινημάτων, γιατί επαναφέρει πίσω στους κοινωνικούς αγώνες την συζήτηση γύρω από τα κοινά - τον κοινό πλούτο - που έχει χαθεί στην ιστορία των προηγούμενων κινημάτων που ενέτασσαν τα κοινά στα πλαίσια μηχανισμών ελέγχου (ρύθμισης και λογιστικής) από το κράτος (με άλλα λόγια στην ιστορία των κομμουνιστικών κινημάτων). Στο σημερινό πλαίσιο, ο όρος “commonism”, η επιθυμία για τα κοινά, μιλά για τις συλλογικές εκφράσεις ενάντια στις περιφράξεις, όπως εκφράζονται μέσω των ιδιωτικοποιήσεων, σε διάφορες σφαίρες. Ενώ το κεντρικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού είναι το εμπόρευμα - ένα συλλογικά παραγόμενο αγαθό, η πώληση και η ιδιοκτησία του οποίου ελέγχονται από ιδιωτικά συμφέροντα- το κεντρικό χαρακτηριστικό στις μετα-καπιταλιστικές κοινωνίες είναι τα κοινά αγαθά. Αυτές οι αντίθετες δυνάμεις ήταν πάντοτε σε σύγκρουση σε όλη την ιστορία της επιβολής του καπιταλισμού. Και αυτή

απορρίπτει την αγορά σε άλλες μορφές κρατικής δράσης. Ωστόσο, το έργο της έχει διερευνήσει τα μικρο-θεμέλια μιας μη νομισματικής οικονομίας, κάτι που οι περισσότεροι οικονομολόγοι θα θεωρήσουν αδιανόητο! Παρ’ ότι απέχει από τις εύκολες αναγνώσεις, το έργο της «Working Together», έχει εκπληκτικές επιπτώσεις. Πέρασε δεκαετίες οικοδομώντας έναν περισσότερο διαφοροποιημένο και δημιουργικό τρόπο σκέψης σχετικά με την ανθρώπινη οικονομική συμπεριφορά, με πραγματικά καινοτόμο τρόπο. Ο αγώνας πρακτικά και πνευματικά πρέπει να αφορά την ανάσχεση της εμπορευματοποίησης και την επαναθεμελίωση μίας ανταλλακτι-

23 κής οικονομίας. Οι οικονομίες των κοινών δεν καταργούν αυτόματα την αδικία ούτε εγγυώνται τη βιωσιμότητα, αλλά από την άλλη δε μπορούμε να μείνουμε δεμένοι στο άρμα των αγορών. Ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, το έργο των οικοσοσιαλιστών, τα πειράματα εργατικού ελέγχου και των οικονομιών αλληλεγγύης στη Λατινική Αμερική ή χίλιες άλλες εναλλακτικές λύσεις συγκροτούν αντιπαραδείγματα ενάντια σε ένα κόσμο αγοραπωλησιών.

μετάφραση-επιμέλεια: Πέτρος Μαρκόπουλος, Παναγιώτης Δήμας

η σύγκρουση έχει εμπλακεί σε διάφορες σφαίρες της ανθρώπινης ζωής, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Οι αγώνες για τα κοινά εκφράζονται σε κομβικές διασταυρώσεις των τόπων της ανθρώπινης δραστηριότητας και αναπαραγωγής: το οικολογικό, το κοινωνικό, το ιδεατό. Παραδείγματα οικολογικών διεκδικήσεων σχετιζόμενων με τα κοινά περιλαμβάνουν προσπάθειες διατήρησης και διεκδίκησης της γης από τους αυτόχθονες, την εκ νέου οικειοποίησή τους, τη διαμόρφωση κοινοτικών κήπων, κ.ά. Τα κοινωνικά κοινά περιλαμβάνουν δίκτυα φροντίδας των παιδιών, δικαίωμα στην τροφή και τη στέγαση, καταλήψεις εργοστασίων και οικονομίες αλληλεγγύης (που περιλαμβάνουν τους κοινοτικούς συνεταιρισμούς αλλά δεν περιορίζονται μόνο σ’ αυτούς). Τα Ιδεατά κοινά περιλαμβάνουν τα creative commons, το ανοιχτό λογισμικό, και την απελευθέρωση των δεδομένων (όπως κάνουν οι Anonymous και το Wikileaks). Αυτές οι διαδικασίες πραγματώνονται παραγωγικά και δημιουργικά. Παρέχουν μια βάση για τη διάδοση της οικολογικο-κοινωνικής ανάπτυξης πέραν του κρατικού καπιταλιστικού ελέγχου. Κινητοποιούν, επίσης, τα κινήματα σε μια κατεύθυνση πέρα από την απλή αντίδραση και αντίσταση. Επιβεβαιώνουν και υποστηρίζουν διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης του τρόπου που ζούμε και αλληλεπιδρούμε. Αυτό το βιβλίο ασχολείται με διάφορες τάσεις της οικονομίας των κοινών. Εξετάζει τον κομμουνισμό, συμπεριλαμβανομένων τάσεων που έχουν ξεχασθεί ή αγνοηθεί. Παρέχει μια εξερεύνηση της πρωταρχικής συσσώρευσης και της αμοιβαίας βοήθειας, ως στοιχείων κοινωνικής πάλης. Προσοχή δίνεται στις εποικοδομητικές πτυχές της πολιτικής των κοινών: από την αυτοαξιοποίηση ενάντια στο κεφάλαιο, μέχρι τις οικονομίες ανταλλαγής ενάντια στην αγορά. Απαντάει τελικά στην ανάγκη των κινημάτων για την κατασκευή των σχετικών υποδομών της αντίστασης που στηρίζουν τους αγώνες για τα κοινά. Γραμμένο από έναν ακτιβιστή / μελετητή, θα προκαλέσει το ενδιαφέρον στους οργανωτές των κοινοτήτων και στους ακτιβιστές, καθώς και στους μελετητές των κοινωνικών κινημάτων, των κοινωνικών αλλαγών και της ριζοσπαστικής πολιτικής. Αποτελεί βοηθητικό εργαλείο για τους ανθρώπους που εμπλέκονται άμεσα σε συγκεκριμένες κινήματα , καθώς και για τους φοιτητές σε μια σειρά από κλάδους (συμπεριλαμβανομένης της κοινωνιολογίας, της πολιτικής, τη γεωγραφίας, της ανθρωπολογίας, των πολιτισμικών σπουδών και της κοινωνικής πολιτικής). Δεν υπάρχει αντίστοιχο βιβλίο που να προσφέρει μια τέτοια συνοπτική, κατανοητή συζήτηση των θεμάτων στο τρέχον πλαίσιο, με ιδιαίτερη έμφαση στις διασταυρώσεις της αναρχίας με τον κομμουνισμό.

(*): Ο Jeff Shantz είναι αναρχικός ακτιβιστής, ποιητής και κοινωνιολόγος, που σήμερα διδάσκει κριτική εγκληματολογίας στο Kwantlen Polytechnic. Τα βιβλία του “Active Anarchy: Political Practice in Contemporary Movements” (Lexington, 2011) και “Constructive Anarchy: Building Infrastructures of Resistance”(Ashgate, 2010) προσφέρουν αυτοεθνογραφικές αναλύσεις της αναρχικής συμμετοχής εντός των σύγχρονων κοινωνικών κινημάτων. Είναι επίσης ο αρχισυντάκτης του περιοδικού “Radical Criminology”.



24

O

είδαμε... ΟΧΙ στο σαρίν, ΝΑΙ στο οξυγόνο, αφήστε μας να αναπνεύσουμε! Αυτό το σύνθημα κυριάρχησε στις πολλές και μαζικότατες διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Αλβανία ενάντια στα σχέδια της κυβέρνησης και του ΝΑΤΟ για καταστροφή του συριακού χημικού οπλοστασίου σε αλβανικό έδαφος. Χιλιάδες δρόμους στο δρόμο, κλειστά σχολεία στα Τίρανα και πορείες σε μια σειρά ευρωπαϊκές πόλεις από αλβανούς μετανάστες έδωσαν το στίγμα μιας κοινωνίας που κινητοποιήθηκε ενάντια στην υποβάθμιση της ζωής και του περιβάλλοντος παρότι δεν έχει παράδοση κοινωνικών κινημάτων και μεγάλων διαδηλώσεων για οικολογικά ζητήματα. Εκτός των άλλων οι πολίτες της χώρας δεν θέλουν να ξαναζήσουν το 2008 όταν η καταστροφή χημικών όπλων που κατείχε η ίδια η Αλβανία προκάλεσε το θάνατο 28 ανθρώπων, ενώ δεν έχει γνωστοποιηθεί με ακρίβεια το εύρος των συνεπειών για το περιβάλλον. Φαίνεται πως το σχέδια του ΝΑΤΟ για «εύκολη αλβανική λύση» για τη καταστροφή των χημικών της Συρίας προσέκρουσε σε ύφαλο.

ικοτριβές

Νοέμβριος 2013 - τ. 9

Αθηναίοι, οι πιο δυσαρεστημένοι πανευρωπαϊκά με την πόλη τους Τον Οκτώβριο δημοσιεύτηκε το Ευρωβαρόμετρο για την «Ποιότητα ζωής στις Ευρωπαϊκές πόλεις». Η έρευνα-δημοσκόπηση αφορά βασικά στα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ και έγινε το διάστημα Νοέμβριος-Δεκέμβριος του 2012. Εστιάζοντας στην Ελλάδα, εντυπωσιάζει πραγματικά η αρνητική άποψη των κατοίκων της Αθήνας για την πόλη τους, την ώρα που η έρευνα αναφέρει ως γενικό συμπέρασμα ότι παρατηρείται υψηλό επίπεδο ικανοποίησης των κατοίκων των ευρωπαϊκών πόλεων. Χαρακτηριστικό είναι ότι «ικανοποιημένοι από την πόλη που ζουν» δηλώνουν μόλις το 52% των κατοίκων της Αθήνας, κατατάσσοντάς την έτσι όχι απλά τελευταία ανάμεσα στις 28 ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, αλλά και με πολύ μεγάλη διαφορά, αν σκεφτεί κανείς ότι για όλες τις άλλες το αντίστοιχο ποσοστό είναι τουλάχιστον 80% . Σημειώνεται ότι η Αθήνα «πάτωνε» στο αντίστοιχο ερώτημα και το 2007, αλλά με ποσοστό 62%. Το προτελευταίο τότε Βουκουρέστι είχε 77% περίπου, ενώ το 2012 έφτασε το 82%. Πιο συγκεκριμένα, στην έρευνα του 2012 η Αθήνα έρχεται τελευταία ή προτελευταία σε πολλά ερωτήματα για την «ικανοποίηση» όσον αφορά σε: υπηρεσίες υγείας (27%), αθλητικές εγκαταστάσεις (30%), πολιτιστικές υποδομές (55%), σχολεία και άλλες εκπαιδευτικές υποδομές (39%), κατάσταση κτιρίων και δρόμων στη γειτονιά (27%), δημόσιους χώρους (32%), ποιότητα αέρα (21%), καθαριότητα (23%), πράσινο (23%).

Συμφωνία Μ. Βρετανίας-EDF για την κατασκευή νέου πυρηνικού εργοστασίου

Κοινότητες απέναντι στην κυριαρχία των ορυκτών καυσίμων Στις 16 και 17 Νοεμβρίου διοργανώθηκαν στον Καναδά και την Αυστραλία δράσεις σε εκατοντάδες κοινότητες, όπου δεκάδες χιλιάδες πολίτες διαδήλωσαν ενάντια στα σχέδια και τις πολιτικές των κυβερνήσεών τους υπέρ των ορυκτών καυσίμων: τους αγωγούς πετρελαίου, την εκμετάλλευση της πισσώδους άμμου (tar sands), νέες εξορύξεις άνθρακα, πετρελαίου και αερίου. Οι πολίτες στις δυο χώρες που συσπειρώθηκαν στις ταυτόχρονες δράσεις ζήτησαν να σταματήσουν οι τοξικές επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα και να προωθηθεί η ταχεία μετάβαση σε καθαρές και δίκαιες πηγές ενέργειας. Περισσότερες πληροφορίες και φωτογραφίες: http://www.defendourclimate.ca/

Η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας και κοινοπραξία της οποίας ηγείται ο γαλλικός ενεργειακός κολοσσός EDF και περιλαμβάνει επίσης κινέζικες εταιρείες κατέληξαν σε συμφωνία για την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου με δύο αντιδραστήρες τελευταίας γενιάς. Πρόκειται για την πρώτη κατασκευή πυρηνικού σταθμού στη Μεγ. Βρετανία από το 1995. Υπενθυμίζεται ότι η Μεγ. Βρετανία ήταν η πρώτη χώρα που έθεσε σε λειτουργία πυρηνικό σταθμό το 1956. Το έργο αναμένεται να κοστίσει 16 δισ. λίρες και η ολοκλήρωσή του προσδιορίζεται για το 2023. Η συμφωνία, η οποία δεν έχει αποκτήσει ακόμα δεσμευτικό χαρακτήρα, προβλέπει τιμή πώλησης για την παραγόμενη ενέργεια 92,5 λίρες/μεγαβατώρα, τιμή που είναι διπλάσια της τρέχουσας τιμής χονδρικής στη Βρετανική ηλεκτρική αγορά. Η συμφωνία έχει συναντήσει ποικίλες αντιδράσεις από πολιτικούς φορείς, ειδικούς του ενεργειακού κλάδου και περιβαλλοντικές οργανώσεις που επισημαίνουν τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που εγκυμονεί το έργο αλλά και το υψηλό κόστος του, τη στιγμή μάλιστα που προεκλογικά η κυβέρνηση είχε δεσμευτεί να μην επιδοτήσει με κρατικό χρήμα επενδύσεις στην πυρηνική ενέργεια.

Ε.Ε.: Καθυστέρηση στην επίτευξη των στόχων ενεργειακής εξοικονόμησης Σύμφωνα με μελέτη του Ευρωπαϊκού Γραφείου Περιβάλλοντος που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα, ενώ οι δύο από τους τρεις βασικούς ενεργειακούς στόχους για το 2020 (το γνωστό 20/20/20) φαίνεται να εκπληρώνονται (20% μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και συμμετοχή των ΑΠΕ κατά 20% στην κατανάλωση ενέργειας), μόνο τέσσερις χώρες της Ε.Ε. προβλέπεται να πιάσουν τους στόχους για το 2020 σχετικά με την ενεργειακή αποδοτικότητα. Βασικοί λόγοι της μέχρι σήμερα αποτυχίας επίτευξης του στόχου για ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας είναι οι περιορισμένες σχετικές παρεμβάσεις των χωρών-μελών σε θεσμικό επίπεδο και η οικονομική κρίση. Ειδικά για τον τομέα της ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων ο οποίος σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμάται ότι μπορεί να δημιουργήσει 2 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας τα επόμενα χρόνια, το οικονομικό πλάνο της Ε.Ε. για την περίοδο 2014-2020 προβλέπει διπλασιασμό των σχετικών κονδυλίων τα οποία θα φτάσουν τα 23 δισ. ευρώ.