140 × 210 SPINE: 3.5 FLAPS: 80
ΤΑΣΟΣ Α. ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΤΑΣΟΣ Α. ΚΕΧΑΓΙΑΣ
Το «Τείχος»
Μια διαφορετική ορειβατική περιπλάνηση πάνω στην αγέρωχη κορυφογραμμή Αργολίδας και Αρκαδίας, έναν τόπο που χαρακτηρίζεται από δωρική ομορφιά και πλούσιο πολιτιστικό υπόβαθρο. Εδώ τα ορειβατικά μονοπάτια ταυτίζονται με ιστορικές διαδρομές, και κάθε κορυφή αυτής της οροσειράς είναι ένας σταθμός βαθύτερης προσωπικής και εθνικής αυτογνωσίας. Το «Τείχος» είναι μια λιγότερο γνωστή γωνιά της Πατρίδας μας που αξίζει να ανακαλύψετε, και το παρόν «εγχειρίδιο» θα σας βοηθήσει να το πράξετε.
Το «Τείχος» Ι Σ ΤΟ Ρ Ί Α Κ Α Ι Γ Ε Ω Γ ΡΑΦ Ί Α Τ Η Σ Ο Ρ Ε Ι Ν Ή Σ Μ Ε Θ Ο Ρ Ί ΟΥ
Αργολίδας και Αρκαδίας
Ο άνθρωπος που με τη γέννησή του έλαβε το όνομα Τάσος Κεχαγιάς, γεννήθηκε το 1980 στην Τρίπολη. Είναι ευγνώμων για το δώρο τής ζωής που του προσφέρθηκε, και κάθε μέρα πασχίζει να το αξιοποιεί με τον δημιουργικότερο τρόπο. Δύο στοιχεία της υπόστασής του θεωρεί καθοριστικά και αδιαπραγμάτευτα: Την αγάπη του για την Ελλάδα, και την αλληλεπίδρασή του με τα βουνά.
ISBN 978-960-564-201-3 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
Εικόνα οπισθόφυλλου: Το διάσελο της «Αρμενιάς», και τα πρώτα χιόνια στην ανατολική πλευρά του Λυρκείου.
0_cover_tixos.indd 1
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ο σ ε λ ότ ο ς
Εικόνα εξωφύλλου: Η αργολική πλευρά του Κτενιά, όπως φαίνεται από την κορυφή του.
5/10/2014 5:17:28 μμ
Το «Τείχος»
Τιτλος ΤΟ «ΤΕΙΧΟΣ» Ιστορία και Γεωγραφία της ορεινής μεθορίου Αργολίδας και Αρκαδίας Συγγραφέας Τάσος Α. Κεχαγιάς Σειρα [7358]1014/01 Layout - Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Copyright© 2014 Τάσος Α. Κεχαγιάς Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Οκτώβριος 2014
ISBN 978-960-564-201-3
Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα. Ο συγγραφέας φέρει την αποκλειστική ευθύνη για τις γνώμες και περιγραφές που διατυπώνονται σε αυτό το βιβλίο. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν αρμοδιότητα για την επιβεβαίωση ή την άρνηση του περιεχομένου ούτε παρέχουν εγγύηση για την αλήθεια των δηλώσεων του συγγραφέα. Εναπόκειται στον αναγνώστη να κρίνει ανεξάρτητα για το αν γίνεται δέκτης ψευδών δηλώσεων ή όχι. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν καμία ευθύνη προς οποιοδήποτε πρόσωπο ή οντότητα θίγεται ή υφίσταται απώλεια ή ζημία προερχόμενη από τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν βιβλίο ή τη χρήση αυτών ή την πίστη σε αυτές.
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr
ΤΑΣΟΣ Α. ΚΕΧΑΓΙΑΣ
Το «Τείχος» Ι Σ ΤΟ Ρ Ί Α Κ Α Ι Γ Ε Ω Γ ΡΑΦ Ί Α Τ Η Σ Ο Ρ Ε Ι Ν Ή Σ Μ Ε Θ Ο Ρ Ί ΟΥ
Αργολίδας και Αρκαδίας
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ο σ ε λ ότ ο ς
Αυτός ο οδηγός-οδοιπορικό του Τάσου Κεχαγιά συνδυάζει το ευσύνοπτο και κατανοητό με το περιγραφικό και το μεγαλοπρεπές: Όχι μόνον δεν απουσιάζει (από την περιγραφή της αργολιδοαρκαδικής μεθορίου που μας δίνει) καμία ουσιώδης πληροφορία αλλά, ομοίως, και καμία σημαντική λεπτομέρεια. Όσοι σκοπεύετε να ακολουθήσετε αυτά τα ορεινά μονοπάτια, ιδού μια καλή και πιστή παρέα. Όσοι, δε, θα «βραδύνετε» ακόμη στην πεζοπορία σας αυτή, ιδού η ευκαιρία να τα ακολουθήσετε με τον νου σας! Σωτήριος Ραπτόπουλος Αρχαιολόγος, Αναπληρωτής Προϊστάμενος του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Πελοποννησιακών Σπουδών
ΤΟ «ΤΕΙΧΟΣ»
Εισαγωγή
Ο
περαστικός από την παλιά εθνική οδό Τρίπολης - Αθήνας, φτάνοντας στα όρια των Νομών Αρκαδίας και Αργολίδας, βλέπει να ορθώνεται μπροστά του ένας λίθινος τιτάνας. Είναι η αρχή αυτού που μέσα στο παρόν σύγγραμμα θα αναφέρουμε διαρκώς ως το «Τείχος»: Το επιβλητικό ορεινό σύμπλεγμα που περιλαμβάνει τα βουνά Κτενιάς, Αρτεμίσιο, Λύρκειο, και Τραχύ, και εντυπωσιάζει όσους υψώνουν τα μάτια τους προς αυτό με τις απόκρημνες πλαγιές και τη βραχώδη όψη του. Από την αρχαιότητα, ο ορεινός όγκος του Τείχους εν πολλοίς αποτελούσε το φυσικό όριο των ιστορικών περιοχών της Αργολίδας και της Αρκαδίας, με μία μόνο «προσωρινή» εξαίρεση: την Αλέα (στη σημερινή δυτική Αργολίδα) η οποία ήταν αρχικά μια αρκαδική πόλη. Όμως ο περιηγητής Παυσανίας (2ος αιώνας μ.Χ.) μας αναφέρει ότι κατά την περιοδεία του εκεί τη βρήκε ενταγμένη στον θεσμό του «Αργολικού Συνεδρίου», που ήταν ένα είδος ομοσπονδίας. Δηλαδή η μορφολογία του εδάφους στο τέλος «νίκησε» την Ιστορία. Όσο για την Κυνουρία (τη σημερινή ανατολική και νότια Αρκαδία), αυτή
11
12
ΤΑΣΟΣ Α. ΚΕΧΑΓΙΑΣ
ήταν μια ανεξάρτητη περιοχή για την οποία έριζαν το Άργος και η Σπάρτη. Το Τείχος μπορεί να μην είναι ένα ορεινό συγκρότημα ιδιαίτερα μεγάλου υψομέτρου (μόλις που ξεπερνά τα 1800 μέτρα στο ψηλότερο σημείο του), ωστόσο ιστορικά και πολιτισμικά υπερέχει με άνεση έναντι πολλών τεραστίων οροσειρών του κόσμου. Μέσα στις ακόλουθες σελίδες θα ψηλαφίσουμε την υφή του Τείχους μέσα στον Χρόνο και τον Χώρο: Τόποι, Ιστορίες, και Άνθρωποι που «ακούμπησαν» και συνεχίζουν να ακουμπούν επάνω του θα διερευνηθούν. Το ταξίδι μας θα ξεκινήσει από τη νότια πλευρά και, διαγράφοντας ένα αποτύπωμα περίπου σε σχήμα αστραπής, θα καταλήξει στη βόρεια. Θα μας απασχολήσουν τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν εντός του «ζωτικού χώρου» του Τείχους, οι οικισμοί που άκμασαν στη σκιά του, και τα χωριά που ακόμα «φωλιάζουν» μέσα του σήμερα. Με το φωτογραφικό υλικό που παρατίθεται δίνεται έμφαση στην ανάδειξη του Τείχους καθ’ εαυτό. Στο επίκεντρο δηλαδή βρίσκεται διαρκώς η υπό εξέταση οροσειρά, και πολύ λιγότερο η -σαφώς εκπληκτική- θέα που αυτή προσφέρει προς τις όμορες της περιοχές. Η πορεία μας πάνω σε αυτήν την κορυφογραμμή θα είναι μια ιστορική και φυσιολατρική περιήγηση που ελπίζω να βρείτε ενδιαφέρουσα και παρακινητική για τις δικές αντίστοιχες εξορμήσειςαναζητήσεις. Το ταπεινό αυτό λεύκωμα πατριδογνωσίας αφιερώνεται στη Μητέρα μου, Παναγιώτα Δεληγιάν-
ΤΟ «ΤΕΙΧΟΣ»
νη, που είναι η πηγή και το νόημα της ζωής μου. Ευχαριστίες πρέπουν σε δύο σημαντικούς ανθρώπους: Αρχικά στον ξαδερφό μου Μάρκο Γκουβά, Δασολόγο και Αξιωματικό της Πυροσβεστικής. Αυτός ο βετεράνος ορειβάτης διέγνωσε από νωρίς την έμφυτη λατρεία μου για τα βουνά και με ώθησε προς αυτά. Έπειτα, ένα μεγάλο ευχαριστώ πηγαίνει και στον αγαπητό φίλο Σωτήρη Ραπτόπουλο, πολυσχιδή Αρχαιολόγο, που μου κάνει τη μεγάλη τιμή να προλογίζει αυτήν την ταπεινή έκδοση. Τάσος Κεχαγιάς
13
14
ΤΑΣΟΣ Α. ΚΕΧΑΓΙΑΣ
Η αρχή του Τείχους, όπως φαίνεται από την κορυφή της καστροπολιτείας του Μουχλίου.
Α
ΤΟ «ΤΕΙΧΟΣ»
ναλογιζόμενοι ότι «κάθε αρχή είναι μια πολύ ευαίσθητη στιγμή», είναι η ώρα να ξεκινήσουμε. Το νοτιότερο άκρο του Τείχους ανήκει στο όρος Κτενιάς (1634 μ.), το Κρείον ή Κρεόπωλον της Αρχαίας Ελλάδας. Αυτό το βουνό έχει την πιο «πειθαρχημένη» κορυφογραμμή του Τείχους, αφού το μεγαλύτερο μέρος της ράχης του στέκεται πρακτικά στο ίδιο υψόμετρο με μικρές μόνο διακυμάνσεις. Στα νότια του Κτενιά βρίσκεται το σημαντικότερο πέρασμα που ένωνε την Αργολίδα με την Αρκαδία στο παρελθόν, και οδηγούσε στην -κατά τεκμήριο- σπουδαιότερη αρχαία πόλη της Αρκαδίας, την Τεγέα. Η αμαξιτή οδός, μια «λεωφόρος» της εποχής δηλαδή, που από το Άργος οδηγούσε στην καρδιά της Πελοποννήσου είχε τη γενική ονομασία «Τρόχος»
15
140 × 210 SPINE: 3.5 FLAPS: 80
ΤΑΣΟΣ Α. ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΤΑΣΟΣ Α. ΚΕΧΑΓΙΑΣ
Το «Τείχος»
Μια διαφορετική ορειβατική περιπλάνηση πάνω στην αγέρωχη κορυφογραμμή Αργολίδας και Αρκαδίας, έναν τόπο που χαρακτηρίζεται από δωρική ομορφιά και πλούσιο πολιτιστικό υπόβαθρο. Εδώ τα ορειβατικά μονοπάτια ταυτίζονται με ιστορικές διαδρομές, και κάθε κορυφή αυτής της οροσειράς είναι ένας σταθμός βαθύτερης προσωπικής και εθνικής αυτογνωσίας. Το «Τείχος» είναι μια λιγότερο γνωστή γωνιά της Πατρίδας μας που αξίζει να ανακαλύψετε, και το παρόν «εγχειρίδιο» θα σας βοηθήσει να το πράξετε.
Το «Τείχος» Ι Σ ΤΟ Ρ Ί Α Κ Α Ι Γ Ε Ω Γ ΡΑΦ Ί Α Τ Η Σ Ο Ρ Ε Ι Ν Ή Σ Μ Ε Θ Ο Ρ Ί ΟΥ
Αργολίδας και Αρκαδίας
Ο άνθρωπος που με τη γέννησή του έλαβε το όνομα Τάσος Κεχαγιάς, γεννήθηκε το 1980 στην Τρίπολη. Είναι ευγνώμων για το δώρο τής ζωής που του προσφέρθηκε, και κάθε μέρα πασχίζει να το αξιοποιεί με τον δημιουργικότερο τρόπο. Δύο στοιχεία της υπόστασής του θεωρεί καθοριστικά και αδιαπραγμάτευτα: Την αγάπη του για την Ελλάδα, και την αλληλεπίδρασή του με τα βουνά.
ISBN 978-960-564-201-3 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
Εικόνα οπισθόφυλλου: Το διάσελο της «Αρμενιάς», και τα πρώτα χιόνια στην ανατολική πλευρά του Λυρκείου.
0_cover_tixos.indd 1
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ο σ ε λ ότ ο ς
Εικόνα εξωφύλλου: Η αργολική πλευρά του Κτενιά, όπως φαίνεται από την κορυφή του.
5/10/2014 5:17:28 μμ