Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej
Ocena systemu wsparcia organizacji pozarządowych i inicjatyw lokalnych w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014: założenia, instytucje, działanie i efekty
Analizy i Studia nr 2
Ryszard Skrzypiec
Wprowadzenie Przyglądanie się z zewnątrz funkcjonowaniu systemu wsparcia – autorzy niniejszej analizy od lat kibicują działaniom podejmowanym w tym zakresie w Dąbrowie Górniczej – pozwala sformułować kilka wstępnych obserwacji i pytań. W latach 2007-2013 w Dąbrowie Górniczej budowano system wspierania aktywności obywatelskiej. Proces rozpoczął się od samoorganizacji instytucji obywatelskich i ich partnerstwa z władzami miasta, a zakończył stworzeniem miejskiej infrastruktury wspierającej różne formy samoorganizacji społecznej. I to nie tylko w postaci instytucji, takich jak Biuro Organizacji Pozarządowych, Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości, Rada Działalności Pożytku Publicznego czy Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych, ale także innych instrumentów aktywizacji społecznej, takich jak Festiwal Aktywnych Ludzi, Dąbrowski Budżet Partycypacyjny, system interwencyjny naprawTo. pl, Dąbrowski Regulamin Konsultacji Społecznych, Inicjatywa Lokalna, Inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców miasta. Oznacza to realizację trzeciego z priorytetów „Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej na lata 2008-2013”, który zakładał „stworzenie mechanizmów wpierających rozwój podmiotów trzeciego sektora oraz kreowanie partnerstwa dla realizacji zadań własnych gminy, a w szczególności działań innowacyjnych.” Rodzi się jednak równocześnie pytanie o realizację priorytetu pierw1
szego: Czy działanie systemu wsparcia sprzyja samoorganizacji społecznej (w formie organizacji pozarządowych, inicjatyw lokalnych i innych tego typu podmiotów) w Dąbrowie Górniczej? A dodatkowo: czy realizacja polityki wsparcia aktywności lokalnej spowodowała zmianę roli i funkcji organizacji pozarządowych w lokalnej społeczności? Czy pozwoliła zatem organizacjom przejść z pozycji petenta na pozycje partnera władz miasta w zaspokajaniu potrzeb mieszkańców i rozwiązywaniu ich problemów? Miarami tej zmiany są m.in. udział organizacji w stanowieniu lokalnych polityk publicznych i ich udział w realizacji zadań publicznych. Jak w praktyce realizowane są założenia i cele Programu, zweryfikujemy odnosząc się do trzech płaszczyzn współpracy wyznaczonych przez „Model współpracy”1: 1) tworzenie polityk publicznych, czyli współudział organizacji pozarządowych i innych form samoorganizacji społeczeństwa w opracowywaniu „długofalowych zamierzeń i (…) rozwiązań prawnych, przyjętych i realizowanych przez władzę publiczną (…) na rzecz społeczności zamieszkującej obszar działania” danej jednostki samorządu terytorialnego (JST); 2) realizacja zadań publicznych, czyli udział organizacji pozarządowych w wykonywaniu zadań leżących w kompetencjach JST; 3) infrastruktura współpracy, czyli „ogół lokalnie ukształtowanych czynników wpływających na funkcjonowanie organizacji pozarządowych oraz współpracę pomiędzy sektorem samorządowym a trzeci sektorem (pozarządowym)” [Poradnik modelowej współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych].
Polityka wspierania aktywności obywatelskiej w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014 Polityka wspierania aktywności obywatelskiej w Dąbrowie Górniczej realizowana jest w oparciu o przyjęty pod koniec 2007 roku Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2013. Program został przygotowany przez 33 organizacje pozarządowe zrzeszone w Dąbrowskim Forum Organizacji Pozarządowych we współpracy z przedstawicielami Urzędu Miejskiego. Program wpisuje się w Strategię Rozwoju Miasta: Dąbrowa Górnicza 2020, priorytet Integracja Wspólnot Lokalnych, który odnosi się do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w mieście. Aktywność 1
Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych to wypracowany w ramach projektu systemowego opis możliwych i zalecanych obszarów współpracy pogrupowanych w trzy płaszczyzny, por. Poradnik modelowej współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych.
2
Priorytety i cele strategii Na podstawie diagnozy aktualnej sytuacji w zakresie współpracy administracji samorządowej w Dąbrowie Górniczej z organizacjami pozarządowymi i szeroko rozumianym sektorem obywatelskim (III sektorem), w odniesieniu do obowiązków ustawowych, priorytetów, celów strategicznych i kierunków działań zawartych w „Strategii Rozwoju Miasta: Dąbrowa Górnicza 2020”, dokumentach UE, krajowych i regionalnych oraz informacji uzyskanych na warsztatach konsultacyjnych w ramach Partnerstwa: „Wspólnie dla Miasta” przyjmuje się następujące priorytety:
Priorytet 1. Wspieranie działań na rzecz rozwoju aktywności obywatelskiej i samoorganizacji społeczności w mieście.
Priorytet 2. Zbliżenie do warunków w UE w zakresie współpracy samorządu z III sektorem i warunków działania organizacji poprzez korzystanie z przykładów dobrych praktyk dotyczących procedur oraz prawa lokalnego stanowionego przez samorząd.
Priorytet 3. Stworzenie mechanizmów wpierających rozwój podmiotów trzeciego sektora oraz kreowanie partnerstwa dla realizacji zadań własnych gminy, a w szczególności działań innowacyjnych.
4.2 CEL GŁÓWNY Doprowadzenie do zaangażowania mieszkańców Dąbrowy Górniczej w rozwój swojej wspólnoty lokalnej poprzez stworzenie odpowiedniego środowiska (otoczenia) dla aktywności obywatelskiej i rozwoju III sektora (organizacji pozarządowych).
4.3 CELE STRATEGICZNE I DZIAŁANIA Biorąc pod uwagę priorytety współpracy określone przez organizacje pozarządowe i administrację samorządową w Dąbrowie Górniczej, za cele strategiczne przyjmuje się: 1. Włączenie mieszkańców poprzez organizacje pozarządowe do realizacji polityki rozwoju miasta Dąbrowa Górnicza. 2. Podnoszenie standardów współpracy Urzędu Miejskiego i organizacji pozarządowych, w aspekcie realizacji zasad: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności. 3. Rozwój potencjału organizacji pozarządowych w mieście.
3
obywatelska została uznana za jeden z podstawowych fundamentów demokratycznego społeczeństwa, bez którego nie jest możliwa realizacja wyznaczonej wizji rozwoju miasta do roku 2020. Celem głównym Programu jest „Doprowadzenie do zaangażowania mieszkańców Dąbrowy Górniczej w rozwój swojej wspólnoty lokalnej poprzez stworzenie odpowiedniego środowiska (otoczenia) dla aktywności obywatelskiej i rozwoju III sektora (organizacji pozarządowych).” Ukształtowany w wyniku realizacji Programu system wspierania aktywności obywatelskiej w Dąbrowie Górniczej, który tworzą unormowania prawne, instytucje, poszczególni aktorzy i interesariusze oraz ich działania, zaprezentowano na poniższej Mapie (system kształtował się stopniowo, co obrazuje poniższy rysunek). Rys. 1 Rozwój systemu wsparcia w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014
4
Udział organizacji pozarządowych w stanowieniu polityk publicznych Model współpracy w zakresie stanowienia polityk publicznych rekomenduje następujące formy udziału organizacji pozarządowych: 1) diagnoza potrzeb, problemów i wyzwań lokalnych; 2) wzajemne informowanie się samorządu i organizacji o planach, zamierzeniach i kierunkach działań; 3) współtworzenie przez samorząd i organizacje pozarządowe strategii i programów realizacji polityk publicznych oraz rozwiązań instytucjonalnych; 4) konsultowanie założeń projektów i aktów normatywnych; 5) współpraca przy wdrażaniu polityk publicznych; 6) ocena realizacji polityk i programów. Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2013 jako jeden z trzech celów strategicznych wyznaczył „Włączenie mieszkańców poprzez organizacje pozarządowe do realizacji polityki rozwoju miasta Dąbrowa Górnicza”. Jego efektem miało być opracowanie „narzędzi służących do współtworzenia i konsultowania z mieszkańcami miasta aktów prawa miejscowego oraz strategii rozwoju miasta.” Założono, że zaangażowanie mieszkańców w działalność organizacji pozarządowych z jednej strony podniesie trafność diagnoz oczekiwań mieszkańców, a z drugiej – umożliwi mieszkańcom monitorowanie działalności władzy samorządowej. Program realizowany był w kilku kierunkach. Przede wszystkim: 1) poprzez organizację współpracy władz samorządowych i organizacji pozarządowych w zakresie planowania i konsultacji oraz utworzenie struktur dla tych działań. W szczególności wspieranie Dąbrowskiego Forum Organizacji Pozarządowych (reprezentanta interesów organizacji pozarządowych i zrzeszonych w nich mieszkańców) oraz utworzenie Rady Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza (organu opiniodawczo-doradczego i pomocniczego Prezydenta Miasta Dąbrowa Górnicza); 2) poprzez wdrożenie systemu oraz efektywnych narzędzi komunikowania się Urzędu Miejskiego i organizacji pozarządowych, w szczególności uruchomienie i prowadzenie, we współpracy z organizacjami pozarządowymi, Portalu Organizacji Pozarządowych, a także m.in. poprzez sposób uchwalania Rocznego Programu Współpracy, zakładający akceptację projektu RPW przez Forum. 5
Realizacja Programu wywołała istotne zmiany w zakresie współpracy władz miasta i organizacji pozarządowych w stanowieniu polityk publicznych na wielu różnych płaszczyznach: filozofii (podejścia do udziału organizacji w tych procesach), form (rozwiązań prawnych i instytucjonalnych) oraz działań (praktyczne wdrożenie przyjętych rozwiązań i ich efekty). Za najważniejszą trzeba uznać zmianę w podejściu do udziału organizacji pozarządowych w stanowieniu polityk publicznych. W trakcie realizacji Programu wyodrębniono dwie formy udziału organizacji w tym procesie: 1) wspólne opracowanie strategii, programów i planów oraz 2) konsultowanie aktów prawa lokalnego (w trybie uchwały zgodnej z art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). Pierwsza z form rozwinęła się na bazie zaangażowania organizacji pozarządowych w opracowanie Rocznego Programu Współpracy. Szczególne znaczenie dla tego procesu miało doprowadzenie przez RDPP w 2009 roku do zorganizowania branżowych konsultacji obszarów zadań, które są zlecane organizacjom pozarządowym w drodze otwartych konkursów ofert, co pozwoliło na „otwarcie obszarów” na działania innowacyjne, a także dokonanie innych zmian, m.in. włączenie do prac komisji oceniających przedstawicieli DFOP oraz wprowadzenie w miarę jednolitych zasad przyznawania i rozliczania dotacji w Urzędzie Miejskim. Z czasem w partycypacyjny sposób, przy zaangażowaniu przedstawicieli organizacji pozarządowych, opracowano także inne programy (np. Program ds. osób niepełnosprawnych, Dąbrowski Budżet Partycypacyjny czy Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2014-2020). Natomiast druga z form została zinstytucjonalizowana w 2010 roku uchwałą Rady Miejskiej w sprawie sposobu konsultowania z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami projektów aktów prawa miejscowego w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji i zarządzeniem Prezydenta Miasta określającym procedurę konsultacji. We wrześniu br. przyjęto natomiast Dąbrowski Regulamin Konsultacji Społecznych. W tej płaszczyźnie mieszczą się także dwie formy udziału społeczeństwa obywatelskiego adresowane raczej do mieszkańców niż organizacji pozarządowych czy innych form samoorganizacji. Pierwszą z nich jest uruchomiony w 2013 roku Dąbrowski Budżet Partycypacyjny, który nie tylko z nazwy (uchwała Rady Miejskiej została podjęta sprawie zasad i trybu przeprowadzenia konsultacji społecznych z mieszkańcami Dąbrowy Górniczej na temat Budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza na 2015 rok) ma postać konsultacji społecznych – istotną rolę w wypracowaniu ostatecznych rozwiązań odgrywa seria spotkań konsultacyjnych organizowanych w każdej dzielnicy miasta. Drugą – zgodnie z par. 23 uchwalonego w 2013 roku Statutu Miasta – jest inicjatywa uchwało6
dawcza przysługująca „grupie co najmniej 600 mieszkańców Miasta Dąbrowa Górnicza, posiadających czynne prawo wyborcze do organów miasta, na zasadach określonych w statucie”. Zwiększyła się liczba i rozwinęły formy udziału organizacji pozarządowych procesie stanowienia polityk publicznych, co ilustruje poniższe zestawienie zapisów Rocznych Programów Współpracy na rok 2008 (uchwalonego jeszcze przed opracowaniem, przyjęciem i wejściem w życie nowych rozwiązań w zakresie polityki wspierania aktywności obywatelskiej) i na rok 2014. Tab. 1 Formy udziału organizacji pozarządowych w stanowieniu polityk publicznych w RPW na lata 2008 i 2014 2008
2014
współdziałanie w zakresie tworzenia strategii rozwoju i zarządzania społecznościami lokalnymi
współdziałanie w zakresie tworzenia strategii rozwoju, aktów prawa normatywnego i innych programów dotyczących wspólnoty lokalnej mających na celu dążenie do wypracowania wspólnych płaszczyzn aktywności oraz funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej, a w szczególności konsultowanie ich z Radą Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza konsultowanie aktów prawa miejscowego w zakresie działalności statutowej organizacji pozarządowych i podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy UDPPW zgodnie z procedurą określoną w odrębnej Uchwale Rady Miejskiej
wzajemne informowanie się
wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działania poprzez strony internetowe: www.idabrowa.pl, www.ngo.dabrowa-gornicza.pl, „Przegląd Dąbrowski”, komunikaty prasowe, radiowe i telewizyjne, telefony, pocztę elektroniczną i tradycyjną
wyznaczanie doraźnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym do realizacji wspólnych przedsięwzięć
tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym
funkcjonowanie Rady Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza wspieranie działalności Dąbrowskiego Forum Organizacji Pozarządowych poprzez jego obsługę i zapewnienie miejsca do działania
7
8
k) Zespół do przygotowania projektu PRSO na lata 2014-2020
j) Zespół ds. budżetu partycypacyjnego
i) Lokalna Grupa Wsparcia
h) Zespół ds. opracowania Programu ds. osób niepełnosprawnych
g) Zespół ds. wspierania inicjatyw lokalnych
f ) Komisja ds. zwolnień z czynszu
e) Powiatowa Rada Zatrudnienia
d) Społeczna Powiatowa Rada ds. Osób Niepełnosprawnych
c) Zespół interdyscyplinarny
b) Rada Muzeum „Sztygarka”
a) Rada Działalności Pożytku Publicznego (RDPP)
2. Ciała dialogu obywatelskiego
b) Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (PRSO)
a) Roczny Program Współpracy (RPW)
2007
2008
2009
Płaszczyzna 1: Stanowienie polityk publicznych
1. Dokument regulujący współpracę (obowiązujący na dany rok)
Forma współpracy
Tab. 2 System wspierania aktywności lokalnej w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014 2010
2011
2012
2013
2014
9
Płaszczyzna 2: Realizacja zadań publicznych
e) sprawozdanie z realizacji współpracy (opublikowane za dany rok)
d) inne działania promocyjne
c) promocja 1% dla dąbrowskich OPP
b) katalog organizacji pozarządowych
a) Portal organizacji pozarządowych
7. System wzajemnego komunikowania się, informowania i promocji
Płaszczyzna 3: Wspieranie współpracy oraz rozwoju organizacji pozarządowych i inicjatyw lokalnych
d) Dąbrowski Budżet Obywatelski
c) Mały grant
b) Inicjatywa lokalna
a) Konkursy ofert
6. Współpraca finansowa
5. Lokalna inicjatywa uchwałodawcza
b) Dąbrowski Regulamin Konsultacji Społecznych
a) Model konsultacji RPW
4. Konsultacje społeczne
a) spotkania samorządu i organizacji pozarządowych
3. Wzajemne informowanie się
10
Uchwalone w danym roku
Realizowane w danym roku
Legenda:
b) systemowe
a) projektowe
10. Partnerstwa z organizacjami
b) Festiwal Ludzi Aktywnych – FIP
a) Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych
9. Integracja sektora
h) patronaty
g) zwolnienia z czynszu
f ) doradztwo
e) szkolenia
d) Centrum Wolontariatu
c) Inkubator Trzeciego Sektora/Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości
b) Punkt Doradztwa Merytorycznego
a) Biuro Organizacji Pozarządowych i Aktywności Lokalnej
8. Instytucje ds. współpracy i wspierania rozwoju organizacji
Zmienia się liczba ciał dialogu obywatelskiego (rad, zespołów, komisji), w których pracach uczestniczą przedstawiciele organizacji pozarządowych. W 2011 roku było ich 16, w roku następnym już 19, a w 2013 – 18. Obok stałych (np. RDPP, Powiatowa Rada Zatrudnienia, Rada Muzeum Miejskiego „Sztygarka”, komisje oceniające) powołuje się ciała specjalne do realizacji określonego zadania (np. Zespół ds. opracowania Programu ds. osób niepełnosprawnych), które później ulegają rozwiązaniu. Listę ciał dialogu obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej, poza komisjami oceniającymi, zawiera tabela nr 2 – System wspierania aktywności lokalnej w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014. Powstała w pierwszym roku realizacji Programu RDPP koncentruje swoją uwagę przede wszystkim na współpracy samorządu miasta z organizacjami pozarządowymi i stwarzaniu warunków do rozwoju aktywności obywatelskiej. W zakresie współpracy organizuje konsultacje Rocznych Programów Współpracy, w tym: 1) wypracowuje zasady przyznawania i rozliczania dotacji z budżetu gminy Dąbrowa Górnicza na realizację zadań własnych gminy i powiatu (w trybach konkursowym i pozakonkursowym); 2) deleguje przedstawicieli – rekrutujących się z organizacji pozarządowych – do udziału w pracach komisji konkursowych; 3) dokonuje oceny realizacji Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2013 i Rocznych Programów Współpracy poprzez opiniowanie sprawozdań z ich realizacji; 4) opracowuje zasady powołania RDPP nowej kadencji; 5) uczestniczy w przygotowaniu Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego 2014-2020. Ponadto opiniuje projekty uchwał (np. w sprawie sposobu konsultowania z organizacjami pozarządowymi), zarządzeń (np. w sprawie powoływania członków Zespołów ds. wspierania inicjatyw lokalnych czy budżetu partycypacyjnego), programów (np. „Programu Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2012-2016”). Organizacje uczestniczą w opracowaniu Rocznego Programu Współpracy od roku 2008 na podstawie Zarządzenia Prezydenta Miasta określającego zasady i tryb konsultacji, które zakładają zaangażowanie organizacji pozarządowych w ten proces. W praktyce konsultacje realizowane są w formie spotkań w ramach Dąbrowskiego Forum Organizacji Pozarządowych, poprzez zbieranie uwag korespondencyjnie oraz prace Rady Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza. Funkcjonowanie tego systemu opisano w Modelu prac nad RPW (zobacz rozdział Mapa wspierania). W pierwszych latach jego funkcjonowania zaangażowanie organizacji w proces było umiarkowane, co zostało odnotowane m.in. w Sprawozdaniu z realizacji Programu, gdzie stwierdzono, że „Udział organizacji w pierwszych tego typu konsultacjach nie był niestety zadowalający, choć w kontekście innych tego typu inicjatyw w kraju czy regionie dąbrowskie konsultacje wypadły pozytywnie i, co ważne, przyniosły 11
konkretne wyniki”. W jeszcze mniejszym stopniu organizacje pozarządowe włączają się w opracowywanie dokumentów regulujących współpracę z samorządem i właściwie nie biorą udziału w konsultowaniu projektów aktów prawa miejscowego na zasadach określonych w uchwale oraz zarządzeniu, i to pomimo tego, że procedura została przygotowana wspólnie z nimi. W 2011 roku organizacje wzięły udział tylko w jednej na 36 konsultacji aktów prawa miejscowego, w 2012 roku w żadnej z 56 konsultacji, a w 2013 roku w dwóch na 29 konsultacji (jednym z uczestników była partia polityczna). Problem został dostrzeżony przez osoby odpowiedzialne za realizację polityki wspierania aktywności obywatelskiej. W Sprawozdaniu z realizacji RPW za rok 2011 stwierdzono: „Wydaje się bowiem, że część z aktów prawa miejscowego jest poza zainteresowaniem NGO. Dodać do tego należy, iż zarówno organizacje, jak i sami urzędnicy ciągle słabo rozumieją sens i potrzebę procesu konsultacji”. Pierwsza edycja Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego miała miejsce w 2013 roku. Złożono 250 wniosków, w 27 Dzielnicowych Forach Mieszkańców wzięło udział 562 osób, głosy oddało około 22,3 procent uprawnionych do głosowania. W efekcie lokalna społeczność zadecydowała o realizacji w 2014 roku 56 „zaplanowanych, przedyskutowanych i wybranych przez mieszkańców” projektów. Według podobnego schematu realizowana jest druga edycja (w roku 2014), rozpoczęły się też prace nad przygotowaniem trzeciej (na rok przyszły). Wyznaczone w Programie cele w zakresie udziału organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa zostały zrealizowane, w dodatku w stopniu przekraczającym pierwotne założenia. Co istotne, zarówno dokonano zmiany podejścia do roli obywateli w stanowieniu prawa lokalnego, jak i rozbudowano system włączania ich w te procesy. Jednak nie wszystkie uzyskane efekty są zadowalające. O ile udało się zachęcić sporą grupę mieszkańców do udziału w procedurze budżetu partycypacyjnego, to próba zaangażowania organizacji pozarządowych do udziału w konsultacjach projektów uchwał nie przyniosła oczekiwanych rezultatów.
12
Zaangażowanie organizacji pozarządowych w realizację zadań publicznych Model współpracy w zakresie realizacji zadań publicznych przewiduje trzy formy: 1) realizację zadań publicznych, 2) współpracę niefinansową przy realizacji zadań publicznych oraz 3) partnerstwo projektowe w realizacji zadań publicznych. Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2013 do współpracy w zakresie realizacji zadań publicznych odnosił się w dwóch kierunkach działań: 1.4 Organizacja współdziałania Urzędu Miejskiego z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań oraz utworzenie narzędzi i struktur dla tych działań i 1.5 Organizacja Partnerstwa: organizacje pozarządowe – administracja publiczna, dla realizacji zadań, na które istnieje możliwość pozyskania środków spoza budżetu miasta. W ramach tego pierwszego przewidziano m.in. stopniowe poszerzenie zadań własnych gminy realizowanych przez organizacje pozarządowe oraz podnoszenie kwalifikacji organizacji pozarządowych zamierzających się ubiegać o dotacje w zakresie zasad i procedur konkursowych. W ramach tego drugiego przewidziano m.in.: tworzenie międzysektorowych partnerstw w celu realizacji zadań, które mogą być finansowane ze środków pochodzących spoza budżetu miasta Dąbrowa Górnicza, oraz podnoszenie kwalifikacji kadr organizacji pozarządowych w zakresie możliwości pozyskiwania środków spoza budżetu miasta. Program był realizowany w zakresie każdej z trzech form współpracy: finansowej, pozafinansowej i partnerstwa. Jeszcze przed rozpoczęciem wdrażania Programu, bo w 2007 roku, opracowano jednolity dokument określający zasady przyznawania i rozliczania dotacji w Urzędzie Miejskim w Dąbrowie Górniczej. Późniejsze zmiany systemu miały charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy, co oddaje poniższe zestawienie.
13
Tab. 3 Zlecanie zadań publicznych organizacjom pozarządowym w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2014 2008
2014
Formy zapisane w RPW I. Finansowe 1) finansowy współudział miasta w realizowanych przez organizacje zadaniach
II. Pozafinansowe 1) pomoc w promowaniu działalności organizacji pozarządowych 2) współpraca w pozyskiwaniu środków z innych źródeł i kreowanie w tym celu Partnerstwa Urząd Miejski – organizacje pozarządowe. 3) współdziałanie w nawiązywaniu kontaktów międzynarodowych, 4) zachęcanie przedsiębiorców prywatnych do sponsorowania najlepszych projektów organizacji pozarządowych 5) sprawowanie patronatu przez władze Miasta nad konkursami, zawodami, wystawami, festiwalami oraz pomoc w ich organizacji i fundowanie nagród
14
1) wspieranie finansowe realizacji zadań priorytetowych 2) wspieranie finansowe realizacji zadań zgłoszonych z własnej inicjatywy (w trybie art. 12 ustawy o działalności pożytku publicznego) 3) możliwość udzielania pożyczek, gwarancji, poręczeń 1) propagowanie działalności trzeciego sektora, wolontariatu i ekonomii społecznej 2) sprawowanie patronatu przez władze Miasta nad inicjatywami i projektami organizacji pozarządowych 3) udostępnianie infrastruktury komunalnej na działania statutowe organizacji pozarządowych, w tym zwolnienia z czynszu 4) realizacja zadań w ramach umowy o inicjatywę lokalną 5) możliwość zawierania umów partnerstwa
Obszary (priorytety)
1) przeciwdziałanie patologiom społecznym i uzależnieniom 2) ochrona i promocja zdrowia oraz działalność na rzecz osób niepełnosprawnych 3) sport, turystyka i rekreacja 4) kultura i sztuka 5) ochrona środowiska, ekologia, w tym ochrona zwierząt i dziedzictwa przyrodniczego 6) edukacja, oświata i wychowanie 7) upowszechnianie wiedzy i umiejętności na rzecz obronności oraz ratownictwa i ochrony ludności
1) przeciwdziałanie patologiom społecznym i uzależnieniom 2) ochrona i promocja zdrowia oraz działalność na rzecz osób niepełnosprawnych 3) upowszechnianie i rozwój sportu, turystyki i rekreacji 4) kultura i sztuka 5) ochrona środowiska, ekologia, w tym ochrona zwierząt i dziedzictwa przyrodniczego 6) oświata i wychowanie 7) upowszechnianie wiedzy i umiejętności na rzecz obronności oraz ratownictwa i ochrony ludności 8) pomoc społeczna 9) promocja miasta 10) rewitalizacja i rozwój miasta 11) przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy 12) rozwój sportu 2008
2014
Liczba wniosków
136
219
Liczba dotacji
88
116
Liczba organizacji, z którymi podpisano umowy
53
79
Całkowita kwota dotacji (w tys. zł)
2953,8
3576,0
Maksymalna kwota dotacji (w tys. zł)
800,0
500,0
Średnia kwota dotacji (w tys. zł)
33,6
30,8
Liczba dotacji powyżej 100 tys. zł
5
9
Objaśnienia: * dotyczy roku 2009 ** stan na 3.09.2014 r.
15
Podobnie jak na płaszczyźnie stanowienia polityk publicznych, także w zakresie realizacji zadań publicznych system wspierania aktywności obywatelskiej przeszedł istotne zmiany. Tak ilościowe, jak i jakościowe. W obu zakresach współpracy, finansowym i pozafinansowym, w okresie realizacji Programu zwiększyła się liczba form (w zakresie współpracy finansowej m.in. o możliwość złożenia wniosku przez organizację z własnej inicjatywy, a pozafinansowej m.in. o udostępnianie lokali komunalnych i zwolnienia z czynszu), zaś te, które były stosowane już w początkowej fazie, rozwinęły się (np. w zakresie promocji działań organizacji w 2014 roku zapisano cztery różne formy). Systematycznie zwiększa się pula środków przeznaczonych na finansowanie realizacji zadań publicznych. W 2014 roku była wyższa o około 20 proc. niż w roku 2008. Rośnie też zainteresowanie organizacji dotacjami z Urzędu Miasta – liczba wniosków złożonych w konkursach ofert w 2014 roku jest wyższa o około 60 proc. niż w roku 2009, liczba dotacji udzielonych w 2013 roku była wyższa o prawie 40 proc. niż w roku 2008, a liczba organizacji, które w 2014 roku podpisały umowę o dotację, wzrosła o połowę w porównaniu z rokiem 2008. Jedynie średnia wartość dotacji spadła o około 10 proc. Obserwujemy jednak znaczne zróżnicowanie systemu wsparcia finansowego – tak pomiędzy poszczególnymi priorytetami, jak i wewnątrz nich. Zwiększyła się liczba priorytetów. Co prawda znaczący, stale przekraczający 50 proc., udział w łącznej puli środków przeznaczonych na wsparcie realizacji zadań publicznych przypada na priorytet „rozwój sportu, turystyki i rekreacji”, a właściwie „rozwój sportu”, dotowany na zasadach określonych w odrębnej niż RPW uchwale Rady Miejskiej, istotnie rośnie jednak pula środków (ich udział w ogólnej puli środków) na priorytety „pomoc społeczna” i „przeciwdziałanie patologiom społecznym i uzależnieniom” (w tym drugim przypadku nawet o 100 proc. pomiędzy 2008 a 2014 rokiem). Stosunkowo niewielka liczba to duże dotacje, o wartości przekraczającej 100 tys. zł – najwięcej takich dotacji jest w priorytecie „rozwój sportu” (w 2014 – 5, ale dwie organizacje „konsumują” ponad połowę puli środków na ten priorytet), ponadto jeszcze dwie w priorytecie „pomoc społeczna” (obie dla jednej organizacji, która „konsumuje” ponad 90 proc. środków przeznaczonych na realizację zadań w tym priorytecie), po jednej w priorytetach „upowszechnianie sportu” oraz „kultura i sztuka”. W takich priorytetach jak: „sport i kultura fizyczna”, „kultura i sztuka”, „ochrona środowiska”, „ratownictwo i obronność” większość dotacji ma wartość poniżej 10 000 zł. Organizuje się zarówno konkursy ofert o charakterze otwartym (na „pomysły na działania w określonym obszarze”, np. na programy edukacyjne, imprezy kulturalne, zajęcia i zawody sportowe), jak i na realizację konkretnego zadania (świadczenie usługi). W okresie realizacji Programu zwiększyła się liczba 16
sprofilowanych konkursów ogłaszanych pod kątem wykonania określonej usługi, dookreślono także liczbę wybieranych w konkursach wykonawców – w większości przypadków jednego. Listy konkursów o takim charakterze zorganizowane w latach 2008 i 2014 zestawiliśmy w tabeli nr 4. Ten proces może stanowić przymiarkę do kontraktowania większości z tych usług, za czym zresztą przemawia fakt, że wiele z nich realizowanych jest od lat przez tę samą organizację (np. usługi dla bezdomnych przez Caritas z Sosnowca, impreza strzelecka przez Towarzystwo Muszkiet czy dyżury ratowników wodnych nad zbiornikiem Pogoria III w okresie wakacyjnym przez WOPR). Budżety większości z tych usług są stosunkowo nieduże (poniżej 100 tys. zł), co może stanowić czynnik ograniczający proces powierzania realizacji usług organizacjom pozarządowym przez samorząd Dąbrowy Górniczej.
17
Tab. 4 Sprofilowane konkursy dotacyjne ogłaszane w Dąbrowie Górniczej w latach 2008 i 2014 priorytet/rok
18
2008
2014
pomoc społeczna
1. prowadzenie Domu dla Bezdomnych 2. prowadzenie Noclegowni 3. organizowanie i pozyskiwanie pomocy żywnościowej dla najuboższych mieszkańców Dąbrowy Górniczej w ramach Unijnego Programu Pomocy Żywnościowej PEAD 4. dystrybucja żywności dla najuboższych mieszkańców Dąbrowy Górniczej przekazywanej nieodpłatnie w ramach Unijnego Programu Pomocy Żywnościowej PEAD 5. zorganizowanie Wigilii dla najuboższych, samotnych mieszkańców Dąbrowy Górniczej
1. prowadzenie Domu dla Bezdomnych* 2. prowadzenie Noclegowni dla Bezdomnych* 3. dystrybucja żywności dla najuboższych mieszkańców Dąbrowy Górniczej w ramach Unijnego Programu Pomocy Żywnościowej PEAD* 4. zorganizowanie Wigilii dla najuboższych, samotnych mieszkańców Dąbrowy Górniczej*
ochrona zdrowia
1. zabezpieczenie ponadstandardowych świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki hospicyjnej i paliatywnej dla mieszkańców Dąbrowy Górniczej
1. rehabilitacja ruchowa dla dorosłych niepełnosprawnych i przewlekle chorych mieszkańców Dąbrowy Górniczej z dysfunkcją narządów ruchu** 2. zabezpieczenie ponadstandardowych świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki hospicyjnej i paliatywnej dla mieszkańców Dąbrowy Górniczej* 3. rehabilitacja dla dorosłych niepełnosprawnych mieszkańców Dąbrowy Górniczej z wadą narządu wzroku* 4. rehabilitacja i terapia dla niepełnosprawnych dzieci i młodzieży z Dąbrowy Górniczej metodą EEG Biofeedback i metodą Tomatisa* 5. rehabilitacja kobiet z Dąbrowy Górniczej po chorobie nowotworowej piersi* 6. wsparcie psychiczne i pomoc praktyczna dla kobiet z terenu Dąbrowy Górniczej dotkniętych rakiem piersi*
przeciwdziałanie patologiom i uzależnieniom
1. programy wsparcia dla pacjentów uzależnionych od alkoholu* 2. organizowanie i rozwijanie różnych form uczestnictwa osób uzależnionych od alkoholu w życiu społeczności lokalnej* 3. programy profilaktyczne dla dzieci i młodzieży realizowane w świetlicach profilaktycznych**
1. organizowanie i rozwijanie różnych form uczestnictwa osób uzależnionych od alkoholu w życiu społeczności lokalnej* 2. prowadzenie świetlic dla dzieci i młodzieży z programem profilaktycznym, znajdujących się w poszczególnych dzielnicach miasta (Centrum, Gołonóg, Ząbkowice, Mydlice)* 3. prowadzenie świetlicy z programem socjoterapeutycznym dla dzieci i młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym oraz niedostosowanej społecznie 4. udzielanie porad prawnych w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii*
obronność i ratownictwo
1. organizacja ogólnomiejskich zawodów strzeleckich
1. organizacja ogólnomiejskich zawodów strzeleckich* 2. zabezpieczenie medyczne osób wypoczywających nad zbiornikiem Pogoria III w Dąbrowie Górniczej* 3. dodatkowe dyżury ratowników wodnych nad zbiornikiem Pogoria III w okresie wakacyjnym*
oświata i edukacja
1. warsztaty informatyczne dla uczniów klas VI szkół podstawowych, 2. warsztaty informatyczne dla gimnazjalistów
1. umożliwienie uzyskania dodatkowej wiedzy przez uczniów szkół gimnazjalnych w zakresie preorientacji zawodowej* 2. kompleksowe oraz wielospecjalistyczne oddziaływania rewalidacyjne wspierające dzieci i młodzież z terenu Dąbrowy Górniczej z zaburzeniami rozwoju* 3. edukacja na rzecz budowania społeczeństwa obywatelskiego*
19
sport, rekreacja i turystyka
1. organizacja imprez sportowych, rekreacyjnych i turystycznych dla dzieci i młodzieży w ramach akcji: „Zima w mieście 2008” oraz „Lato w mieście 2008”
1. organizacja imprez sportowych, rekreacyjnych i turystycznych dla dzieci i młodzieży w ramach akcji: „Zima w mieście” oraz „Lato w mieście”** 2. upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży: piłki nożnej, siatkówki i koszykówki oraz realizowanie na terenie Gminy Dąbrowa Górnicza przedsięwzięć i programów promujących rozwój tych 3 dyscyplin sportu** 3. organizacja na terenie Gminy Dąbrowa Górnicza imprez i zawodów sportowych o zasięgu lokalnym, regionalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym w zakresie dyscyplin: 1) biegi, kolarstwo, nordic walking, rolkarstwo, 2) sportów walki: boks, kick-boxing, wschodnie sztuki walki, 3) sportów ekstremalnych: wspinaczka skalna i jaskiniowa, paralotniarstwo, deskorolki, bmx, 4) sportów wodnych: pływania, żeglarstwa, windsurfingu, wędkarstwa sportowego, ratownictwa wodnego** 4. w zakresie rozwoju sportu**
ekologia i ochrona środowiska
1. dokarmianie zwierząt dziko żyjących** 2. ochrona zbiorników wodnych na terenie miasta Dąbrowy Górniczej poprzez zarybianie** 3. ochrona rojów pszczelich*
promocja miasta
1. prowadzenie stoiska informacyjnego w Centrum Handlowym Pogoria*
kultura i sztuka
1. oprawa muzyczna imprez i uroczystości miejskich w 2014 roku* 2. organizacja przeglądu zespołów muzycznych*
przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy
1. organizacja Giełdy przedsiębiorczości i kooperacji
Objaśnienia: * jeden wykonawca ** kilku wykonawców 20
Ilościowy rozwój współpracy w realizacji zadań publicznych ilustrują dane zebrane w tabelach: nr 5 Podstawowe statystyki finansowej współpracy Dąbrowy Górniczej z organizacjami pozarządowymi w latach 2008-2014 i nr 6 Środki na zadania zlecone organizacjom pozarządowym w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2014 w podziale na priorytety (w tys. zł) oraz zaprezentowane na następujących wykresach: nr 1 Środki na dotacje z budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza dla organizacji pozarządowych w latach 2008-2014 w podziale na priorytety (w tys. zł), nr 2 Liczba dotacji z budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza udzielonych w latach 2008-2014 organizacjom pozarządowym w podziale na priorytety i nr 3 Średnie wartości dotacji w poszczególnych priorytetach w latach 2008-2014 (w tys. zł). Tab. 5 Podstawowe statystyki finansowej współpracy Dąbrowy Górniczej z organizacjami pozarządowymi w latach 2008-2014 Dotacje/Rok
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
pula środków (w tys. zł)
2954
3345
3136
3279
3596
3617
3566
liczba wniosków
bd
136
142
158
198
181
219
liczba dotacji
88
102
101
111
126
123
116
liczba dotowanych organizacji
53
62
67
66
69
71
79
odsetek nowych (w stosunku do roku ubiegłego) dotowanych organizacji
-
27%
12%
11%
19%
11%
22%
średnia dotacja (w tys. zł)
34
33
31
30
29
29
31
21
22
54
obronność oraz ratownictwo i ochrona ludności
ochrona środowiska, ekologia
9
400
102
32,8
3136
101
4
7,1
320
69
147
80
77
77
31,0
3279
103,7 546
36,4
11,2
10,9
7,2
40,0
111
4
8
6
13
8
4
12
11,2
414
500
91
120
52
148
170
29,5
3596
136,4 555
40,0
11,5
11,3
10,0
19,2
6,4
81,6 1548
51
126
4
12
8
13
6
3
8
21
439
449
82
104
48
150
205
28,5
138,7 551
41,7
11,3
9,2
8,6
49,4
21,2
73,7 1550
8,1
pula
3622
49
123
0
1
4
11
7
11
4
3
10
23
436
pula
450
90
47
160
205
29,4
0,0
40,0
5
50
137,8 578
40,9
11,7
9,4
11,9
49,9
20,5
67,4 1550
9,0
średnia
dotacje liczba
3576
3345
415
6
8
14
9
4
12
37
19
średnia
dotacje liczba
ogółem 33,6
85,1
218
90
153
65
160
414
pula
5
88
5
32,4
10,2
10,0
7,5
74,7
14,3
96,9 1550
średnia
dotacje liczba
2013
przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy
2954
426
10
9
14
4
4
28
16
pula
5
83,0
324
92
140
30
298
7,7
43,3
średnia
dotacje liczba
2012
rewitalizacja i rozwój miasta
4
26,9
12,5
6,0
9,8
56,5
11
45
pula
2011
40
332
4
9
1
7
85
1950
średnia
dotacje liczba
2010
promocja miasta
pomoc społeczna
ochrona i promocja zdrowia oraz działania na rzecz 50 niepełnosprawnych przeciwdziałanie patologiom 242 społecznym i uzależnieniom
10
edukacja, oświata i wychowanie
6,1
44,6
pula
85
85
396
kultura i sztuka
14
40
średnia
dotacje
liczba
2009
1550
1785
pula
2008
sport kwalifikowany
sport, turystyka i rekreacja
priorytet/rok
116
0
0
1
3
11
7
3
3
15
25
48
liczba
30,8
0
0
50
192,7
40,9
12,9
15,7
53,3
13,7
62,0
9,1
średnia
dotacje
2014
Tab. 6 Środki na zadania zlecone organizacjom pozarządowym w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2014 w podziale na priorytety (w tys. zł)
Wyk. 1 Środki na dotacje z budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza dla organizacji pozarządowych w latach 2008-2014 w podziale na priorytety (w tys. zł) 8000
7000
6000
5000 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008
4000
3000
2000
1000
0 sport
sport kwal.
kultura
oświata
ratownictwo
ekologia
zdrowie
patologie
pomoc społeczna
promocja miasta
Wyk. 2 Liczba dotacji z budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza udzielonych w latach 20082014 organizacjom pozarządowym w podziale na priorytety 300
250
200 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008
150
100
50
0 sport
sport kwal.
kultura
oświata
ratownictwo
ekologia
zdrowie
patologie
pomoc społeczna
promocja miasta
23
Wyk. 3 Średnie wartości dotacji w poszczególnych priorytetach w latach 20082014 (w tys. zł) 200
180
160
140 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
120
100
80
60
40
20
0 sport
sport kwal.
kultura
oświata
ratownictwo
ekologia
zdrowie
patologie
pomoc społeczna
promocja miasta
W zakresie współpracy pozafinansowej system w trakcie realizacji Programu wzbogacił się o takie formy, jak: udostępnianie lokali komunalnych i zwolnienia z czynszów, możliwość realizacji inicjatywy lokalnej, zawierania partnerstw projektowych oraz obejmowania inicjatyw organizacji pozarządowych patronatem Prezydenta Miasta. W ciągu kilku ostatnich lat (2011-2013) skala wykorzystywania tych form wzrasta: o 20 proc. wzrosła liczba organizacji zwolnionych z czynszu, zaś wartość tego zwolnienia wzrosła o ponad 70 proc.; trzykrotnie wzrosła liczba patronatów. Niestety, właściwie nie zakorzeniła się inicjatywa lokalna. Jak do tej pory złożono jedynie dwa wnioski, z których żaden nie uzyskał aprobaty. Partnerstwa projektowe podejmowane są zasadniczo w zakresie wzmacniania infrastruktury współpracy, natomiast na tej płaszczyźnie mamy do czynienia ze współdziałaniem instytucji miejskich z organizacjami pozarządowymi.
24
Podsumowanie W okresie realizacji Programu na płaszczyźnie realizacji zadań publicznych system wsparcia wzbogacił się o nowe formy współpracy finansowej i pozafinansowej, zaś istniejące zostały rozbudowane. Na uwagę zasługuje zwiększenie liczby „profilowanych” konkursów ofert. Wzrosło także korzystanie z oferty systemu przez organizacje pozarządowe. Choć nie wszystkie nowe rozwiązania (np. inicjatywa lokalna) znajdują zastosowanie. Warto jednak zasygnalizować, że operatorzy systemu wsparcia w pierwszych latach realizacji Programu zauważyli, że „większość podmiotów trzeciego sektora swoją działalność prowadzi tylko w oparciu o środki budżetu miasta i nie próbuje zbudować swojej strategii rozwoju z innych źródeł finansowania, którym doradcy inkubatora poświęcają dużą część szkoleń i spotkań”. W pierwszym roku realizacji Programu, czyli w roku 2008, sześć dąbrowskich organizacji pozarządowych na realizację ośmiu projektów pozyskało 818,5 tysiąca zł z takich źródeł, jak: Europejski Fundusz Społeczny w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Mechanizm Finansowy EOG oraz Norweski Mechanizm Finansowy – Fundusz dla Organizacji Pozarządowych i Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, co stanowiło 28% puli środków wyasygnowanych z budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza, zaś dzięki organizowanym przez instytucje systemu wsparcia bezpłatnym szkoleniom oraz konsultowaniu wniosków „poprawiła się jakość składanych projektów i ofert przez podmioty uczestniczące w konkursach.”. Niestety nie wiemy, czy po zakończeniu realizacji Programu sytuacja uległa zmianie i w którym kierunku – zwiększenia czy zmniejszenia finansowego uzależnienia od samorządu miasta.
Rozwój infrastruktury współpracy, wspierania organizacji pozarządowych i aktywności społecznej Na płaszczyźnie infrastruktury współpracy „Model współpracy” rekomenduje trzy formy: 1) system wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych; 2) wspieranie procesów integracji sektora organizacji pozarządowych i 3) partnerstwo lokalne. Zainicjowany przyjęciem Programu, a właściwie projektem „Wspólnie dla Miasta”, system od samego początku zawierał i rozwijał komponenty związane ze wspieraniem aktywności obywatelskiej, wzmacnianiem organizacji pozarządowych i rozwijaniem partnerstwa (współpracy) sektorów: publiczne25
go i pozarządowego. Początkowo rozwijano mechanizmy adresowane przede wszystkim do organizacji pozarządowych, by dopiero z czasem poszerzyć je o komponenty adresowane do niezorganizowanych mieszkańców (zob. rysunek 1 Rozwój systemu wsparcia w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014). Do tej pierwszej kategorii zaliczyć trzeba przede wszystkim Biuro Organizacji Pozarządowych i Aktywności Lokalnej, które koordynuje, inicjuje i wspiera funkcjonowanie pozostałych elementów składających się na system. Takimi elementami są instytucje zajmujące się bezpośrednio wzmacnianiem organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich: Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości czy Centrum Wolontariatu. Jest nim także system wzajemnej komunikacji i dystrybucji informacji o funkcjonowaniu systemu wspierania aktywności obywatelskiej w postaci internetowego Portalu Dąbrowskich Organizacji Pozarządowych oraz promocji działalności dąbrowskich organizacji pozarządowych (realizowany w formie kampanii promocyjnych – 1%, akcji ulotkowych, publikacji katalogów itp.). Do tej drugiej kategorii zaliczyć trzeba przede wszystkim lokalną sieć organizacji pozarządowych – Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych, które pełni istotną funkcję w systemie instytucjonalnym – reprezentanta sektora organizacji pozarządowych wobec JST, stanowi ośrodek integracji (organizuje doroczne Fora Inicjatyw Pozarządowych, od 2008 roku pod nazwą Festiwal Ludzi Aktywnych) i wzmacniania tego sektora, w tym poszczególnych branż (np. w 2009 roku powstała pierwsza grupa branżowa pod nazwą Ruch Społeczny: „Dąbrowa z Niepełnosprawnymi”), współtworzy system współpracy (np. w 2009 roku DFOP wyznaczył sobie na najbliższe 2 lata następujące zadania: 1) wypracowanie nowego systemu dotacyjnego pozwalającego na zróżnicowanie konkursów ze względu na wielkość realizacji zadań; 2) wdrożenie nowych form współpracy, takich jak: system pożyczkowy dla NGO oraz ogłaszanie konkursów na tzw. wkład własny do projektów pozyskiwanych przez NGO ze środków zewnętrznych, opiniuje projekty uchwał w sprawach związanych z funkcjonowaniem systemu: Rocznych Programów Współpracy, inicjatywy lokalnej, sposobu konsultowania aktów prawa miejscowego, Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2014-2020), pełni funkcję kontrolną (opiniuje Sprawozdania z realizacji współpracy samorządu miasta z organizacjami pozarządowymi). Właściwie trzeba stwierdzić, że system został zainicjowany przez partnerstwo „Wspólnie dla Miasta”, będące efektem realizacji projektu przez organiza26
cję pozarządową (Stowarzyszenie „Zielone Zagłębie”), a zatem w Dąbrowie Górniczej możemy mówić o oddolnym kształtowaniu się systemu wspierania aktywności obywatelskiej. W kategorii partnerstw lokalnych mamy zatem zarówno partnerstwa systemowe (np. Partnerstwo „Wspólnie dla Miasta” zorientowane jest na stymulowanie rozwoju systemu wsparcia), jak i projektowe (np. Ośrodek Partnerstwa Lokalnego OPAL, Partnerstwo Lokalne na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych Zagłębia Dąbrowskiego, które zajmuje się organizacją FLA, współpracą w ramach projektu finansowanego z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich „Wspólnie dla Miasta-Młodzi dla Miasta” na rzecz Centrum Wolontariatu). Dopiero po ukształtowaniu się systemu wsparcia organizacji pozarządowych zaczęto rozwijać instrumenty wspierające aktywność niezorganizowanych obywateli, takie jak inicjatywa lokalna, Dąbrowski Budżet Partycypacyjny, inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców, Dąbrowski Regulamin Konsultacji Społecznych, instrument NaprawmyTo. Warto przy tym zaznaczyć, że Centrum Wolontariatu zainicjowało działalność w początkowej fazie realizacji Programu. Wszystkie funkcjonujące w Dąbrowie Górniczej w różnych momentach realizacji Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego elementy systemu (prawo, instytucje i działania) prezentujemy w tabeli 2 System wspierania aktywności lokalnej w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014. Funkcjonowanie systemu wspierania aktywności obywatelskiej w Dąbrowie Górniczej ilustrują dane ilościowe o działaniu poszczególnych komponentów i korzystaniu z tych możliwości przez organizacje i mieszkańców. Wzrost odnotowano w każdej z form wspierania. W 2013 roku w porównaniu z 2008 ponad 250 proc. wzrosła liczba zorganizowanych szkoleń (w 2011 roku wzrost wyniósł nawet 450 proc.), o ponad 400% liczba porad (w porównaniu z 2009 rokiem), o ponad 200 proc. zwiększyło się członkostwo w DFOP i liczba organizacji uczestniczących w FLA. Wzrasta także liczba wolontariuszy (pomiędzy rokiem 2011 a 2013 o 20 proc.), choć po osiągnięciu szczytu w 2012 roku liczba (szkolnych) klubów wolontariusza utrzymuje się na niezmienionym poziomie. W okresie realizacji Programu w zakresie infrastruktury współpracy i wzmacniania aktywności obywatelskiej zrealizowano wyznaczone cele – rozbudowano każdą z form rekomendowanych w „Modelu współpracy”: 1) zbudowano wieloelementowy system wspierania organizacji pozarządowych i aktywności obywatelskiej,
27
2) rozwinięto i wzmocniono procesy integracji sektora oraz 3) wdrożono partnerstwa systemowe (zorientowane na Program) i projektowe (zorientowane na poszczególne instytucje czy mechanizmy). Tworzenie systemu od początku postępowało oddolnie, a jego potencjalni użytkownicy są jego współtwórcami. Rośnie poziom korzystania z systemu, z niektórych instrumentów nawet bardzo dynamicznie, choć nie wszystkich w podobnym stopniu, co więcej system obejmuje jedynie około 40 proc. (jeśli opierać się na danych ze Sprawozdania z realizacji RPW w 2011 roku) lub 25 proc. (jeśli uwzględnić członkostwo w DFOP) organizacji widniejących w rejestrach organizacji pozarządowych, chociaż operatorzy systemu sygnalizują, że samorząd miasta współpracuje z większością aktywnych organizacji.
Rezultaty realizacji polityki wspierania aktywności obywatelskiej w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014 Podsumowując analizę polityki wspierania aktywności obywatelskiej w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014, możemy stwierdzić, że: 1. Zbudowano system wspierania aktywności obywatelskiej, wykraczając nawet poza zapisy Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2007-2014. Utworzono i ustabilizowano działanie instytucji we wszystkich trzech płaszczyznach wyznaczonych przez „Model współpracy”, a mianowicie: stanowienia polityk publicznych, realizacji zadań publicznych, infrastruktury współpracy. Działania adresowano zarówno do organizacji pozarządowych, jak i niezorganizowanych obywateli. 2. Nastąpiła zmiana podejścia do roli obywateli i ich organizacji w procesach stanowienia prawa lokalnego i podejmowania decyzji – od roli jednoznacznie konsultacyjnej do współuczestnictwa w tych procesach. 3. W efekcie tych działań wzrosła liczba wspólnie przygotowywanych projektów strategii, programów, uchwał czy zarządzeń, zarówno dotyczących wprost trzeciego sektora, jak i odnoszących się do współrealizacji polityk publicznych. Przede wszystkim dotyczy to metody przygotowywania Rocznego Programu Współpracy i jego konsultacji. Program
28
obejmuje zarówno wypracowywanie form współpracy niefinansowej, jak i system zlecania zadań, w tym rodzaje zadań, sposób ich zlecania i organizacji konkursu. Jednak organizacje pozarządowe nie angażują się wystarczająco w konsultowanie aktów prawa miejscowego. 3. Zmienia się forma, zakres, wielkość zasobów i liczba realizatorów zadań publicznych. Poszerzono liczbę form współpracy finansowej, poszerzono listę priorytetów, zwiększono liczbę konkursów ofert na realizację konkretnych usług, wzrasta liczba organizacji realizujących zadania publiczne. Jednak nie wszystkie formy są w praktyce wykorzystywane (np. inicjatywa lokalna). 4. Poszerzono katalog pozafinansowych form współpracy, a właściwie wsparcia działalności organizacji pozarządowych. Do nowych ważnych form należy zaliczyć zwolnienia z czynszu za korzystanie z lokali komunalnych, obejmowanie patronatem Prezydenta Miasta inicjatyw organizacji pozarządowych. Ograniczono jednak liczbę form promocyjnych sektora obywatelskiego. Zmniejszyło się korzystanie z już istniejących (Portal), co może być efektem aktywnej działalności promocyjnej w innych obszarach, np. na portalach społecznościowych, takich jak Facebook. 5. Rozbudowano i wzmocniono infrastrukturę wsparcia, początkowo organizacji pozarządowych oraz współpracy sektorów publicznego i pozarządowego, a z czasem także aktywności obywatelskiej, w tym również w obszarze ekonomii społecznej. Wydaje się, że pozostają jednak formy aktywności obywatelskiej, których wsparcie należałoby rozważyć (np. w zakresie promocji wolontariatu). 6. Rozwijają się instytucje (Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych) i procesy (Festiwal Ludzi Aktywnych) integracji sektora pozarządowego w mieście. Co ciekawe, liczba członków Forum i uczestników Festiwalu są podobne i zwiększają się w porównywalnym stopniu. 7. Odpowiedź na pytanie „Co w wymiarze społecznym przyniosła realizacja polityki wspierania aktywności obywatelskiej?” zilustrujemy danymi ilościowymi o podstawowych formach tej aktywności, jak np. udział w wyborach powszechnych czy liczba zarejestrowanych organizacji pozarządowych, zebranymi w tabeli 7, oraz wynikami badań opinii klientów o jakości usług świadczonych w samorządach (zrealizowanych przez Biostat w 2012 r.).
29
W komentarzu do diagnozy kondycji społeczeństwa obywatelskiego, opracowanej na potrzeby Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2013, stwierdzono, że poziom „aktywności obywatelskiej mieszkańców Dąbrowy Górniczej nie wyróżnia się znacznie ponad średnią krajową i z tego względu Dąbrowa Górnicza nie stanowi wyjątku na obywatelskiej mapie Polski”. W okresie realizacji Programu wartość większości wskaźników wzrosła. Kilkunastoprocentowa zmiana netto w liczbie organizacji nie oddaje faktycznych zmian w strukturze organizacji pozarządowych mających siedzibę i działających w mieście. Wzrost o 10 proc. frekwencji w I turze wyborów samorządowych pozwolił Dąbrowie Górniczej utrzymać 5. miejsce wśród powiatów grodzkich w województwie śląskim. W porównaniu z innymi miastami frekwencję w Dąbrowskim Budżecie Partycypacyjnym należy uznać za wysoką. Tab. 7 Zestawienie danych ilościowych o podstawowych formach aktywności obywatelskiej mieszkańców Dąbrowy Górniczej przed i w okresie realizacji programu Liczba zarejestrowanych organizacji pozarządowych OPP Frekwencja w I turze wyborów Prezydenta Miasta Frekwencja w wyborach w jednostkach pomocniczych
Liczba podatników, którzy przekazali 1% podatku na OPP Frekwencja w DBP
235 (2007)
277 (2013)
8 (2007)
24 (2013)
38,67% (2006)
41,87% (2010)
od 20 do 30% w 5 od 30 do 40% w 2 powyżej 40% w 1
bd
3 400 (2006)
bd
-
22,3% (2013)
Z badań opinii klientów na temat jakości usług świadczonych w samorządach wynika, że „w miastach na prawach powiatu najczęściej do korzystania z usług organizacji pozarządowych przyznawali się mieszkańcy Dąbrowy Górniczej. Ponad połowa osób uczestniczących w badaniu opinii przyznała, że korzysta z usług organizacji (52,9 proc.). Był to zdecydowanie najlepszy wynik wśród wszystkich jednostek uczestniczących w projekcie, który może świadczyć 30
o rozpoznawalności usług trzeciego sektora wśród mieszkańców i szerokiej dostępności świadczonych przez nie usług w Dąbrowie Górniczej.” [Za: Sprawozdanie z realizacji RPW w 2013 roku]. Na podstawie doświadczeń realizacji Programu w okresie 2008-2013 wyznaczono następujące trzy filary Programu na kolejny okres realizacji polityki wspierania aktywności obywatelskiej, czyli lata 2014-2020: 1) działania dotyczące aktywizacji obywatelskiej i zwiększania udziału mieszkańców we współdecydowaniu o rozwoju wspólnoty samorządowej; 2) współpraca samorządu miasta z organizacjami i 3) wdrażanie mechanizmów związanych z ekonomią społeczną. Podsumowując, możemy stwierdzić, że wdrożony w Dąbrowie Górniczej, na podstawie zapisów Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2008-2013, system wspierania aktywności obywatelskiej realizuje ustawowe zasady współpracy w następującym stopniu: 1) zasada pomocniczości – system zorientowany jest na wspieranie działania organizacji pozarządowych i aktywności obywatelskiej, a nie obywateli, co znajduje wyraz w katalogu form, priorytetów i zasobów współpracy na wszystkich trzech płaszczyznach; 2) zasada suwerenności stron – system stwarza warunki do uczestnictwa stron we współpracy, co znajduje wyraz w katalogu form, priorytetów i zasobów współpracy na wszystkich trzech płaszczyznach; organizacjom pozarządowym zagwarantowano instytucjonalną możliwość wypowiadania opinii (dokonywania oceny) na temat sposobu realizacji polityki wspierania aktywności obywatelskiej za pośrednictwem DFOP; 3) zasada partnerstwa – system zapewnia instytucjonalne, prawne i materialne warunki uczestnictwa obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w planowaniu, podejmowaniu decyzji i ich realizacji, co znajduje wyraz w katalogu form, priorytetów i zasobów współpracy na wszystkich trzech płaszczyznach; 4) zasada efektywności – model i funkcjonowanie systemu starają się po pierwsze odpowiadać na potrzeby jego potencjalnych użytkowników (samorządu, organizacji pozarządowych, obywateli); na płaszczyźnie realizacji zadań publicznych lista priorytetów i konkretnych zadań publicznych przekazanych do realizacji organizacjom pozarządowym powstaje przy współudziale dąbrowskich organizacji pozarządowych. Po drugie, w pewnym stopniu wykorzystywać montaż finansowy (projekty partnerskie, pozyskiwanie środków zewnętrznych). Pewną słabością sy31
stemu jest brak instytucji kontrolnych (typu watchdog), zagwarantowanie DFOP możliwości opiniowania Sprawozdań z realizacji Programu trzeba uznać za pierwszy krok w tym kierunku; 5) zasada uczciwej konkurencji – system stwarza równe szanse uczestnictwa we współpracy wszystkim potencjalnie zainteresowanym, choć w przypadku zainteresowania realizacją niektórych zadań publicznych konieczne jest spełnianie powszechnie znanych kryteriów; 6) zasada jawności – system zapewnia dostępność informacji na swój temat, gwarantuje przejrzystość procesów decyzyjnych związanych ze swoim funkcjonowaniem (w szczególności w zakresie tworzenia prawa regulującego współpracę i realizacji zadań publicznych) choć także i tu daje się odczuć brak instytucji kontrolnych (typu watchdog). System realizuje nie tylko powyższe zasady szczegółowe, ale także zasady ogólnoustrojowe, takie jak: – legalizm – system działa w oparciu o publicznie ustanowione akty prawne, co gwarantuje jego stabilność w okresie obowiązywania ustanowionych zasad, zaś wprowadzane zmiany są przewidywalne i służą rozwojowi współpracy (w trakcie realizacji Programu system został wzbogacony o kilka instrumentów zwiększających udział społeczeństwa we współzarządzaniu miastem, np. Dąbrowski Budżet Partycypacyjny); – dobro wspólne – system zorientowany jest na rozwiązywanie problemów i podnoszenie jakości życia wspólnoty, stara się nie preferować (tu zastrzeżenia budzi, podobnie jak w większości polskich samorządów, obszar sportu) konkretnych grup interesu lub kategorii dobra wspólnego.
32