Iwona i Lech Cieœlakowie
Sprawdzian szóstoklasisty Jak to napisaæ? Poradnik dla ka¿dego ucznia Autorzy: Iwona Cieœlak, absolwentka Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu; nauczycielka jêzyka polskiego w Zespole Szkó³ nr 7 w Toruniu; autorka Nowego szkolnego s³ownika ortograficznego. Jest egzaminatorem Okrêgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdañsku w zakresie sprawdzianu po klasie szóstej szko³y podstawowej, czêœci humanistycznej egzaminu gimnazjalnego i egzaminu maturalnego z jêzyka polskiego. Lech Cieœlak, absolwent Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu; nauczyciel jêzyka polskiego w Gimnazjum w Cierpicach k. Torunia. Autorzy wspólnie wydali równie¿: Egzamin gimnazjalny. Jak to napisaæ? Poradnik dla ka¿dego ucznia, Egzamin gimnazjalny. Jak to odczytaæ? Lektury obowi¹zkowe w gimnazjum, Egzamin gimnazjalny. Jak to zrozumieæ? Poradnik dla ka¿dego ucznia, Konkurs z jêzyka polskiego dla gimnazjalistów.
Redaktor wydania:
Zdzis³aw G³owacki Recenzja i korekta:
Beata Zasada Redakcja techniczna, opracowanie graficzne, ³amanie i przygotowanie do druku:
Robert Ciechanowski Projekt ok³adki:
Miros³aw G³odkowski, Zdzis³aw G³owacki Ksi¹¿ka Sprawdzian szóstoklasisty. Jak to napisaæ? jest zbiorem opracowañ wszystkich form wypowiedzi omawianych i stosowanych w szkole podstawowej. Zawiera dok³adne informacje o ka¿dej z form, szczegó³owe wskazówki dotycz¹ce pracy nad redagowaniem tekstu, a tak¿e przyk³ady wypowiedzi z zaznaczonymi najistotniejszymi dla niej elementami. Ponadto w ksi¹¿ce zosta³y zawarte kryteria oceniania wraz z punktacj¹ dla wszystkich opisanych w niej rodzajów wypowiedzi. Sprawdzian szóstoklasisty. Jak to napisaæ? zawiera szeœæ zestawów zadañ egzaminacyjnych, których wykonanie pozwoli uczniowi oswoiæ siê z now¹ formu³¹ testu, a tym samym lepiej przygotowaæ siê do sprawdzianu po klasie szóstej.
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Tutor” Wydanie IV — rozszerzone. Toruñ 2014 r. Oficyna Wydawnicza „Tutor” 87-100 Toruñ, ul. Warszawska 14/2, tel./fax 56 65-999-55 Wysy³kowa Ksiêgarnia Internetowa: www.tutor.edu.pl Druk i oprawa: Toruñskie Zak³ady Graficzne „Zapolex” Sp. z o.o.
ISBN 978-83-89563-64-4
Spis treœci Zamiast przedmowy
4
Od autorów
5
Charakterystyka
6
Dziennik
11
Instrukcja
14
Kartka pocztowa
17
List
19
Notatka
25
Og³oszenie (zawiadomienie)
29
Opis
31
Opowiadanie
42
Pamiêtnik
48
Plan
51
Podziêkowanie
54
Przepis/przepisy (regulamin)
56
Recenzja
59
Reklama
62
Sprawozdanie
64
Streszczenie
68
Telegram
71
Zaproszenie
73
¯yczenia
75
Æwiczenia
77
Zestawy zadañ
85
Odpowiedzi
112
Zamiast przedmowy
Po przeczytaniu poradnika autorstwa Iwony i Lecha Cieœlaków pt. Sprawdzian szóstoklasisty. Jak to napisaæ? pomyœla³am: „Jak¿e ³atwo dziœ siê uczyæ!”. Poradnik zawiera opracowanie wszystkich wskazanych w standardach dla szko³y podstawowej form wypowiedzi (instrukcji, kartki pocztowej, listu prywatnego i oficjalnego, notatki, og³oszenia, ró¿nych form opisu, opowiadania, przepisu, sprawozdania, zaproszenia), a nawet poszerza ten zakres o charakterystykê, plan, podziêkowanie, recenzjê, reklamê, streszczenie, ¿yczenia. Ksi¹¿ka przeznaczona jest przede wszystkim dla uczniów, ale mo¿e stanowiæ równie¿ pomoc dla nauczycieli czy rodziców szczególnie zaanga¿owanych w edukacjê swoich dzieci. Opracowane w poradniku formy wypowiedzi u³o¿one s¹ w kolejnoœci alfabetycznej. W ka¿dej z nich znajdziemy: ogólne informacje o danej formie wypowiedzi, wskazówki dla pisz¹cego, przyk³adowe teksty, kryteria oceny. Czytelna, jednolita konstrukcja ka¿dego omówienia stanowi zapewne du¿e u³atwienie w korzystaniu z ksi¹¿ki. Niew¹tpliw¹ zalet¹ poradnika jest prosty, rzeczowy jêzyk. Uczeñ znajdzie tu tylko najwa¿niejsze informacje przekazane w bardzo zrozumia³y sposób. Wskazówki dla pisz¹cego formu³owane s¹ w 2 os. lp., co niew¹tpliwie u³atwia komunikacjê. Czytaj¹c je, uczeñ natknie siê na wiele wa¿nych informacji praktycznych. Autorzy przy okazji formu³owania wskazówek podaj¹ s³ownictwo, przydatne wyra¿enia, zwroty. Czasem, jak przy opowiadaniu, bardzo obszerne, co stanowi du¿e u³atwienie dla pisz¹cego. W tego rodzaju poradnikach zamieszczanie przyk³adowych tekstów jako ilustracji przedstawionych wczeœniej informacji teoretycznych nie jest niczym nowym. W Jak to napisaæ? uczeñ znajdzie zaznaczone w tekstach i wyszczególnione na apli elementy ich struktury. Ka¿d¹ teoretyczn¹ wskazówkê bêdzie wiêc móg³ zweryfikowaæ w praktyce. Poza tym zamieszczone w ksi¹¿ce przyk³ady s¹ naprawdê ciekawe: odwo³uj¹ siê do znanych szóstoklasiœcie lektur, sytuacji ¿yciowych bliskich odbiorcom, czasem zawieraj¹ cenne rady czy wskazówki dotycz¹ce postêpowania w okreœlonych sytuacjach. Przemycony w ten sposób delikatny dydaktyzm wp³ywa na kszta³towanie w³aœciwych postaw wobec otoczenia u nastoletniego odbiorcy. Kolejnym niew¹tpliwym atutem jest aktualnoœæ poradnika. Mam tu na myœli nie tylko celne wpisanie siê w potrzeby ucznia, ale równie¿ fakt, ¿e m³ody cz³owiek niejednokrotnie ma okazjê siê o tym przekonaæ, czytaj¹c np. recenzjê filmu Mój brat niedŸwiedŸ czy znajduj¹c wzmianki o adresie mailowym jako mo¿liwej formie kontaktu podawanej w og³oszeniu. Ponadto autorzy poradnika zamieœcili w nim jednolite, czytelnie sformu³owane kryteria oceny omówionych form wypowiedzi. Kolejna bardzo trafna decyzja, gdy¿ wspó³czesna szko³a nie mo¿e dobrze funkcjonowaæ bez kryterialnego oceniania. Powinni je stosowaæ nauczyciele, powinni je znaæ uczniowie i ich rodzice. D¹¿my do tego, by nasz uczeñ mia³ œwiadomoœæ, ¿e jego praca oceniana jest na kilku p³aszczy-
Od autorów
5
znach, a brak sprawnoœci w zakresie ortografii i interpunkcji nie dyskwalifikuje go jeszcze jako myœl¹cego, oczytanego m³odego cz³owieka. Uczeñ szko³y podstawowej, który siêgnie po poradnik Iwony i Lecha Cieœlaków Jak to napisaæ?, na pewno nie poczuje siê rozczarowany. Mo¿e te¿ na pytanie: „Czy nauka mo¿e byæ przyjemna?” odpowie twierdz¹co... Beata Zasada Recenzentka jest egzaminatork¹ Okrêgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdañsku, przewodnicz¹c¹ zespo³u egzaminatorów w Toruniu. Pracuje jako nauczycielka jêzyka polskiego w Zespole Szkó³ nr 7 w Toruniu.
Od autorów W 2015 uczniowie klas szóstych po raz pierwszy napisz¹ sprawdzian wed³ug nowych zasad ustalonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. W czêœci 1. tego egzaminu zmierz¹ siê z zadaniami z jêzyka polskiego i z matematyki, natomiast w czêœci 2. – sprawdz¹ swoje umiejêtnoœci z jêzyka obcego nowo¿ytnego. Sprawdzian z jêzyka polskiego obejmowaæ bêdzie wiadomoœci i umiejêtnoœci zawarte w wymaganiach okreœlonych w podstawie programowej kszta³cenia ogólnego tego przedmiotu. Zadania z jêzyka polskiego bêd¹ mia³y, jak dotychczas, formê zamkniêt¹ i otwart¹. Wœród zadañ otwartych z uczniowie znajd¹ d³u¿sz¹ formê wypowiedzi pisemnej: opowiadanie z dialogiem, kartkê z pamiêtnika, wpis w dzienniku, list oficjalny, sprawozdanie lub opis postaci, przedmiotu czy krajobrazu. Mo¿e te¿ byæ sprawdzana umiejêtnoœæ redagowania form u¿ytkowych takich jak: og³oszenie, zaproszenie i notatka. Wœród zadañ zamkniêtych znajd¹ siê zadania wyboru wielokrotnego, prawda – fa³sz, na dobieranie, a wœród zadañ otwartych tak¿e – zadania z luk¹. W sumie w zestawie zadañ z jêzyka polskiego uczeñ mo¿e spodziewaæ siê od 8 do 12 zadañ zamkniêtych oraz od 2 do 4 otwartych. Zadania bêd¹ odnosiæ siê do ró¿nych tekstów kultury: literackich (epickich i lirycznych), nieliterackich (publicystycznych i popularnonaukowych) i ikonicznych. Aby oswoiæ ucznia z nowym typem zadañ na sprawdzianie w poradniku zawarto, oprócz wymaganych i dodatkowych form wypowiedzi, przyk³adowe zadania egzaminacyjne wraz z odpowiedziami. Mamy nadziejê, ¿e Sprawdzian szóstoklasisty. Jak to napisaæ? skutecznie przyczyni siê do osi¹gniêcia sukcesu edukacyjnego przez ka¿dego ucznia. Iwona i Lech Cieœlakowie
Charakterystyka Charakterystyka jest niejednorodn¹ form¹ wypowiedzi. Zawiera w swej strukturze zarówno elementy opisu, jak i opowiadania. Celem charakterystyki jest przedstawienie, zanalizowanie (wyodrêbnienie i podanie najwa¿niejszych cech) i zinterpretowanie (okreœlenie, ocena pozytywnych i negatywnych cech, zachowañ) postaci. Nale¿y w niej uwzglêdniæ: przedstawienie postaci, jej wygl¹d zewnêtrzny, cechy charakteru i osobowoœci (temperamentu), cechy psychiki, a tak¿e zainteresowania, pogl¹dy, stosunek do otoczenia. Uwaga!
Charakterystyka nie powinna byæ sporz¹dzana wed³ug jednego schematu — ka¿da postaæ wymaga indywidualnego sposobu prezentacji. Bardzo wa¿nym elementem pracy nad charakterystyk¹ jest wczeœniejsze zebranie jak najwiêkszej iloœci informacji o prezentowanej postaci. Informacje te musz¹ byæ posegregowane w odpowiednie grupy (osobno cechy charakteru, psychiki, zachowania itd.) i poddane selekcji — nale¿y oddzieliæ to, co najwa¿niejsze, od tego, co dla prezentacji postaci jest mniej wa¿ne. Po tych czynnoœciach mo¿na przyst¹piæ do sporz¹dzania charakterystyki.
Rodzaje charakterystyki Ze wzglêdu na to, kogo charakteryzujemy, wyró¿niamy charakterystyki: l
indywidualn¹ (prezentacja jednej postaci);
l
zbiorow¹ (prezentacja jakiejœ grupy ludzi, œrodowiska spo³ecznego);
l
porównawcz¹ (zestawienie przynajmniej dwóch postaci w celu ukazania ró¿nic i podobieñstw).
Charakterystyka mo¿e byæ równie¿: l
bezpoœrednia — piszemy wprost o wygl¹dzie i cechach charakteru postaci, np. Robinson ³atwo nawi¹zywa³ kontakty z innymi ludŸmi. By³ œmia³y, uczciwy, trochê ³atwowierny. Przeciwstawi³ siê woli rodziców, którzy nie chcieli, aby zgin¹³ tak, jak jego bracia. Wybra³ morze, dziêki czemu prze¿y³ najbardziej niesamowit¹ przygodê — ¿ycie na bezludnej wyspie. By³o to jednak mo¿liwe tylko dlatego, ¿e posiada³ wiele bardzo wartoœciowych cech, a przede wszystkim potrafi³ zachowaæ pogodê ducha i nigdy nie traci³ nadziei.
l
poœrednia — ukazujemy postaæ poprzez zaprezentowanie jej otoczenia (pokoju, w którym mieszka, miejsca pracy), sposobu zachowania wobec innych, jêzyka, jakim mówi (np. gwara podhalañska), np. Na jego biurku zawsze le¿a³y jakieœ kartki porzucane w nie³adzie, a tak¿e o³ówki, d³ugopisy, kolorowe flamastry. Na pó³ce nad biurkiem ksi¹¿ki rozma-
Charakterystyka
itej gruboœci piêtrzy³y siê niedbale u³o¿onymi stosami, jakby co chwilê ktoœ siêga³ to po jedn¹, to po drug¹, a póŸniej szybko odk³ada³, nie zwracaj¹c ju¿ wiêkszej uwagi, gdzie j¹ umieszcza. l
statyczna — postaæ jest ukazana jako swoisty model, wzór posiadaj¹cy cechy po¿¹dane (postaæ idealna) lub jest to postaæ o niezmiennym charakterze, zachowaniu itp.;
l
dynamiczna — przedstawiamy kogoœ konkretnego, kogo osobowoœæ ulega rozwojowi, zmianie.
Pisz¹c charakterystykê: u
zbierz wszystkie mo¿liwe informacje o postaci, dokonaj ich uporz¹dkowania i wybierz te najistotniejsze dla scharakteryzowania postaci;
u
wybierz taki rodzaj charakterystyki, który najlepiej pozwoli ukazaæ postaæ;
u
sporz¹dŸ plan charakterystyki uwzglêdniaj¹cy: Ä wygl¹d zewnêtrzny postaci, Ä temperament (pogodny, gwa³towny, mi³y, k³ótliwy itp.), Ä cechy charakteru (silny, s³aby, odwa¿ny, tchórzliwy, szlachetny, podstêpny, pracowity, leniwy itp.), Ä psychikê (marzyciel, zagubiony, pewny siebie, zamkniêty w sobie, otwarty, szybko nawi¹zuj¹cy kontakty, egocentryk, ciekawy œwiata itp.), Ä cechy intelektualne (zainteresowania, zdolnoœci, umiejêtnoœci, wiedza itp.), Ä postawê moraln¹ lub œwiatopogl¹d (system wartoœci, którym kieruje siê postaæ w ¿yciu), Ä przyk³ady zachowañ lub sytuacji obrazuj¹cych cechy postaci, Ä w³asn¹ ocenê bohatera, Ä podsumowanie ukazuj¹ce ogólne wartoœci reprezentowane przez postaæ (Co odbiorcy mo¿e daæ poznanie postaci, jego losów? Jakie wnioski po¿yteczne dla czytelnika mo¿na wyci¹gn¹æ z charakterystyki tej postaci?);
u
pamiêtaj, by na pocz¹tku zaprezentowaæ postaæ, zaczynaj¹c na przyk³ad od s³ów: Jednym z bohaterów ksi¹¿ki X jest...; W ksi¹¿ce Y ukazane jest œrodowisko uczniowskie w XIX wieku; Uwaga!
Po zaprezentowaniu postaci wskazane jest podanie uzasadnienia jej wyboru, potrzeby jej charakteryzowania. u
stosuj s³ownictwo oceniaj¹ce, charakteryzuj¹ce, a tak¿e porównania i zwi¹zki frazeologiczne;
u
przedstawiane cechy postaci staraj siê uzasadniæ odpowiednimi przyk³adami zachowañ, sytuacji z jej udzia³em;
u
unikaj schematu kompozycji charakterystyki; poszczególne cechy, elementy osobowoœci musz¹ byæ prezentowane w kolejnoœci uzale¿nionej od osobowoœci postaci, tego, co jest w niej najbardziej wyraziste;
u
zadbaj o poprawnoœæ i estetykê wypowiedzi.
7
8
Jak to napisaæ?
Przyk³ad 1.
Przedstawienie postaci. Podstawowe informacje o postaci i sytuacji, w jakiej siê znajduje.
Wygl¹d zewnêtrzny.
Umiejêtnoœci i zainteresowania bohatera.
Przedstawienie cech charakteru i psychiki postaci.
Przyk³ady zachowañ potwierdzaj¹ce cechy charakteru.
Cechy charakteru. Przyk³ad wydarzenia potwierdzaj¹cy cechê charakteru.
W³asna ocena postaci. Ogólny wniosek wynikaj¹cy z analizy postaci. Wniosek koñcowy.
Staœ Tarkowski to g³ówny bohater znanej powieœci Henryka Sienkiewicza pt. W pustyni i w puszczy. Ch³opiec urodzi³ siê i wychowa³ w Afryce, mieszka³ w Port-Saidzie, ale dziêki ojcu zawsze czu³ siê Polakiem. To w³aœnie ojciec, w przesz³oœci uczestnik powstania styczniowego, a obecnie in¿ynier pracuj¹cy przy budowie Kana³u Sueskiego, wpaja³ synowi mi³oœæ do kraju przodków. Dla Stasia by³ on wzorem patrioty i prawdziwego mê¿czyzny. Matka ch³opca pochodzi³a z Francji i zmar³a przy jego narodzinach. Stasia poznajemy w ksi¹¿ce jako czternastoletniego ch³opca o jasnych w³osach i niebieskich oczach. Bohater powieœci by³ dobrze zbudowany, wy¿szy ni¿ rówieœnicy, silny i wysportowany. Doskonale p³ywa³, œwietnie jeŸdzi³ konno i celnie strzela³. Zna³ jêzyk angielski, francuski, czêœciowo arabski i oczywiœcie jêzyk polski. Zawsze by³ zainteresowany tym, co dzia³o siê dooko³a, równie¿ sytuacj¹ polityczn¹ ówczesnej Afryki. Wykazywa³ równie¿ znajomoœæ geografii, przyrody i kultury. Uczy³ siê pilnie i osi¹ga³ dobre wyniki w nauce. Ka¿d¹ woln¹ chwilê spêdza³ nad Nilem lub nad wodami Kana³u Sueskiego. Staœ by³ nie tylko zdolny i energiczny, ale odznacza³ siê wyj¹tkow¹ dzielnoœci¹. Sw¹ odwagê udowodni³ wielokrotnie. Mia³ przy tym sk³onnoœæ do zbytniej pewnoœci siebie i lubi³ siê chwaliæ. Czêsto podkreœla³, ¿e jest ju¿ prawie doros³ym mê¿czyzn¹. I rzeczywiœcie, ch³opiec w sytuacjach trudnych potrafi³ zdobyæ siê na czyny bohaterskie, pe³ne ryzyka i poœwiêcenia. Potrafi³ stan¹æ oko w oko z lwem, a nawet zabiæ swoich przeœladowców. Zawsze stara³ siê przezwyciê¿aæ trudnoœci, jakie wraz z Nel spotyka³ w czasie wêdrówki. W wielu sytuacjach Staœ wykaza³ siê tak¿e du¿¹ zaradnoœci¹ i pomys³owoœci¹. Ju¿ na pocz¹tku porwania chcia³ zostawiæ œlady — wyrzuci³ rêkawiczki, wiedz¹c, ¿e ojcowie bêd¹ ich szukaæ. PóŸniej kilkakrotnie próbowa³ uciec z Nel, a w czasie drogi przez sawannê doskonale radzi³ sobie z ró¿nymi niebezpieczeñstwami i problemami. Jeszcze jedn¹ cech¹ charakteru ch³opca by³a czu³oœæ i opiekuñczoœæ, jak¹ wykazywa³ wobec Nel. By³ gotowy poœwiêciæ dla niej wszystko. W czasie drogi przez pustyniê nie dopuœci³, aby j¹ uderzono, a póŸniej zawsze dba³, by dziewczynka nie by³a g³odna i spragniona. Wielkim dramatem i wyzwaniem, któremu sprosta³, by³a dla ch³opca choroba jego towarzyszki. Staœ mia³ jednak nie tylko zalety, ale i wady. Czasami bywa³ trochê zarozumia³y i zbyt pewny siebie, ale uwa¿am, ¿e wynika³o to z jego m³odego wieku. Bohater powieœci Henryka Sienkiewicza bardzo mi zaimponowa³ mêstwem i zaradnoœci¹ w trudnych sytuacjach. Podoba³o mi siê równie¿ to, ¿e by³ dobry dla s³abszych i opiekuñczy w stosunku do swojej towarzyszki. Jednak jest to przede wszystkim postaæ z ksi¹¿ki przedstawiaj¹cej wydarzenia sprzed ponad stu lat. Dziœ œwiat wygl¹da inaczej i ¿ycie ch³opców te¿ jest inne. Mimo tego trzeba przyznaæ, ¿e czytaj¹c powieœæ W pustyni i w puszczy, wci¹¿ mo¿emy siê od Stasia wiele dobrego nauczyæ.
Charakterystyka
Przyk³ad 2.
Pani Joanna Sadowska jest nauczycielem jêzyka polskiego. Pracuje w naszej szkole dopiero od trzech lat. Mimo to wszyscy uczniowie bardzo j¹ lubi¹ i darz¹ du¿ym zaufaniem. Pani Joasia jest szczup³¹ blondynk¹ w œrednim wieku. Ma proste w³osy, które zwykle nosi upiête w kok. Jej twarz ma bardzo ³agodne rysy. Niebieskie, pogodne oczy i czêsto pojawiaj¹cy siê uœmiech sprawiaj¹, ¿e pani Joasia wzbudza w uczniach sympatiê. Ubiera siê skromnie i doœæ tradycyjnie, ale zawsze dba o elegancjê. Lubi nosiæ drobn¹ bi¿uteriê. Nasza polonistka jest osob¹ pogodn¹ i mi³¹, ale te¿ wymagaj¹c¹ i zdecydowan¹. Pracuj¹c z uczniami, zawsze mobilizuje ich do aktywnego i samodzielnego rozwi¹zywania zadañ, lecz nie czyni tego gwa³townie. Stara siê, aby uczeñ rozumia³ to, co musi wykonaæ, i próbuje go do tego zachêciæ. Czêsto wykazuje du¿¹ cierpliwoœæ. Charakterystyczn¹ cech¹ pani Joasi jest umiejêtnoœæ szybkiego nawi¹zywania kontaktu z innymi osobami. Jest otwarta i szczera, co nie zawsze jest przyjemne dla tych, którzy próbuj¹ coœ ukryæ. Wielokrotnie zdarza³y siê takie sytuacje, w których nasza polonistka upomnia³a kogoœ lub wytknê³a niestosowne zachowanie. Nie zwraca³a przy tym uwagi na to, czy dany uczeñ jest prymusem czy s³abeuszem, ani te¿ jak¹ ma opiniê. Jest nauczycielem sprawiedliwym. Cennymi cechami tej nauczycielki s¹ równie¿ pomys³owoœæ i poczucie humoru. Na lekcjach jêzyka polskiego du¿o siê dzieje. Czêsto przygotowujemy krótkie scenki teatralne lub inscenizacje fragmentów omawianych lektur. Bawimy siê w re¿yserów, scenografów, a czasami jesteœmy te¿ choreografami lub malarzami. Niektóre sytuacje s¹ bardzo œmieszne i wszyscy razem z pani¹ œwietnie siê bawimy. Zainteresowania pani Joasi zwi¹zane s¹ g³ównie z literatur¹ i kultur¹. Za ka¿dym razem, gdy uczniowie pytaj¹ o coœ, co dotyczy literatury, filmu, teatru czy malarstwa, zawsze otrzymuj¹ wyczerpuj¹c¹ odpowiedŸ. S¹ jednak dziedziny, którymi siê nie interesuje lub których nie lubi, a do czego siê przyznaje. Tak¹ dziedzin¹ jest na przyk³ad informatyka. Nasza pani czêsto mówi, ¿e potrafi korzystaæ z komputera, ale nie czyni tego z przyjemnoœci¹. Uwa¿am, ¿e pani Joanna Sadowska jest nie tylko dobrym nauczycielem, ale te¿ dobrym cz³owiekiem. Lubi to, co robi, i swój zawód wykonuje z pasj¹. Szanujê j¹ i mam do niej zaufanie. Cieszê siê, ¿e w³aœnie ona uczy mnie jêzyka polskiego.
9
10
Jak to napisaæ?
Kryteria oceny — CHARAKTERYSTYKA Zakres
Sprawdzana czynnoϾ
Liczba punktów
TREή
Uczeñ: odpowiednio dobiera postaæ; przedstawia postaæ (np. wiek, zawód, miejsce zamieszkania); opisuje wygl¹d zewnêtrzny postaci; nazywa i uzasadnia cechy charakteru, usposobienia itp.; formu³uje ocenê postaci, wnioski, opinie.
0–3
STYL
Styl konsekwentny, dostosowany do formy wypowiedzi.
0–1
JÊZYK
Dopuszczalne 4 b³êdy.
0–1
ORTOGRAFIA
Dopuszczalne 2 b³êdy.
0–1
INTERPUNKCJA
Dopuszczalne 3 b³êdy.
0–1
Æwiczenia
Notatka 1. Skróæ podany tekst tak, aby powsta³a notatka encyklopedyczna. Fryderyk Chopin urodzi³ siê w 1810 roku, a zmar³ w 1849. By³ jednym z najwybitniejszych kompozytorów polskich. Jego kompozycje charakteryzuje wspania³e po³¹czenie narodowych i ludowych tradycji muzyki z osi¹gniêciami muzyki epoki romantyzmu. Chopin tworzy³ prawie wy³¹cznie kompozycje fortepianowe: z orkiestr¹ — dwa koncerty; wœród kompozycji solowych nale¿y wymieniæ trzy sonaty, dwie fantazje, dwadzieœcia siedem etiud, dwadzieœcia piêæ preludiów, szesnaœcie polonezów, piêædziesi¹t siedem mazurków, dziewiêtnaœcie walców i wiele innych znanych obecnie na ca³ym œwiecie utworów. Bardzo znane s¹ równie¿ pieœni solowe Chopina.
2. Napisz notatkê prasow¹ na temat spotkania uczniów Twojej szko³y z popularnym aktorem lub piosenkarzem. Uwzglêdnij wszystkie niezbêdne informacje, m.in. dotycz¹ce miejsca, czasu i celu spotkania. 3. Zapisz w formie schematu zasady ortograficzne dotycz¹ce pisowni „ó”. Podaj po jednym przyk³adzie do ka¿dej zasady. 4. Uzupe³nij tabelkê odpowiednimi przyk³adami ilustruj¹cymi zasadê ortograficzn¹: „h” piszemy w rozpoczynaj¹cej wyraz cz¹stce: hiper-, hipo-, hydro-, hekto-. wyraz z przedrostkiem hiperhipohydrohekto-
Og³oszenie i zawiadomienie 1. Chcesz sprzedaæ telefon komórkowy. Napisz tekst krótkiego og³oszenia na ten temat do gazety regionalnej. 2. Napisz w imieniu samorz¹du uczniowskiego zawiadomienie o szkolnej zbiórce zu¿ytych baterii. Podaj niezbêdne informacje. 3. Zredaguj og³oszenie skierowane do uczniów VI klasy o próbnym sprawdzianie szóstoklasistów. Organizatorem sprawdzianu jest dyrektor Twojej szko³y.
Opis 1. Opisz przedmiot (pami¹tkê), który móg³byœ przywieŸæ z dowolnego miasta Polski, np. z Krakowa, Zakopanego, Torunia lub Gdañska. Opis mo¿esz zilustrowaæ rysunkiem. 2. Zredaguj opis osoby wykonuj¹cej jakiœ zawód. Uwzglêdnij jej cechy zewnêtrzne i okreœl jej stosunek do wykonywanej pracy. 3. WyobraŸ sobie, ¿e mieszkasz na wyspie i wokó³ Twojego domu znajduje siê piêkne jezioro i las. Opisz widok ze swojego okna.
79
80
Jak to napisaæ?
4. Opisz obraz W³adys³awa Podkowiñskiego pt. Dzieci w ogrodzie.
W³adys³aw Podkowiñski, Dzieci w ogrodzie, 1892, Muzeum Narodowe, Warszawa.
Opowiadanie 1. Napisz opowiadanie fantastyczne o spotkaniu z niezwyk³ym bohaterem. Zastosuj elementy opisu postaci i miejsca. 2. Zredaguj opowiadanie na temat wyprawy do interesuj¹cego Ciê miejsca. Wykorzystaj faktyczne informacje (historyczne, geograficzne) dotycz¹ce opisywanych miejsc. Zastosuj czas przesz³y. 3. Zredaguj opowiadanie zaczynaj¹ce siê od s³ów: ā
To by³y ostatnie dni lata.
ā
Nie wszyscy wiedz¹, ¿e wspania³¹ przygodê mo¿na prze¿yæ na pozornie szarym i nudnym osiedlu.
ā
Tamta historia jeszcze dziœ wywo³uje we mnie dreszcze strachu.
Pamiêtnik 1. W podanym tekœcie wska¿ fragmenty œwiadcz¹ce o: ā
narracji pierwszoosobowej,
ā
prezentowaniu wydarzeñ po up³ywie d³u¿szego czasu. By³o nas jedenaœcioro: czworo Polaków, troje Rosjan, dwóch Francuzów, jeden Belg i jeden W³och. Aby siê bawiæ razem, musieliœmy wynaleŸæ sobie wspólny jêzyk, którym siê pos³ugiwaliœmy. […] Dzisiaj ju¿ nie pamiêtam, ale nasze „esperanto” sk³ada³o siê z ró¿nych wyrazów i wyra¿eñ, które nam siê najlepiej podoba³y w jakimkolwiek jêzyku. Doszliœmy do takiej wprawy, ¿e nie potrzebowaliœmy ¿adnych t³umaczy. ¯eby dzisiaj to potrafili zrobiæ nasi politycy! (Henryk W³odzimierz Klimek, Czas utraconego dzieciñstwa.1939–1945, fragm.)
2. Przedstaw w formie pamiêtnika swoje wspomnienia z pierwszego dnia pobytu w szkole. 3. Wybierz dowoln¹ postaæ literack¹ i spróbuj napisaæ tekst, który móg³by byæ fragmentem jej pamiêtnika.
Zestawy zadañ
Zestaw I ê Tekst do zadañ 1–9 Joanna Kulmowa
Kolory Zim¹ takie szare s¹ dni, ¿e siê ziemi za kolorem kolor œni. A to zieleñ jak zielone m³ode listeczki. A to z³oto ¿ó³te jak s³onecznik. A to b³êkit najniebieœciejsza niezabudka. A to czerwieñ jak maliny w ogródkach. I tak jest a¿ do wiosennej pory — kiedy s³oñce œnieg topi i dobywa kolory. Sen czerwony, z³oty z ziemi wychynie — aby zbudziæ siê w listeczku, s³oneczniku, malinie. niezabudka — niezapominajka wychynie — wychyli siê Joanna Kulmowa, Kolory, [w:] Ma³gorzata Sk³adanek, Jêzyk polski 5. Kszta³cenie kulturowo-literackie. Odkrywamy na nowo, Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON, Gdynia 2013.
é
Zadanie 1. Co jest tematem wiersza?
(0-1)
A. sen, który œni siê ziemi.
B. pory roku.
C. budz¹ca siê do ¿ycia przyroda.
D. letnie przygody.
86
Zestawy zadañ — Zestaw I
é
Zadanie 2. Okreœl nastrój wiersza. Zaznacz literê A albo B oraz numer 1 lub 2.
(0-1)
Nastrój wiersza jest A. pogodny, B. ponury, é
é
poniewa¿
1. utwór ukazuje pustkê zim¹. 2. zapowiada nadejœcie wiosny.
Zadanie 3. (0–1) Oceñ prawdziwoœæ poni¿szych zdañ. Zaznacz P, jeœli zdanie jest prawdziwe, lub F — jeœli jest fa³szywe. 1. Zimie nadano cechy istot ¿ywych.
P
F
2. Przedstawiony w wierszu obraz jest realistyczny.
P
F
Zadanie 4. Kiedy nastêpuje przebudzenie ziemi?
(0–1)
A. kiedy nadejdzie czas ¿niw. B. gdy ludzie zaczn¹ dbaæ o œrodowisko. C. po zimie. D. w tekœcie nie ma odpowiedzi na to pytanie. é
Zadanie 5. Dokoñcz poni¿sze zdanie — wybierz w³aœciw¹ odpowiedŸ spoœród podanych.
(0–1)
Zdanie: Zim¹ ziemia œpi oznacza, ¿e A. mo¿na d³u¿ej spaæ. B. ci¹gle pada œnieg, wiêc jest bia³o i sennie. C. wszystkim istotom ¿ywym chce siê spaæ. D. nic nie roœnie, poniewa¿ wszystko pokryte jest œniegiem. é
Zadanie 6. Co mo¿na powiedzieæ o podmiocie lirycznym wiersza Kolory?
(0–1)
A. wypowiada siê w 1. osobie liczby pojedynczej. B. nie ujawnia siê. C. zwraca siê do dzieci obserwuj¹cych przyrodê. D. podmiotem lirycznym jest poeta. é
Zadanie 7. W kolejnoœci alfabetycznej u³o¿one s¹ wyrazy w szeregu A. zima, ziemia, zieleñ, zielony.
B. sen, senny, s³onecznik, s³oñce.
C. czerwieñ, czerwcowy, czerwony, czerñ.
D. bia³y, biel, pobieliæ, bieliæ.
(0–1)
Zestawy zadañ — Zestaw I
é
87
Zadanie 8. (0–1) W tabeli podano przyk³ady œrodków poetyckich wystêpuj¹cych w wierszu. Zaznacz T (tak) lub N (nie) w zale¿noœci od tego, czy poprawnie okreœlono ich rolê w utworze. Œrodek poetycki i przyk³ad
Rola w utworze
wskazuje na odradzaj¹c¹ siê po Sen czerwony, z³oty z ziemi wychynie — zimie przyrodê aby zbudziæ siê w listeczku, s³oneczniku, malinie. 2. porównanie: ukazuje podobieñstwo dwóch przedmiotów do siebie A to z³oto 1. przenoœnia:
T
N
T
N
¿ó³te jak s³onecznik. é
Zadanie 9. (0–2) Które zdjêcie mo¿e byæ ilustracj¹ wiersza? Uzasadnij swój wybór, odwo³uj¹c siê do utworu.
B.
A. Wybieram zdjêcie:
. Uzasadnienie:
ê Tekst do zadañ 1–6
Œnie¿ne kataklizmy Lawin¹ nazywamy ogromne masy œniegu zsuwaj¹ce siê z du¿¹ prêdkoœci¹ ze stoku górskiego. Zjawisko to wystêpuje przede wszystkim na wiosnê oraz w okresie ocieplenia. Œciekaj¹ca pod warstw¹ œniegu woda zmniejsza jego przyczepnoœæ do pod³o¿a i powoduje gwa³towne zsuwanie siê masy œnie¿nej, która niszczy wszystko na swojej drodze. Lawiny mog¹ wyst¹piæ tak¿e po ulewnych deszczach, gdy¿ nasi¹kniêty wod¹ œnieg osuwa siê pod w³asnym ciê¿arem. Przejazd narciarza poza wyznaczon¹ tras¹ mo¿e wywo³aæ lawinê œwie¿ego, lekkiego œniegu, który jeszcze dobrze nie przylega do pod³o¿a. Taka lawina mo¿e spadaæ z szybkoœci¹ dochodz¹c¹ do 350 km/godz.! Lawiny mog¹ powodowaæ katastrofy. W Peru w 1970 roku lawina œnie¿na ca³kowicie zniszczy³a miasto Yungay, zabijaj¹c 30 000 osób. Lecz najwiêksze lawiny œwiata wystêpuj¹ w Himalajach. Christine Lazier, Przyroda. Niezwyk³e zjawiska, Lublin 1998.
88
Zestawy zadañ — Zestaw I
é
Zadanie 1. (0–1) Co jest przyczyn¹ wystêpowania lawin? Wybierz odpowiedŸ A albo B i jej uzasadnienie (1 lub 2). A. Lawiny mog¹ wyst¹piæ po obfitych
opadach deszczu, B. Przyczyn¹ wystêpowania lawin jest
1. warstwa œniegu jest wte-
poniewa¿
obni¿aj¹ca siê temperatura powietrza, é
dy twardsza. 2. zmniejsza siê przyczep-
noœæ œniegu do pod³o¿a.
Zadanie 2. Dokoñcz poni¿sze zdanie — wybierz w³aœciw¹ odpowiedŸ spoœród podanych.
(0–1)
W akapicie drugim czytelnik znajdzie informacje o tym, A. jakie s¹ przyczyny schodzenia lawin. B. jakie s¹ skutki wystêpowania lawin. C. gdzie w Polsce wystêpuj¹ groŸne lawiny. D. kiedy najczêœciej wystêpuj¹ lawiny. é
Zadanie 3. Dokoñcz poni¿sze zdanie — wybierz w³aœciw¹ odpowiedŸ spoœród podanych.
(0–1)
Autor, pisz¹c o lawinach, ujawnia swoje emocje w sformu³owaniu A. Przejazd narciarza poza wyznaczon¹ tras¹ mo¿e wywo³aæ lawinê œwie¿ego, lekkiego
œniegu. B. Taka lawina mo¿e spadaæ z szybkoœci¹ dochodz¹c¹ do 350 km/godz.! C. Lawiny mog¹ powodowaæ katastrofy. D. W Peru w 1970 roku lawina œnie¿na ca³kowicie zniszczy³a miasto Yungay. é
Zadanie 4. (0–1) W tabeli podano dwa przyk³ady zdañ. Zaznacz T (tak) lub N (nie) w zale¿noœci od tego, czy poprawnie podano przyk³ad podanego typu zdania. 1. Zdanie pojedyncze nierozwiniête Lawiny mog¹ powodowaæ katastrofy. 2. Zdanie pojedyncze rozwiniête
é
Lawiny mog¹ wyst¹piæ tak¿e po ulewnych deszczach, gdy¿ nasi¹kniêty wod¹ œnieg osuwa siê pod w³asnym ciê¿arem.
T
N
T
N
Zadanie 5. (0–1) Które ze zdañ jest prawdziwe, a które fa³szywe w odniesieniu do tekstu o lawinach? Zaznacz P — jeœli zdanie jest prawdziwe, lub F — jeœli jest fa³szywe. 1. Jest tekstem reklamowym, poniewa¿ opisuje piêkno gór zim¹.
P
F
2. Jest tekstem informacyjnym, poniewa¿ zawiera wiadomoœci na temat za-
P
F
gro¿eñ w górach.
Zestawy zadañ — Zestaw I
é
Zadanie 6. Dzia³aj¹cy w szkole Klub Mi³oœników Przyrody organizuje spotkanie ze znanym podró¿nikiem. Napisz og³oszenie, w którym zachêcisz rówieœników do udzia³u w tym spotkaniu. Wykorzystaj informacje podane na ilustracjach.
Szko³a Podstawowa nr 37 w Toruniu
89
(0–2)