o001_on
21/7/04
22:16
Pรกgina 1
O ARSOALDEA N 2004ko uztaila 3. zenbakia
FRANKISMOAREN
BIKTIMAK KALTE ORDAINEN AUZIAK HAUTSAK HARROTU DITU
JOSU PIKABEA Ama lurraren aldeko ekintzailea
21/7/04
12:34
Página 1
Arratsaldeko 16:30etan: ldia: SOINU XXI II. auzoz auzoko ibila musikari JOLE, TXISTULARI eta da auzoz auzo, o ibilik gazteen talde bat zela iragarriz. Xanistebanak hastera doa .E. elkartea. Antolatzailea: Lartaun K.J.K Arratsaldeko 20:00etan:
UZTAILAK 2 ASTELEHENA
o002_on
UZTAILAK 3, ASTEARTEA XANISTEBAN EGUNA
Oiartzungo Jai JOXE OSTOLAZA-k, ta, lehen Batzordeak hala aukeratu
Goizeko 09:00etan: GOIZ ERESTIA, Lartaun Txistulari Taldearekin. Goizeko 11:00etan: HERRI MEZA NAGUSIA Done Eztebe Parrokian. Lartaungo eta Parrokiko Abesbatzek mezan parte hartuko dute beren abestiekin. Ondoren: TXISTU-KONTZERTU Herrikoia Kontzejupean: Oiartzualdeko txistulariek, Haurtzaro ikastolako dantzarien, Lartaun abesbatzaren eta herriko musikari gazteen laguntzaz, YON OÑATIBIAREN lanak eskainiko di-
Goizeko 09:00etan:
UZTAILAK 5, OSTE GUNA GAZTEEN EGUNA
AZKENA UZTAILAK 4, ASTE UNA EG R ITA RR BASE
GOIZ ERESTIA, Lartaun Taldearekin. Goizeko 09:30etan:
Txistulari
TA Beterriko XIV. ARDI GAZDone Eztebe LEH IAKETAren hasiera, jasotzea. ak gazt n aine Artz an. Plaz Euskaltegia. Antolatzailea: Intxixu-AEK Goizeko 10:00etan: MARGO Oiartzungo IX. KALEKO r. LEH IAKETA herrian zeha Pintura Antolatzailea: Margosoro Akademia. Goizeko 10:00etan: txanda, Haurtzaro IDI DEMAren lehenengo ngo Harria Ikastolako Plazan. Oiartzu oa). 1.100 kg-tik erabiliko da (1.750 kg-k bakoitzak 1,5 gorako pisua duen idi pare beharko du kg-ko gain-zama hartu oitzeko. bak gainditzen duen kg Bilera Elkartea. Antolatzailea: Altzibarko n: Goizeko 11:00eta RA BISITALDIA, ZAHARR EN EGOITZA tza Taldearekin, Haurtzaro Ikastolako Dan kin. ilarie txistulariekin eta trikit Ikastola. Antolatzailea: Haurtzaro Goizeko 09:00etan: GOIZ ERESTIA, Lartaun Txistulari Taldearekin. Goizeko 09:30etan: ZEKOR RA ERR ETZ EN hasiko dira Done Eztebe Plazan. Goizeko 10:00etan: OIARTZ UNG O GANADU BASERR IKO PRODUK ETA TUE N VIII. ERAKUSKETA, Done Ezte ondoan. Herrian lantzen be Parrokiaren dire n behi, zaldi, behor, asto, ardi, ahari, txerri, untxi, ahate, antz ahuntz, oilo, kapoi, ara... eta beste abere
UZTAILAK 6, OSTIRALA HAURREN EGUNA
Goizeko 09:00etan: GOIZ ERESTIA, Lartaun Txistulari Taldearekin. Goizeko 11:00etan: Gaztetxoen DANBORRADA. Antolatzaileak: Ergoiengo Jai Batzordea eta Haurtzaro Ikastola. Eguerdiko 12:00etan: Oiartzungo HAURREN PILOTA TXAPELKETA HERRIKOIAren finalak, Madalensoro Pilotalekuan. Antolatzailea: Oiarpe K.E. Eguerdiko 14:00etan: Familientzako HERRI BAZKARIA, Kontzejupe Plazan. Antolatzailea: Haurtzaro Ikastola. Arratsaldeko 16:00etan:
eta honek, “SUZIR IA” botako du, Jaien hasiera kanpai-soinu alaitsuekin, adieraziko du. ratuta, Joxe Jai Batzordeak hala auke istebanetako Ostolazak botako du Xan eta oiartzuarrei suziria. Joxek Oiartzuni eta haien alde una erakutsi dien elkartas na aitortu eta egin duen lan nekaezi Batzordeak: eskertu nahi dizkio Jaiprentsa eta apaiz-lanetan, euskal sustatzen, kultur adierazpen askatasuna
tuzte. Eguerdiko 12:00etan: Haurtzaro Ikastolako Plazan, UME ETA GAZTEENTZAKO PARKEA (karrak zirkuituan, gaztelu eta txirrista puzgarriak, grand prix berezia, ludoteka txikia, altxor irla, pilotak dituen etxetxoa eta amerikar pista erraldoia). Den dena dohainik, 3 urtetik 14 urte bitarteko haur eta gaztetxoentzat Antolatzailea: Haurtzaro Ikastola. Eguerdiko 13:30etan: PILOTA PARTIDA ikusgarria Udal Kontsejupean Antolatzailea: Oiarpe K.E. Arratsaldeko 17:00etan:
Eguerdiko 12:00etan: Plazan: Jokin BERTSOLAR IAK Herriko re. Sorozabal eta Joxe Agir rteko Bertso Elka zia Giri : Antolatzaileak tso Eskolak. Saila eta Oiartzungo Ber Eguerdiko 12:30etan: TA LEH IAKETA, Beterriko XIV. ARDI GAZ banaketa. Done Eztebe Plazan. Sari Euskaltegia. Antolatzailea: Intxixu-AEK Eguerdiko 13:30etan: MARGO Oiartzungo VIII. KALEKOaketa, Margosoro LEH IAKETAren sari ban . olan Esk ura Udal Pint Eguerdiko 14:00etan: KAR I GOXO BAT Oiartzungo Udalak BAZRIKO JUB ILATUEI ESKAIN IKO DIE HER , Done Eztebe kuan tale Pilo Madalensoro bertsolariek eta Parrokiaren laguntzaz; . dute uko trikitilariek alait Arratsaldeko 17:00ean A Oiartzungo ERRALDOIE N KALEJIR Plazatik abiatuta. herrian zehar, Landetxe Arratsaldeko 17:00etan: txanda. IDI DEMAren, bigarren Arratsaldeko 17:00etan:
Oiartzun-Karaez adierazpenak ateratzen, jartzen... n senidetza batzordea abia t du Joxek Jai Batzordeak eredutza ko Oiartzunen alde egindak n ibilbidea. hare borondatezko lana eta
alaien laguntzaz. Gaueko 23:30etan:
Ondoren: UHANDIAK ERRALDOIAK ETA BUR o dira, ibilik herriko kaleetan zehar n biribilketa Lartaun txistulari taldeare
Haurtzaro Ikastolako Plazan, HAURRENTZAKO ETA GAZTEENTZAKO PARKEA (bigarren saioa). Arratsaldeko 17:00etan: ERRALDOIEN KALEJIRA Oiartzungo herrian zehar, Landetxe Plazatik abiatuta. Arratsaldeko 17:00etan: Madalensoro Pilotalekuan, Oiartzungo Auzoen Arteko XVII. SOKATIRA TXAPELKETA Antolatzailea: Artaso Elkartea. Arratsaldeko 19:00etan: Oiartzualdeko VIII. HERRI KROSA; irteera Landetxe Plazatik.
eak egindako Oiartzungo Emakume TaldERR EN VII. lanekin, “HE LDU EN TAILak, margoak, ERAKUSKETA” (lorategi e.a.) Kontsejupean. altzariak, josketa-lanakgo Emakumeen Antolatzailea: Oiartzun Taldea. Arratsaldeko 17:30etan: MUGA taldearen Kale Animazioa: HORTZ an. Klaketa eskutik, Done Eztebe Plaz diko panpinak han era antzezlanarekin. Altu funtzioan. Ikastetxea. ri Her Antolatzailea: Elizalde n: 0eta 18:3 eko tsald Arra AKO Oiartzualdeko X. MAR MIT e Plazan. TXAPELKETA, Landetx bizilagunak. eko detx Lan ilea: latza Anto : Ondoren ta, Landetxe Plazan. Marmitakoaren dastake n: 0eta Arratsaldeko 19:0 o BALKOI EN Egunean zehar egindakLEH IAKETAREN APAINKETARAKO VII.da Kontsejupean. go sari banaketa egin Emakumeen Antolatzailea: Oiartzungo Taldea. Arratsaldeko 19:30etan: LDIA, Haurtzaro HER RI KIROLE N JAIA
MAI DER Dantzaldia, ALAITZ eta Plazan. be taldearekin, Done Ezte era: Gaueko 00:00etatik aurr eta jairako ako tzar dan , ean gun Txosna aukera, DJ BULL-ekin. Oihartzuna. Antolatzailea: Gazteon
Antolatzailea: Landetxeko bizilagunak. Gaueko 22:30etan: Pilota partida ikusgarriak Aspe etxeko eskuzko profesionalekin, Madalensoro Pilotalekuan. Partida nagusia: Xala-Barrio la // I I I. Irujo-Goñ i de Martinez Antolatzailea: Oiarpe K.E. eta Oiartzungo Udala. Gaueko 23:00etan: Rock Jaialdia, Done Eztebe Plazan, ondorengo taldeokin SleepLess (Oiartzung o taldea) Brigada Criminal Kuraia Antolatzailea: Gazteon Oihartzuna.
otzaileak eta Ikastolako Plazan. Harrijas aizkolariak lanean. Elkartea. Antolatzailea: Iturri-Berri n: 0eta 19:3 Arratsaldeko TXAPELKETAren ARETO-FUTBOLEKOIkastolako kantxan. finalerdiak, Haurtzaro Amnistiaren ngo rtzu Oia Antolatzailea: Aldeko Mugimendua. Arratsaldeko 20:00etan: OA herrian zehar, BERTSO-TRI KI-POTE nduta. bertsoz eta trikitiaz laguOihartzuna. Antolatzailea: Gazteon Gaueko 22:00etan: RRIAN ZER XUKAN taldearekin ITU bertso ikuskizuna, DAGO dantza, trikiti eta etik, Haurtzaro Aurr ian. Elorsoro Kiroldeg a eskainiko du. Dantza Taldeak bere saio tza Taldea. Dan ro rtza Antolatzailea: Hau Gaueko 23:00etan: taldearekin, Done Dantzaldia, AKE LAR RE Eztebe Plazan. Gaueko 23:30etan: DA Oiartzungo HELDUE N DAN BORRA kaleetan zehar. Jai Batzordea o ieng Antolatzaileak: Ergo . eta Haurtzaro Ikastola
XANISTEBANAK XANISTEBANAK 2004 2004
mota batzuk erakutsik Antolatzailea: Aldegunoa dira eguerdi arte. Elkartea. Eguerdiko 12:00etan:
Poteoa, TRI KITI LAR IEK DULTZAINE ROEKI N. IN eta Hernaniko Antolatzailea: Gazteon Oihartzuna taldea. Eguerdiko 14:30etan: Goizean zehar erretako BAZ KAR IA Done Ezte zekorrarekin, HER RI be Plazan. Segidan, karaokea. Antolatzailea: Gazteon Oihartzuna taldea. Arratsaldeko 16:00etan: Infantil mailako banakak o VII.
XAKE
Xanistebanetako IX. TRUK TXAPELKETA, Madalensoro Pilotalekuan. Antolatzailea: Munanier Elkartea. Arratsaldeko 16:00etan: Helduen XVIII. PILOTA TXAPELKETA, eskuzko finalak Kontsejupean. Antolatzailea: Oiarpe K.E. Arratsaldeko 17:00etan: HAUR JOLASAK, Landetxeko Plazan. Antolatzailea: Abegi Taldea. Arratsaldeko 18:30etan: Euskal Herriko ERRALDOIEN VI. TOPAKETA Oiartzungo herrian zehar, Landetxe Plazatik abiatuta. Antolatzailea: Landetxeko bizilagunak. Arratsaldeko 18:30etan: ERRALDOIEN KALEJIRA Antolatzailea: Landetxeko bizilagunak.
LEH IAKETA, Kontzejupe Plazan. Antolatzailea: Haurtzaro Ikastola. Arratsaldeko 17:00etan: Poteoa, ELE KTROTU Antolatzailea: GazteonNA taldearekin. Oihartzuna taldea. Arratsaldeko 17:00etan: ERRALDOIE N KALEJIR herrian zehar, Landetxe A Oiartzungo Plazatik abiatuta. Arratsaldeko 17:30etan: Oiartzungo II. Trikitixa Txap elketa, Landetxe Plazan. Antolatzailea: Haurtzaro Triki tixa eta Pandero Eskola.
Arratsaldeko 19:00etan: Haurren BERTSO SAIOA, Landetxeko Plazan. Antolatzailea: Haurtzaro Ikastolako Bertso Eskola. Arratsaldeko 19:00etan: ARETO-FUTBOLEKO TXAPELKETAren finalak, Haurtzaro Ikastolako kantxan. Antolatzailea: Oiartzungo Amnistiaren Aldeko Mugimendua. Arratsaldeko 19:30etan: Haurrentzako TXOKOLATADA, Landetxeko Plazan. Antolatzailea: Haurtzaro Ikastola. Gaueko 23:00etan: EGAN musika taldearekin dantzaldia, Done Eztebe Plazan. Gaueko 23:30etan:
Arratsaldeko 19:30etan: XIV. ARI N-ARIN ETA FAN TXAPELKETA, gaztetxo DANGO Plazan Bertan Gipuzko entzat, Landetxe a osoko bikoteak lehiatuko dira. Antolatzailea: Aldeguna Elkartea. Gaueko 22:30etan: ZIN EA KALEAN Haurtza Plazan. AZTI IKASLEA ro Ikastolako Antolatzailea: Ugaldetxofilma ikusiko da. Kultur Taldea. Gaueko 23:00etan: Dantzaldia, LAIOTZ tald earekin, Done Eztebe Plazan. Udal Igerileku inguruan su artifizialen sorta erreko da ASTONDOA PIROTEKN IA etxearen eskutik. Ondoren: Elizaldeko kaleetan zehar ZEZEN SUZKOA ibiliko da, Lartaun Txistulari Taldeak Idiarena doinuaz lagundurik. Gauerdiko 00:00etan: EGAN musika taldearekin dantzaldiaren jarraipena, Done Eztebe Plazan. Gaueko 00:30etan: Magia eta Bakarrizketa ikuskizuna, Alain eta Jon Plazaolaren eskutik. Antolatzailea: Gazteon Ohiartzuna. OHARRA: Barraketan prezio bereziak izango dira Oiartzunen Xanistebanetan: bidaia bat: euro bat 5 bidaia: 3 euro 10 bidaia: 6 euro
o003_on
20/7/04
21:04
Página 1
gaiaksarrerakoa
Kale nagusitik Joxe Luix Agirretxe
Legassetarrak eta badia 6ko gerrako Matxitxakoko itsas gudu-aldian galdu ziren Euzko Gudarosteko “bou” famatuek harretarako haria emanda, eskualdearekin lotura berezia izan zuen Mark Legasse idazle ziburutarraz ariko naiz. Mark Parisen jaio zen 1918an, euskal familia baten altzoan. Bere birraitonaren anaia Rafael Zabala Lezoko Gurutze Santuaren elizako kapellaua izan zen XIX. mendearen bukaeran, eta Jamot enea etxea zuen bizitoki. Hiltzean, Gaudioso Zelaia ilobari utzi zion etxea oso-osorik. Gau-
3
dioso Zelaia Marken amonaren anaia zen, Estanislada Zelaiaren anaia. Marken aitona, berriz, Hendaiako alkate eta medikua zen eta koinatu Gaudiosori Jamot enean astean bitan kontsulta irekitzeko baimena galdetu zion. Etxearen azkeneko solairuan jarri zuen Camino Goienetxek kontsulta eta beheko solairuan Gaudioso bera bizi zen hain gustuko zituen musika instrumentuen artean. Mark, anaia Xantirekin astero etorri ohi zen ttikitan Hendaiatik Lezora. Bere artikulu, nobela eta ida-
tzietan askotan aipatzen ditu Lezoko kontuak. Beste loturarik ere bazuen Markek eskualdearekin, izan ere, bere aita Luis zen PYSBE enpresaren akzionista nagusia. Pasaiako portua zuen enpresa honek egoitza eta Pasai Donibaneko Santa Isabel gaztelua ere Legassetarrena izan zen garai batean. 36ko gerran, PYSBEren lau bakailao-ontzi errekisatu zituen Euzko Jaurlaritzak Euzko Gudarosteko Bizkaia, Gipuzkoa, Alaba eta Nabarra “bou” guda-ontziak izan zitezen.
iritzia ON-EN DATUAK Argitaratzailea. Oiartzualdeko Hedabideak S.L. Egoitza. Santa Klara 22, Errenteria-Orereta (20100) Telefono zenbakia. 943 34 03 30 Fax zenbakia. 943 34 11 02 Posta elektronikoa. on@oarsoaldekohitza.info Lege gordailua. SS-607/04 ISSN 1698-0093 Zenbakia. 3.a (2004ko uztaila) Urtea. I.a Maiztasuna. Hilabetekaria Zuzendaria. Arantxa Iraola Publizitatea. 678 68 71 20 - 607 22 70 56 publi_oarsoaldea@oarsoaldekohitza.info Harpidetza. 943 30 43 46 Bezero arreta. 943 30 43 46 Tirada. 5.900 ale Inprimategia. Leitzaran Grafikak (Andoain) Diseinua. Hitzeko Euskara eta Komunikazio Zerbitzuak Azala. Iban Iza eta Leire Oiaga
OHARRA Abuztuan ez da ON aldizkaria argitaratuko, oporrak hartuko ditugulako. Irailaren amaieran itzuliko gara. Ordura arte, ondo pasatu eta ondo izan.
04 Zutabeak. Xabier Oleaga, Maixux Rekalde, Koldo Izagirre eta Juanan Legorbururen iritzi artikuluak.
10 Sakonduz. Jai eredua. Urko Askasibar eta Juan Carlos Merino, herrietako jai izaeraren inguruan gogoeta eginez.
28
16 jakiteko
nagusia
28 Baleen arrantza. 16 Klik. Estropada egun
XVI. mendean zehar, euskal arrantzaleak Kanadara joaten ziren baleak arrantzatzera.
bat Trintxerpe arraun taldearen traineruarekin.
22 Elkarrizketa. euskara
Josu Pikabea: “Azken aldian geroz eta mohikano gehiago dagoela konturatzen naiz”.
40 Normalizazioa.
25 Sahara. Oiartzunen igarotzen ari da uda Saharako haur talde bat.
ON ESKUALDEKO ALDIZKARIAREN LAGUNTZAILEAK (erakunde publikoak)
25
Lezoko Unibertsitateko Udala
Euskarak herrian dituen hutsuneak estali nahi ditu abian den Lezo Berriro Euskaldun plan estrategikoak.
Oiartzungo Udala
Pasaiako Udala
03
o004_on
21/7/04
12:40
Pรกgina 1
iritzia Puntua
Paradoxa gaiztoa
anbide hezkuntzarako aplikazio eta trebakuntzan liderra, Europako mailarik altuenaren parekoa omen dena jarriko digute eskualdean bertan, Zamalbiden. Pozik beharko genuke, proiektu hain garrantzitsuak gurean lekua aurkitu duelako. Bada, zergatik gaude gu kezkati? Kezka ez digu proiektuak eragiten. Paradoxa gaizto batek kezkatzen gaitu. Zamalbiden abian jarriko duten zentroa hemen dago, gure lurretan, baina ez da eskualdeari begira egina. Eskualde honetan lantzen ari diren proiektu nagusi gehientsuenak bezala, herrialdeko edo esparru zabalagora begirako azpiegitura da. Honako hau, berez, Gasteizko Hezkuntza Sailaren proiektua da; berari dagokion esparru administratiboan ari diren arloko profesionalak lanbide hezkuntzan trebatzeko zentroa, beraz. Hain helburu handietara bideratutako proiektuaren kokapen geografikoa eskualdeko biztanleon zerbitzura zegoen proiektu baten porrotaren ondorioa da. Alegia, Zamalbiden lanbide eskola bat zegoen, arloan euskara sartzeko, eta kalitate apustu nabarmenarekin, inor gutxik egindako ahalegina egin zuena. Eta, hala ere, itxi egin behar izan ditu ateak. Ez da erraza ulertzen. Lanbide hezkuntza arrakastatsu ari da gure gizartean. Hala diote adituek, inkestek eta estatistikek. Euskarak atxikimendu sozial eta instituzional maila aparta omen du gurean. Bi ardatzon arabera eraikitako egitasmoak, hala ere, paradoxikoki, huts egin digu. Argi dago borondateak eta usteak biltzen dituzten inkestei zerbaitek ihes egiten diela. Ez dute asmatzen zenbait nahi eta joera detektatzeko orduan. Gure gurarietara egokitutako, gure asmoei zuztar objektibo itxura eman aldera bultzatutako in-
L Xabier Oleaga
HILEKO ESALDIA
Adiorik gabeko agurra, irailera arte 04
kesta gehiegi agian? Krudelagoa izango naiz: geure burua eta besteena engainatzen, agian? Baliteke beste zerbait izatea ere. Lanbide hezkuntza euskalduntzeko konpromisoan asko omen gara, baina ez dugu asmo horretan jarduteko eskola eredu adostu baterako aukera esploratu ere egin, agian bakoitza bere interesei eta ikusmoldeei jarraiki ibili delako. Onartu beharko dugu, orduan, guk ere badugula, eskualde honetan, errurik.
EGITEKOA. Galdutzat eman behar al dugu bataila, ordea? Eskualde honek mota ezberdinetako azpiegituren arloan duen eta izango duen garapena kontuan hartuta, lanbide hezkuntzak zentzurik badu, hemen du. Egitekoa, beraz, nabarmena da. Hezkuntza euskaldunaren aldeko joera sozialak ere eskola azpiegitura sendoa duela esan dezakegu. Oinarriko aztarna horiek kontuan hartuta, bada, ez al gara gai izango denon artean katu horri txintxarria jartzeko? Zamalbiden porrot baten errautsetan altxatzen ari diren zentro horrek eskualdeari ere ekarri beharko dio onik, ala, gureari dagokionean, goi hegaldia eginez pasako zaigu, pasatzen utziko diogu? Eta ez naiz, noski, errausketa plantari buruz ari. Hori beste baterako utziko dugu. Gizarte emantzipatuen moduan, erabakiak hartu eta gauzatzeko gai izan edo eta gizatalde pasiboen lurrinduran etsita aieneka jardutearen artean hautatu beharra dago. Galdera asko dira, etorkizunak bakarrik erantzun ditzakeenak. Eta tartean oporretara goaz. Gure aldizkari zorionez sortu berri honek ere itxi egingo ditu ateak hilabetez. Giroak opor usaina dario eta kaleetan jaiak lekua kendu dio egunerokotasun aktiboari. Hau ere esan behar zen lerrootan, gauden fetxatan egonik. Eguzkiaren izpiek garunak eta gogoak urtzen ez dizkiguten neurrian, ikasturtea hasi bezain laster izango dugu aukera alde batera utzitako eginbeharrei eusteko.
p005_on
21/7/04
22:37
Página 1
Lagundu OARSOALDEKO HITZA sendotzen Gero eta egunkari hobea izateko • Oarsoaldean gero eta ale gehiago zabaltzeko • Eskualdean beste proiektu batzuk sortzeko • Euskarari gero eta ekarpen handiagoa egiteko •
EMAN URTEAN 50 EUROKO LAGUNTZA Telefono zenbakia: 943 30 43 46 HITZAren harpidedunek abantailak izango dituzte: sariak, zozketak...
ON aldizkaria hemendik aurrera jasotzeko, HITZA diruz lagundu behar da.
o006_on
21/7/04
12:57
Página 1
iritziaartikulua
Koma
Gizarte arazoekin kezkatutakoa
utsune handia utzi zenuen Julen, hain ustekabean joan zinen! Urte osoa igaro da, baina bizirik dago zure oroimena. Heriotzak beti dakar berekin dolua eta samina. Eta hori oso ongi azaldu zuen Oiartzunen, haren hiletan, bildatuako jendetzak. Barne-barnean hunkiturik azaldu zen lagun ugari, familiari elkartasuna azalduz sakonean, maitasunez, bat eginik. Une latz horietan galdera ugari sortzen dira gure baitan: nor zen Julen Lekuona? Zer egin zuen? Zer eman zigun? Ez da gauza erraza galdera hauei erantzutea. Horregatik, Julen hurbiletik ezagutu eta elkarrekin hainbeste ilusio, egitasmo, lan eta neke partekartu zituztenei emango diet hitza.
H
Maixux Rekalde
LAGUNAK. “Oso pertsona alaia zen Julen, animo handikoa eta atsegina. Ondo idazten zuen, bere bi anaiek bezala. Igartzen zitzaien kultura handia zutela, don Manuelengandik jasoa, eta herri kantagintzaren ezagutza sakona. Olerkigintza tradizionala ondo ezagutzen zuten, eta naturaltasunez ateratzen zitzaien hori, iturritik ura ateratzen den bezala. Egin zituen kantu asko herriak gogoan hartu ditu, eta gogoan ditu oraindik ere”. (Josanton Artze). “Xabier Lete, Antton Valverde eta hirurok, Bertso Zaharrak kantagai zenituztela erakutsi zenidaten bazegoela, bai, moderno eta bertsozale izatea. Orduan hartutako poz hura aitortzera joan ninduan hire hiletara, baina zor handiago batekin etxeratu: sustraiak sendoago”. (Pello Esnal). “Gertutik ezagutu dugunok bere samurtasuna eta onginahia gordeko ditugu. Maite zituen gauzekiko beti erakutsi zituen eginbiderako gogo eta bihotza. Irun Iruteneko lagunok, bere isilpeneko lanaren zordun gelditzen gara betiko. Eredu eta jarraibide izango da gure artean”. (Mañu Elizondo). “Bazekien hitzak, haragi bihur dadin, jendearen haragia behar duela”. (Angel Lertxundi). “Poeta, itzultzailea, kantugilea, antzezlea eta euskal kulturaren hainbat eginkizunen bultzagilea izan zen. Haurren hezitze eta jolaserako kantutan
HILEKO ESALDIA
“Sugeak ere liluratzeko gai zen Julen” (Oihana Lekuona) 06
ere saiatu zen, eta Imanol Urbietak argitaratutako Xixupika diskatan parte hartu zuen. Frankismoaren zentsurak Julenen hainbat kantu publikatzea eta jende aurrean kantatzea galerazi zuen”. (Mikel Atxaga). “Pertsona moduan estimu handia nion. Kantuan pertsona hori nolakoa zen erakusten zuen, bere espresioa erakusten zuen”. (Imanol Urbieta). “Oso kantari ona zen. Euskal Herrian jende asko pasatu da, artista gisa garrantzi handikoa izan arren hedabideetan behar bezala nabarmendu ez duguna, eta Julen Lekuona da horietako bat. Oso diskretoa izan zen beti; Lekuonatarren kategoria handi hori zuen”. (Pello Zubiria). “Oso alaia eta sinpatikoa zen, oso atsegina. Ez Dok Amairuren lehen urteetan gurekin ibili zen. Gutxi ikusten genuen elkar, baina ikusten genuenean oso gizon jatorra zen. Banekien semearekin diskoa prestatzen ari zela, eta ilusio handiarekin ari zela, gainera”. (Mikel Laboa). “Frankismoaren garaian, euskal kulturarentzat hain egun ilun eta latzak izan ziren haietan, zintzo eta leial jokatu zuen euskararen eta euskal kulturaren transmisioaren haria eten ez zedin”. (Joxe Joan Gonzalez Txabarri). “Ederra izan da zu ezagutzea. Bidaide ona izan zara niretzat, Julen, oso ona, maila handikoa”. (Jabier Muguruza). “Betidanik gizarte arazoekin kezkatua bizi izan da eta, noski, herri arazoekin ere bai. Oso jarrera ausarta eta arriskugarria hartu zuen, konpromisoaren bidea. Lekuonatarra zen, Manuel Lekuonaren iloba. Euskal kantagintzaren baitatik zetorren, beraz. Osaba Manuel bakarrik ez, osaba Martin ere, gerran hildakoa, Lekuonatarren sagan katebegi zela sentitzen zuen, eta iturri horretatik edateak eta elikatzeak sekulako aberastasuna eman zion”. (Jose Angel Irigarai). “Elkarrekin sartu ginen apaiztegian eta geroztik oso harreman estua izan dugu. Bere baikortasuna eta alaitasuna nabarmenduko nituzke”. (Rikardo Etxabe). “Beste askok bezala, garai latzetan izugarrizko lana egin zuen, batez ere, kultura bat eta hizkuntza bat bizirik zeudela erakusteko”. (Gorka Knörr). Hemen azaltzen diren lagun horiet atik aparte beste askok et a askok maite zaitu, Julen.
o007_on
19/7/04
13:33
Pรกgina 1
o008_on
19/7/04
19:08
PĂĄgina 1
iritziazenbat buru, hainbat aburu
Azken kokreta Txuma Vazquez Aizpuru
Handik
Abiadura handiko analfabetoak rretoreak hala nahi izan zuelako gelditu omen zen trenik gabe Oiartzun. Ez zen apaiz kontua bakarrik izan, alabaina, trenaren ukoa. Karlistek ez zuten maite jendea harathonat ibiltzea eta besteen berri jakitea zekarrelako. Mendean eduki behar zen herriaren xalotasuna hautsiko zuen trenak. Nazionalistek gorroto zuten belarrimotzak ekarri eta sudur-luzeak dantza lotura eramanen zituelako. Jatorrean eduki behar zen herria erdalkerian itoko zuen trenak. Orain, ordea, Oiartzungo erretore hark eta integrista haiek berek irentsarazi nahi digute norteko ferrokarrila ez dela aski, abiadura handiko trena behar dugula. Lehen antimoderno porrokatuak ziren bezain suhar dituzu orain modernozale. Ustea fede bihurtzen baitute beti, alfer lana zaizu halakoei argudioak eta arrazoiak erakustea. Norantz? Zer axola!
E
Koldo Izagirre
08
Handiaren fundamentalistak dira, handia dute oinarri hauen asmoek museoetan, errepideetan, portuetan, abiaduran. Non, nora, zergatik, zertarako... zentzurik ez duten galderak dira. Oiartzun trenik gabe gelditu zen gisa berean sartu da egun abiadura handikoa gure eskualdean. Bortxaz, irainez, zabarrez. Etorri da eta gure bizkar gainetik pasa da. Etorri da eta txistu luzea egin du gure buruaren tunelean. Etorri da eta gu bertan gelditu gara, inora gabe. Gu bertan gelditu gara, lehen baino zapalduago. Luze jo du txistua, bai, abiadura handiko trenak gure barnean. Joka ari da gauaren eta egunaren ordu guztietan. Ez al duzue entzuten? Burdinbidea egin baino lehenago sartu zaigu trena belarrian barrena, gure buruaren tunel bihurrian dabil jira eta kontrajira, irteera non duen ez baleki bezala. Ez da harritzekoa ere: i grekoaren bila dabil, eta letra hori ez dago gure alfabetoan.
o009_on
21/7/04
11:36
Página 1
zenbat buru, hainbat aburuiritzia
Apunteak GORA. Denboraldi bikaina egin du Oiartzun Kirol Elkarteak: Erregionaletik Preferentera igo da talde bat, eta nesken taldea Superligan jokatzeko txartela lortzear egon zen. Zorionak!
GORA. Errenteriako Landarbaso abesbatza hirugarren gelditu zen Spittaleko (Austria) nazioarteko lehiaketan uztailaren 10ean. Munduko onenetakoak, beraz. Zorionak beraientzat ere.
Oiartzun ibaia, Errenterian. L. GARRO
BEHERA. Uztailaren 12an, hildako ehunka arrain agertu ziren Oiartzun ibaian, Errenteria parean.
Zer dio? Iñigo Esnaola (Presoen aldeko Lezoko Gidariak taldeko partaidea)
Bisitarik gabeko presorik ez! ori da Euskal Herriko hainbat txokoetan, eta urte askoan, ahoz aho darabilgun leloa. Baita Oarso Bidasoako gidarion aldarria ere; hots, astebururo kartzeletara presoen senideak eramanez bidaiatzen dugunon aldarria. Badira urte batzuk dispertsio estrategia martxan jarri zela. Erabaki lazgarri horrek, presoen egoera zailtzeaz gain, senideen bizi baldintzak okertu eta bisitak egiteko oztopoak areagotu zituen: seme-alaba, senar-emazte, aita-ama, anai-arreba, laguna ikusteko milaka kilometro egin beharra astebururo, hainbat senideentzako egoera ekonomikoa jasangaitza bilakatu, istripu arriskuak areagotu eta, zoritxarrez, hainbatek bizia errepidean utzi. Gogoan zaituztegu! Egoera honek hunkiturik, Euskal Herriko hainbat herritan —horien artean gu, Hondarribia, Irun, Oiartzun, Pasaia eta Lezoko hainbat bizilagun— senideen egoera latza arintzeko gidari taldeak sortzea otu zitzaigun, helburua bikoitzarekin. Batetik, leloak dioen bezala, bisitarik gabeko presorik ez izateko; bestetik, bidaiatzeko zailtasunak zituzten senideak ekonomikoki modu jasangarrian kartzeletara eramateko. Hastapenean autoak erabiltzen genituen, gureak
H
edo herriko ezagunei eskatutakoak. Baina, presoak gero eta urrunago eramaten zituztela ikusirik, beste pauso bat ematea erabaki genuen. Pausoa ez zen erraza, mailegu pertsonalak eskatuz, bederatzi plazetako bi furgoneta erostera ausartu ginelako... baina baita asmatu ere. Batetik, senideak taldean doazelako, eta ez bakarrik, batak besteari astean gertatutako gora beherak kontatuz. Bestetik, astero bisita egin behar duenarentzat lasaitasuna dakar gidariak beste batzuk izango direla jakiteak. Furgoneta hauek, baina, ez dira betirako: astero hainbeste kilometro eginez, epe ez oso luzean, furgonetak erretiratzeko unea iritsiko da. Mailegu pertsonalek eta presoek, zoritxarrez, hor jarraituko dute. Hartara, presoen eta beren senideen aldeko zerbitzua betetzen jarraitzeko eta eskatutako maileguak estaltzeko, dirulaguntza kanpaina bat jarri dugu abian uda honetan. Bi dira dirulaguntza emateko moduak: herrietan salgai ikusiko duzuen bono laguntza erosiz edo Kutxako 21010052220124569237 kontu zenbakian ahal duzuen diru kopurua ingresatuz. Ez dezagun bisitarik gabeko presorik ezta seniderik izan!
hONa
Zeusen eskutik linpoko Jainkoak pozik daude. Bi aste barru, Olinpiar Jokoak jaioterrira utzuliko dira: Atenasera. Pierre de Coubertain frantziarrak, 1896an gauzatu zuen, Antzinaroko Greziako Jokoak berreskuratzeko asmoa. Bi helburu zituzten joko haiek: batetik, kirol amateurraren izaerari eustea, eta bestetik, herrien arteko adiskidetasuna sustatzea. Gauzak asko aldatu dira ordutik hona. Olinpiar Jokoek, iraun ahal izateko, garai berrietara egokitu behar izan dute; profesionaltasunari ateak zabaldu behar izan dizkiote parez pare. Gaur egun, Olinpiar Jokoak munduko zoko guztietara iristen dira. Atenasen, 200etik gora herrialdetako kirolari lehiatuko dira. Herririk txikienek ere —Euskal Herriak ez—, ordezkariren bat izango dute euren banderaren pean. Gureak, besteren izenean joango dira. 25 bat euskaldun lehiatuko dira Atenasen, eta Oarsoal-
O
dea, emakume batek ordezkatuko du: Eva Mirones sanjuandarrak. Evari, urteak joan eta urteak etorri, ereindako hazitik etorri zaio emaitza. Atenasen gauzatuko du kirolari orok duen ametsik handiena. Zorterik onena! Beste batzuk, Mikel Odriozola kasu, ez dira iritsi edo ez diote iristen utzi. Olinpiar Jokoetan izatearen ilusioa, Sydneyn bete zuen orain lau urte. Eutsi goiari! Bakarren batek, urte olinpikoa aukeratu du hogei urteko ibilbide arrakastatsu eta eredugarriari amaiera emateko. Izan ere, Amaia Ugartemendiak berriki utzi du eliteko kirola. Hogei urte esanda, 1984. urtean Los Angelesen, bailarako kirolari batek ekarri zuen lehen domina Euskal Herrira Olinpiar Jokoetatik: Luis Mari Lasurtegik. Sanjuandarrak Zeus ikusi ote zuen domina jasotzerakoan? Zorionak!
Juanan Legorburu
09
o010-011_on
21/7/04
15:37
PĂĄgina 1
iritziasakONduz
Parrandaren kulturatik haratago JAI EREDUA
Urko Askasibar Pasai Antxoko Xaxorda Taldie konpartsako kidea eta sortzaileetakoa da Askasibar. Bertako Jai Batzordean ere parte hartzen du orain dela zortzi urtetik. Lehenik, Antxoko Gazte Asanbladako ordezkari gisa; gaur egun, Xaxordako partaide moduan.
Aisialdia
Udaren etorrerarekin jai giroa nagusitzen da gure herrietako kaleetan. Eta jaiekin batera, hauen ereduaren inguruko eztabaida pizten da urtero: nolako jaiak behar ditugu? Zein egitekoa dute Udalek? Eta herriko elkarte eta taldeena? Nola lortu guztion gustuko jaiak izatea?
10
erriko jaiak izan ohi dira, oporraldiekin batera, urte osoan zehar gehien itxaroten ditugun egunak. Politak ez ezik, beharrezkoak baitira honelako egunak. Haurrek, gazteek, helduek, adinakoek... guztiok behar ditugu jaiak, urte osoko buruhauste eta kezkengandik urruntzeko lagunduko diguten egunak. Gazte e t a hain
H
gazte ez direnentzat, ordea, jaietako parranda gau girora, alkoholera eta tabernetara laburbiltzen da; urte osoan egin ohi den moduan, gainera. Eta eguneroko arazoak ahaztu eta festak topera gozatzen s aiatu beharra dago, bai; baina, lotsa eta konplexuak alde batera utziz, jaiak kalean eta egunez ere bizitzeko aukerarik dagoela ikustarazi behar zaio jendeari.
Hartara, ohiko parrandatik haratagoko jai eskaintza egotea bilatu beharko genuke. Hau da, herria benetan jai giroan sentitzea, somatzea eta bustitzea, gaueko eta eguneko giroa uztartuz. Helburu horri jarraiki, Pasai Antxoko sanferminetan koadrilen parte hartzea eta presentzia indartzeko lanari ekin genion herriko hainbat gaztek orain urte batzuk. Mamabun gazte koadrila izan zen zeregin horretan aitzindaria, duela sei bat urte kalean zehar buruturiko lehen desfilea antolatuz. Xaxorda Taldie gehitu zitzaion bi urte beranduago, eta azken urteetan nabarmentzekoa da, kuantitatiboki eta kualitatiboki, bi konpartsen ekimenak lorturiko emaitza: bataz beste 80 lagunetik gora elkartu izan ohi dira koadrilen eguneko bazkarian eta ondorengo desfilean, giro onean gazteon arteko komunikazioa eta harremana sustatuz.
JAI BATZORDEA. Hasiera batean, bat-batekotasuna nagusitu zen Mamabun eta Xaxorda konpartsen ekimenean: aipatu taldeetako partaideak ziren antolatzaileak eta erantzuleak, eta gastuak ere beren poltsikotik ordaintzen zituzten. Berehala, baina, Antxoko Jai Batzordean parte hartzea erabaki zuten bi taldeek. Izan ere, jaiak herritarrak eta partehartzaileak izatea nahi badugu, jaien antolakuntzan ere parte hartu beharra dago. Jai Batzordeek paper garrantzitsua betetzen dute zeregin horretan; baina are garrantzitsuagoa, Jai Batzordearen osaketa bera zenbat eta anitzagoa den neurrian. Jai Batzordean zenbat eta eragile eta talde gehiagok parte hartu, orduan eta aberatsagoak izango direlako herriko jaiak. Ondorioz, jaien antolakuntza —eta beraz tokian tokiko jai Batzordea— ezin da bakarrik Udalaren esku utzi. Udala ez ezik, herriko kultur, kirol, musika eta aisialdi taldeek ere parte hartu behar dute jaien
DIRUA
Euroak ez du zertan izan behar jaien abizena. Irudimenarekin ekimen apal bezain politak egin daitezke
o010-011_on
21/7/04
15:37
PĂĄgina 2
sakONduziritzia
Jaiak, irekiak eta pluralak antolakuntzan, prestakuntzan eta diseinuan. Eta elkarlana izan behar da bidea, guztien artean ekarpenak eginez, herritarren beharrei erantzunez eta arazoei zein oztopoei aurre eginez.
Juan Carlos Merino Orain dela bost urtetik PSE-EEko zinegotzia da Errenteriako Udalean. Iazko ekainetik ere Kultura Batzordeko lehendakaria denez, jaien antolakuntzaren ardura du aipatutako Udalean.
ARAZOAK. Asko dira, hain zuzen, jaien antolakuntzan gainditu eta konpondu beharreko arazoak. Lehena, eta nagusiena, diru falta. Askotan aurrekontu txikia bideratzen da herriko jaietarako, eta inoiz ez dago antolatu nahi diren ekitaldietarako diru nahikorik. Gainera, bizitzaren bestelako esparruetan bezala, jaiei loturiko emanaldien prezioak ere gero eta garestiagoak dira. Nahi eta ezin, beraz. Baina, egia esan, euroak ez du zertan izan behar jaien abizena. Irudimenarekin ekimen apalak bezain politak egin daitezke. Hor dira, esaterako, Antxoko sanferminetan Mamabun eta Xaxorda taldeek antolaturiko konpartsen eguna bera, edo eta Arnasa Euskara Elkarteak antolaturiko koadrilen arteko herri kirolen lehia. Aurrekontu eskasa, baina arrakasta itzela. Bestetik, eta zoritxarrez, hainbat udal agintari jai herritar eta partehartzailearen eredua gogor erasotzen ari dira Euskal Herrian azkenaldian: Bilboko konpartsen aurka harturiko azken erabakiak, IruĂąean eta ondoko herrietan txosnak ezartzeko etengabeko trabak... Onerako edo txarrerako, hiriburuak izan ohi dira herri txikientzako eredu eta erreferentzia. Eta jaien kasuan, are gehiago. Beraz, IruĂąeko edo Bilboko jaiak erasotzean herri txikietako jaiak ere erasotzen ari dira. Eraso horiek, baina, antzuak dira, eta bestelakoa da jorratu beharreko bidea: jaien antolakuntzan ere demokrazia gailentzea, inposaketarik gabe, eta parte hartzerako aukerak, murriztu baino, zabaltzea, guztien artean eta guztientzako jaiak helburu. Era berean, jaiak eta jaietako antolakuntza kritikatzeko jendearen joera ere, ahal den neurrian, desagertu behar da. Ikuspegi kritikoa edukitzea eta autokritikoa izatea oso aberasgarria da; kritika hutsa, aldiz, ez da oztopo, baina ezta lagungarria ere. Askotan, kanpotik ikusi eta gaizki esaka ibiltzen delako jendea, jaien antolakuntzan lagundu eta bertan murgildu gabe. Hortaz, uda honetan jaiekin gozatzeko gonbitea egin nahi diot irakurleari. Baina, halaber, honatx autokritika ere egiteko gonbitea: bere herrian jaiak egin ahal izateko zer egin eta nola lagundu duen hausnartu dezala norberak, eta, egun batez bada ere, parranda egunez ere egin dezala. Ateratako ondorioak baliagarriak izango dira, ziur.
erriko jaiak antolatzean, jendeak ondo pasatzea bilatzen dugu: urte osoko arazoak ahazten saiatzea, gozatzea... Hori lortzeko, jaiak irekiak eta anitzak izatea da gakoa. Irekiak eta pluralak, bai antolakuntzan bai eskaintzan. Madalen jaiak antolatzeko orduan, esaterako, bilera baterako deialdi zabala egiten du Errenteriako Udalak, jaietan ekimenik antolatu nahi duen talde edo herritar orori zuzendua. Eta erantzuna ona izan ohi da, aurtengoan, besteak beste, 20tik gora herriko elkarte eta eragileren ekimenak burutu baitira madalenetan. Hortaz, bilatu ez ezik, parte-hartze instituzionala eta herrikoiaren arteko uztardura lortzen dugulakoan nago. Bi dira, ordea, jaien antolakuntzan ezinbestean kontuan hartu beharreko atalak. Lehena, aurrekontua: kopurua bata edo bestea izanda, taldeek eta elkarteek dirulaguntza handiagoa bilatzen dute beti, baina ekimenen prezioak, bizitzaren antzera, gero eta garestiagoak dira. Bigarrena, segurtasuna: udal teknikariak dira horren arduradun nagusiak, eta beren irizpideak, aginduak eta gomendioak errespetatu behar dira, halabeharrez. Zentzu honetan, udalek herrietako jaien antolakuntza bereganatu nahi dutela entzuten dugu hainbat ahotsetatik. Alta, ez dut uste Errenteriaren kasua denik. Egia da, bai, Udalak erantzukizun bat duela jaien antolakuntzan, onerako nahiz txarrerako. Dena ongi doanean, adibidez, inork ez du Udala gogoan; ezbeharrik egonez gero, aldiz, kontuak eskatzen zaizkio. Baina egia da, halaber, jende guztiari jaien prestakuntzan parte hartzeko aukera eman arren, taldeak edo eragileak beren ekimenak antola-
H
tzera mugatzen direla. Udalak, beraz, ikuspegi globala eta orokorragoa izan behar du, inork antolatuko ez dituen ekitaldiak bermatuz.
ESKAINTZA OPAROA. Globaltasun horri jarraiki, jaietako eskaintzak ere plurala eta gustu guztietara irekia izan behar da. Zezenen gaia, adibidez, ez da askoren gustukoa, baina beste jende askok parte hartzen du. Txosnei dagokienez, hainbat bizilagun kexuka ibiltzen dira, baina hainbat taldek txosna jarri nahi dute... Hala, koktel modukoak dira Madalen jaiak, elementu asko nahastuz, baina zapore guztien artean bat bera ere gailendu edo nagusitu ez dadila saiatuz. Izan ere, horixe baita eskaintza oparo batek duen alde txarra: ordu berean ekimen asko egotea eta, beraz, ekimenen arteko talka ematea. Madalen jaietan ere ekimen asko errepikatzen direla esan dezake norbaitek, baina zergatia garbia da: eskaria egoteaz gain, jendearen gustukoak dira ekimen horiek. Bestetik, hainbat jai egitarautan ekimen asko iragarri arren, gehienak ikusteko ekitaldiak direla ere salatu izan da, eta ez parte hartzea bultzatzen dutenak. B aina hau ere ez da Errenteriaren kasua. Finean, parte hartzea ez delako hainbeste ekimenean bertan parte hartzea, ekimen bera bizitzea, ekimenarekin gozatzea... baizik. Pilota partida batean, adibidez, pilotariek bakarrik parte hartzen dute, baina ez al dira jendearen gustukoak? Non aukeratzea da kontua: kirolaz gozatzea, senideekin eta lagunekin egon ahal izatea, emanaldiak ikustea... Finean, ondo pasatzea, baina pasa gabe. 11
o012_on
21/7/04
13:37
Página 1
nagusia
zabalik diraute
ZAURIEK Asko dira frankismoan errepresioa sufritu zuten herritarrak; polemika eragin du kalte-ordainen auziak Testua: Iban Iza
ztailaren 18an hasi zen 36ko gerra, Franco buru zuten hainbat militarrek II. Errepublikaren aurka eginiko estatu kolpearen ondorioz. Altxamendu Nazional gisa izendatutako egun hartako ondorengoa, aski ezaguna da: hiru urteko gerra, 40 urteko diktadura, eta milaka eta milaka hildako eta errepresaliatu. Frankismoan era batera edo bestera errepresioa sufritu zutenen auziari irteera bat emateko asmoz, biktimek kalte-ordainak jasoko zituztela iragarri zuen Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza eta Gizarte Gaien sailburu Javier Madrazok 2002ko azaroaren 30ean. Lau ziren diru laguntzak jasotzeko bete beharreko baldintza nagusiak: 36ko gerran edo frankismoaren ondorengo urtetan, gutxienez, sei hilabetez preso egon izatea; espetxean egoteko zergatia eta iraupena azaltzen zuen dokumentazioa aurkeztea; 2002an 65 urte izatea; eta, azkenik, 2001ean Euskal Autonomi Erkidegoan erroldatuta egotea. Eskaera asko jaso zirela ikusi-
U
12
Ziurtagiria Goiko argazkian, 36ko gerra amaitzean Joxe Etxeberria sanjuandarrari etxera itzultzeko eman zioten ziurtagiria. Extremaduran preso zegoen lan batailoitik Madrilera autobusez joan zen; eta handik Pasai Antxora, trenez.
rik, aurrekontua 3,6tik 18 milioi eurotara handituko zela iragarri zuen Madrazok iazko abenduaren 13an. Baina, hala ere, ez da nahikoa izan. Jasotako 8.680 eskaeretatik 2.529k baino ez dute diru laguntzarik jaso; gainerako 6.151 eskaerak ez dira onartu. Lau izan dira ere ezezkoa emateko argudio nagusiak: dokumentazio falta, atxilotzeko zergatia aurkeztu ez izatea, soldaduska egin ez izana eta preso egondako denbora frogatzeko agiri nahikorik ez aurkeztea. Eskarien gehiengoa atzera bota izanak haserrea eragin du frankismoko biktimen eta beren senideen artean. Deba Goiena eskualdeko biktimak biltzen dituen Geureak 1936 elkarteak, esaterako, Madrazoren dimisioa eskatu zuen orain bi hilabete Eusko Legebiltzarrean. Egondako 8.680 eskaeren artean, asko eta asko Oarsoaldeko herritarrenak dira. Horietako hirurekin egon da ON, frankismoa nola pairatu zuten ezagutu eta kalte-ordainen auziaren inguruan zein iritzi duten jakiteko.
Irudian, Franco Oreretara bisitan etorri zeneko a
BAUTISTA ARRIAGA Lezoarra
“Bidalitako dokumentazioari ez diote kasurik egin” Juan Bautista Arriaga lezoarra da, baina Oiartzunen bizi da gaur egun. 92 urte izan arren, oso gogoan ditu 36ko gerran bizitakoak: “Gerra hastean, okina nintzen Lezon. Hasieran ez nintzen frentera joan, eta lanean jarraitu nuen, jende guztiarentzako ogia egiten: komunistentzat, erreketeentzat…”. Laster, ordea, herritik ihes egin behar izan zuten Arriagatarrek. “Garai hartako Lezoko estankoko jabea Antselma Salaberria zen, goitik beherako erre-
o012_on
21/7/04
13:37
Página 2
frankismoanagusia
eko argazkia. Gaur egungo Nafarroa etorbidea ageri da bertan; nazionalek Avenida de la Gloriosa Navarra izena jarri zioten. GERRA ZIBILA EUSKAL HERRIAN ENTZIKLOPEDIA
1937an zauritu zuten Juan Bautista Arriaga lezoarra, Pagasarrin. IBAN IZA
ketea. Estankoan janaria eta ogia ere saltzen zuten, eta ogia eraman nion egun batean, zera esan zidan Salaberriak: ‘Aizu, panadero, erreketeak ailegatu omen dira Oiartzunera’. Nik, inoxenteki, honela erantzun nion: ‘Boo, eta zer egingo diogu? Hona ez dira ailegatuko’. Hark, ordea, oso gaizki hartu zuen erantzuna. Haserretu eta, bere eraginez, Lezoko susmagarrien zerrenda beltzean jarri ninduten. Ondorioz, senide guztiok ihes egin genuen arrantzaontzi batean, aitak ezik”. Arriagatarrek Bilbo zuten helmuga; baina, Bermeo parean ekaitz handi bat topatu eta bertan lehorreratu ziren. “Bermeon nin-
tzela, frentera joateko deia jaso eta Alderdi Komunistaren Leandro Carro batailoian sartu ninduten”. 1937ko ekainaren 19an, granada baten zartadak Juan Bautista zauritu zuen Bilboko Pagasarri mendian. Ribadesellako (Asturias) ospitalera eraman zuten lehenik. Ondoren, Santander hiriko ospitale militarrera eraman zuten, eskubiko belaunean zuen metrailak eragindako infekzio batetik operatzeko. Francoren alde borrokatzen zuten soldadu italiarrek preso egin zuten orduan. “Eskerrak soldadu italiarrak ziren, eta ez Francorenak; hantxe bertan fu silatuko gintuzten-eta!”. 13
o012_on
21/7/04
13:37
Página 3
nagusiafrankismoa
Ezkerreko argazkian, Joxe Etxeberria sanjuandarra; eskubikoan, Joxe Cruz Sarasola oreretarra. LANDER GARRO Han hasi zen Arriaga kontzen-
trazio esparru batetik bestera eraman zuen bidaia: “Italiarrek nazionalen esku utzi eta Bilboko Basurtoko ospitalera eraman ninduten lehenik, eta Deustuko kontzentrazio eremura ondoren. Gero, Lizarrara eraman ninduten, trabajadoreetan lan egitera. Handik San Pedro de Cardeñako (Burgos) kontzentrazio eremura bidali, eta 10 hilabete egin nituen bertan, ezinduen taldean. Azkenik, Santanderreko Sagrados Corazones Ospitalera trasladatu ninduten, berriz ere operatzeko, eta han egin nituen gerra amaitu arteko egunak”. Hala, 1939ko maiatzaren 17an etxera joateko baimena eman zioten lezoar honi. “B aina etxeratu et a denbora batez, astean behin Guardia Zibilaren koarteltxoan aurkeztu behar izaten nuen, baita abuztu oro Franco Donostiara etortzen zen bakoitzean ere”. Denera, urte eta erdi inguru egin zuen preso Arriagak; baina diru laguntza jasotzeko eskaera ukatu diote, gutxienez sei hilabetez preso egon ez zela argudiatuz. “1937ko abendura arteko agiriak ditugu, San Pedro de Cardeñasen egon zen arte. Baina atxilotze data zehatzik ez dugunez, beraientzat ez omen da preso egon sei hilabetez”, dio Estanisek, Juan Bautistaren semeak. “Hori gutxi balitz, handik San14
tanderrera eraman zuten aita, eta gerra amaitzean Santanderretik etxera bueltatzeko eman zioten ziurtagiria ere badugu. Beraz, sei hilabete bakarrik ez; askoz gehiago ere egin zuen!”, gaineratu du. Erabakiaren aurkako helegitea jarri dute, baina kexu dira Arriagatarrak. “Bidalitako dokumentazioari ez diote inongo kasurik egin. Hanka sartu dute; ez zituzten hainbeste eskaera espero, eta orain ez dakite nola atera hortik”, adierazi du Juan Bautistak. Estanis semea, argiago mintzo da: “Aitari ez zitzaion gustatzen garai haiek gogoratzea, garai latzak izan zirelako. Eta orain, dena gogoraraztea behartu diote, ezertarako. Behatza sartu dute zaurian”.
JOXE ETXEBERRIA Pasaitarra
“Oso ezkorra naiz, eta ziria sartu digutela uste dut” “Franco Donostiara etortzen zen bakoitzean, San Juango koarteltxoan aurkeztu behar nuen, preso ohien eta susmagarrien zerrendan nengoelako. Orain, ordea, nire izena ez omen da inongo zerrendatan ageri”. Irailean 93 urte beteko dituen Joxe Etxeberria sanjuandarraren hitzak dira horiek, diru laguntza ukatzeko eman dioten zergatiari erantzunez. Jaiotzez urnietarra, bederatzi urterekin etorri zen Pasai Doniba-
nera; eta bertan harrapatu zuen 36ko gerrak. “Oiartzun aldetik kontrarioak zetozenez, Lekeitiora ihes egin genuen itsasoz senideok, lehengusu batzuk bizi zirelako han. Nik soldaduska egina nuen; baina Lekeition Amaiur Batailoia antolatzen hasi eta, denok borrokara joan behar genuenez, izena eman genuen guztiok. Sanjuandar asko ginen batailoi hartan”. Gazte haien ilusioak, baina, ez zuen asko iraun: “Euskaldunok ez genuen pobetxurik atera gerra hartatik. Laster errenditu behar izan genuen, Santoñan, eta italiarrek hartu gintuzten preso”. Preso hartu eta berehala lan egitera bidali zuten Etxeberria, trabajadoreetara. Gerra ez zegoen amaituta, eta italiarren eskuetan jarraitzen zuten. “Hasieran, Calatayudetik gertu ibili ginen lanean, obusak deskargatzen. Ondoren, Katalunian; espainolek hartu zuten orduan gu zaintzeko ardura, eta aldaketa txarrerako izan zen”. Tuteran ia urtebete egin zuen lanean, eta Merida ondoko Aljuce herrira (Extremadura) eraman zuten ondoren, errepide bat egitera. Gerra amaitzerakoan, berriz, etxera itzultzeko baimena eman zioten. “Juanito Mariskal sanjuandarra nire bikotea izan zen denbora luzez trabajadoreetan. Hiltzeko zorian ere izan nintzen behin baino gehiagotan, lan batailoietan susmagarria omen
nintzelako. Fusilatzearekin mehatxatu ninduten maiz”. Joxeren anaia bat ere preso egon zen gerra garaian: “Bere izena zerrendetan agertzen da, bai… baina hilda dago aspalditik. A zer k asualit atea!”. Joxeren izena, ordea, ez. “‘Aquí no existe Joxe en ninguna parte’, esaten didate. ‘Joxe estará en el cementerio!’, erantzuten dut nik”. Minduta dago, eta haserre mintzo da: “Ez dut dirua kobratzeko esperantzarik. Ikusi besterik ez dago zenbat denbora daramagun horrela. Oso ezkorra naiz, eta ziria sartu digutela uste dut. Gurekin jokatu dute”.
JOXE CRUZ SARASOLA Oreretarra
“Orain jasotako dirua zerbait sinbolikoa da” Joxe Cruz Sarasolak 75 urte ditu. 36ko gerran haur bat besterik ez zen, “baina erreketeek nire aita eraman zuten, eta gure etxea kendu ziguten. Bonba batek 12 urteko nire lehengusu bat hil zuen Lezon; osaba bat Iruñeko San Cristobalen fusilatu zuten… Gerrara ez ginen joan, baina gerran egon ginen gu ere”. 60. hamarkadaren amaieran, berriz, frankismoaren atzaparrek behin baino gehiagotan erasotu zuten Sarasola. Izan ere, 1967 eta 1971 urteen artean lau aldiz espetxeratua izan zen oreretar hau. “Beti ‘por asociación ilicita’, beraiek zioten moduan. ETAkoa nintzela leporatzen zidaten, baina inoiz ezin izan dute frogatu hori”. Hala, Oreretako gazte batzuk atxilotu zituzten 1967an, propaganda banatzen ari zirela. “Poliziaren aurrean propaganda nik eman niela esan zutenez, ni atxilotu eta hiru hilabete egin nituen Martuteneko kartzelan”. Sei hilabete beranduago, bere aurkako akusazioa erretiratu zuten. 1968ko abuztuan, ETAk Meliton Manzanas polizia burua hil eta bi egunetara, berriro atxilotu zuten, Oreretako udaltzain baten
o012_on
21/7/04
13:37
Página 4
frankismoanagusia salaketari jarraiki. “Udaltzainak adierazi zuenez, Manzanas hil zuten egunean herriko tren geltokian ikusi omen ninduen, oso urduri eta zain. Akusazioaren arabera, Manzanas hil zuenak Irunen trena hartu eta Oreretan jaitsi behar zuen, ondoren nik gordeleku batera eramateko”. Sarasolak, baina, akusazioa ukatu du irmoki: “Garai hartan, auto bat erostea oso garestia zenez, autoa erosteko banku-letrak abalatu nizkion udaltzain horri. Eta berak ni salatu ninduen, ni espetxeratzeko eta, horrela, zor zizkidan banku-letrak ez ordaintzeko”. Edonola ere, berriz ere espetxeratu eta 1968ko Gabonak arte Martuteneko espetxean izan zen Sarasola. “Baina Donostiara etorri zen apezpiku berri bati esker, preso ginen asko libre utzi gintuzten. Ni neu baldintzapeko askatasunean atera nintzen, epaiketaren zain”. Pozak, ordea, ez zuen luze zuen: handik gutxira berriz ere atxilotu, eta beste zazpi hilabete egin zituen preso. 1971n, berriz, Manzanasen aferarengatik epaitu eta urte eta erdiko zigorra jaso zuen. Aurretik auzi beragatik sei hilabete beteak zituenez, gainerako zazpi hilabeteak betetzeko sartu zuten espetxean. “Martutenen egun gutxi egin nituen orduan, eta berehala Palentziako kartzelara eraman ninduten”. 2001ean bosgarren aldiz atxilotua izan zen oreretarra; oraingoan Guardia Zibilaren esku, eta bost egun egin zituen Madrileko Tres Cantos komisaldegian. Sarasolak frankismoan espetxean pasatako denboragatik egin zuen diru laguntza jasotzeko eskaera; eta baita dirua jaso ere. “Pozik nago, kobratu dudalako. Baina frankismoak eragindako kaltea ezin da konpondu. Hark eragindako bihotz-mina eta kezkak ez dituzte ordaindu, ezta kalte ekonomikoak ere. Nire kasuan, denda bat nuen, hiru langilerekin, eta denda pikutara joan zen. Eta orain jasotako dirua zerbait sinbolikoa da”.
Iritzia
Ander Leon Historialaria eta historia irakaslea da. Frankismoko biktimen kalte-ordainen auzia sakonean jarraitu du.
Bigarren zigorra z dut ukatuko Eusko Jaurlaritzaren asmo ona. Frankismoan preso egon zirenei kalte-ordainak pagatzea bidezko erabakia iruditzen zait. Modua da kezkatzen nauena: publizitate ikaragarria erabili zuten eskaintza zabaltzeko, gutunontzietara eskuorri bana bidali zuten egitasmoa azalduz eta Madrazoren ohiko prentsaurrekokeriak ere berria zabaltzera lagundu zuen. Adineko jende askoren ilusioa piztu zuten. Beraien bizipen latzek nolabaiteko aitorpena izango zuten. Beranduegi, kasu gehienetan; baina tira, hobe da hori, inoiz ez baino. Hasierako ilusioa pasa eta gero hasi ziren oztopoak. Lehenengoa, eta nire ustez oinarrizkoena, epe bat zehaztearena da. Nola da posible, 65 urte pasa eta gero, hilabete batzutako epean egin behar izatea ala, bestela, eskubide guztiak galtzea? Burokratak beti burokrata. Bigarren oztopoa ere burokatrikoa. Agiri ofizialak eskatzearena, alegia. Non egongo dira paper horiek? Gerra bati buruz ari gara. Ez zegoen dokumentazio zentro fidagarririk, eta kasu gehienetan paperak galduta daude. Bakar batzuk artxibategi milit arret an daude, baina nola lortu? Urtetako lana beharko da artxibategiak txukuntzeko eta antolatzeko. Tamalez, 36ko Gerra bizi zuenak ez du lan hori bukatuta ikusiko. Zergatik ez dira onartzen bestelako dokumentuak, argazkiak edo eta zin egindako lekukoen testigantzak? Hirugarren oztopoa, mingarriena akaso, lan batailoietan emandako denbora soldaduska bezala kontatzearena izan da. Frankismoaren esklaboak soldaduska egiten! Batallón de Trabajadores-etako bizi baldintzak kartzeletakoak baino gogorragoak izan ziren kasu askotan; gainera, askoren kasuan, kontzentrazio esparruetatik pasa ondoren iritsi ziren batailoi horietara.
E
EMAITZA? Zein da oztopo hauen emaitza? Eskarien %75ari ezezkoa ematea. Zenbakiak hotzak dira, baina epez kanpo aurkeztu duen bati, agiri bat falta duen bati edo trabajadore bati kalte-ordaina merezi ez duela esatea zenbateraino izan daitekeen mingarria ezin da neurtu. Ez dut errekonozimendu hau diruagatik eskatu duen preso ohi bat bera ere ezagutzen. Guztiontzako sosik ez badago –eztabaidagarriabestelako omenaldi mota egiterik badago: ikurren bat, diplomaren bat, errekonozimendu gutuna… Onartezina dena da edadetu hauek iruzur egiten saiatu izan den banda baten antzera uztea, ukapen hotz batekin. Oroimena eta omenaldia iragarri zutenek haserrea eta malkoak ekarri dituzte. Preso ohiei bigarren zigorra ezarri diete. 15
o016_on
21/7/04
11:48
Pรกgina 1
nagusiaklik
arraunaren
ERREINUAN Uztailaren 3an Orion TKE Ligako atariko lehen estropadan parte hartu zuen Trintxerpeko traineruak; pasaitarren ondoan izan zen ON
Karmele Urruzuno Datuak. 1971. Orereta. Ibilbidea Hainbat argazki
erakusketa paratu ditu. Bixotz tanpadak liburuko argazkien egilea da. Navegating Peace
DVDa egin berri du, 2003an Albaola Elkarteak Irlandan zehar egin zuen bidaian ateratako argazkiekin.
ATOIATIK ARGIZARIRA . Trainerua atoian eraman eta gero, taldekide guztien artean egurrezko bi astoren gainean jarri zuten ontzia. Traineruari argizaria eman zioten batzuk, tentuz eta mimoz, itsasoan hobeto labaintzeko; arraunak prestatu zituzten besteek.
16
o016_on
21/7/04
11:48
Pรกgina 2
kliknagusia
LUZAKETAK ETA AZKEN AGINDUAK. Trainerua eta arraunak prestatu ondoren, luzaketak egiteari ekin zioten arraunlariek: banaka nahiz bikoteka, luzaketa ariketa ugari egin zituzten, estropadaren aurretik gorputzak eta giharrak egoki prestatzeko. Entrenatzailearen azken aginduak ere jaso zituen taldeak; Xabier Agirre lemazainak, esaterako, arretaz aztertu zituen estropadaren ezaugarriak taldeko delegatuarekin.
17
o018_on
21/7/04
11:50
Pรกgina 1
nagusiaklik
URETARA. Arraunlari guztien artean eraman zuten trainerua uretara. Zapatilak zaku batean ondo gorde, eta ur botilez hornitu ziren. Epaileek, berriz, zerrenda pasatu zuten, arraunlarien fitxak eta datuak egiaztatzeko.
18
o018_on
21/7/04
11:50
Pรกgina 2
kliknagusia
IKUSKIZUNA HAN ETA HEMEN. Beroketa saioak eta gero, lehiari hasiera eman zitzaion. Orion, 500 metroko txanpak egin behar zituzten traineruek. Alta, ohiko maila erakutsi zuten, eta lehorrean ere giro aparta bizi izan zen. Trintxerpeko entrenatzailea, berriz, sakelekoari itsatsita egon zen, denboren jarraipena egiteko.
19
o020_on
21/7/04
11:58
Página 1
nagusiaagenda
DATOZEN HIRU HITZORDU
1esku PILOTA Josetxo Etxandi oroitaldia ospatuko da abuztuan eta irailean Lezon Testua: Iban Iza Argazkia: Iñaki Berrio
hiturari jarraiki, abuztuan eta irailean Josetxo Etx andi esku pilota txapelketa jokatuko da Lezon. Bertako Allerru pilota taldea da antolatzailea, eta 29. edizioa izango da aurtengoa. “Esku pilota aspalditik jokatu izan da Lezon. Josetxo Etxandi, ez zen pilotaria, baina bai pilotazalea, et a herrian pilota bultza- ABUZTUAN ETA tzeko lan IRAILEAN handia egin Esku pilota zuen. Orain txapelketa. 3 0 urte hil Abuztuaren zen, eta txa- 5etik aurrera p e l k e t a r i Goiko plazan bere izena eta kiroldegian. jarri zitzaion, bere omenez”, adierazi dio ONi Joxemi Garmendia antolatzaileak. Txapelket ak bi at al ditu: herrikoia —haur, gazte eta helduen maila— eta federatuen maila —jubenilak, 22 urte azpiko afizionatuak eta lehen mailako afizionatuak—. Abuztuaren 5ean hasi eta egunero izango dira partidak; finalak, berriz, irailean, santakrutzeko jaien harian.
O
20
2
PASAIAKO TKE IKURRINA Urtero bezala, Pasaiako ikurrina lehiatuko da badian uztailaren 31n. TKE Ligarako puntuagarria izango da estropada; aurtengo ligako 12 traineruek hartuko dute parte. UZTAILAK 31 17:00etan Pasaian Pasai Donibane-Koxtape arraun elkartea
3
IBINTZA IRAGORRI Txekor-jatearen antolatzaileetakoa
“Oiartzungo gazteak elkartu eta ondo pasatzea da helburua” iartzungo Xanistebanetan txekor-jatea izango da abuztuaren 5ean, bosgarren urtez jarraian. Ibintza Iragorri dabil ekimenaren antolakuntza lanetan, beste hainbat gazterekin batera.
O
Zein da txekor-jatearen helburua?
Oiartzungo gazteak elkartu eta ondo pasatzea. Eta lortzen al da helburu hori?
Bai, urte osoan gazte gehien elkartzen dituen ekintza da. Iaz, 450 lagun izan ginen; aurten, berriz, 400. Izan ere, egoki antolatu ahal izateko, parte hartzeko baldintza jarri dugu: gaztea eta oiartzuarra izatea. Aurtengo ediziorako bestelako berrikuntzarik?
Eguerdiko poteoan Oiartzungo trikitalariak eta Hernaniko dultzaineroak izango ditugu lagun. Bazkalostean, euskaraokea izango da, eta jarraian Elektrotuna taldearekin poteoa. Aurtengo elastikoaren kolorea, berriz, berdea izango da.
ABUZTUAK 5 Txekor-jatea 12:00etatik aurrera. Lehenik, poteoa; ondoren,
bazkaria. Arratsaldean, berriz ere, poteoa. Oiartzungo plazan. Oiartzungo gazteen koadrilak.
o021_on
21/7/04
14:53
Pรกgina 1
IRAILETIK AURRERA ETENGABEKO EGUNERATZEA
www.oarsoaldekohitza.info
o022_on
21/7/04
12:13
Página 1
nagusiaingurumena
JOSU PIKABEA ekologista
“
Azkenaldian gero eta mohikano gehiago dagoela ohartzen naiz” Testua: Lorea Muguruza-Maitane Sanchez Argazkia: Iñaki Berrio
osu Pikabea guztiz ezaguna da bailarako herrietan. Bera izan zen duela 20 urte Lezoko Txerrimuño etxea okupatu zutenetako bat. ON aldizkaria bertan jaso du, okupazioaren ikur bilakatu den etxean, hain zuzen.
J
Nola gogoratzen duzu Txerrimuño okupatu zenuten lehenengo eguna?
Garai hartan kuadrila bat bildu ohi ginen herriko frontoian. Ia egunero biltzen ginen, beste egitekorik ez genuen, eta garai hartan langabezia tasa handia zegoen. Tabernak kenduta ez zegoen beste alternatibarik, eta gaztetasuna beste era batera pasatzeko asmoz okupazioa gauzatu genuen. Alternatiba modura planteatu zen, baita jendea biltzeko gune bat izateko ere. Txerrimuño duela 20 urte okupatu zenuten; gaur egun hor da oraindik. Zer nolako aldaketak izan dira?
Datua
20 URTE. Orain 20 urte okupatu zuten Txerrimuño, herriko gazteei alternatibak eskaintzeko asmoz. Gaur egun, hainbat talde biltzen dira bere baitan; ekologia taldea eta guraso taldea, besteak beste. 22
Gaur egun 18-20 urte dituen gazteak ez du aldaketarik izan; guk, ordea, bai: ardurak handitu dira, baina heldutasun puntu bat ere lortu dugu. Bestetik, herrian erreferente bat bilakatu gara eta, nola ez, gure espazioa izatea lortu dugu. Adin askotako jendea gerturatu izan da, eta gaur egun garai bateko gazte zirenak guraso bilakatu dira. Gazte, heldu eta haurrak elkarbizi garen espazio bat dela esan daiteke.
Gazte belaunaldi berriak sartu dira. Ikusten al duzu ezberdintasunik garai bateko gazteen eta gaur egungoen artean?
Gu sartu ginenean ez genuen inolako antolakuntzarik eta, besterik gabe, hemen ginen. Gaur egun gazte direnak gu gaituzte, eta horretan helduen papera betetzen dugu. Izan ere, duela urte batzuk garai kaotiko bat izan genuen, eta ordutik antolatzen hasi gara: lanak guztien artean banatu, gauzak egiteko txandak antolatu… Finean, autogestioaren aldeko apustua egiten dugu. Nola ikusten duzu Txerrimuño etorkizunean?
Gaur egun etxe bera berritzearen aldeko lana egiten ari gara: teilatua berritu, etxearen egitura sendotzeko lanak… Beraz, etorkizunerako prestatzen ari garela esan daiteke. Gainera espazio berriak sortzen ari gara; bulegoa eta haurren gela, adibidez. Beraz, etorkizunean itxura hobe bat emateko ari gara lanean. Superportua pil- pilean dagoen gaia da. Behar bezalako oihartzuna izan al du?
Orokorrean uste dut jendeak nahikoa informazio gutxi izan duela, eta lortu duen informazioa komunikabide ofizialetan ateratzen dena da, batik-bat informazio interesatua izan ohi dena. Baina, egia esan, informazio gutxi dago horrelako azpiegitura han-
o022_on
21/7/04
12:13
PĂĄgina 2
ingurumenanagusia dia duen proiektu batek gugan sortuko lituzkeen eraginen inguruan. Superportua egongo balitz, zer botako zenuke faltan?
Espazio fisiko handi baten falta nabarituko nuke, espazio horrek dakarren guztiarekin: bizitza, natura, las ait asunean egoteko lekua... Finean, naturarekin dugun kontaktu horren falta nabarituko nuke. Mundua abiadura handian dabil gaur egun. Zu ere horrela al zabiltza?
Orokorrean, lasai xamar hartzen ditut gauzak. Alde batetik bestera ibiltzeko nire denbora hartzen dut, nahiz eta batzuetan mundu horretan ere erortzen naizen eta estresatua ere ibiltzen naizen. Dena den, saiatzen naiz nire bizitza ahalik eta orekatuena egiten. Adibidez, baratzean egoten, naturaz disfrutatzen, mendian, atseden hartzen, Txerriko bizitza egiten... Eskualdean era askotako proiektuak daude aurreikusita: superportua, Abiadura Handiko Trena, Eurohiria... Hauen aurrean ba al duzu proiektu alternatiborik?
Ez daukat inolako proiektu alternatiborik, baina alternatibak guztion artean bideratzearen aldekoa naiz. Finean, proposatzen diren aldaketa guzti hauen aurrean sistema aldaketa batekin erantzun beharko litzateke: lana, ekonomia mota aldatu, denbora libreari garrantzi gehiago eman... Hori izango litzateke alternatibetako bat. Garraio iraunkorraren aldeko apustua egiten duzue: bizikletak, autoak alde batera utzi‌ Zuk zer erabili ohi duzu?
Distantzia txikiak baldin badira, oinez edo bizikletan ibili ohi naiz. Luzeak badira, berriz, autoa edota garraio publikoa erabiltzen dut. Baina beste garraio mota baten aldeko apustua egin beharko genuke. Ez dakit garraio iraunkorra deitu behar zaion edo zer. Gainera, zergatik egin behar izaten dira hain distantzia luzeak 23
o022_on
21/7/04
12:13
Página 3
nagusiaingurumena
Azkar-azkar Sakelekoak. Buruhaustea Musika. Erritmoa. Txoko bat. Epertxoko
(Gaintxurizketa). Lagunak. Familia. Sexua. Beharrezkoa.
“
Gaztetasuna beste era batera pasatzeko asmoz okupazioa gauzatu genuen Txerrimuñon”
“
Superportuari buruz jendeak informazio gutxi izan du; komunikabide ofizialetan ateratakoa”
alde batetik bestera joateko? Ez
al da hobe gertutasuna? Hori aldatu beharra dago, eta argi dago guzti hau politika neoliberalaren ondorio bat dela, baita globalizazioarena ere; multinazionalek, halaber, indar handia dute gai honetan, eta hori ezin uka. Urteak dira Lezoko autobia egin zela. Zein sentsazio izan zenuen azpiegitura horren aurka akanpaturik egon zineten bitartean?
Hasieran sentsazio oso ona izan zen, indartsu ikusten ginen. Garai hartan gaia pil-pilean zegoen, eta herritar asko autobiaren aurka azaldu zen. Udalak autobiaren aurkako zenbait mozio ere onartu zituen. Indar handia genuen, eta kanpaldian jendearen babesa izan genuen; baina, egia esan kanpaldiaren amaiera ez zen oso polita izan, aterarazte bat izan ze-
24
“
Lezoko autobiarekin izugarrizko munstro bat egin zuten; trafiko eta kutsadura gehiago dago”
lako. Sentsazio mikatza izan zen, azkenean inposatutako proiektu bat izan zelako eta Lezoko Udalak, praktikan, autobiaren alde egin zuelako. Autobia erabilgarria dela iruditzen al zaizu?
Izugarrizko munstro bat egin zuten: trafiko et a kuts adura gehiago dago, istripu arrisku handiak daude, eta Altamirako biribilgunea Errenteria eta Lezoren arteko banaketa bihurtu da . Ondorio txar eta kaltegarriak ekarri dituela esango nuke. Baina hau ez da hemen amaitzen. Autobia hasiera besterik ez zen izan; orain, bigarren fase bezala, Gaintxurizketako lurrak ustiatu eta bertan beste hainbeste errepide eta munstro eraikitzea da helburua. Nolatan okupatu zenuten Darieta Berri baserria?
Toki beharrean geunden, eta ez
geunden ikaragarrizko mailegu batean sartzeko prest. Etxe huts bat zen eta, hasieran egoera kaxkarrean egon arren, konpontzen hasi gara. Beraz, guretzat Darieta Berri beste txoko bat bihurtu da. Superportuaren aurka, Abiadura Handiko Trenaren aurka ... Ez al duzue beti aurka zabiltzatenaren sentsazioa?
Bai, baina proiektuen aurka azaltzen gara, ez gure aurka. Hau da, Jaizkibelen alde gaude, amalurraren alde, pertsonen alde ... gauza askoren alde. Batik bat gure onunaren alde. Amaitzeko, ez al duzu azken mohikanoa-ren sentsaziorik?
Egia esan, ez. Batzuetan sentsazio arraro bat izaten duzu; baina azkenaldian gero et a jende gehiago ezagutzen dut, eta gero eta mohikano gehiago dagoela konturatzen naiz.
o025_on
21/7/04
13:50
PĂĄgina 1
elkartasunanagusia
MARHABAN
na salan oiartzunera Euskaraz, ongi etorri Oiartzunera. Urteroko moduan, haur sahararrek uda Euskal Herrian igaroko dute; batzuek gure artean, Oiartzunen Testuak: Eihartze Aramendia eta Goiatz Labandibar Argazkiak: IĂąaki Berrio
adi, Chaibani, Abba, Nayat, Fatimetu, Chebih, Moima, Hamdi, Gambora, Mariam, Nabil. Uda pasatzera Euskal Herrira etorritako ehunka haur sahararretatik uda Oiartzunera etorritako hamaika neska-mutikoak dira horiek. Ume hauen historia eta istorioak saharar herriarenarekin batera doaz. Saharak Espainiaren kolonia izateari utzi zionean Marokok kolonizatu zuen, 1975. urtean Marokoko errege Hassan II.k bultzatako Martxa Berdea inbasio masiboarekin. 70. hamark adan bert an sortu zen Fronte Polisarioa, Sahararen independentzia aldarri egin zuen talde politikoa: Errepublika Arabiar Demokratiko Sahararra egin zuen aldarri, eta oraindik aldarriarekin darrai. Fronte Polisarioak borroka armatuaren bidea hartu zuen, Marokoko indar okupatzaileen aurka gerrilla gisa borrok atuaz. Nazioarteak euren kausa onartu eta errekonozitu badu ere, Nazio Batuen Bake-planak ez du arrakastarik
M
25
o025_on
21/7/04
13:50
Página 2
nagusiaelkartasuna izan, etengabean atzeratzen
baita Sahararen egoera politikoari buruzko erreferenduma, bozkatzeko eskubidea nork izan behar duen adostu ezinean. 1975etik, Argeliako Tindouf eremuan 200.000 errefuxiatu politiko bizi dira, basamortuaren erdian. Oiartzungo El-Watan elkarteak ekartzen dituen haurrak ere errefuxiatuak dira. Elkarte honen helburua argia da: Saharako herriaren errealitatea ezagutzera eman eta laguntzea. Helburua aurrera ateratzeko urtean zehar hainbat ekintza burutzen dituzte; besteak beste, Elkartasunezko Astea eta janari bilketa. Aipatzekoa da, azken honi dagokionez, Oiartzungo herria dela Gipuzkoan janari gehien biltzen duena proportzionalki. Saharar errealitatea hemengoaren bestelakoa da: Afrikako basamortuaren erdi-erdian, hondarra eta zerua besterik ez kanpamentuetan. Kanpamentu bakoitzera astean behin hiru familieko 100 litro ur iristen dira Aljeriatik. Bizirauteko beste erakunde eta herrialdeen beharra dute. Ez da ez egoera samurra hauek bizi dutena. Honi guztiari beste ikuspuntu bat eman nahian, El-Watan eta antzeko elkarteek ume errefuxiatuak Euskal Herrira hurbiltzen dituzte, guztiz ezberdina den mundu bat erakusteko, medikuarengana joateko, beste hizkuntzak entzuteko, ikasteko; azken batean, basamortuko 50 gradu zentigraduen gogortasuna arintzeko. Gogortasuna arintzeko prozesu honetan garrantzitsuak dira saharar umeak hilabetez jasotzen dituzten familiak. Sendi horietako bat osatzen dute Oiartzunen bizi diren Marimar eta Jose Luisek. Hirugarren aldiz hartu dute haur saharar bat etxean, neska bera, 10 urteko Mariam. Umeak jasotzeko programaren berri (Oporrak bakean) Marimarren amari esker jakin zuten: “Amak ume bat hartzen zuen Hernanin eta elkarbizitza esperientzia polita iruditu 26
zitzaigun”. Umeari ia denak harridura pizten diola dio Marimarrek: “Txorrotak, dutxak, supermerkatuak, garbigailuak...”. Hizkuntzarekin sor litezkeen arazoak ez ditu garrantzizkotzat jotzen bikote honek, haurrek azk ar ik asten dutela diote. “Lehen urteko lehenengo astean ez zuen deus ere esaten Mariamek, oso beldurtuta etortzen baitira; baina ondoren, konfiantza hartzean, berehala ikasten dute”. Gehienek gaztelanian apur bat hitz egiten dute, Tindoufen 9 urterekin hasten baitira eskolan hizkuntza hau ikasten; euskaraz, “gabon”, “bihar arte” eta antzeko
hitz solteak es aten dituzte. “Baina gehien bat keinuen bidez” komunikatzen dira. Oiartzunera etorritako haurrak goizero elkartzen dira eta goizeko 9:30etik arratsaldeko 14:30era batera egoten dira, udaleku gisako kolonietan. Igerilekura, kiroldegira eta beste hainbat tokitara eramaten ditu begirale batek, hemen pasako dituzten bi hilabeteetan Tindoufen ezinezkoak diren gauzak egin eta ikus ditzaten.
TINDOUFERA. Haurrak oporretara ekartzen hasi zirenean, Saharan oraindik gerran zeuden
Marokorekin. Oporrak bakean programak 7 eta 12 urte bitarteko haurrak ekartzen ditu. Haur bakoitza hiru aldiz atera daiteke kanpamentuetatik; honela, haur guztiek dute handik ateratzeko txanda. Hala ere, badira salbuespenak. Gaixotasunen bat badute edota ikasketetan ondo badabiltza, sari gisa bidaia errepika dezakete. Haurrak Oiartzunera datozen hirugarren aldia da. Duela urte batzuk beste esperientzia bat ere izan zen, baina El-Watan elkartearen ibilerak duela hiru urte hasi ziren, nahiz elkarte gisa duela urte bete jarduten duen ofizialki.
o025_on
21/7/04
15:42
Página 3
elkartasunanagusia
GUSTURA. Mariam Salem, Chebih Hamadi eta Moima Teyeb dira Oiartzunera etorritako haurretako hiru. Mariam hirugarren aldiz etorri da.
Orduko hartan Larraitz Sanzberro zinegotzia Saharako kanpamentuetara joan zen eta, hura ikusirik, laguntzeko nahia sortu zitzaion. Udalaren ekimenez etorri ziren lehenengo haurrak. Orain El-Watan elkartea da k anpainaren motorra, Itx aso Matas eta Marta Santamaria elkarteko kideek kontatzen dutenez, baina Udalaren kolaborazioa ezinbestekoa da, honek ordaintzen baitu haurren joan-etorriko bidaia. Itxaso eta Martak ere etxean badauzkate haurrak, Nabil eta Chebih, hurrenez hurren. Nabil, gainera, iazko udatik dago Oiartzunen, hainbat osasun arazo tarteko. El-Watanek, hasanieraz (Saharan hitz egiten den arabieraren dialektoan), aberria-ren gisakoa adierazi nahi du, eta dakartzatzen haurren aberria Sahara izaki, oiartzuarrak ere egon izan dira bisitan Tindoufeko errefuxiatu kanpamentuetan. El-Watan taldeak, ardatz ugariko proiektuan, truke bat egitea proposatu du kanpamentuekin. Aurtengoan kultur trukea izan da —antzerki lan bat eramanaz hara—, baina trukeak ugariak izatea da asmoa: humanitarioak, informatiboak... Urtean bi bidaia egiten dira Tindoufera Euskal Autonomia Erkidegotik. Bata instituzionala eta bestea, haurrak etxean hartuko dituzten sendiena. Saharar herriak izugarri eskertzen omen ditu Aljeriako basamortu lehorrera egindako bidaia hauek, izan ere, hara inor gehiago ez baita iristen. Munduarekin duten kontaktu bakarra dira hemendik doazen bidaiariak. Jose Luis jada hiru alditan egon da Tindoufen. “Esperientzia poli-
Errumaniarrak Saharar haurrak ez dira gure artean uda pasatzera datozen bakarrak. Errenteriako Rumanalde Gobernuz Kanpoko Erakundea, esaterako, duela zortzi urte hasi zen Europa ekialdeko haurrak hilabete betez hona ekartzen. Aurtengoan 19 haur errumaniar etorri dira, 8 eta 12 urte bitartekoak. Beharra da etortzeko arrazoi nagusia, bizibaldintza minimoak ere ez dituztelako han. Errumanian erregimen politikoa aldatzeak herrialdea miseria are gorriagoan utzi du, eta haur hauentzat arnasa hartzea izan da ekainaren 27tik uztailaren 27 bitartean Oarsoaldean eta inguruetan eman duten hilabetea. ta eta desberdina da. Baldintza gogorretan bizi dira, eta atentzioa deitzen du nola egokitu diren egoerara”. Izan ere, Tindoufeko errefuxiatu kanpamentuak ez dira behin betirako, baina jada 28 urte daramatzate bertan bizitzen. “Sahararren ospitalitatea da azpimagarria, etxean sentiarazten zaituzte-eta”, dio Jose Luisek. Bidaia hauek, bide batez, etxean hartutako haurren familiak ezagutzeko parada ere eskaintzen dute, eta Jose Luis jada birritan izan da Mariamen etxean.
ENBAXADOREAK. Jose Luisek esandakoa gogoratuaz, izugarria da saharar herriari, amorruaren eta frustrazioen gainetik, lasaitasunak eta itxaropenak ematen dien aurrera jarraitzeko indarra. Haurrak eurak direla Sahararen enbax adore onenak
diote sahararrek, atzerrian eragin gehien dutenak et a interes gehien pizten dutenak. Haurrei laguntzeko borondate hutsak Sahara osoari laguntzen dio, inor ez dadin ahantzi ia hiru hamarkada euren etxeetatik kanpo bizitzera behartuta dauden pertsona horiek guztiekin, noizbait itzuli eta herri izango direnaren esperantzan. Sahararrek etengabean dute buruan Errepublika Sahararra izango denaren proiektua, eta egun hori heltzen denerako prest egon nahi dute. Horregatik, izugarrizko garrantzia ematen diote hezkuntzari. “Topa omen zaitezke basamortuan ahuntzak zaintzen dabilen gizon batekin eta, halako batean, ‘nik Kuban arkitektura ikasi nuen’ esango omen dizu. Eta hortxe dago, ahuntzak zaintzen!”, diote Martak eta Itsasok. Izan ere, ikasten jarraitu nahi duten sahararrek Kuban, Aljerian edota Libian unibertsitate ikasketak egin ditzakete. Tindoufen ezingo dute ikasitakoa martxan jarri, baina, beti ere, etorkizuneko Errepublika Sahararrean ez da faltako ez arkitektorik, ez medikurik, ez kazetaririk. Eta akaso, Madi, Chaibani, Abba, Nayat, Fatimetu, Chebih, Moima, Hamdi, Gambora, Mariam eta Nabil izango dira horietako batzuk. Eta euren ondorengoak ez dira jaioko Tindoufeko errefuxiatu kanpamentuetan, baizik eta beren herrian. Eta akaso, ondorengo haur sahararrek ez dute basamortuko uda bortitza arinduko dioten bidaiarik eta lehen mailako beharrak aseko dizkien nazioarteko laguntzarik beharko. Bien bitartean, marhaban na sahlan. Ongi etorriak Oiartzunera.
27
o028_on
16/7/04
17:15
Página 1
jakiteko
baleen
EHIZAN Euskal arrantzaleak gaur egungo Kanadaraino iristen ziren, baleak ehizatzeko; ugariak dira arrastoak Testuak: Albaola elkartea Argazkiak:ON-Urko Etxebeste
uskaldunak aitzindariak izan ziren baleen ehizan, neguro baleak euskal kostara etortzen baitziren ugaltzera. Horren lekuko dira gure kostaldeko hainbat herritan agertzen diren armarrietako eta zigiluetako bale irudiak. Dena den, jakina da gure itsas gizonak ez zirela bakarrik euskal kostara mugatu jarduera horretan. Artxibategi zaharretako agirien arabera, XVI. mendean euskal arrantzaleek Atlantiar Ozeanoa zeharkatzen zuten, gaur egun Kanada izenarekin ezagutzen den kostaraino, balea ehizatzeko han.
E
AZTARNAK. Antzineko agiriez gain, urpeko arkeologiak arlo honetan egindako aurkikuntzak mende askotan zehar lokartutako ondarea berpiztu du. 1978an, esaterako, Parks Kanadako erakundeko ikerlariek Pasaiako San Juan galeoiaren hondoratzearen kokapen zehatza aurkitu zuten Labradorreko Red Bay-ko herriskan, Oñatiko unibertsitatean dagoen agiri bati jarraituz. San Juan galeoiarekin batera, bestelako itsasontziak aurki28
tu zituzten uretan; hala nola, bale txalupak eta batelak. Lehorrean, berriz, arrantzaleen bizitokiak, balearen koipea urtzeko labeak, hilerri txiki bat, zeramikak, teilak eta euskal balezaleen eguneroko bizimoduarekin lotutako beste hamaika aztarna aurkitu da azken urtetan zehar. Toponimia da, halaber, jarduera horren adierazle argia, bertan aurkitzen baitira “zuloa”, “portutxoa”, “eulizilo”, “barratxoa” eta euskarazko beste hainbat hitz eta izen. Gaur egun, Red Bay-en kokatzen da euskal bale ehiztarien museoa, haien omenez eta haien ibilien lekuko.
ARRANTZARAKO TRESNERIA. Goiko marrazkian, euskal arrantzaleek baleen ehizarako erabiltzen zituzten arpoietako bat ikus daiteke. Beheko argazkian, XVI. mendeko bale txaluparen maketa.
Bale txalupa Kanadako Gobernuko Urpeko Arkeologia Sailarekin urtetan izandako harreman estuaren ondorioz, aspaldiko asmoa gauzatuko du Albaolak: joan den ekainaren 30ean, Kanadako urpeko arkeologia buru Robert Grenierrek San Juan galeoiaren bale txaluparen planoak eman zizkien Albaolatarrei. Hala, XVI. mendeko txalupa horren eraikuntza da Albaolaren hurrengo proiektua.
o029_on
21/7/04
12:18
Página 1
talaiatikjakiteko
‘PRESTIGE’ ONTZIAREN ARRASTOA JAIZKIBELEN. Azabaratzan superportua egiteko asmoak eskualdeko herritar asko eraman ditu Jaizkibel mendiaren alde ezkutua ezagutzera. Soildutako mendia ikusten da Oarsoaldetik; beste aldean, aldiz, mendi ederra ezagutu ahal izan du askok. Hala ere, aspaldiko ohitura da Jaizkibelgo itsaslabarrera egun pasa edo bainu bat hartzera joatea. Kanpo kaiaren proiektua hor dago, baina beste hondamendi batzuk ere mehatxatzen dute Jaizkibel. Prestige ontziaren orbanak, kasu. Goikoak ez dira iazko argazkiak, duela egun gutxi aterakoak baizik. Testua eta argazkiak: Iñaki Berrio 29
o030_on
16/7/04
17:35
Página 1
jakitekohistoria
Abizena Goikoetxea Armarria.
Goiko aldean, urrezko iturri bat, fondo urdinaren gainean; beheko aldean, urrezko fruta duen
zuhaitz bat, eta ondoan basurde bat enborrari helduta. Banaketa semantikoa. Goiko + etxea. Esanahia.
Goiko etxea.
Abizenaren kokapena. Oiartzun. Beasain. Azpeitia Bilbo. Getxo. Urdiain.
Abizenaren hedapena. Bilbo (1758, 1798,
1831). Tolosa (1712, 1743, 1773). Hondarribia (1651). Urretxu (1658).
Donostia (1699, 1738, 1768). Ordizia (1691). Hernani (1830). Aramaio (1639, 1841). Elorrio (1642).
Biografia Sebastian Zapirain (Trintxerpe) onostian jaio arren, Trintxerpeko Aran-Eder baserriko Sebastian, Luis eta Agustin Zapirain semeak Euskadiko zein Espainiako alderdi komunisten bultzatzaile nagusiet akoak izan ziren. Sebastian bera 15 urterekin hasi zen militatzen Federacion Local de Sociedad Obreras taldean lehenik, eta Alianza Obreraerakundean ondoren. Propaganda banatzea eta langileak antolatzea zituen helburu. Esparru hauek ondo bete omen zituen, Guadalupeko eta Ondarretako espetxean azkar ezagutu zituelako. Oreretako Papelera eta Lasarteko Michelin enpresak eraiki bitarteko grebek, edo Pasaiako arrantzaleek buruturiko manifestazio erraldoiak —tiroz sakabanatua izan zena— bere lanaren zantzua zuten. Bere formakuntza osatzeko, 1931n Moskuko eskola Leninzalean izan zen Sebastian. Gerra garaian, frontea eta lan politikoa uztartu zituen. Guadalajarako garaipena ezagutu bazuen ere, Cartagenatik ozta-ozta egin zuen alde, hegazkin bat bahitu eta Afrikako iparraldera pasatuz. Erbestean 1945. urtera arte eman zuen. Euskaldun bezala agertu arren, komunista zelako Jaurlaritzak ez zizkion nortasun agiriak zuzendu. Bere lagun Jesus Larrañaga fusilatua izan ondoren, Espainiara joan zen, borroka antolatzera. Atxilotua eta torturatua izan eta gero, nazioar-
D
30
gorri koloreko
BIZITZA Sebastian Zapirain Trintxerpeko komunista munduan zehar aritu zen langileen alde Testua: David Zapirain Argazkia: Juan Carlos Jimenez de Aberasturi
teko mobilizazioak bere fusilaketa ekidin zuen, egunkari batek bere heriotzaren berri eman arren. Alta, bere aldeko defentsak Euskal Herrian oihartzun gutxi izan zuela gogoratzen zuen saminez. Azkenik, hamar urteko espetxealdia bete ondoren Espainiatik espultsatua izan zen. Espainiako Alderdi Komunistan militatzen jarraitu zuen, eta herrialde komunistetan alderdiaren ordezkaria ere izan zen. Hala, aurrez-aurre ezagutu zituen, besteak beste, Pragako inbasioa eta Txinako iraultzaren 10. urteurrena; eta, noski, baita alderdiaren barruko tira-bira guztiak ere. 1979ra arte ez zen Euskal Herrira itzuli, eta 1996an hil zen.
Euskaltzaleak 36ko gerra aurreko urteetan, anarkistek, komunistek eta ELAko sindikalistek ekintza bateratuak antolatu zituzten Gipuzkoan. Sebastianen esanetan, komunistak euskaltzaleak izateak eta eztabaida asko sagardotegi giroan ospatzeak bideratu zuen hura.
Fitxa Jaiotze data. 1903-XI-17. Heriotza data. 1996-I-18. Herria. Trintxerpe. Egoera. Argentinan Dora
Trumperrekin ezkondutakoa, alaba bat izan zuten. Bizilekua. Pragan eta Parisen bizi izan zen, besteak beste.
o031_on
21/7/04
12:20
Página 1
historiajakiteko
Argazkia Oiartzun
Efemeridea Lezo 1867. UZTAILAK 27 Pattarra. Antonio Berasategi Le-
ERRETRATOA, BASERRIETATIK ESKEAN IBILI AURRETIK. 1962ko abenduaren 23koa da goiko argazkia. Arbide-Zulotiar Erreka baserriko gazteak ageri dira bertan, Jesusen jaiotza antzezten. Ohiturari jarraiki, gazteek argazkia egin zuten lehenik, eta Iturriotz auzoko baserrietatik eskean ibili ziren ondoren. Janzkera deigarria bezain dotorea zuten gazteek, eta koadrila mistoa osatzen zuten, baserri giroan nahiko arraroa zena. Argazkia: Iñaki Arbelaitz
zoko bizilaguna eta Andres Arretxe, garai hartako Lezoko pattar hornitzailea, izan ziren protagonistak. Arrazoia: bost botila pattar. Antza denez, Antoniok anaiaren bisita espero zuen eta, berarekin batera, Zaragozako lagun batzuena. Ondorioz, likore batzuk erosteko baimena eskatu zuen eta, bere esanetan, baita lortu ere. Andresen emazteak, ordea, kendu egin zizkion bost botilak —gaur egun haxisarekin egiten den moduan— “kontsumo propiorako” ez zela argudiatuta. Antoniok, aldiz, botilak itzultzeko eskaera egin zuen Diputazioan. Bere etxera jende asko etortzen zela argudiatu zuen. Hala, pattar botilak “injustamente” kendu izan ez balizkiote, ordurako edanda egongo liratekeela zioen bere eskaeran; eta zerbait soberan izanez gero, “a lo más tardar en las fiestas de Santa Cruz” amaituko litzatekeela.
krONika zaharra Errenteria-Orereta
polemikaz beteriko DAMA Iragan gizaldiko 30. hamarkadan emakume baten estatua ezarri zen Errenterian, baina ez zuen erantzun ona jaso herritarren artean Testua: Rafa Bandres Argazkia: ‘Errenteriako historia’ liburua
93 0. urtean Errenteriako seme ospetsuen aldeko estatua bat ezarri zen Zumardian, garai hartako Ricardo Urgoiti alkatearen proposamenari jarraiki. Emakumezko bat irudikatzen zuen estatuak, eta alboetan plaka grabatu batzuk zituen, herriaren
1
izen ona zabaltzen lagundu zuten gizasemeen izenekin. Zerrendan Amasa abizena makina bat aldiz ageri zenez, herritarrek Damasa ezizena jarri zioten estatuari. Egilea, berriz, Jose Diaz Bueno izan zen, I. Mundu Gerran Paristik Donostiara iritsitako eskultore
Damasa eskulturak kritika asko jaso zituen errenteriarren artean.
madrildarra. Damasa ez ezik, lan asko egin zituen Diaz Buenok; besteak beste, oraindik ere Donostian Maria Cristina erreginaren omenez aurki daitezkeen bi estatuak. Damasaren estatuak, ordea, polemika handia eragin zuen Errenteriako biztanleen artean. Hala, damaren bularrak estaliak izan ziren denbora luzez, eta 1931an II. Errepublika izendatzean baino ez zioten kendu bularrak estaltzeko erabilitako marrega. Hori gutxi balitz, 1933ko urrian egondako uholdeen ondorioz Damasak Oiartzun ibaian amaitu zuen. Han jarraitu zuen urte luzez, 70. hamarkadan zehar zabortegi batera eraman zuten arte. 31
p032_on
21/7/04
18:28
Página 1
jakitekodenbora-pasa
Hitz gezidunak Begoña Amonarriz _ Oiartzun
Euskal karneta
Daukate
Ameriketan ados
Ameriketan Baneuka ados
Derrigorrezkoa
Biloa
Izen errusiarra
Euskarri
Euskarri Juxtu
Poztu
Ameriketan Zinka ados
Garau
Barazkia Euskarri Pilatu Errep. gorotza
Gorputz atal Euskaraz ikasteko
Potasioa Portu
Ezagutzen du
Izan
Ziria
Nafarroako Gizon izena herria
Zer
Uranioa
Langa
Ald. atx!
Nafarroa Fruituen ura Lurzati, sail
Kima
Arabako herria Mila
Anperioa
Berriro kasik
Ald. erdietsi
Ozpel
Ald. aurriz. aire
Mama goxoa
_Lezo
Ald. uholde
Eztigile
Ald. josteko Irabaz Kontsonantea
Merkatua
Erregela
Bokal. errep.
Azkar ibili! Ald. titanioa Ald. Arabako
herria
Ald. garraisi
Loaldia
Potasioa
Konts. Plurala
Amperioa Ald. miazkatuak
Ald. putre
_Eskualdeko bi auzo
Pasarte kodetua Begoña Amonarriz Nola asmatu. Arabiar esaera bat azalduko zaizu ondoko lauki guztiak egoki bete ondoren. Joko honetan, zenbakiek hartu dute letra edo hizkien ordea. Letra bat —zeinek berea—, hartzen du gehienez zenbaki bakoitzak, eta batzuetan ez dira letra guztiak azaltzen. Zenbaki batzuei dagozkien letrak eman ditugu lagungarri gisa.
I1
2
R11
12
32
E3 Z4 13
14
5
6
7
8
9
10
15
16
17
18
19
20
3
4
4
1
6
9
1
4
1
5
13
9
11
1
10
7
1
11
1
10
1
3
3
7
5
8
3
11
5
9
4
9
5
4
3
6
1
7
1
2
8
5
7
12
6
5
5 3
14
3
11
5
3
14
5
1
6
9
15
3
15
3
11
11
5
16
9
5
3
15
3
2
5
7
4
1
12
11
3
3
4
14
14
5
4
5
12
15
3
14
3
8
6
4
3
p033_on
21/7/04
18:40
Página 1
denbora-pasajakiteko
Soluzioak
Zer da hau? I
A S
K A
A U A
A R
U
A Z
R
I N T
G A
A L E D D A K Z E A I O T Z
B A E L
O K X U A L
A G I U
U T A K E L H I A
O
L O A
K O R R
R I
I
Z K E T A
M E T A T U K I I Z A A T A K A A R E A U R A I
T U
Z N K O A
N D U Z
O
E
D
B
HITZ GEZIDUNAK PASARTE KODETUA Ez inoiz ahorik iriki, esatera zoazena isiltasuna bera baino ederragoa dela ziur ez bazaude.
Arabiar esaera. ON-EN MAIATZEKO ARGAZKI LEHIAKETA zein da hau?
irabazlea
ERANTZUTEKO EPEA Irailak 17 (ostirala) NORA BIDALI Santa Klara 22, Errenteria-Orereta ZEIN DEN ADIERAZI
HARPIDEDUNAREN IZENA / TELEFONOA
Joseba Apaolaza
IRABAZLEARI SARIA Afaria bi laguni Pitxi-Txulon (Antxo) Angel Erasun ONen harpideduna izan da argazki lehiaketako bigarren irabazlea. Elorsoroko termetarako bi bono irabazi ditu sari gisa. Argazkian, Angel —eskubian— eta Elorsoko arduraduna.
PARTE HARTZEKO BALDINTZA ONen harpidedun izan behar da
33
o034_on
21/7/04
12:22
PĂĄgina 1
jakitekoibilaldia
Ibilaldia Listorreta-Urdaburu Datuak Ibilaldia.
ListorretatikUrdaburura. Zailtasuna.
Ibilbide samurra. Luzera.
8 kilometro. Denbora. Lau ordu. Desnibela. Gora. 435
metro. Behera. 435
metro.
Jakin Listorreta.
urdaburuko talaiara
Aisialdirako moldaturiko gunea, mahaiak eta parrilak aurki daitezke bertan. Jendez gainezka egon ohi da eguraldi oneko jai egunetan.
ITZULIA Listorretan hasten da ibilbidea, Susperregi eta Malmazartik Urdaburura iristeko
Urdao.
Testuak eta argazkiak: Felipe Uriarte
istorretatik gora eginez, Susperregi jatetxeraino iristen da. Susperregin, berriz, marka zurihoriek debekatzen duten bideziorra hartu behar da, eta pista zabala eskuinean utzi. Aldurara eramaten du bideak. Aldura ezkerrean utzi behar da jarraian, eta eskuinera hartu, bide zabaletik Malmazarko lepora iristeko. Ondoren, bide zabala eskuinean utzi eta basoan sartu behar da. Pagotzarte
L
34
bordara iristean, basoan ia galdurik dagoen bidea bilatu, borda azpitik igaroz. Berehala argituko da bidea, baina batzutan —lainoarekin batez ere— ez da argia. Mendiari itzuli osoa ematen dio bide honek. Untzegiko Lepoan, Lizarregirantz hartu behar da, altzifre lerdenen artean. Azkenik, Lizarregin Malmazarrera doan bidea utzi eta eskuinera hartu behar da, Urdaburura iristeko.
Goi-goian, ibilbidearen irudietako bat. Beste argazkian, berriz, Urdaburu ekialdeko pagadiak.
Pagadiak Listorreta atzean utzita, Urdaburu ekialdeko pagadiek itzal ederra eta baketsua eskaintzen dute. Hemengo erreken urak AĂąarbe urtegira doaz. Halaber, ikatz-toki ederrak ikus daitezke bertan.oki ederrak ikus daitezke bertan
Inguruko baserritarrek Urdao deitzen diote mendi honi; arrantzaleek, berriz, Urdaburu. Kantauriko talaia dela esan daiteke, gure arrantzaleek Urdaburuko burua aspalditik erreferentzia gisa erabili dutelako.
o035_on
16/7/04
18:53
Página 1
sormenajakiteko
Kritika Artea
ON-line
Artea zirrikitu guztietatik Arrate Rodriguez Oreretarra, 19 urte ditu. Arte Ederrak ikasten ari da Euskal Herriko Unibertsitateak Leioan duen kanpusean. Teknika nahasketa du gustuko, eta espezializazio hori ikasiko du datorren ikasturtean.
ero eta indartsuagoa da artea leku guztietara zabaltzeko nahia eta interesa. Aurten, Oarsoaldea ere, ia konturatu gabe, Manifesta 5 izeneko Arte Garaikidearen Bienal Europearrean murgildurik ageri zaigu. Diskretuki, Pasaiako zokorik gordeenak sormenez bete ditu Manifesta 5 ekimenak, dotore, bideo instalazio, argazki, eta obra plastiko ugari eskainiaz; agian ugariegi, batzuetan. Artea gozatzea gauza ederra da, baina dosi egokietan kontsumitzen ez bada, gehiegizkoa gerta daiteke, eta, ase beharrean, puztu egin gaitzake, aurretik horrenbeste liluratu gaituen zera hori, batzuetan zerbaiten esentzia, besteetan osotasuna, azpiko plano batera baztertzen dugu. Betekada horrek beste obrak isilarazten ditu, itzali. Donostiako Kubo txikiko sobrietateak eta urritasu-
G
nak Trintxerpeko Ziriza Etxeko nahasketa harmoniatsuarekin talka egiten du, dudarik gabe. Bigarren hau, aldiz, pisutsua gerta dakiguke, gehiegizkoa, kantitatez. Hala ere, Ziriza Etxeko arte eskaintza oso zabala da, eta Europa osotik datozkigun mota guztietako erritmo, kolore edo sentsazioak konbinatuta ikustea oso aberasgarria gertatzen da; malenkonia elektriko nahiz zuri-beltza, etnikotasun zorrotza, mekanikotasun piktorikoa, funtzionalitate abaildua. Bestalde, mendeetako pisua du “Zer da artea?” eztabaidak. Hala, ezin dugu baztertu norbaitek noizbait inposatutako aurriritziak oraindik ere zintzilik daramatzagula; eta agian inkontzienteki Kieveko biztanleak sortutako bat-bateko obra freskoa, arte ukaezina irudituko zaigula Trintxerpeko beste edonork sortu duenaren alboan.
IKUSLE UHOLDE HANDIA. Ekainean eta uztailean zehar 5.000tik gora lagunen bisita izan zuen Trintxerpeko Ziriza Etxean dagoen Manifestaren erakusketak. Abuztuan euskaraz bisita gidatuak egiteko aukera izango da, larunbatetan, 18:00etatik aurrera. Argazkia: Olatz Mitxelena
jaki goxoak
SAREAN Lezoko Kaialde jatetxeak ateak ireki dizkio munduari; web ona sareratu du Testua: Eneko Salaberria
ortuaren aurrean kokatuta dagoen jatetxe lezoarra da Kaialde; beren web orrialdea zabaldu dute Interneten www.kaialde.com helbidean. Bere historia irakurtzeaz gain, jatetxeak eskaintzen dituen platerak ezagutu daitezke bertan. Hiru ataletan daude banatuta —ospakizunak, karta eta menuak—, eta guztiek daramate prezioa alboan. Jatetxeak bere webgunearekin asmatu du, honelako informazioa orrialdeak duen kalitatezko diseinuarekin uztartzen baita. Izan ere, webgunea orokorrean Flash teknikarekin egina dago, eta honek beste webguneek ez duten bizitasuna ematen dio. Orrialdera sartzerakoan dagoen animazioa eta jatetxearen kokapena azaltzeko mapa interaktiboak dira horren adibide garbiak. Dena den, webgunetik bertatik jatetxean mahai bat erreserbatzeko ematen den aukera da orrialdearen gauzarik deigarriena. Horretarako, nahikoa da datu pertsonalak, jende kopurua, eguna eta ordua sartzea.
P
35
o036_on
21/7/04
13:52
Pรกgina 1
jakitekozerbitzuak
Telefono zenbakiak ERRENTERIA-ORERETA TOKI PUBLIKOAK Udaletxea 449600 Udaltzaingoa 344343 Kiroldegia (Galtzaraborda) 449690 Igerilekuak (Fanderia) 344423 INEM bulegoa 340895 / 340914 Babes Zibila 449696 Turismo bukegoa 449638 OSASUNA Anbulategiak Zentroa Beraun Larzabal
007940 / 007941 006570 007800
SINDIKATUAK ELA LAB CCOO CGT
510562 515653 518993 521210
KULTURA-EUSKARA Udal euskaltegia Xenpelar AEK euskaltegia Lau haizetara euskara elkartea Ereintza kultur elkartea Iraultza dantza taldea Eresbil
449680 340233 340143 526553 524420 344419
IKASTETXEAK Orereta ikastola Langaitz ikastola Telleri ikastetxea Cristobal Gamon Koldo Mitxelena Don Bosco Beraun berri
IKASTETXEAK Karmengo Ama (Trintxerpe) 390371 La Anunciata (Antxo) 513050 Pasaia-Lezo lizeoa 526850 LEZO TOKI PUBLIKOAK Udaletxea Udaltzaingoa Aiton Borda Altzate igerilekua Bekoerrota kiroldegia Haurtzaindegia OSASUNA Anbulatorioa
IKASTETXEAK Haurtzaro ikastola Elizalde Herri Eskola
LARRIALDIAK 520397 / 525458 341645 511233 525036 / 512298 513741 / 513706 510450 / 510454 512500
524650 524003 527055 528244 510311 527342
112 Tomas Garbizu musika eskola 529999 IKASTETXEAK Pasaia-Lezo lizeoa Lezo herri eskola Lezo Institutua
526850 514804 511208
OIARTZUN TOKI PUBLIKOAK Udaletxea Udaltzaingoa Elorsoro Udal Kiroldegia Udal Igerileku Irekia Zaharren egoitza Turismo bukegoa
490142 493311 492552 493745 490538 494521
492212 490193
PASAIA TOKI PUBLIKOAK Udaletxea 344034 Alkateordetzak: Antxo 510749 San Pedro 394289 Trintxerpe 004304 Udaltzaingoa 004300 Andonaegi kirol gunea (Ilunbe) 399753 Donibaneko kiroldegia 340423 397596 Zaharren egoitza (San Pedro) Pasaiako Portua 351844 / 350022 Turismo bukegoa 341556
OSASUNA Osasun zentroa 491101 / 492604
OSASUNA Anbulategiak Antxo Donibane Trintxerpe-San Pedro Babes Zibila
520195 515188 006550 400142
KULTURA-EUSKARA Herri musikaren txokoa 493578 Luberri ikasgune Geologia 260593 AEK 493957
KULTURA-EUSKARA Udal euskaltegia Pasaia Musikal Albaola elkartea
004340 396055 344478
524516
KULTURA-EUSKARA Orratx! Kultur elkartea 344626 Oroitzene AEK euskaltegia 519144
Garraioa RENFE 64 96 37
EUSKO TREN 902 54 32 10
HERRIBUS 49 18 01
AREIZAGA (Beraun eta S. Pedrokoa) 45 27 08
INTERBUS (Hondarribikoa) 64 13 03
Ateak zabalik UDALETXEAK Errenteria-Orereta Asteguna: 08:00-14:00 Larunbata (errekaudazioa): 09:00-13:00 Lezo Asteguna: 08:00-13:30 Oiartzun Asteguna: 08:00-14:30 Pasaia Asteguna: 08:00-14:00 ANBULATEGIAK Errenteria-Orereta Iztieta. Asteguna: 08:00-19:30 Larunbata: larrialdiak Beraun. Asteguna: 08:00-17:00 Larunbata: 09:00-14:00 36
Larzabal. Asteguna: Lezo Asteguna: Oiartzun Asteguna: Pasaia Antxo. Asteguna: Donibane. Asteguna: San Pedro. Asteguna: Larunbata:
Egun osoz irekita egoten da 08:00-17:00 08:00-15:00
Oiartzun Egun osoz irekita egoten da Pasaia Egun osoz irekita egoten da
08:00-15:00
08:00-15:00 08:00-15:00 08:00-17:00 09:00-14:00
UDALTZAINGOAK Errenteria-Orereta Egun osoz irekita egoten da Lezo
IGERILEKUAK Errenteria-Orereta Galtzaraborda. Abuztuak 15 arte itxita Asteguna: 08:00-22:00 Larunbata: 09-00-13:30, 17:30-21:30 Igandea: 09:00-13:30 Fanderia. Abuztu osoan: 09:00-22:00 Lezo Asteguna: 07:30-22:00 Asteburuetan: 10:00-20:00 Oiartzun
Abuztuak 15 arte itxita Asteguna: 07:00-22:00 Larunbata: 09:00-21:00 Igandea-jai eguna: 09:00-14:00 UDAL LIBURUTEGIAK Errenteria-Orereta Asteguna: 08:30-14:30 Lezo Asteguna: 09:00-13:00 Larunbata: itxita Oiartzun Asteguna: 08:00-14:00 Larunbata: 10:00-13:00 Pasaia Antxo: abuztuak 8 arte itxita. Ondoren: 09:00-14:00 Trintxerpe: abuztuak 15 arte itxita. Ondoren: 08:30-14:15
o037_on
19/7/04
13:24
Pรกgina 1
o038_on
21/7/04
14:58
Pรกgina 1
o039_on
19/7/04
12:49
Página 1
hona etorriakjakiteko
CHEIKH DIENG Senegaldik etorritakoa
“
Euskara jakitea funtsezkoa da integraziorako”
heich Dieng senegaldarra da eta duela 16 urte iritsi zen Oreretara. Ekonomia ikasketak bukatuak ditu eta sei hizkuntza menperatzen ditu, swahila eta euskara tartean. Egun, marokoar produktuen kalesalmenta du bizibide.
C
Zerk ekarri zintuen Oreretara?
Etorkizun hobeago baten bila etorri nintzen hona. Nire helburua AEBetara iristea zen, bertan lana topatzea eta ikasten jarraitzea errazagoa gertatuko zela uste nuelako. Baina Oreretan nituen ezagunek laguntza handia eskaini zidaten eta bertan geratzea erabaki nuen.
Testuak: Bea Majuelo Argazkia: Iban Iza
Zerk erakartzen zaitu gehien oreretarren gandik?
Fitxa
Beren kultuIzen-abizenak. raz sentitzen Cheikh Dieng. duten harroAdina. tasuna. Zen44 urte. tzu horretan, Herria. Afrik a et a Dakar (Senegal). Eusk al HeLanbidea. rriaren artean Saltzailea. parekotasun handia dagoela ikusten dut. Herri hau nire bigarren etxea bezala maitatzen ikasi dut.
ORERETA
Non ikasi duzu euskaraz?
Kalea izan da nire euskaltegi bakarra. Integraziorako funtsezkoa dela iruditzen zait.
SENEGAL
Zer da oreretarrek Senegaleko kulturatik ikasi beharko genukeena? NOLA ESATEN DA WOLOFERAZ?... Kaixo. Na nga def. Zein da zure izena? Na Zer moduz. Diama nga tudu? Ni... naiz. Ma ngi tuolu... ngam? Agur. Diam ak Diam Ondo izan. Ñu endu ak
Irekiagoak eta toleranteagoak izaten. Tamalez, aurreiritzi asko duten pertsonak topatzen dira oraindik ere.
edo Ba benen.
Bai, urtean behin itzultzen naiz bizpahiru hilabeterako. Emaztea eta semea utzi nituen bertan, eta gogorra egiten da haiek ikusi gabe bizitzea. Herriminak ere tira egiten nau.
diam
NOLAKOA DA DAKAR? “Dakar izena Dajar hitzetik dator, eta zuhaitza esan nahi du. Antzinean, lurraldeko hiritarrak zuhaitzaren inguruan biltzen ziren biltzarrak egiteko. Frantziak Senegal kolonizatzean Dakar izenaz bataiatu zuen lurraldea. Hiria, zuhaitz horren inguruan eraiki zuten”.
Joaten al zara Senegalera?
39
o040-41_on
19/7/04
17:10
Página 1
euskara
ezoko Udalak Lezo Berriro Euskaldun plan estrategikoa jarri zuen martx an 2001eko martxoan, herrian euskara normalizatzeko asmoz. “Izan ere, jende askok Lezo herri euskalduna dela pentsatzen du. Eta horrela da, baina hutsune asko ditu oraindik, eta hainbat sektoretan euskara normalizatzeko beharra dago”, adierazi dio ONi Asier Salaberriak, Lezo Berriro Euskaldun planeko koordinatzaileak. Planaren diseinuan herritarren parte-hartzea bilatu nahi izan zen hasieratik. Hala, herritarren artean hainbat azpitalde antolatu ziren, beren iritziekin euskarak Lezok bizi zuen egoeraren inguruko diagnostikoa egin eta ondoren plan batetan txertatzeko. Urtebete iraun zuen prozesu hark, eta Lezo Berriro Euskaldun plana bera 2002ko martxoan jarri zen abian. Gaur egun, berriz, Udaleko euskara teknikariak eta Salaberriak berak dute planaren ardura. “Baina Udalaren eta herriko Euskalgintzaren Bilgunearen laguntza eta babesa dugu, beraiek ere Lezo Berriro Euskalduneko eragileak direlako”. Elkarrekin bilerak egin eta ildoak finkatzen dituzte, “urte bakoitzerako egitasmoak zehazteko”.
L
normalizazioa
HELBURU Bi urte eta erdiko ibilbidea egin du jada Lezo Berriro Euskaldun planak; hainbat fruitu lortu ditu orain arte Testuak: Iban Iza Irudia: ON 40
EMAITZAK. Finkaturiko helburuak aurrera atera ahal izateko, berriz, esparruka antolatzen dituzte lan ildoak: lan mundua, aisialdia, kirola, merkataritza... Eta emaitzak lortu dituzte jada: “Iaz, esaterako, herriko jatetxe guztien karta, gutxienez, elebitan izatea lortu genuen. Dendarien artean ere 27 hitzarmen sinatu genituen, bakoitzak euskararen alde harturiko konpromisoetan oinarrituta, eta Allerru futbol taldearekin ere hitzarmen garrantzitsua sinatu genuen”. Aurrera begira, epe motzean
o040-41_on
21/7/04
15:50
Página 2
albisteakeuskara
uda ondoren, BERRIRO Uztailaren 3an batzar irekia egin zuen Lau Haizetara elkarteak; irailetik aurrera gogoeta prozesuarekin jarraituko dute Testua: Iban Iza Argazkia: ON
aiatzean abian jarritako gogoeta eztabaidari jarraiki, uztailaren 3an batzar irekia egin zuen Errenteria-Oreretako Lau Haizetara Euskara Elkarteak. 20
M
bat lagun elkartu ziren bileran. Eztabaida prozesuan zehar bildutako ideien azalpena eta eztabaida egin ondoren, hiru lan-lerro abian jartzea onetsi zuten: harre-
‘Allerrun euskaraz’, soinean Lezo Berriro Euskaldun planaren ekimenez, euskararen erabilerari garrantzia emateko hitzarmena sinatu zuen Allerru futbol taldeak iazko abenduaren 2an. Hitzarmen horren arabera, aldageletan euskarazko afitxak jartzeko erantzukizuna hartu zuen Lezoko futbol taldeak, bai eta entrenatzaile berriak hartzean euskaraz ote dakiten kontuan hartzeko konpromisoa ere. Alta, taldearen elastikoei buruz harturiko konpromisoa da adierazgarriena. Izan ere, ordutik, taldearen elastiko ofizialetan Allerrun euskaraz leloa ikus eta irakur daiteke; eta taldearen gainerako elastikoetan, berriz, Lezo berriro euskaldun goiburua. “Garrantzitsua da Allerruk sinaturiko hitzarmena, zoritxarrez, futbolaren munduan gaztelania delako nagusi”, adierazi dio ONi Lezo Berriro Euskaldun planeko koordinatzaile Asier Salaberriak.
man pertsonaletarako elkarteak eskaini beharreko zerbitzua, hizkuntza eskubideen defentsa egitea eta elkarte barrura begira egin beharreko lana.
Udako etenaldiaren ostean, irailetik aurrera gogoeta prozesuarekin jarraituko dute Lau Haizetara elkarteko kideek, lan ildo horiek abian jartzeko asmoz .
Euskara ikasteko oporrak Aurten ere uda barnetegi eskaintza zabala antolatu du AEK-k. Foruan, Adunan, Zerainen eta Arantzan, esaterako, 15 eguneko egonaldiak egin daitezke abuztuaren 2tik 15era, 16tik 29ra eta abuztuaren 30etik irailaren 12ra; Urepelen, berriz, abuztuaren 9tik 20ra. Klase orduak izateaz gain, hainbat ekimenekin gozatzeko aukera izango dute ikasleek. Familia barnetegiak ere antolatu ditu AEK-k, guraso eta seme-alabentzako. Abuztuko lehenengo hamabostaldian izango dira, Foruan eta Zerainen. Irailaren 1etik 9ra, berriz, oinezko barnetegi ibiltaria izango da Sakanan. Informazio gehiago eskuratzeko telefonoa: 902 36 22 94.
AEK-k antolaturiko barnetegietan giro ona da nagusi. AEK Allerru futbol taldearen elastikoak, euskararen alde. IÑAKI BERRIO
hitzarmen gehiago lortzea dute helburu. “Gustura gaude orain arteko ibilbidearekin. Baina, batik bat, hemendik aurrera ikusiko dira emaitzak hainbat arlotan, orain arte nagusiki azpiko lana egin dugulako”, adierazi dio ONi planaren koordinatzaileak. Lezo Berriro Euskaldun planak, baina, epe luzeko ikuspegia du, “zortzi-hamar urtera begira egina
dagoelako”. Hala, aurrera begira planak hainbat erronka gainditu behar ditu oraindik. “Jendeak euskararekin lotzen du alboka, gure logoa, baina ez dakit plana zertan den gehiegi ezagutzen ote duen”, dio Salaberriak. Hezkuntzaren esparruak ere epe ertainera “helduleku garrantzitsua” izan behar duela nabarmendu du Salaberriak.
Xanistebanetan, euskaraz Oiartzungo Ttur-ttur Euskaltzaleon Bilguneak Xanistebanetan ostalaritzako fakturak euskalduntzeko kanpaina jarri du martxan. Hala, Ttur-tturrek gutun eredu bat prestatu eta bidali die Oiartzungo tabernari eta txosnei, ostalariek hornitzaileei fakturak euskaraz igortzeko eska diezaieten. “Jaiak egokiak dira horretarako, dokumentu eta faktura mugimendu handia egon ohi delako egun horietan. Eta garai berean jende dexentek eskaera bera egitea oso garrantzitsua da”, adierazi diote ONi Ttur-tturreko kideek. Halaber, jaiak euskaraz bizitzeko deia egin du elkarteak.
41
o042_on
19/7/04
16:30
Página 1
euskarahizkuntza eskubideak
Euskararen gorabeherak
Eskubidea
“
Eskubidea dugu euskararen erabilera ekintza positiboen bitartez sustatu dadin”
Euskal Herrian Euskarazen ‘Bideak’ eskuliburutik hartua; HITZAn dago edonoren eskura
Proposamena
Administraziorako neurriak GORA. Dendako idazkuna Errenteriako Kaputxinoak auzoan dagoen denda honek euskara hutseko idazkuna nabarmendu eta lehenetsi du. Txalogarria, horrelakorik ez baita ohikoa izaten.
BEHERA. Jaietako aldizkaria Aurtengo Pasai Antxoko sanferminetako aldizkarian, euskara bigarren mailan gelditu da nabarmenki: ia artikulu guztiak gaztelaniaz, eta bakar batzuk euskaraz.
Behatokia (euskararen eskubideen urraketak salatu ahal izateko telefono zenbaki berezia)
902 19 43 32 42
EAEko Administrazioa euskalduntzeko asmoz, hona hemen Kontseiluak Eusko Jaurlaritzari egin dion proposamenaren neurri garrantzitsuenak: Helburua. Euskarak administrazioko lan hizkuntza izan behar du. Erabilera planak. Erabilera planak abian jartzea, eragin handieneko ataletan behar diren baliabide guztiak jarriz. Hizkuntz eskakizunak. Hizkuntz eskakizuna lanpostu guztiei ezartzea, baita goi kargu publikoei ere. Salbuespenak. Adinagatik dagoen salbuespena indargabetzea. Lanpostuak. Lan Eskaintza Publikoetan lanpostu guztiak elebidun izatea eta kontratazio berri guztietan langileak elebidun edo, gutxienez, lanpostuari dagokion hizkuntza eskakizuna bete behar izatea. Bultzada. Euskara ikasteko langileek egiten dituzten ahaleginei bultzada berezia ematea: erraztasunak, laguntzak... Ebaluazioak. Planaren ebaluazioa zorrotz egin behar da; epeak bete eta emaitzen berri eman. Ikuskaritza. Zerbitzu publikoen hizkuntza eskaintza ikuskatzeko ikuskaritza sortzea.
p043_on
19/6/04
13:02
Pรกgina 1
PASAIAKO UDALA
o044_on
21/7/04
15:10
Pรกgina 1