SRTKL2 Tr 1-345 by Bạn Trỗi

Sinh ra trong khoùi löûa

NHAØ XUAÁT BAÛN TREÛ CAÛM ÔN SÖÏ ÑOÙNG GOÙP VAØ PHEÂ BÌNH CUÛA BAÏN ÑOÏC!

BAN BIEÂN TAÄP:

- Thaày giaùo Nguyeãn Chí Phan, Ngheä só öu tuù, hoäi vieân Hoäi Nhaø vaên - Chæ ñaïo noäi dung. - Thaày giaùo, Nhaø baùo Phaïm Ñình Troïng. - Thaày giaùo Nguyeãn Phong. - Traàn Kieán Quoác (Hoïc sinh khoùa 5) - Thö kí. - Traàn Chí Thoï (Hoïc sinh khoùa 3). - Nguyeãn Nam Ñieän (Hoïc sinh khoùa 6).

BAN LIEÂN LAÏC TRÖÔØNG THIEÁU SINH QUAÂN NGUYEÃN VAÊN TROÃI (Toång cuïc Chính trò - Quaân ñoäi Nhaân daân Vieät Nam) 1965 -1970

Sinh ra trong khoùi löûa Kyû nieäm 40 naêm truyeàn thoáng 15-10-1965 _ 15-10-2005

NHAØ XUAÁT BAÛN TREÛ 2005

Thaønh kính töôûng nhôù caùc anh huøng, lieät só, caùc Thaày Coâ, caùc ñoàng chí vaø caùc baïn ñaõ khuaát!

Lôøi noùi ñaàu Nhaân kyû nieäm 40 naêm Ngaøy truyeàn thoáng cuûa tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, thuoäc Toång cuïc Chính trò (15-101965 – 15-10-2005), taäp II “Sinh ra trong khoùi löûa” ra maét baïn ñoïc. So vôùi taäp I, ñaây laø saûn phaåm tinh thaàn mang tính toaøn tröôøng, töø khaâu chæ ñaïo, phaùt ñoäng, ñoân ñoác vieát,...v.v. ñeán khaâu bieân taäp roài in aán, phaùt haønh. Laàn naøy Ban bieân taäp coù kinh nghieäm vaø thôøi gian chuaån bò kyõ hôn, ñaõ huy ñoäng ñöôïc nhieàu thaày, coâ vaø caùc cöïu hoïc sinh cuûa tröôøng ôû khaép nôi trong caû nöôùc vaø ôû nöôùc ngoaøi, tham gia vieát baøi, söu taàm, cung caáp nhöõng tö lieäu quyù. Chuùng toâi xin neâu moät vaøi söï vieäc voâ cuøng caûm ñoäng. Phan Nam, hoïc sinh khoùa 5 cuûa tröôøng, ra Haø Noäi tieãn Vaên Tieán Huaán veà nôi yeân nghæ cuoái cuøng, ñaõ löu giöõ ñöôïc maáy baøi thô cuûa baïn, nhö nhöõng lôøi traên troái tröôùc khi ñoät ngoät ra ñi. Vaên Tieán Huaán vieát: Toâi cheát nhöng hình boùng toâi khoâng cheát Seõ coù ngöôøi thöông nhôù ñeán toâi Khoâng phaûi sieâu nhaân nhöng toâi bieát Teân toâi ñeå kyû nieäm cho bao ngöôøi… Taï Vieät Chieán, hoïc sinh khoùa 3, ñaõ söu taàm ñöôïc böùc thö ñaàu tieân cuõng laø böùc thö cuoái cuøng cuûa lieät só Leâ Minh Taân, 5

göûi veà gia ñình. Laø hoïc sinh khoùa 3, sau khi toát nghieäp lôùp 10, Taân vaøo Khoa Cheá taïo Maùy (Ñaïi hoïc Baùch khoa) roài nhaäp nguõ ñi chieán tröôøng. Anh vöôït leân moïi khoù khaên, thöû thaùch, kieân trì, beàn bæ phaán ñaáu vaø ñöôïc keát naïp vaøo Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam. Ñaït ñöôïc “caùi ñích ñoù”, theo Leâ Minh Taân, môùi xöùng ñaùng göûi thö veà cho ba maù. Anh vieát: “... Ñeán nay, ñaõ troøn moät naêm, moät naêm ñaày thöû thaùch vôùi söï ñi leân cuûa con. Nay con ñaõ vinh döï ñöôïc cuøng ba maù gaùnh vaùc nhieäm vuï quang vinh cuûa Ñaûng giao phoù. Con bieát ñaây môùi chæ laø caùi moác ñaàu tieân; coøn phaûi vöôn leân nhieàu hôn nöõa môùi ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa nhieäm vuï caùch maïng…”. Leâ Minh Taân ñaõ anh duõng hy sinh ngaøy 1 thaùng 4 naêm 1974, taïi Maët traän Quaûng Nam. Treân ñaây chæ laø vaøi taøi lieäu quyù trong nhieàu taøi lieäu phong phuù, ña daïng, ñaày aép söï kieän, chan chöùa nieàm yeâu thöông, saâu saéc veà noäi dung giaùo duïc vaø raát ñoãi töï haøo, tieàm aån trong nhöõng baøi vaên, baøi thô, trong töøng trang vieát cuûa caùc thaày, caùc coâ, cuûa hoïc sinh caùc khoùa göûi veà cho Ban bieân taäp. Chuùng toâi thieát nghó, gaàn 2000 ngaøy soáng beân nhau “trong khoùi löûa” cuûa cuoäc chieán tranh aùi quoác vó ñaïi, trong nhöõng giôø phuùt cam go, thöû thaùch aùc lieät nhaát cuûa lòch söû daân toäc; trong caùi noâi cuûa meï hieàn, chôû che moïi hieåm nguy, bom ñaïn, tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi, nghóa thaày troø naûy nôû, gaén keát vaø saâu ñaäm hôn bao giôø heát. Vì theá ñaõ hôn 30 naêm qua, duø ñi ñaâu, ôû ñaâu, duø sinh cô laäp nghieäp ôû phöông trôøi naøo thì ai naáy vaãn khoâng theå naøo queân nhöõng ngaøy thaùng gian khoå, lao lung ñeå caém moät caùi moác son trong cuoäc ñôøi moät con ngöôøi. Naêm naêm coù baáy nhieâu ngaøy Maø sao tình nghóa cao daày laém thay Ñoïc töøng trang vieát hoâm nay Xoân xao soáng daäy nhöõng ngaøy naêm xöa… 6

Chuùng toâi traân troïng, caân nhaéc moãi chöõ, moãi caâu trong quaù trình bieân taäp. Taùc phaåm göûi veà duø daøi, duø ngaén, thô hay vaên xuoâi, vieát theo nhieàu theå loaïi phong phuù nhö hoài kyù, nhaät kyù, truyeän kyù, taûn vaên… taát caû ñeàu xuaát phaùt töø nhöõng traùi tim noùng boûng yeâu thöông, töø nhöõng suy nghó chín muoài, saâu saéc neân chaân thöïc, gaây aán töôïng maïnh, laøm xuùc ñoäng loøng ngöôøi; nhaát laø caùc baøi vieát veà anh huøng, lieät só. Hôn nöõa, chuû ñeà tö töôûng cuõng raát taäp trung ôû nhöõng trang vieát naøy. Ñoù laø nhieàu kyû nieäm khoâng deã gì queân ñöôïc döôùi maùi tröôøng xöa; tình nghóa thaày troø saâu naëng vaø hoïc sinh mang truyeàn thoáng cuûa nhaø tröôøng ñi khaép moïi mieàn cuûa Toå quoác. Chuùng toâi cuõng vui möøng khi ñoïc moät soá taùc phaåm ñaõ ñaït tôùi trình ñoä cuûa caây buùt chuyeân nghieäp. Xuùc ñoäng tröôùc söï hy sinh cuûa Anh huøng, lieät só Huyønh Kim Trung beân bôø soâng Gianh (Quaûng Bình) vaø caùc lieät só Buøi Höõu Thích, Nguyeãn Laâm, Vuõ Kieân Cöôøng, Trònh Thuùc Doanh, Ñaëng Baù Linh, Y Hoøa hy sinh beân bôø soâng Thaïch Haõn maø Nguyeãn Xuaân Laêng (hoïc sinh khoùa 3) ñaõ coù baøi thô “Phuø sa maën”. Baøi thô coù ñoaïn: ...… Toâi vaãn bieát: Trong suoát cuoäc ñôøi Soâng cuõng nhö ngöôøi, buoàn vui ñuû caû, Coù khaùc chaêng, Soâng ñuïc phuø sa muøa haï. Soâng trong xanh noåi ñaù muøa ñoâng. Nhöng soâng ôi! Soâng coù coøn nhôù khoâng? Nhöõng ñoàng ñoäi toâi ñeán beân soâng ngaøy aáy Nhöõng con ngöôøi ñaàu traàn, löng chaùy Nhöõng “thieân thaàn” ñi xuyeân boùng ñeâm! Coù phaûi voâ tình hay laâu quaù soâng queân? Nhö con nöôùc vaãn ñoå xuoâi veà bieån,… May coù lôùp phuø sa coøn löu luyeán Giöõ laïi trong mình bao kæ nieäm xa xaêm... 7

ÔÛ taäp II “Sinh ra trong khoùi löûa”, Ban bieân taäp coá gaéng naâng cao chaát löôïng caû veà noäi dung vaø hình thöùc theå hieän ñeå taùc phaåm thoaùt ra khoûi möùc ñoä cuûa moät “taäp san noäi boä”; coù tính khoa hoïc, heä thoáng, tính vaên hoïc vaø tính xaõ hoäi hoaù cuûa caùc thaày, caùc coâ, caùc cöïu hoïc sinh trong toaøn tröôøng ôû khaép moïi mieàn ñaát nöôùc. Beân caïnh ñoù, trong khi bieân taäp vaên chöông, chöõ nghóa, chuùng toâi toân troïng phong caùch rieâng “khoâng gioáng ai”cuûa tröôøng ta; toân troïng “gioïng ñieäu” vaø “khaåu khí” raát “lính Troãi”, nhö “maät khaåu” ñeå tìm ñeán nhau, tin nhau cuûa ngöôøi chieán só chung moät chieán haøo… Vaø vì theá maø nhöõng trang vaên, trang thô cuûa taäp saùch naøy tuy thoâ raùp, moäc maïc nhöng khoâng deã daõi, dung tuïc; xuùc ñoäng ñeán nao loøng nhöng khoâng uyû mò, bi quan; teá nhò, hoùm hænh nhöng khoâng teáu taùo, boâng pheøng; vaên chöông löu loaùt, saùng roõ nhöng khoâng boùng baûy, saùo moøn… Tuy nhieân, trong quaù trình thaåm ñònh caùc baøi göûi veà, coøn ít taùc giaû phaûn aùnh söï tröôûng thaønh hoâm nay cuûa cöïu hoïc sinh nhaø tröôøng. Soá löôïng thô ca khoâng nhieàu baèng caùc baøi vaên xuoâi. Moät vaøi khoùa haàu nhö coøn ít baøi. Caùc thaày, caùc coâ, cöïu hoïc sinh ôû mieàn Baéc tham gia vieát baøi chöa nhieàu. Chuùng toâi hy voïng raèng, nhöõng nhöôïc ñieåm naøy seõ ñöôïc khaéc phuïc khi hai taäp “Sinh ra trong khoùi löûa” ñöôïc taùi baûn hoaëc bieát ñaâu, nhöõng naêm tieáp sau, chuùng ta laïi haêng haùi tieán haønh xuaát baûn taäp III “Sinh ra trong khoùi löûa”! Lôøi sau choùt, Ban bieân taäp raát caùm ôn gia ñình caùc anh huøng, lieät só cuøng caùc thaày, caùc coâ, caùc cöïu hoïc sinh Tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ nhieät taâm ñoùng goùp yù kieán, tham gia vieát baøi, goùp phaàn tích cöïc xuaát baûn hai taäp saùch quyù cuûa nhaø tröôøng - “Sinh ra trong khoùi löûa”! BAN BIEÂN TAÄP 8

Vaøi caûm nghó... HOÀ THANH Taäp I “Sinh ra trong khoùi löûa” ñeán vôùi toâi raát sôùm, ngay khi coøn ñang laø baûn thaûo. Theá maø khi caàm cuoán saùch hoaøn chænh leân, toâi vaãn khoâng khoûi ngôõ ngaøng. Thôøi buoåi naøy saùch vôû ñuû loaïi, ñaâu coù thieáu. Nhöng saùch cuûa baïn beø mình, vieát veà mình, haún nhieân laø coù moät höông vò khaùc. Nhö vaäy laø maáy “Anh Hai Troãi” (ñaùm “lính Troãi” ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh) thaät... chòu chôi(!). Ñaõ noùi laø laøm vaø laøm... lieàn. Caàm cuoán saùch treân tay: Bìa ñeïp, giaáy toát. Coù ñuû caùc haïng muïc: Tö lieäu, bieân nieân, thô, vaên... Laïi nhìn danh saùch “Ban bieân soaïn” thaáy haàu heát toaøn “tay ngang”, khoâng coù teân, tuoåi chi treân vaên ñaøn caû, maø vöøa buoàn cöôøi, vöøa thöông, laïi vöøa... neå anh em. Ai cuõng ñeàu raát baän roän. Gaëp nhau beân baøn nhaäu maø noùi, maø cöôøi, ñeå roài... queân thì deã. Nhöng hoï ñaõ chòu khoù ngoài laïi, vöøa côûi môû vöøa nghieâm tuùc baøn baïc, caëm cuïi soaïn ra “Sinh ra trong khoùi löûa” vôùi gaàn 400 trang, chæ ñeå mong giöõ laïi nhöõng gì raát coù theå seõ maát, gôïi laïi vaøi ñieàu ñang coù ñaâu ñoù trong chuùng ta... Ít ra laø nhö vaäy. Moät nghóa cöû ñeïp vôùi baïn ñoàng moân (vôùi ngöôøi ñang soáng vaø caû vôùi ngöôøi ñaõ khuaát). Khoâng coù nhöõng ngöôøi nhö thaày Phaïm Ñình Troïng, Traàn Kieán Quoác (khoùa 5), Nguyeãn Nam Ñieän (khoùa 6) haún vieäc khoù thaønh. Toâi khoâng daùm coù bình luaän gì nhieàu veà cuoán saùch, ñôn giaûn chæ vì khoâng coù khaû naêng ñeå laøm vieäc ñoù. Nhöng sau khi ñoïc xong, khoâng theå khoâng maïo muoäi vieát laïi vaøi doøng “caûm nghó”. Chæ “caûm” vaø “nghó”, vaäy thoâi. Vôùi theå loaïi saùch naøy thì thöôøng coù hai phaàn chính (maëc duø caùc baøi coù ñan xen nhau): 10

- Phaàn tö lieäu: Goàm caùc vaên baûn, buùt tích, phaùt bieåu, tö lieäu, tranh aûnh ... söu taàm). Phaàn naøy phaûi chính xaùc, khoâng theâm bôùt. - Phaàn baøi vieát: Goàm caùc baøi kyù, ghi cheùp, vaên, thô... cuûa thaày, troø, tuøy theo caûm höùng. Ban bieân soaïn coù chænh lyù, bieân taäp laïi ít nhieàu, nhöng cô baûn giöõ ñuùng tinh thaàn cuûa ngöôøi vieát. Ñaõ laø tö lieäu thì, taát nhieân, raát khoâ khan. Tuy nhieân, toâi ñaõ xem noù vôùi moät taâm traïng cuûa ngöôøi trong cuoäc: Nhöõng taám theû hoïc sinh tröôøng Vaên hoùa quaân ñoäi; baèng, giaáy khen töø thôøi “Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa”; giaáy nghæ pheùp vôùi con daáu cuûa “Tieåu ñoaøn 126”... Töï baûn thaân noù ñaõ coù moät söùc lay ñoäng, nhö khi ta chôït gaëp laïi nhöõng kyû nieäm ñaàu ñôøi vaäy. Vaø xuùc ñoäng hôn laø nhöõng taám hình ñen traéng chuïp töø thôøi chieán khu Vieät Baéc, hay thuôû Queá Laâm xa xöa... ÔÛ caùi tuoåi “tri thieân meänh”, toâi ñaõ phaûi tröông muïc kænh leân (thaäm chí coù khi coøn phaûi “taêng cöôøng” theâm caû kính luùp) ñeå coá tìm laïi nhöõng ... “thaèng” cuøng trung ñoäi cuõ vaø caû chính mình – nhöõng chuù lính nhoùc loi choi ñöùng thaáp hôn caû khaåu suùng tröôøng CKC – maët coâ caäu naøo cuõng ... ngoá. Ngoá thaät söï! Nhöng caùi hay laïi chính laø ôû ñoù: Hoàn nhieân, giaûn dò vaø haõnh dieän. Giôø ñaây, söï hoàn nhieân vaø giaûn dò khoâng coøn (taát nhieân thoâi) nhöng nieàm haõnh dieän seõ maõi vaãn toàn taïi, maø baét ñaàu töø ñoù. Töø nhöõng chaøng “lính caäu” ban ñaàu, thôøi gian vaø khoùi löûa ñaõ trui reøn nhieàu ngöôøi trôû thaønh nhöõng só quan daøy daïn, nhöõng chieán binh can tröôøng. Danh saùch caùc anh huøng lieät só cuûa tröôøng ñaõ hy sinh trong caùc cuoäc chieán tranh ñöôïc Ban bieân soaïn söu taàm khaù coâng phu, nhöng chaéc laø khoâng theå ñaày ñuû (hy sinh ôû chieán tröôøng naøo, trong hoaøn caûnh naøo...): Buøi Höõu Thích (khoùa 1), Cao Quoác Baûo, Leâ Minh Taân, Ngoâ Ngôøi (khoùa 3), Nguyeãn Vaên Ngoïc, Vuõ Chí Duõng, Nguyeãn Vaên Ôn (khoùa 4), Huyønh Kim Trung, Trònh Thuùc Danh, Vuõ Kieân Cöôøng, Voõ Duõng, Phaïm Vaên Haïo (khoùa 5), Nguyeãn Tieán 11

Quaân, Chu Taán Quang, Voõ Nguyeân Troïng (khoùa 6), Y Hoøa, Ngoâ Taát Thaéng (khoùa 7)... Nhöõng ngöôøi baïn aáy ñaõ naèm laïi treân khaép caùc chieán tröôøng: Maët traän Quaûng Trò trong “Muøa heø ñoû löûa”, ñöôøng Tröôøng Sôn, Taây Nguyeân, Quaûng Nam, Loäc Ninh, Röøng Saùc, Chieán khu D... cho ñeán Xvaây Rieâng, Coângpoâng Chaøm, Moânñoânkiri (Campuchia), caùnh ñoàng Chum, Paéc Xeá (Laøo) ... Roài maët traän Taây Nam möôøi naêm dai daúng, chieán tranh bieân giôùi phía Baéc gian truaân... Ñoïc laïi nhöõng doøng ghi cheùp, thö töø hoï ñeå laïi, hay nhöõng baøi baïn beø vieát, loøng ta xieát bao buøi nguøi. Hoï ñeàu ra ñi khi tuoåi coøn raát treû, vôùi söï töï tin vaø nieàm kieâu haõnh veà boån phaän cuûa mình khi Toå quoác laâm nguy. Coù theå giôø ñaây coù ngöôøi khoâng thaät söï coøn caûm nhaän ñöôïc nhieàu veà nieàm kieâu haõnh aáy nöõa, nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa raèng nieàm kieâu haõnh moät thôøi aáy laø mô hoà. Ngöôïc laïi, noù seõ vaãn maõi maõi laø chaân giaù trò ñeå cho moïi giaù trò khaùc phaûi soi vaøo! Ñaát nöôùc, queâ höông goïi hoï laø nhöõng Anh huøng, lieät só. Coøn chuùng ta, nhöõng ñoàng moân, ñoàng ñoäi – vaãn luoân nhaéc ñeán hoï trong moãi laàn gaëp gôõ, vaãn coi hoï laø nhöõng ngöôøi baïn, nhöõng ngöôøi baïn maõi maõi tuoåi 20! Ñoïc laïi baøi cuûa baùc Buøi Khaéc Quyønh, ñaïi taù, nguyeân Chính uûy cuûa tröôøng vaø nhöõng baøi cuûa caùc thaày, coâ giaùo cuõ, ta hình dung laïi roõ hôn hoaøn caûnh ra ñôøi cuûa tröôøng vaø nhöõng “chaëng ñöôøng tröôøng Troãi” ñaõ traûi qua. Noù khoâng ñôn giaûn chæ laø moät giaûi phaùp tình theá (ñeå baûo toaøn löïc löôïng) maø coøn chaát chöùa moät yù ñònh laâu daøi laø xaây döïng löïc löôïng... Toâi chôït nhôù ñeán lôøi keå cuûa töôùng Toâ Kyù: ÔÛ Nam Boä, naêm 1947, sau khi chieán thuaät ñaùnh nhanh thaéng nhanh, thaát baïi, bieát raèng khoâng theå thaéng ta veà quaân söï, boïn Phaùp vaø tay sai baét ñaàu löïa choïn con em nguïy quaân, nguïy quyeàn gaáp ruùt ñöa sang Phaùp ñaøo taïo, chuaån bò cho keá hoaïch “haäu chieán” laâu daøi... Baùc Toâ Kyù (chæ huy quaân khu 8 ngaøy ñoù) nhaïy beùn 12

nhaän thöùc ñöôïc ñieàu naøy, ñaõ baøn vôùi laõnh ñaïo quaân khu: Duø khoù khaên thieáu thoán côõ naøo, cuõng khoâng theå ñeå cho con chaùu ta thaát hoïc! Veà laâu daøi trí tueä seõ laø ñieàu quyeát ñònh!... Theá roài nhöõng thieáu nhi ñang laøm lieân laïc, trinh saùt ôû caùc ñôn vò ñeàu ñöôïc ruùt veà, cuøng con em caùn boä, boä ñoäi taäp trung veà chieán khu... Tröôøng Thieáu sinh quaân vaø Ñoàng töû quaân Nam Boä ra ñôøi. Roài laø caùc tröôøng thieáu sinh quaân khu 4, khu 5... thôøi choáng Phaùp laàn löôït xuaát hieän. Khaùc vôùi caùc baäc tieàn nhaân noåi daäy choáng Phaùp tröôùc ñaây (nhö Phan Ñình Phuøng, Hoaøng Hoa Thaùm, Nguyeãn Thaùi Hoïc...) anh duõng tuyeät vôøi, nhöng chöa thoaùt khoûi loái tö duy “khoâng thaønh coâng thì cuõng thaønh nhaân” bi traùng, lôùp caùn boä khaùng chieán thôøi ñaïi Hoà Chí Minh ôû töøng vuøng, töøng mieàn ñeàu coù nieàm tin: Cuoäc khaùng chieán naøy phaûi thaønh coâng, nhaát ñònh thaønh coâng, duø 5 naêm, 10 naêm, 20 naêm hoaëc laâu hôn nöõa! Söï ra ñôøi cuûa caùc tröôøng thieáu sinh quaân, caùc tröôøng noäi truù, hay noùi roäng ra laø caû caùc tröôøng cuûa ngaønh giaùo duïc Vieät Nam, ngay trong khi ñang chieán tranh khoác lieät, chính laø theå hieän moät phaàn cho quyeát taâm vaø nieàm tin aáy. Vieäc ñaøo taïo naøo thì cuõng coù söï rôi vaõi (taïo laäp 10 maø ñaït ñöôïc 6-7 cuõng ñaõ laø thaønh coâng roài), nhöng xeùt veà toång theå thì ña soá thaønh vieân cuûa tröôøng thieáu sinh quaân (cuõng nhö caùc tröôøng noäi truù khaùc: Hoïc sinh Mieàn nam, Daân toäc...) ñeàu coù theå töï haøo laø ñaõ khoâng phuï loøng mong moûi cuûa cha oâng: Duø chæ laø moät chieán só, moät ngöôøi lao ñoäng bình thöôøng, hay trôû thaønh caùc töôùng lónh, caùn boä cao caáp, nhaø quaûn lyù, nhaø khoa hoïc, doanh nhaân ... hoï ñeàu ñaõ vaø ñang goùp phaàn ñaéc löïc cho chieán thaéng vaø caû thaønh coâng ngoaïn muïc hoâm nay cuûa ñaát nöôùc Vieät Nam. Trong taäp I “Sinh ra trong khoùi löûa”, moät ñieàu khaù baát ngôø vôùi Ban bieân soaïn laø söï höôûng öùng nhieät tình cuûa raát nhieàu baïn “lính Troãi”, maø haàu heát trong ñoù ñeàu khoâng phaûi laø daân 13

chuyeân caàm buùt, thaäm chí coù baïn voán raát “kî” vôùi chuyeän vieát laùch (vì ñoù laø ñieåm yeáu nhaát cuûa mình). Hoài cuøng hoïc, chuùng ta coù bao giôø thaáy nhöõng chaøng nhö Nguyeãn Thanh Töôøng (khoùa 1), Leâ Ñöùc Hoøa (khoùa 3), Haø Chí Quang, Hoaøng Quang (khoùa 4), Phan Nam, Tröông Ñoâng Nhaân, Huyønh Taán Lôïi, Leâ Chí Hoøa (khoùa 5), Nguyeãn Höõu Haø, Leâ Hoøa Bình (khoùa 7)... vieát vaên bao giôø(!). (Thaäm chí coù baïn coøn noùi: “Thaèng naøy chæ coù “quaäy” chöù vieát laùch chi?!”). Vaäy maø caùc baïn ñeàu göûi baøi raát nhanh vaø baøi naøo cuõng khaù sinh ñoäng. Phan Nam vôùi “Nhöõng ngaøy ñaàu trôû thaønh ngöôøi lính” theå hieän chaân thöïc taâm traïng cuûa “ñaùm lính nhoùc” khaù gai goùc, chæ quen nghòch ngôïm, ñaõ tröôûng thaønh daàn leân, trong ñoù phaûi keå ñeán coâng lao raát lôùn cuûa caùc thaày, coâ giaùo “vöøa gioûi vaên hoùa, vöøa nhieàu taøi leû” ñaõ taïo neân daáu aán saâu ñaäm trong vieäc hình thaønh neân nhaân caùch cuûa moãi hoïc sinh. Haø Chí Quang vôùi “Ñoøn ñau nhôù ñôøi”, “Mieáng ngon nhôù laâu”, “Quaû ñaám trieát lyù”... nhaéc laïi nhöõng kyû nieäm maø khoùa naøo cuõng coù vì ai cuõng coù theå töøng gaëp. Loái vieát thaät ngaén nhöng traøo loäng vaø nhieàu thoâng tin theå hieän laïi nhöõng “tính caùch” raát rieâng cuûa “lính Troãi” ngaøy aáy, laøm cho cuoán saùch sinh ñoäng leân nhieàu. Traàn Kieán Quoác ñaõ boû coâng söu taàm haøng loaït daáu aán, chuyeän keå veà Anh huøng Nguyeãn Vaên Troãi, Anh huøng lieät só Huyønh Kim Trung (khoùa 5), lieät só Y Hoøa (khoùa 7), lieät só Voõ Duõng (khoùa 5)... Ñang laø chuû doanh nghieäp, baän nhieàu coâng vieäc laøm aên, nhöng Quoác ñaõ laõnh phaàn chính yeáu trong vieäc tìm toøi, ñoân ñoác vaø toå chöùc cho vieäc ra cuoán saùch naøy. Caâu chuyeän “Chieán thaéng soá phaän” cuûa Quoác vieát veà baïn Nguyeãn Chænh Huaán (khoùa 5), moät taám göông vöôït khoù trong ñôøi thöôøng thaät ñaùng traân troïng. Qua baøi vieát, nhieàu baïn ñaõ bieát ñeå ñeán vôùi Huaán vaø tìm ñeán vôùi caû nhöõng ngöôøi baïn khaùc ñang gaëp khoù khaên, ñeå ñoäng vieân nhau, giuùp ñôõ nhau thieát 14

thöïc hôn. Kieán Quoác thöôøng taâm söï: “Kieám tieàn thì khoâng bieát bao nhieâu laø ñuû, nhöng neáu ñeå cho “danh tieáng” tröôøng Troãi bò laõng queân thì mình seõ maõi mang moät moùn nôï, nhaát laø vôùi nhöõng baïn beø ñaõ khuaát”. Baøi thô “Vieáng troø” cuûa thaày Nguyeãn Phong raát ngaén: Ñaïi taù thaày ñöa ñaïi taù troø Veà nôi yeân giaác nguû ngaøn thu ... Coù neùt gì ñoù cuûa hôi höôùng Ñöôøng thi... Maáy chöõ “ñaïi taù” voán naëng neà laø theá (ít ai duøng ñöôïc trong thô) nay ñöôïc laëp laïi hai laàn trong moät caâu, nhöng laïi taïo neân caûm giaùc nheï boãng cuûa khoùi söông. Khoâng noùi veà caùi caáp baäc “ñaïi taù” ôû ñaây (vì phía sau noù laø nhöõng troïng traùch, laø maáy chuïc naêm binh nghieäp gian nan) maø muoán noùi ñeán caùi yù aån sau “ñaïi taù thaày” vaø “ñaïi taù troø”. Troø ñaõ baèng thaày, thaäm chí coøn hôn thaày, nhöng moái quan heä thì vaãn laø thaày-troø. Ñaïo lyù AÙ Ñoâng laø theá! Ai roài cuõng ñi ñeán choã “yeân giaác ngaøn thu”, nhöng caùi “chieàu ngöôïc” cuûa caûm giaùc, caùi noãi ñau cuûa söï maát maùt caét cöùa ôû ñaây laø troø ñi tröôùc thaày... “Ñaïi taù thaày ñöa ñaïi taù troø”, hình aûnh aáy chæ coù rieâng ôû caùc tröôøng quaân söï, hay rieâng coù ôû tröôøng thieáu sinh quaân, nôi vöøa laø thaày - troø vöøa laø ñoàng chí, ñoàng ñoäi. Buoàn laém, ñau laém, nhöng phaûng phaát veû töï haøo, neùt gan goùc traàm tónh cuûa ñôøi binh nghieäp. “Laøm ngöôøi bình thöôøng khoâng deã” cuûa Leâ Ñöùc Hoøa (khoùa 3) ñeå laïi moät dö aâm vöøa bi vöøa haøi trong loøng ngöôøi ñoïc. Anh em khoùa 3 nhaän ngay ra “gaõ” laø ai – Leâ Vieãn Chieán (hay coøn goïi noâm na laø Chieán “thoän”): “… Gaõ soáng noäi taâm, hay xuùc ñoäng, chuyeän gì cuõng coù theå trôû thaønh ñeà taøi ñeå gaõ suy ngaãm. Gaõ chæ chaáp thuaän yù kieán ngöôøi khaùc neáu ñöôïc söï giaûi ñaùp chuaån möïc ... Gaõ töï cho mình caùi quyeàn chæ chaáp haønh caùc chæ thò maø gaõ thaáy ñuùng(!) ...”. Con ngöôøi Chieán “thoän” ñuùng laø vaäy! Vaø moät con ngöôøi nhö theá thì vieäc “ñöôïc” nghæ höu sôùm cuõng laø ñieàu deã hieåu, maëc duø ai cuõng bieát raèng: Khi gaõ ñaõ tin 15

töôûng vaøo moät vieäc gì, thì baát caàn lôïi nhuaän, gaõ seõ laøm ñeán nôi ñeán choán, thaäm chí coù nhieàu saùng kieán treân möùc... bình thöôøng. “Baïn beø cuõ tìm tôùi, keû giao coâng vieäc baùn haøng, ngöôøi cho vay voán. Nhöng baùn haøng thì seõ phaûi ca ngôïi nhöõng saûn phaåm khoâng ñaùng ñöôïc ca ngôïi, gaõ khoâng muoán. Coøn vay tieàn coù nghóa laø maéc nôï, laø traùi vôùi caùi lyù cuûa gaõ. Coù ngöôøi baïn tuyeån gaõ laøm kyõ thuaät vieân, nhöng khi bieát laø ñeå nhaän gaõ, thì ngöôøi baïn seõ phaûi cho ngöôøi khaùc thoâi vieäc, neân gaõ ñaõ töø choái. Thoâi thì ngoài nhaø ñoïc saùch, uoáng röôïu thöôûng traêng...”(!). Toâi voán gheùt thoùi uoáng röôïu vaø chaúng chuùt thieän caûm vôùi nhöõng keû möôïn röôïu ñeå ba hoa. Nhöng nay nhôù laïi, vôùi rieâng Vieãn Chieán, maëc duø chaúng neå phuïc gì y, nhöng trong thaâm taâm toâi chöa bao giôø coi thöôøng y, keå caû khi gaëp y ñang uoáng röôïu tì tì. Vì töûu löôïng cuûa y khaù cao, caøng uoáng caøng tænh ra, ñaõ ñaønh, nhöng khi ñaõ uoáng laø y raát ít noùi; maø neáu coù noùi vaøi lôøi thì, ôn trôøi, toaøn nhöõng lôøi ñuøa côït khaù... tinh teá. Thôøi buoåi naøy, trôû thaønh ngöôøi coù chuùt chöùc quyeàn, hoaëc ngöôøi giaøu coù, maø khoâng ñeå mình bò meùo moù ñi, laø raát khoù. Y vui loøng laøm moät ngöôøi bình thöôøng, vôùi caùch kieám aên bình thöôøng, ñieàu ñoù khoâng haún ñaõ hay. Nhöng coù moät ñieàu y ñaõ vöôït qua haún söï bình thöôøng, aáy laø: Khoâng ñeå mình bò meùo moù ñi, duø chæ moät chuùt laên taên(!)... Toá chaát “Troãi” ñoù chaêng? Vieát ñeán ñaây toâi chôït nhôù ñeán chuyeän cuûa moät anh “lính Troãi” khaùc, trong moät hoaøn caûnh khaùc... Thoâi thì cöù ñaët taïm cho anh ta moät caùi teân laø M. cho deã goïi (teân taïm, nhöng chuyeän thì thaät): M. laø moät caùn boä chuû trì moät ñôn vò cuõng kha khaù (caû veà quy moâ vaø hieäu quaû coâng vieäc). Coù laàn moät ñoàng chí laõnh ñaïo cao caáp ôû Trung öông veà thaêm vaø laøm vieäc ôû ñôn vò cuûa M.. Sau moät ngaøy laøm vieäc vaø troø chuyeän, ñoàng chí laõnh ñaïo naøy raát haøi loøng vaø coù aán töôïng toát veà M., neân ñaõ noùi rieâng vôùi vieân bí thö ñi theo, ñaïi yù: Toâi caûm nhaän 16

caäu M. naøy coù theå chính laø ngöôøi toâi ñang caàn tìm cho moät vò trí quan troïng ôû treân... Moät ngöôøi coù taàm nhìn xa, saéc saûo, nhaân caùch laïi möïc thöôùc, khoan hoøa. Coù theå ñaây laø moät nhaân toá môùi ñang “baät leân” töø cô sôû... Caäu löu yù tìm hieåu theâm veà M. roài baùo caùo laïi toâi (lôøi daën nhöng gaàn nhö moät chæ thò). Sau khi “tìm hieåu theâm”, anh bí thö ñaõ gaëp thaúng M. vaø noùi chaân tình: - “Baùc aáy” coù caûm tình vaø raát löu yù ñeán anh. Neáu coù theå, anh neân tranh thuû ñeán gaëp rieâng “baùc aáy” moät laàn. Khoâng phaûi quaø caùp, khaùch saùo chi caû. Chæ coát taïo theâm moät ñieåm... nhaán, ñeå sau naøy moïi vieäc thuaän lôïi hôn. Toâi seõ boá trí thôøi ñieåm cho. M. raát phaân vaân, nhöng ñuùng heïn anh cuõng ñeán. Döøng laïi tröôùc ngoâi nhaø cuûa ñoàng chí laõnh ñaïo noï moät luùc, ñaày baên khoaên, roài anh boãng laúng laëng leân xe... quay veà. Sau naøy bieát chuyeän, toâi giaû vôø traùch anh boû lôõ moät dòp may “thaêng tieán”. M. cöôøi luùng tuùng (khaùc haún veû cöông nghò thöôøng coù), noùi: - Trong ñôøi laøm vieäc maø gaëp ñöôïc ngöôøi hieåu vaø ñaùnh giaù ñuùng mình thì quyù voâ cuøng. Nhöng khoâng hieåu sao hoâm ñoù toâi khoâng theå naøo giô noåi tay baám chuoâng cöûa ngoâi nhaø aáy. Loøng cöù töï hoûi: Taïi sao mình laïi ñeán ñaây? Neáu quaû laø thöïc taøi, thöïc ñöùc thì coù caàn ñeán “ñoäng taùc” naøy khoâng?... Toâi tin laø “baùc aáy” seõ raát vui veû ñoùn toâi. Nhöng roài saâu laéng trong loøng, bieát ñaâu “baùc aáy” seõ laïi hôi buoàn... Moät con ngöôøi coù “nhaân caùch möïc thöôùc” kia maø! Khaùc ñi moät chuùt, nhöng quaû coù gì ñoù gaàn gioáng Chieán “thoän” phaûi khoâng? Nhöng laàn naøy laø: Ñeå laøm moät VIP cho ñuùng nghóa quaû khoâng deã! “Trôû laïi Queá Laâm” cuûa Chí Thoï (khoaù 3) laø baøi tuøy buùt daøi nhaát trong saùch. Toâi ñöôïc bieát anh vieát baøi naøy ngay sau chuyeán ñi coâng taùc qua 12 thaønh phoá Trung Quoác trôû veà. Vieát xong anh quaêng ñaâu ñoù (vì baän vaø cuõng vì khi ñoù chöa coù “chuû tröông” ra saùch). Kieán Quoác (khoaù 5) ñeán chôi, vôù ñöôïc vaø laäp töùc ñöa 17

noù “leân khuoân”. Quaû coù hôi daøi nhöng ñoïc thì khoâng... chaùn. Theá laø ñaït roài. Ngaøy aáy coøn ít ngöôøi ñi du ngoaïn Trung Hoa (hôi “noùng” coøn thaáp thoaùng maø). Neáu coù ñi thì cuõng ít ai gheù Queá Laâm. Maø coù gheù Queá Laâm thì cuõng ít ngöôøi coù taâm töôûng tìm veà tröôøng cuõ... Nhöng Chí Thoï ñaõ trôû veà, trong vai moät löõ khaùch, ngôõ nhö “Baáy laâu ta vui choán buïi hoàng/ Caûnh xöa, goø ngöïa moät chieàu ñoâng...”. Trôû veà, boài hoài nhôù laïi vaø suy töôûng. Moät söï suy töôûng roäng vaø saâu (coøn hay – dôû laïi tuyø töøng ngöôøi ñoïc). “Ngaém caûnh röøng phong thu ñoû röïc treân ñöôøng veà Loâ Ñòch Sôn, nöôùc Ly Giang muøa naøy trong vaét, coù theå nhìn taän ñaùy soâng” vaø “Töôïng Tu Sôn ñang thôû naëng neà cuøng vôùi traêng sao” maø tieác cho thôøi gian ñang qua mau! Nghó veà lôùp cha oâng, nhöõng ngöôøi ñaõ töøng xoâng pha “töø trong gioâng baõo cuûa nöûa ñaàu theá kyû 20... döïng leân cô nghieäp töø buoåi sô khai, hoaøn toaøn töø hai baøn tay traéng... vöôït qua moïi söï bình thöôøng cuûa baûn ngaõ, ñeå laøm neân caùi chung phi thöôøng...”. Noùi chính trò, nhöng khoâng phaûi laø moät loái noùi saùo moøn bieàn ngaãu, neân khaù aán töôïng. Nhaéc veà cha oâng khoâng phaûi laø ñeå keå coâng, maø ôû möùc ñoä naøo ñoù ñeå “laøm neàn” cho nhöõng suy nghó veà cuoäc ñôøi, veà baïn beø mình hoâm nay, vôùi vui buoàn laãn loän – nieàm vui lôùn hôn, nhöng laø nieàm vui ñaõ neám ñuû muøi töøng traûi. “… Hoï ñaõ soáng ñuùng nhö quy luaät cuûa cuoäc soáng naøy baøy ra – coù ñuû caùc tính bi, haøi, hæ, noä, aùi, oá, thaêng, traàm... Tuy nhieân, chieàu nay beân söôøn ñaù nuùi Queá Laâm hiu quaïnh, trong hôi thôû daäp doàn cuûa moät thieân nieân kyû môùi keà beân... toâi chæ coøn muoán nhôù ñeán hoï nhö caùi buoåi ban ñaàu taïi chính nôi ñaây maø thoâi. Phaûi chaêng chæ coù nhö theá môùi khoâng laø khieân cöôõng, khoâng laø phuø du?! ...”. Vaø roài caûnh vaät laïi chen vaøo noùi duøm cho con ngöôøi “... Queá Laâm ñaõ luøi laïi raát xa... Moät daûi nöôùc non xanh thaém aáy ngôõ nhö coù höông thôm nheï baãng, vò ngoït töôi noàng. Muøa naøy treân ñænh Trieàu Döông haún ñang muø mòt khoùi söông. Nhöõng quaû thoâng giaø taùch voû, laëng leõ rôi treân con ñöôøng sôn cöôùc hoang vu. Nhöõng boâng thaûo taàn, cuùc daïi nhoû 18

nhoi moïc xuyeân qua khe ñaù giaù laïnh ...” Khung caûnh thaät buoàn, nhöng thanh khieát (vaø coù leõ ñoù môùi laø yù töôûng chính cuûa baøi vieát chaêng?). Suy töôûng môû ra coù veû naëng neà, nhöng kheùp laïi nhö theá cuõng laø nheï nhoõm. “Noãi loøng ngöôøi ñi xa” cuûa Hoaøng Quang (khoùa 4) coù theå coi laø ñaïi dieän cho taâm traïng cuûa nhöõng cöïu thieáu sinh quaân maø, vì lyù do naøo ñoù, ñang soáng caûnh tha phöông. Taát nhieân laø coù luùc raát khoù khaên “ Chuùng toâi sang sinh soáng ôû ñaát Ñöùc naøy ñaõ 13, 14 naêm... Chöa naêm naøo tuyeát nhieàu nhö naêm nay... khaép nôi toaøn maøu tuyeát traéng. Coâ ñoäc quaù, nghó thaät thöông cho nhöõng keû soáng tha phöông ...”. Loái vieát moäc maïc, raát “logic” kieåu ... Ñöùc... “Keû baùn thuoác laù, ngöôøi keùo xe ñaåy... sôùm sôùm theo taøu ñi veà caùc tænh xa buoân baùn kieám lôøi... Tuaàn leã coù 7 ngaøy, thì chuùng toâi haàu nhö phaûi “caày caû 7”...nhöng vaãn ñaày laïc quan ... Vôùi khoái oùc vaø ñoâi baøn tay, chuùng toâi ñaõ lao ñoäng caät löïc, khoâng keå baát kyø vieäc gì ñeå möu sinh. Vaø chuùng toâi luoân töï haøo veà nhöõng gì mình ñaõ coù... Ñaõ “sinh ra trong khoùi löûa” thì chaúng coøn sôï gì saát !”. Vaâng, ñuùng vaäy , ñaõ “sinh ra trong khoùi löûa” thì chaúng coøn sôï gì saát! Toâi ñöôïc bieát, khi cuoán saùch sang ñeán beân aáy (nghóa laø caû ôû Ñöùc, Nga, Balan, Seùc...), anh em ñaõ chuyeàn tay nhau ñoïc, coù ngöôøi ñoïc nghieán ngaáu suoát ñeâm... Noù ñöôïc naâng niu nhö moät kyû vaät quyù. Chaúng phaûi vì ñoù laø moät “taùc phaåm” coù giaù gì gheâ gôùm, maø chæ vì noù nhö moät ngoïn löûa nhoû nhen leân laøm aám loøng ngöôøi xa xöù, giöõa nhöõng ñeâm ñoâng giaù laïnh trôøi AÂu. Coøn raát nhieàu baøi vieát ñeå laïi nhöõng caûm nhaän hay: “Thaêm laïi thaày cuõ”, “Suy nghó veà moät cuïm töø “, “Nhöõng traùi taùo”, “Ñaïi Töø nôi aáy”, “Moät buoåi haønh quaân ñeâm”, “Ñi tìm baïn Ngoâ Ngôøi”, “Chuùng toâi ñaõ tìm nhau nhö theá naøo”, “Noãi nhôù khoâng queân”...vv. Khoâng theå ñoøi hoûi ôû theå loaïi saùch naøy (coù tính bieân nieân, tö lieäu) moät haøm löôïng vaên hoïc cao hôn. Moãi baøi, moãi 19

veû, tuy coøn nhieàu neùt thoâ moäc (thaäm chí “xuø xì”), nhöng ñeàu toaùt leân nhöõng tình caûm trong saùng, chaân thaønh: Tình thaày troø, tình baïn beø, tình ñoàng moân, ñoàng ñoäi... Nhöõng tình caûm baét ñaàu töø tuoåi thieáu nieân, khi tính caùch töøng ngöôøi ñang môùi ñònh hình, neân ñaõ ñeå laïi nhöõng daáu aán khoù phai. Moät soá anh em “lính Troãi” thöôøng noùi vôùi nhau: So vôùi nhieàu tröôøng khaùc (caû quaân söï vaø daân söï) coù truyeàn thoáng vaøi chuïc naêm; ñaøo taïo ra haøng vaïn, thaäm chí caû chuïc vaïn hoïc sinh... tröôøng ta chæ toàn taïi 5 naêm, vôùi gaàn 1.200 hoïc sinh, thì quaû laø khieâm nhöôøng. Laïi nöõa, tröôøng ta khoâng coù moät “bieåu töôïng” cuï theå naøo (nhö laø moät ngoâi tröôøng chaúng haïn) ñeå caùc theá heä hoïc sinh “haønh höông” veà thaêm (5 naêm thì ôû naêm, saùu nôi vaø ñeàu laø tröôøng taïm giöõa röøng nuùi, hoaëc treân ñaát Baïn; ba loâ ñaët ñaâu thì ñoù laø tröôøng). AÂu cuõng laø ñaëc ñieåm rieâng cuûa caùc tröôøng thieáu sinh quaân thôøi chieán – loaïi tröôøng “Sinh ra trong khoùi löûa”. Vaäy neân vieäc ra ñöôïc moät cuoán saùch, sau hôn 30 naêm, (maëc duø coøn nhieàu khieám khuyeát) laø thaät yù nghóa. ÔÛ möùc ñoä naøo ñoù, noù cuõng taïo ra ñöôïc moät “bieåu töôïng” tinh thaàn cho moãi cöïu hoïc sinh quaân. Noù thieân veà “tình” hôn laø moät nghóa vuï. Ngöôøi xöa coù caâu: Môùi hay muoân söï ñeàu maây noåi Coøn laïi trong ta moät chuùt tình Coù leõ vaäy, ñôøi ngöôøi thaät ngaén, moïi söï vui buoàn, chöùc töôùc, boång loäc, tieàn taøi... ñeán, roài seõ ñi nhö ñaùm “maây noåi” maø thoâi. Chæ coù chuùt “tình” may chaêng coøn löu laïi ñaâu ñoù, duø raát nhoû nhoi. Vôùi yù nghóa aáy, chaéc laø “Sinh ra trong khoùi löûa” taäp I cuõng ñaõ khieâm nhöôøng ñaït ñöôïc muïc ñích cuûa mình! Taân Quy Ñoâng - Muøa khoâ 2004. H.T 20

Nhöõng caûm nhaän chaùy loøng vôùi taäp I “Sinh ra trong khoùi löûa” BAN BIEÂN TAÄP

Ngay sau khi vöøa phaùt haønh cuoán saùch “Sinh ra trong khoùi löûa”taäp I, Ban bieân soaïn ñaõ nhaän ñöôïc raát nhieàu lôøi chuùc möøng ñoäng vieân cuûa thaày troø nhaø tröôøng qua ñieän thoaïi, qua thö, qua nhaén tin, qua thö ñieän töû… Ñuùng laø moät phaàn thöôûng voâ giaù! Xin giôùi thieäu cuøng baïn ñoïc nhöõng tình caûm quyù baùu ñoù! - Thaày giaùo Mai Duy Voïng (Thaønh phoá Hoà Chí Minh): “Thaày ñaõ thöùc ñeán 2 giôø saùng ñeå ñoïc. Caùc em khoâng phaûi nhaø vaên maø vieát hay quaù! Caùc cöïu chieán binh, baïn thaày, thay nhau möôïn ñoïc vaø thöïc söï ngaïc nhieân vì khoâng heà bieát coù moät tröôøng nhö theá!” - Taï Vieät Chieán (khoùa 3): “Cuoán saùch cuûa “caùc oâng” ñaõ laøm toâi thöùc traéng ñeâm ñeán saùng ñeå ñoïc. Tuyeät vôøi!” - Buøi Tuaán (Vieän quaân y 175): “Em thaáy söôùng vì nhieàu ñieàu nhö huyeàn thoaïi, giôø môùi hieåu ñöôïc nguoàn goác moät caùch coù heä thoáng…” - Hoaøng Trieäu Huøng (khoùa 1 – Haø Noäi): “Qua cuoán saùch, toâi bieát anh em raát coâng phu vaø traùch nhieäm. Tuy vaäy vaãn thieáu maûng khoùa 1…” - Voõ Hieáu Daân (em gaùi lieät só Voõ Duõng): “Em vaø ba em xin caûm ôn caùc anh, nhaát laø taùc giaû Anh Thy ñaõ vieát veà anh Duõng. 21

Hoâm qua ñeán nhaø chò Traø Giang em thaáy moïi ngöôøi cuõng baøn luaän veà cuoán saùch…” - Hoaøng Quang (khoùa 4- Leipzig, Ñöùc): “Taát caû anh em, baïn beø tröôøng Troãi thaân yeâu! Luùc naøy ñaõ laø 10 giôø toái ôû Ñöùc (4 giôø saùng giôø Vieät Nam). Ñaõ qua giao thöøa! Buoàn vaø nhôù nhaø, caàm cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa” do Ñöùc Duõng vöøa beân nöôùc sang chuyeån cho maø toâi khoâng caàm ñöôïc nöôùc maét. Nhôù caùc baïn vaø nhôù nhöõng naêm thaùng soáng ôû tröôøng Troãi; nhaát laø khi naêm heát Teát ñeán ñang phaûi soáng lang thang beân xöù ngöôøi… Cuoán saùch ñaõ laøm maáy thaèng Troãi chuùng toâi – Quang, Quyù, Voõ Huøng – xuùc ñoäng thöïc söï! Nay mai seõ coá gaéng göûi veà moät vaøi kyû nieäm cuûa nhöõng naêm thaùng khoâng theå naøo queân cho Ban bieân soaïn, mong raèng seõ goùp chuùt gì ñaây cho “Ngoâi nhaø chung” cuûa chuùng ta. Boïn toâi ghi nhaän söï coá gaéng toät ñoä cuûa anh em trong Ban bieân soaïn. Cuoán saùch treân caû tuyeät vôøi, (chí ít laø vôùi boïn toâi, maáy thaèng “Troãi con”, ñang kieám soáng ôû trôøi Taây)! Nhaân dòp naêm môùi, chuùc anh em cuøng toaøn theå gia quyeán “An khang, Thònh vöôïng”, chuùc “Sinh ra trong khoùi löûa” soáng maõi trong loøng chuùng ta nhö anh Troãi soáng maõi trong loøng ngöôøi daân Vieät Nam!” - Toân Gia Quyù (khoùa 4 - Leipzig, Ñöùc): “Taï Vinh thaân! Anh em beân nhaø vöøa göûi qua cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa”. Saùch ñöôïc anh em in raát ñeïp, kì coâng, phaàn naøo ñaõ taùi hieän ñöôïc hình aûnh cuûa nhaø tröôøng vaø caùc khoùa, keå töø khi thaønh laäp cho ñeán nay (ñaõ 35 naêm). Ñoïc raát caûm ñoäng, caùc maåu chuyeän vieát theo loái keå chuyeän vôùi gioïng vaên rieâng cuûa “lính Troãi”. Qua ñaây môùi thaáy anh em ôû nhaø laøm ñöôïc nhieàu vieäc lôùn quaù, trong khi anh em ta ôû ñaây vaãn “bình chaân nhö vaïi”. Vì vaäy, qua “hoäi yù toå tam tam” ôû Leipzig, toâi thaáy phaûi laøm gì ñaây ñeå khôi daäy doøng maùu Troãi trong moãi chuùng ta vaø coù chuùt ít ñoùng goùp cho caùc thaày coâ vaø anh em ôû nhaø. Döï kieán, seõ noái keát caùc anh em Troãi soáng ôû Ñöùc vaø sôùm toå chöùc moät buoåi hoïp maët tröôøng Troãi taïi Leipzig. 22

Ñoàng thôøi seõ laäp moät quyõ rieâng (konto) ñeå cuøng ñoùng goùp tieàn göûi veà nöôùc. Anh cho yù kieán. Neáu phaùt hieän theâm lính Troãi naøo ôû ñaây thì anh baùo ñeå toâi lieân laïc. Thaân!” - Nguyeãn Vaên Tuaán (khoùa 4 – Haø Noäi): “Chuùng toâi – nhöõng cöïu hoïc sinh tröôøng Troãi ôû Haø Noäi - ñaõ nhaän ñöôïc cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa” cuûa caùc baïn Troãi phía Nam bieân soaïn. Caàm cuoán saùch trong tay, ñoïc nhöõng trang vieát cuøng caùc aûnh tö lieäu quyù giaù, chuùng toâi nhö ñöôïc soáng laïi trong kyù öùc xöa. Saùch in ñeïp, roõ raøng vôùi nhieàu tö lieäu quyù, nhöõng baøi vieát thöïc söï laøm xuùc ñoäng loøng ngöôøi. Qua ñaây, chuùng toâi hieåu theâm nhieàu ñieàu veà ñaïi gia ñình tröôøng Troãi maø khi coøn laø hoïc sinh, chöa heà bieát. Chuùng toâi ñaõ ñoïc “ngaáu nghieán”, ñoïc ñi ñoïc laïi nhieàu laàn, chuyeàn tay nhau cuøng ñoïc vaø thoâng baùo cho caùc baïn Troãi bieát cuøng ñoïc. Cuoán saùch ra ñôøi laø moät vieäc laøm toát. Chuùng toâi thöïc söï caûm ôn söï lao ñoäng cuûa caùc baïn. Cho pheùp toâi – moät cöïu hoïc sinh cuûa tröôøng – nhieät lieät hoan ngheânh vaø caûm ôn vieäc laøm thieát thöïc naøy! Ñuùng nhö lôøi töïa cuûa cuoán saùch, raát tieác coøn thieáu nhieàu tö lieäu quyù cuûa caùc baïn caùc khoùa, cuûa anh em vaø thaày coâ phía Baéc. Raát tieác do khoâng bieát ñöôïc yù ñònh xuaát baûn laàn naøy neân chöa tham gia ñöôïc gì vôùi caùc baïn. Hy voïng ñeán dòp kyû nieäm 40 naêm, chuùng ta seõ coù moät cuoán saùch ñaày ñuû, hoaøn chænh hôn vôùi söï ñoùng goùp cuûa taát caû caùc khoùa ôû caû hai mieàn Nam-Baéc. Chuùng toâi seõ cuøng caùc baïn söu taàm vaø göûi nhieàu baøi vôû, goùp phaàn vôùi vieäc laøm yù nghóa cuûa caùc baïn…” - Ngoâ Phuùc Chieán (khoùa 5 – Hueá): “Vaøo nhöõng ngaøy giaùp Teát, mình nhaän ñöôïc taäp “Sinh ra trong khoùi löûa” cuûa anh em göûi ra. Caû nhaø raát möøng vaø coù ñieàu laï, vôï mình raát löôøi ñoïc maø cuoán saùch ñaõ cuoán huùt coâ aáy vaøo nhöõng kyû nieäm cuûa thuôû thieáu thôøi cuûa chuùng mình. Baèng taát caû tình caûm vaø taám loøng, cuoán saùch ra thaät ñuùng luùc vôùi öôùc muoán cuûa moïi thaønh vieân 23

trong tröôøng. Caùc baøi vieát raát suùc tích, laøm ngöôøi xem bò loâi cuoán vaøo nhöõng chuyeän laï maø coù thaät trong ñôøi thöôøng. Baøi naøo cuõng hay, kyû nieäm naøo cuõng ñeïp, nhaân vaät naøo cuõng “xuaát saéc”! Noùi moät caùch ñaày ñuû laø RAÁT SUÙC TÍCH! Neá u noù i raè n g, moã i ngöôø i ñeà u coù moä t khoaû n g ñôø i thì neá u ai ñaù n h maá t khoaû n g ñôø i ñaù n g nhôù nhaá t aá y thì ngöôø i ñoù seõ bò laõ n g queâ n : Neáu phaûi chia cho ngöôøi yeâu moät nöûa Thì em ôi, xin nhaän laáy khoaûng ñôøi ñaàu Caùi khoaûng ñôøi vôøi vôïi nhìn nhau Ñaèm thaém thôøi gian... Khoâng muøa ranh giôùi.1 - Phan Hoaøi Thuaän (khoùa 4, Ñaø Naüng): “… Chuùng ta ñeàu sinh ra vaø lôùn leân trong khoùi löûa. Khi maø, cuoäc khaùng chieán choáng Myõ, cöùu nöôùc ñaõ ñi qua gaàn 30 naêm, anh em ta, moãi ngöôøi moãi cöông vò, moät cuoäc soáng khaùc nhau; ngöôøi baän vieäc quan tröôøng, giöõ nhöõng troïng traùch trong boä maùy nhaø nöôùc, keû ñang laên loän trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng, baïn ñaõ nghæ höu… nhöng trong taâm khaûm chuùng ta vaãn giöõ ñöôïc nhöõng kæ nieäm veà moät thôøi oanh lieät cuûa daân toäc, cuûa cha anh vaø cuûa chính chuùng ta. Nhöõng vieäc maø anh em phía Nam ñaõ laøm, vieát baøi vaø cho xuaát baûn cuoán saùch veà nhöõng taám göông hy sinh cuûa baïn beø, nhöõng kæ nieäm saâu saéc cuûa nhöõng naêm thaùng ñaõ traûi qua… thaät söï laø caàn thieát! (Nhaát laø trong caùi thôøi kì, nhieàu ngöôøi ñang phaûi bon chen, choáng choïi vôùi neàn kinh teá thò tröôøng ñeå kieám soáng). Cuoäc soáng vaãn coøn nhieàu khoù khaên nhöng khi ñoïc “Sinh ra trong khoùi löûa” laøm chuùng ta khoâng theå queân ñöôïc nhöõng ngöôøi ñaõ ngaõ xuoáng cho ñaát nöôùc, khoâng queân ñöôïc coâng ôn cuûa Ñaûng, quaân ñoäi ñaõ reøn luyeän, ñaøo taïo chuùng ta. Noù nhaéc

Trích baøi thô “Nöûa sau khoaûng ñôøi”- lieät só Vuõ Ñình Vaên.

nhôû chuùng ta khoâng bao giôø ñöôïc queân lí töôûng maø cha oâng chuùng ta ñaõ hy sinh caû cuoäc ñôøi vì noù. Neáu khoâng coù yù töôûng vaø taâm huyeát cuûa caùc baïn phía Nam, chaéc roài theo naêm thaùng, caùi teân “tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi” cuõng ñi vaøo dó vaõng. Xin chaân thaønh caùm ôn caùc baïn!” - Thaày giaùo Cao Cöï An (Dieãn Chaâu, Ngheä An): “…Thaày ñaõ ñoïc cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa” cuûa caùc em hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi qua nhieàu khoùa. Nhìn vaøo cuoán saùch, khoâng nhöõng noù quyù ôû beà daày maø coøn laø caû taâm huyeát vaø coâng lao cuûa Ban bieân soaïn vaø taát caû caùc em. Thaày caûm thaáy ñaây laø moät kyû nieäm ít coù trong ñôøi. Nhöõng em trôû thaønh lieät só cuûa khoùa 5 thaät ñaùng töï haøo. Nhìn vaøo aûnh caùc em Huyønh Kim Trung, Voõ Duõng, Trònh Thuùc Doanh, Vuõ Kieân Cöôøng, Nguyeãn Laâm, Phaïm Vaên Haïo, laøm thaày hình dung ngay ra caùc em vaøo thuôû ñoù. Bieát noùi sao heát ñöôïc loøng quyù meán, töï haøo cuûa mình ñoái vôùi caùc em hoïc sinh cuûa tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Nhìn ñeán caùc em, nhaéc ñeán teân

Nieàm vui cuûa Ban bieân soaïn Taäp I

caùc em, loøng thaày thaáy xao xuyeán vaø töï nhuû phaûi soáng nhö theá naøo nöõa ñeå xöùng ñaùng vôùi tuoåi treû cuûa caùc em, xöùng ñaùng vaø vinh döï laø ngöôøi thaày, ngöôøi baïn, ngöôøi ñoàng chí cuûa caùc em! Thaày raát haøo höùng khi ñoïc “Chò Quyeân vaø ba laàn gaëp Baùc” (trang 314). Ñaây laø baøi kyù giaù trò khoâng nhöõng suùc tích veà tö lieäu maø coøn saâu laéng tình caûm cuûa ngöôøi vieát. Coù gì quyù hôn khi vaên chöông bieát thöùc daäy ôû con ngöôøi moät taâm töôûng trong saùng nhö vaäy. Thaày ñoïc baøi vieát chaân tình cuûa Nguyeãn Thieän Nhaân. Caùch vieát goïn, ñeå laïi cho ngöôøi ñoïc loøng töï haøo veà moät thôøi ñaùng nhôù cuûa tuoåi treû. Thaày khoâng ngôø Phan Nam (trang 113) laïi bieát vieát vaên chaân tình nhö vaäy. Khi soáng vôùi Nam, thaày coù ñaâu ngôø nhö baây giôø, Nam ñaõõ chöõng chaïc nhieàu maët. Phan Nam thuôû xöa raát quyù thaày vaø thaày raát quyù Nam. Coù moät laàn, thaày ñaõ gaëp Phan Nam doïc ñöôøng ôû Khu Boán, khi ñoù Nam ñaõ laø anh boä ñoäi. Thaày cuõng khoâng ngôø Huyønh Taán Lôïi, ngöôøi cao dong doûng, ngaây ngoâ thuôû naøo maø nay coù baøi kyù raát hay. Teù ra laø döôùi maùi tröôøng thaân yeâu cuûa chuùng ta, ñaõ reøn luyeän ñöôïc nhöõng con ngöôøi nhö Taán Lôïi, mang saâu naëng loøng yeâu nöôùc noàng naøn cuûa tuoåi treû. Qua baøi “Chieán thaéng soá phaän”, thaày raát xuùc ñoäng veà Nguyeãn Chænh Huaán. Khi hoïc vaên, coù laàn Huaán ñaõ taâm söï: Vaên em chöa hay nhöng thaày haõy tin raèng em seõ tieán boä. Con ngöôøi vaø nghò löïc cuûa Chænh Huaán ñaùng quyù bieát bao! Thaày mong sao gaëp ñöôïc Chænh Huaán, xem chieác xe “töï cheá” cuûa Huaán vaø oâm Huaán maø khoâng bieát chaûy bao doøng nöôùc maét. Thaày cuõng khoâng ngôø Ngoâ Cöûu (trang 294), con ngöôøi hieàn laønh vaø cuïc tính thuôû ñoù nay coù baøi vieát nhaéc ñeán teân cuûa caùc baïn trong lôùp maø thaày ñaõ töøng giaûng baøi cho caùc em. 26

Coøn nhieàu baøi vaên, baøi thô, thaày seõ trao ñoåi vôùi caùc em sau. Gaëp caùc baïn ôû phía Nam noùi chung, trong ñoù coù nhieàu em laø taùc giaû cuûa cuoán saùch, haõy noùi giuùp: thaày An raát caûm ôn caùc em ñaõ noùi leân taát caû nhöõng quaù khöù vinh quang cuûa mình. Chính nhôø quaù khöù ñoù, ñaõ naâng ñôõ taâm hoàn vaø lyù töôûng cuûa caùc em vöôn cao hôn, xa hôn. Thaày raát mong coù ngaøy hoäi ngoä vôùi caùc em ôû phía Nam!” - Coâ giaùo Phan Thò Nhaâm (Haø Noäi): “Naêm ngoaùi nhaân cuoäc hoïp caùn boä, giaùo vieân tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, coâ nhaän ñöôïc taäp san veà tröôøng. Coâ raát caûm ñoäng vaø caûm ôn Ban bieân soaïn, Ban Lieân laïc vaø toaøn theå caùc em ôû trong Nam. Naêm nay coâ môùi xem heát taäp san cuûa caùc em. Coâ ñoïc töø lôøi môû ñaàu, töø baøi phaùt bieåu cuûa baùc Quyønh, cuûa caùc thaày ñeán töøng baøi vieát cuûa caùc em. Coâ thöïc söï xuùc ñoäng khi ñöôïc bieát danh saùch caùc lieät só cuûa nhaø tröôøng, trong ñoù coù Anh huøng lieät só Huyønh Kim Trung. Coâ thaáy baøi vieát cuûa caùc em raát dí doûm, coù moät phong caùch rieâng, caûm ñoäng noùi leân tình caûm chaân thaønh ñoái vôùi tröôøng xöa, vôùi thaày coâ vaø baïn beø. Baøi naøo cuõng hay, baøi naøo cuõng ñaùng nhôù! Xem ñeán baøi “Moät laàn aên troäm gaø” do boán troø thöïc hieän maø cöù cöôøi ruõ ra, boïn con gaùi maø bieát chaéc cuõng phaûi cöôøi boø ra aáy chöù! Ñuùng laø tuoåi treû nghòch ngôïm. Theá môùi bieát caùc thaày ôû ñaïi ñoäi thöïc söï vaát vaû, vöøa daïy hoïc vöøa quaûn lí; khi coù söï coá laø giaûi quyeát tuyeät kheùo vì “con daïi caùi mang” maø(!). Coâ laøm ñaïi ñoäi tröôûng C11 vaát vaû khoâng baèng moät phaàn traêm caùc thaày. Coøn laâu môùi beùn goùt! Nhaéc laïi chuyeän xöa (naøo laø aên troäm gaø hay laáy troäm baøi kieåm tra…) khoâng phaûi ñeå keå toäi caùc em maø ñeå oân laïi nhöõng kæ nieäm ñaùng nhôù cuûa moät thôøi tröôøng Troãi thaân yeâu!” Treân ñaây chæ laø moät phaàn raát nhoû chuùng toâi muoán ñöa tôùi baïn ñoïc. Ñoù chính laø nhöõng gì “Raát Nguyeãn Vaên Troãi”! B.B.T 27

Thö caûm ôn cuûa gia ñình lieät só NGOÂ NGÔØI Quaûng Ngaõi ngaøy 4 thaùng 2 naêm 2003 Kính göûi: Ban Lieân laïc phía Nam tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi (Toång cuïc Chính trò, Quaân ñoäi Nhaân daân Vieät Nam) Ñaàu naêm 2002, gia ñình toâi coù nhaän ñöôïc cuoán saùch “Sinh ra trong khoùi löûa”, do Ban bieân taäp taëng gia ñình lieät só Ngoâ Ngôøi. Thaùng 7 naêm 2000, toâi - Ngoâ Caâu, boá ñeû chaùu Ngoâ Ngôøi troøn 80 tuoåi, bò tai bieán maïch maùu naõo, lieät nöûa ngöôøi beân traùi, phaûi vaøo ñieàu trò ôû Vieän C17. Ñeán nay, coù theå duøng naïng choáng töøng böôùc ñi laïi ñöôïc trong nhaø, toâi muoán vieát vaøi lôøi caûm ôn tôùi thaày troø nhaø tröôøng. Xem xong cuoán saùch ñöôïc taëng, toâi voâ cuøng xuùc ñoäng khi thaáy ñöôïc coâng lao cuûa thaày coâ vaø söï chaêm soùc cuûa Toång cuïc Chính trò ñoái vôùi con em caùn boä ta noùi chung vaø con em mieàn Nam taäp keát noùi rieâng. Caùc chaùu ñaõ coá gaéng reøn luyeän phaåm chaát, ñaïo ñöùc, tuy luùc nhoû raát nghòch nhöng lôùn leân ñaõ tröôûng thaønh moïi maët. Con toâi, Ngoâ Ngôøi, hy sinh ôû Taây Ninh, naêm 1979. Vôï choàng toâi mong öôùc ñöa ñöôïc haøi coát con veà vôùi queâ höông. Nhöng mô öôùc seõ chæ laø mô öôùc neáu nhö khoâng coù caùc baïn hoïc tröôøng Troãi ñeán thaêm, xem giaáy baùo töû, roài töï ñi lieân heä vôùi Quaân khu Naêm, Quaân khu Baûy, vôùi tænh Taây Ninh, vôùi huyeän, vôùi xaõ... Laàn theo ñòa chæ caùch ñaây treân 12 naêm, caùc chaùu ñaõ tìm veà

Nghóa trang lieät só ôû bieân giôùi Taây-Nam khi caây coû, lau laùch ñaõ um tuøm. Caùc chaùu raát vaát vaû, toán nhieàu coâng söùc môùi tìm ra moä phaàn Ngoâ Ngôøi. Chæ rieâng ñoaïn ñöôøng ñi veà cuûa chaùu Minh Tieán (ñoùng quaân taän bieân giôùi phía Baéc, taøu xe vaøo taän Ñaø Naüng, roài Taây Ninh) “tính khöù hoài” ñeán caû chuïc ngaøn caây soá, thôøi gian ñi veà maát caû thaùng trôøi.

Baïn beø khoùa 3 cuûa lieät só Ngoâ Ngôøi taïi Queá Laâm, ñaàu naêm 1968.

Vieäc laøm cuûa caùc chaùu Tieán, Taán, Cöôøng, Duõng, Coâng - nhöõng hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi - ñaày tình nghóa thuyû chung, heát loøng vì baïn, taát caû lo cho baïn, lo cho gia ñình baïn hôn cho baûn thaân mình, cho gia ñình mình. Tình nghóa aáy xöa nay ñaõ hieám, nay trong neàn kinh teá thò tröôøng khi moät soá ngöôøi chæ chaïy theo ñoàng tieàn; ñaïo ñöùc xuoáng caáp, maø caùc chaùu vaãn giöõ troïn tình nghóa ñoàng cam coäng khoå, vui buoàn, soáng cheáùt khoâng boû nhau. Thaät ñaùng quyù! Chæ nhôø coù söï chæ ñaïo chaët cheõ cuûa Toång cuïc Chính trò, söï giaùo duïc cuûa nhaø tröôøng, söï daïy doã taän tuî cuûa

thaày, coâ giaùo vaø söï reøn luyeän cuûa caùc chaùu trong maùi tröôøng xaõ hoäi chuû nghóa môùi coù ñöôïc nhöõng ñieàu toát ñeïp nhö theá! Coâ chuù nhìn caùc chaùu, thaáy caùc chaùu ñeàu tröôûng thaønh laïi nhôù ñeán con, maø nhôù ñeán con chöøng naøo thì tình caûm caøng saâu naëng ñoái vôùi caùc chaùu chöøng aáy! Vieäc laøm cuûa caùc chaùu laøm coâ chuù voâ cuøng caûm ñoäng, khoâng bieát noùi gì hôn vaø cuõng khoâng theå noùi heát loøng meán phuïc cuûa coâ chuù ñoái vôùi caùc chaùu. Nhìn vaø nghó ñeán caùc chaùu maø coâ chuù khoâng theå caàm ñöôïc nöôùc maét. Möøng möøng, tuûi tuûi vaø voâ cuøng xuùc ñoäng khi nhìn thaáy haøi coát cuûa Ngoâ Ngôøi ñöôïc caùc chaùu toán bao coâng söùc môùi ñöa veà ñeán queâ höông, nôi choân nhau caét roán. Coâng lao aáy coâ chuù vaø caû gia ñình khoâng bao giôø queân! Xin chaân thaønh caûm ôn Ban Lieân laïc, thaày, coâ giaùo vaø taát caû caùc chaùu hoïc sinh tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi. Boá lieät só Ngoâ Ngôøi - Ngoâ Caâu. (Thoân Taân Hy, xaõ Bình Ñoâng, huyeän Bình Sôn, tænh Quaûng Ngaõi. Ñieän thoaïi: 055-610015).

Taâm söï ngöôøi thaày Thaày giaùo LAÕ KHAÉC TIEÄP

… Caûm ôn caùc em ñaõ vaø vaãn nhôù ñeán caùc thaày, caùc coâ, caùc caùn boä phuï traùch vaø coâng nhaân vieân phuïc vuï caùc em taïi tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi! Maø khoâng nhôù laøm sao ñöôïc, vì tröôøng cuûa chuùng ta laø loaïi tröôøng khaù ñaëc bieät. Caùc em ñöôïc ñoùn veà ñeå hoïc trong hoaøn caûnh caû nöôùc coù chieán tranh, caùc em ñöôïc “aên côm lính, hoïc taäp theo kieåu lính vaø reøn luyeän ñuùng nhö lính, khi haõy coøn ôû tuoåi hoïc troø”. Theá thì: Caùi thuôû ban ñaàu löu luyeán aáy Ngaøn naêm hoà deã maáy ai queân! * * * Thaày ñaõ nhaän ñöôïc quaø cuûa caùc em göûi bieáu, ñoù laø quyeån saùch “Sinh ra trong khoùi löûa”. Khoâng chæ caûm ôn caùc em veà moùn quaø ñoù maø thaày raát hoan ngheânh, nhieät lieät hoan ngheânh vaø hoaøn toaøn uûng hoä vieäc laøm toát ñeïp cuûa caùc em seõ “goùp phaàn vaø taïo ñieàu kieän ñeå vieát laïi lòch söû cuûa tröôøng ta”. Ñaây khoâng nhöõng chæ coù yù nghóa veà tình caûm, veà “toân sö troïng ñaïo”, veà ñoaøn keát hoïc taäp vaø reøn luyeän trong luùc khoù khaên maø noù coøn laø vieäc laøm toång keát cho moät chuû truông ñuùng vaø moät caùch laøm mang yù nghóa chieán löôïc to lôùn. Moät vieäc laøm raát ñaùng traân troïng! 31

Khi ñoù, thaày chæ laø moät giaùo vieân. Baây giôø, nhìn laïi nhöõng vieäc ñaõ laøm môùi nhaän ra moät caùch ñaày ñuû caû veà tö töôûng vaø nhaän thöùc cuõng nhö coâng taùc chæ ñaïo vaø taàm nhìn caàn thieát cho töøng böôùc ñöôøng ñôøi ñaõ qua cuûa rieâng mình, goùp phaàn toång keát caùi gì ñaây cho con chaùu!… Ngaøy aáy, caû nöôùc coù chieán tranh, caû nöôùc thöïc hieän khaåu hieäu: “Taát caû cho tieàn tuyeán”, “Taát caû ñeå chieán thaéng”. Caû daân toäc doàn söùc ngöôøi, söùc cuûa cho cuoäc khaùng chieán choáng Myõ, cöùu nöôùc. Nhôù ngaøy khôûi ñaàu cuûa nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoaø, Baùc Hoà ñaõ daïy phaûi “khaùng chieán – kieán quoác”. Vaø chuùng ta ñaõ thaéng Phaùp, roài böôùc vaøo ñaùnh Myõ. Chuùng ta seõ chieán thaéng Myõ! Chieán thaéêng roài, chuùng ta phaûi xaây döïng vaø ñöa ñaát nöôùc

Muøa ñoâng tuyeát giaù laïnh, töø nöôùc Nga xa xoâi, hoïc sinh khoùa 2 luoân nhôù veà tröôøng

ñi leân. Nhö theá laø vöøa khaùng chieán, chuùng ta vöøa phaûi xaây döïng tieàm löïc ñeå khaùng chieán thaéùng lôïi, ñoàng thôøi ñeå sau chieán thaéng, coù ñuû ñieàu kieän ñöa ñaát nöôùc phaùt trieån. Cho neân, coù ngöôøi ra tieàn tuyeán, cuõng phaûi coù ngöôøi laøm vieäc, chuaån bò cho phaùt trieån. Theá môùi bieát khi ñoù, caùc thaày “ñi ngöôïc chieàu haønh quaân ra maët traän “, cuõng laø haønh quaân vaø cuoäc haønh quaân aáy cuõng voâ cuøng quan troïng. Khi ñoù caùc thaày khoâng khoûi coù thaéc maéc ñaáy, caùc em aï! Thaày ñaõ coù baøi thô veà vaán ñeà naøy ñeå töï giaûi quyeát tö töôûng vaø ñaûm baûo hoaøn thaønh nhieäm vuï. Chính vì khaùi nieäm “khaùng chieán – kieán quoác” ñoù maø neàn giaùo duïc cuûa nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa trong hai cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp vaø choáng Myõ, vaãn phaùt trieån. Tröôøng ta, ngoaøi yù nghóa naèm chung trong quan ñieåm treân, coøn coù yù nghóa thieát thöïc hôn laø thöïc hieän moät chính saùch lôùn vôùi hai noäi dung: 1. Caùc em laø con em cuûa caùn boä trung – cao caáp cuûa Ñaûng, Nhaø nöôùc, quaân ñoäi. Ñeå caùc ñoàng chí caùn boä coù ñieàu kieän yeân taâm coâng taùc, taän löïc cho khaùng chieán; Ñaûng, Nhaø nöôùc, quaân ñoäi ñaõ toå chöùc tröôøng nuoâi döôõng vaø daïy doã caùc em. Quaû ñaây laø tình saâu nghóa naëng vaø traùch nhieäm to lôùn. 2. Sau ngaøy chieán thaùng, nhieäm vuï xaây döïng Ñaûng, baûo veä Nhaø nöôùc, cuûng coá quaân ñoäi, dó nhieân laø traùch nhieäm cuûa toaøn daân, nhöng phaûi coù löïc löôïng trung kieân. Ñoù chính laø con em caùc ñoàng chí ñaõ ñoå xöông maùu ñeå xaây döïng vaø baûo veä ñaát nöôùc naøy. Ñaáy, thaày ñaõ ruùt ra nhöõng ñieàu vaén taét nhö vaäy. Chaéc caùc em ñaõ bieát nhieàu veà ñieàu naøy, nhöng thaày nhaéc laïi vaãn khoâng sôï thöøa. * * * 33

Giôø thì thaày ghi laïi baøi thô ngaøy aáy. Taâm tö laø khoâng ñöôïc cuøng ñoàng ñoäi ra traän maø laïi lui veà daïy hoïc, trong khi chính con mình hoïc ôû tröôøng laøng. Nhôù laém chöù! Nhan ñeà baøi thô laø “Traùch thaàm”: Röøng khuya caùnh voõng söông sa Thoaûng nghe tieáng Meï ôi aø, Meï ôi! Ñænh ñeøo vaèng vaëc traêng soi Troâng göông maët laù nhôù ngöôøi ñaûm ñang Rì raøo suoái haùt voïng sang Nghe nhö tieáng treû tröôøng laøng, nhôù con Nhôù con, loøng daï boàn choàn Con ôi, coøn giaëc boá coøn haønh quaân Moãi laàn trôøi ñaát sang xuaân Ngaâm thô nhôù baïn, moãi laàn theâm vui Nhôù hoaøi aùnh maét nhö cöôøi Traùch thaàm: “Anh chæ nhuû lôøi vôùi con” L.K.T

“Sinh ra trong khoùi löûa” ñaõ cho em nhieàu baøi hoïc boå ích NGUYEÃN THÒ BÍCH LIEÂN *

Ba em laø só quan thuoäc Boä tö leänh Coâng an Vuõ trang (nay laø Boä ñoäi Bieân phoøng). Naêm 1961, oâng trôû laïi chieán tröôøng vaø naêm 1964 thì hy sinh. Em coù hai anh laø hoïc sinh tröôøng Vaên hoùa quaân ñoäi Nguyeãn Vaên Troãi, Nguyeãn Ñöùc Caûnh (khoùa 6) vaø Nguyeãn Ñöùc Can (khoùa 7). Vì vaäy, hai töø “TRÖÔØNG TROÃI” ñaõ töø laâu trôû neân thaân thuoäc trong em. Em ñaõ ñöôïc hai anh keå cho nghe bao nhieâu chuyeän vui, chuyeän nghòch raát taùo tôïn vaø ñaäm chaát li kì, nghóa hieäp cuûa caùc hoïc sinh Troãi. Hình aûnh nhöõng chaøng trai môùi lôùn, trong “boä quaân phuïc bay” hay khoaùc treân mình chieác aùo boâng ñaïi caùn to xuø vôùi caùi coå loâng maøu naâu ñen (raát ñaëc tröng), luoân toaùt ra veû cöùng coûi pha chuùt phong traàn ñaõ trôû thaønh hình aûnh em yeâu quyù vaø ngöôõng moä. Em ñaõ coi caùc anh, caùc chò laø thaàn töôïng! Song neáu nhö chöa ñöôïc ñoïc “Sinh ra trong khoùi löûa” thì söï hieåu bieát veà caùc anh, caùc chò tröôøng Troãi khoâng coù ñöôïc bao nhieâu! Khi coù saùch treân tay, em ñaõ nghieàn ngaãm say söa vaø moãi trang, moãi baøi trong cuoán â saùch khieán em theâm töï haøo, khaâm phuïc, yeâu quyù nhöõng cöïu hoïc sinh tröôøng Troãi! Ñoïc cuoán saùch, em

* Giaùo vieân Vaên tröôøng PTCS Leâ Lôïi, Quy Nhôn.

hieåu theâm veà taàm voùc lôùn lao cuûa maùi tröôøng mang teân Anh huøng Nguyeãn Vaên Troãi. Ñoù laø nôi hoäi tuï vaø vun troàng nhöõng haït gioáng ñoû, ñeå boå sung löïc löôïng cho quaân ñoäi, cho söï nghieäp caùch maïng daøi laâu cuûa ñaát nöôùc. Troïng traùch cuûa caùc thaày coâ thaät cao caû, vinh quang! Söù maïng cuûa caùc anh, caùc chò thaät veû vang nhöng cuõng

Taäp I “Sinh ra trong khoùi löûa” ñeán tay baïn ñoïc.

thaät naëng neà! Chính vì theá maø caùc anh, caùc chò ñaõ coù moät “tuoåi thô döõ doäi”. Ñöôïc truyeàn “doøng maùu cuûa lyù tuôûng nhaân vaên, cuûa tình caûm nhaân vaên” (lôøi ñaïi taù Buøi Khaéc Quyønh), ñöôïc reøn luyeän quy cuû, theo kyû luaät quaân ñoäi, ñöôïc tieáp thu nhöõng tinh hoa kieán thöùc cuûa moät taäp theå caùc thaày, coâ giaùo ñaày taøi naêng, nhieät huyeát vaø raát ñoãi nhaân haäu, caùc anh, caùc chò ñaõ phaán ñaáu tröôûng thaønh, xöùng ñaùng vôùi nieàm tin cuûa Ñaûng, cuûa Baùc, vôùi coâng lao daïy doã cuûa caùc thaày 36

coâ. Theo thoáng keâ chöa ñaày ñuû, trong toång soá 1130 hoïc sinh nhaø tröôøng thì 90% ñaõ toát nghieäp ñaïi hoïc, 104 anh chò coù hoïc vò tieán só, nhieàu ngöôøi laø caùn boä trung, cao caáp trong quaân ñoäi, giaùm ñoác caùc xí nghieäp, coâng ty… Ñaëc bieät taám göông chieán ñaáu hy sinh vì Toå quoác cuûa Anh huøng lieät só Huyønh Kim Trung, thoâng qua nhöõng trang nhaät kyù chieán tröôøng cuøng nhöõng kí öùc veà anh cuûa thaày vaø baïn laøm em caûm thaáy anh ñeïp nhö moät ngöôøi anh huøng caùch maïng lyù töôûng maø ta thöôøng gaëp treân saùch vôû vaø caùc baøi giaûng. Cuøng vôùi 28 cuoäc ñôøi thanh xuaân, duõng caûm hy sinh, thaày troø tröôøng Troãi ñaõ goùp phaàn laøm neân chieán thaéng cuûa daân toäc. Thöû hoûi, coù moät truôøng naøo coù ñöôïc moät lòch söû, truyeàn thoáng veû vang hôn lòch söû, truyeàn thoáng cuûa tröôøng ta? Caùc anh, caùc chò ñuùng laø nhöõng haït gioáng ñoû ñöôïc öôm maàm ñeå trôû thaønh nhöõng caây xanh toaû boùng maùt, saûn sinh ra nhöõng quaû chín ngoït thôm ngaùt daâng taëng, laøm ñeïp cho ñôøi! Töø trong taâm khaûm em, nhieàu luùc muoán noùi thaät to: Töï haøo thay, vinh quang thay caùc theá heä hoïc sinh tröôøng Troãi! Söï phaán ñaáu, coáng hieán, hy sinh cuûa caùc anh, caùc chò maõi laø taám göông ñeå caùc theá heä con chaùu noi theo! Xen laãn vôùi nieàm töï haøo, khi ñoïc cuoán saùch, em khoâng khoûi xuùc ñoäng bôûi söï aám aùp nghóa tình, thöông yeâu saâu naëng caûm nhaän ñöôïc töø nhöõng baøi vieát. Khi nghe caùc anh laøm saùch, Chính uyû Quyønh ñaõ nhaéc nhôû: “Nhaø truôøng ta chæ toàn taïi coù 5 naêm nhöng ñaõ ñeå laïi trong taâm khaûm thaày troø nhöõng aán töôïng toát ñeïp - ñoù laø tình thöông! Ñeán nay ñaõ qua hôn 35 naêm, nhöng vaãn coøn nhö nguyeân veïn! Mong ñöôïc giöõ maõi!”. Ñuùng laø, coù hai chöõ lôùn “YEÂU THÖÔNG” ñaõ laøm neân moät taäp theå tröôøng Troãi vôùi söï gaén boù thöông yeâu! Ñaûng, quaân ñoäi daønh cho caùc anh, caùc chò nieàm tin yeâu, söï quan taâm heát möïc. Caùc thaày, coâ ñaõ daïy doã, chaêm soùc caùc anh, caùc chò baèøng taám loøng, baèng söï taän taâm cuûa ngöôøi cha, ngöôøi 37

meï. Nhö quy luaät ôû ñôøi “caây lôùn sinh traùi ngoït”, ñöôïc yeâu ñöôïc thöông neân caùc anh, caùc chò cuõng laø nhöõng ngöôøi heát möïc nhaân aùi, thuyû chung. Nhöõng trang vieát tri aân xuùc ñoäng veà ngöôøi anh huøng maø tröôøng ñuôïc mang teân hay nhöõng taâm söï toû loøng bieát ôn taän ñaùy loøng vôùi thaày, coâ, cuõng nhö nhöõng nghóa cöû giuùp ñôõ thaày, baïn luùc oám ñau, hoaïn naïn, ñeàu laøm neân moät neùt ñeïp nghóa tình raát rieâng cuûa tröôøng Troãi! Laø ñöùa con chòu caûnh maát cha vaø 30 naêm sau ngaøy cha hy sinh môùi tìm ñöôïc di coát, luùc baáy giôø chæ coøn laïi nhöõng voác ñaát ñen neân em khoâng theå caàm ñöôïc nöôùc maét khi ñoïc nhöõng baøi vieát veà caùc lieät só ñaõ chieán ñaáu hy sinh, ñoàng thôøi yeâu quyù, traân troïng voâ cuøng coâng lao tìm kieám, ñöa haøi coát cuûa baïn veà vôùi gia ñình. Caùc anh thaät trong saùng, aân tình trong suy nghó, caån troïng, chu toaøn trong coâng vieäc. Nghóa cöû cao ñeïp, caùch soáng nghóa tình, thuyû chung, coù tröôùc coù sau cuûa caùc anh, caùc chò thaät ñaùng ngöôõng moä. Thaät haïnh phuùc khi ñöôïc laø em cuûa nhöõng ngöôøi anh, ngöôøi chò coù taám loøng bao dung, nhaân aùi. “Sinh ra trong khoùi löûa” - cuoán saùch vôùi nhieàu baøi vieát giaù trò, xuùc ñoäng khoâng chæ giuùp em theâm hieåu, theâm töï haøo, gaén boù vôùi caùc theá heä hoïc sinh tröôøng Troãi maø coøn cho em hieåu theâm nhieàu ñaïo lyù, caùch soáng ñeïp ôû ñôøi! Thôøi gian vaãn cöù troâi, ngaøy chia tay xa maùi tröôøng xöa cuûa caùc anh, caùc chò cöù daàn nhieàu leân, cuoäc soáng voán ñaày khoù khaên, phöùc taïp, soá phaän cuoäc ñôøi raát khaùc nhau cho moãi thaønh vieân tröôøng Troãi. Song, chaéc chaén raèng, trong baát kì ñieàu kieän hoaøn caûnh naøo, caùc anh, caùc chò cuûa em vaãn toûa saùng nhöõng phaåm chaát, phong caùch ñeïp cuûa lính Troãi - nhöõng veû ñeïp maø chuùng em luoân naâng niu, toân thôø! Thaønh phoá Quy Nhôn, 24-7-2003 N.T.B.L 38

Nhöõng chaøng lính Troãi ÑOÃ TRUNG VIEÄT * Hoïc sinh khoùa 3 ... Ba möôi saùu naêm ñaõ qua, keå töø ngaøy nhöõng toáp Troãi ñaàu tieân böôùc xuoáng Traïi Hoøe Bao kæ nieäm vui, buoàn, ñaõ xa, nhöõng gì coøn ñoïng laïi trong ta – nhöõng Chaøng Trai Tröôøng Troãi Nhöõng caùi teân khoâng theå naøo queân Traïi Hoøe, Traïi Côø, Bom Bom, Queá Laâm, Ly Giang, tröôøng môùi… Bao göông maët thaân quen caùc baïn, caùc thaày coøn laïi beân ta

* * *

Bao ñieàu giaûn dò, thaân yeâu trong tim muoán thoát leân Cuõng coøn nhöõng traên trôû trong loøng moãi chuùng ta, ñaâu deã noùi Bao soá phaän cuoán theo thôøi gian, nhöõng doøng ñôøi troâi noåi Hoâm nay, laïi nhìn nhau, ta caûm thaáy nhöõng gì?

* * * Caàm cuoán saùch möïc coøn töôi “Sinh ra trong khoùi löûa” Thöùc troïn ñeâm vôùi nhöõng kæ nieäm xöa

* Ñaïi taù, chuyeân vieân cao caáp chieán tranh ñieän töû Boä Quoác phoøng.

Lieät só Leâ Minh Taân tröôùc giôø ra traän

Moãi doøng taâm söï moäc maïc, ñôn sô, laøm ta thaáy röng röng Moãi taám aûnh, ñoâi maét caùc chaøng Thieáu sinh quaân nhìn ta saâu thaúm thôøi gian nhöõng chaøng trai ñaõ ñi xa, ñaõ thaønh Lieät só Ñaõ coù moät thôøi, ta ñaõ soáng, ñaõ ôû ngay beân nhöõng chaøng trai aáy Ñaõ cuøng seû chia moât böõa lieân hoan, moät phieân gaùc ñeâm, moät maùi laùn giöõa röøng möa… Vaø caû nhöõng doøng teân, coù phaûi chæ laø moät danh saùch laïnh luøng ñaâu Chuùng noùi vôùi ta, cuï theå roõ raøng, veà caùi caûm giaùc ai coøn, ai maát… Coøn thieáu bao caùi teân, coøn bao ñieàu chöa noùi ñöôïc vaø chöa noùi heát Gaáp quyeån saùch laïi roài, sao loøng coøn thaáy baên khoaên!

* * * Toâi boãng thaáy trong loøng, bao ñieàu phaûi noùi vôùi caùc baïn toâi Duø kæ nieäm thôøi gian ñaõ xoùa nhoøa, duø bao chuyeän cuõ khoâng coøn nhôù nöõa

Duø Cuoäc ñôøi coøn naëng treân vai ta bao traùch nhieäm, tính toan lo aâu vaø nghóa vuï Duø nhöõng muoän phieàn, meät moûi cuûa ñôøi thöôøng nhö muoán laøm luïi ñi trong tim ta Ngoïn löûa Laõng maïn Nhöõng ngaøy naøo

* * * Hoâm nay, Toâi muoán luïc laïi trong Kí öùc caùc baïn toâi Vaø vieát treân Cuoán Truyeän veà Nhöõng Ngaøy qua Nhöng luùc naøy haõy ñeå toâi noùi, nhöõng gì trong tim toâi caûm thaáy Vaø daøn traûi nhöõng caûm xuùc cuûa mình thaønh nhöõng doøng Thô treân ñoâi trang giaáy Heïn Baïn moät ngaøy seõ vieát tieáp Cuoán Truyeän veà Nhöõng Ngaøy xöa cuûa nhöõng Chaøng Trai Tröôøng Troãi chuùng ta.

2002 - KST

Ñính chính “Sinh ra trong khoùi löûa” taäp I • Trang 52: Chuù thích aûnh xin ñoïc laø: “Baïn Y Hoøa vaø baùc Y Wang”. Vaø doøng cuoái cuûa trang xin ñoïc laø: “ Meï cuûa Y Hoøa Baø Y Wang”. • Trang 330: Chuù thích aûnh xin ñoïc laø: “Thaày Chieâu, thaày Traàn Höõu Thanh (ngoài haøng sau bìa traùi) cuøng thaày Coân (ñoäi muõ coái ngoài giöõa haøng sau cuøng) vaø trung ñoäi 5 Quyeát thaéng (khoùa 8) tröôùc caây ña Baùc Hoà troàng treân ñoài Vaät Laïi (Haø Taây), heø 1970”. • Trang 332: Boû doøng “Phan Thu Löông (khoùa 3) vaø Phaïm Gia Löông (khoùa 2)”. • Trang 345: Doøng thöù nhaát döôùi leân, xin ñoïc laø: “72/10 Traàn Quoác Toaûn, Q3...…” • Trang 380: Trong phaàn ñoùng khung nhaén tin cuûa Ban Bieân taäp (doøng 5 vaø 6 döôùi leân) xin ñoïc laø: “baùc Huyønh Kim Tröông – ba cuûa Anh huøng lieät só Huyønh Kim Trung”. Thaønh thaät xin loãi gia ñình baùc I Wang, gia ñình baùc Huyønh Kim Tröông cuøng toaøn theå thaày, coâ vaø baïn ñoïc!

BAN BIEÂN TAÄP 42

Phaàn I: TÖ LIEÄU VEÀ NHAØ TRÖÔØNG

Chín lôøi theà danh döï 1 Chuùng toâi, hoïc sinh tröôøng Vaên hoaù Quaân ñoäi, xin theà döôùi laù côø ñoû sao vaøng naêm caùnh cuûa Toå quoác quang vinh: 1. Xin theà: Ñem heát söùc mình phaán ñaáu ñeå trôû thaønh ngöôøi quaân nhaân caùch maïng, hy sinh chieán ñaáu vì Toå quoác Vieät Nam, vì söï nghieäp caùch maïng cuûa Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam. 2. Xin theà: Hoïc taäp truyeàn thoáng baát khuaát cuûa daân toäc Vieät Nam, truyeàn thoáng “Quyeát chieán, Quyeát thaéng cuûa Quaân ñoäi Nhaân daân Vieät Nam. Khoâng ngöøng naâng cao tinh thaàn yeâu nöôùc, tinh thaàn quoác teá voâ saûn, boài döôõng taùc phong “caàn - kieäm - lieâm - chính, chí coâng

Chieán só trong Quaân ñoäi Nhaân daân Vieät Nam coù “Möôøi lôøi theà danh döï”.

- voâ tö”, luoân luoân khieâm toán, gian khoå khoâng luøi böôùc, nguy hieåm khoâng sôøn loøng. 3. Xin theà: Quyeát chí hoïc taäp, khoâng ngöøng naâng cao trình ñoä chính trò, vaên hoaù, quaân söï, lao ñoäng vaø theå duïc theå thao. 4. Xin theà: Nghieâm chænh chaáp haønh chæ thò, meänh leänh caáp treân vaø cheá ñoä quy ñònh cuûa nhaø tröôøng. 5. Xin theà: Vaâng lôøi daïy baûo vaø kính troïng caùc thaày, caùc coâ, caùc chuù, caùc baùc. Ñoaøn keát thuông yeâu laãn nhau. 6. Xin theà: Luoân luoân caûnh giaùc, tuyeät ñoái giöõ bí maät cuûa nhaø tröôøng, cuûa Quaân ñoäi vaø cuûa Nhaø nöôùc. 7. Xin theà: Heát söùc yeâu quyù vaø baûo veä cuûa coâng. 8. Xin theà: Tuyeät ñoái khoâng laáy, khoâng phaù cuûa caûi cuûa nhaân daân, xem nhaân daân nhö cha meï ñeû cuûa mình. Saün saøng giuùp ñôõ baát cöù vieäc gì khi nhaân daân caàn ñeán. 9. Xin theà: Khoâng laøm ñieàu gì haïi ñeán danh döï cuûa nhaø tröôøng, cuûa Quaân ñoäi vaø cuûa Toå quoác Vieät Nam.

(Tö lieäu ñöôïc Haø Chí Thaønh (khoùa 6) löu giöõ trong soå tay caù nhaân töø naêm 1965).

Danh saùch Anh huøng, Lieät só Trong cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc vaø baûo veä Toå quoác, hai thaày giaùo vaø 26 hoïc sinh cuûa tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ anh duõng hy sinh. Khi phaùt ñoäng xuaát baûn taäp II, Ban bieân taäp ñaõ nhaän ñöôïc nhieàu tö lieäu cuûa caùc anh huøng lieät só. Tuy nhieân di aûnh cuûa 6 lieät só vaø moät soá thoâng tin vaãn coøn thieáu. Ban bieân taäp mong tieáp tuïc nhaän ñöôïc söï ñoùng goùp cho cuoán saùch ñöôïc hoaøn chænh hôn!

1. Lieät só Nguyeãn Vaên Phoá * Thaày giaùo, Caùn boä quaûn lí

2. Lieät só Nguyeãn Ñaêng Ñaïo * Thaày giaùo, Caùn boä quaûn lí

3. Lieät só Cao Quoác Baûo * Hoïc sinh khoùa 3

4. Lieät só Nguyeãn Khaéc Bình * Hoïc sinh khoùa 7

5. Lieät só Nguyeãn Vaên Ôn * Hoïc sinh khoùa 4 Sinh: 1952 Hy sinh: 1971 (?) Hang Ñoäng Lôùn, Haûi Phoøng

6. Lieät só Traàn Höõu Daân * Hoïc sinh khoùa 7

7. Anh huøng, lieät só Huyønh Kim Trung Hoïc sinh khoùa 5 Sinh: 16-3-1952 Hy sinh: 20-8-1972 Phaø soâng Gianh, Quaûng Bình

8. Lieät só Buøi Höõu Thích Hoïc sinh khoùa 1 Sinh: 1947 Hy sinh: 22-8-1972 Maët traän Quaûng Trò

9. Lieät só Ngoâ Ngôøi Hoïc sinh khoùa 3 Sinh: 1947 Hy sinh: 1-7-1979 Maët traän bieân giôùi Taây Nam

10. Lieät só Leâ Minh Taân * Hoïc sinh khoùa 3 Sinh: 1950 Hy sinh: 1-4-1974 Maët traän Taây Nguyeân

11. Lieät só Nguyeãn Vaên Ngoïc Hoïc sinh khoùa 4 Sinh: 5-1950 Hy sinh: 10-10-1968 Thaønh phoá Vinh

13. Lieät só Vuõ Chí Duõng Hoïc sinh khoùa 4 Sinh: 1952 Hy sinh: 6-12-1971 Maët traän Taây Nguyeân

12. Lieät só Laâm Duy 2 Hoïc sinh khoùa 4 Sinh: 12-1949 Hy sinh: 30-08-1966 An Myõ, Ñaïi Töø, Baéc Thaùi

14. Lieät só Voõ Duõng Hoïc sinh khoùa 5 Sinh: 1951 Hy sinh: 21-4-1972 Maët traän Khu 9, Raïch Giaù

15. Lieät só Trònh Thuùc Doanh * Hoïc sinh khoùa 5 Sinh: 30-1-1953 Hy sinh: 16-9-1972 Maët traän Quaûng Trò

16. Lieät só Vuõ Kieân Cöôøng * Hoïc sinh khoùa 5 Sinh: 1953 Hy sinh: 28-7-1972 Maët traän Quaûng Trò

17. Lieät só Nguyeãn Laâm * Hoïc sinh khoùa 5 Sinh: 1953 Hy sinh: 5-9-1972 Maët traän Quaûng Trò

18. Lieät só Phaïm Vaên Haïo Hoïc sinh khoùa 5 Sinh: 5-1953 Hy sinh: 28-6-1971 Maët traän Campuchia

19. Lieät só Chu Taán Quang * Hoïc sinh khoùa 6 Sinh: 20-2-1952 Hy sinh: 29-12-1973 Maët traän Quaûng Ñöùc

20. Lieät só Voõ Nguyeân Troïng * Hoïc sinh khoùa 6 Sinh: 1954 Hy sinh: 5-6-1972 Maët traän Khu 9, Kieân Giang

21. Lieät só Nguyeãn Maïnh Minh Hoïc sinh khoùa 6 Sinh: 20-8-1953 Hy sinh: 25-3-1972 Maët traän Nam Laøo

22. Lieät só Ñaëng Baù Linh * Hoïc sinh khoùa 6 Sinh: 9-3-1953 Hy sinh: 26-8-1972 Maët traän Quaûng Trò

23. Lieät só Nguyeãn Tieán Quaân Hoïc sinh khoùa 6 Sinh: 1953 Hy sinh: 16-2-1979 Maët traän Laïng Sôn

24. Lieät só Y Hoaø * Hoïc sinh khoùa 7 Sinh: 1954 Hy sinh: 16-10-1972 Maët traän Quaûng Trò

25. Lieät só Laïi Xuaân Lôïi Hoïc sinh khoùa 7 Sinh: Hy sinh: 2-5-1972 Maët traän Quaûng Bình

26. Lieät só Ñaëng Ñình Kyø * Hoïc sinh khoùa 7

27. Lieät só, Nhaø baùo Ngoâ Taát Thaéng Hoïc sinh khoùa 7 Sinh: 1956 Hy sinh: 1-1-1979 Maët traän Campuchia

28. Lieät só Buøi Thoï Tuyeán * Hoïc sinh khoùa 8 Sinh: 1955 Hy sinh: 23-3-1974 Maët traän Bieân Hoaø

Ban bieân taäp xin chaân thaønh caûm ôn gia ñình caùc lieät só, caùc thaày coâ giaùo vaø caùc baïn ñaõ söu taàm vaø cung caáp nhieàu tö lieäu quyù giaù ñeå xuaát baûn laàn naøy! B.B.T

* Nhöõng lieät só ñeán naêm 2005 chöa tìm ñöôïc moä phaàn. 1 Lieät só hy sinh ñaàu tieân taïi chieán tröôøng. 2 Lieät só Thieáu sinh quaân.

Nhôù thaày coâ Tröôøng Vaên hoùa quaân ñoäi Nguyeãn Vaên Troãi chæ toàn taïi coù 5 naêm vaø giaûi theå caùch ñaây ñaõ 35 naêm, nhöng ñaõ ñeå laïi trong loøng thaày troø chuùng ta nhieàu kæ nieäm ñeïp, khoâng bao giôø queân. Theo thoáng keâ coù 211 caùn boä, giaùo vieân, nhaân vieân, töøng coâng taùc ôû tröôøng. Taïi Haø Noäi coù 56 ñoàng chí, Thaùi Nguyeân - 28, Laïng Sôn - 5, Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 9, Nam Ñònh - 15 vaø raûi raùc ôû caùc tænh nhö Tuyeân Quang, Vónh Phuùc, Baéc Giang, Baéc Ninh, Höng Yeân, Haûi Phoøng, Haø Taây, Ninh Bình, Ngheä An, Haø Tónh, Ñaø Naüng, Nha Trang, Tieàn Giang… Trong hôn 30 naêm qua, coù hôn 20 thaày coâ ñaõ qua ñôøi. Coù 2 caùn boä hy sinh trong khaùng chieán choáng Myõ, ñoù laø anh Nguyeãn Vaên Phoá, nguyeân B tröôûng, hy sinh ôû chieán tröôøng Laøo vaø anh Nguyeãn Ñaêng Ñaïo, nguyeân giaùo vieân caáp II, B tröôûng, hy sinh ôû chieán tröôøng mieàn Nam. Nhieàu ñoàng chí vì tuoåi cao söùc yeáu, vì beänh taät ñaõ maát nhö caùc hieäu tröôûng Nguyeãn Ñieàn, Döông Höng Tuaán, Phaïm Ngoïc Ñieån; caùc chuû nhieäm Chính trò Nguyeãn Ngoïc Linh, Nguyeãn Duyeät; chuû nhieäm Giaùo duïc Leâ Ngoïc Bình; chuû nhieäm Haäu caàn Vuõ Xuaân Tieâu; chuû nhieäm Quaân y, baùc só Phaïm Só Toân; tröôûng ban Haønh chính Ñaøo Nam Linh vaø caùc thaày, coâ: Nguyeãn Vaên Baï (caùn boä Chính trò), Ñaøo Vaên Quaân (B tröôûng), Phaïm Naêm (caùn boä Taøi vuï), Nguyeãn Ngoïc, Nguyeãn Ngoïc Haûi (caùn boä quaûn lyù), Trònh Thaønh (giaùo vieân Toaùn), Traàn Höõu Thanh (giaùo vieân Ñòa), Cao Cöï An (giaùo vieân Vaên), Döông Thò Bình (nhaân vieân)... Ñeán nay, haàu heát caùn boä, giaùo vieân, nhaân vieân ngaøy ñoù ñaõ nghæ höu. 52

Nhöõng gia ñình coù nhieàu con laø hoïc sinh tröôøng Troãi BAN BIEÂN TAÄP Khi lieät keâ ra ñaây danh saùch nhöõng gia ñình coù nhieàu con laø hoïc sinh nhaø tröôøng, Ban bieân taäp muoán noùi leân moät ñieàu giaûn dò: trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh, cha meï chuùng ta ñaõ hoaøn toaøn tin töôûng, giao phoù con em mình cho Quaân ñoäi ñeå ñaøo taïo hoï trôû thaønh nhöõng ngöôøi lính, tieáp böôùc treân con ñöôøng caùch maïng maø cha meï ñang ñi! Vieäc thoáng keâ naøy chæ laø moät thí duï. Thaät ra nhöõng gia ñình coù hai con, thaäm chí chæ coù moät con trai duy nhaát cuõng saün saøng cho khoaùc aùo lính. Ñieàu maø chuùng toâi khoâng keå heát ra ñaây. Chæ coù theå duøng hai chöõ “Tuyeät vôøi” ñeå noùi veà cha meï chuùng ta! Buøi Buøi Buøi Buøi

Quang Theá (khoùa 1) Quang Giôùi (khoùa 3) Quang Chính (khoùa 5) Thò Khaùnh (khoùa 7)*

Nguyeãn Duy Toä (khoùa 2) Nguyeãn Phöông Tuøng (khoùa 2) Nguyeãn Phöông Thaûo (khoùa 3) Nguyeãn Duy Thaéng (khoùa 7)

Hoaøng Quoác Trinh (khoùa 1) Hoaøng Minh Chaâu (khoùa 3) Hoaøng Quoác Huøng (khoùa 5) Hoaøng Minh Phöôïng (khoùa 6) Nguyeãn Tieán Duõng (khoùa 3) Nguyeãn Kim Thaønh (khoùa 3)* Nguyeãn Tieán Baéc (khoùa 5) Nguyeãn Vieät Trieàu (khoùa 8)

* Nhöõng ngöôøi ñaõ maát.

Traàn Traàn Traàn Traàn Buøi Buøi Buøi Buøi

Thaéng Lôïi (khoùa 3) Kieán Quoác (khoùa 5) Thaønh Coâng (khoùa 6) Höõu Nghò (khoùa 8)

Ñaêng Vieät (khoùa 3) Nam (khoùa 1) Ñaêng Thanh (khoùa 4) Ñaêng Bình (khoùa 8)

Buøi Buøi Buøi Buøi

Thanh Chaâu (khoùa 2) Chöông (khoùa 5) Hoaøn Chinh (khoùa 7) Chuaån (khoùa 8)

Nguyeãn Nguyeãn Nguyeãn Nguyeãn

Anh Kim Anh Kim

Tuaán (khoùa 1) Nhu (khoùa 3) Mình (khoùa 6) Haäu (khoùa 8)

Voõ Hoaø Bình (khoùa 3) Voõ Haïnh Phuùc (khoùa 4) Voõ Ñieän Bieân (khoùa 6)

Phaïm Ngoïc Nguyeân (khoùa 2) Phaïm Ngoïc Chænh (khoùa 6) Phaïm Ngoïc Thieát (khoùa 8)

Hoaøng Löông Hoaø (khoùa 2) Hoaøng Tam Ngoïc (khoùa 5) Hoaøng Tam Chaâu (khoùa 6)

Hoaøng Maïnh Cöôøng (khoùa 4) Hoaøng Maïnh Chieán (khoùa 5) Hoaøng Maïnh Thaéng (khoùa 7)

Nguyeãn Thò Chung (khoùa 2) Nguyeãn Vaên Chieán (khoùa 4) Nguyeãn Vaên Thaéng (khoùa 5)

Buøi Coâng Tröïc (khoùa 1) Buøi Coâng Minh (khoùa 4) Buøi Coâng Chính (khoùa 5)

Nguyeãn Quoác Khaùnh (khoùa 1) Nguyeãn Thanh Haø (khoùa 4) Nguyeãn Quoác Thaéng (khoùa 6)

Ñoaøn Maïnh Thanh (khoùa 2) Ñoaøn Maïnh Tuyeân (khoùa 8) Ñoaøn Quoác Khaùnh (khoùa 6)

Nguyeãn Thanh Töôøng (khoùa 1) Nguyeãn Thanh Sôn (khoùa 1) Nguyeãn Thanh Haûi (khoùa 3)

Traàn Vinh Quang (khoùa 5) Traàn Minh Hoaø (khoùa 7) Traàn Minh Thaéng (khoùa 8)

* Nhöõng ngöôøi ñaõ maát.

Nguyeãn Khaùnh Tieäp (khoùa 1)* Nguyeãn Khaùnh Taàn (khoùa 5) Nguyeãn Khaùnh Thaùi (khoùa 6)

Nguyeãn Quang Vieät (khoùa 5) Nguyeãn Theá Baéc (khoùa 5) Nguyeãn Tieán Quaân (khoùa 6)*

Nguyeãn Quang Thaéng (khoùa 4) Nguyeãn Quang Baéc (khoùa 5) Nguyeãn Quang Tueä (khoùa 8)

Voõ Quoác Khaûi (khoùa 3) Voõ Quoác Hoaøn (khoùa 6) Voõ Thanh Haø (khoùa 8)

Ngoâ Kieân Thaéng (khoùa 1) Ngoâ Vieät Hoa (khoùa 5) Ngoâ Thu Haø (khoùa 7)

Nguyeãn Chieán (khoùa 1) Nguyeãn Thaéng (khoùa 3) Nguyeãn Thò Bình (khoùa 6)

Nguyeãn Theá Thònh (khoùa 5) Nguyeãn Thanh Bình (khoùa 6) Nguyeãn Thò Thaùi (khoùa 8)

Nguyeãn Thò Thaùi (khoùa 2) Nguyeãn Höõu Thaønh (khoùa 4) Nguyeãn Hoøa Bình (khoùa 7)

Leâ Thò Minh (khoùa 2) Leâ Quoác Khaùnh (khoùa 4) Leâ Thanh Taâm (khoùa 4)

Nguyeãn Anh Tuaán (khoùa 1) Nguyeãn Anh Minh (khoùa 6) Nguyeãn Kim Haäu (khoùa 8)

Nguyeãn Vaên Trung (khoùa 3) Nguyeãn Vaên Tuaán (khoùa 4) Nguyeãn Vaên Tín (khoùa 4

Nguyeãn Trí Duõng (khoùa 3) Nguyeãn Chí Nhaân (khoùa 3) Nguyeãn Chí Cöôøng (khoùa 8)

Traàn Quoác Duõng (khoùa 3) Traàn Quoác Tieán (khoùa 4) Traàn Quoác Hieäp (khoùa 7)*

Nguyeãn Phuïc Höng (khoaù 2) Nguyeãn Phuïc Quoác (khoaù 4) Nguyeãn Phuïc Nghieäp (khoaù 5)

* Nhöõng ngöôøi ñaõ maát.

Hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán (ñöùng giöõa haøng sau cuøng) cuøng caùc thaày vaø lôùp Quyeát thaéng khoùa 8, naêm hoïc 1967 - 1968 taïi Queá Laâm.

Trònh Thaønh Coâng (khoùa 3) Trònh Hoàng Haø (khoùa 7) Trònh Hoàng Anh (khoùa 8)

Phaïm Gia Löông (khoùa 2) Phaïm Gia Löôïng (khoùa 6) Phaïm Gia Bình (khoùa 6)

Nguyeãn Thanh Haø (khoùa 3) Nguyeãn Kim Sôn (khoùa 4) Nguyeãn Thò Thaønh (khoùa 6)

Traàn Duõng Trí (khoùa 3) Traàn Duõng Trieäu (khoùa 5) Traàn Duõng Trình (khoùa 7)

Nguyeãn Taêng Cöôøng (khoùa 2) Nguyeãn Taêng Löïc (khoùa 5) Nguyeãn Taêng Tieán (khoùa 8)

Trình Maïnh Ñöùc (khoùa 3) Trình Maïnh Töôøng (khoùa 5) Trình Maïnh Hoøa (khoùa 7)

Traàn Theá Vieät (khoùa 2) Traàn Theá Nam (khoùa 4) Traàn Theá Daân (khoùa 7)

Taï Vieät Chieán (khoùa 3) Taï Vieät Thaéng (khoùa 6) Taï Ñöùc Thanh (khoùa 8)

Nguyeãn Phöôùc Thaéng (khoùa 4) Nguyeãn Phöôùc Lôïi (khoùa 5) Nguyeãn Phöôùc Vieät Tieán (khoùa 8)

Phaïm Phi Huøng (khoùa 3) Phaïm Vaân Huøng (khoùa 4) Phaïm Voõ Huøng (khoùa 8)

Trònh Chí Duõng (khoùa 4) Trònh Chí Cöôøng (khoùa 6) Trònh Chí Lieâm (khoùa 8)

Nguyeãn Cöông (khoùa 3) Nguyeãn Vieät Hoàng (khoùa 6) Nguyeãn Vieät Haèng (khoùa 7)

NHÖÕNG CAËP SINH ÑOÂI LAØ HOÏC SINH NHAØ TRÖÔØNG 1. Huyønh Quang Töï (khoùa 1) Huyønh Quang Do (khoùa 1)

3. Traàn Chí Nhaân (khoùa 4) Traàn Chí Nghóa (khoùa 4)

2. Nguyeãn Vaên Tuaán (khoùa 4) Nguyeãn Vaên Tín (khoaù 4)

4. Nguyeãn Quang Vieät (khoùa 5) Nguyeãn Theá Baéc (khoùa 5)

Caàn coù nhieàu tröôøng nhö tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi (Trích baøi phaùt bieåu cuûa Ñaïi töôùng Voõ Nguyeân Giaùp trong buoåi hoïp maët truyeàn thoáng 30 naêm thaønh laäp tröôøng, ngaøy 15 thaùng 10 naêm 1995, taïi Haø Noäi)

… Hoâm nay tuy baän nhieàu coâng vieäc nhöng toâi vaãn daønh chuùt thôøi gian ñeán döï buoåi hoïp maët, kyû nieäm 30 naêm ngaøy thaønh laäp tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Toâi raát vui möøng khi ñöôïc gaëp laïi nhieàu thaày coâ, phuï huynh vaø hoïc sinh nhaø truôøng. Toâi xin göûi tôùi caùc ñoàng chí lôøi chuùc möøng noàng nhieät nhaát!

Ñaïi töôùng Voõ Nguyeân Giaùp trong ngaøy Hoäi tröôøng 15-10-1995 taïi Haø Noäi

Toâi khoâng noùi daøi doøng maø chæ xin coù maáy caâu vaén taét theá naøy. Coù theå noùi, Baùc Hoà cuûa chuùng ta raát coi troïng vieäc ñaøo taïo con ngöôøi, keå caû lôùp ngöôøi ñaõ tröôûng thaønh vaø lôùp ngöôøi keá caän. Baùc daën trong Di chuùc: “Boài döôõng theá heä caùch maïng cho ñôøi sau laø moät vieäc raát quan troïng vaø raát caàn thieát”. Trong caùc nöôùc treân theá giôùi cuõng ñaõ ñuùc keát, muoán xaây döïng xaõ hoäi toát ñeïp, ñaát nöôùc tieán leân, phaûi coù nhöõng con ngöôøi coù ñaïo ñöùc vaø trình ñoä töông xöùng. ÔÛ Vieät Nam ta, caàn coù nhöõng con ngöôøi “vöøa hoàng, vöøa chuyeân”, phaán ñaáu theo lyù töôûng cuûa Ñaûng, cuûa Baùc. Gaàn ñaây, söï nghieäp giaùo duïc cuûa toaøn daân ñaõ coù nhieàu tieán boä nhöng thöïc söï chöa theå thoûa maõn. Rieâng toâi, cuõng coøn nhieàu traên trôû, lo laéng, laøm sao caùc caáp, caùc ngaønh töø Trung öông ñeán ñòa phöông, phaûi thöïc hieän toát coâng taùc giaùo duïc, ñaøo taïo. Tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi tuy ñaõ keát thuùc ñaøo taïo 25 naêm nay, nhöng thöïc söï laø moät moâ hình giaùo duïc toát. Tröôøng ñaõ ñaøo taïo raát baøi baûn nhöõng con ngöôøi coù lyù töôûng caùch maïng, yeâu nöôùc, thöông daân, coù trình ñoä vaên hoùa, khoa hoïc, coù söùc khoûe. Toâi ñaõ gaëp nhieàu chaùu laø hoïc sinh nhaø tröôøng coù ñaïo ñöùc, coù naêng löïc, laøm vieäc raát toát trong nhieàu lónh vöïc khoa hoïc kyõ thuaät vaø quaûn lyù… Trong töông lai, ta phaûi laäp ra nhieàu tröôøng nhö tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Vaø trong giaùo duïc, khoâng chæ chuù troïng tôùi taàng lôùp thanh nieân, maø phaûi quan taâm ñeán caû thieáu nieân, nhi ñoàng. Chính theá heä treû ñöôïc ñaøo taïo toát seõ laø chuû nhaân töông lai, seõ xaây döïng ñaát nöôùc ta ñaøng hoaøng hôn, to ñeïp hôn. Moät laàn nöõa xin chuùc söùc khoûe thaày coâ, caùc baäc phuï huynh vaø toaøn theå caùc chaùu hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi! (Tö lieäu löu tröõ trong cuoán baêng videùo “Hoïp maët truyeàn thoáng kyû nieäm 30 naêm thaønh laäp tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi taïi Haø Noäi”). 59

Ñeå coù söï thaønh coâng trong vieäc môû Tröôøng Hoài öùc cuûa nguyeân Chính uyû BUØI KHAÉC QUYØNH *

Söï giuùp ñôõ chí tình Moät saùng thaùng 4 naêm 1965, trung töôùng Song Haøo, Chuû nhieäm Toång cuïc Chính trò, ñeán thaêm tröôøng Vaên hoaù quaân ñoäi ôû Traïi Hoøe, Haø Baéc. Sau khi thaêm caùc lôùp vôùi gaàn moät traêm hoïc sinh, Chuû nhieäm laøm vieäc vôùi Ban giaùm hieäu. Trong luùc chôø ñôïi, toâi ngoû yù: “Tröôøng Vaên hoùa nay ñaõ thu heïp nhieäm vuï, ñeà nghò anh cho toâi ñöôïc ra ñôn vò chieán ñaáu”. Chuû nhieäm cöôøi vaø noùi: “Raát hoan ngheânh nhöng anh phaûi ôû laïi. Toång Quaân uyû ñaõ coù quyeát ñònh thaønh laäp tröôøng Thieáu sinh quaân, daïy vaên hoaù cho con em caùn boä ñang chieán ñaáu treân caùc chieán tröôøng vaø caùc gia ñình coù coâng, theo chöông trình phoå thoâng töø lôùp 5 ñeán lôùp 10, keát hôïp reøn luyeän theâm veà quaân söï

* Ñaïi taù, nguyeân Chính uyû nhaø tröôøng. Nay baùc ngoaøi 80 tuoåi vaø nghæ höu ôû 16A Lyù Nam Ñeá, Haø Noäi. Ñieän thoaïi: 04-8233113.

ñeå sau naøy ñaøo taïo thaønh caùn boä keá caän laâu daøi cho quaân ñoäi. Quan troïng nhaát baây giôø laø phaûi tìm ñöôïc ñòa ñieåm môùi, ñaûm baûo an toaøn. Tröôøng sôû coù theå laøm baèng tranh, tre, nöùa, laù, coá gaéng sao cho kòp nhaän hoïc sinh vaø khai giaûng naêm hoïc môùi vaøo ñaàu thaùng 10 naêm nay”. Ngay sau ñoù, chuùng toâi hoïp Ñaûng uyû xaùc ñònh coâng vieäc vaø khaån tröông phaân coâng thöïc hieän. Hieäu tröôûng Nguyeãn Ñieàn cuøng chuû nhieäm Chính trò Phan Hoàng Khanh, chuû nhieäm Giaùo duïc Leâ Ngoïc Bình vaø chuû nhieäm Haäu caàn Vuõ Xuaân Tieâu ñöôïc cöû veà Haø Noäi lieân heä vôùi caùc cô quan, nhôø giuùp ñôõ. Do ñaõ coù nghò quyeát cuûa Toång Quaân uyû neân ñi ñeán ñaâu, moïi vieäc ñeàu ñöôïc giaûi quyeát heát söùc nhanh choùng vaø thuaän lôïi. Caùc ñoàng chí cuøng Cuïc Tuyeân huaán sang laøm vieäc vôùi Boä Giaùo duïc. Thöù tröôûng Voõ Thuaàn Nho nhaän giuùp ñôõ veà chöông trình, cung caáp saùch giaùo khoa vaø giaùo vieân vaên hoùa. Thöù tröôûng Boä Vaên hoùa Leâ Lieâm giaûi quyeát saùch baùo, nhaïc cuï vaø giaùo vieân giaûng daïy nhaïc, hoïa. Cuïc Caùn boä nhaän ñieàu ñoäng caùc caùn boä vaø giaùo vieân gioûi veà cho tröôøng. Chuû nhieäm Toång cuïc haäu caàn Ñinh Ñöùc Thieän cho kinh phí xaây döïng tröôøng vaø chæ thò cho caùc cô quan nghieân cöùu cheá ñoä sinh hoaït, trang bò cho caùc chaùu nhö cho nhöõng ngöôøi lính. Cuïc Quaân trang giao cho Xí nghieäp may 10 saûn xuaát haøng nghìn boä ñoàng phuïc thieáu sinh quaân caùc côõ (aùo blu-doâng bay, quaàn xanh khoâng quaân). Maáy hoâm sau, Toång cuïc Chính trò cöû phoù Vaên phoøng Phaïm Ngoïc Ñieån xuoáng giuùp nhaø tröôøng ñi tìm ñòa ñieåm. Ñoàng chí Ñieån cuøng hieäu phoù Döông Höng Tuaán vaø tröôûng ban Haønh chính Ñaøo Nam Linh ra thò xaõ Baéc Giang gaëp bí thö Tænh uyû Leâ Quang Tuaán. Caùc ñoàng chí ñaõ daønh nhieàu thôøi gian ñi khaûo saùt nhöõng ñòa ñieåm maø tænh giôùi thieäu, nhöng khoâng tìm ñöôïc nôi naøo ñaït yeâu caàu, ñaëc bieät veà an toaøn. 61

Khi leân Thaùi Nguyeân, ñöôïc Tænh uyû giôùi thieäu veà huyeän Ñaïi Töø gaëp anh Khaùnh Vaân, bí thö Huyeän uyû vaø anh Lyù Thanh, chuû tòch Uyû ban. Raát may, anh Lyù Thanh laïi laø anh em keát nghóa vôùi anh Song Haøo. Caùc ñoàng chí raát nhieät tình giôùi thieäu veà xaõ An Myõ. Ñoù laø nôi coù ñòa theá kín ñaùo, coù röøng nuùi bao quanh, laø vuøng giaûi phoùng tröôùc caùch maïng vaø laø an toaøn khu trong khaùng chieán choáng Phaùp1. Ñoàng chí Thanh, ñoàng chí Tôøi phoù chuû tòch huyeän cuøng veà xaõ An Myõ gaëp ñoàng chí Laân (bí thö Ñaûng uyû), ñoàng chí Ñaøo Vaên Dó (chuû tòch) vaø ñoàng chí Taâm (tröôûng Coâng an xaõ). Chuùng toâi cuøng caùc anh xaén quaàn, choáng gaäy, loäi suoái vaøo töøng baûn laøng ñeå khaûo saùt vaø thoáng nhaát keát luaän: An Myõ laø ñaát laønh! Sau khi baùo caùo vôùi Boä Toång Tham möu, ñòa ñieåm ñaõ ñöôïc chaáp thuaän. Vieäc toå chöùc di chuyeån nhaø tröôøng do Boä Toång Tham möu ñaûm nhaän. Chæ trong moät ñeâm, tröôøng ñaõ dôøi töø Traïi Hoøe veà An Myõ, tuyeät ñoái an toaøn. Ngay hoâm sau, thaày troø cuøng nhaân daân An Myõ vaø caùc xaõ laân caän vaøo röøng saâu chaët vaàu, tre, laáy goã, laù veà laøm nhaø ôû vaø lôùp hoïc. Sau hôn moät thaùng lao ñoäng khaån tröông, nhaø tröôøng ñaõ coù ñöôïc cô sôû caàn thieát. Tröôùc ngaøy khai giaûng, Phoù chuû nhieäm Toång cuïc Chính trò Phaïm Ngoïc Maäu, ngöôøi ñöôïc phaân coâng tröïc tieáp chæ ñaïo nhaø tröôøng, ñaõ leân kieåm tra coâng taùc phoøng khoâng, ñaûm baûo an toaøn cuûa nhaø tröôøng. Ñoàng chí coøn giôùi thieäu nhaø tröôøng laøm vieäc vôùi tö leänh Quaân khu I, ñeå ñöa ñôn vò coâng binh veà ñaøo heä thoáng haàm, haøo vaø nguïy trang theâm cho caùc lôùp khoái caáp II. Ñuùng laø, khoâng coù quyeát taâm ôû treân, khoâng coù söï giuùp ñôõ nhieät tình cuûa caùc ñôn vò quaân ñoäi, caùc cô quan, boä, ngaønh vaø

Nay ñoåi teân laø Myõ Yeân. Naêm 2000, ñöôïïc Nhaø nöôùc coâng nhaän laø ñôn vò Anh huøng Löïc löôïng vuõ trang.

chính quyeàn ñòa phöông coäng vôùi söï noã löïc cuûa thaày troø thì khoù coù theå khai giaûng naêm hoïc ñaàu tieân cuûa tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ñuùng vaøo ngaøy 15 thaùng 10 naêm aáy. * * * Tình caûm cuûa Ñaïi töôùng Boä tröôûng vôùi nhaø tröôøng Rieâng Ñaïi töôùng Voõ Nguyeân Giaùp vôùi nhaø tröôøng, cuõng coù nhieàu kæ nieäm. Vôùi traùch nhieäm cuûa ngöôøi chæ huy cao nhaát trong quaân ñoäi, Ñaïi töôùng khoâng ngaàn ngaïi giao cho nhaø tröôøng ba chaùu (trong ñoù coù hai chaùu gaùi) ñeå giaùo duïc, ñaøo taïo.

Baùc Voõ Nguyeân Giaùp ñeán döï Hoäi tröôøng taïi Cung vaên hoùa höõu nghò Vieät - Xoâ, Haø Noäi 15-10-1995.

Toâi nhôù, moãi laàn gaëp oâng laøm vieäc, sau khi hoûi thaêm tình hình nhaø tröôøng, oâng coù hoûi thaêm chuyeän hoïc haønh, sinh hoaït cuûa chaùu Hoøa Bình, Haïnh Phuùc vaø Ñieän Bieân. OÂng luoân daën: ”Caùc ñoàng chí daïy doã con toâi nhö vôùi con em caùc ñoàng chí khaùc, 63

ñöøng bao giôø öu tieân ñeå caùc chaùu deã sinh tính yû laïi, caäy quyeàn, caäy theá!” Töø ñaàu naêm 1966 trôû ñi, maùy bay Myõ bay qua laïi khu vöïc nhaø tröôøng ôû Ñaïi Töø ngaøy caøng nhieàu. Coù moät hoâm, treân ñöôøng bay veà baén phaù Khu gang theùp Thaùi Nguyeân, chuùng ñaõ caét boû thuøng daàu phuï xuoáng Suoái Chì, gaàn khu vöïc C6. Bieát tin, Ñaïi töôùng ñaõ goïi toâi veà Haø Noäi baùo caùo cuï theå. Ñaïi töôùng daën doø nhaø tröôøng phaûi heát söùc laøm toát coâng taùc phoøng khoâng, ñaûm baûo an toaøn tuyeät ñoái cho caùc chaùu. Ngaøy tröôøng ta ñoùng ôû Trung Quoác, ñaàu naêm 1968, treân ñöôøng ñi coâng taùc veà, Ñaïi töôùng ñaõ döøng laïi Queá Laâm. OÂng cho goïi toâi ra baùo caùo tình hình nhaø tröôøng. Ñaïi töôùng hoûi han cuï theå veà tình hình hoïc taäp, ñôøi soáng, söùc khoûe cuûa hoïc sinh, veà chính saùch ñoái vôùi caùn boä, giaùo vieân vaø daën doø giöõ gìn quan heä toát vôùi Baïn. Ñaïi töôùng noùi, moïi vieäc veà nhaø tröôøng, Toång Quaân uyû ñaõ giao cho anh Song Haøo giaûi quyeát vaø toâi coù traùch nhieäm baùo caùo laïi vôùi Chuû nhieäm veà yù kieán cuûa Ñaïi töôùng. Toâi thay maët nhaø tröôøng caûm ôn Ñaïi töôùng vaø xin höùa chaáp haønh toát chæ thò cuûa Ñaïi töôùng. Khi ra saân bay tieãn Ñaïi töôùng veà nöôùc, oâng thaân maät baét tay toâi, chuùc thaày, troø ôû laïi maïnh khoûe vaø coá gaéng. Söï quan taâm, chæ ñaïo saùt sao cuûa Ñaïi töôùng coù taùc duïng lôùn lao ñoäng vieân, coå vuõ, giuùp thaày troø tröôøng ta theâm quyeát taâm hoaøn thaønh nhieäm vuï. B.K.Q

Phaàn II: GÖÔNG ANH HUØNG, LIEÄT SÓ

“ Hoå phuï sinh Hoå töû ” Chuùng toâi muoán duøng töïa ñeà naøy ñeå noùi leân nieàm töï haøo khoâng chæ veà 28 thaày troø ñaõ anh duõng hy sinh maø caû veà cha meï hoï. Bôûi vì “hoå phuï” aét seõ sinh “hoå töû”! BAN BIEÂN TAÄP Veà anh Nguyeãn Vaên Troãi, hoïc sinh danh döï cuûa nhaø tröôøng, thì lính Troãi luoân nhôù lôøi Baùc Hoà ñaõ daïy: phaûi laáy teân anh ñaët cho tröôøng ñeå caùc em noi göông anh! Heø naêm 1966, trong nhöõng ngaøy lao ñoäng xaây döïng doanh traïi ôû An Myõ (Ñaïi Töø), baïn Laâm Duy (khoùa 4) ñaõ duõng caûm hy sinh khi chaët caây, laáy goã. Laâm Duy ñöôïc Toång cuïc Chính trò coâng nhaän laø lieät só Thieáu sinh quaân vaø baïn chính laø lieät só ñaàu tieân cuûa nhaø tröôøng. Cha cuûa Laâm Duy laø thieáu töôùng Nguyeãn Laâm Kính, nguyeân tö leänh Phaùo binh thôøi kì ñaùnh Myõ (1964-1969). Môùi ñaây, baùc ñaõ cho xuaát baûn cuoái hoài kí “Ngöôïc Baéc, Xuoâi Nam”; trong ñoù coù nhaéc laïi söï hy sinh cuûa Laâm Duy. Hoïc sinh hy sinh trong chieán ñaáu ñaàu tieân laø lieät só Nguyeãn Vaên Ngoïc (khoùa 4). ÔÛ Ngoïc, hoaøn caûnh khaù ñaëc bieät, boá hy 65

sinh trong khaùng chieán choáng Phaùp. Hoaø bình laäp laïi, naêm 1954, meï Ngoïc xaây döïng vôùi chuù Nguyeãn Chí Ñieàm (nguyeân tö leänh Boä ñoäi duø, sau laø tö leänh Ñaëc coâng). Vôùi chí caêm thuø giaëc, Ngoïc ñaõ chieán ñaáu kieân cöôøng vaø anh duõng hy sinh ngay treân maâm phaùo baûo veä Thaønh Vinh, ngaøy 10 thaùng 10 naêm 1968. Lieät só ñöôïc Nhaø nöôùc truy taëng danh hieäu Anh huøng Löïc löôïng vuõ trang laø Huyønh Kim Trung. Baïn hy sinh ngaøy 20 thaùng 8 naêm 1972, taïi beán phaø soâng Gianh, khi vöøa troøn 20 tuoåi. Ba cuûa Kim Trung laø ñaïi taù, kieán truùc sö Huyønh Kim Tröông. Naêm 1947, baùc ñaõ laø tham möu phoù Boä tö leänh Quaân khu 7 vaø sau 1975, coù nhieàu ñoùng goùp cho vieäc quy hoaïch thaønh phoá Hoà Chí Minh. Kó sö vuõ khí Buøi Höõu Thích (khoùa 1) hy sinh ngaøy 22 thaùng 8 naêm 1972, taïi maët traän Quaûng Trò. Ba cuûa anh laø trung taù Buøi Höõu Xích, ñaõ nhieàu naêm coâng taùc ôû Toång cuïc Haäu caàn (Boä Quoác phoøng). Trong “Sinh ra trong khoùi löûa” taäp I coù moät baøi keå laïi chuyeän caûm ñoäng cuûa caùc baïn khoùa 3 tìm veà nghóa trang lieät só taän bieân giôùi phía Taây-Nam, ñöa haøi coát lieät só Ngoâ Ngôøi veà queâ höông Quaûng Ngaõi. Ñaïi taù Ngoâ Caâu, ba cuûa lieät só, trong cuoán saùch naøy ñaõ coù thö caûm ôn quaân ñoäi vaø thaày troø tröôøng ta thaät caûm ñoäng. Trong soá caùc baïn khoùa 3 ra traän coøn coù Leâ Minh Taân. Anh ñaõ hy sinh ngaøy 1 thaùng 4 naêm 1974, taïi maët traän Quaûng Nam. Thaân phuï lieät só, ñaïi taù Leâ Böôûi coù nhieàu naêm coâng taùc taïi Boä Toång tham möu, ñaõ göûi cho Ban Bieân taäp thö vaø di aûnh quyù giaù cuûa lieät só. Trong böùc thö ñaàu tieân cuõng laø böùc cuoái cuøng göûi veà nhaø, anh ñaõ höùa “ñöôïc keát naïp Ñaûng môùi vieát thö veà nhaø!”. Trong soá nhöõng hoïc sinh töø mieàn Nam, vöôït qua söï bao vaây cuûa keû thuø, ra tôùi mieàn Baéc xaõ hoäi chuû nghóa, coù Voõ Duõng (khoùa 5). Naêm 1966, maù vaø hai em Duõng ñaõ hy sinh. Theà traû thuø nhaø, 66

ñeàn nôï nöôùc, Voõ Duõng quyeát taâm xin veà Nam ñaùnh giaëc. Tôùi Saøi Goøn, khoâng chòu laøm lính thoâng tin, baïn ñaõ daáu ba (baùc Saùu Daân, sau naøy laø Thuû töôùng Voõ Vaên Kieät), xin baèng ñöôïc caùc chuù ñeå veà Khu 9, laøm lính trinh saùt. Trong moät chuyeán ñi trinh saùt, baïn ñaõ loït vaøo oå phuïc kích vaø anh duõng hy sinh. Caùc lieät só cuûa tröôøng ta moãi ngöôøi moãi veû! Tröôøng hôïp lieät só Vuõ Chí Duõng (khoùa 4) cuõng thaät ñaëc bieät. Boá Duõng laø baùc Vuõ Coâng Thuyeát, thöù tröôûng Boä Y teá; Duõng ñaõ qua voøng khaùm tuyeån, thöøa tieâu chuaån ñi hoïc laùi maùy bay chieán ñaáu ôû Lieân Xoâ. Vaäy maø Duõng kieân quyeát xin veà ñôn vò chieán ñaáu. Baïn phaán ñaáu thaønh trung só, tieåu ñoäi phoù vaø hy sinh ngaøy 6 thaùng 12 naêm 1971, taïi Kon Tum. Ba baïn khoùa 5 hy sinh ôû maët traän Quaûng Trò laø Nguyeãn Laâm, Vuõ Kieân Cöôøng vaø Trònh Thuùc Doanh. Boá cuûa Nguyeãn Laâm laø ñaïi taù Hoaøng Höõu Khaùng, ngöôøi ñöôïc theo baûo veä Baùc Hoà suoát thôøi gian khaùng chieán choáng Phaùp (1945-1951)1. Sau naøy, baùc Khaùng laø cuïc tröôûng Cuïc caûnh veä, Boä Coâng an. Baùc Vuõ An, boá cuûa Vuõ Kieân Cöôøng, theo gia ñình sang Laøo töø ngaøy taûn cö naêm 1946, sau ñoù sang Thaùi Lan. Taïi ñaây baùc ñaõ hoaït ñoäng trong phong traøo Vieät kieàu yeâu nöôùc, roài phuï traùch Toång hoäi Vieät kieàu cho tôùi naêm 1973 môùi veà nöôùc. Suoát thôøi gian ñoù, maáy anh em Cöôøng ñöôïc meï taàn taûo nuoâi döôõng. Cho duø boá ñi coâng taùc xa vaø luoân phaûi ñoái ñaàu vôùi söï hieåm nguy nhöng ñöôïc söï daïy doã cuûa meï cuøng nhöõng doøng taâm söï cuûa boá göûi veà qua nhöõng laù thö, anh em Cöôøng ñaõ bieát soáng coù lí töôûng. Khi coù Toång ñoäng vieân, laø sinh vieân Thuyû lôïi, baïn

Moät trong nhöõng ngöôøi ñöôïc Baùc ñaët teân “Tröôøng, Kyø, Khaùng, Chieán, Nhaát, Ñònh, Thaéng, Lôïi”.

ñaõ ra ñi thaät nheï nhaøng, khoâng chuùt ñaén ño. Hoâm roài, goïi ñieän ra thì meï Cöôøng cho bieát cuõng nhôø nhieàu ngöôøi tìm kieám nhöng moä phaàn cuûa Cöôøng vaãn chöa tìm ñöôïc. Ñaïi taù Phaïm Vaên Ñoâng, boá cuûa Phaïm Vaên Haïo (khoùa 5), ngaøy ñoù coâng taùc ôû Cuïc Ñòch vaän. Sôï bò boá phaùt hieän neân trong ñôn xin ñi boä ñoäi ñaõ thay teân, ñoåi hoï thaønh Phaïm Vuõ Nhaân. Haïo mang theo caùi teân môùi vaøo chieán ñaáu ôû B2 vaø hy sinh ôû saùt bieân giôùi Campuchia. Gia ñình ñaõ tìm thaáy moä phaàn cuûa baïn ôû nghóa trang lieät só Long An. Khoùa 6 coù lieät só Nguyeãn Tieán Quaân hy sinh trong chieán tranh baûo veä Toå quoác. Boá cuûa Tieán Quaân laø baùc Ñoàng Só Nguyeân, trung töôùng, nguyeân tö leänh Ñoaøn 559, caû cuoäc ñôøi coù nhieàu kyû nieäm gaén vôùi chieán tröôøng. Nhöõng naêm thaùng gaàn ñaây, baùc vaãn rong ruoåi vôùi mô öôùc hoaøn thaønh con ñöôøng Hoà Chí Minh lòch söû. Lieät só thöù hai cuûa khoùa 6 laø Chu Taán Quang. Baïn hy sinh anh duõng trong nhöõng ngaøy choáng laán chieám sau Hieäp ñònh Paris. Ba cuûa Quang, trung taù Chu Taán Ñaït, ngöôøi tieáp quaûn tröôøng Quaân cuï Goø Vaáp naêm 1975. Thaùng 8 naêm 1975, oâng cuøng ñôn vò tìm thaáy moä phaàn cuûa Quang nhöng phaûi choân laïi vì thaân theå coøn nguyeân. Vaäy maø gaàn ba chuïc naêm nay, nhieàu laàn gia ñình cuøng ñoàng ñoäi trôû laïi chieán tröôøng xöa tìm kieám moä phaàn maø khoâng thaáy! Voõ Nguyeân Troïng (khoùa 6) - chieán só cuûa sö ñoaøn 1, quaân khu 9. Troïng laø con baùc Voõ Nguyeân Löôïng, nguyeân bí thö Tænh uyû Thanh Hoùa. Ban Lieân laïc ñaõ nhieàu laàn nhaén tin tìm ñoàng ñoäi qua baùo chí. Vaø môùi ñaây thöôïng taù Phaïm Quang Thö, ñoàng ñoäi cuûa Troïng, ñaõ coù thö baùo raèng lieät só ñaõ ñöôïc mai taùng taïi nghóa trang xaõ Döông Hoaø, huyeän Kieân Löông, tænh Kieân Giang (gaàn Ngaõ ba Hoøn Choâng). Thaùng 8 naêm 2004, khi cuoán saùch ñang bieân taäp dôû dang thì chò Vaân, chò cuûa Troïng, 68

ñang leân keá hoaïch ñi tìm em. Hy voïng moä phaàn cuûa Troïng seõ tìm thaáy! Khoùa 6 coù moät lieät só, hy sinh ôû maët traän Quaûng Trò vaøo dòp “Muøa heø ñoû löûa”, ñoù laø Ñaëng Baù Linh. Linh nhaäp nguõ ñaàu naêm 1972, ñöôïc huaán luyeän roài haønh quaân ra maët traän. Ngay traän chieán ñaàu tieân, Linh ñaõ hy sinh taïi cao ñieåm 105 baéc, xaõ Haûi Leä, huyeän Haûi Laêng. Boá Linh, baùc Ñaëng Ngoïc Traùc, ngaøy ñoù laø tröôûng ban Vaän taûi (Boä Giao thoâng, vaän taûi); coøn meï laø coâ Ñaëng Thu Hoàng, moät só quan cuûa Boä Coâng an (tröôùc khi nghæ höu laø ñaïi taù). Sau ngaøy quy taäp Linh veà nghóa trang lieät só xaõ Haûi Leä, khoâng may “thoâng tin cuûa Linh” trong loï penecicline ñaõ bò thaát laïc, neân ñeán nay moä baïn vaãn khuyeát danh! Nhaø baùo, lieät só Ngoâ Taát Thaéng - con ñaïi taù Ngoâ Töø Vaân, nguyeân Toång bieân taäp taïp chí Quaân ñoäi Nhaân daân. Vöøa toát nghieäp Ñaïi hoïc Baùo chí, Thaéng xin veà laøm phoùng vieân Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân. Khi xaûy ra chieán tranh bieân giôùi Taây-Nam, vöøa môùi cöôùi vôï, vaäy maø Thaéng ñaõ xung phong ra ngay maët traän. Vaø anh ñaõ hy sinh anh duõng nhö moät ngöôøi lính chieán! Khoùa 7 coù lieät só Y Hoaø hy sinh taïi maët traän Quaûng Trò naêm 1972. Baùc Y Wang, ba Y Hoaø laø ngöôøi daân toäc Taây Nguyeân, töøng ñaûm nhieäm chöùc Phoù ban Daân toäc Trung öông. Sau ngaøy thoáng nhaát, nhieàu laàn gia ñình ñaõ ra taän Quaûng Trò ñeå tìm kieám moä phaàn, nhöng voâ voïng. Cuoái cuøng, gia ñình mang naém ñaát ôû maët traän ñöa veà nghóa trang lieät só Buoân Meâ Thuoät xaây moä phaàn cho baïn. Lieät só treû nhaát cuûa nhaø tröôøng laø Buøi Thoï Tuyeán. Laø hoïc sinh khoùa 8, ngaøy tröôøng giaûi theå, Tuyeán veà Thaùi Bình vì baùc Buøi Thoï Tö nhaän hieäm vuï Chæ huy tröôûng Boä chæ huy quaân söï tænh. Queâ höông Naêm taán cuõng laø nôi cung caáp nhieàu con em cho chieán tröôøng. “Boá laën loäi, ñoäng vieân nhaân daân cho con em ñi boä ñoäi thì leõ naøo meï laïi ngaên con thöïc hieän öôùc mô laøm 69

nghóa vuï veû vang naøy”, Tuyeán tuy chöa ñuû tuoåi nhöng baét meï xin caùc chuù cho ñi baèng ñöôïc. Taïi chieán tröôøng, chæ coøn moät naêm nöõa laø chieán tranh keát thuùc, vaäy maø Tuyeán ñaõ hy sinh! Coøn bao lieät só nöõa, Ban Bieân taäp chöa tìm ñöôïc heát thoâng tin ñeå ñöa vaøo baøi vieát. Thaät laø aùy naùy! Mong raèng, thaày, baïn ôû khaép nôi khi coù treân tay cuoán saùch, haõy cuøng chuùng toâi laøm nhöõng vieäc söu taäp maø cho tôùi nay chöa laøm troïn veïn. Cuõng laø moät vieäc toát cho ñôøi vaø ñeàn ñaùp phaàn naøo nhöõng gì nhöõng ñoàng moân, nhöõng ngöôøi baïn thaân thieát, cuøng “sinh ra trong khoùi löûa” ñaõ hy sinh cho cuoäc soáng cuûa chuùng ta hoâm nay! B.B.T

Cuøng nhau laøm vieäc nghóa tình KIEÁN QUOÁC

Saùng thöù Baûy, 26 thaùng 7, toâi nhaän ñöôïc tin nhaén töø Haø Noäi cuûa Höõu Thaønh (khoùa 4): “Gia ñình ñaõ chuyeån haøi coát lieät só Vuõ Chí Duõng töø Sa Thaày (Kon Tum) veà Haø Noäi. Saùng mai, 7 giôø 30, seõ toå chöùc truy ñieäu taïi Ñaøi hoùa thaân hoaøn vuõ Vaên Ñieån”. Vöøa ñoïc xong, nöôùc maét ñaõ giaøn giuïa: Theá laø anh em Troãi laïi vöøa laøm ñöôïïc moät vieäc nghóa! Xuùc ñoäng nhôù laïi, sau khi cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa” ñöôïc phaùt haønh, tuy ñaõ coù nhieàu coá gaéng nhöng nhöõng ngöôøi tham gia bieân soaïn vaãn thaáy aùy naùy. Döôøng nhö vaãn thaáy thieáu nhieàu ñieàu caàn noùi; ñaëc bieät, nhieàu lieät só chöa coù maët! Chuùng toâi vaãn traên trôû… Luoân nhôù, ngaøy ôû tröôøng, chuùng ta ñaõ thöông yeâu nhau hôn caû anh em ruoät, khi xa nhau vaãn vaäy. Neáu bieát phaùt huy söùc maïnh taäp theå thì nhaát ñònh seõ tìm kieám ñöôïc nhieàu thoâng tin veà caùc lieät só coøn vaéng! Vaø chuùng ta ñaõ laøm… Tröôùc Teát Nhaâm Ngoï (2002), Taêng Tieán (khoùa 8) goïi ñieän vaøo baùo tin: Khoùa 6 coøn moät lieät só chöa coù teân trong danh saùch, ñoù laø Ñaëng Baù Linh, hy sinh ôû Quaûng Trò 1972. Ñoàng ñoäi cuûa Linh ôû sö 330-338 ñang chaïy thuû tuïc, ñeå anh ñöôïc truy taëng Kyû nieäm chöông “Thaønh ñoàng Toå quoác”. Ñaàu heø naêm aáy, ñaïi dieän thaày troø ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ ñeán thaêm vaø chuyeån kyû nieäm chöông cho gia ñình. Ñaây laø moät vinh döï 71

khoâng chæ cho gia ñình maø coøn cho caû nhaø tröôøng! Hoâm ñoù, Ban Lieân laïc phía Nam cuøng ñaïi dieän khoùa 2, khoùa 6 vaø Taêng Tieán ñaõ coù moät buoåi hoïp maët thuù vò. Thaät baát ngôø, ngöôøi ra ñoùn ñoaøn laïi laø Ñaëng Quyù Lai, anh trai Linh, hoïc sinh khoùa 2 tröôøng Troãi! Sau ñoù, vieäc tìm kieám thoâng tin caùc thaày troø lieät só ñöôïc tieáp tuïc trieån khai. Töø hoà sô cuûa caùc thaày ngoaøi Haø Noäi göûi vaøo, ta bieát theâm ñöôïc thaày Nguyeãn Ñaêng Ñaïo, caùn boä quaûn lyù hoïc sinh khoùa 8, ñaõ anh duõng hy sinh trong söï nghieäp choáng Myõ. Nhaân Ngaøy thöông binh, lieät só naêm aáy, anh em khoùa 6 ñaõ ñeán thaêm gia ñình lieät só Chu Taán Quang. Meï Quang vaø em trai ñoùn chuùng toâi nhö ñoùn Quang trôû veà. Coâ traên trôû, ñaõ 30 naêm roài maø vaãn chöa tìm ñöôïc moä Quang. Moät keá hoaïch phoái hôïp vôùi gia ñình tìm moä lieät só ñöôïc vaïch ra. Döông Thaùi Bieân ñaõ lieân heä vôùi nhaø ngoaïi caûm Phan Thò Bích Haèng. Coù di aûnh cuûa Quang, coâ ñaõ thaép höông vaø “noùi chuyeän” vôùi lieät só. Theo “chæ daãn” cuûa Quang, coâ ñaõ veõ laïi sô ñoà nôi anh ñang naèm. Quang coøn “noùi”, raát mong gia ñình vaø baïn beø tìm ñeán. Taám sô ñoà ñaõ ñöôïc chuyeån cho gia ñình vaø chôø ngaøy toå chöùc ñi tìm moä. Vaøo dòp Quoác khaùnh muøng 2 thaùng 9 naêm 2002, qua baïn beø maø Ban Lieân laïc khoùa 5 tìm ñöôïc Ñoã Taán Myõ, sau hôn 30 naêm thaát laïc. Töø Taán Myõ vaø Toâ Vaên Hoaønh, chuùng ta coù ñöôïc thoâng tin chính xaùc veà söï hy sinh cuûa lieät só Nguyeãn Vaên Ngoïc. Anh ñaõ anh duõng hy sinh taïi thaønh phoá Vinh, ngaøy 10 thaùng 10 naêm 1968, khi chæ coøn ba tuaàn leã nöõa laø giaëc Myõ phaûi taïm ngöøng neùm bom treân mieàn Baéc! Ngay sau ñoù, Ban lieân laïc phía Nam ñaõ phaùt ñoäng anh em cuøng ñoùng goùp, laäp soå tieát kieäm cho gia ñình lieät só. Trong buoåi hoïp maët cuoái naêm, anh em khoùa 5 ñaõ goùp ñöôïc 1,4 trieäu ñoàng göûi ra Haø Noäi cuøng vôùi 72

1 trieäu cuûa caùc baïn khoùa 4 vaø 150 Euro cuûa ba baïn (Hoaøng Quang, Toân Gia Quyù, Phaïm Voõ Huøng) ôû Coäng hoaø Lieân bang Ñöùc göûi veà. Tieáp sau ñoù, Hoaøng Anh (khoùa 6) göûi baøi cho chuùng toâi, baùo tin trong danh saùch lieät só coøn thieáu lieät só Nguyeãn Maïnh Minh cuûa khoùa 6. Thoâng qua Maïnh Quang (khoùa 4), anh trai Minh, chuùng ta daàn coù nhöõng thoâng tin cuûa Minh. Hieän baïn ñang yeân nghæ taïi Nghóa trang lieät só Tröôøng Sôn vaø heø naêm nay (2003), coâ giaùo Bích Lieân (em gaùi Nguyeãn Ñöùc Caûnh (khoùa 6), ñang soáng taïi Quy Nhôn) ñaõ thay maët caùc anh tröôøng Troãi ra vieáng thaêm anh Minh. Ñaây laø moät caâu chuyeän caûm ñoäng! Qua Lieân, chuùng toâi coù ñöôïc ñieän thoaïi cuûa chò Hoàng, ngöôøi quaûn trang, chaêm nom phaàn moä cuûa Maïnh Minh vaø ñoàng ñoäi. Noái maùy ñöôïc vôùi Nghóa trang Tröôøng Sôn, chuùng toâi ñaõ noùi chuyeän vaø chaân thaønh caûm ôn chò. Xin chò haõy coi chuùng ta nhö nhöõng ngöôøi baïn quen bieát töø laâu! Laø moät cöïu chieán binh thôøi chieán tranh bieân giôùi, chò raát moäc maïc, giaûn dò, saün saøng ñaûm nhaän phaàn vieäc chaêm soùc moä phaàn cuûa Minh vaø haøng nghìn ñoàng ñoäi cuûa anh! Ñeå chuaån bò xuaát baûn cuoán saùch, Ban bieân taäp (laàn naøy, saùch do toaøn tröôøng xuaát baûn neân duøng cuïm töø naøy hôïp lyù hôn!) ñaõ vaän ñoäng anh em ñeán töøng gia ñình xin tö lieäu, thö töø, di aûnh cuûa caùc lieät só. Qua nhöõng laàn gaëp gôõ laïi coù theâm nhieàu thoâng tin quyù baùu. Chuùng ta ñaõ coù trong tay nhöõng laù thö töø maët traän göûi veà cuûa lieät só Nguyeãn Vaên Ngoïc, Chu Taán Quang, Nguyeãn Maïnh Minh, Nguyeãn Laâm, Y Hoøa, Buøi Thoï Tuyeán, Leâ Minh Taân… Trong vieäc laøm naøy, Taï Vieät Chieán (khoùa 3), Nguyeãn Höõu Thaønh (khoùa 4), Leâ Hoaø Bình, Hoaøng Chöông, Y Nguyeân, Toâ Vaên Hoaønh (khoùa 5), Leâ Trí Duõng, Nguyeãn Thaéng Lôïi, Hoà Baù Ñaït (khoùa 8)… laø nhöõng baïn nhieät tình ñoùng goùp cho coâng vieäc chung. Xin caûm ôn caùc baïn! 73

Ñaëc bieät, xin caûm ôn caùc gia ñình lieät só ñaõ baûo quaûn, giöõ gìn vaø tin töôûng trao cho chuùng ta thoâng tin vaø di vaät cuûa lieät só! Vaø heø naêm nay, khi Baùo Tuoåi treû vöøa phaùt ñoäng cuoäc tìm kieám “Nhöõng laù thö thôøi cöùu nöôùc” thì Ban Lieân laïc phía Nam laø ngöôøi tham gia sôùm nhaát. Chuùng toâi xaùc ñònh, ñaây laø chieán dòch quaûng baù, laøm veû vang teân tuoåi 28 anh huøng, lieät só vaø toâ ñeïp theâm truyeàn thoáng tröôøng Thieáu sinh quaân chuùng ta. Nhöõng böùc thö cuûa lieät só Maïnh Minh ñaõ vinh döï ñöôïc Baùo cho leân khuoân ngay loaït baøi soá 1! Tieáp sau ñoù, nhöõng laù thö cuûa lieät só Nguyeãn Laâm, Y Hoaø ñöôïc ñaêng taûi vaøo dòp 27 thaùng 7. Gia ñình caùc lieät só luoân coi chuùng ta laø moät ñaàu moái ñeå lieân heä tìm kieám. Ñaây laø moät vinh döï nhöng cuõng laø traùch nhieäm! Coøn bao nhieâu lieät só cuûa chuùng ta chöa tìm ñöôïc haøi coát, coù nhöõng lieät só tìm ñöôïc roài nhöng vì nhieàu ñieàu kieän ñang töø coù danh maø trôû thaønh khuyeátâ danh. Bao nhieâu naêm roài maø noãi ñau aáy vaãn coøn day döùt! Môùi ñaây, gia ñình vaø ñoàng ñoäi cuûa lieät só Voõ Nguyeân Troïng (khoùa 6) ñaõ cung caáp cho chuùng toâi nhöõng thoâng tin môùi veà anh. Laø lính sö ñoaøn 1, anh cuøng ñoàng ñoäi laên loän khaép caùc maët traän thuoäc daûi ñaát cöïc nam Toå quoác. Laàn ñoù, anh bò truùng ñaïn phaùo cuûa ñòch. Ñoàng ñoäi coá gaéng cöùu chöõa nhöng veát thöông quaù naëng, khoâng qua khoûi. Anh ñöôïc choân caát ôû xaõ Döông Hoaø, huyeän Kieân Löông, gaàn Ngaõ ba Hoøn Choâng, tænh Kieân Giang. Hy voïng raèng vôùi nhöõng thoâng tin naøy, chuùng ta cuøng gia ñình seõ tìm ra moä phaàn cuûa anh! Naêm roài, caùc baïn khoùa 4 ôû Haø Noäi ñaõ phoái hôïp vôùi chuùng toâi ñeå laáy ñöôïc thoâng tin chính xaùc veà moä phaàn cuûa lieät só Vuõ Chí Duõng töø sö ñoaøn 10 - Ñoaøn Ñaéc Toâ (Quaân ñoaøn 3). Döïa vaøo thoâng tin aáy, gia ñình lieät só ñaõ ñeán taän Nghóa trang lieät 74

só Sa Thaày ñoùn baïn veà Haø Noäi. Ñuùng saùng ngaøy 27 thaùng 7, Ban Lieân laïc tröôøng cuøng ñaïi dieän caùc khoùa vaø thaày Maïnh, thaày Baân (ñaïi ñoäi tröôûng cuûa Vuõ Chí Duõng ngaøy ôû tröôøng) ñaõ coù maët trong leã truy ñieäu. Theá laø sau 30 naêm, baïn ñaõ veà vôùi queâ höông vaø gia ñình. Thaät laø vui vì trong vieäc laøm nghóa tình naøy coù söï ñoùng goùp cuûa anh em ta! Cuõng saùng 27 thaùng 7ù, chuùng toâi nhaän ñöôïc thoâng tin veà “lieät só uùt ít”– em Buøi Thoï Tuyeán (khoùa 8) - töø Leâ Trí Duõng, baïn cuøng khoùa. Sau khi nhaø tröôøng keát thuùc ñaøo taïo, em veà thò xaõ Thaùi Bình. Heø naêm 1971, hoïc xong lôùp 8, em laøm ñôn baèng maùu xin ñi boä ñoäi. Vì tuoåi ñôøi môùi 16 neân nguyeän voïng cuûa em bò töø choái. Khoâng naûn, Tuyeán ñaõ giuïc meï chuyeån hoà sô veà huyeän Ñoâng Höng. Em ñi theo quaân soá cuûa huyeän, nhaäp nguõ veà binh chuûng ñaëc coâng vaø sau ñoù ñi “B”. Ngaøy 23 thaùng 3 naêm 1974, chæ coøn hôn moät naêm laø chieán tranh keát thuùc, vaäy maø em ñaõ hy sinh trong moät traän chieán ñaáu khoâng caân söùc. Bao nhieâu naêm roài, gia ñình khoâng heà bieát ñôn vò cuûa em vaø nôi em yeân nghæ. Vieäc coøn laïi, chuùng ta seõ cuøng gia ñình tieáp tuïc laøm… Khi laøm nhöõng vieäc naøy, anh em Troãi luoân nghó, ñaây laø traùch nhieäm cuûa nhöõng ngöôøi coøn soáng vì, chæ coù söï hy sinh cuûa nhöõng ngöôøi con öu tuù cuûa daân toäc, trong ñoù coù caùc thaày, caùc baïn tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, thì chuùng ta môùi ñöôïc soáng haïnh phuùc ñeán ngaøy hoâm nay. Xin nghìn laàn caùm ôn caùc thaày, caùc baïn - nhöõng lieät só cuûa nhaø tröôøng! Ghi cheùp nhaân Ngaøy thöông binh, lieät só naêm 2003 K.Q

Anh em toâi vinh döï ñöôïc vieáng Baùc TRAÀN THAØNH COÂNG * Hoïc sinh khoùa 6

Heø naêm 1969, vì moät hoaøn caûnh ñaëc bieät, meï toâi oám naëng phaûi ñieàu trò ôû Trung Quoác maø saùu chò em toâi ñöôïc toå chöùc cho sang Baéc Kinh thaêm meï. Cuoái thaùng 8, heát kì nghæ heø, caùc baïn ñeàu ñaõ taäp trung leân tröôøng. Vì trôû veà nöôùc hôi muoän neân chuùng toâi coøn ñöôïc ôû Haø Noäi roán theâm daêm ngaøy. Cuoái thaùng 8, daân chuùng ôû thuû ñoâ phong phanh nghe tin Baùc oám naëng. Caû nöôùc bao truøm khoâng khí lo aâu. Sinh nhaät thöù 79 cuûa Baùc vöøa môùi caùch nay maáy thaùng, leõ naøo… Ai cuõng caàu mong cho Baùc choùng qua khoûi. Coù hoâm, ruû nhau ñaïp xe qua ñöôøng Huøng Vöông, ngoù vaøo Phuû Chuû tòch, anh em toâi hy voïng seõ thu löôïm ñöôïc thoâng tin gì. Nhöng trong vöôøn tònh khoâng moät boùng ngöôøi. Chaïy ñeán nhaø Vuõ Quang, Vuõ Vinh (con chuù Vuõ Kyø, thö kí cho Baùc) ñeå moi tin, thì hai ñöùa ñaõ leân tröôøng. Taït qua Vaên phoøng Trung öông hoûi doø thì caùc chuù chæ noùi Baùc ñang oám. Nhöõng ngaøy aáy thaät u aùm, ngoät ngaït. Trôøi nhö saép coù gioâng!

* Giaùm ñoác Doanh nghieäp deät-may-theâu TTC. 1 Vì hoaøn caûnh luùc baáy giôø, ngaøy Baùc maát ñöôïc thoâng baùo cho nhaân daân caû nöôùc laø 3-9-1969.

Chieàu muøng 3 thaùng 9, caûm thaáy coù ñieàu gì khaùc thöôøng, chò toâi goïi ñieän leân Vaên phoøng thì bieát Baùc ñaõ maát, tröa nay1. Caû nhaø khoùc aàm leân. Moät cuù soác quaù lôùn, cho duø ñaõ ñöôïc chuaån bò tö töôûng töø tröôùc. Toâi chaïy ngay ra coång, gaëp baát kì ai cuõng baùo: “Baùc maát roài!”. Roài tin buoàn ñöôïc baùo töø nhaø naøy sang nhaø khaùc. Khoâng ai tin, cho duø ñoù laø söï thaät! Caùo phoù, keá hoaïch quoác tang ñöôïc thoâng baùo treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng. Töø ngaøy muøng 3, trôøi ñoå möa, nhöng ôû caùc goùc phoá, nôi coù ñaët loa phoùng thanh, thì ñoâng nghiït ngöôøi, ai cuõng nöôùc maét ngaén nöôùc maét daøi. Hoï khoùc ñoùn nhaän tin buoàn döôùi trôøi möa taàm taõ. Ñuùng laø “ñôøi tuoân nöôùc maét, trôøi tuoân möa”. Maát maùt lôùn quaù! Chuùng toâi baøn nhau phaûi tìm caùch ñi vieáng Baùc, nhöng chaúng bieát döïa vaøo cô quan naøo, vì boá ñaõ maát, meï thì ñang ôû xa. Anh em thoáng nhaát cöù lieân laïc thöôøng xuyeân vôùi Vaên phoøng Trung öông, hy voïng seõ ñöôïc caùc chuù boá trí cho ñi vieáng vì gia ñình thuoäc dieän quaûn lí cuûa Vaên phoøng. Ngaøy muøng 5, töø saùng sôùm, khi toâi ñaïp xe leân Nguyeãn Caûnh Chaân ñaõ thaáy haøng vaïn caùn boä, nhaân daân, ñöùng döôùi möa, xeáp haøng suoát töø Cöûa Nam leân ñeán taän ñöôøng Hoaøng Dieäu, Hoaøng Vaên Thuï. Caùc ngaû töø Nguyeãn Thaùi Hoïc, Quaùn Thaùnh, Phan Ñình Phuøng… coù haøng nghìn ñoaøn xeáp haøng, höôùng veà Quaûng tröôøng Ba Ñình. Caùc gia ñình caùn boä do Trung öông quaûn lí ñöôïc boá trí chôø ôû hoäi tröôøng soá 6 Nguyeãn Caûnh Chaân. Gaàn tröa, ñoaøn ñöôïc leänh xeáp thaønh haøng, ñi qua caâu laïc boä Ba Ñình ñeå sang Nhaø Quoác hoäi. Taïi ñaây, gaëp haøng traêm ñoaøn cuûa nhaân daân caùc tænh, thaønh, cuøng xeáp haøng vaøo vieáng. Caùc em thieáu nhi, ñeo khaên quaøng ñoû, ngöôøi ñaãm nöôùc möa, coù maët töø sôùm. Caùc cuï oâng, cuï baø ôû caùc tænh, trong trang phuïc truyeàn thoáng maëc aùo the, ñoäi khaên xeáp, chít khaên moû quaï, tay caàm theo nhöõng theû 77

höông vaø nhöõng boù hueä lôùn. Vì coâng taùc an ninh, caùc ñoàng chí coâng an yeâu caàu caùc cuï khi vaøo vieáng khoâng mang theo höông, hoa. Cuï naøo cuõng ngaäm nguøi: “Caùc chuù noùi thì chuùng toâi nghe. Nhöng duø sao, ñaây cuõng laø taám loøng cuûa daân queâ chuùng toâi vôùi Baùc.” Maét ai cuõng ñoû hoe, treân ngöïc ñeàu caøi baêng quoác tang coù daûi ñen treân neàn ñoû. Möa vaãn nhö truùt nöôùc. Ñeå khoâng keùo daøi thôøi gian, caùc ñoaøn nhaân daân ñöôïc boá trí ñi theo cöûa ngaùch vaøo beân trong hoäi tröôøng. Moãi khi coù ñoaøn khaùch quoác teá, baïn beø naêm chaâu vaøo vieáng thì doøng ngöôøi taïm döøng laïi. Giöõa hoäi tröôøng laø haøng nghìn voøng hoa töôi cuûa caùc ñoaøn ñeán vieáng. Höông khoùi nghi nguùt. Ñieäu nhaïc “Chieâu hoàn töû só”, “Laõnh tuï ca” ñöôïc cöû traàm huøng. Quanh linh cöõu Ngöôøi, boán só quan caáp töôùng ñöùng tuùc tröïc. Naèm trong hoøm kính, Baùc vaãn maëc boä ka-ki ngaøy naøo, hai tay ñan vaøo nhau ñaët tröôùc buïng. Troâng Baùc nhö moät oâng tieân, raâu toùc baïc phô, hai maét kheõ nhaém nhö ñang ngon giaác. Khi nhìn thaáy Ngöôøi, khoâng ai coù theå caàm ñöôïc nöôùc maét. Nhöõng tieáng naác ngheïn loøng. Ñaâu ñoù coù tieáng nhaéc: “Ñöøng khoùc nhieàu ñeå coøn ñöôïc nhìn thaáy Baùc!”. Ñoaøn ngöôøi nhö muoán döøng laïi tröôùc linh cöõu Baùc. Chuùng toâi coá neùn loøng mình, laëng leõ ñi voøng quanh thi haøi Ngöôøi vaø coá gaéng thu laïi hình aûnh cuoái cuøng cuûa Baùc. Troâng Baùc thaät nhaân ñöùc, hieàn töø. Doøng ngöôøi cöù laëng leõ ñi qua. Ra khoûi Hoäi tröôøng Ba Ñình maø loøng ñau ñôùn, ngaån ngô. Khoâng hieåu bao giôø Vieät Nam ta môùi coù ñöôïc ngöôøi thöù hai nhö Baùc? Cuõng vì may maén maø anh em toâi coù ñöôïc vinh döï hôn caùc baïn lính Troãi, ñeán vónh bieät Baùc ngaøy Ngöôøi ñi xa. Nhö anh em Troãi, chuùng toâi nguyeän coá gaéng soáng thaät toát theo göông Baùc. Ñeán giôø naøy, coù theå noùi, lính Troãi ñaõ laøm ñuùng nhö nhöõng gì ñaõ höùa! T.T.C 78

Vieáng moä anh Hoaøng Vaên Thuï Kính taëng höông hoàn ngöôøi coäng saûn kieân cöôøng ! LEÂ VOÕ TIEÂN HÖNG Hoïc sinh khoùa 1 Toâi ñeán beân Anh Mang voøng hoa ñeïp nhaát Ñaët leân naám moà xanh Höông coøn bay ngaây ngaát

Maùu cuûa Anh nhoû xuoáng Cho bao boângï hoa nôû Maùu cuûa Anh nhoû xuoáng Ñoû thaém maõi maøu côø

Nôi ñaây khoâng giaù laïnh Khoâng tieâu ñieàu hoang vu ÔÛ ñaây coù söùc maïnh Vaø caû moái caêm thuø

Hoâm nay, xuaân veà treân ñaát nöôùc Chuùng toâi oân laïi söï tích anh huøng Theo daáu chaân Anh theà tieáp böôùc Quyeát giaønh laáy thaéng lôïi cuoái cuøng

Anh Thuï ôi, Anh coøn soáng maõi Nhö aùnh maët trôøi Saùng muoân vaøn thôøi ñaïi

Raëng phi lao ru gioù Thôm man maùc muøi höông Boùng hình Anh ñaâu ñoù Ngöôøi coäng saûn kieân cöôøng

Xuaân Bính Ngoï 1966 L.V.T.H

Taám aûnh tö lieäu quyù giaù TRAÀN HÖÕU NGHÒ * Hoïc sinh khoùa 8

Nhôù laïi quaõng thaùng 5 naêm 2000, Ban bieân soaïn cuûa “Sinh ra trong khoùi löûa” ñaõ nhoùm hoïp vaø thoáng nhaát: Quyeát taâm ra cho ñöôïc quyeån 1 ñeå taïo “cuù hích” nhaèm khôûi ñoäng toaøn boä 1500 thaày troø tröôøng ta chuaån bò xuaát baûn quyeån 2, vôùi noäi dung vaø quy moâ “ñoà soä” hôn. Sau khi saùch ñeán vôùi baïn ñoïc, ñaõ coù nhieàu yù kieán phaûn hoài. Moät trong nhöõng yù kieán ñoù laø: Trong baøi “Thôøi gian vaø Kyû nieäm” coù chuù thích taám aûnh ôû trang 330 chöa chính xaùc. Thaønh thaät caùo loãi cuøng baïn ñoïc! Chuùng ta haõy cuøng laät laïi trang 312, trong ñoù coù trích baøi “Böõa côm ngaøy Teát cuûa Baùc Hoà” (taùc giaû Nguyeãn Ñình Caàn, ghi theo lôøi keå cuûa chuù Vuõ Kyø, thö kyù cuûa Baùc Hoà). Teát Kyû Daäu, naêm 1969, theo keá hoaïch, Baùc seõ ñeán thaêm vaø chuùc Teát moät soá ñôn vò, trong ñoù coù tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi. Nhöng söùc khoeû Baùc naêm ñoù ñaõ raát yeáu, buoäc phaûi thay ñoåi chöông trình. Sôùm ngaøy muøng Moät, Baùc chæ ñeán chuùc Teát boä ñoäi Phoøng khoâng-Khoâng quaân ôû Baïch Mai (Haø Noäi), sau ñoù leân Haø Taây troàng caây treân ñoài Vaät Laïi, khoâng xa daõy Ba Vì. Ngaøy 2 thaùng 9 naêm ñoù, Baùc ñaõ ñi xa.

* Kieán truùc sö, Xí nghieäp Deät-may-Theâu Traàn Thaønh Coâng.

Gaàn moät naêm sau ngaøy Baùc maát, trung ñoäi 5 (khoùa 8) do thaày Khoång Maïnh Coân phuï traùch ñaõ noã löïc phaán ñaáu vaø giaønh ñöôïc danh hieäu “Trung ñoäi Quyeát thaéng”. Naêm ñoù, khoùa 8 keát thuùc chöông trình caáp II, caû lôùp B5 ñeàu ñöôïc chuyeån caáp leân hoïc lôùp 8 (heä 10 naêm). Trung ñoäi 5 ñaõ ñoùn nhaän côø thi ñua luaân löu cuûa Toång cuïc Chính trò. (Vì ñôn vò thi ñua cô sôû trong toaøn quaân luùc baáy giôø laø caáp ñaïi ñoäi neân trung ñoäi 5 ñaõ ñöôïc trao laù côø “Ñaïi ñoäi khaù nhaát”). Nhìn treân taám aûnh thaáy nhöõng göông maët non nôùt, ngaây thô, heát söùc voâ tö nhöng cuõng “heát söùc lính”. Caû boïn trong ñoàng phuïc Thieáu sinh quaân (quaàn xanh khoâng quaân, aùo blu-doâng, chaân xoû deùp cao su), ngoan ngoaõn ngoài quaây quaàn beân Ñaïi ñoäi tröôûng Ngoâ Hoàng Chieâu (ngöôøi ñeo kính) vaø thaày Thanh. Rieâng thaày Coân ngoài ôû vò trí giöõa haøng sau cuøng. Boïn con gaùi tröôøng ta laø “mì chính caùnh”, bao giôø cuõng vaãn hay e theïn, ngoài ôû maõi cuoái haøng, coù maáy ñöùa coøn khoâng daùm nhìn vaøo oáng kính maùy aûnh. Thaày Chieâu maët raïng rôõ, ñang nôû moät nuï cöôøi thaät töôi. Chaéc raèng, thaày vui laém tröôùc nhöõng tieán boä cuûa caû lôùp?! Nhöng caùc baïn lôùp B5 coù coøn nhôù, chuùng ta ñaõ chuïp aûnh naøy ôû ñaâu khoâng? Naêm ñoù, tröôøng ta ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï do Quaân uûy Trung öông giao. Keát thuùc ñaøo taïo, hoïc sinh töø khoùa 6 ñeán khoùa 8 phaûi trôû veà vôùi gia ñình. Saép ñeán ngaøy phaûi chia tay nhaø tröôøng, ñaïi ñoäi ñaõ toå chöùc cho caùc lôùp ñi thaêm caây ña Baùc troàng treân ñoài Vaät Laïi. Hoâm ñoù laø chuû nhaät, anh em thöùc daäy töø saùng sôùm, “côm ñuøm côm naém” leân ñöôøng. Doïc ñöôøng nghe chim hoùt líu lo ñoùn chaøo moät ngaøy môùi. Ñaïi ñoäi phaûi haønh quaân 4-5km môùi tôùi ngoïn ñoài coù caây ña cuûa Baùc. Caû boïn vöøa ñi vöøa chuyeän troø roâm raû vì ñöôïc rôøi doanh traïi ñi daõ ngoaïi. Heø ñaõ veà, khaép nôi ra raû tieáng ve. Ñeán nôi, caùc lôùp döïng leàu caém traïi. Caùc troø chôi keùo co, ñaù boùng, thi haùi 81

Caây ña Baùc Hoà troøn 1 tuoåi.

hoa daân chuû… ñöôïc caùc thaày toå chöùc quanh caây ña. Boïn treû chuùng toâi chaïy nhaûy, noâ ñuøa ríu rít. Ñöùng treân ñoài thaáy gioù töø ngaõ ba soâng Ñaø, soâng Thao thoåi veà maùt röôïi. Caây ña Baùc troàng giöõa moät ñoài toaøn baïch ñaøn, ngaøy ñoù coøn beù nhoû, coù raøo nöùa baûo veä. Caây ña Baùc troàng nay ñaõ hôn ba chuïc tuoåi, toûa boùng moät vuøng; coøn nhöõng ñöùa chaùu cuûa Baùc ngaøy naøo noâ ñuøa beân goác caây ña nay ñaõ ôû vaøo ñoä tuoåi “nöûa traêm”, vaø luoân laø nhöõng ngöôøi coù ích cho xaõ hoäi. Lôøi Baùc daïy: “Vì lôïi ích möôøi naêm – troàng caây, vì lôïi ích traêm naêm – troàng ngöôøi” thaät chí lí! Nay xin söûa laïi chuù thích cho taám aûnh ñoù laø “Thaày Ngoâ Hoàng Chieâu, thaày Traàn Höõu Thanh vaø thaày Khoång Maïnh Coân cuøng trung ñoäi 5 Quyeát thaéng (khoùa 8) tröôùc caây ña Baùc Hoà, troàng treân ñoài Vaät Laïi (Haø Taây), heø 1970”. T.H.N 82

Lôøi taâm nguyeän cuûa chuùng toâi (Nhaân ngaøy gioã ñaàu Anh huøng lieät só Nguyeãn Vaên Troãi) Thaày giaùo NGUYEÃN CHI PHAN *

Caùch ñaây vöøa troøn moät naêm, hoài 11 giôø, ngaøy 15 thaùng 10 naêm 1964, Nguyeãn Vaên Troãi – ngöôøi con treân maûnh ñaát Thaønh ñoàng ñaõ ñi vaøo lòch söû… Laïi moät laàn nöõa, boïn ñao phuû Myõ-nguïy cöôùp ñi cuûa chuùng ta moät ngöôøi ñoàng chí trung kieân. Xoùt ñau, caêm thuø vaø uaát haän… Tình caûm naøy ñöôïc chi ñoaøn giaùo vieân tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi theå hieän saâu saéc trong buoåi mít-tinh leân aùn toäi aùc cuûa boïn gieát ngöôøi; vaø sau naøy, coøn ñöôïc theå hieän baèng haønh ñoäng thöïc teá haøng ngaøy. Moät con ngöôøi, noùi nhö nhaø thô Toá Höõu, “nhö chaân lí sinh ra”, coù bao giôø cheát ñöôïc. Anh Nguyeãn Vaên Troãi vaãn soáng, soáng maõnh lieät hôn bao giôø heát! Cuõng nhö nhieàu chi ñoaøn khaùc, chi ñoaøn giaùo vieân chuùng toâi ñaõ long troïng toå chöùc leã keát naïp anh laøm ñoaøn vieân danh döï cuûa chi ñoaøn. Töø ñoù, beân caïnh chuùng toâi, coù ngöôøi baïn chieán ñaáu, luoân luoân ñoäng vieân, daãn daét moïi yù chí, haønh ñoäng cuûa mình. Chuùng toâi toå chöùc

* Ñaïi taù, Ngheä só öu tuù, hoäi vieân Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam, nguyeân giaùm ñoác Trung taâm Truyeàn hình quaân ñoäi.

phong traøo thi dua vôùi caùc teân goïi “Giôø daïy vaø hoïc Nguyeãn Vaên Troãi”, “Laøm phaàn vieäc cuûa anh Nguyeãn Vaên Troãi”, “Lao ñoäng laáy thaønh tích traû thuø cho anh Nguyeãn Vaên Troãi”… Lôøi anh noùi “Haõy nhôù laáy lôøi toâi…” vaø nhöõng baøi thô, baûn nhaïc, aùng vaên ca ngôïi anh ñaõ khaéc ghi trong taâm trí chuùng toâi, thoâi thuùc moïi ngöôøi haønh ñoäng coù hieäu quaû. Caùi cheát “baát töû” cuûa anh laø ôû ñoù! Ñaõ töø laâu, chuùng toâi tha thieát muoán soáng, muoán hoïc taäp anh khoâng chæ qua 9 phuùt lòch söû giöõa phaùp tröôøng maø qua caû ñoaïn ñôøi ñaày khí phaùch, haøo huøng cuûa ngöôøi anh huøng. Taùc phaåm “Soáng Nhö Anh” ra ñôøi, ñaõ ñaùp öùng nhu caàu ñoù. Luùc saùch chöa xuaát baûn, nhieàu ñoàng chí ñaõ tìm hieåu caùc ñoaïn trích ñaêng treân baùo. Chuùng toâi nhôù maõi nhöõng buoåi nghe Ñaøi Tieáng noùi Vieät Nam phaùt ñi taùc phaåm naøy. Toái toái, cöù ñeán 10 giôø, moïi ngöôøi laïi teà töïu xung quanh radio ñeå theo doõi. Chuùng toâi nghe baèng caû taám loøng khaâm phuïc vaø kính troïng. Hoâm phaân phoái saùch veà, ai naáy voâ cuøng caûm ñoäng khi ñöôïc maét thaáy, tay caàm quyeàn saùch coøn thôm muøi daàu. Chuùng toâi toå chöùc ñoïc taäp theå taùc phaåm “Soáng Nhö Anh”. Nhieàu ñoàng chí coøn ghi caûm töôûng baèng thô, baèng vaên xuoâi, vieát nhaät kí, vieát thu hoaïch… Noäi dung toaùt leân maáy yù chính: - Hoïc taäp ôû anh Nguyeãn Vaên Troãi loøng yeâu nöôùc noàng naøn, chí caêm thuø giaëc saâu saéc; tình yeâu nhaân daân, yeâu Toå quoác thieát tha; tình caûm vôï choàng chung thuyû, noàng thaém. - Tinh thaàn duõng caûm, ngoan cöôøng tröôùc keå thuø; hy sinh quyeàn lôïi rieâng tö vaø caû thaân mình ñeà chieán ñaáu ñeán gioït maùu cuoái cuøng vì söï nghieäp caùch maïng, vì lôïi ích cuûa nhaân daân. - Nieàm laïc quan caùch maïng; tin vaøo söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, söùc maïnh cuûa quaàn chuùng; tin vaøo söï taát thaéng cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Myõ, cöùu nöôùc. 84

Phaàn lieân heä baûn thaân raát phong phuù, moãi ngöôøi ñeàu coù taâm tö rieâng. Nhöõng thieáu soùt ñöôïc boäc loä vaø coù bieän phaùp khaéc phuïc cuï theå. Cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp anh huøng cuûa Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ tieáp theâm cho chuùng toâi nieàm tin cuõng nhö söùc maïnh ñeå cuøng nhaø tröôøng vöôït qua khoù khaên, trôû ngaïi. Trong chi ñoaøn giaùo vieân cuûa tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, luùc ñaàu, coù ñoàng chí chöa quen vôùi coâng vieäc naëng nhoïc, cuoäc soáng ôû nuùi röøng. Söùc khoûe moät soá ngöôøi bò giaûm suùt, do ñieàu kieän sinh hoaït, vaät chaát thieáu thoán. Tröôùc thöïc traïng ñoù, moïi ngöôøi ñeàu ñoaøn keát, thöông yeâu, giuùp ñôõ laãn nhau, noi göông anh Nguyeãn Vaên Troãi, phaán ñaáu hoaøn thaønh toát nhieäm vuï ñöôïc giao. Ngaøy mai ñaây, nhaø tröôøng böôùc vaøo naêm hoïc môùi, khaùc naøo nhö böôùc vaøo traän chieán ñaáu môùi, tuy khoâng coù maùu löûa, suùng ñaïn nhöng khoâng keùm phaàn gay go, gian khoå. Chuùng toâi ñeàu lo laéng tröôùc nhieäm vuï giaûng daïy cuûa mình, laøm sao cuoái naêm hoïc, 100% hoïc sinh cuûa mình ñöôïc leân lôùp vôùi chaát löôïng cao. Toái hoâm nay, beân meù röøng queâ höông chieán khu Vieät Baéc, tröôùc anh linh Nguyeãn Vaên Troãi, chuùng toâi, nhöõng ñoaøn vieân trong chi ñoaøn giaùo vieân xin nguyeän tieáp tuïc giöông cao ngoïn löûa caùch maïng trong böôùc ñöôøng ñi tôùi, hoaøn thaønh xuaát saéc nhieäm vuï naêm hoïc ñaàu tieân cuûa nhaø tröôøng. Yeân Myõ, Ñaïi Töø, Thaùi Nguyeân. Ngaøy 15-10-1965 N.C.P

Vieáng moä anh Troãi BAN LIEÂN LAÏC

Ban Lieân laïc phía Nam cuøng thaày, coâ giaùo vaø chò Phan Thò Quyeân vieáng moä anh Troãi, ngaøy 15-10-2004.

Moïi naêm, cöù ñeán ngaøy gioã anh, chò Phan Thò Quyeân ñeàu môøi ñaïi dieän Ban Lieân laïc phía Nam veà döï. Rieâng naêm nay troøn 40 naêm ngaøy anh maát, chuùng toâi leân lòch toå chöùc ñi vieáng moä anh. Thaät laø vui vì dòp naøy, Ban Lieân laïc khoùa 3 môøi ñöôïc hai thaày Nguyeãn Phuù vaø Baïch Quoác Bính töø Haø Noäi vaøo chôi. Vaø caùch ñaây gaàn thaùng, chuùng toâi tìm ñöôïc thaày Nguyeãn Höõu Tieán (daïy Ñòa) sau 34 naêm maát lieân laïc. Thaày vui veû nhaän lôøi 86

cuøng ñi vôùi coâ Phaïm Thò Thuïc, thaày Phaïm Ñình Troïng vaø thaày Mai Duy Voïng. Saùng 15 thaùng 10, naéng ñeïp, trôøi trong xanh. Nhöõng chieác xe con cuûa hoïc sinh tröôøng Troãi nhaän nhieäm vuï ñoùn thaày, coâ ñaõ quay ñaàu ôû quaùn coùc ngay Ngaõ ba Caùt Laùi. Nhöõng caùi baét tay chaân thaønh, nhöõng voøng tay oâm chaët noàng aám cuûa keû Nam, ngöôøi Baéc sau bao naêm xa caùch. Thaày, coâ vaø caùc baïn caûm ñoäng hôn khi thaáy Nguyeãn Chænh Huaán (khoùa 5) vôùi taám löng thaúng ñô ñang duøng hai tay ñieàu khieån “chieác xe ba baùnh töï cheá” vöôït caàu Saøi Goøn reõ vaøo. Baïn Leâ Taát Thaéng (khoùa 4), quaän uûy vieân quaän 2, ñöôïc phaân coâng “daãn ñoaøn” veà nghóa trang Vaên Giaùp. Hoà Baù Ñaït thay maët thaày troø nhaø tröôøng ñeán ñoùn chò Quyeân vaø Phöông (chaùu ruoät cuûa anh). Laïi nhöõng cuoäc hoäi ngoä caûm ñoäng cuûa thaày, troø, ñoàng nghieäp tröôùc moä anh. Cuõng saùng nay, nhöõng chaùu ñoäi vieân thieáu nieân vôùi khaên quaøng ñoû cuøng nhöõng ñoaøn vieân, thanh nieân laáp laùnh huy hieäu Ñoaøn treân ngöïc mang nhöõng laüng hoa thaém saéc maøu ñeán vieáng anh. Nhöõng thôï ñieän treû cuûa Coâng ty Ñieän löïc Taân Thuaän, nhöõng ngöôøi ñang keá tuïc truyeàn thoáng cuûa anh, vui möøng tröôùc söï coù maët cuûa chò Quyeân vaø xin pheùp ñöôïc chuïp aûnh kæ nieäm. Ñuùng 10 giôø, thaày troø tröôøng ta taäp trung ñoâng ñuû. Ñieåm maët caùc khoùa thaáy anh Leâ Voõ Tieán Höng thay maët cho khoùa 1, khoùa 2 coù Nguyeãn Hoøa Bình töø Haø Noäi môùi vaøo, khoùa 3 coù Nguyeãn Taát Tuaán, khoùa 4 ngoaøi Thaéng coøn coù Döông Minh; khoùa 5 coù theâm Phan Nam, Taán Myõ, Coâng Tröôøng; khoùa 6 coù hai baïn Duy Thieäp, Anh Minh ñang coâng taùc taïi Coâng ty Petech; khoùa 7 coù Leâ Hoøa Bình, Ñaäu Thanh Chaâu, Nguyeãn Hoaøi Nam, Nguyeãn Höõu Haø; khoùa 8 cuøng Ñaït coøn coù Döông Ñöùc Haûi. Tröôùc moä anh, Traàn Kieán Quoác xuùc ñoäng, thay maët Ban Lieân laïc, phaùt bieåu: “Kính thöa caùc thaày, coâ cuøng chò Phan 87

Thò Quyeân vaø caùc anh chò, caùc baïn! Caùch ñaây ñuùng 40 naêm, anh Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ anh duõng hy sinh tröôùc hoïng suùng thuø. Cuõng gaàn 40 naêm qua, tröôøng Thieáu sinh quaân cuûa thaày troø chuùng ta laø nhaø tröôøng ñaàu tieân ñöôïc mang teân anh. Phaùt huy truyeàn thoáng oâng cha, noi göông anh, ñöôïc thaày, coâ giaùo heát loøng daïy doã, giaùo duïc, chuùng em ñaõ trôû thaønh nhöõng só quan, kó sö, baùc só, nhöõng ngöôøi coù ích cho xaõ hoäi. Hoâm nay, cuøng thaày, coâ vaø chò Quyeân, chuùng em taäp trung veà ñaây töôûng nhôù ñeán anh... Moät phuùt maëc nieäm baét ñaàu!”. Sau ñoù chò Quyeân cuøng thaày, coâ roài ñaïi dieän caùc khoùa laàn löôït leân thaép höông cho anh. Khoùi höông nghi nguùt beân nhöõng laüng hoa töôi toûa ngaùt höông treân moä anh. Chuùng toâi coøn chuïp nhieàu aûnh löu nieäm. Tröôùc khi ra veà, chò Quyeân coù lôøi caûm ôn vaø môøi thaày troø veà qua thaêm nhaø. Chuùng toâi cuõng nhaän lôøi tôùi döï ñaùm gioã cuûa anh vaøo tuaàn tôùi. Thaêm cô ngôi cuûa chò xong, chuùng toâi keùo nhau ra Quaùn Gioù, naèm ngay beân bôø soâng Saøi Goøn, aên böõa côm thaân maät. Thuûy trieàu leân ñang ñaåy nhöõng caùnh beøo ngöôïc doøng. Gioù maùt loàng loäng. Nhöõng chuyeán taøu ñang hoái haû reõ soùng. Beân nhöõng moùn aên queâ höông, thaày troø cuøng naâng ly nhaéc laïi chuyeän nhöõng ngaøy gian khoù caùch nay ñaõ 40 naêm. Chuùng ta ñaõ coù nhöõng kæ nieäm thaät ñeïp! Saøi Goøn, ngaøy gioã anh 15-10-2004 B.L.L

Nhöõng maát maùt lôùn trong toå aám nhoû 1 Thieáu töôùng NGUYEÃN THEÁ LAÂM *

Ñôøi toâi - ñôøi anh “Boä ñoäi Cuï Hoà” - lieân tuïc chieán binh trong suoát ba chuïc naêm chieán tranh (1945-1975). Keát thuùc ñôøi sinh vieân, toâi ñi hoaït ñoäng caùch maïng vaø töï nguyeän laøm anh chieán só Giaûi phoùng quaân. Töø ngaøy 23 thaùng 10 naêm 1945 cho ñeán ngaøy trôû thaønh cöïu chieán binh, toâi lieân tuïc thöïc hieän vaø hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa ngöôøi ñaûng vieân. Chính trong quaù trình ba chuïc naêm chieán ñaáu trong cuoäc chieán tranh giaûi phoùng daân toäc, thoáng nhaát ñaát nöôùc, toâi ñaõ ñöôïc Ñaûng vaø nhaân daân giuùp ñôõ ñeå xaây döïng moät gia ñình haïnh phuùc. Ngöôøi baïn ñôøi - Theå Dö - ñeán vôùi toâi taïi Boàng Sôn (Bình Ñònh). Hai chaùu laàn löôït ra ñôøi trong chieán tranh choáng Phaùp laø Laâm Duy vaø Dö Lan. Vì nhieäm vuï quaân söï Ñaûng giao, toâi rôøi Lieân khu V (mieàn Nam Trung boä) ra Baéc. Ñaûng cuõng taïo ñieàu kieän ñeå vôï con toâi ñöôïc ra coâng taùc, hoïc taäp ôû mieàn Baéc. Nhöng hoaøn caûnh chieán tranh ñaõ taùc ñoäng ñeán ñôøi tö cuûa gia ñình toâi nhö moïi gia ñình khaùc. Treân ñöôøng ra Baéc, chaùu gaùi Dö Lan bò soát reùt aùc tính ñaõ qua ñôøi. Coøn chaùu trai Laâm Duy phaûi göûi taïm vaøo Hueá cho baø ngoaïi chaêm soùc.

Trích hoài kí “Ngöôïc Baéc, Xuoâi Nam” * Phuï huynh lieät só Nguyeãn Laâm Duy (khoùa 4).

Sau ngaøy taäp keát ra Baéc, naêm 1965, Laâm Duy ñöôïc ñi hoïc taïi tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi cuûa Toång cuïc Chính trò. Chaùu haêng haùi hoïc taäp, reøn luyeän vaø lao ñoäng ngaøy tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi ñoùng ôû Ñaïi Töø, Thaùi Nguyeân (Vieät Baéc). Laàn ñoù, toå lao ñoäng cuûa Laâm Duy ñöôïc giao nhieäm vuï vaøo röøng saâu laáy goã veà laøm doanh traïi. Phaûi ñoán goã giaø theo ñuùng kích thöôùc ñeå laøm khung söôøn cho nhaø aên cuûa traïi. Ba caäu thieáu nieân haêng haùi nhieät tình lao ñoäng nhöng chöa coù kinh nghieäm ñoán goã trong röøng giaø. Khi chaët caây goã saép ñoå ñaõ khoâng bieát chaïy traùnh höôùng naøo ñeå ñaûm baûo an toaøn, Laâm Duy chaïy ñuùng vaøo höôùng caây ñoå, bò thuùc vaøo ñaàu, töû thöông ngay. Ñöa chaùu veà Vieän quaân y 108, Toång cuïc Chính trò nhaän khuyeát ñieåm trong vieäc quaûn lí hoïc sinh vaø baùo tin cho gia ñình. Nhöng caùc anh cuõng kheùo baùo töøng böôùc ñeå khoûi gaây ñoät ngoät cho meï chaùu vaø baø ngoaïi. Khi vôï choàng toâi vaøo ñeán Vieän thì ñaõ xong moïi thuû tuïc. Cô quan Toång cuïc toå chöùc tang leã, ñöa chaùu veà khu vöïc quaân ñoäi ôû Nghóa trang Vaên Ñieån. Ñoàng chí phoù chuû nhieäm Toång cuïc Chính trò chính thöùc thoâng baùo cho gia ñình: Chaùu Laâm Duy ñöôïc ñeà nghò coâng nhaän laø lieät só Thieáu sinh quaân. N.T.L

NGUYEÃN VAÊN NGOÏC Ngöôøi lieät só ñaàu tieân Ghi theo lôøi keå cuûa thieáu taù Ñoã Taán Myõ (khoùa 5) ANH THY thöïc hieän

Sau 35 naêm gaëp laïi, anh say söa keå veà nhöõng ngaøy soáng vaø chieán ñaáu thôøi ñaùnh Myõ. Heát chieán tranh phaù hoaïi ôû mieàn Baéc, roài maët traän C, B2… Nôi ñaâu cuõng gaén vôùi nhöõng kyû nieäm veà ñoàng chí, ñoàng ñoäi. Chieán tranh laø moät ñeà taøi khoù queân! … Cha meï chuùng toâi laø lôùp caùn boä theá heä thöù nhaát vaø thöù hai cuûa cuoäc chieán tranh giaûi phoùng daân toäc. Ñeå chuaån bò cho lôùp ngöôøi keá caän, heø 1965, chuùng toâi ñöôïc tuyeån choïn vaøo tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi. Do chieán tranh ngaøy caøng aùc lieät, ñaàu naêm 1967, nhaø tröôøng ñöôïc leänh rôøi Ñaïi Töø (Thaùi Nguyeân), sô taùn sang thaønh phoá Queá Laâm (Trung Quoác). Voán laø hoïc sinh mieàn Nam, khi veà tröôøng ñaõ lôùn tuoåi, Taán Myõ thöôøng ñöùng ra baûo veä boïn nhoùc chuùng toâi moãi khi nghòch ngôïm ñaùnh nhau. Coøn Vaên Ngoïc “ñuùp” töø lôùp treân xuoáng hoïc vôùi khoùa 5. Myõ vaø Ngoïc ôû cuøng moät trung ñoäi thuoäc ñaïi ñoäi 71, do haï só Thuïy phuï traùch. Tuy ñieàu kieän soáng vaø hoïc taäp raát toát, nhöng caùnh lôùn tuoåi cöù naèng naëc xin veà nöôùc tham gia chieán ñaáu vôùi suy nghó: “Hoïc chöa gioûi ôû nhaø tröôøng nhöng seõ chieán ñaáu gioûi nôi chieán tröôøng”. Heø 1967, Myõ, Ngoïc, Voõ Duõng, Toâ Vaên Hoaønh vaø moät soá baïn leân taàu veà nöôùc, cuøng chuyeán vôùi khoùa 2 vöøa toát nghieäp. 91

Veà ñeán Haø Noäi, caùc baïn laïi ñaët vaán ñeà vôùi caùc chuù ôû Toång cuïc Chính trò. Sau khi caân nhaéc, Voõ Duõng ñöôïc xeáp veà tröôøng Quaân chính quaân khu Taû Ngaïn, coøn Myõ, Ngoïc cuøng Hoaønh veà ñaïi ñoäi 6, tieåu ñoaøn phaùo cao xaï 57mm thuoäc trung ñoaøn 233, sö ñoaøn phoøng khoâng 361 baûo veä Haø Noäi. Töø ngaøy ñoù, ba anh em “Löu-Quan-Tröông” theà “soáng cheát coù nhau”! Khi thì ñôn vò ñoùng ôû baõi Phuùc Taân baûo veä caàu Long Bieân, luùc laïi veà traän ñòa beân hoà Vaên Chöông, sau ga Haøng Coû; coù luùc traän ñòa chuyeån sang Gia Laâm, baûo veä kho xaêng Ñöùc Giang. Nhöõng ngaøy khoâng tröïc chieán, ba ñöùa hay moø veà Ba Ñình “ñaùnh mooùc-xô” baùo anh Trình (con trai baùc Vaên Tieán Duõng), ñang tröïc phoøng khoâng treân noùc Nhaø Quoác hoäi xuoáng chôi. Ba ñöùa ñaõ chöùng kieán nhöõng ngaøy gian khoå nhaát cuûa traän ñòa phoøng khoâng Haø Noäi vaø khoâng theå queân hình aûnh caàu Long Bieân bò truùng bom, gaãy nhòp hay kho xaêng Ñöùc Giang nguøn nguït chaùy. Hoï ñaõ cuøng Haø Noäi chieán ñaáu ñaùnh traû nhöõng ñôït ñaùnh phaù cuûa giaëc Myõ. Ngaøy 31 thaùng 3 naêm 1968, sau Maäu Thaân vaø nhöõng thaéng lôïi ôû caû hai mieàn, giaëc Myõ buoäc phaûi tuyeân boá neùm bom haïn cheá töø Vó tuyeán 20 trôû vaøo. Vuøng ñaát naøy heïp vaø keùo daøi neân coù teân laø vuøng “caùn xoong”. Moãi khi Myõ buoäc phaûi ngöøng neùm bom khu vöïc töø Thanh Hoaù ñoå ra laø chuùng laïi taäp trung bom ñaïn ñaùnh vaøo cuøng caùn xoong Ngheä AnHaø Tónh-Quaûng Bình-Vónh Linh raát aùc lieät. Moät soá ñaïi ñoäi cuûa sö ñoaøn 361 ñöôïc leänh boå sung cho sö ñoaøn 367 baûo veä mieàn Trung. Leõ thöôøng tình, caùc chuù saün saøng cho ba ñöùa ôû laïi Haø Noäi, thaäm chí coøn cho ñi hoïc; nhöng nhö vaäy seõ khoâng coøn cô hoäi ñaùnh giaëc. Ba anh em laïi ñeà nghò Toång cuïc cho ñi ñôït naøy. Töø caàu Buøng (giaùp ranh giöõa Ngheä An vaø Thanh Hoùa) ñoå vaøo, chieán tranh vaãn coøn. Ñôn vò nhaän nhieäm vuï baûo veä thaønh phoá Vinh. Khi thì traän ñòa phaùo boá trí ôû xaõ Höng Duõng 92

baûo veä Nhaø maùy nöôùc, luùc laïi veà Höng Thuyû baûo veä Nhaø maùy ñieän vaø phaø Beán Thuûy… Trong khaåu ñoäi, Myõ laø phaùo thuû soá 1, phuï traùch “höôùng” vaø aán coø; Ngoïc laø phaùo thuû “taàm” soá 2 cuøng caùc phaùo thuû “cöï ly”, “muïc tieâu”, tieáp ñaïn vaø khaåu ñoäi tröôûng. Phaùo 57mm moãi gaép ñaïn coù ñeán 4 vieân nhöng coù theå baén lieân tuïc vaø haï muïc tieâu ôû ñoä cao ñeán 6000m. Tuy moãi ngöôøi moät nhieäm vuï nhöng vôùi khaåu hieäu “Reøn luyeän ñeå trôû thaønh phaùo thuû toaøn naêng”, moïi chieán só trong khaåu ñoäi ñeàu coù theå thay theá vò trí ñoàng ñoäi mình. Giöõa thôøi tieát khaéc nghieät cuûa ñaát xöù Ngheä, naéng raùt ñeán chaùy da vaø gioù Laøo thì khoâ khoâng khoác, cöù chieàu chieàu, anh em laïi thay nhau chaïy aøo sang nhaø daân, gaàn traän ñòa taém nhôø. Moät laàn, nghe keûng baùo ñoäng, maùy bay Myõ aäp ñeán, anh em töø nhaø daân voäi chaïy veà. Vì ñaõ nhaûy vaøo vò trí cuûa phaùo thuû soá 2 neân moät ñoàng ñoäi khaùc theá vaøo gheá cuûa Myõ. Aùc nghieät thay, phaùt ñaïn 23 ly töø treân maùy bay ñaõ baén xuyeân thuûng gheá saét, xuyeân tieáp qua löng ngöôøi baïn ñang ngoài vò trí soá 1. Anh baïn ñaõ hy sinh. ÔÛ chieán tröôøng, giöõa caùi soáng vaø caùi cheát gaàn nhau trong gang taác! Ngöôøi naøy hy sinh laïi coù ñoàng ñoäi khaùc veà boå sung. ÔÛ mieàn Trung, coù moät thoâng leä, neáu bò maùy bay taán coâng thì chæ ñöôïc pheùp ñaùnh traû töø sau 4 giôø chieàu ñeå traùnh loä muïc tieâu (vì giaëc Myõ coù theå kieåm soaùt caû töø treân khoâng vaø töø ngoaøi khôi xa). Nhöng saùng 10 thaùng 10 naêm 1968, töø 8 giôø, haøng ñaøn maùy bay ñaõ taán coâng vaøo phaø Beán Thuyû, hoøng caét ñöùt ñöôøng tieáp vaän cuûa ta vaøo Nam. Nhieàu toáp F4H laàn löôït lao xuoáng caét bom vaøo traän ñòa. Bom ñaïn noå raàm trôøi, tai ñieác ñaëc, khoùi löûa muø mòt, traän ñòa kheùt leït muøi thuoác suùng… Daân xaõ Höng Thuyû nhìn maùy bay boå nhaøo xuoáng traän ñòa ñaõ khoùc thöông: aùc lieät theá naøy chaéc caùc chuù boä ñoäi cheát heát! Ñaïi ñoäi thöông vong nhieàu nhöng vaãn kieân quyeát ñaùnh traû. Khoâng 93

moät ai rôøi boû vò trí, caùc uï phaùo vaãn xoay noøng höôùng tröïc dieän vaøo muïc tieâu. Khaåu ñoäi tröôûng phaát côø, hoâ to: “Coøn soáng coøn döïng maøn ñaïn. Baén!”. Caû ñaïi ñoäi döïng löôùi löûa, hai chieác maùy bay vöøa boå nhaøo ñaõ truùng ñaïn, boác chaùy, lao ra bieån. Nhöõng chieác coøn laïi ñieân cuoàng voøng laïi. Laàn naøy, chuùng caét bom chuïp xuoáng traän ñòa. Ñoù laø loaïi bom phaùt quang, chæ noå khi caùch maët ñaát 4-5m; caây coái truùng maûnh bom ñoå raïp nhö ngaû raï. Boãng chôùp loøe! AÀm! Moät quaû bom noå ngay saùt khaåu ñoäi. Maûnh bom phaït ngang thaân Ngoïc chæ ñeå laïi nöûa thaân döôùi, ruoät gan loøng thoøng, maùu me beâ beát… Taán Myõ lao sang oâm laáy xaùc baïn, gaøo leân: - Ngoïc, maøy cheát thaät roài sao? Theá laø caùi thaèng Ngoïc, hoïc cuøng tröôøng khi ôû röøng Ñaïi Töø, bò ngaõ nöôùc, ñöôïc baïn beø gaùn theâm caùi bieät danh “gheû”; caùi thaèng Ngoïc “toát”, traéng treûo ñeïp trai, aên noùi deûo moàm laøm xieâu loøng bao coâ gaùi doïc ñöôøng haønh quaân; caùi thaèng baïn khoâng yû mình laø “con oâng chaùu cha”, vaãn naèng naëc xin ñi chieán ñaáu ngaøy naøo, ñaõ maõi ñi xa! Ba anh em ñaõ maát moät, bieát noùi sao ñaây vôùi ba meï Ngoïc!? Vöøa khoùc vöøa oâm xaùc baïn ra hoá bom cuõ coøn ñoïng nöôùc möa taït leân röûa saïch veát maùu dính ñaát caùt, Myõ run leân: “Tao seõ traû thuø cho maøy, Ngoïc ôi!”. Ngay chieàu hoâm aáy, ñôn vò toå chöùc choân caát caùc lieät só taïi nghóa trang xaõ Höng Duõng. Haän thuø traøo daâng! Ngaøy sau, ñôn vò tieáp tuïc haønh quaân vaøo Haø Tónh vaø ñoùng quaân taïi queâ höông cuï Nguyeãn Du. Ba tuaàn sau, ñuùng ngaøy 1 thaùng 11 naêm 1968, chính phuû Myõ buoäc phaûi tuyeân boá chaám döùt khoâng ñieàu kieän chieán tranh phaù hoaïi ra mieàn Baéc. Ai cuõng tieác thöông cho Ngoïc. Soá phaän noù khoå quaù! Giaù maø chôø theâm ít ngaøy nöõa… Nhöng ai maø noùi tröôùc ñöôïc ñieàu gì, vì ñoù laø chieán tranh! Sau ngaøy ngöøng baén, hai ñöùa qua nghóa trang, goùi moät naém ñaát laáy töø moä Ngoïc cho 94

vaøo ba-loâ leân taàu ra Baéc vaø tìm ñeán gia ñình Ngoïc ôû khu taäp theå Nam Ñoàng. Coâ Traàn Thò Ngoï, meï Ngoïc, ñaõ ngaát ñi khi nhaän ñöôïc naém ñaát. Chuù Nguyeãn Chí Ñieàm, moät ngöôøi lính vaøo sinh ra töû, nguyeân Tö leänh Boä ñoäi Ñaëc coâng oâm laáy Hoaønh vaø Myõ, noùi trong nöôùc maét: “Raùng chieán ñaáu traû thuø cho Ngoïc, caùc con aï!” Cuoái 1968, vôùi nhöõng gì ñaõ höùa vôùi Ngoïc, Myõ vaø Hoaønh laïi leân ñöôøng vaøo chieán tröôøng ñaùnh giaëc cho ñeán ngaøy toaøn thaéng. Taán Myõ vinh döï trôû thaønh lính cuûa chuù Ñieàm - trinh saùt ñaëc coâng Z27, sö ñoaøn 5 vaø hai laàn ñöôïc taëng danh hieäu “Duõng só dieät Myõ”… Nhôù veà baïn mình, anh laåm baåm: “Queân laøm sao ñöôïc caùi ngaøy noù hy sinh; ñoù chính laø Ngaøy giaûi phoùng Thuû ñoâ”. Coøn chuùng toâi, tuy ñaõ böôùc qua caùi tuoåi nguõ tuaàn nhöng khoâng theå naøo queân ñöôïc nhöõng ñöùa baïn thuôû thieáu thôøi. Chuùng toâi luoân töï haøo veà thaày, coâ vaø maùi tröôøng thaân yeâu, nôi ñaõ ñaøo taïo neân nhöõng hoïc sinh nhö Nguyeãn Vaên Ngoïc - daùm hy sinh tuoåi xuaân cuûa mình vì Ñoäc laäp, Töï do cuûa Toå quoác! Ngaøy tìm thaáy baïn, 2-9-2002. A.T

Nhöõng böùc thö cuoái cuøng cuûa lieät só Nguyeãn Vaên Ngoïc TOÂ VAÊN HOAØNH * (khoùa 5) söu taàm

Xin pheùp ñöôïc daãn daét baïn ñoïc theo trình töï cuûa nhöõng laù thö: Quy Nhôn, ngaøy 28 thaùng 3 naêm 2003 K. thaân, Vöøa töø Haø Noäi veà, mình göûi thö cho baïn ngay. Ra Haø Noäi ñöôïc hai ngaøy laø Hoaønh laïi thaêm baùc Ngoï, meï Ngoïc. Gaëp mình, baùc khoùc nhieàu. Sau ñoù baùc keå, ñaõ nhaän ñöôïc tieàn cuûa thaày troø trong Nam ñoùng goùp göûi ra nhaân dòp Teát Quyù Muøi. Baùc nhôø mình chuyeån lôøi thaêm hoûi vaø lôøi caûm ôn chaân thaønh ñeán thaày coâ vaø caùc baïn. Baùc ñaõ ñoïc cuoán saùch baïn göûi taëng. Theo yeâu caàu cuûa Hoaønh, baùc ñaõ luïc tìm ñöôïc ba laù thö cuoái vaø taám aûnh Ngoïc taëng mình, (sau ngaøy Ngoïc hy sinh, mình ñaõ trao laïi cho gia ñình). Phía sau aûnh coøn löu buùt tích, ghi ngaøy hy sinh cuûa Ngoïc. Nhöõng ngaøy thaùng cuøng chieán ñaáu, nhaát laø nhöõng ngaøy ôû thaønh phoá Vinh, ba ñöùa - Ngoïc, Taáùn Myõ vaø mình - ñaõ khoâng laøm hoå theïn teân tuoåi tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi; khoâng hoå theïn vôùi söï giaùo duïc cuûa thaày coâ. Ba ñöùa mình ñaõ chieán ñaáu thaät anh duõng, khoâng sôï hy sinh. Cho ñeán giôø, mình cuõng khoâng theå hieåu ñöôïc vì sao, tuïi mình laïi duõng caûm ñeán theá!? Maùy bay Myõ ñieân

* Baïn chieán ñaáu cuûa lieät só Nguyeãn Vaên Ngoïc. Hieän sinh soáng taïi Quy Nhôn.

cuoàng taán coâng, coøn phaùo phoøng khoâng cuûa ta thi( ñaùnh traû raát quyeát lieät. Nhaát laø ngaøy 6 thaùng 6 naêm 1968, bom ñaïn Myõ gaây thöông vong gaàn heát ñôn vi(. Caû traän ñòa coù saùu khaåu ñoäi thì chæ coøn laïi moãi khaåu ñoäi cuûa mình. Töôûng chöøng caû ba thaèng ñeàu cheát, nhöng thaät may, khoâng ñöùa naøo dính ñaïn. Ñònh vieát veà nhöõng ngaøy chieán ñaáu aùc lieät aáy nhöng qua nhöõng laù thö cuûa Ngoïc, chaéc caùc baïn seõ hieåu phaàn naøo... Thaân aùi! Toâ Vaên Hoaønh, 17 Traàn Ñoäc, phöôøng Traàn Phuù, thaønh phoá Quy Nhôn.

* * * VAØ NHÖÕNG BÖÙC THÖ GÖÛI VEÀ TÖØ MAËT TRAÄN 23 thaùng 5 naêm 1968 Meï kính yeâu! Chuùng con vöøa nhaän ñöôïc leänh treân. Xe phaùo ñaõ chuaån bò xong xuoâi vaø ngay ngaø y hoâ m nay seõ leâ n ñöôøng. Coù leõ khi böùc thö naøy tôùi tay meï thì con ñang treân ñöôøng haønh quaân vaøo khu Boán chieán ñaáu vaø coù khaû naêng seõ vaøo saâu hôn. Vì raát gaáp neân con khoâng gaëp meï ñöôïc, chæ coøn vaøi tieáng nöõa thoâi, vaäy con göûi laù thö naøy tôùi meï ñeå taïm bieät, caàu mong meï khoûe. Coù leõ phaûi ñeán khi ñaát nöôùc thoáng nhaát, hoøa bình thì meï con ta môùi ñöôïc gaëp nhau. Con xin höùa vôùi meï seõ laøm troøn nhieäm vuï ñöôïc giao vaø tu döôõng toát

ñeå ba meï yeân taâm. Ba meï ôû laïi khoûe laø con möøng. Khi vaøo ñeán chieán tröôøng con seõ baùo tin veà. Con cuûa meï – Ngoïc

* * * Vinh – ngaøy 12 thaùng 6 naêm 1968 Meï kính yeâu! Con vieát cho meï laù thö naøy sau moät ngaøy chieán ñaáu aùc lieät, ñaùnh traû maùy bay Myõ. Meï vaãn khoûe chöù a(ï? Con thì vaãn khoûe, khoâng oám ñau gì, chæ coù ñen vaø gaày ñi chuùt ít vì phaûi chieán ñaáu vaø coâng taùc khaù vaát vaû. Meï aï, ñôøi lính phaùo boïn con keå cuõng vui! Môùi ngaøy naøo coøn naèm giöõa thuû ñoâ, thì nay laïi ñang ôû treân ñaát löûa Beán Thuyû, thaønh phoá Vinh. Rôøi Haø Noäi ngaøy 23 thaùng 5, sau ba hoâm, boïn con ñaõ ôû ñaát Ñoâ Löông, caùch nhaø baø ngoaïi coù baûy caây soá thoâi. Boïn con haønh quaân caû ngaøy laãn ñeâm, nhieàu ñöùa khoâng nguû ñöôïc vì xa Haø Noäi, vì buoàn. Rieâng con thì cöù laên ra saøn xe maø nguû, maëc cho xích xe cöù nghieán ñöôøng aàm aàm, vì vaäy cuõng khoâng meät laém. Ñeán ngaøy 30 thaùng 5, boïn con ñeán ñaát Nam Ñaøn vaø ôû laïi ñaây baûy ngaøy. Meï thöû töôûng töôïng xem boïn con ñaõ laøm gì ôû ñaây nheù! Boán ngaøy ñaàu maùy bay Myõ ñaûo lieân tuïc treân ñaàu nhöng khoâng phaùt hieän ñöôïc traän ñòa chuùng con. Ñeán chieàu ngaøy 6 thaùng 6, boïn chuùng keùo ñeán ñuû caùc loaïi maùy bay phaûn löïc toái taân: A-4, A-6, F-4H... Traän ñòa chuùng con naèm treân moät quaû ñoài maø chu vi khoaûng 300m, chæ baèng moät phaàn ba quaû ñoài Raïng queâ ta. Suoát töø 12 giôø tröa cho tôùi 6 giôø chieàu, phaûn löïc Myõ bu ñeán ñen kòt, ñaùnh thaúng boán ñôït vaøo traän ñòa. Moãi ñôït keùo daøi hôn nöûa tieáng. Meï khoù coù theå hình dung noåi caûnh chieán tröôøng luùc naøy, haøng chuïc maùy bay gaàm rít xeù khoâng khí, baén roác-keùt vaø ñaïn 20 ly xuoáng traän ñòa. Töø khi laø lính phaùo ñeán giôø, chöa bao giôø con phaûi chòu moät traän aùc lieät nhö theá.

Ngay caû caùc ñoàng chí caùn boä cuõng phaûi thoát leân: keå töø khi chieán tranh phaù hoaïi xaûy ra, ñôn vò ñaõ ñaùnh haøng traêm traän nhöng chöa coù traän naøo aùc lieät nhö theá. Bom taán, bom taï, bom bi noå lieân tuïc, phaûi ñeán vaøi chuïc taán bom ñaïn ñaõ raûi xuoáng ñaây; ñaát quanh traän ñòa bò bom ñaïn caøy xôùi naùt nhöø, ñoû quaïch. Tieáng ñaïn bom ñinh tai, nhöùc oùc, khoùi löûa truøm kín traän ñòa; maét ñöùa naøo cuõng cay xeø. Nhöng chuùng con ñaõ ñaùnh traû quyeát lieät, khoâng moät ai rôøi boû vò trí chieán ñaáu cuûa mình. Con ñaõ ñöùng vöõng vaøng treân vò trí quan saùt kòp thôøi, baét ñöôïc toïa ñoä muïc tieâu, baùo caùo cho ñaïi ñoäi ñeå ñaùnh traû. Maø meï coù bieát khoâng, thaät laø laï vì töø nhoû ñeán giôø, con chæ laø moät caäu beù hoïc sinh löôøi hoïc ham chôi, theá maø giôø ñaây con ñaõ raén roûi, ñöùng treân vò trí cuûa moät ngöôøi lính. Con caûm thaáy raát töï haøo vì ñaõ thaáy mình lôùn leân nhieàu trong khoùi löûa chieán tranh. Söï thaät laø theá ñoù, meï aï, nhöõng ngöôøi lính chuùng con chieán ñaáu raát duõng caûm vaø luoân tin töôûng ôû thaéng lôïi cuoái cuøng. Chieán tröôøng aùc lieät laø theá maø noøng phaùo cuûa chuùng con vaãn vöôn cao, nhaèm thaúng vaøo luõ cöôùp trôøi maø baén, baén raát maõnh lieät. Chính vì baén maõnh lieät nhö vaäy maø bom ñaïn khoâng laøm gì noåi chuùng con. Bom taán, bom bi, roác-keùt cuûa chuùng ñeàu thaû tröôït heát ra ngoaøi. Khaåu ñoäi baïn khoâng xa cuõng höùng bom ñaïn khoâng keùm gì beân con; coù quaû bom noå saùt haàm, laøm phaùo tung leân; coù ñoàng chí hy sinh, coù ñoàng chí bò thöông cuït caû tay nhöng kieân quyeát khoâng rôøi traän ñòa. Coù nhöõng quaû noå caùch chuùng con chæ 10, 15m, löûa khoùi truøm kín traän ñòa, ñaát ñaù bay raøo raøo, caû nhöõng maûnh bom bay chiu chíu ngang ñaàu. Coù nhöõng ñöùa bò maûnh bom hay bi saét vaêng vaøo muõ saét laïi naåy ra, khoâng vieäc gì hoaëc chæ xaây saùt tí chuùt. Ba ñöùa con khoâng bò sao, sau naøy cöù ñuøa: “Boïn mình ñaõ ñöôïc toâi luyeän trong loø baùt quaùi neân bom ñaïn ñòch khoâng laøm gì noåi”. Hoâm ño,ù boïn con ñaõ baén gaàn heát cô soá ñaïn mang theo. Vaøi ngaøy sau, moåi laàn nguû say laïi nhö nghe thaáy tieáng gaàm ruù cuûa maùy bay vaø tieáng noå aàm aàm cuûa bom ñaïn. Con chæ hôi bò töùc ngöïc, do söùc eùp cuûa bom vaø uø tai maát hai ngaøy, do tieáng noå.

Thaät laø kinh khuûng! Hoâm sau chuùng con haønh quaân veà Beán Thuyû. Thaønh phoá Vinh giôø tan hoang laém. Suoát ngaøy khoâng luùc naøo ngôùt tieáng maùy bay; chuùng ñaùnh khoâng coù quy luaät naøo caû. Coøn chuùng con, ban ngaøy thì chieán ñaáu caêng thaúng, ñeâm thì nguû haàm.. Caùi naéng vaø caùi gioù ôû ñaây thaät gheâ ngöôøi. Noùng laém, meï aï. Ngoài tröïc chieán maø moà hoâi chaûy roøng roøng. Naéng nhö muoán laøm khoâ heùo heát caây coû vaø con ngöôøi ôû ñaây. Nhöng chuùng con vaãn soáng, vaãn chieán ñaáu vaø vaãn yeâu ñôøi. Sô sô vaøi doøng cho meï bieát tin con cuûa meï vaãn soáng. Nguyeãn Vaên Ngoïc, Hoøm thö cuûa con: HT 36266-OK.

* * * Vinh – ngaøy 13 thaùng 8 naêm 1968 Meï kính yeâu! Ñaõ gaàn ba thaùng nay con khoâng ñöôïc thö meï. Con ñaõ vieát cho meï hai laù roài, khoâng bieát meï coù nhaän ñöôïc chöa? Saùng nay möa lôùn, con ngoài haàm tranh thuû bieân thö cho meï, khoâng meï laïi mong. Meï vaãn khoûe chöù aïï? Coøn con thì vaãn khoûe vaø khoâng sao caû. Boïn con vaãn baûo veä Beán Thuyû vaø Thaønh Vinh. Meï aï, cuoäc chieán ñaáu ôû trong naøy caêng thaúng laém. Quaân khu Boán laø tuyeán löûa maø! Cuoäc chieán ñaáu ôû ñaây dieãn ra töøng phuùt, töøng giôø, khoâng ngaøy naøo, ñeâm naøo laø khoâng coù tieáng bom ñaïn cuûa giaëc Myõ reo raéc xuoáng maûnh ñaát naøy. Boïn con chieán ñaáu lieân tuïc caû ngaøy laãn ñeâm. Khoâng luùc naøo vaéng boùng maùy bay Myõ; coù traän chuùng bay vaøo “nhö ruoài” ñeán hai, ba chuïc chieác, ñaùnh vaøo muïc tieâu chuùng con baûo veä. Nhieàu ñoàng ñoäi cuûa chuùng con ñaõ ngaõ xuoáng treân maûnh ñaát Xoâ-vieát röïc löûa caùch maïng naøy. Coù nhöõng ngöôøi baïn vöøa môùi gaëp, vöøa môùi taùn doùc vôùi nhau nhöng chæ laùt sau, trong ñôït ñaùnh traû maùy bay Myõ ñaõ ngaõ xuoáng. Thaät laø ñau xoùt vaø caêm giaän! Maø tuoåi ñôøi cuûa hoï coøn treû laém, môùi möôøi taùm,

100

ñoâi möôi. Coøn con thì khoâng sao, meï ñöøng lo. Keå töø ngaøy vaøo ñaây, boïn con ñaõ ñaùnh ñeán 60 traän roài, coù nhöõng ngaøy ñaùnh ñeán boán, naêm ñôït. Maø meï thuû töôûng töôïng xem, bao nhieâu bom ñaïn ñaõ nhaèm xuoáng traän ñòa boïn con; coøn caùnh phaùo thuû treû boïn con thì ñaùnh thaät laø haêng neân bom ñaïn khoâng laøm sao gieát noåi. AØ, meï coù bieát khoâng, con ñaõ trôû thaønh phaùo thuû töø laâu roài nheù. Moãi traän ñòa chuùng con chæ trieån khai trong vaøi ba ngaøy, ñaùnh vaøi traän, xong phaûi cô ñoäng ñi traän ñòa khaùc. Di chuyeån luoân, vaát vaû laém, nhöng chính trong bom ñaïn maø con ñaõ lôùn leân raát nhieàu. Coù nhöõng laàn, maûnh bom hay maûnh roác-keùt gaêm vaøo gheá, maûnh ñaïn vaêng vaøo haàm nhöng boïn con vaãn an toaøn. Coù nhöõng laàn bom bi, roác-keùt noå chæ caùch hai, ba meùt, nhôø coâng söï toát maø khoâng ai dính ñaïn. Khaåu ñoäi con chieán ñaáu lieân tuïc maø chöa ai bò thöông. Boïn con vaãn thöïc hieän ñuùng khaåu hieäu cuûa Nguyeãn Vieát Xuaân: “Haõy nhaèm thaúng quaân thuø! Baén!”. Caùnh phaùo thuû treû boïn con trong bom ñaïn vaãn bình tónh vaø duõng caûm laém, meï aï! Sô sô vaøi doøng, keûo meï laïi mong. Meï göûi cho con moät ít tieàn meï nheù, nhöng khoâng göûi ñöôïc thì thoâi. Neáu böu ñieän nhaän chuyeån böu phaåm thì meï xem coù coøn boä quaàn aùo naøo cuûa anh Chuùng thì göûi cho con. ÔÛ ñaây cô ñoäng nhieàu, quaàn aùo raùch heát caû, meï aï. Con nhôù meï nhieàu. Hoân meï.

T.V.H

101

Ñoïc nhaät kyù chieán tröôøng cuûa anh huøng lieät só HUYØNH KIM TRUNG MINH ÑÖÙC thöïc hieän

Ñuùng 29 naêm, sau ngaøy hy sinh cuûa Huyønh Kim Trung, chuùng toâi - nhöõng baïn hoïc caùch ñaây 36 naêm, taïi tröôø n g Thieá u sinh quaâ n Nguyeãn Vaên Troãi - ñaõ ñeán thaêm gia ñình vaø thaép höông cho baïn. Nhö nhöõng ñöùa con ñi xa nay môùi trôû veà, chuùng toâi uøa vaøo phoøng khaùch. Traân troïng giöõa phoøng laø baøn thôø cuûa gia ñình, coù goùc daønh rieâng cho Trung, treân ñoù coù Baûng vaøng danh döï vaø quyeát ñònh soá 110/LCT, kyù ngaøy 31 thaùng 12 naêm 1973 cuûa Chuû tòch Toân Ñöùc Thaéng, truy taëng danh hieäu Anh huøng Löïc löôïng vuõ trang cho lieät só Huyønh Kim Trung. Chuùng toâi xeáp haøng ngang tröôùc baøn thôø coù di aûnh cuûa Trung vaø cuùi ñaàu maëc nieäm... Kieán truùc sö Huyønh Kim Tröông - ba cuûa Trung, nguyeân laø Tham möu tröôûng Quaân khu 7 hoài khaùng chieán 9 naêm, nay ñaõ ngoaøi 80 nhöng coù trí nhôù tuyeät vôøi. Nhöõng kyû nieäm veà hai cuoäc khaùng chieán, veà nhöõng naêm thaùng cuøng coâng taùc vôùi cha 102

meï chuùng toâi vaø veà Huyønh Kim Trung vaãn nhö in trong taâm trí baùc. Baùc hoûi thaêm coâng vieäc töøng ñöùa. Rieâng vôùi baïn Nguyeãn Thieän Nhaân, baùc aân caàn daën: “Chaùu ñaûm nhaän troïng traùch vôùi thaønh phoá naøy. Raùng phaûi laøm thaät toát ñeå khoûi phuï loøng nhöõng ngöôøi ñaõ hy sinh.” Chuùng toâi nhö baày con quaây quaàn beân ba meï, oân laïi nhöõng kyû nieäm veà Trung. Ñaõ gaàn 30 naêm, Trung xa chuùng toâi. Thôøi gian troâi qua nhanh quaù, vaïn vaät coù nhieàu thay ñoåi nhöng tình caûm cuûa luõ baïn hoïc ngaøy naøo vaãn theá; Trung nhö vaãn soáng trong chuùng toâi. Khi coøn ôû tröôøng, chuùng toâi coù moät thoùi quen ghi nhaät kyù. Vì vaäy, khi ra maët traän, Trung vaãn duy trì thoùi quen ñoù vaø baïn ñaõ ñeå laïi cho gia ñình vaø baïn beø nhöõng kyû nieäm voâ giaù. Chuùng toâi cuøng nhau giôû laïi nhöõng trang nhaät kyù chieán tröôøng cuûa Trung. Cuoán nhaät kyù ñaõ nhaàu naùt vì thôøi gian vaø vì nhöõng ngaøy cuøng Trung ôû tuyeán löûa aùc lieät Quaûng Bình. Khi coøn ôû tröôøng, Trung coù chaân trong Ban bieân taäp baùo töôøng ñaïi ñoäi; caäu coù naêng khieáu veõ, neân tôø bìa cuûa cuoán nhaät kyù ñöôïc trang trí raát ñieäu ngheä: moät caønh thoâng non moïc ngay söôøn nuùi saùt bieån, ñang phaûi choáng choïi vôùi phong ba baõo taùp; xa xa, moät töông lai huy hoaøng ñang ñeán, caëp haûi aâu tung caùnh trong bình minh ñang leân. Nhö moät truyeàn thoáng cuûa theá heä chuùng toâi, Trung khoâng queân vieát keøm theo hai baøi thô treân trang bìa nhö moät leõ soáng: Ôi tuoåi treû say söa lyù töôûng Daán thaân vaøo ñöôøng tranh ñaáu tieàn phong Laáy khoå aûi laøm moät nguoàn sung söôùng Vaáp ngaõ – sôï gì, reøn luyeän aét thaønh coâng! Chöa thaát baïi chöa phaûi ngöôøi töøng traûi Chöa ñau thöông chöa phaûi böôùc vaøo ñôøi Neáu loøng ta cöù sôï möa sa Thì naéng ñeïp muøa xuaân ñaâu seõ thaáy 103

Ñaàu 1972, cuoäc khaùng chieán choáng Myõ ôû caû hai mieàn ñaõ vaøo giai ñoaïn aùc lieät nhaát. Ñang hoïc naêm thöù 2 Ñaïi hoïc Caûnh saùt, do yeâu caàu cuûa chieán tröôøng, ñeå ñaûm baûo giao thoâng thoâng suoát cho con ñöôøng huyeát maïch chi vieän cho tieàn tuyeán, Trung ñaõ xung phong vaøo thöïc taäp caûnh saùt giao thoâng taïi moät troïng ñieåm: Beán phaø soâng Gianh! Trung ñaõ ghi laïi trong nhaät kyù cuoäc soáng gian nan vaát vaû, suoát ngaøy ñeâm chòu ñöïng nhöõng traän bom raûi thaûm cuûa maùy bay B52, nhöng cuoäc soáng cuûa quaân daân Quaûng Bình vaãn ñaày laïc quan. Theá môùi bieát, cuoäc chieán naøo cuõng aùc lieät vaø trong chieán tranh, con ngöôøi yeâu cuoäc soáng bieát nhöôøng naøo! Ngoaøi nhöõng giôø phuùt caêng thaúng ñöông ñaàu vôùi bom ñaïn, ñöùng ñieàu ñoä caùc chuyeán xe leân xuoáng phaø, ra Baéc vaøo Nam; Trung raát nhôù nhaø, nhôù ba meï, nhôù phoá phöôøng Haø Noäi, nhôù maùi tröôøng thaân yeâu, nhôù caû nhöõng buoåi troán hoïc vaøo raïp xem phim. Trung theøm coù moät chieác radio ñeå nghe ca nhaïc vaø tin

Baïn beø khoùa 5 quaây quaàn beân ba maù lieät só Huyønh Kim Trung, 19-08-2001

104

töùc hay moät chieác ghi-ta ñeå cuøng caát “tieáng haùt aùt tieáng bom”. Trung ghi laïi caûm xuùc caû nhöõng khi nhaän ñöôïc thö cuûa gia ñình vaø baïn beø, trong ñoù coù nhaéc ñeán baïn Maïnh Chieán, baïn Tröôøng… (Khi ñoïc ñeán ñaây, chuùng toâi nhìn nhau: “Khoùa ta coù hai Tröôøng. Trung nhaéc ñeán Khaùng hay Coâng?”, thì oâng baïn Nguyeãn Coâng Tröôøng giô tay xin nhaän ñoù chính laø mình!). Trong nhaät kyù, Trung nhaéc caû ñeán moät coâ baïn gaùi teân H. (Vaäy laø Haø, Hoa hay Haïnh?… maø coù phaûi laø Haïnh em gaùi cuûa C. hay khoâng? Hoài ñoù, hai anh em quyù nhau laém, hay troø chuyeän taâm söï vôùi nhau, hình nhö coøn vieát caû thö cho nhau!). Giaù nhö Trung cuûa chuùng ta vöôït qua ñöôïc nhöõng naêm thaùng aùc lieät cuûa chieán tranh, ngaøy trôû veà, bieát ñaâu Trung seõ xaây döïng vôùi coâ baïn H.. Roài 30 naêm sau, hai baïn cuõng coù con trai, con gaùi lôùn nhö con cuûa chuùng toâi baây giôø… * * * Thaønh tích chieán ñaáu cuûa Trung ñöôïc ghi trong hoà sô löu taïi Phoøng thi ñua X15 (Boä Coâng an): 16-4-1972: Giaûi phoùng ñoaøn xe töø phiaù Nam ra bò taéc trong khi maùy bay Myõ ñang ñaùnh phaù. 29-4-1972: Daäp taét löûa treân xe chôû ñaïn bò maùy bay ñòch baén phaù, ñöa laùi xe bò thöông vaø coõng 1 coâng nhaân beán phaø ñi caáp cöùu. 12-6-1972: Vaäïn ñoäng baø con cöùu xe haøng cuûa Ñoaøn 559 ñang treân phaø bò maùy bay Myõ baén chìm... Nhöõng trang nhaät kyù cuûa baïn toâi döøng ôû ngaøy 6 thaùng 8 naêm 1972. Nhöõng doøng cuoái cuøng ñöôïc vieát thaät caûm ñoäng: Ñeå baûo veä cuoäc soáng hoaø bình, haïnh phuùc cho moïi ngöôøi löông thieän, neáu phaûi ngaõ xuoáng thì cuõng khoâng coù ñieàu 105

gì phaûi aân haän. Toå quoác seõ maõi ghi coâng, daân toäc seõ ñôøi ñôøi ghi nhôù!... Maù ôi, con thöông maù quaù! Ñaùng ra tuoåi giaø nhö maù laø tuoåi an nhaøn, nghæ ngôi vaø coù nhöõng ñöùa con lôùn phuïng söï. Theá nhöng vì Toå quoác keâu goïïi, nöôùc coøn thì nhaø coøn, nöôùc maát thì nhaø tan, vì vaäy chuùng con phaûi taïm thôøi xa ba maù, anh chò vaø baø con, xa nhöõng maùi nhaø thaâân yeâu töø thuôû beù ñöôïc sinh ra vaø lôùn leân, ñeå khoaùc suùng leân ñöôøng ñi khaép moïi mieàn ñaát nöôùc... Chuùng con seõ thöïc hieän lôøi Baùc ñaõ daën:”Heã coøn moät teân xaâm löôïc treân ñaát nöôùc ta, thì ta coøn phaûi chieán ñaáu queùt saïch noù ñi!”. Queùt saïch roài, con seõ veà phuïng söï maù, nhö traêm ngaøn ñöùa con hieáu thaûo khaùc.

* * * Hai tuaàn sau, ñuùng vaøo ngaøy 20 thaùng 8 naêm 1972, trong khi maùy bay Myõ ñang ñaùnh phaù, Trung ñaõ cuøng daân quaân lao vaøo cöùu kho ñaïn phaùo 37 vaø 85 ly. Vaùc ñeán hoøm ñaïn thöù 50 thì ñaïn noå, Trung bò thöông raát naëng. Ñöôïc ñoàng ñoäi caáp cöùu. Bieát khoâng theå soáng ñöôïc, Trung ñaõ yeâu caàu cöùu ngöôøi khaùc nheï hôn. Vaø Huyønh Kim Trung ñaõ anh duõng hy sinh khi vöøa troøn 20 tuoåi. Chæ coù theá heä treû Vieät Nam chieán ñaáu vì ñoäc laäp, töï do cuûa Toå quoác môùi “coi caùi cheát nheï nhö loâng hoàng”, môùi coù nhöõng haønh ñoäng phi thöôøng ñeán nhö theá! Huyønh Kim Trung cuûa chuùng toâi ñaõ goùp phaàn toâ ñeïp theâm truyeàn thoáng cuûa tröôøng Thieáu sinh quaân, mang teân Anh huøng lieät só Nguyeãn Vaên Troãi! Thaùng 10-2001 M.Ñ 106

Vì chuùng toâi laø lính Troãi PHAÏM VIEÄT CÖÔØNG * Hoïc sinh khoùa 3

Caùc baïn lính Troãi thaân meán! Coù ai qua Dung Quaát, Quaûng Ngaõi thì nhôù ñeán thaêm Ngoâ Ngôøi. Baïn ñang yeân nghæ taïi Nghóa trang lieät só xaõ Bình Ñoâng. Cöù ñeán doác Soûi, ñi theo höôùng Dung Quaát khoaûng 4-5km, seõ gaëp chieác caàu ñaàu tieân thì döøng laïi, hoûi nhaø chuù Ngoâ Caâu. Choã naøy ngaøy ñöa haøi coát cuûa Ngôøi veà chöa coù caàu, boïn mình phaûi vöôït vònh baèng hai chieác muûng (loaïi thuyeàn nan hình troøn). Moïi vieäc nhö Voõ Quoác Taán ñaõ keå. Coù ñieàu, khi veà nhaø chuù, mình thaät xuùc ñoäng. Cho duø ñaõ ñöôïc chuaån bò tö töôûng töø tröôùc nhöng khi mình vaø anh Ngoâ Saùng vaøo ñeán saân thì caû nhaø ñeàu khoùc, khoùc aàm leân, nhaát laø maù Ngôøi. Khoâng ai nghó moïi vieäc laïi sôø sôø ra tröôùc maét nhö theá! Sau khi chuaån bò xong xuoâi, gia ñình cho môû boïc haøi coát vaø xeáp laïi theo thöù töï ñeå cho vaøo quaùch. Maø laï nhaát laø laïi thieáu maát moät ñoát ngoùn tay. Anh em mình veùt ñi veùt

* Ngöôøi baïn cuoái cuøng xaùch theo chieác va-li ñöïng haøi coát cuûa lieät só Ngoâ Ngôøi ñang ñöùng taàn ngaàn ôû baõi bieån (xem “Sinh ra trong khoùi löûa” trang 65). Anh ñaõ göûi cho Ban bieân taäp thö caûm ôn cuûa chuù Ngoâ Caâu - cha lieät só Ngoâ Ngôøi, keøm theo di aûnh cuûa lieät só. Hieän anh soáng taïi 261 Traàn Phuùù, Ñaø Naüng (Ñieän thoaïi: 0511-830055).

107

Anh chò em khoùa 3 tröôùc ngaøy chia tay nhaø tröôøng trôû veà nöôùc nhaän nhieäm vuï môùi, heø 1968

laïi boïc taêng ñöïng haøi coát maø khoâng tìm thaáy. Lo quaù! Khi moïi ngöôøi ñang buoàn raàu bôûi duø chæ coù moät ñoát ngoùn tay vaãn laøm trong loøng day döùt, nieàm vui khoâng troïn veïn, thì ba Ngôøi noùi: “Con noù hy sinh ôû Campuchia, laïi ñöôïc ñoàng ñoäi quy taäp veà bieân giôùi Taây-Nam, nay haøi coát ñöôïc baïn beø tìm kieám ñöa veà queâ höông. Theá laø quyù hoùa laém roài! Maø caùi phuùc naøy khoâng phaûi gia ñình naøo cuõng coù!”. Sau khi oâng noùi, ai naáy ñeàu caûm thaáy nheï nhaøng vaø lo noát phaàn vieäc coøn laïi. Saùng hoâm sau, gia ñình toå chöùc tang leã ñuùng theo truyeàn thoáng daân toäc. Coù baøn thôø vaø di aûnh lieät só ñaët trang troïng ôû giöõa, höông khoùi nghi nguùt, gia dình môøi caû ban nhaïc, keøn troáng... Ñaïi dieän caùc cô quan, ñoaøn theå cuûa huyeän, xaõ cuøng baø con mang voøng hoa ñeán vieáng. Sau leã truy ñieäu, moïi ngöôøi cuøng tieãn ñöa Ngoâ Ngôøi veà nghóa trang lieät só. 108

Caâu chuyeän baïn beø, ñoàng ñoäi tröôøng Troãi ñaõ tìm kieám vaø ñöa haøi coát Ngoâ Ngôøi veà vôùi gia ñình, vôùi queâ höông laøm cho caùn boä, nhaân daân ôû ñòa phöông heát söùc caûm ñoäng. Ai cuõng thaéc maéc vì sao giöõa gioâng toá thò tröôøng naøy vaãn coù nhöõng tình caûm ñeïp nhö theá? Rieâng mình, mình chæ noùi vôùi hoï ngaén goïn theá naøy: “Chuùng toâi soáng tình nghóa nhö vaäy vì chuùng toâi laø lính Troãi!” Ngaøy ôû tröôøng, mình khoâng coù naêng khieáu veà moân Vaên neân coù gì nhôø caùc baïn bieân taäp laïi hoä! Chuùc caùc baïn khoûe vaø haïnh phuùc! Nhôù nhau maõi nheù! P.V.C

109

Ñöôïc keát naïp Ñaûng môùi vieát thö veà nhaø TAÏ VIEÄT CHIEÁN * (khoùa 3) söu taàm

Leâ Minh Taân laø hoïc sinh khoùa 3 tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi. Sau khi toát nghieäp, Taân vaøo hoïc Baùch khoa, nhaäp nguõ roài ñi chieán tröôøng. Baïn ñaõ anh duõng hy sinh ngaøy 1 thaùng 4 naêm 1974, taïi maët traän Quaûng Nam. Thaám thoaét theá maø ñaõ ba chuïc naêm! Caát coâng tìm kieám gia ñình anh, chuùng toâi ñaõ gaëp vaø nhaän ñöôïc nhöõng thoâng tin voâ cuøng quyù baùu. Treân tay toâi laø taám aûnh Leâ Minh Taân vôùi khuoân maët ñeïp trai, raïng rôõ, khoaùc treân mình boä quaân phuïc vaø anh ñang ñöa tay leân vaønh muõ trong ñoäng taùc chaøo ñuùng ñieàu leänh. Gia ñình coøn giöõ ñöôïc taám Theû ñoaøn vieân ñöôïc caáp taïi chi ñoaøn Lôùp cheá taïo maùy (Ñoaøn tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa) ngaøy 1 thaùng 7 naêm 1970. Döôùi ñaây laø laù thö vieát töø Quaûng Nam - laù thö ñaàu tieân vaø cuõng laø laù thö cuoái cuøng töø maët traän göûi veà gia ñình cuûa Leâ Minh Taân: Quaûng Nam, ngaøy 26 thaùng 3 naêm 1974 Ba maù voâ cuøng kính meán!

* Thöôïng taù, giaùm ñoác xí nghieäp Vuõ khí, Xí nghieäp lieân hieäp Z751.

110

Theû Ñoaøn vieân cuûa lieät só Leâ Minh Taân

Neáu con vaãn cöù tieáp tuïc im laëng thì con seõ laø thaèng con baát hieáu cuûa ba maù. Tinh thaàn cuûa con chöa bao giôø phaûi chòu ñöïng trong traïng thaùi caêng thaúng, töï mình phaûi neùn loøng mình ñeán möùc theá naøy. Haàu nhö töø Ngheä An vaøo ñeán ñaây con chöa nhaän ñöôïc thö naøo cuûa ba, coøn thö vaø quaø cuûa gia ñình göûi vaøo con ñeàu nhaän ñaày ñuû vaø nguyeân veïn. Con ñaõ gaëp chuù Baân vaø nghe chuù keå laïi raát tæ mæ tình hình cuûa ba maù vaø gia ñình ta ngoaøi aáy. Cuõng khoâng phaûi laø con baän khoâng coù thì giôø ñeå göûi cho gia ñình moät vaøi laù thö nhôø ngöôøi ra Baéc boû hoä. Cöù moãi laàn nhaän ñöôïc thö nhaø laø moät laàn trong ñaàu con dieãn ra söï xung ñoät tình caûm maõnh lieät vaø cuoái cuøng caùi yù nghó chöa neân vieát ñaõ thaéng. Moãi laàn nhö vaäy con laïi khoùc thaàm moät mình ngoaøi röøng vaø caøng nung naáu quyeát taâm ñi cho ñeán caùi ñích cuoái cuøng. Chính tuy ôû khaùc ñôn vò (cuøng D nhöng khaùc C) nhöng noù raát hieåu taâm traïng cuûa con vaø con cuõng yeâu caàu noù ñöøng noùi gì veà con trong nhöõng thö göûi veà gia ñình. Cho ñeán ngaøy hoâm nay, con môùi ñeán ñöôïc caùi ñích ñoù: hoâm qua, chi boä ñaõ laøm leã keát naïp con vaøo Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam quang vinh. Con nghó, chæ ñeán ngaøy hoâm nay thì laù thö göûi cho ba maù môùi coù giaù trò vaø con môùi ñuû can ñaûm ñeå noùi cho ba maù bieát nguyeân nhaän taïi sao con laïi im hôi laëng tieáng laâu nhö vaäy! Nhö ba maù ñaõ bieát, con vaøo ñaây töø thaùng 3 naêm ngoaùi. Suoát thôøi gian ôû ñôn vò huaán luyeän cuõng nhö haønh quaân ñi “B” con

111

ñeàu quyeát taâm reøn luyeän mình thöïc toát trong tö töôûng cuõng nhö chuyeân moân. Con ñöôïc caû ñôn vò tin töôûng, yeâu meán. Chi boä cho con laøm lí lòch keát naïp vaøo cuoái thaùng. Ñuøng moät caùi, con phaïm khuyeát ñieåm khoâng kìm ñöôïc tính noùng giaän baát töû ñaõ ñaùnh moät ñoàng ñoäi chæ vì nguyeân nhaân raát voâ côù: caõi nhau trong coâng taùc kó thuaät. Theá laø bao nhieâu coâng lao xaây ñaép töø tröôùc ñeán giôø suïp ñoå tan taønh. Hoäi ñoàng quaân nhaân roài chi ñoaøn kieåm ñieåm veà haønh vi voâ ñaïo ñöùc cuûa con. Con buoàn vaø chaùn naûn khoâng ñeå ñaâu cho heát. Coù nhö vaäy môùi caøng thaám thía lôøi ba daën hoài coøn ôû nhaø: “Phaûi suy nghó kó tröôùc khi laøm baát cöù vieäc gì!”. Con ñaõ khoâng laøm ñuùng lôøi höùa vôùi gia ñình tröôùc khi leân ñöôøng laøm nhieäm vuï, con ñaõ ñi ngöôïc laïi ñöôøng maø gia ñình ñang ñi, con khoâng xöùng ñaùng laø con cuûa ba maù. Nhôø coù chi boä, Ñaûng uyû, tieåu ñoaøn heát loøng giuùp ñôõ vaø anh em cuõng nhìn thaáy maët toát cuûa con tröôùc kia neân con kieân trì laøm laïi töø ñaàu. Daàu coù khoù khaên hôn tröôùc raát nhieàu, con vaãn phaûi laøm vì con chæ coù moät con ñöôøng laø ñi chung vôùi ba maù. Ñeán nay troøn moät naêm, moät naêm ñaày thöû thaùch vôùi söï ñi leân cuûa con, nay con ñaõ vinh döï cuøng ba maù gaùnh vaùc nhieäm vuï quang vinh cuûa Ñaûng giao phoù. Con bieát ñaây môùi chæ laø caùi moác ñaàu tieân, coøn baûn thaân phaûi vöôn leân nhieàu hôn nöõa môùi ñaùp öùng ñöôc yeâu caàu cuûa caùch maïng. Duø sao thì ñaây cuõng laø moät caùi moác quan troïng phaûi khoâng ba? Baây giôø con môùi thaáy loøng mình khoâng bò caén röùt vì nhöõng böùc thö ñaày tình thöông maø ba maù ñaõ giaønh cho con. Baây giôø con môùi thaáy mình thöïc söï laø ngöôøi coù ích cho gia ñình, cho Toå quoác. Nhaäân ñöôïc thö cuûa ba vieát töø traïi an döôõng (thaùng 12 naêm 1973) con thöông ba voâ cuøng. Theá laø tai qua naïn khoûi, ba cuûa chuùng con vaãn coøn maïnh khoûe chôø ngaøy sum hoïp nhö öôùc mong maù noùi trong thö göûi cho con tröôùc ñaây. Ñeán ngaøy con veà khoâng bieát toùc cuûa ba maù baïc nhieàu khoâng? Neáp nhaên treân traùn cuûa ba maù coù leõ daày theâm vì lo nghó cho tuïi con quaù nhieàu? Nhieàu ñeâm muøa möa trong naøy, naèm laïnh khoâng nguû ñöôïc laïi nghó maø thöông cho ba maù vaø caùc em ngoaøi aáy nhieàu khoâng ñeå ñaâu cho heát.

112

Laøm cho ba maù phaûi lo vaø ba môùi moå daäy phaûi ngoài vieát thö daøi cho con cuõng laø loãi taïi con. Ba maù coù tha loãi cho con khoâng? Con luoân nguyeän caàu cho ba maù vaø caùc em luoân maïnh khoûe thì con ôû chieán tröôøng bao laâu cuõng ñöôïc. Veà phaàn con, töø luùc môùi vaøo ñaây cho tôùi giôø cuõng bò vaøi ba côn “soát reùt nghóa vuï”, moãi laàn keùo daøi khoaûng vaøi ngaøy. Tuy vaäy, ngöôøi con vaãn cöùng caùp vaø thaáy khoûe hôn tröôùc raát nhieàu. Sinh hoaït chuyeån moâi tröôøng maø con khoâng bò gaày vaø xanh ñi chuùt naøo. Noùi vaäy coù khi ba maù khoâng tin nhöng tieác laø khoâng coù maùy aûnh chuïp göûi ra cho ba maù vaøi caùi laøm kæ nieäm. Ñôn vò töø luùc vaøo ñeán giôø chæ laøm coâng taùc xaây döïng vaø huaán luyeän boå sung neân mang tieáng laø ôû chieán tröôøng maø chöa laàn naøo giaùp maët lính nguïy. Chuùng con xaây döïng choã ôû ñaøng hoaøng, coù nhaø xe, nhaø ôû, nhaø beáp, nhaø aên, hoäi tröôøng... vv. Dinh cô to lôùn vaø quy moâ hôn baát cöù moät ñôn vò cô sôû naøo töông ñöông caáp ñaïi ñoäi ngoaøi Baéc. Con cuõng laø moät tay ñi röøng laáy goã, laáy nöùa, laáy laù vaøo loaïi khaù (taát nhieân so vôùi anh em thì chæ laø hoïc troø!). Soáng vôùi anh em boä ñoäi xuaát thaân töø noâng thoân môùi thaáy nhieàu ñöùc tính toát ñeïp vaø tình caûm chaân thaät, saâu naëng cuûa hoï. Con tröôûng thaønh trong phaán ñaáu vaø töøng coâng vieäc laø nhôø anh em ñaáy. Töø thaùng 8 naêm 1973 ñeán giôø boä ñoäi toaøn huaán luyeän boå sung vaø qua maáy laàn baén ñaïn thaät ñaõ chöùng minh anh em ngaøy caøng tinh thoâng trong khoa hoïc vaø trình ñoä kó, chieán thuaät. Rieâng laùi xe thì tay laùi khaù laém vì ñaõ qua haøng nghìn caây soá ñöôøng Tröôøng Sôn, ñaõ xöû trí nhieàu tình huoáng phöùc taïp hôn ôû nhaø tröôøng. Con ñöôïc phaân coâng vaøo toå giaùo vieân kó thuaät, chuyeân soaïn baøi vaø ñi giaûng ôû caùc ñôn vò. Khoâng bieát ngheà sö phaïm cuûa maù coù gioáng nhö ngheà cuûa con ñang laøm baây giôø khoâng? Tuïi con ôû ñaây taêng gia ñöôïc nhieàu lôïn gaø vaø rau xanh neân ñôn vò aên uoáng khoâng ñeán noãi naøo. Teát vöøa roài treân khoâng caáp gì nhöng tuïi con moãi ñöùa vaãn coù hai baùnh chöng, keïo töï naáu vaø thòt gaø. Anh em ñoùn Teát coù chuaån bò neân vui ra pheát (chæ khoâng coù tieáng phaùo thoâi), laøm ñuû caùc troø chôi vaø ñi chuùc Teát nhau. Ñaày ñuû leä boä! Ngoaøi khoaûn chaên nuoâi thì khoaûn saên baén cuõng laø moät nguoàn cung caáp thöïc

113

phaåm quan troïng. Lôïn röøng, nai, hoaüng vaø caû hoå, voi nöõa thænh thoaûng baén ñöôïc. (Xin noùi theâm, con cuõng laø moät xaï thuû xoâng xaùo vaø coù uy tín cuûa ñôn vò ñaáy). Thuoác laù thì moãi anh cuõng coù 10 ñieáu moãi thaùng nhöng chuû yeáu laø thuoác trong naøy (Cotab, Rubi Queen...…vv) do anh em ñi coâng taùc ñoàng baèng mua veà. Neáu coù ñieàu kieän ba göûi cho con ít thuoác laù ngoaøi aáy. Neáu coù Tam Ñaûo, Ñieän Bieân... thì ñöôïc coi nhö vaøng vì raèng sinh hoaït boä ñoäi, chaéc ba thöøa hieåu, ngoaøi thuoác laù thì khoâng coøn gì “quaàn chuùng vaø aám cuùng” hôn. Con khoâng nghieän vì neáu nghieän thì ñaõ nhaûy sang huùt thuoác laøo töø laâu roài, coù thì huùt coøn khoâng coù thì thoâi, chöùù con khoâng theå caûm tình ñöôïc vôùi caùi ñieáu caøy hoâi muø. Hoài thaùng 5 naêm 1973, con coù ñöôïc xuoáng ñoàng baèng ôû vuøng giaùp ranh giöõa ta vaø ñòch – chôï Bình Sôn, Quaûng Ngaõi – ñeå mua haøng. Con cuõng coù yù doø hoûi moïi ngöôøi veà tình hình xaõ mình (ngöôøi ta goïi laø xoùm Gieáng, thoân 2, khoâng bieát coù phaûi?) nhöng khoâng tìm ñöôïc ai trong baø con cuûa mình caû. Con chæ ñöôïc ôû moät ngaøy neân khoâng coù thôøi gian thaêm hoûi nhieàu. Vöøa roài coù moät chuù ôû Quaân giaûi phoùng, cuõng daân Ñieän Hoàng, teân laø Baïn - noùi coù bieát baùc Taïi nhaø mình. Theo nhö chuù Baïn thì baùc Taïi vaãn coøn soáng vaø ñaõ vaøo Ñaø Naüng laøm aên. Xuoáng giaùp ranh thaáy caûnh Bình Sôn tieâu ñieàu, chôï coù nhieàu haøng nhöng nhoû teïo vaø hoïp moãi ngaøy chæ khoaûng 2 tieáng (vì sôï ñòch phaùo kích). Caùi ñoàng hoà cuûa ba cho con bò ñöùng, ñem xuoáng döôùi ñoù khoâng coù hieäu chöõa neân con göûi thaèng Phuû (cuøng hoïc ñieän aûnh vôùi Thuaán ñang coâng taùc ôû ñoù) ñem chöõa hoä. Vì con phaûi leân nuùi sôùm neân noù vaãn ñeo, khoâng roõ coù chöõa ñöôïc khoâng vaø bao giôø môùi gaëp noù ñeå laáy. Veà toå chöùc vaø tình hình chung cuûa ñôn vò haàu nhö khoâng coù gì thay ñoåi. Chính ôû khaùc ñaïi ñoäi vôùi con töø hoài vaøo Ngheä An ñeán giôø (vì hai ñöùa ñeàu laø daân kó thuaät neân khoâng theå cuøng moät ñôn vò). Tuy vaäy, noù vaãn sang choã con chôi luoân. Quaø cuûa ba maù göûi vaøo con chia cho noù cuøng höôûng. Khoaûng cuoái thaùng naøy, boïn con seõ ñi laøm nhieäm vuï ôû moät vò trí môùi, sau ñoù seõ chuyeån sang nhaäp vaøo B3 (Koân Tum). Con seõ khoâng coøn ôû cuøng E vôùi chuù Baân nöõa maø veà E cuûa chuù Ngoï (hieän chuù ñang

114

taäp huaán ôû ngoaøi Baéc nhö chuù Baân, khoaûng thaùng 6 môùi vaøo). Boïn con ñaõ chuaån bò chieán tröôøng töông ñoái chu ñaùo maáy thaùng nay, trình ñoä anh em ñöôïc naâng cao roõ reät qua huaán luyeän boå sung, khí theá mong muoán laäp coâng trong traän ñaàu soâi suïc toaøn ñôn vò. Con seõ quyeát taâm chöùng minh loøng kieân trung, duõng caûm cuûa mình vôùi Ñaûng trong traän ñaàu. Bao giôø ñaùnh xong con seõ vieát thö veà baùo laïi vôùi ba maù, gia ñình. Chaéc chaén laø coù nhieàu chuyeän hay! Tình hình cuûa con trong naêm qua laø nhö vaäy. Baét ñaàu töø nay con seõ vieát thö ñeàu veà cho nhaø. Coøn chuyeän Nga hay Bích con ñaõ queân töø laâu vaø nhöõng chuyeän veà hoï con coi nhö moät daây ñaøn caâm tieáng. Trong naøy, con ñaõ tieáp xuùc vôùi moät lôùp ngöôøi khaùc hoï hoaøn toaøn. Ñoù laø nhöõng coâ gaùi thanh nieân xung phong, boä ñoäi giao lieân hay gaùc ba-rie maø tuïi con thöôøng gaëp, ñaõ taïo cho con nhöõng suy nghó khaùc haún tröôùc kia. Ñoái vôùi con baây giôø chuyeän vôï con quaù voâ nghóa so vôùi nhieäm vuï vaø nhöõng ñoàng ñoäi quanh mình, con seõ khoâng bao giôø baän taâm veà nhöõng chuyeän vôù vaån aáy. Thuaán vaãn hay ñeán nhaø mình ñaáy chöù? Cho con hoûi thaêm noù vaø chuùc noù coâng taùc toát. Chæ coù noù laø thaèng baïn hieåu töông ñoái saâu haäu quaû cuûa nhöõng loái choïn baïn baát töû nhö con tröôùc kia. Muoán veà uoáng moät böõa bia vôùi chuù Nghóa nhöng phaûi heïn dòp khaùc. Chuùc gia ñình chuù maïnh khoûe vaø tuò nhoùc caát ñöôïc nhieàu caù ôû ao. Cho con göûi lôøi hoûi thaêm caäu môï Taàm, dì Muøi chuù Ngoïc, coâ Lan chuù Haûi, caäu Kî vaø gia ñình chuù Laân “thoït” (khoâng roõ thaèng Thaéng con cuûa chuù ra sao roài?). Bieát baø con mình khoûe laø con raát möøng, toái löûa taét ñeøn maø coù nhau thì coøn gì quyù hôn! (Con khoâng roõ coù neân göûi lôøi hoûi thaêm coâ vôï môùi cuûa caäu Kî hay khoâng?). Chuùc ba maù vaø caùc em maïnh khoûe, luoân gaëp may maén trong coâng taùc vaø trong moïi chuyeän khaùc. Ba coá gaéng aên khoûe cho laïi söùc ba nheù! Con cuûa ba maù – Minh Taân.

115

(Suyùt queân! Cho con hoûi thaêm Thuyû – baïn Tieán vaø chuùc coâ giaùo môùi moïi söï nhö yù. Neáu coù theå baûo Thuyû vieát thö cho con). T/B: Chôø thö sau cuûa con veà haõy göûi thö cho con vì ñòa chæ naøy chæ coù giaù trò khoaûng moät tuaàn nöõa thoâi. Nhöng coù theå göûi theo ñòa chæ sau: 759-621 TB22

* * * Ñuùng saùu ngaøy sau, Leâ Minh Taân ñaõ hy sinh. Ñoïc laù thö ta coù caûm giaùc nhö anh ñaõ döï baùo tröôùc ñieàu gì!? Coøn döôùi ñaây laø laù thö cuûa Nguyeãn Tö Chính, ñoàng ñoäi thaân thieát cuûa Taân. Hôn boán thaùng sau, Chính môùi daùm vieát veà nhaø cho ba maù Taân baùo tin anh ñaõ hy sinh. Ñöôïc pheùp cuûa gia ñình, xin giôùi thieäu vôùi thaày troø toaøn tröôøng. Koân Tum ngaøy 15 thaùng 9 naêm 1974 Coâ chuù Böôûi kính meán! Ñaàu thö chaùu xin chuùc coâ chuù maïnh khoûe, coâng taùc toát. Khi ñöôïc thö naøy, chaéc coâ chuù seõ buoàn laém, nhöng chaùu tin coâ chuù seõ vöôït qua ñöôïc vì coâ chuù laø ngöôøi töøng traûi. Tröôùc heát, chaùu phaûi xin loãi coâ chuù vì chaùu ñaõ khoâng daùm baùo tin buoàn naøy cho coâ chuù. Coâ chuù haõy tha loãi cho chaùu! Quaû thöïc chaùu khoâng bieát neân xöû trí theá naøo vì sôï vieát veà seõ laøm coâ chuù buoàân, aûnh huôûng tôùi söùc khoûe, nhaát laø khi chuù ñang ñi chöõa beänh. Coâ chuù kính meán! Leâ Minh Taân ñaõ hy sinh hoài 1 giôø 30 phuùt, ngaøy 1 thaùng 4 naêm 1974. Töø ngaøy ñi chieán ñaáu, chaùu vôùi Taân ôû cuøng moät ñaïi ñoäi. Moãi ñöùa phuï traùch kó thuaät moät trung ñoäi. Khi vaøo ñeán Ngheä An, theo phaân coâng, chaùu chuyeån sang ñaïi ñoäi khaùc vaø haønh quaân vaøo Quaûng Nam. Thôøi gian ñoù, chuùng chaùu thöôøng ñeán chôi vôùi nhau. Taân coù baûo: “Bao giôø ñöôïc keát naïp Ñaûng môùi vieát thö veà nhaø”. Vì vaäy maø coâ chuù khoâng nhaän ñöôïc thö cuûa Taân. Coâ chuù kính meán!

116

Hoâm ñoù laø ngaøy 1 thaùng 4, ñang söûa xe boãng thaáy coù ngöôøi ñeán baùo tin Taân bò thöông naëng. Chaùu voäi chaïy ñeán thì thaáy Taân ñaõ qua ñôøi. (Caùc y-baùc só cöùu chöõa raát tích cöïc nhöng khoâng coù keát quaû). Nhìn thi haøi Taân maø chaùu khoâng caàm ñöôïc nöôùc maét. Söï vieäc xaûy ra quaù ñoät ngoät laøm chaùu cuõng khoâng theå tin ôû chính mình. Caøng nhìn Taân, nöôùc maét caøng chaûy ra maø khoâng coù caùch naøo ñeå cöùu Taân soáng laïi. Chaùu ñaõ thöùc suoát ñeâm beân thi haøi Taân. Ñôn vò ñaõ tìm vaùn ñoùng caùi quan taøi raát chaéc cho Taân. Hoâm sau, anh em ñöa Taân veà nôi an nghæ cuoái cuøng. Coâ chuù aï, ñoà ñaïc vaø di aûnh cuûa Taân ñaõ ñöôïc tieåu ñoaøn göûi leân Ban Chính saùch. Chaùu ñaõ ñaùnh daáu laïi vò trí choân caát cuûa Taân ñeå sau naøy coâ chuù caàn ñeán. Taân ñaõ ñöôïc keát naïp Ñaûng. Thoâi ñeán ñaây chaùu xin döøng buùt. Chaùu chuùc coâ chuù maïnh khoûe! Chaùu cuûa coâ chuù – Nguyeãn Tö Chính (Caây soá 34, ñöôøng 46B, caùch saân bay Khaâm Ñöùc 8km. HT: 759656-TB22)

* * * Sau chieán tranh, gia ñình ñaõ cuøng ñoàng ñoäi tìm kieám moä phaàn cuûa Taân. Döïa theo sô ñoà moä chí vaø moác maø Nguyeãn Tö Chính ñaùnh daáâu, ñoäi tìm kieám xôùi tung vuøng ñaát ñaõ choân caát anh. Ñaøo ñi caét laïi maø khoâng tìm thaáy haøi coát. Cuoái cuøng, gia ñình mang moät naém ñaát, coi laø haøi coát Leâ Minh Taân, quy taäp veà Nghóa trang lieät só thaønh phoá Hoà Chí Minh. Môøi caùc baïn ñeán thaêm gia ñình lieät só Leâ Minh Taân, coâ chuù Leâ Böôûi hieän soáng taïi 69/24 Nô Trang Long, quaän Bình Thaïnh, thaønh phoá Hoà Chí Minh. T.V.C.

117

Loøng meï HÖÕU THAØNH

Nhaân ngaøy Thöông binh - Lieät só, 27 thaùng 7 naêm 1993, anh em Troãi ñaõ ñeán thaêm gia ñình lieät só Vuõ Chí Duõng - hoïc sinh khoaù 4 vaø laø con trai baùc Vuõ Coâng Thuyeát, nguyeân thöù tröôûng Boä Y teá. Naêm hoïc cuoái ôû tröôøng, anh thöôøng taâm söï vôùi baïn beø veà nguyeän voïng ñöôïc ñi chieán ñaáu. Sau Teát, coù ñôït khaùm tuyeån ñi Lieân Xoâ hoïc laùi maùy bay chieán ñaáu Mig-21, anh ñaõ tham gia. Heø naêm 1969, sau khi thi toát nghieäp, Vuõ Chí Duõng cuøng 40 anh em ñöôïc Cuïc Caùn boä tuyeån leân Ñaïi hoïc Kyõ thuaät quaân söï treân Thaäm Thình (Vónh Phuù). Vöøa chaân öôùt chaân raùo nhaäp hoïc, anh nhaän ñöôïc giaáy baùo truùng tuyeån phi coâng. Thôøi gian ñoù, chieán tröôøng mieàn Nam ñaõ trôû neân aùc lieät, khoâng theå yeân taâm hoïc taäp, Duõng töø choái caû vieäc ñaøo taïo phi coâng laãn hoïc ñaïi hoïc. Anh vieát ñôn xin ñi chieán ñaáu. Thaáy con trai raát quyeát taâm, khoâng theå choái töø nguyeän voïng cuûa tuoåi treû, baùc Thuyeát ñöa anh leân gaëp caùc chuù ôû Cuïc Caùn boä. Thaáy Duõng naèng naëc ñoøi ñi chieán tröôøng, caùc chuù ñaõ phaûi chaáp nhaän. Vaø anh ñaõ trôû thaønh moät chieán só giaûi phoùng cuûa Sö ñoaøn 10, hoaït ñoäng ôû ñòa baøn Taây Nguyeân. Ngaøy aáy, cöù möôøi thanh nieân mieàn Baéc vaøo chieán tröôøng, thì coù ñeán chín ngöôøi hy sinh vì chöa ñuû kinh nghieäm chieán ñaáu vaø vì söï aùc lieät cuûa chieán tranh. Sau naøy, moät baùc só chieán tröôøng - baïn cuûa baùc Thuyeát, ñaõ keå laïi: anh 118

Caùc baïn beân haøi coát lieät só Vuõ Chí Duõng.

bò thöông vaø chính tay oâng ñaõ phaãu thuaät cho anh. Nhöng veát thöông quaù naëng, khoâng qua khoûi. Ngaøy 6 thaùng 12 naêm 1971, Duõng hy sinh khi vöøa troøn 20 tuoåi. Ngaøy ñeán thaêm gia ñình ôû 22 Phan Huy Chuù, chæ coù baùc gaùi ôû nhaø. Anh em traøn caû vaøo phoøng khaùch, caùi phoøng voán raát roäng nhöng hoâm nay nhö heïp laïi. Khoaùc voäi chieác aùo hoa naâu giaûn dò, baùc run tay pha traø vaøo aám vaø roùt nöôùc cho töøng ñöùa. Baùc xuùc ñoäng noùi: “Nghe tin caùc chaùu laïi chôi maø baùc cöù ra ra vaøo vaøo suoát töø saùng tôùi giôø, laøm gì cuõng cöù loùng nga loùng ngoùng. Cöù nhö laø thaèng Duõng nhaø baùc saép veà... Theá laø noù ñaõ ñi xa hôn 20 naêm roài. Nhöng khoâng bao giôø baùc nghó noù ñaõ hy sinh, noù cöù nhö ñang ñi coâng taùc xa. Neáu veà ñeán nhaø, nhaát ñònh noù seõ saø vaøo loøng baùc laøm nuõng...”. Nghe ñeán ñaây chuùng toâi röng röng nöôùc maét vaø hình dung ra ngaøy hy sinh baïn mình coøn treû quaù, coøn ngöôøi meï naøo cuõng luoân nghó con mình beù boûng. Baùc taâm söï: “Hoâm noù nhaäp nguõ, baùc khoâng khoùc nhö maáy baø baïn cuõng coù con ñi cuøng ñôït. Baùc 119

nghó noù ñi roài noù laïi veà. Ngaøy naøo baùc cuõng chæ quanh quaån ôû nhaø, khoâng daùm ñi xa, maø neáu coù phaûi ñi xa thì cuõng voäi maø veà. Chæ sôï noù veà laïi khoâng gaëp meï.” Chuùng toâi laëng leõ thaép höông leân baøn thôø coù di aûnh cuûa Vuõ Chí Duõng. Trong khung aûnh cuûa baïn coù gaén taám huaân chöông Giaûi phoùng vôùi phaàn cuoáng nöûa xanh nöûa ñoû. Xin caùm ôn baïn vaø caùm ôn caû meï! Meïï cuûa chuùng con daùm trao cho Toå quoác nhöõng gioït maùu quyù nhaát cuûa ñôøi mình maø khoâng moät so ño, toan tính. Cho ñeán khi nhöõng gioït maùu thöông yeâu nhaát aáy maát ñi thì laïi goàng mình leân gaéng chòu! Meï thaät vó ñaïi! Chaép hai tay tröôùc di aûnh baïn, chuùng toâi thaàm khaán: Duõng ôi, baïn seõ soáâng maõi trong chuùng toâi vaø trong loøng meï! 1 * * * Thaùng 8 naêm 1995, Tuoåi treû Sö ñoaøn 10, Quaân ñoaøn 3ø ñaõ coù thö baùo tin cho gia ñình. Vaø nhöõng ngaøy ñaàu heø naêm 2003 khi tìm ñöôïc gia ñình Duõng, chò Thanh Höông ñaõ chuyeån cho toâi laù thö ñoù: Kính göûi: Ñaûng uyû vaø UBND phoá Phan Huy Chuù, Haø Noäi Chuùng toâi toû loøng toân kính ñoái vôùi theá heä cha anh ñaõ hy sinh xöông maùu cuûa mình cho söï nghieäp giaûi phoùng daân toäc, thoáng nhaát Toå quoác. Nhaân ñôït hoaït ñoäng kyû nieäm 50 naêm, ngaøy Caùch maïng Thaùng Taùm vaø Quoác khaùnh 2 thaùng 9, theå theo nguyeän voïng cuûa Tuoåi treû Sö ñoaøn 10, chuùng toâi ñaõ quyeát ñònh söû duïng “Quyõ tình ñoàng ñoäi” trong thaùng 8 naêm 1995 ñeå ghi thö thaêm hoûi vaø thoâng tin cho caùc ñòa phöông cuøng

Maáy thaùng sau ngaøy chuùng ta ñeán thaêm, baùc trai roài baùc gaùi qua ñôøi. Vaäy laø Duõng ñaõ gaëp boá meï!

120

Leã truy ñieäu lieät só Vuõ Chí Duõng taïi ñaøi hoùa thaân Hoaøn Vuõ, Vaên Ñieån, Haø Noäi ngaøy 27-7-2003

thaân nhaân caùc lieät só ñaõ chieán ñaáu, hy sinh, xaây ñaép neân truyeàn thoáng anh huøng cuûa Sö ñoaøn; bieát ñöôïc ñòa chæ nôi an nghæ cuûa ngöôøi thaân ñeå khi coù ñieàu kieän thuaän tieän cho vieäc thaêm vieáng. Xin kính nhôø Ñaûng uyû, Chính quyeàn ñòa phöông vaø nhaân daân phöôøng chuyeån ñeán: OÂng baø Vuõ Coâng Thuyeát Ñòa chæ: 22 Phan Huy Chuù, Haø Noäi Coù con teân laø: Vuõ Chí Duõng, sinh... Nhaäp nguõ:... Ñôn vò: C11, D9, E66, F10 Ñaõ chieán ñaáu vaø anh duõng hy sinh ngaøy 6 thaùng 12 naêm 1971. Thi haøi ñöôïc quy tuï ôû nghóa trang Plaây Caàn, Soá oâ: 01 – Soá haøng: 15 – Soá moä: 288. Kính chuùc quyù ñòa phöông vaø gia ñình An khang, haïnh phuùc. 121

Ñòa chæ lieâ n laï c : Phoø n g Chính trò, Sö ñoaø n 10, Quaâ n ñoaø n 3 HT: 4AH.4002 – Thò xaõ Kon Tum. TM. Tuoåi treû Sö ñoaøn 10 – Thieáu taù Leâ Minh Nghóa. Sau ñoù, ngaøy 11 thaùng 3 naêm 1998, treân baùo Phuï nöõ Thuû ñoâ coù teân Vuõ Chí Duõng trong danh saùch lieät só Haø Noäi, an taùng taïi Nghóa trang lieät só Sa Thaày. Thaáy coù söï thay ñoåi, chuùng toâi ñaõ göûi thö cho ñôn vò. Ngaøy 2 thaùng 6 naêm 2003, Phoøng Chính trò - Sö ñoaøn 10, ñaõ coù thö traû lôøi vaø thoâng baùo: Do coù söï di chuyeån theo quy hoaïch chung, nay soá moä cuûa lieät só Vuõ Chí Duõng laø 848, thuoäc haøng soá 1, taïi Nghóa trang lieät só huyeän Sa Thaày (Kon Tum). Trong laù thö naøy chuùng ta coøn ñöôïc bieát sau 2 naêm reøn luyeän trong quaân nguõ vaø chieán tröôøng, Duõng ñaõ trôû thaønh moät trung só vôùi chöùc vuï tieåu ñoäi phoù. Thaàm nghó, tieán boä nhö theá phaûi keå ñeán caû nhöõng naêm thaùng laø hoïc sinh Thieáu sinh quaân. Giaù nhö Duõng vöôït qua ñöôïc söï taøn khoác cuûa chieán tranh, chaéc chaén seõ coøn tröôûng thaønh. Vaø nhaân ngaøy Thöông binh – Lieät só naêm 2003, chò gaùi Vuõ Chí Duõng ñaõ leân Kon Tum chuyeån haøi coát cuûa em veà Haø Noäi. Saùng ngaøy 27 thaùng 7, Ban Lieân laïc tröôøng cuøng thaày Baân vaø caùc baïn khoùa 4 ñaõ coù maët ôû Ñaøi hoaù thaân Hoaøn Vuõ Vaên Ñieån laøm leã truy ñieäu ñoùn Duõng veà queâ höông. Duõng ôi, chuùng toâi raát töï haøo vì baïn! H.T

122

Nhôù baïn Nguyeãn Vaên Ôn TRÖÔNG ÑOÂNG NHAÂN Hoïc sinh khoùa 5

Muøa xuaân 1971, khi ñang tröïc phuïc kích taàu chieán ñòch ôû vuøng bieån Hoøn Meâ, Hoøn Maùt (Cöûa Hoäi, Ngheä An), phaân ñoäi taàu 22 nhaän ñöôïc leänh veà gaáp Haûi Phoøng, chuaån bò “nhieäm vuï ñaëc bieät D6”: thay maët löïc löôïng vuõ trang Vieät Nam ñoùn tuø binh do Myõ-nguïy trao traû döôùi söï giaùm saùt cuûa UÛy ban quoác teá. Nhö thoâng leä, sau chuyeán ñi bieån daøi ngaøy, taàu chuùng toâi caäp caûng Haø Ñoaïn (Haûi Phoøng) ñeå röûa nöôùc maën. Xong vieäc, anh em ruû nhau leân bôø “ñi thaêm ñaát lieàn”. Khi gheù vaøo moät quaùn nhoû, khoâng xa caûng, baát ngôø toâi gaëp laïi Nguyeãn Vaên Ôn. Caû hai oâm laáy nhau, tay baét, maët möøng. Lính cuøng tröôøng maø! Chuùng toâi keå cho nhau ñuû thöù chuyeän treân ñôøi. Ngaøy ôû tröôøng haén hoïc khoùa 4, toâi khoùa 5 nhöng (sau naøy) laïi cuøng nhau veà Quaân chính Phaû Laïi reøn luyeän. Thôøi kì ñoù, Ôn vöøa toát nghieäp khoùa ñaøo taïo “ñaëc coâng nöôùc”, ñang chôø ñi B. Phaân ñoäi cuûa Ôn seõ boå sung cho B2, chieán tröôøng aùc lieät ôû mieàn Ñoâng Nam boä (goàm caû Röøng Saùc vaø vuøng ven ñoâ Saøi Goøn - Gia Ñònh). Sau moät hoài haøn huyeân, 123

chia nhau ñieáu thuoác, maåu keïo laïc, chuùng toâi phaûi chia tay nhau, heïn ngaøy gaëp laïi ôû thaønh phoá Caûng. Nhöõng ngaøy taàu chuùng toâi veà Xöôûng 46 (ngay caàu Haï Lyù) “leân ñoác” ñeå “caûi daïng” thaønh taàu daân söï, toâi vaãn qua laïi Thuyû Nguyeân, ñeán trung ñoaøn 126 thaêm Ôn. Ôn cuõng nhieàu laàn veà thaønh phoá chôi vaø nguû laïi döôùi taàu toâi. Baïn keå nhieàu veà moät coâ gaùi ñang laø sinh vieân Sö phaïm Haûi Phoøng. Thaät tieác, toâi chöa moät laàn gaëp maët. Sau ñoù, phaân ñoäi toâi rôøi Haûi Phoøng ñi laøm nhieäm vuï. Cuoái naêm ñoù, quay laïi Haûi Phoøng, toâi ñeán thaêm Ôn. Nghe noùi Ôn laø moät chieán só gioûi, ñöôïc giöõ laïi laøm caùn boä khung ñaøo taïo lôùp lính môùi. Thaät khoâng ngôø, ñoùn toâi khoâng phaûi laø Ôn maø laïi laø moät tin ñau loøng: Nguyeãn Vaên Ôn ñaõ hy sinh ôû cöûa Hang Lôùn (Ñoäng Lôùn). Nghe anh em keå laïi: Ñeâm ñoù, trong chöông trình dieãn taäp, Ôn cuøng ñoäi tröôûng baùo caùo “kyõ thuaät ñaùnh taàu ñòch ñang neo treân soâng”. Giöõa caùc chieán só ñaëc coâng khi ôû döôùi nöôùc phaûi lieân laïc vôùi nhau thoâng qua moät sôïi daây duø. Ôn coù nhieäm vuï laën qua maïn taàu phía ngoaøi bôø, ñaët boäc phaù roài kích noå ñaùnh chìm taàu ñòch. Khi ñang thao taùc, khoâng hieåu vì lí do gì maø Ôn maát lieân laïc vôùi ñoäi tröôûng. Nöôùc ñeâm giaù laïnh coäng vôùi doøng thuûy trieàu ñang leân ñaõ cöôùp ñi söï soáng cuûa Ôn. Vaäy laø Ôn ñaõ hy sinh trong khi laøm nhieäm vuï! Sau ñoù, laø chieán tranh, laø xa caùch. Roài chieán tranh qua ñi, nhieàu laàn toâi nhôø ñoàng ñoäi cuõ ôû Haûi quaân tìm kieám thoâng tin veà Nguyeãn Vaên Ôn. Vaäy maø voâ voïng! Haàu heát baïn chieán ñaáu cuûa Ôn ñaõ hy sinh. Bieát Nguyeãn Vaên Ôn ñöôïc truy taëng lieät só, toâi ñaõ nhôø luïc tìm ñoáng hoà sô quaûn lí lieät só cuûa trung ñoaøn 126 vaø caû quaân chuûng nhöng khoâng thaáy coù baát cöù thoâng tin naøo lieân quan ñeán caùi teân Nguyeãn Vaên Ôn. Luïc laïi kyù öùc, toâi nhôù mang maùng ngaøy ñoù anh em trong ñôn vò Ôn ñaõ goïi Ôn vôùi moät caùi teân khaùc?! Ñuùng… ñuùng laø baïn cuûa chuùng ta khi ñaêng 124

lính ñaõ ñoåi teân khaùc1! Vì cuøng tröôøng neân toâi chæ khaéc ghi caùi teân Nguyeãn Vaên Ôn aán töôïng chöù khoâng heà nhôù teân môùi ñöôïc anh em goïi. Vaäy, toâi chæ coøn bieát vieát nhöõng doøng naøy ñeå töôûng nhôù ñeán moät ngöôøi baïn hoïc cuûa chuùng ta ñaõ hy sinh khi coøn trai treû. Leõ ra baïn cuõng ñöôïc soáng trong hoaø bình nhö chuùng ta; nhöng cuõng chính vì söï hoaø bình aáy, baïn ñaõ ra ñi! Quaân caûng Ba Son, 2005 T.Ñ.N

Khi chieán tranh qua ñi, chuùng toâi môùi bieát khoâng chæ Nguyeãn Vaên Ôn maø nhieàu baïn (nhö Huy Ñaêng veà Haûi quaân) hay Phaïm Vaên Haïo (vaøo chieán tröôøng B2) cuõng ñoåi teân. Ñaõ töûng coù caâu hoûi: vì sao laïi phaûi ñoåi teân? Nhieàu laàn trao ñoåi vôùi nhau, roài coù yù kieán: Anh em ta bò aûnh höôûng loái soáng cuûa Ruoài Traâu, khi ñi laøm caùch maïng thì coá daáu heát tung tích cuûa mình! Coù leõ laø vaäy! Caùc baïn thaät duõng caûm vaø tuyeät vôøi!

125

Nhöõng laù thö doïc ñöôøng haønh quaân LEÂ HOØA BÌNH * (khoùa 5) söu taàm

Nhôù tôùi Baùc Hoà, trong chuùng ta haún khoâng queân caâu chuyeän ngaøy ôû Vieät Baéc, hoài khaùng chieán 9 naêm, caùc caùn boä cuøng laøm vieäc gaàn Ngöôøi ñaõ ñöôïc ñaët nhöõng caùi teân gheùp laïi thaønh caâu khaåu hieäu “Tröôøng-Kyø-Khaùng-Chieán-Nhaát-Ñònh-Thaéng-Lôïi”. Theá heä chuùng toâi coù moät baïn hoïc laø con trai cuûa baùc Hoaøng Höõu Khaùng, moät trong nhöõng caùn boä ñöôïc Baùc ñaët teân ngaøy ñoù. Baïn laø Nguyeãn Laâm, hoïc sinh khoùa 5 tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi. Naêm 1971, khi vaøo hoïc naêm thöù hai Ñaïi hoïc Thuyû lôïi, nghe theo leänh Toång ñoäng vieân, xin pheùp boá meï, Laâm cuøng bao baïn beø leân ñöôøng nhaäp nguõ. Sau thôøi gian huaán luyeän, caùc baïn ñöôïc boå sung cho chieán tröôøng mieàn Nam. Ñaây laø nhöõng laù thö cuûa baïn doïc ñöôøng haønh quaân göûi veà maø gia ñình ñaõ trao cho chuùng toâi vaøo moät ngaøy ñaàu heø 20031. Ngaøy 3 thaùng 8 naêm 1972 Anh Sôn meán!

* Caùn boä toå chöùc tröôøng Thöông maïi Haø Noäi. 1 Ñaõ trích ñaêng trong muïc “Nhöõng böùc thö thôøi cöùu nöôùc”, Tuoåi treû Chuû nhaät, ngaøy 20-7-2003.

126

Nguyeãn Laâm (thöù 2 töø beân phaûi) cuøng caùc baïn ôû Phong Khaåu, ñaàu naêm 1968

Hoâm nay chuùng em döøng chaân ôû Quaûng Bình. Nghæ ôû moät laøng ven soâng Gianh. Chieàu qua luùc 6 giôø maùy bay Myõ môùi ñaùnh phaù thì 10 giôø 30 chuùng em ñeán. Quaûng Bình, tröôùc kia nghe noùi cöù töôûng töôïng ra ñaát ôû ñaây choã naøo cuõng chæ coù maûnh bom, maûnh ñaïn nhöng hoaøn toaøn ngöôïc laïi. Söï soáng vaãn phaùt trieån, con ngöôøi vaãn bình tónh laøm coâng vieäc cuûa mình cho duø maùy bay cöù gaàm rít treân ñaàu, tieáng bom ñaïn noå ì aàm xa xa. Xoùm laøng veà ñeâm khoâng coù aùnh ñeøn nhöng trong boùng ñeâm aáy vaãn thaáy moät söï soáng maõnh lieät. Chuùng em ñaõ ñi qua Ninh Bình, Thanh Hoùa, Ngheä An, Haø Tónh. Giôø laø Quaûng Bình. Luùc nguû trong röøng, luùc nguû nhaø daân. Cöù 7 giôø toái thì leân xe ñi, quaõng 2 giôø 30 saùng thì ñeán binh traïm. Doïc ñöôøng ñi coù luùc bom ñaïn noå ngay beân ñöôøng, ñeøn duø baäp buøng saùng khoâng luùc naøo ngôùt. Duø bom ñaïn, duø phaùo saùng nhöng xe vaãn ñi. Bình tónh laï thöôøng! Khoâng coøn laï vaø sôï gì bom ñaïn.

127

Ñeâm nay, chuùng em seõ vöôït soâng Gianh vaø ñi tieáp vaøo trong. Caøng vaøo trong nhòp soáng caøng gaáp gaùp. Khi ôû ngoaøi kia coøn ñöôïc nghæ 2, 3 ngaøy ôû moät binh traïm; coøn vaøo ñaây, trong ñeâm vöøa ñeán thì chieàu toái laïi ñi ngay. Ñi xe xoùc laém, em hay bò meät vaø maát nguû neân hai beân thaùi döông ñau nhöùc. Nhöng ñöùa naøo cuõng vaãn vui. Nguû trong röøng maéc voõng chuïm laïi, ñöùa naøo cuõng muoán keå chuyeän nhaø cho baïn beø nghe. Taùn nhö cuoäi. Laï laém, trong ñeâm khoâng ñeøn ñoùm thì duøng phaùo saùng thay ñeøn, tieáng cöôøi noùi hoøa trong tieáng bom thaáy caøng vui nhoän hôn. Luùc naøy coù ai coù theå nghó tôùi caùi cheát cô chöù! Chieán tröôøng ñaõ ñaûo loän haøng loaït thoùi quen sinh hoaït cuûa chuùng em. Thöùc veà ñeâm, nguû ban ngaøy, taêng voõng thay giöôøng chieáu, tình ñoàng ñoäi thay cho tình caûm gia ñình, tieáng cöôøi ñuøa thay cho söï uû doät cheát choùc. Em coøn nhôù moät caâu thô cuûa ai ñoù: “Thaáy queâ höông qua tieáng cöôøi ñoàng ñoäi”. Chuùng em chöa bieát ngaøy naøo veà nhöng ai cuõng mong ñeán ngaøy ñoù. Neáu ñöôïc veà thìø thaät laø may maén, ngöôïc laïi thì cuõng do soá phaän. Nhöng duø theá naøo vaãn phaûi tin laø ta seõ soáng, seõ trôû veà. Tin töùc gia ñình chaéc khoù maø bieát ñöôïc. Cho neân bao giôø em cuõng töï nhuû: “Vaãn theá. Vaãn bình an”. Giaû söû ôû nhaø coù vieäc gì anh phaûi caùng ñaùng caû phaàn vieäc cuûa em nöõa ñaáy. Coøn chuyeän rieâng cuûa em, Hoa höùa nhaát quyeát seõ chôø. Em coù noùi: “Neáu chôø ñöôïc thì toát, neáu khoâng chôø ñöôïc anh cuõng khoâng traùch”. Neáu coù dòp ñöôïc veà, anh nhôù laïi chôi vôùi gia ñình baùc Thuyû nheù! Chieàu hoâm em ñi, baùc Thuyû leân nhaø mình aên côm. Tröa ñoù, chò Haûi bieát tin em ñi cuõng coá veà. Toái hoâm aáy khaùch ñeán nhaø mình ñoâng laém, giaù anh maø ôû nhaø thì vui quaù. Khoaûng 9 giôø toái, boá meï, chò Haûi, Hoa cuøng maáy ñöùa baïn ñöa em vaøo taän choã traû pheùp. Saùng hoâm sau, baùc Thuyû vaø Hoa vaøo chôi. Ñeán toái, boá meï, chò Haûi vaø Hoa laïi vaøo thaêm. Nghó tôùi hoâm chia tay laøm em cöù thaáy löu luyeán, nhieàu khi nhôù nhaø ñeán phaùt böïc caû mình. 7 giôø toái ngaøy 20 thaùng 7 chuùng em leân taàu ôû ga Vaên Ñieån. Theá laø xa Haø Noäi töø ñaây!

128

Khaû naêng boïn em seõ vaøo Quaûng Trò anh aï. Ñi “B” ngaén coù caùi hay nhöng cuõng coù caùi dôû. Trang bò thì thaät ñaày ñuû. Aên uoáng doïc ñöôøng raát toát, nhöng khi tôùi Quaûng Trò thì khoâng coøn rau xanh. Caùi gì seõ dieãn ra phía tröôùc thì chöa roõ, song em luoân nghó seõ coøn nhieàu khoù khaên gian khoå. Mình caàn noã löïc, coá gaéng hôn tröôùc. Thoâi em döøng buùt ñaây. Chuùc anh khoûe, bình an vaø gaëp nhieàu may maén! Toát nghieäp xong maø em ñöôïc bieát tin thì hay quaù! Em cuûa anh. Nguyeãn Laâm.

* * * Ngaøy 15 thaùng 8 naêm 1972 Meï kính yeâu, Caùc em meán yeâu! Tröa ngaøy 14 thaùng 8, khoaûng 1 giôø 30, chuùng con vöôït soâng Beán Haûi, roài ñi suoát cho ñeán 9 giôø toái môùi tôùi nôi truù quaân. Caû khoaûng ñaát roäng bao la hôn 10 km2 khoâng heà coù moät ngoïn caây cao naøo nguyeân veïn. Choã naøo cuõng coù hoá bom, hoá ñaïn. Khoâng moät boùng ngöôøi, nhöng ñöôøng ñi nhaàu naùt veát deùp cuûa boä ñoäi ta. Chuùng con ñi qua traän ñòa phaùo cuõ cuûa ñòch. Treân trôøi khoâng luùc naøo vaéng tieáng maùy bay trinh saùt cuûa ñòch. Thænh thoaûng laïi coù moät toáp maùy bay B52 bay qua. Chuùng neùm bom ôû xa nghe roõ tieáng bom noå vaø thaáy khoùi bay mòt muø. Chuùng con phaûi vöôït nhanh qua nhöõng ñoài tranh, raát deã loä. Tay traùi con bò möng muû ôû ngoùn thöù tö. Raát buoát vaø noåi moät haïch lôùn ôû naùch. Con bò soát, nhöng soát thì soát cöù phaûi ñi thoâi meï aï. Luùc naøy khoâng chæ ñi baèng söùc löïc maø coøn phaûi ñi baèng tinh thaàn. Tröø caùi tay ñau coøn söùc khoûe con raát toát. Chieàu nay chuùng con ñöôïc baøn giao sang ñôn vò chieán ñaáu. Coù leõ chuùng con seõ ñoùng quaân ôû Quaûng Tri thoâi. Tình hình con laø nhö vaäy, baùo ñeå meï vaø caùc em bieát. Meï yeân taâm nheù!

129

Chuùc meï cuûa con maïnh khoûe. Meï nhôù giöõ söùc khoûe cho toát. Ngaøy veà con seõ thaáy meï raát maïnh khoûe vaø vui. Chuùc caùc em ngoan, hoïc gioûi. Con chôø mong ngaøy ñöôïc veà gaëp meï. Con cuûa meï. Nguyeãn Laâm.

* * * Ngaøy 15 thaùng 8 naêm 1972 Anh Sôn meán! Em ñaõ vaøo ñeán ñaát mieàn Nam roài. Vuøng ñaát Quaûng Trò nhieàu bom ñaïn, hoang vaéng, toaøn laø ñoài coû tranh. Ñi suoát moät ngaøy moät ñeâm maø chæ nghe thaáy tieáng chim keâu coù moät laàn. Moät

vuøng roäng lôùn hoang vu, nham nhôû veát bom ñaïn. Maùy bay trinh saùt OV-10 bay nhieàu. B52 neùm bom lieân tuïc. Söùc khoûe em noùi chung vaãn toát. Ngoùn tay thöù tö bò möng muû neân hoâm qua haønh quaân bò soát nheï. Chieàu nay, chuùng em ñöôïc baøn giao cho sö 325. Trung ñoaøn em ñoùng chaát ôû Myõ Chaùnh.

130

Tröa qua chuùng em vöôït soâng Beán Haûi. Con ñöôøng qua vó tuyeâùn 17 tuy nhoû nhöng qua laïi thoaûi maùi. Ta coù ñöôøng daây lôùn baéc qua soâng ñaáy anh aï. Sô qua tình hình nhö vaäy ñeå anh bieát. Em döøng buùt nheù! Em cuûa anh. Nguyeãn Laâm.

* * * Ñaâ y chính laø böù c thö cuoá i cuø n g cuû a Laâ m göû i veà cho gia ñình. Baét ñaàu nhöõng ngaøy chieán ñaáu aùc lieät cuûa “Muøa heø ñoû löûa 1972”. Chæ ba tuaàn sau ñoù, ngaøy 5 thaùng 9, trong moät traän chieán ñaáu khoâng caân söùc, Nguyeãn Laâm ñaõ anh duõng hy sinh. Duø ñaõ hôn 30 naêm troâi qua, nhöng chuùng toâi maõi khoâng queân ñöôïc ngöôøi baïn thaân thieát thuôû naøo. Maùu cuûa baïn ñaõ toâ thaém theâm maøu côø truyeàn thoáng cuûa quaân ñoäi, ñaõ laøm ñeïp theâm caùi teân cuûa tröôøng ta. Xin nghìn laàn caùm ôn baïn – Nguyeãn Laâm! L.H.B

Baïn Toâ Phan Hoàng Nam (Phoù toång giaùm ñoác Coâng ty Baûo veä Long Haûi), sau khi ñoïc Baùo Tuoåi Treû, ñaõ vieát cho chuùng toâi: “Baøi baùo xuùc ñoäng quaù. Nhôù ngaøy coøn beù em goïi anh Laâm laø “caäu Laâm” vì baïn em laø chaùu anh Laâm. Em coøn nhôù nhö in, anh Laâm ñeïp trai laém..…”

131

Ñaùp soá cuûa baøi toaùn Ghi theo lôøi keå cuûa Traàn Minh Sôn (khoùa 5) HOAØNG LONG thöïc hieän

Trong laàn hoïp maët cuûa hoïc sinh khoùa 5 ôû phía Baéc, cuoái naêm 2002, Leâ Hoøa Bình ñöa ñeán moät loâ saùch “Sinh ra trong khoùi löûa”. Saùch thaät ñeïp vaø noäi dung khaù hay. Möøng quaù, ai cuõng tranh thuû mua ít nhaát moät cuoán laøm kyû nieäm. Mang thieáu tieàn, laïi bò “beänh só”neân toâi chöa coù saùch trong tay, thaáy vaäy, Tuaán “seäu” thoâng caûm cho möôïn (vaû laïi cuoán saùch cuûa Tuaán ñöôïc anh em trong Nam “kính bieáu” luùc vaøo thaønh phoá Hoà Chí Minh coâng taùc). Veà nhaø, toâi dôû ra ñoïc say söa, taát caû tuoåi thô döôøng nhö ñöôïc taùi hieän gioáng moät boä phim taøi lieäu ñang quay tröôùc maét. Vaø coù moät baøi khi ñoïc, toâi xuyùt la leân: “Thì ra laø noù!”… … Sau khi ôû Trung Quoác veà Höng Hoùa, thaùng 10 naêm 1968, toâi leân tröôøng Trung caáp Quaân giôùi, hoïc boå tuùc heát chöông trình lôùp 10. Taïi ñaây, toâi coù gaëp Nguyeãn Theá Baéc (Baéc “bu”). Ñeán thaùng 5 naêm 1969, xung phong nhaäp nguõ, toâi ñöôïc ñieàu veà sö 320B, ñoùng quaân ôû Hoøa Bình. Sau boán thaùng huaán luyeän ôû Ninh Bình, ñôn vò leân ñöôøng ñi B vôùi maät danh laø Ñoaøn 2232. Thaùng 4 naêm 1970, ñôn vò vöôït Tröôøng Sôn qua Laøo vaø xuoâi ñöôøng Hoà Chí Minh, doïc Tröôøng Sôn taây veà Ngaõ ba Ñoâng Döông. Töø ñaát Campuchia chuùng toâi vöôït bieân giôùi veà Taây Ninh roài tôùi ñoùng quaân ôû Ñöùc Hoøa, Ñöùc Hueä, thuoäc tænh Long An. Ñôn vò môùi laø Ñoaøn Hoa Lö, trung ñoaøn 3, tieåu ñoaøn 8. 132

Moät ñeâm sau Teát Taân Hôïi (ñaàu 1971), toâi ñöôïc tieåu ñoaøn cöû ñi ñoùn taân binh ôû Binh traïm 31 (Ñaàm Be). Ñaõ nöûa ñeâm, trôøi se laïnh vaø toái nhö böng, khoâng roõ maët ngöôøi. Caû traêm lính môùi cuûa Ñoaøn 2296, sau haøng thaùng trôøi roøng raõ “xeû doïc Tröôøng Sôn”, nay ñaõ coù maët taïi ñaây. ÔÛ ñieåm nhaän quaân, caùn boä quaân löïc caàm ñeøn pin coù ñieåm saùng chæ vöøa baèng haït ñoã, soi leân danh saùch ñoïc teân töøng ngöôøi. Ñeán teân ai, ngöôøi ñoù hoâ to: “Coù!” vaø böôùc sang moät beân, nôi ñôn vò tieáp nhaän. ÔÛ Ñoaøn 2296 veà, laàn naøy, lính Haûi Höng coù naêm ngöôøi, trong ñoù coù Nhaân. Vì ñaõ khuya, trôøi toái neân chaúng thaáy ñöôïc maët muõi caùnh lính môùi ra sao, chæ nghe ñöôïc moãi tieáng “coù” cuõng khoâng theå nhaän ra baïn mình. Giao nhaän quaân xong, caùc tieåu ñoaøn nhanh choùng ñöa anh em veà ñôn vò. Voán laø “lính cuõ”, saün coù quan heä vôùi anh em trong trung ñoaøn, toâi ñöôïc nghe hoï khaùo nhau ôû tieåu ñoaøn 7 coù Nhaân môùi veà, töøng laø thieáu sinh quaân ôû Queá Laâm (Trung Quoác). Ñieåm laïi anh em trong tröôøng, toâi nhôù lôùp treân (khoùa 3 vaø 4) coù tôùi hai ngöôøi teân laø Chí Nhaân, nhöng khi taû khuoân maët vaø daùng ngöôøi thì anh em noùi khoâng phaûi, Nhaân naøy treû hôn. Thôøi gian troâi qua, moãi tieåu ñoaøn ñoùng quaân xa nhau ñeán caû chuïc caây soá, khoâng coù dòp naøo gaëp Nhaân ñeå haøn huyeân, roài taùc chieán lieân mieân. Ngay caû khi Nhaân hy sinh toâi cuõng khoâng heà bieát. Ngaøy ñoù thanh nieân mieàn Baéc vaøo Nam chieán ñaáu hy sinh nhieàu laém… … Heát chieán tranh, toâi may maén trôû veà. Hai möôi taùm naêm sau, khi ngoài nhaø ñoïc ñeán baøi “Ñi tìm moä lieät só Phaïm Vaên Haïo”, toâi ñaõ baät khoùc. Thaät khoâng theå ngôø Phaïm Vuõ Nhaân laïi chính laø baïn chieán ñaáu trong cuøng trung ñoaøn 3 (Ñoaøn Hoa Lö) vôùi toâi. Vaø Nhaân khoâng phaûi ai xa laï maø chính laø Phaïm Vaên Haïo cuøng ñaïi ñoäi, cuøng khoùa 5, suoát maáy naêm ôû tröôøng Troãi. Ngaøy ôû tröôøng, haén moäc maïc laém; buoåi sinh hoaït vaên ngheä naøo cuõng coù tieát muïc saùo truùc cuûa Haïo “coà”. Haïo cuûa 133

chuùng ta ñaõ caû gan thay caû teân, ñoåi caû hoï, daáu caû boá meï ñeå ñöôïc ñi boä ñoäi (vì boá ñang laø só quan, neáu cöù ñaêng kyù toøng quaân baèng teân thaät thì bò truy ra ngay). Söï lieàu lónh coù suy nghó naøy coù leõ chæ coù ôû “lính Troãi”?!… Toâi coøn nhôù laàn ñi chuaån bò chieán dòch “Chen-la 2”, vaøo thaùng 2 naêm 1971, ôû phía ñoâng Loä 7 (thuoäc tænh Coâng-poâng Chaøm), saùt ñöôøng bieân. Laàn ñoù toâi coù gheù qua tieåu ñoaøn 7 tìm Nhaân nhöng khoâng gaëp. Nhaân cuøng ñôn vò ñi laáy gaïo. Ít ngaøy sau, vaøo moät ñeâm thaùng 4, tieåu ñoaøn toâi vaø tieåu ñoaøn 7 cuûa Nhaân ñaõ taäp kích cöù ñieåm Voùt-thô-maây, quaàn nhau vôùi sö 25 bieät ñoäng quaân. Traän naøy, quaân ta toaøn thaéng. Coù khaû naêng trong traän naøy Nhaân bò thöông naëng vaø ñöôïc ñöa veà Binh traïm tieàn phuông T1 roài môùi hy sinh. Khi caùc baïn trong Nam baùo cho toâi ñòa chæ cuûa anh Phaïm Vaên Hieån, anh trai Haïo, toâi ñaõ tìm gaëp vôï choàng anh. Laàn ñoù, khi noùi chuyeän chaép noái caùc quan heä vaø söï kieän, toâi chôït nhôù trong trung ñoaøn coøn coù moät ñoàng ñoäi teân laø Moân, ñoàng höông vôùi Haïo, cuøng Ñoaøn 2296, daân Thanh Haø. Sau chieán tranh, anh ñaõ trôû veà vaø bieát khaù nhieàu veà Haïo. Toâi seõ coá gaéng lieân laïc vôùi Moân, hy voïng anh seõ cung caáp theâm nhieàu thoâng tin veà lieät só.. Raát caùm ôn “Sinh ra trong khoùi löûa” taäp I! Bôûi cuoáân saùch ñaõ cho toâi moät ñaùp soá cuûa baøi toaùn ñaët ra caùch ñaây hôn 30 naêm. H.L

Khi vieát xong baøi naøy thì chuùng toâi nghe tin Tuaán “seäu” bò tai bieán maïch maùu naõo, phaûi naèm vieän. Caàu mong cho baïn choùng khoûi ñeå coøn coù maët trong nhöõng buoåi sinh hoaït truyeàn thoáng. 134

Chuyeän veà moät lieät só, baïn toâi 1 TRAÀN KIEÁN QUOÁC * Hoïc sinh khoùa 5

Thaùng gieâng 1972, vaøo giai ñoaïn aùc lieät nhaát cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc, haøng nghìn hoïc sinh, sinh vieân Haø Noäi maø tuoåi ñôøi môùi möôøi taùm, ñoâi möôi, nghe theo tieáng goïi cuûa Toå quoác ñaõ leân ñöôøng nhaäp nguõ. Hoï ñöôïc caùc sö ñoaøn chuû löïc huaán luyeän ñeå trôû thaønh nhöõng ngöôøi lính tröôùc khi ra maët traän. Töø Haø Noäi, lính môùi leân xe haønh quaân vaøo Nga Sôn, Thanh Hoùa. Ngaøy ñi hoïc, hoï chæ bieát Nga Sôn qua maáy caâu thô luïc baùt, nay laïi ñöôïc soáng ñuùng vuøng ñaát laøm chieáu coùi noåi tieáng. Tieåu ñoaøn 611, sö 338 tieáp nhaän soá taân binh naøy vaø toå chöùc luyeän quaân trong 6 thaùng. Maáy anh em hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi (Taêng Tieán, Baù Linh, Chaán Bieân, Höõu Daân, Lam Sôn…) vaãn giöõ lieân laïc vôùi nhau. Rieâng Tieán vaø Linh ñöôïc phaân veà cuøng moät tieåu ñoäi vôùi Baïch Quoác Bình (moät chaøng trai Haø Noäi). Cho duø giaëc Myõ môû roäng chieán tranh phaù hoaïi ra mieàn Baéc, nhöng caùnh lính treû vaãn khoâng caûm thaáy gian khoå; cöù sau giôø huaán luyeän laø vui ñuøa, nghòch ngôïm. Coù laàn theøm

Baøi ñaêng treân baùo QÑND cuoái tuaàn ra ngaøy 28-7-2002. * Phoù giaùm ñoác Cty Vieät Vöông, Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

135

thòt choù, caû tieåu ñoäi ñaõ keùo nhau ñi “aên chòu” ôû phoá Nga Sôn, khoâng coù tieàn anh em ñaõ ñònh ñaët muõ coái gaùn nôï (!). Cuoái thaùng 6, Quoác Bình, Baù Linh vaø Höõu Daân ñöôïc phaân veà sö ñoaøn 304. Rieâng sö ñoaøn 338 vöôït Tröôøng Sôn sang Haï Laøo giuùp baïn giaûi phoùng Saravan vaø Atoâpô. Sau Teát 1973, keát thuùc chieán dòch, sö ñoaøn 338 ruùt quaân ra Baéc. Qua baïn beø ôû sö ñoaøn 304, anh em bieát tin Linh ñaõ hy sinh. Veà ñeán Haø Noäi, ñöôïc nghæ pheùp, thaùng 8 naêm aáy, Tieán vaø Lam Sôn ruû nhau ñeán thaêm gia ñình baïn ôû ñöôøng Traàn Quoác Toaûn nhöng caû hai ñaõ giaáu coâ Hoàng tin buoàn naøy…

* * * Baïch Quoác Bình, ngöôøi ñoàng ñoäi beân Linh ñeán giaây phuùt cuoái cuøng, töø Haø Noäi ñaõ göûi cho toâi laù thö vôùi nhieàu taâm söï: “Xin keå cho anh kyû nieäm veà traän ñaùnh ñaàu tieân nhöng cuõng laø traän cuoái cuøng cuûa Linh. Ñuùng hoâm ñoù, Linh hy sinh. Nghó veà ñoàng ñoäi, nhaát laø nhöõng ngöôøi ñaõ maát, thì chaúng bao giôø queân ñöôïc…” Huaán luyeän xong, Bình vaø Linh veà cuøng moät tieåu ñoäi. Heát ñôït nghæ pheùp 10 ngaøy, saùng 18 thaùng 6 naêm 1972, ñôn vò leân ñöôøng haønh quaân vaøo Nam. Sau moät thaùng trôøi haønh quaân, ñôn vò taäp keát veà moät caùnh röøng thuoäc huyeän Höôùng Hoùa (Quaûng Trò) vaø ñöôïc nghæ moät tuaàn chôø giao quaân. C2 ñöôïc boå sung theâm 25 chieán só môùi, trong ñoù coù Bình vaø Linh. Qua AÙnh, lieân laïc ñaïi ñoäi, anh em bieát ñöôïc quaân soá C2 hieän coøn coù 45 ngöôøi. Tuaàn ñaàu chæ ñi vaùc gaïo, vaùc ñaïn vaø söûa sang coâng söï. Hai ñöùa ñöôïc phaân naèm cuøng haàm. Thôøi gian naøy, caùnh lính môùi taäp nghe tieáng reùo cuûa phaùo kích, thöû ñoaùn ñieåm noå, taäp chaïy bom B52... Chieàu 26 thaùng 8 naêm 1972, nhaø beáp cho “aên töôi” vôùi thòt lôïn hoäp, ca-la-thaàu khoâ cuûa Trung Quoác, canh naáu vôùi rau taàu 136

bay keøm theâm ba goùi boät giaûm khaùt. Tröôùc böõa aên, coù thoâng baùo: ñeâm nay, ñôn vò seõ taäp kích cöù ñieåm 105 Baéc, thuoäc daõy Tröôøng Phöôùc. Côm nöôùc xong, hai ñöùa veà haàm tranh thuû nhaém maét. 11 giôø ñeâm, leänh taäp trung. Linh vaø Bình xaùch AK vaø 300 vieân ñaïn. Moãi ngöôøi coøn mang theo bi-ñoâng nöôùc, löông khoâ, côm naém, xeûng daõ chieán, taêng, voõng cuøng maët naï phoøng ñoäc, boâng baêng; ngoaøi ra coøn mang giuùp ñoàng ñoäi hai quaû ñaïn B40. Tieåu ñoaøn cöû trinh saùt xuoáng daãn ñöôøng. Goïi laø ñaïi ñoäi nhöng chæ coù 18 ngöôøi tham traän ñeâm aáy. Ngoaøi C tröôûng vaø ba lính cuõ ñöôïc cöû laøm B tröôûng, coøn laïi laø lính môùi. Soá ôû laïi haäu cöù laøm nhieäm vuï tieáp öùng. Theo chaân trinh saùt, anh em men ñoài vaø loäi suoái gaàn boán tieáng ñoàng hoà môùi ñeán chaân cao ñieåm. Taïi vò trí taäp keát, C tröôûng haï leänh: “Cao ñieåm naøy do moät tieåu ñoaøn nguïy choát giöõ. Ñaïi ñoäi ñöôïc giao nhieäm vuï luoàn saâu, loùt saün, ñôïi hoûa löïc cuûa trung ñoaøn baén cheá aùp, caùc muõi seõ taán coâng. Ba muõi boá trí caùch nhau 100m. Khi coù leänh, chæ

Thaày, troø tröôøng Troãi trong ngaøy trao kyû nieäm chöông cho gia ñình lieät só Ñaëng Baù Linh

137

huy caùc muõi seõ duøng ñaïn vaïch ñöôøng phaùt hoûa, sau ñoù, caùc chieán só môùi ñöôïc noå suùng”. Nhaän leänh xong, caùnh lính treû ngoài beät luoân xuoáng loøng suoái caïn, nguû gaø nguû gaät. Khi ñöôïc ñaùnh thöùc, muõi do B tröôûng Long phuï traùch goàm naêm chieán só ñöôïc trang bò B40 vaø phoùng löïu M79 leân ñöôøng. Anh em ñi khom theo haøng moät ngöôïc leân ñoài. Sau 30 phuùt thì ñöôïc leänh taûn ra, choïn nôi aån naáp. Nöûa ñeâm veà saùng, trôøi toái om khoâng moät aùnh traêng. Nhöõng ngoïn coû tranh saéc nhoïn ñaâm tua tuûa treân maët ñaát ñaày ñaù soûi. Caû khoâng gian yeân aéng, kheùt leït muøi thuoác suùng… Ñeán giôø G, moät aùnh chôùp loøe saùng! Sau ñoù, ñaïn coái, 12 ly 7, roài haøng traøng ñaïi lieân baén leân ñænh ñoài, tieáng AK ñieåm xaï… Caùnh lính môùi uø heát caû tai, hoa caû maét maø chöa ñöôïc noå suùng. Döôùi aùnh chôùp chæ caùch choã hai ñöùa naèm quaõng 300m, Bình nghe thaáy caû tieáng lính nguïy la heùt vaø nom roõ boùng chuùng nhaùo nhaøo tìm nôi aån naáp. Ngôùt tieáng phaùo vaø coái, chæ coøn tieáng suùng boä binh, anh em bí maät tieáp caän traän ñòa ñòch. Boø hôn 100m, boãng coù moät quaû mìn chieáu saùng kích noå. Theo quaùn tính, Bình laên ngay sang traùi, truùng moät hoá ñaïn phaùo. Laäp töùc caùc côõ ñaïn treân cao ñieåm baén tôùi xoái xaû. Choïn aùnh löûa ñaàu noøng ôû höôùng gaàn nhaát, Bình ñi hai ñieåm xaï, roài laên khoûi choã naáp. Anh vaãn nghe thaáy tieáng suùng cuûa Linh ñieåm xaï hai, ba vieân moät. Thaáy Linh boø nhanh veà phía tröôùc, Bình ñaõ coá boø leân vaø theùt to: “Baén xong phaûi laên ñi ngay keûo dính ñaïn”. Tieáng suùng vaãn noå raùt… Trôøi baét ñaàu höûng saùng… Coù tieáng phuït vaø chaïm noå cuûa ñaïn B40… Baén xong, vöøa laên ñi maáy voøng thì tay Bình chaïm vaøo moät ngöôøi… lay chaân thaáy khoâng nhuùc nhích... laät muõ ra thì nhaän ra Long. Anh ñaõ bò maát nöûa maët, chaéc do truùng ñaïn coái caù nhaân. Tieáp tuïc boø leân, vöøa môùi nghe tieáng ñieåm xaï cuûa AK thaät gaàn thì laïi nghe tieáng reân khe kheõ. Bình goïi Linh maø khoâng 138

thaáy ñaùp laïi. Khi boø ngang qua môùi thaáy Linh ñang naèm saáp, tay ñeå ngay döôùi buïng. Laät ngöôøi anh leân maø khoâng thaáy chaân quay theo, voäi côûi quaàn daøi cuûa Linh keùo xuoáng thì thaáy coù hai veát thöông - moät veát laøm gaãy ñuøi phaûi, moät veát ôû buïng döôùi. Maùu ra nhieàu. Maét Linh khoâng nhaém ñöôïc, moâi maáp maùy. Anh luïc tuùi aùo laáy moät mieáng saâm nhoû cho vaøo mieäng Linh. Ñuùng luùc aáy, Aùnh boø tôùi: “Leänh ruùt laâu roài maø chuùng maøy khoâng nghe aø?”. Noùi roài Aùnh laáy tay sôø khaép ngöôøi Linh: “Hình nhö Linh cheát roài, ngöôøi laïnh laém”. Khoâng tin vaøo maét mình, Bình côûi aùo sôø khaép nôi roài gheù tai vaøo ngöïc Linh maø coù caûm giaùc tim vaãn coøn ñaäp. Moät noãi ñau traøo leân trong anh, chaúng leõ maát moät thaèng baïn thaân nhanh ñeán theá? Môùi chieàu qua, hai ñöùa coøn oâm nhau nguû trong haàm… Phaûi moät luùc môùi tónh taâm, Bình töø töø ñöa tay leân vuoát maét Linh, caëp maét Linh kheõ nhaém laïi. Khoâng coøn thôøi gian, Aùnh thaùo voõng ñeo sau löng traûi xuoáng ñaát roài 2 ñöùa ñaët Linh naèm vaøo beân trong. Ñaây ñoù ñaïn vaãn noå. Aùnh vaø Bình vöøa boø vöøa keùo Linh xuoáng chaân ñoài. Ñaët taïm Linh ôû bôø suoái caïn, Bình vaø Aùnh coøn phaûi leân ñoài maáy laàn nöõa ñeå ñöa thi haøi anh Long, dìu Quang bò gaãy chaân, ñöa Ngoïc xuoáng. Döôùi chaân cao ñieåm, löïc löôïng chi vieän cuûa ñaïi ñoäi ñaõ tôùi caùng thöông binh, töûû só veà haäu cöù. Treân ñöôøng veà, ñôn vò coøn bò ñòch phaùo kích vaø tröïc thaêng cuûa chuùng ñuoåi raùt raït. May maø khoâng bò thöông vong, toån thaát theâm… Veà ñeán haäu cöù, vieäc ñaàu tieân laø caáp cöùu thöông binh vaø laøm caùc thuû tuïc chính saùch cho lieät só. Linh ñöôïc ñaët ngay ngaén trong moät taám taêng. Moät anh baïn nheùt maûnh giaáy coù ghi teân tuoåi vaø ñôn vò vaøo chieác loï penecicline, ñaäy nuùt laïi vaø nheùt vaøo tuùi aùo Linh. Caùc lieät só ñöôïc choân ngay taïi haäu cöù vaø vò trí caùc naám moä ñöôïc ñaùnh daáu caån thaän treân baûn ñoà taùc chieán. Xong xuoâi, anh em voäi vaøng laáp ñaát. Moät loaït ñaïn baén leân trôøi vónh bieät! 139

…Roài chieán tranh qua ñi, Bình tìm veà thaêm gia ñình… Cuoái thö anh vieát: “… Chaéc raèng toâi ñaõ khoâng quaù cöôøng ñieäu, nhöng thöïc teá coøn aùc lieät hôn nhieàu. Cho ñeán giôø keå laïi chuyeän naøy, toâi vaãn thaáy gai heát caû ngöôøi… Trong traän maïc, baïn beø ñaõ nhöôøng heát may maén cho mình. Ñöôïc trôû veà sau chieán tranh laø moät haïnh phuùc lôùn!”

* * * Thôøi gian troâi qua, lieân laïc bò giaùn ñoaïn. Phaûi cho ñeán khi Ñaëng Quyù Lai (anh ruoät Linh) doïn deïp nhaø môùi tìm laïi ñöôïc maåu giaáy ghi ñòa chæ cuûa Bình. Ñieän thoaïi ra Haø Noäi thì Bình ñaõ chuyeån nhaø. Kieân trì tìm kieám, anh ñaõ noái laïi lieân laïc vôùi Bình. Bình göûi vaøo caû sô ñoà cao ñieåm 105 Baéc cuøng haäu cöù, nôi choân caát Linh vaø ñoàng ñoäi. Töø 1976 ñeán 1983, moät soá löôïng lôùn haøi coát caùc lieät só ôû Quaûng Trò ñöôïc quy taäp. Do trong tuùi aùo Linh vaãn coøn loï penecicline neân boä phaän quy taäp xaùc nhaän haøi coát Linh ñaõ ñöôïc caûi taùng. Linh vaø ñoàng ñoäi ñöôïc chuyeån veà nghóa trang lieät só xaõ Haûi Leä (Haûi Laêng). Nhöng khoâng hieåu vì lyù do gì maø nhöõng thoâng tin quyù baùu ñoù bò thaát laïc, moä cuûa Linh cuøng nhieàu lieät só khaùc ñaõ trôû thaønh voâ danh. Ñeán naêm 1993, tænh cho xaây döïng nghóa trang lieät só huyeän Haûi Laêng vaø moä caùc lieät só ôû Haûi Leä laïi ñöôïc quy taäp veà ñaây. Cho duø ñaõ ñöôïc veà moät nghóa trang lôùn vaø ñeïp, nhöng thaät ñau loøng vì khoâng bieát vò trí moä lieät só Ñaëng Baù Linh vaø bao ñoàng ñoäi hieän naèm ôû ñaâu! Töø naêm 1998, gia ñình Linh, maø tröïc tieáp laø vôï choàng anh Lai, ñaõ nhieàu laàn töø thaønh phoá Hoà Chí Minh ra Quaûng Trò nhôø söï giuùp ñôõ cuûa caùc nhaø ngoaïi caûm ñeå tìm em. Theo chæ daãn cuûa Bình, anh ñaõ tìm veà cao ñieåm 105 Baéc vaø ñaõ ñaøo laáy moät hoäp ñaát mang veà thaønh phoá. Moä tuy chöa tìm ñöôïc nhöng ñaát taïi nôi Linh naèm xuoáng ñöôïc gia ñình coi laø moät phaàn maùu xöông cuûa anh! Roài laàn thöù hai, laàn ba… 140

Moät sôùm ñaàu heø, chuùng toâi ñeán thaêm gia ñình. Ba meï Linh môøi chuùng toâi leân thaép nhang cho anh. Theá laø Linh hy sinh ñaõ troøn 30 naêm. Di aûnh baïn ñaët beân caïnh baèng Toå quoác ghi coâng. Troâng Linh thaät treû vaø ñeïp trai; baïn khoaùc ngoaøi chieác voû aùo boâng Troãi ñeåù loù ra coå aùo quaân phuïc xuaân heø. Ngaøy coøn ôû nhaø, Linh thích nghe ca nhaïc baèng chieác radiocassette Aiwa. Nay maù Linh ñaët noù ngay treân baøn thôø. Caïnh ñoù laø hoäp sôn maøi coù daùn tôø giaáy ghi maáy doøng chöõ vi tính: “Ñaát laáy taïi cao ñieåm 105 Baéc, tænh Quaûng Trò, nôi Ñaëng Baù Linh vaø haøng ngaøn ñoàng ñoäi ñaõ chieán ñaáu vaø hy sinh”. Taêng Tieán coù maët ñaõ taâm söï: “Sau ngaø y thoá ng nhaá t , töôùng Toâ Kyù - nguyeân Tröôûøn g ban Ban Lieâ n laï c truyeà n thoá n g sö ñoaø n 330-338 - ñaõ choï n teâ n “Thaø n h ñoà n g Toå quoác” cho taám kyû nieäm chöông taëng cho nhöõng cöïu chieán binh caùc theá heä. Teát Nhaâm Ngoï, ñoàng ñoäi cuõ ñaõ laøm caùc thuû tuïc ñeå Linh ñöôïc truy taëng. Chaùu ñaõ xin pheùp Baïch Quoác Bình ñeå ñöôïc mang noù vaøo cho gia ñình…” Anh nhaéc ñi nhaéc laïi caâu noùi ngaøy ñoù cuûa töôùng Mai Hieàn - nguyeân sö tröôûng sö ñoaøn 338: “Toâi thöïc söï yeâu quyù vaø kính troïng caùnh lính treû nhaäp nguõ naêm 1972 veà tieåu ñoaøn 611. Vì Toå quoác, hoï ñaõ daùm nhaän laáy caùi cheát cho chính mình”. Maù Linh ngheïn ngaøo: “Bieát thaày giaùo vaø baïn hoïc cuõ laïi thaêm, ôû döôùi ñoù Linh vui laém”. Baø kheõ lau nöôùc maét vaø ñaët taám kyû nieäm chöông ngay ngaén beân di aûnh… Xin thay maët nhöõng ngöôøi coøn soáng chaép noái cuoäc ñôøi cuûa lieät só Ñaëng Baù Linh qua kyû nieäm cuûa nhöõng ngöôøi thaân vaø ñoàng ñoäi. Xin coi ñaây nhö moät neùn höông thaønh kính töôûng nieäm nhaân ngaøy Thöông binh - Lieät só! Saøi Goøn, thaùng 7 - 2002 T.K.Q 141

CHU TAÁN QUANG Röïc saùng teân anh! Ghi cheùp theo lôøi keå cuûa ñoàng ñoäi vaø meï lieät só Chu Taán Quang KIEÁN QUOÁC

Quang sinh vaø lôùn leân ra trong moät gia ñình giaøu truyeàn thoáng caùch maïng. Ba laø oâng Chu Taán Ñaït, ngöôøi ñaõ goùp coâng xaây döïng neân ngaønh quaân giôùi Nam Boä hoài khaùng chieán 9 naêm; meï laø baø Traàn Thò Ngoïc Löu – moät caùn boä mieàn Nam taäp keát. Ñeán thaùng 10 naêm 1965, khi chieán tranh choáng Myõ vaøo giai ñoaïn aùc lieät treân phaïm vi caû nöôùc, Quang ñöôïc tuyeån choïn vaøo tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi. Nhöõng naêm thaùng hoïc taäp, reøn luyeän trong moâi tröôøng quaân ñoäi ñaõ taïo döïng trong anh baûn lónh cuûa ngöôøi chieán só caùch maïng. Cuoái naêm 1971, khi ñang laø sinh vieân Ñaïi hoïc Sö phaïm 2 Haø Noäi, Quang xung phong toøng quaân choáng Myõ. Vì ba anh ñang taïi nguõ neân Quang chöa phaûi ñi ñôït naøy, nhöng anh ñaõ naèn nì vôùi meï: Chôø hoïc xong sôï seõ heát giaëc! Ngaøy 22 thaùng 12 naêm aáy, Quang ñaïp xe chôû meï xuoáng taän Caàu Giaáy, vaøo tröôøng gaëp thaày Thanh (Chuû nhieäm khoa Coâng nghieäp) ñeå kyù vaøo ñôn, ñoàng yù cho con nhaäp nguõ. Ít ngaøy sau, Quang veà khoe: “Hoâm nay, con cuøng anh em ñaõ chích maùu kyù vaøo laù côø truyeàn thoáng cuûa Ñoaøn tröôøng. Ñôït naøy, 300 sinh vieân caùc tröôøng Sö phaïm cuøng 30 thaày giaùo ñöôïc bieân cheá veà cuøng moät tieåu ñoaøn huaán luyeän. Vui laém! Anh trai cuûa Hieàn, baïn gaùi con ôû phoá Nhaø Thôø, cuõng ñi ñôït naøy. Mai taäp trung…” Saùng muøng 3 thaùng gieâng naêm 1972, caùc “taân binh Sö phaïm” ñöôïc thaày 142

coâ giaùo, baïn beø vaø gia ñình löu luyeán tieãn leân ñöôøng, heïn ngaøy chieán thaéng trôû veà. Trong soá ngöôøi ñi tieãn, Quang thaáy boùng Hieàn ñöùng vaãy maõi. Ngaøy 17 thaùng gieâng naêm 1973, ñôn vò leân ñöôøng vaøo Nam. Teát naêm aáy, anh vieát thö veà baùo tin ñôn vò ñang haønh quaân doïc Tröôøng Sôn. Vöôït qua gian khoù, tieåu ñoaøn sinh vieân ñaõ vaøo tôùi Nam boä, boå sung cho sö ñoaøn 5. Taïi ñaây, anh ñöôïc bieân cheá vaøo ñaïi ñoäi 2, tieåu ñoaøn 4, trung ñoaøn 2. Tuy thaát baïi naëng neà ôû khaép chieán tröôøng, giaëc Myõ buoäc phaûi kyù Hieäp ñònh Pa-ri veà Vieät Nam vaø ruùt quaân veà nöôùc, nhöng chuùng vaãn duøng nguïy quyeàn tieáp tuïc chieán tranh baèng keá hoaïch “traøn ngaäp laõnh thoå”, laán chieám vuøng giaûi phoùng. Caøng gaàn thaéng lôïi, caøng nhieàu gian nan, nhaát laø khi phaûi ñoái maët tröïc tieáp vôùi lính nguïy. Vì thaønh tích chieán ñaáu, Quang ñöôïc ñeà baït trung ñoäi phoù. Cuoái naêm 1973, taïi Buø Boâng (thuoäc tænh Quaûng Ñöùc cuõ), trung ñoäi anh ñöôïc giao choát giöõ treân moät quaû ñoài. Anh em trong ñôn vò luaân phieân tröïc chieán, ñaùnh traän tröôùc, nghæ traän sau. Ñeâm hoâm tröôùc vöøa daãn anh em ñi deïp muõi ñaùnh noáng ra cuûa ñòch, leõ ra hoâm nay ñöôïc nghæ nhöng coù ñoàng ñoäi bò thöông, anh xung phong tröïc thay. Coù baùo ñoäng, ba tieåu ñoaøn nguïy ñang daøn quaân laán chieám. Quang chæ huy trung ñoäi daøn traän vaø chaën ñöùng muõi tieán coâng chính dieän cuûa ñòch. Thöøa thaéng xoác tôùi, Quang xaùch AK xoâng vaøo ñoäi hình giaëc. Ñoàng ñoäi thöông vong gaàn heát, töông quan löïc löôïng cheânh leäch. Khoâng may, anh ñaõ loït vaøo voøng vaây. Ñieåm xaï ba phaùt moät, Quang naõ gaàn heát ba baêng maø ñòch vaãn ñoâng nhö kieán. Voøng vaây xieát chaët. Kheõ boùp coø, nghe tieáng “caïch” khoâ khoác. Heát ñaïn! Laïnh luøng baät choát döông leâ, anh saün saøng ñaùnh giaùp laù caø. Khoâng queân “thaát tuyeät kyõ” trong baøi “ñaâm leâ quyeát thaéng”, ñöôïc 143

thaày Traàn Sinh daïy ngaøy coøn ôû tröôøng Thieáu sinh quaân cuøng nhöõng baûn lónh toâi luyeän trong chieán tranh, maét haèn leân nhöõng tia maùu, Quang ñaõ duøng löôõi leâ vaø baùng suùng haï thuû ba teân ñòch. Vöøa nhöù muõi leâ sang beân traùi thaèng thöù tö thì noù nhanh tay ñaùnh muõi suùng gaït cheùo xuoáng. Nhanh nhö chôùp laät baùng suùng, anh choïc ngöôïc muõi leâ truùng tim. Maùu oäc ra xoái xaû, haén ñoå vaät xuoáng ñaát laøm löôõi leâ gaãy ñoâi. Khi teân thöù naêm xoâ töø sau tôùi, anh chæ kòp ngoài thuïp xuoáng. Thaân noù nhaøo qua ñaàu. Vaø cuoäc vaät loän baét ñaàu… Ñaõ maát quaù nhieàu söùc trong traän giaùp chieán. Maëc! Duøng heát söùc quaät ngaõ vaø ñeø leân ngöôøi teân ñòch, thöøa cô anh caén ñöùt coå haén. Teân ñòch cong ngöôøi leân thôû haét. Haønh ñoäng duõng caûm cuûa chieán binh Vieät coäng khieán nhöõng teân coøn laïi khieáp vía thaùo chaïy. Xa xa, tieáng suùng AK cuûa quaân ta ñang ñeán chi vieän… Cuõng ñuùng thôøi khaéc aáy, moät teân ñòch naáp sau buïi caây nhaém Quang sieát coø. Tay phaûi Quang chæ kòp ñöa leân nôi traùi tim, roài taét thôû. Trôøi chaïng vaïng, luùc ñoù quaõng 6-7 giôø toái ngaøy 29 thaùng 12 naêm 1973.

* * * … Sau ngaøy toaøn thaéng, trung taù Chu Taán Ñaït ñöôïc giao nhieäm vuï tieáp quaûn tröôøng Quaân cuï Goø Vaáp (thuoäc Toång cuïc kyõ thuaät tieàn phöông nguïy). Thaùng 8 naêm 1975, ngaøy trung ñoaøn 2, sö 5 toå chöùc toång keát chieán dòch, oâng ñaõ ñöôïc môøi döï cuøng vôùi Chính uyû Traàn Ñaêng Thaïch. Tröôùc leã möøng coâng, ñôn vò cöû hai caùn boä mang theo sô ñoà moä chí, ñöa oâng ñi tìm moä Chu Taán Quang. Môùi coù hai naêm maø treân moä ñaõ ñuøn leân moät toå moái lôùn. Khi ñaøo leân, thaáy thi theå Quang coøn nguyeân veïn, baøn tay phaûi vaãn ñaët nôi traùi tim, ñoàng ñoäi vaø oâng ñaõ thaép höông choân Quang laïi vò trí cuõ. Khi chia tay, ñôn vò heïn ngaøy boác moä taäp theå seõ baùo cho gia ñình. 144

Roài chieán tranh bieân giôùi, sö 5 laïi leân ñöôøng… Cho ñeán giôø, 27 naêm ñaõ troâi qua vaãn khoâng heà coù moät thoâng tin gì veà Quang. Sau ngaøy oâng Ñaït maát, gia ñình cuøng ñoàng ñoäi nhieàu laàn caát coâng leân Buø Boâng tìm moä phaàn cuûa anh. Nhöng thôøi gian troâi qua, caûnh xöa ñoåi thay coäng vôùi söï taøn phaù cuûa con ngöôøi, vieäc tìm kieám trôû neân voâ cuøng khoù khaên. Nhaân 27 thaùng 7 naêm nay, maáy ñöùa baïn thuôû Thieáu sinh quaân ruû nhau ñeán thaêm gia ñình. Meï Löu ñöa chuùng toâi leân thaép nhang cho Quang. Di aûnh baïn ñaët beân caïnh baûng vaøng “Toå quoác ghi coâng” cuøng huaân chöông Khaùng chieán choáng Myõ haïng Ba. Meï taâm söï: “Sau ngaøy hy sinh, vôùi haønh ñoäng anh huøng cuûa Quang, ñôn vò coù yù ñònh laäp hoà sô ñeà nghò truy taëng danh hieäu Anh huøng. Song nghe noùi chöa ñuû tieâu chuaån vì khoaùc aùo lính môùi coù 2 naêm…” - Theá coøn 5 naêm Thieáu sinh quaân? – Ai ñoù thaéc maéc. - Maø thoâi caùc con aï, caùi quyù nhaát laø baïn beø, ñoàng ñoäi vaø caùnh lính sinh vieân khoâng queân Quang. Caûm phuïc tröôùc

Caùc baïn khoùa 6 ñeán thaêm gia ñình lieät só Chu Taán Quang

145

haønh ñoäng anh huøng cuûa Quang, Phaïm Öông - moät lính sinh vieân - ñaõ saùng taùc baøi haùt “Nhôù thöông Chu Taán Quang”. Ngaøy oâng Ñaït leân thaêm ñôn vò, trong ñeâm vaên ngheä, hai anh Ñöùc Cöôøng vaø Hoaøng Haûi vöøa khoùc vöøa ñeäm ñaøn cho Quoác Tuaán haùt baøi ñoù. Ba noù ñaõ ghi baêng cassette vaø göûi ngay ra Haø Noäi cho gia ñình, khi ñoù, coâ vaø caùc em ñang soáng ôû khu taäp theå Cao-Xaø-Laù… Meï Löu röng röng nöôùc maét baät maùy cassette cho chuùng toâi nghe laïi baøi ca. Ñaõ 27 naêm troâi qua, chaát löôïng baêng töø ñaõ giaûm, nhieãu taïp nhieàu nhöng vaãn nghe roõ lôøi ca: Mieà n Nam queâ höông anh, löû a ñaá u tranh ñeâ m ngaø y röï c chaù y Caàn Thô queâ höông anh, löûa hôøn caêm truùt leân noøng suùng Ñaïn phaùo quaân xaâm laêng taøn phaù queâ höông anh Hôøn caêm ñang chaát loøng giuïc góa anh leân ñöôøng Chu Taán Quang ôi! Löôõi leâ anh choùi ngôøi, röïc saùng tim muoân ngöôøi cuøng xoâng leân gieát thuø Traän ñòa khaép nôi nôi daøo daït nhôù thöông anh – ngöôøi chieán só trung kieân baát khuaát Löôõi leâ caêm hôøn toûa leân aùnh theùp, beø luõ tay sai khieáp vía kinh hoàn Vì mieàn Nam yeâu thöong, vì mieàn Nam queâ höông, treân tuyeán ñaàu anh ñöùng hieân ngang Töøng phuùt giaây höôùng veà Thuû ñoâ thaân yeâu, Böôù c treâ n ñöôø n g queâ höông chieá n thaé n g coø n in daá u chaâ n anh. Chu Taán Quang ôi, Chu Taán Quang ôi! Saøi Goøn, ñaàu Thu 2002 K.Q 146

Laù thö tröôùc giôø ra traän BAN BIEÂN TAÄP

Chu Taán Quang tröôùc ngaøy vaøo chieán tröôøng

Coâ Löu, meï lieät só Chu Taán Quang, vöøa göûi cho chuùng toâi taám aûnh cuûa anh khoaùc treân mình boä quaân phuïc xuaân heø, ñaàu ñoäi muõ coái, treân vai ñeo khaåu tieåu lieân AK, chaân xoû deùp cao su. AÛnh ñöôïc chuïp taïi Nho Quan, Ninh Bình, tröôùc ngaøy Quang leân ñöôøng ñi “B”. Troâng anh raén roûi, tröôûng thaønh sau nhöõng ngaøy huaán luyeän. 147

Vaø tröôùc khi vaøo traän, anh ñaõ vieát veà… Ñeâm 16 thaùng gieâng 1973 - 2 giôø 30 phuùt Ba maù kính meán! Sôùm mai con leân ñöôøng ñi chieán ñaáu. Thôøi gian töông ñoái gaáp, ñoù laø yeâu caàu cuûa chieán tröôøng. Con khoâng kòp baùo tin veà nhaø cho ba maù bieát tröôùc. Tröôùc khi ñi, con höùa vôùi ba maù seõ luoân luoân laøm troøn nhieäm vuï, laøm ñuùng nhöõng ñieàu daïy doã cuûa ba maù. Con seõ xöùng ñaùng laø con cuûa ba maù. Con mong ba maù ôû nhaø maïnh khoûe. Ba thì coâng taùc toát, coøn maù thì mau khoûi beänh. Thoâi con taïm döøng buùt. Con trai Chu Taán Quang.

Ñaây laø böùc thö cuoái cuøng cuûa lieät só Chu Taán Quang, göûi veà cho gia ñình ôû Haø Noäi. Cuoái naêm ñoù, ngaøy 29 thaùng 12 naêm 1973, trong traän chieán ñaáu choáng laán chieám cuûa lính nguïy ôû Buø Boâng (tænh Quaûng Ñöùc cuõ), ngöôøi trung ñoäi phoù cuûa chuùng ta ñaõ anh duõng chieán ñaáu ñeán vieân ñaïn cuoái cuøng. Sau ñoù, anh ñaõ giöông löôõi leâ gaén treân khaåu tieåu lieân AK ñaùnh giaùp laù caø vaø tieâu dieät boán teân ñòch nhö taám göông duõng só Hoaøng Vaên Noâ ôû maët traän Ñieän Bieân Phuû, trong khaùng chieán choáng Phaùp. Löôõi leâ bò gaãy, anh tieáp tuïc quaàân nhau vôùi teân giaëc thöù naêm. Vôùi söùc löïc coøn laïi, löïa theá, baát ngôø anh ñaõ caén ñöùt coå haén. Khieáp vía tröôùc tinh thaàn quaû caûm cuûa chieán binh coäng saûn, quaân ñòch tan taùc. Nhöng moät teân naáp töø xa ñaõ noå suùng vaøo sau löng anh. Chu Taán Quang ñaõ anh duõng hy sinh khi vöøa troøn 21 tuoåi. B.B.T 148

Töø moät böùc thö ngoû BAN BIEÂN TAÄP

Vôùi traùch nhieäm cuûa nhöõng ngöôøi coøn soáng, caùc baïn khoùa 6, baèng coá gaéng toái ña cuûa mình, baèng moïi caùch ñeå tìm ñöôïc moä phaàn, haøi coát cuûa nhöõng lieät só. 1. Thö ngoû göûi caùc baïn khoùa 6 Ñaàu thaùng 12 naêm 2002, baïn Nguyeãn Nam Ñieän taëng toâi moät tôø Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân coù ñaêng tin tìm hai moä lieät laø ñoàng ñoäi cuûa khoùa ta: Voõ Nguyeân Troïng vaø Chu Taán Quang. Toâi coù thaân quen nhaø ngoaïi caûm Phan Thò Bích Haèng, ngöôøi ñaõ tìm ñöôïc haøng nghìn moä lieät só vaø caû nhöõng nhaø caùch maïng noåi tieáng nhö Löông Ngoïc Quyeán, nhaø vaên Nam Cao...…Toâi vaø Ñieän ñeán thaêm gia ñình Chu Taán Quang, xin taám aûnh baïn vaø göûi ngay ra Haø Noäi cho coâ Haèng. Coù aûnh Quang, nhaø ngoaïi caûm ñaõ thaép höông, khaán baùi vaø “noùi chuyeän” ñöôïc vôùi Quang. Ñuùng 22 thaùng 12 naêm aáy, coâ Haèng göûi cho toâi laù thö ghi laïi nhöõng gì Quang ñaõ taâm söï, keøm theo sô ñoà nôi choân caát Quang ôû Buø Boâng. (Chuyeän quaû laø taâm linh vaø thaàn bí!). Nhöõng thoâng tin ñoù ñöôïc chuyeån ngay cho gia ñình. Khi xem, em trai Quang ñaõ thoát leân: “Ñuùng laø nôi em ñaõ nhieàu laàn tìm ñeán theo chæ daãn cuûa ñoàng ñoäi naêm xöa. Vaäy maø...” Hoâm nay, nhaân dòp hoïp khoùa, xin thoâng baùo vôùi caùc baïn tin naøy vaø ñeà nghò chuùng ta haõy cuøng gia ñình tìm kieám moä phaàn cuûa baïn. Döông Thaùi Bieân1

Hoïc sinh khoùa 6.

149

2. Thö cuûa nhaø ngoaïi caûm Ngaøy 20 thaùng 12 naêm 2002 Göûi anh Bieân Anh Quang vaãn naèm ôû Buø Boâng vaø raát mong gia ñình, ñoàng ñoäi leân thaêm, boác moä anh ñöa veà Saøi Goøn. Anh raát buoàn vì suoát töø naêm 1975 ñeán giôø, gia ñình vaø ñôn vò khoâng quay trôû laïi. Moä anh vaãn coøn ñoù. Khi choân laïi vaãn coù bia vaø ñaùnh daáu baèng moät hoøn ñaù. Sau nhieàu naêm, khu vöïc naøy ñaõ thay ñoåi, nhöng treân moä anh coù moät buïi hoa röøng raát ñeïp. Tieåu ñoaøn 4 ñaõ coù laàn quy taäp moä lieät só ôû khu vöïc naøy. Noùi vôùi ñoàng ñoäi cuûa anh haõy lieân heä vôùi tieåu ñoaøn 4, trung ñoaøn 2 ñeå laáy sô ñoà moä chí cuûa anh.

Sô ñoà tìm moä cuûa lieät só Chu Taán Quang

Thöa caùc thaày, coâ, caùc anh chò vaø caùc baïn tröôøng Troãi! Hy voïng raèng, vôùi nhöõng chæ daãn naøy, khoùa 6 seõ cuøng gia ñình tìm ra moä phaàn lieät só Chu Taán Quang. Vaø neáu caùc khoùa khaùc trong nhaø tröôøng vaãn coøn nhöõng lieät só chöa tìm ñöôïc, neáu ñieàu kieän cho pheùp, xin môøi lieân laïc vôùi baïn Döông Thaùi Bieân (ñieän thoaïi: 0903349009), ñeå chaép noái vôùi nhaø ngoaïi caûm Phan Thò Bích Haèng. Coâ saün saøng giuùp ñôõ chuùng ta laøm nhöõng vieäc aân nghóa naøy. B.B.T

150

Thoâng tin veà lieät só Voõ Nguyeân Troïng HUYØNH HOÀNG Hoïc sinh khoùa 6

Ñaõ nhieàu laàn, Ban Lieân laïc phía Nam göûi tin nhaén tìm ñoàng ñoäi treân Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân, treân taïp chí “Söï kieän vaø Nhaân chöùng”, ñaõ vieát thö cho Phoøng Chính saùch quaân khu 9 vaø Boä Chæ huy quaân söï tænh Thanh Hoùa nhöng khoâng thaáy hoài aâm. Coøn sö ñoaøn 1 (ñôn vò cuûa Troïng) thì ñaõ giaûi theå. Vaäy bieát tìm ñaâu moä baïn mình, trong khi gia ñình Troïng thì hoaøn toaøn voâ voïng vaø chæ troâng chôø vaøo chuùng ta…? Moät chieàu heø naêm nay, chuùng toâi nhaän ñöôïc laù thö töø moät ñoàng ñoäi cuûa Troïng. Ñoù laø cöïu chieán binh Phaïm Quang Thö1, thöôïng taù, nguyeân tröôûng ban Chính saùch Boä Chæ huy quaân söï tænh Thanh Hoùa. Chuùng toâi ñaõ lieân laïc vôùi nhau. Qua nhöõng thoâng tin coù ñöôïc, xin ghi laïi nhöõng gì veà lieät só Voõ Nguyeân Troïng.

Nay anh nghæ höu taïi 581 phoá Cöõa Höõu, phöôøng Taân Sôn, thaønh phoá Thanh Hoùa (ñieän thoaïi: 037-757022).

151

… Sau khi rôøi tröôøng Troãi, Troïng veà soáng vôùi gia ñình ôû thò xaõ Thanh Hoùa. Ngaøy aáy ba Troïng, baùc Voõ Nguyeân Löôïng, ñang laø bí thö Tænh uûy. Vaøo ñaàu naêm hoïc 1970-1971, ñaát nöôùc phaûi huy ñoäng theâm löïc löôïng chi vieän cho chieán tröôøng vaø Troïng cuõng laø moät trong nhöõng thanh nieân xung phong nhaäp nguõ. Baùc Löôïng raát uûng hoä, maëc duø coù ñuû lí do ñeå Troïng ñöôïc ôû laïi mieàn Baéc, tieáp tuïc hoïc taäp. Baùc ñaõ haønh ñoäng ñuùng vôùi löông taâm vaø traùch nhieäm cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu veà Ñaûng ôû tænh. Haønh ñoäng aáy ñaõ ñoäng vieân caùc gia ñình vaø thoâi thuùc haøng ngaøn thanh nieân, hoïc sinh Thanh Hoùa leân ñöôøng nhaäp nguõ. Trong nhöõng ngaøy luyeän quaân, baùc ñaõ ñeán thaêm vaø ñoäng vieân caùc chieán só treû cuûa tænh nhaø. Sau thôøi gian huaán luyeän, Troïng ñöôïc boå sung vaøo trung ñoaøn 52 thuoäc sö ñoaøn 320 (E52, F320). Khi ñôn vò haønh quaân vaøo mieàn Taây Nam boä, E52 ñöôïc ñoåi sang phieân hieäu E46 (do ñoàng chí Bính laø E tröôûng, ñoàng chí Vî laø E phoù, ñoàng chí Minh laø chuû nhieäm Chính trò) thuoäc sö ñoaøn 1 (ñoàng chí Thöông laø chính uûy vaø ñoàng chí Taï Leänh laø phoù chính uûy). Ñoàng ñoäi cuõ cuøng trung ñoaøn ôû Thanh Hoùa vaãn nhôù nhö in hình aûnh Troïng ngaøy ñoù raát thö sinh, ñeïp trai, soáng hoàn nhieân, voâ tö. Suoát thôøi gian cuøng soáng vaø chieán ñaáu, Troïng luoân ñöôïc anh em trong cô quan Tham möu quyù meán. Troïng cuøng ñôn vò laên loän treân ñaát An Giang, Kieân Giang, roài rong ruoåi khaép maët traän Campuchia: Coâng-poâng Chô-naêng, Coâng-poâng Sö-pö, Coâ Coâng... vaøo muøa khoâ naêm 1971. Moãi khi coù dòp gaëp nhau, anh em Thanh Hoùa thöôøng ñoäng vieân nhau tieáp tuïc phaùt huy truyeàn thoáng queâ höông, truyeàn thoáng gia ñình. Troïng coøn keå nhieàu veà maùi tröôøng Thieáu sinh quaân thaân yeâu. Bao phen leânh ñeânh trong röøng traøm muøa nöôùc noåi. Luùc baáy giôø tieåu ñoaøn 6 thuoäc E46 coù tình hình phöùc taïp. Hieáu 152

tieåu ñ oaøn tröôûng - vì khoâng chòu ñöôïc gian khoå ñaõ chieâu hoài. Vì vaäy ngaøy 5 thaùng 6 naêm 1972, Troïng ñöôïc theo thaùp tuøng ñoàng chí Vî, E phoù, xuoáng laøm vieäc vôùi Ban chæ huy tieåu ñoaøn, ñoùng quaân ôû xaõ Döông Hoøa, huyeän Kieân Löông. Chieàu hoâm ñoù, sau khi trôû veà Sôû chæ huy trung ñoaøn, Troïng tranh thuû xuoáng beáp laáy côm cho cô quan. Treân ñöôøng veà thì baát ngôø bò phaùo kích, Troïng khoâng may dính maûnh ñaïn. Bò thöông raát naëng nhöng Troïng khoâng maát ngay maø coøn ñöôïc caùc baùc só trung ñoaøn caáp cöùu. Baùc só Khieâm, ngöôøi Haø Noäi, ñaõ duøng sôranh ruùt caû maùu treân caùnh tay mình ñeå cöùu Troïng nhöng… baát löïc. Ñeâm hoâm ñoù, Troïng maát vaø hoâm sau ñöôïc ñôn vò mai taùng taïi nghóa trang xaõ Döông Hoøa, huyeän Kieân Löông, gaàn Ngaõ ba Hoøn Choâng. Sau ñoù chæ ít ngaøy, trong traän chieán ñaáu baûo veä thöông binh khi ñòch caøn vaøo beänh xaù, baùc só Khieâm cuõng anh duõng hy sinh. … Anh Thö coøn cho bieát ñaïi taù Tröông Ngoïc Thoáng, nay laø phoù chuû tòch Hoäi Cöïu chieán binh tænh Thanh Hoùa vaø thieáu taù Nguyeãn Vieát Hoa, hieän nghæ höu ôû xaõ Ngö Loäc, Haäu Loäc, Thanh Hoùa cuøng nhieàu caùn boä, chieán só E46 ñang sinh soáng ôû Thanh Hoùa bieát raát roõ veà Troïng. Trong laù thö göûi veà ngaøy 19 thaùng 8 naêm 2004, anh Phaïm Quang Thö coù vieát: Toâ i thöï c söï xuù c ñoä n g khi nhaä n ñöôï c laù thö taâ m huyeá t cuû a Ban Lieâ n laï c tröôø n g Thieá u sinh quaâ n Nguyeã n Vaê n Troã i . Chöa gaë p caù c anh nhöng toâ i caû m thaá y aá m loø n g vì ñaõ cung caá p cho caù c anh nhöõ n g thoâ n g tin raá t ñaà y ñuû veà Troï n g, baï n toâ i . Laø con trai duy nhaát trong gia ñình, toâi vaøo chieán tröôøng töø naêm 1967 vaø ñaõ bò thöông tôùi ba, boán laàn. Cuoái naêm 1972 taïi An Höng toâi bò thöông naëng, maõi sau ngaøy giaûi phoùng môùi ra Vieän 108 moå laïi veát thöông nhöng vaãn coøn moät ñaàu ñaïn AR-15 trong ñuøi. Duø sao thì mình vaãn coøn soáng, coøn ñöôïc 153

veà ñoaøn tuï vôùi gia ñình. Aáy laø haïnh phuùc hôn ñoàng ñoäi ñaõ ngaõ xuoáng raát nhieàu! Qua thö caùc anh, toâi cuõng raát traân troïng vaø bieát ôn tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ coáng hieán cho Toå quoác hai thaày giaùo vaø 26 hoïc sinh, trong ñoù coù Voõ Nguyeân Troïng, ngöôøi baïn, ngöôøi em, ngöôøi ñoàng chí thaân thieát cuûa toâi! H.H

Cuoái thaùng 8-2004, Voõ Hoàng Vaân, chò gaùi cuûa Troïng, theo höôùng daãn cuûa ñoàng ñoäi, ñaõ veà chieán tröôøng xöa tìm moä phaàn cuûa em. Lyù Taán Hueä (khoùa 7) - giaùm ñoác nhaø maùy xi maêng Haø Tieân 2 - ñaõ chu ñaùo saép xeáp choã nghæ cho chò vaø taïo ñieàu kieän ñi laïi. Vaäy maø chöa thaáy. Chuùng toâi vaø gia ñình cuøng xaùc ñònh: vieäc tìm kieám coøn raát nhieàu khoù khaên vì chieán tranh ñaõ qua ñi maáy chuïc naêm….

154

Nhôù Maïnh Minh NGUYEÃN HOAØNG ANH * Hoïc sinh khoùa 6

Toâi vaø Maïnh Minh cuøng hoïc lôùp 4A, tröôøng Beá Vaên Ñaøn (Ñoáng Ña, Haø Noäi). Gia ñình hai ñöùa laïi ôû cuøng Nhaø 2, khu taäp theå quaân ñoäi Nam Ñoàng. Maïnh Minh coù anh trai laø Maïnh Quang hoïc treân hai lôùp. Moãi saùng nghe tieáng huyùt saùo, vöøa thoø maët ra laø thaáy ngay caùi mieäng caäu ta ñang toe toeùt cöôøi döôùi chaân caàu thang. Hai ñöùa vöøa ñi vöøa veùo töøng maåu baùnh mì boû vaøo mieäng vaø nhaån nha truy baøi cho tôùi taän coång tröôøng. Trong nhöõng ngaøy giaëc Myõ ñaùnh phaù ñieân cuoàng ra mieàn Baéc, toâi vaø Maïnh Minh cuøng ñöôïc goïi leân tröôøng Vaên hoùa quaân ñoäi maø sau naøy laø tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, tuy khoâng coøn hoïc chung moät lôùp. Moät buoåi toái muøa ñoâng naêm 1966, coù chieáu phim ôû Goác ña Hieäu boä. Hoâm ñoù chieáu boä phim lòch söû Trung Quoác coù nhaân vaät Maïnh Töû 1. Chaúng hieåu Maïnh Töû coù gì gioáng Maïnh Minh hay khoâng maø sau khi xem veà, caû lôùp nhaát loaït goïi baïn laø Maïnh Töû (!).

* Baùc só chuyeân khoa 2 Phaãu thuaät thaàn kinh Vieän 115, thaønh phoá Hoà Chí Minh. 1 Khoång Töû soáng thôøi Xuaân Thu-Chieán Quoác (Trung Quoác), coù tôùi 3000 hoïc troø. Maïnh Töû laø hoïc troø xuaát saéc cuûa Töû Tö – moät moân ñoà cuûa Khoång Töû. Maïnh Töû coù coâng naâng cao vaø phaùt trieån lí luaän cuûa Khoång Töû neân Ñaïo Nho sau naøy coù teân laø “Hoïc thuyeát Khoång-Maïnh”.

155

Naêm 1970, khi tröôøng keát thuùc nhieäm vuï ñaøo taïo thì khoùa 6 chuùng toâi vöøa hoïc xong chöông trình lôùp 9 phoå thoâng. Caû boïn trôû veà gia ñình. Caùnh khoùa 6 ôû “quaân khu” Nam Ñoàng coøn coù Nguyeãn Quang Duõng vaø Phaïm Quang Vinh (daân Nhaø 8) cuøng veà hoïc taïi tröôøng phoå thoâng caáp III Ñoáng Ña. Sau naøy Duõng keå laïi, Maïnh Minh coøn laø hoïc sinh gioûi cuûa khoái lôùp 10. Naêm hoïc 1970-1971 baïn ñöôïc nhaø tröôøng choïn ñi thi hoïc sinh gioûi Toaùn caáp thaønh phoá. Nhöng chaû hieåu sao, hay vì quyù baïn hôn chuyeän thi cöû; saùng hoâm ñoù, Minh ñaõ khoâng döï thi maø boû ñi chôi cuøng Duõng. Nghó laïi, coù leõ ñaây laø moät ñaëc ñieåm “hôi bò dôû” cuûa “lính Troãi” nhöng coù neùt ñaùng neå kieåu “Löông Sôn Baïc”. Raát ngang taøng vaø chí khí. Thaät ñau loøng, moät tai naïn giao thoâng khuûng khieáp ñaõ cöôùp ñi cuoäc soáng cuûa meï Maïnh Minh vaøo ñaàu naêm 1971. Chín thaùng sau ngaøy meï maát cuõng laø luùc cuoäc khaùng chieán choáng Myõ vaøo giai ñoaïn aùc lieät. Nhö bao thanh nieân cuøng löùa, Maïnh Minh xung phong leân ñöôøng nhaäp nguõ. Tröôùc ngaøy nhaäp nguõ moät tuaàn, anh nhaän ñöôïc giaáy baùo truùng tuyeån ñeà ngaøy 15 thaùng 9 naêm 1971 vaøo tröôøng Ñaïi hoïc Cô ñieän Baéc Thaùi. Maát meï chæ coøn laïi boá, anh doàn heát tình caûm cho oâng. Boá anh, moät ngöôøi lính töøng tham gia hai cuoäc khaùng chieán, ñaõ taâm söï: Laø thanh nieân khi ñaát nöôùc coù ngoaïi xaâm thì phaûi ñaùnh giaëc, ñaùnh giaëc xong veà hoïc cuõng chöa muoän. Nghe lôøi boá, anh ñaõ mang caû tuoåi xuaân ra traän. Maïnh Minh cuøng ñoàng ñoäi ñöôïc sö ñoaøn 311 (Quaân khu Thuû ñoâ) huaán luyeän taân binh taïi vuøng ñoài nuùi Taân Laïc (Hoøa Bình). Sau huaán luyeän, caùc anh leân ñöôøng boå sung cho Ñoaøn vaän taûi 559. Ñôn vò ñoùng ôû phía taây Tröôøng Sôn (Nam Laøo) ñeå chuaån bò cho cuoäc tieán coâng chieán löôïc ñaàu naêm 1972, nhaèm taïo ra böôùc chuyeån caên baûn, laøm thay ñoåi cuïc dieän chieán tranh. 156

… Cho ñeán moät ngaøy giöõa thaùng 5 naêm 2003, toâi ñöôïc anh Maïnh Quang chuyeån cho nhöõng laù thö cuûa Maïnh Minh vieát göûi boá doïc ñöôøng haønh quaân 1. Ngaøy 27 thaùng 2 naêm 1972 Boá kính meán, Nhö vaäy laø con ñaõ ñeán ñaây ñöôïc hai ngaøy. Hieän con ôû Nam Haø, huyeän Kim Baûng, xaõ Ñaïi Cöông, caùch ga Ñoàng Vaên khoaûng 3km. Toái moàng 8, thaèng Vinh ñeøo con ñeán Ñaïi Moã. Con nguû ñeâm ôû ñoù. Saùng hoâm sau laïi ñöôïc goïi ñi tieàn traïm, tìm choã ñoùng quaân cho ñôn vò. Theá laø con khoâng coøn dòp ñeå veà nhaø thaêm boá. Ngaøy mai, chuùng con ñöôïc ñoåi quaân trang, nhaän caùc trang bò ñi “B”. Saùng nay, baùc Traàn Duy Höng 2 vaø moät soá caùn boä ôû Boä tö leänh Thuû ñoâ ñeán ñôn vò con ñoäng vieân vaø trao nhieäm vuï. Chæ vaøi ngaøy nöõa thoâi laø chuùng con leân taàu ñi chieán ñaáu, phaûi xa Haø Noäi, xa mieàn Baéc, xa caùc em cuøng taát caû baø con coâ baùc trong gia ñình vaø haøng xoùm. Töø giôø trôû ñi, con khoâng coøn thôøi gian ñeå veà thaêm caùc em nöõa ñaâu, boá aï! Tröôùc khi ñi xa, con cuõng chaúng coøn vöôùng maéc gì caû, raát an taâm vaø saün saøng ñi baát cöù nôi ñaâu maø Toå quoác vaø nhaân daân caàn ñeán. Con seõ hoaøn thaønh nhanh choùng vaø toát ñeïp moïi nhieäm vuï ñöôïc giao, khoâng laøm ñieàu gì aûnh höôûng ñeán truyeàn thoáng cuûa gia ñình ta. Chuùc boá vaø caû gia ñình maïnh khoûe. Boá cho con göûi lôøi hoûi thaêm söùc khoûe cuûa taát caû baø con haøng xoùm vaø caùc em. Con cuûa gia ñình. Maïnh Minh. TB: Tieác quaù boá aï, chuùng con khoâng coù hoøm thö vì ôû ñaây raát ít ngaøy. 1

Ñaõ trích ñaêng trong “Tuoåi treû Chuû nhaät”, ngaøy 25-5-2003. Baùc só Traàn Duy Höng, coá Chuû tòch Uyû ban Haønh chính thaønh phoá Haø Noäi cuøng caùn boä ñeán ñoäng vieân caùc ñôn vò, coù chieán só laø con em Thuû ñoâ.

157

* * *

Khaêm Muoän – Chuû nhaät, ngaøy 5 thaùng 3 naêm 1972. Boá kính meán! Chuùng con vöøa qua moät ñeâm haønh quaân vaát vaû baèng oâtoâ töø Boá Traïch (Quaûng Bình) ñeán Khaêm Muoän (Nam Laøo). Ngaøy kia seõ coù moät ñôn vò ñeán ñaây nhaän quaân. Caùc ñoàng chí ñaïi ñoäi tröôûng vaø chính trò vieân laøm nhieäm vuï huaán luyeän, sau khi giao quaân xong seõ tieáp tuïc quay ra Baéc laøm nhieäm vuï huaán luyeän quaân môùi. Con tranh thuû vieát thö göûi veà ngay cho gia ñình. Baây giôø chuùng con aên nguû ñeàu ôû röøng, maø röøng ôû ñaây caây raát to vaø cao, caønh laù um tuøm. ÔÛ döôùi ñaát thì ngöôïc laïi, raát ít caây, chæ coù caây con chöù khoâng coù caây raäm raïp. Ñeå ôû raát toát nhöng raát nhieàu muoãi, môùi coù 4 giôø chieàu maø muoãi ñaõ bay ra ñaày. Chæ coøn moät ngaøy nöõa thoâi, chuùng con tieáp tuïc haønh quaân, nhöng chöa bieát ñi ñaâu. Chaéc laø laïi vaøo saâu vuøng Ñöôøng 9 – Nam Laøo. Töø nay trôû ñi, vieäc göûi thö cuûa con cuõng khoù khaên hôn, boá aï. Nhöng neáu coù ñieàu kieän laø con seõ vieát thö veà baùo tin cho boá, boá cöù yeân taâm. Con raát khoûe vaø seõ vieát thö cho boá. Mong boá vaø caùc em khoûe. Ñöùa con ñi xa cuûa gia ñình. Maïnh Minh. (Con phaûi göûi aûnh veà cho boá vì ôû ñaây chuùng con khoâng ñöôïc pheùp mang theo aûnh).

* * * Ngaøy 8 thaùng 3 naêm 1972. (Laù thö thöù hai keå töø khi sang ñaát Laøo). Boá kính meán! Sau hai ngaøy khoâng vieát thö veà cho gia ñình, con thaáy nhôù quaù boá aï. Con tin chaéc laù thö thöù nhaát theå naøo boá cuõng nhaän ñöôïc vì noù göûi qua maáy caùn boä ñaïi ñoäi ñöôïc ra Baéc. Boá aï! Leõ ra ñaïi ñoäi con seõ cuøng tieåu ñoaøn haønh quaân boä vaøo “B”, seõ vaøo taän Taây Ninh, nhöng caáp treân laïi ruùt moät ñaïi ñoäi ra

158

ñeå ñi laøm moät nhieäm vuï khaùc. Khoâng bieát laø nhieäm vuï gì (thö sau con seõ noùi roõ), chæ bieát chuùng con haønh quaân toaøn baèng oâtoâ. Chæ ba ngaøy nöõa laø chuùng con ñeán vò trí taäp keát. Doïc ñöôøng haønh quaân thaät laø nguy hieåm. Coù choã xe chuùng con phaûi vöôït qua nhöõng vuøng ñaát troáng, nôi ñoù maùy bay B52 ñaõ quaàn naùt, caây coái trô truïi. Trong khi maùy bay trinh saùt OV-10 vaø maùy bay phaûn löïc quaàn ñaûo thì xe chuùng con vaãn cöù ñi. (Con cuõng chaû hieåu vì sao maø noù khoâng baén?!). Haønh quaân baèng xe nhö vaäy cuõng chaúng söôùng gì, boá aï. Hoâm ñaàu phaûi ñi boä 2 tieáng ñoàng hoà môùi tôùi nôi ñoã xe, phaûi chôø ñeán 9 giôø ñeâm, xe môùi baét ñaàu chaïy vaø ñeán 10 giôø saùng hoâm sau xe môùi tôùi vò trí nghæ chaân. Sau ñoù, boïn con nghæ ñeán 4 giôø saùng môùi leân xe ñi tieáp vaø 10 giôø saùng nay thì ñeán ñaây, chôø saùng sôùm mai laïi leân ñöôøng...… AÊn uoáng ôû ñaây cuõng raát khoå, choã laáy nöôùc caùch choã ôû hôn 1km, côm aên töø hoâm sang Laøo ñeán nay khoâng coù laáy moät ngoïn rau. Theøm rau voâ keå ... Ñôøi boä ñoäi khoå thì raát khoå, nhöng vaãn laïc quan vaø yeâu ñôøi... Con vaãn khoûe nhöng gaày ñi nhieàu, ñen hôn vaø nhôù baïn beø, nhôù gia ñình, nhôù baø con haøng xoùm laém laém! Con giôø chæ coù thôøi gian ñeå vieát thö cho boá thoâi, neáu roãi, con seõ vieát thö cho anh Quang. Con ñang thieáu nguû vaø raát caàn nguû, boá aï. Con ñaõ quaàng thaâm caû hai maét roài. Boá cho con göûi lôøi hoûi thaêm söùc khoûe cuûa anh Quang vaø hai em cuøng baø con coâ baùc trong gia ñình vaø haøng xoùm. Ñöùa con ñi xa cuûa gia ñình. Maïnh Minh.

* * * Ngaøy 21 thaùng 3 naêm 1972. Boá kính meán! Böùc thö naøy laø böùc thö thöù tö keå töø khi con sang ñaát Laøo.

159

Trong suoát quaõng ñöôøng haønh quaân baèng oâtoâ raát vaát vaû, raát baån nhöng raát an toaøn. Ñoaïn nguy hieåm nhaát laø ñoaïn vöôït qua Ñöôøng 9, vì ñoù laø moät baõi troáng, caây raát thaáp maø buïi nhieàu, hoâm ñoù OV-10 bay lieân tuïc khoâng nghæ. Vaøo khoûang 9 giôø saùng, ñoaøn xe cuûa chuùng con coù treân 10 chieác chôû caû gaïo laãn ngöôøi ñi qua Ñöôøng 9. Xe cuûa con laø chieác thöù hai, vöôït qua Ñöôøng 9. Sau 15 phuùt, maùy bay trinh saùt phaùt hieän ñaõ goïi phaûn löïc ñeán neùm bom. Luùc con ñang nhaåy xuoáng xe ñeå traùnh thì moät quaû bom noå caùch con 500m, laøm chaùy moät chieác xe cuûa ñoaøn baïn ñang treân ñöôøng. Maùy bay phaûn löïc quaàn ñaûo ñeán 30 phuùt nöõa nhöng khoâng laøm chaùy theâm chieác naøo vaø khoâng ai bò thöông, maëc duø chuùng thaû raát nhieàu bom. Ngaøy hoâm ñoù, chuùng con phaûi ñôïi ñeán 5 giôø chieàu môùi ñi ñöôïc. Boá aï! Hieän nay con ñang ôû Ñoaøn 559, sö 471, Ñoaøn vaän taûi Quang Trung vaø ôû trong Binh traïm 46, thuoäc tænh Saravan. Nhieäm vuï cuûa chuùng con chöa roõ laém, nghe ñaâu taïm thôøi ñöùng gaùc maùy bay ban ngaøy ñeå baùo cho caùc ñoaøn xe vaän taûi bieát maø traùnh. ÔÛ ñaây, ña soá maùy bay trinh saùt hoaït ñoäng ban ñeâm, coøn ban ngaøy thænh thoaûng coù L-19 vaø OV-10. Noùi chung, ôû vò trí naøy muøa khoâ raát an toaøn maëc duø ñaây laø vuøng ñöôïc giaûi phoùng môùi hôn moät thaùng. Thò traán Saravan caùch choã con ñoùng quaân hôn 4 tieáng ñi boä vaø xung quanh ñeàu coù daân Laøo sinh soáng. Nghe noùi boïn phæ ôû Laøo hoaït ñoäng maïnh vaøo muøa möa, neân vaøo muøa möa chuùng con phaûi caån thaän hôn. ÔÛ ñaây aên uoáng, sinh hoaït ñeàu khoù khaên: khoâng coù rau xanh vaø thòt töôi; choã taém vaø choã aên laø hai vuõng nöôùc ñoïng cuûa con suoái caïn, raát nhieàu noøng noïc vaø raùc baån. Ñöôïc caùi, gaïo vaø cuûi ôû ñaây raát doài daøo,aên no nhöng phaûi ñeà phoøng löûa vaø khoùi. Chuùc boá vaø caùc em maïnh khoûe, coâng taùc toát. Ñöùa con ñi xa cuûa gia ñình. Con Maïnh Minh. TB: Con vaãn khoûe vaø an taâm coâng taùc. Boá cöù yeân taâm. (Böùc thö naøy coù leõ veà nhaø tröôùc böùc thö thöù ba vì con göûi qua ngöôøi veà Haø Noäi).

160

* * * Chæ vaøi ngaøy sau, trong traän chieán ñaáu aùc lieät, ñaûm baûo cho maët traäïn, anh bò truùng ñaïn, ñöôïc ñoàng ñoäi sô cöùu. Ñieàu kieän chieán tröôøng aùc lieät vaø thieáu thoán, khoâng cöùu ñöôïc ñoâi chaân; taïi traïm quaân y tieàn phöông, caùc baùc só buoäc phaûi ra quyeát ñònh caét boû vaø chuyeån anh veà tuyeán sau. Goïi laø “tuyeán sau” nhöng Quaân y vieän 4 naèm khoâng xa maët traän, thöông binh phaûi naèm haàm vaø haøng ngaøy phaûi höùng chòu nhöõng traän möa bom aùc lieät. Vaøo ngaøy 25 thaùng 3, baùo ñoäng B52! Quaân y vieän chæ toaøn y, baùc só vôùi nhöõng thöông binh naëng thì laøm sao coù theå cô ñoäng ñoäi hình traùnh raûi thaûm. Baát löïc! Caû vieän naèm goïn trong veät bom. Khoùi löûa muø mòt, haøng traêm quaû bom noå truùng ñoäi hình. Maïnh Minh cuøng haàu heát caùc thöông, beänh binh vaø y, baùc só ñaõ hy sinh anh duõng. Ít laâu sau nghe tin ñau thöông naøy, toâi khoâng coøn tin ôû chính tai mình. Chaû leõ ñoù laïi laø söï thaät? Toâi khoâng laøm sao queân ñöôïc thaèng baïn ñeïp trai, hieàn laønh vaø raát vui tính. Ngöôøi nhö Maïnh Minh sao maø cheát ñöôïc!? Toâi ngaån ngô maáy thaùng trôøi thöông nhôù baïn. Minh hy sinh khi coøn quaù treû, chöa troøn tuoåi 19! Trong soá naêm laù thö ñaõ göûi veà, gia ñình khoâng nhaän ñöôïc laù thö thöù ba (coù theå ngöôøi mang thö ñaõ hy sinh doïc ñöôøng ra Baéc). Coøn laù thö ñeà ngaøy 21 thaùng 3 naêm 1972, chính laø laù thö cuoái cuøng cuûa anh. Toâi ñaõ khoùc khi caàm treân tay chieác phong bì thö Maïnh Minh göûi veà töø maët traän. ÔÛ maët tröôùc coù daùn con tem böu chính Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa, moät goùc phong bì ñaõ xeù nhöng chöõ coøn ñoïc ñöôïc: “… i xa Kính göûi: Boá Nhaø 2, buoàng 49 Khu taäp theå Nam Ñoàng – Haø Noäi”

161

Maët sau bì thö thaáy in daáu böu chính nhöng khoâng roõ ngaøy vaø coøn löu laïi neùt chöõ cuûa Maïnh Minh: “Toâi! Ñöùa con xa cuûa gia ñình. Caûm ôn taát caû coâ baùc vaø caùc ñoàng chí naøo ñaõ mang laù thö naøy cuûa toâi ra mieàn Baéc xaõ hoäi chuû nghóa thaân yeâu cuûa toâi vaø ñeán tay gia ñình toâi. CAÙM ÔN & RAÁT CAÙM ÔN! Ngöôøi ñi xa. Maïnh Minh.”

* * * Xin nghìn laàn caûm ôn baïn ñaõ chieán ñaáu vaø hy sinh ñeå chuùng toâi ñöôïc soáng ñeán ngaøy hoâm nay! Maïnh Minh thaân yeâu, baïn seõ soáng maõi trong loøng chuùng toâi! Nhaén vôùi anh em tröôøng Troãi: ai coù dòp qua Nghóa trang lieät só Tröôøng Sôn, xin nhôù gheù thaêm Maïnh Minh. Taïi khu daønh cho nhöõng lieät só thuoäc quaän Ñoáng Ña (Haø Noäi) coù moät naám moä vôùi taám bia ghi roõ: “Lieät só Nguyeãn Maïnh Minh – Sinh ngaøy 20 thaùng 8 naêm 1953. Queâ quaùn: Ñoáng Ña, Haø Noäi - Hy sinh ngaøy 25 thaùng 3 naêm 1972, taïi maët traän phía Nam”. N.H.A 162

Taâm linh LAN PHÖÔNG ghi

Nguyeãn Maïnh Quang, moät ngöôøi baïn cuõ ñang laø só quan quaân ñoäi, coù keå laïi chuyeän tình côø tìm thaáy moä lieät só Nguyeãn Maïnh Minh, em trai mình, nhö sau: “… Nhöõng naêm 70 theá kyû tröôùc, gia ñình toâi nhaän ñöôïc giaáy baùo töû chæ veûn veïn maáy doøng chöõ: “Ñoàng chí Nguyeãn Maïnh Minh, hy sinh ngaøy 25-3-1972 taïi Maët traän phía Nam”. Bao nhieâu naêm ñaõ troâi qua, cöù ñeán ngaøy em hy sinh ghi trong giaáy baùo töû laø gia ñình laïi toå chöùc gioã. Giaù maø bieát em ñang naèm ôû ñaâu treân Toå quoác naøy ñeå ñöôïc moät laàn ñeán thaép höông. Caùch ñaây hôn hai naêm, khi ñoïc baùo Haø Noäi Môùi thaáy coù baøi ghi laïi chuyeán vieáng thaêm Nghóa trang Lieät só Tröôøng Sôn cuûa Vieän Veä sinh dòch teã. Taùc giaû vieát veà caûm xuùc khi thaêm moä cuûa caùc lieät só thuoäc khu Ñoáng Ña, trong ñoù coù keå teân Nguyeãn Maïnh Minh vaø ñoàng ñoäi. Vôï choàng toâi laäp töùc tìm ñeán vôùi Baùo vaø cuoái cuøng tìm ñöôïc ñòa chæ anh Phong, moät baùc só cuûa Vieän - taùc giaû baøi baùo. Khi gaëp, anh Phong keå laïi chuyeän ñaõ xaûy ra: - Toâi voán laø daân Ñoáng Ña, trong chuyeán vieáng thaêm Nghóa trang Tröôøng Sôn, toâi coù chuû yù tìm ñeán thaêm moä cuûa anh em cuøng khu. Thaät kheùo saép xeáp, khoâng hieåu sao maáy ngoâi moä cuûa anh em ôû Khu taäp theå quaân ñoäi Nam Ñoàng thuoäc Ñoáng Ña laïi naèm saùt beân nhau. Khi baät dieâm thaép höông cho caùc 163

anh thì boãng thaáy ngöôøi raïo röïc vaø treân aùo mình coù veät naùm ñen nhö bò beùn löûa. Maø ngoïn löûa caùch ngöïc caû moät caùnh tay. Ngaïc nhieân quaù, toâi ñaõ töï hoûi: “Leõ naøo ñoù laïi laø söï thaät?”. Linh tính maùch baûo coù ñieàu gì khaùc thöôøng! Chôø cho nhang beùn löûa, toâi cuùi xuoáng caém ba neùn vaøo baùt nhang cuûa ngoâi moä gaàn nhaát thì thaáy treân taám bia moä coù doøng chöõ “Lieät só Nguyeãn Maïnh Minh. Sinh ngaøy 20-8-1953. Queâ quaùn: Ñoáng Ña, Haø Noäi. Hy sinh ngaøy 25-3-1972, taïi maët traän phía Nam”. Sau khi caém xong nhang cho caùc ñoàng ñoäi, toâi laáy maùy aûnh chuïp ngay moä caùc anh. Veà Haø Noäi, toâi vieát baøi keå teân caùc anh göûi cho Baùo. Hy voïng neáu gia ñình Minh vaø caùc gia ñình khaùc chöa bieát caùc anh ñang naèm ôû ñaâu thì ñaây cuõng laø dòp... Chuyeän laø vaäy! Thaät laø may, thoâng tin ñoù ñaõ ñeán ñöôïc vôùi gia ñình. - Caûm ñoäng quaù! – Maïnh Quang raân raán nöôùc maét – Chuùng toâi ngaøn laàn xin caûm ôn anh! Qua anh maø vôï choàng toâi bieát ñöôïc em noù ñang naèm ôû ñaâu treân maûnh ñaát naøy, ñieàu maø maáy chuïc naêm nay chuùng toâi haèng mô öôùc. Khoâng bieát noùi gì hôn... xin caùm ôn anh! - Coù gì ñaâu anh Quang. Chuùng toâi phaûi caùm ôn gia ñình anh, gia ñình nhöõng lieät só môùi phaûi, vì coù lieät só vaø coù caùc gia ñình lieät só thì chuùng toâi môùi ñöôïc soáng nhö ngaøy hoâm nay. Vieäc laøm cuûa toâi cuõng laø söï traû ôn, anh aï! Coøn caùi aùo toâi maëc hoâm aáy toâi treo trong tuû laøm kyû nieäm. Thieâng lieâng laém!” 20-8-2003, ngaøy Maïnh Minh troøn 50 tuoåi L.P

164

Seû chia PHAÏM NHAÁT TRUNG * Hoïc sinh khoùa 5

Thaùng 6. Chieàu ñang veà treân Nghóa trang lieät só Tröôøng Sôn. Naéng ñaõ saép taét. Gioù loàng loäng töø phía bieån thoåi vaøo. Khoùi töø nhöõng neùn nhang môùi thaép treân nhöõng naám moä lieät só xuoâi theo chieàu gioù taïo neân laøn söông môø aûo. Moät coâ gaùi ñang quyø

Coâ giaùo Nguyeãn Thò Bích Lieân tröôùc moä lieät só Nguyeãn Maïnh Minh

* Trung taù, ñoäi tröôûng Ñoäi Caûnh saùt giao thoâng, thaønh phoá Quy Nhôn.

165

goái tröôùc moä lieät só Nguyeãn Maïnh Minh, maét röng leä, hai tay chaép laïi, mieäng thaàm khaán cho anh maõi yeân nghæ vaø phuø hoä cho nhöõng ngöôøi coøn soáng. Ñoù laø Nguyeãn Thò Bích Lieân, coâ giaùo daïy Vaên ôû tröôøng phoå thoâng cô sôû Leâ Lôïi thaønh phoá Quy Nhôn. Laø con nhaø lính, naêm 1954, gia ñình taäp keát ra Baêùc. Ñaàu naêm 1961, ba Lieân quay veà mieàn Nam chieán ñaáu, ñeán naêm 1964 ñaõ anh duõng hy sinh. Laø giaùo vieân Vaên, Lieân raát yeâu quyù hình töôïng anh boä ñoäi Cuï Hoà treân saùch baùo vaø trong nhöõng baøi giaûng. Ñaëc bieät naêm roài, coâ thöïc söï xuùc ñoäng khi ñöôïc anh trai cho ñoïc cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa”. Coâ ñoàng caûm vôùi nhöõng gì caùc anh tröôøng Troãi ñaõ vieát. Ngaøy nhaø tröôøng toå chöùc du khaûo thì Kim Loan, moät ñoàng nghieäp, vì baän vieäc khoâng tham gia ñöôïc, ñaõ töø Thaønh phoá Hoà Chí Minh göûi ra laù thö keøm theo tôø Tuoåi treû Chuû nhaät coù baøi “Nhôù lieät só Nguyeãn Maïnh Minh”. Qua Loan, caùc anh tröôøng Troãi nhôø Lieân khi ra Quaûng Trò coá tìm cho ñöôïc moä anh Minh. Tröôùc khi xe chaïy, anh Caûnh daën theâm: “Minh laø baïn hoïc cuøng khoùa, hy sinh ñaõ hôn 30 naêm. Tìm ñöôïc moä, nhôù thay anh thaép höông… Hình nhö vì coøn khoù khaên neân gia ñình chöa coù dòp vaøo thaêm Minh.” Trong chuyeán du khaûo, Lieân cuøng thaày coâ seõ qua thaêm coá ñoâ Hueá, ñoäng Phong Nha vaø Nghóa trang Tröôøng Sôn. Nhaän traùch nhieäm lôùn lao naøy, suoát doïc ñöôøng, luùc naøo Lieân cuõng chaêm chaêm nghó veà anh Minh. Thaät laø thöông! Anh hy sinh khi vöøa 19 tuoåi. Ngaøy aáy coøn treû quaù, anh chöa vôï con, thaäm chí chöa heà bieát ñeán caûm giaùc rung ñoäng khi caàm tay ngöôøi baïn gaùi!… Khi döøng chaân ôû Hueá, coâ ñaõ xuùc ñoäng ñoïc cho caû ñoaøn nghe nhöõng laù thö cuoái cuøng cuûa anh ñaêng treân muïc “Nhöõng böùc thö thôøi cöùu nöôùc”. Treân ñöôøng veà, ñaõ 3 röôõi chieàu, ñoaøn chæ coøn caùch Nghóa trang Tröôøng Sôn 18km, thaáy maây ñen keùo ñeán ñaày trôøi. Sôï 166

möa, moät soá coù yù muoán ñi thaúng nhöng ai ñoù ñaõ noùi: “Phaûi ñeán chöù, vì moät ñoàng nghieäp ñaõ nhôø chuùng ta vieáng giuøm moä ngöôøi baïn”. Theá roài xe thaúng tieán. Tôùi nôi, laàn theo thoâng tin ñaõ ghi trong soå tay, coâ tìm veà khu caùc lieät só thuoäc quaän Ñoáng Ña (Haø Noäi). Thaät may, Lieân gaëp chò Hoàng, moät quaûn trang raát giaøu tình caûm, nhôø tìm moä. Moä anh ôû ngay trung taâm neân deã tìm. Vöøa ñoïc thaáy teân anh treân taám bia moä, trong coâ traøo leân caûm xuùc cuûa ngöôøi em gaùi tìm thaáy anh trai sau bao nhieâu naêm löu laïc. Khoâng caàm ñöôïc nöôùc maét, coâ guïc ñaàu xuoáng moä. Phaûi moät laùt môùi tónh taâm laïi ñöôïc. Tay Lieân run run queït dieâm maõi môùi thaép cho boù nhang beùn löûa. Coâ caém ba neùn leân baùt nhang treân moä anh, roài caû ñoaøn laàn löôït vaøo thaép nhang. Lieân vöøa lau nöôùc maét vöøa len loûi giöõa caùc haøng moä caém cho caùc ñoàng ñoäi quanh anh. Chò Hoàng ngaøy naøo cuõng ñöôïc chöùng kieán nhöõng hình aûnh xuùc ñoäng nhö vaäy maø vaãn khoâng caàm ñöôïc nöôùc maét: - Anh trai em ñaáy ö? - Khoâng, baïn hoïc cuûa anh em… Em thay maët anh... - Yeân taâm ñi, chuùng toâi cuõng laø nhöõng cöïu chieán binh seõ thay gia ñình höông khoùi cho caùc lieät só. - Gia ñình anh Minh ôû taän ngoaøi Haø Noäi, baïn beø cuõng ôû xa… em xin göûi chò ít tieàn ñeå lo höông hoa cho anh vaøo ngaøy raèm, muøng moät. - AÁy cheát, ñaáy laø traùch nhieäm vaø Nhaø nöôùc cuõng ñaõ coù chính saùch... Noùi maõi chò nhaát quyeát khoâng nhaän… Luùc xe chaïy roài, Lieân vaãn giaøn giuïa nöôùc maét. Sau chuyeán du khaûo trôû veà, coâ giaùo Lieân luùc naøo cuõng tö löï. Moät noãi buoàn man maùc. Coâ hình dung laïi caûnh Nghóa trang lieät só Tröôøng Sôn baùt ngaùt, coù haøng vaïn naám moä naèm baït 167

ngaøn treân nhöõng quaû ñoài. Haøng vaïn chieán só ñaõ naèm laïi nôi chieán tröôøng aùc lieät, haøng nghìn lieät só coù danh nay laïi thaønh khuyeát danh vaø coù leõ cuõng khoâng ít moä lieät só chöa moät laàn ñöôïc gia ñình ñeán thaêm. Maø caû ñaát nöôùc naøy ñaâu chæ coù moät Nghóa trang Tröôøng Sôn!1 Ngaøy Kim Loan vöøa töø Thaønh phoá trôû veà, Lieân ñem ngay chuyeän chuyeán ñi keå laïi: “Tröôùc khi ñi nhaän ñöôïc thö baø, toâi thaáy naëng neà quaù. Maø lo nhaát, lôõ maø… Ai maø bieát tröôùc. Coù ñieàu ai cuõng ngaïc nhieân, anh Minh ñaâu phaûi laø anh ruoät maø sao Lieân khoùc gheâ quaù…”. Vöøa nghe, nöôùc maét ñaõ loàng quanh, Loan ngheïn ngaøo: “Mình maø ñöôïc ñi chuyeán aáy, chaéc cuõng vaäy, vì Lieân laø em tröôøng Troãi thì mình cuõng laø daâu tröôøng Troãi ñaáy chöù!” Quy Nhôn, heø 2003 P.N.T

Khi baøi vöøa leân trang, Ban bieân taäp ñaõ nhaän ñöôïc thö cuûa coâ giaùo Loan göûi veà. Cuoái thö coù ñoaïn: “Ñaây laø ñieän thoaïi cuûa chò Hoàng ôû Nghóa trang Tröôøng Sôn, em ghi ñeå thænh thoaûng anh goïi ra caûm ôn chò aáy. Em ñònh 27 thaùng 7 naøy seõ goïi ra thaêm hoûi, chuùc söùc khoûe ñeå ñoäng vieân chò aáy ôû nôi khoù khaên cuûa Toå quoác. Chò Ñoaøn Thò Hoàng, 053.883378...”. Chieàu 19

Theo thoáng keâ ñeán ngaøy 27-7-2003: Caû nöôùc coù gaàn 3.000 nghóa trang lieät só vaø môùi quy taäp ñöôïc 886.700 moä lieät só, trong ñoù 132.700 moä do gia ñình tröïc tieáp chaêm soùc. Hieän coøn treân 300.000 lieät só chöa tìm ñöôïc phaàn moä hoaëc coù moä nhöng coøn khuyeát danh.

168

thaùng 7, chæ coøn hôn tuaàn leõ nöõa laø ñeán Ngaøy thöông binh, lieät só, toâi ñaõ baám ñieän thoaïi theo soá Loan daën. Hai, ba laàn chuoâng reo. Khoâng ai nhaác maùy... Chaéc giôø naøy, tay caàm boù nhang ñaõ beùn löûa, chò ñang len loûi giöõa nhöõng haøng moä chí. Xin caûm ôn chò Hoàng vaø nhöõng ñoàng nghieäp ñaõ vaø ñang thay maët gia ñình vaø chuùng toâi chaêm soùc, thaêm nom moä Maïnh Minh vaø ñoàng ñoäi! Cuoái naêm 2003, Traàn Chí Thoï trong chuyeán ñi doïc Tröôøng Sôn ñaõ taït qua ñaây. Khi ñöùng tröôùc moä Maïnh Minh ñaõ baám maùy goïi cho toâi. Laïi coù moät baïn Troãi ñeán thaêm Minh. Roài moät coâ baïn, coâng taùc ôû Toång cuïc Kyõ thuaät, khi vaøo laøm vieäc ôû Quaûng Trò, ñaõ nhaén tin veà: “Hoâm qua, vaøo Nghóa trang Tröôøng Sôn, tìm ñöôïc moä anh Maïnh Minh (sinh naêm 1953, nhaø ôû Khu taäp theå Nam Ñoàng), em ñaõ thaép höông cho baïn Troãi caùc anh, coù caû hoa hueä nöõa...…” Ngaøy 19 thaùng 7 naêm 2004, Höõu Thaønh email veà cho Ban Bieân taäp: “Thöù Baûy, toâi ñi thaêm ñöôøng Hoà Chí Minh, ñoaïn A Löôùi ñeán Ñoàng Hôùi. Coù gheù qua Nghóa trang lieät só Tröôøng Sôn vieáng caùc lieät só vaø thaép höông cho Nguyeãn Maïnh Minh. Laàn sau ai qua nhôù mang theo hoäp sôn ñoû ñeå toâ laïi chöõ treân bia moä Minh vaø ñoàng ñoäi!”. Vaäy laø Maïnh Minh vaãn ñöôïc soáng trong tình anh em...

169

Nhöõng laù thö cuûa lieät só Y HOØA MINH PHÖÔNG thöïc hieän

Sau Teát Quyù Muøi, nhaän ñöôïc cuù ñieän thoaïi cuûa Nguyeãn Höõu Haø (khoùa 7) töø treân Buoân Meâ Thuoät baùo veà ñaõ gaëp Y Nguyeân – Voõ Ñoäng Sôn. Giôø baïn laø Hieäu phoù tröôøng Ñaïi hoïc Taây Nguyeân. Toâi möøng quaù, quay ngay soá maùy di ñoäng 0905159908 thì nghe tieáng traû lôøi: “Y Nguyeân ñaây… “ - Coù nhôù chuùng tao khoâng? K., P. ñaây. - Nhôù chöù, nhôù khoùa 5 tröôøng Troãi laém. Theá laø xa nhau ñaõ 35 naêm. Ra tröôøng, Y Nguyeân veà hoïc Ñaïi hoïc Noâng nghieäp ôû Traâu Quyø, Gia Laâm. Nghe noùi, sau ñoù coù ñi nghieân cöùu sinh ôû Hungary roài veà daïy ôû Ñaïi hoïc Taây Nguyeân. Toâi hoûi thaêm veà lieät só Y Hoaø, em trai Y Nguyeân, thì ñöôïc keå laïi: “Y Hoaø xung phong ñi boä ñoäi vaø naêm 1972 thì vaøo maët traän Quaûng Trò. Chieán tröôøng aùc lieät quaù, Hoøa hy sinh. Gia ñình cuõng chæ ñöôïc baùo töû chöù khoâng bieát moä phaàn ôû ñaâu. Tìm kieám maõi khoâng coù keát quaû, sau naøy gia ñình ra Quaûng Trò, laáy veà ít ñaát ôû maët traän, ñöa vaøo Nghóa trang lieät só tænh Ñaéc Laéc. Coi ñoù laø haøi coát cuûa em…” Vaäy laø cho ñeán giôø, thaày troø chuùng ta môùi bieát ñöôïc söï thaät veà tin “hoaøn thaønh vieäc boác moä cuûa Y Hoøa” maø baùc Y Wang, meï lieät só, ñaõ vieát trong thö göûi Hoäi tröôøng naêm 19951. Thaät caûm ñoäng!

Xem “Sinh ra trong khoùi löûa” taäp I, trang 52.

170

Ñeå laáy tö lieäu cho cuoán saùch, Ban Bieân taäp ñaõ ñeà nghò gia ñình cung caáp cho caùc thö töø, buùt tích cuûa lieät só. Vaø gia ñình ñaõ giuùp chuùng ta gaëp laïi baïn trong nhöõng ngaøy caùch ñaây ñaõ hôn 30 naêm2.

Ngaøy 11 thaùng gieâng naêm 1972 Ba maù thöông meán! Theá laø sau hai ngaøy haønh quaân vôùi hôn 60 caây soá, hoâm nay ñôn vò con ñaõ ñeán nôi ñoùng quaân. Vaøo boä ñoäi, quaû thöïc sau maáy ngaøy ñaàu con ñaõ thaáu roõ caùi naëng nhoïc, vaát vaû cuûa noù. Tröôùc maét coøn bao nhieâu khoù khaên, gian khoå, con ñaõ xaùc ñònh cho mình raát roõ ba maù aï. Con haønh quaân raát khoûe vaø khoâng bò tuït laïi ñaèng sau. Con ñaõ ñöôïc tieåu ñoäi ñeà nghò khen ôû trung ñoäi. Huøng, con chuù Noâng, ñöôïc göûi giaáy khen veà gia ñình vì coù tinh thaàn ñoàng ñoäi. Ba maù aï, con xin höùa trong cuoäc thöû söùc tôùi (laáy cuûi, laøm nhaø, luyeän taäp quaân söï) seõ laøm thaät toát ñeå xöùng ñaùng laø con cuûa ba maù. Trong maáy ngaøy haønh quaân vöøa roài, moãi khi meät laø con laïi söïc nhôù tôùi lôøi ba maù daën doø vaø caûm thaáy söùc löïc mình taêng leân gaáp boäi. Khoù khaên seõ coøn nhieàu, tröôùc maét laø voâ vaøn gian khoå

Ñaõ trích ñaêng trong Tuoåi Treû Chuû nhaät, ngaøy 10-8-2003.

171

nhöng con xin theà quyeát taâm phaán ñaáu vöôït qua, ba maù aï. Con quyeát chí xin ra nôi tuyeán löûa aùc lieät nhaát ñeå ñoï söùc vôùi quaân thuø sau 3 thaùng huaán luyeän, chöù khoâng muoán ôû nôi naøo khoâng ñöôïc ñaùnh giaëc. Cuoäc soáng ôû boä ñoäi raát vui ba maù aï. Tuy coù khoù khaên gian khoå, coù luùc no luùc ñoùi, song con raát vui vì ñaõ thöïc hieän ñöôïc öôùc mô cuûa ñôøi mình. Ba maù aï, duø coù phaûi aên côm ngoâ, côm mì, uoáng nöôùc möông nhöng con vaãn caûm thaáy mình raén roûi haún leân. Naøo leo ñeøo, loäi suoái, vaùc naëng maø con khoâng caûm thaáy meät. Ba maù haõy vui vôùi söï tröôûng thaønh cuûa con, ba maù nheù! Cho con göûi lôøi thaêm anh Nguyeân, chò Thanh vaø caùc em. Tieåu ñoäi tröôûng cuûa con göûi lôøi thaêm gia ñình. Cuoái cuøng con chuùc ba maù maïnh khoûe, yeân taâm coâng taùc. Coøn con seõ quyeát taâm reøn luyeän thaät toát ñeå xöùng ñaùng laø ñöùa con ngoan cuûa gia ñình. Con cuûa ba maù. Y Hoøa. Hoøm thö cuûa con: 643134 JC13

* * * Hoøa Bình, ngaøy 28 thaùng 2 naêm 1972 Ba maù kính meán! Hoâm nay con vieát thö cho ba maù. Ñieàu tröôùc tieân con muoán baùo tin laø chuùng con luyeän taäp raát khaån tröông vaø hình nhö seõ haønh quaân vaøo tröôùc muøa möa naêm nay. Vöøa roài Thaùi Hoøa vaø Löông Hoaø ñaõ qua hoïc A tröôûng beân tröôøng quaân chính. Giôø chæ coøn laïi con, Chaán Höng vaø Sôn thoâi. Thaèng Höng cuõng ñöôïc ñi hoïc nhöng noù vieát ñôn xin ôû laïi, vì ñi hoïc ñeå laøm caùn boä khung huaán luyeän taân binh chöù khoâng ñöôïc ñi B. Soá con may neân khoâng coù teân trong danh saùch ñi hoïc. Nghe A tröôûng noùi laø cuoái thaùng 3 seõ ñöôïc veà pheùp. Nhöng cuõng coù theå coù leänh laø ñi ngay chaúng kòp veà nhaø nöõa. Neáu ñöôïc veà pheùp möôøi ngaøy thì haønh quaân töø ñaây veà Haø Noäi ñaõ maát hai ngaøy, chæ ñöôïc nghæ saùu ngaøy vì maát boán ngaøy ñi ñöôøng.

172

Sang tuaàn sau, khoaûng ngaøy muøng 3 thaùng 4, chuùng con seõ baén ñaïn thaät. Ngaøy muøng 5 seõ ñi daõ ngoaïi leân Taân Laïc, ñeán cuoái thaùng 3 thì trôû veà vaø coù theå ñöôïc nghæ pheùp, ba maù aï. ÔÛ ñaây, daïo naøy ngaøy naéng choùi chang. Taäp ngaøy taäp ñeâm khaù meät nhöng ngöôøi khoûe ra. Con quyeát taâm chieán ñaáu thaät duõng caûm ñeå laøm veû vang cho gia ñình ta. Tuy coøn moät soá khuyeát ñieåm nhöng con seõ söûa chöõa ba maù aï. Cuoái thö con nhaén maù mua cho con maáy caùi ruoät bi vaø göûi cho con caùi aûnh gia ñình ta vì sôï khoâng ñöôïc veà pheùp, ba maù aï. Maù mua cho con maáy caùi tem nöõa. Chæ theá thoâi. Cuoái cuøng con chuùc ba maù, anh Nguyeân, chò Thanh vaø caùc em maïnh khoûe. Con cuûa ba maù. Y Hoøa.

173

* * * Thanh Hoùa…... Ba maù kính meán! Qua baûy ngaøy haønh quaân, hoâm nay con ñaõ ñeán Thanh Hoùa. Ñöôøng ñi raát gian khoå. Vöøa ñi taàu, ñi boä, ñi xe. Ñeâm nay boïn con tieáp tuïc haønh quaân baèng xe. Theá laø ñaõ caùch Haø Noäi 200km roài maù aï. Maùy bay Myõ neùm bom naùt beùt vaø quaàn suoát ngaøy suoát ñeâm. Hoâm ñeán Ninh Bình boïn con phaûi ñi chuyeån ñaïn trong khi maùy bay Myõ gaàm rít ñieân cuoàng. Luùc aáy cuõng sôï. Toa chôû ñaïn phaùo haïng naëng bò truùng bom noå suoát ñeâm. Thanh nieân xung phong ñeán nhöng khoâng daùm vaøo cöùu. Hai trung ñoäi cuûa con ñöôïc tieåu ñoaøn ñieàu ñeán. Khoâng coøn bao laâu nöõa laø boïn con seõ vaøo ñeán vuøng giaûi phoùng cuûa mieàn Nam vaø ñöôïc tham gia chieán ñaáu. Seõ bieát theá naøo laø gay go aùc lieät. Ba maù yeân taâm, khi veà ñeán ñôn vò môùi con seõ vieát thö veà baùo hoøm thö. Ba ñöùa ôû cô quan mình vaãn maïnh khoûe. ÔÛ nhaø chaéc ñi sô taùn heát roài ba maù nhæ? Con ñi xa nhöng cuõng raát lo cho nhaø ta vì baây giôø noù ñaùnh phaù maïnh laém. Tình hình nhö vaäy. Tieàn con coøn 10 ñoàng, laïp xöôøng vaãn coøn vaø caù hoäp cuûa maù cho thì hoâm nay ñuïc ra aên. Chieàu toái nay laø boïn con tieáp tuïc ñi vaø coù theå ñeán Haø Tónh. Toaøn ñi ñeâm, ngaøy thì laên ra nguû, maëc cho maùy bay gaàm ruù. Doïc ñöôøng gaëp nhöõng ñoaøn xe chôû thöông binh töø trong Nam ra nhieàu. Xe coä taáp naäp. Thoâi con taïm döøng buùt nheù. Chuùc ba maù vaø caû nhaø maïnh khoûe. Cho con göûi lôøi thaêm coâ Thoáng, chuù Aùi Phöông, coâ Queá. Maù baùo laø con vaãn khoûe vaø quyeát taâm chieán ñaáu ñeán ngaøy toaøn thaéng. Con cuûa ba maù.

* * * 174

Ngaøy 12 thaùng 7 naêm 1972 Ba maù kính meán! Con ñaõ ñeán ñòa ñieåm giao quaân. Nhö vaäy laø sau 12 ngaøy haønh quaân, hoâm nay con ñaõ trôû thaønh lính cuûa sö 312. Ñôn vò môùi cuûa con seõ vaøo saâu trong Nam, ba maù aï. Seõ coù theå ñi qua Taây Nguyeân vaø döøng ôû ñoù moät, hai thaùng. Ba maù ôi, theá laø töø nay con ñaõ vaøo trong tuyeán löûa vaø ñöôïc chieán ñaáu thöïc söï roài. Nhöng cuõng coù ñieàu buoàn vì bò xeù leû khoâng ñöôïc ôû cuøng thaèng Sôn vaø Chaán Höng nöõa. Sôn noù buoàn laém. Boïn con hình nhö bò ñieàu ñi ñôn vò khaùc vaø veà haäu cöù thì phaûi. Con vaø Vuõ Trung cuøng moät soá con em caùn boä trôû veà sö boä. Con ñang lo neáu khoâng ñöôïc chieán ñaáu thì chaùn laém. Chæ sôï laïi laøm lính thoâng tin thoâi. Mong sao ñöôïc ñi chieán ñaáu thì söôùng. Hieän boïn con ñang ôû ñaàu caàu cuûa mieàn Baéc, maáy hoâm nöõa seõ vaøo Quaûng Trò. Hoâm nay, caùn boä khung huaán luyeän quay trôû ra neân con vieát thö naøy nhôø Chính trò vieân phoù ñem ra. Ba maù kính meán! Hieän giôø söùc khoûe cuûa con raát toát. Ñöôïc caáp phaùt nhieàu thöù neân ba-loâ raát naëng. Maùy bay vaãn quaàn ñaûo nhöng chöa bò bom traän naøo. Chuùng con ñoùng quaân beân moät con soâng lôùn, nöôùc raát maùt vaø trong. Khi naøo vaøo ñeán mieàn Nam thì con seõ víeât thö baùo tin cho ba maù bieát. Cuoái thö con chuùc ba maù khoûe. Con cuûa ba maù ñaây. Y Hoøa. TB: Ba maù cho con göûi lôùi hoûi thaêm anh Gioûi.

* * *

Mieàn Nam Vieät Nam Ba maù thöông meán cuûa con! Hoâm nay töø maûnh ñaát xa xoâi vaø noùng boûng naøy con laïi vieát thö veà thaêm ba maù vaø gia ñình. Ba maù aï! Hieän con vaãn maïnh khoûe vaø ñang chôø nhaän nhieäm vuï. Chæ coøn vaøi ngaøy nöõa thoâi laø cuoäc chieán ñaáu seõ baét ñaàu, ñöùa con cuûa ba maù seõ thöïc söï böôùc vaøo toâi luyeän trong loø löûa chieán

175

tranh. Söï cheát choùc khoâng coøn laø nieàm sôï haõi ñoái vôùi con. Söï mong muoán laäp coâng luoân troãi daäy hôn bao giôø heát. Luùc naøo con cuõng nghó laøm sao trong cuoäc chieán saép tôùi mình seõ gieát ñöôïc nhieàu giaëc ñeå roài lôõ coù sao cuõng khoûi aân haän. Maùy bay vaø phaùo kích ñaõ thaønh côm böõa. Ban ñeâm phaùo saùng ñuû loaïi ñua nhau baén leân trôøi, ban ngaøy thì maùy bay raø saùt ngoïn caây tìm kieám. Ngaøy naøo maø khoâng thaáy boùng maùy bay quaàn ñaûo baén phaù thì töï nhieân trôû neân laï laãm, traùi quy luaät. Maëc maùy bay, phaùo kích, nhöõng sö ñoaøn chuû löïc cuûa ta vaãn raàm raäp tieán vaøo giaûi phoùng Hueá vaø caùc tænh. Rieâng tuïi con thì buoàn cuõng coù maø vui thì cuõng nhieàu. Vui nhaát laø ñaõ ôû trong chieán tröôøng maø vaãn coøn taäp ñaùnh traän giaû. Ñeâm qua, tuïi con vöøa taäp ñaùnh bieät kích. Coøn ngaøy vaãn hai böõa côm roài laïi chôi vôùi nguû. Naèm voõng nhieàu ñeán noãi ñau caû löng. Taém soâng thì ngaøy ñeán hai, ba baän. Chaúng hieåu soâng gì maø sôùm nöôùc ngoït, chieàu nöôùc maën. Aên uoáng kham khoå, moãi tieåu ñoäi ngaøy chæ ñöôïc moät hoäp thòt, coøn rau thì phaûi töï ñi kieám laáy aên. Rieâng mì chính vaø ruoác laïi quaù nhieàu neân aên cuõng ñôõ. Thaèng Sôn vaø Höng vaãn cuøng ñaïi ñoäi vôùi con. Khoûe caû. ÔÛ nhaø ba maù ñöøng lo gì nhieàu nheù! Con vaãn chöa nhaän ñöôïc thö naøo cuûa ba maù. Ñaây laø laù thö thöù tö con vieát veà nhaø. Caùc em vaãn khoûe chöù aï? Nhaø ta coù ñi sô taùn heát chöa? Con chuùc ba maù vaø caû nhaø maïnh khoûe. Nhaén anh Nguyeân vaø chò Thanh vieát thö cho con nheù! Con cuûa ba maù. Chieán só Quaân giaûi phoùng mieàn Nam Vieät Nam, Y Hoøa Mlodunzu. Hoøm thö cuûa con: 651091 JA014

* * * Ngaøy 18 thaùng 8 naêm 1972 Ba maù thöông nhôù cuûa con!

176

Hoâm nay, töø Quaûng Trò con vieát thö cho ba maù. Sau chaëng ñöôøng haønh quaân vöôït Tröøông Sôn noùng boûng, con vöøa nghæ chaân. Ba maù aï! Ñeán nay, tuïi con moãi ñöùa moät nôi khoâng coøn ñöôïc soáng chung vôùi nhau nöõa. Vaãn thuoäc sö ñoaøn nhöng thaèng Sôn (con chuù Chieán) veà ñôn vò coâng binh, coøn con vôùi thaèng Chaán Höng ôû laïi tieåu ñoaøn cuõ vöaø bieân cheá thaønh tieåu ñoaøn 12 ly 7 phaùo phoøng khoâng cuûa sö. Buoàn quaù ba maù aï! Hoâm chia tay, thaèng Sôn khoùc quaù. Hieän chöa bieát noù ôû ñaâu, Nam hay Baéc? Coøn ñôn vò con chæ laø ñôn vò phuïc vuï chieán dòch. Buoàn quaù vì khoâng ñuôïc ôû boä binh chieán ñaáu maët giaùp maët vôùi quaân thuø. Con baây giôø gaày hôn tröôùc vì vöøa qua hai thaùng gian nan, aùc lieät. Vaøo ñaây môùi thaáy ôû ngoaøi Baéc tuïi con reøn luyeän chaúng aên thua gì caû. Luùc ôû nhaø thì söôùng nhö tieân, vaøo ñaây thì chaúng coù gì aên, chæ coù côm vôùi muoái thoâi. Nhöng vì meät neân aên vaãn raát khoûe. Naáu côm thì chaät vaät maát maáy tieáng ñoàng hoà môùi chín vì maùy bay quaàn suoát. Nguû haàm thì aåm thaáp, laày loäi vaø muoãi nhieàu voâ keå. Saùng daäy vöøa chui ra khoûi maøn laø muoãi ñoát nhö ñieân, toaøn nhaèm vaøo ñaàu. Haønh quaân lieân tuïc suoát ngaøy suoâùt ñeâm. Vaùc suùng ñaïn naëng neân hai vai söng ñoû raàn caû leân. Coù moät ñieàu may maén laø con vaãn chöa bò soát reùt laàn naøo caû. Khoâng bieát seõ theá naøo nhöng giôø thì vaãn khoûe. Vì ñaõ xaùc ñònh tröôùc seõ khoù khaên gian khoå neân con quyeát vöôït qua. Nhieäm vuï chieán ñaáu laø treân heát maø. Quaûng Bình, Vónh Linh, Quaûng Trò giôø laø moät neân daân chuùng ra vaøo nhö ñi chôï. Tuy vaäy, ôû vuøng môùi giaûi phoùng coøn khaù phöùc taïp, chính quyeàn caùch maïng ôû ñaây phaûi raát vöõng. Coù cöûa haøng baùch hoùa cuûa ta cung caáp nhieàu maët haøng vaø baùn caû baèng hai thöù tieàn. Haøng hoùa Myõ thì baõi boû trieät ñeå. Daân chuùng ñaõ quen vôùi B52, khaép nôi chi chít nhöõng veät bom B52, nhieàu khu röøng ñaõ bò chuùng thieâu huyû baèng ñòa. Ba maù ôi! Hieän giôø chuùng con vaãn naèm chôø chieán dòch. ÔÛ Quaûng Trò vieäc giaønh giöõ ñaát raát gay go, nhaát laø vuøng giaùp ranh ngaøy naøo cuõng coù chieán söï. Boïn con chæ baén maùy bay thoâi, neáu caêng laém môùi haï taàm ñeå ñaùnh boä binh ñòch. Vì tieåu ñoaøn môùi

177

nhaän suùng vaø môùi thaønh laäp, chöa chieán ñaáu traän naøo. Con vaø thaèng Vuõ Trung vaãn ôû cuøng moät ñaïi ñoäi vôùi thaèng Höng. Khi haønh quaân ôû Tröôøng Sôn, boïn con gaëp nhieàu ñoàng baøo daân toäc Vaân Kieàu. Hoï chæ thích ñoåi gaïo laáy gaø chöù khoâng thích ñaù löûa neân ñaù löûa con vaãn coøn. Thuoác boå Polyvitamine cuûa maù cho con vaãn giöõ moät goùi. Maù aï, baây giôø môùi thaáy B1 laø caàn thieát vì khoâng taøi naøo tìm ñöôïc moät coïng rau. Kieám ñöôïc ít laù khoai, laù saén laø möøng laém. Baây giôø thòt hoäp cuõng chaúng coøn, chæ coù maém toâm, muoái, ít ruoác neân ngöôøi ñöùa naøo cuõng phôø phaïc. Mì chính thì nhieàu laém, boïn con cöù pha töøng thìa mì chính vôùi nöôùc laõ laøm canh chan aên. Ba maù aï! Baây giôø con môùi thaáy nhôù nhaø, nhôù ba maù vaø anh chò em. ÔÛ giôùi haïn giöõa caùi soáng vaø caùi cheát nhieàu luùc öùa caû nöôùc maét vì nhôù nhaø. Bieát ñaâu vaø vónh vieãn con chaúng coøn ñöôïc thaáy ba maù vaø anh chò em con nöõa. Trong chieán ñaáu ñieàu ñoù ñaõ trôû thaønh bình thöôøng, caùi cheát chaúng ñe doïa ñöôïc ai nhöng noù vaãn cöù rình raäp ñaâu ñaây. Lính tieåu ñoaøn 56 cuøng huaán luyeän vôùi tuïi con vöøa bò B52 raûi thaûm laøm cheát ba ñöùa vaø bò thöông cuõng nhieàu. Tieåu ñoaøn con cuõng bò maùy bay neùm bom vaø baén roâckeùt, may maø khoâng ai bò sao. Con vaãn giöõ moät caùi aûnh cuûa gia ñình nhöng thieáu chò Thanh vaø thaèng Trung, thaèng Thaéng. Nhöng cuõng chaúng sao caû vì con vaãn nhôù vaø hình dung ra chuùng noù. Ba maù ôi, khoâng hieåu ôû nhaø baây giôø ra sao? Ba maù coù ñöôïc maïnh khoûe khoâng? Anh Nguyeân vaø chò Thanh hoïc ra sao roài? Chò Thanh naêm nay coù khoûe khoâng, coù ñoã ñaïi hoïc khoâng? Con Nhung, thaèng Trung, thaèng Thaéng naêm nay chaéc hoïc ôû Chi Neâ? Maù baûo raèng con vaãn maïnh khoûe vaø vaãn nhôù chuùng noù nheù! Con vaãn haønh quaân, chöa nghæ vaø chaéc chaúng bao giôø nghæ ñaâu. Coøn Thaùi Hoøa khoâng hieåu baây giôø noù ôû ñaâu? Chaéc laø noù thôm hôn tuïi con roài. Nhöng thoâi, sau naøy veà chaéc tuïi con seõ laïi thôm hôn. Chính trò vieân cuûa con noùi chæ coøn ñaùnh ñoä moät hay hai chieán dòch nöõa thoâi. Cuoái thö con chuùc ba maù vaø caû nhaø maïnh khoûe, chuùc caû nhaø gaëp nhieàu may maén.

178

Con cuûa ba maù. Quaân giaûi phoùng Baéc Quaûng Trò – Y Hoøa. Hoøm thö cuûa con: 651091 JA01 TB: Con ñaõ vieát veà nhaø boán, naêm laù thö nhöng vaãn chöa nhaän ñöôïc thö naøo.

Ñaây laø laù thö cuoái cuøng cuûa Y Hoøa göûi veà cho gia ñình. Hai thaùng sau, ngaøy 16 thaùng 10, Y Hoøa ñaõ anh duõng hy sinh khi vöøa troøn 18 tuoåi. M.P

Sau khi nhöõng laù thö cuoái cuøng cuûa lieät só Y Hoøa ñöôïc ñaêng trong baøi “Söï thaät veà moät laàn boác moä” , Nguyeãn Thanh Sôn baïn chieán ñaáu (soáng cuøng khu taäp theå cuûa Ban Daân toäc Trung öông ôû doác Ngoïc Haø, Haø Noäi) ñaõ goïi ñieän cho Hoà Baù Ñaït. Sôn ngheïn ngaøo: “Y Hoaø hy sinh khi ñang giöõ choát taïi ñoài Chaùy, gaàn khu vöïc La Vang, huyeän Trieäu Phong, tænh Quaûng Trò”. Bieát ñaâu ñaáy, thoâng tin naøy seõ laø giuùp chuùng ta tìm ñöôïc haøi coát cuûa baïn?

179

Nhaø baùo, lieät só Ngoâ Taát Thaéng HOÀ BAÙ ÑAÏT * Hoïc sinh khoùa 8

Toâi vaø Thaéng chôi thaân vôùi nhau vì cuøng khu taäp theå 16A Lyù Nam Ñeá. Thaéng laø con trai baùc Ngoâ Töø Vaân (sau naøy laø Toång bieân taäp Taïp chí Quaân ñoäi Nhaân daân) vaø coâ Toaøn. Töø nhoû ñöôïc hoïc vi-oâ-loâng neân Thaéng thöôøng ñi bieåu dieãn trong caùc ñeâm lieân hoan vaên ngheä. Naêm 1970, sau khi tröôøng Troãi giaûi theå, boïn lôùp nhoû chuùng toâi trôû veà hoïc trong caùc tröôøng caáp III ôû Haø Noäi. Toâi hoïc lôùp 8, coøn Thaéng hoïc treân moät lôùp (duø caäu keùm toâi moät tuoåi). Naêm hoïc 1971-1972, Thaéng vaøo hoïc naêm cuoái heä phoå thoâng 10 naêm. Thôøi gian naøy, tình hình chieán söï trôû neân aùc lieät, chieán tranh ñang vaøo giai ñoaïn cuoái. Ñaûng - Chính phuû phaûi ñoäng vieân thanh nieân caû nöôùc, trong ñoù coù caû lôùp sinh vieân ñaïi hoïc vaø hoïc sinh phoå thoâng ra maët traän. (Leõ thöôøng hoï phaûi tieáp tuïc hoïc taäp ñeå chuaån bò löïc löôïng cho ngaøy mai khi chieán tranh keá thuùc). Toâi vaø Thaéng cuõng “xung traän” ñôït naøy. Chuyeän ñi lính cuõng coù nhieàu kæ nieäm thuù vò. Cuoái naêm 1971. Chieàu ñoù, khi ñang khaên taém vaét vai, hai tay oâm chaäu quaàn aùo chôø ñeán löôït tröôùc cöûa nhaø taém taäp theå

* Tröôûng phoøng Xuaát nhaäp khaåu, Coâng ty UPGAIN, thaønh phoá Hoà Chí Minh.

180

cuûa khu, toâi thaáy Taát Thaéng daãn Huøng Thaéng chaïy laïi. (Cuõng phaûi cuøng oân ngheøo nhôù khoå, ngaøy ñoù laøm gì coù phoøng taém rieâng trong moãi gia ñình. Ñaõ vaøo nhaø taém taäp theå thì cuõng chæ coù nöôùc maùy giaù laïnh, cho duø trôøi ñang ñoâng. Vaø soáng trong khu taäp theå neân “caùi gì” cuõng “taäp theå” – beáp aên taäp theå, nhaø taém taäp theå, vaø caû “chuyeän kia” cuõng… “taäp theå” noát! Vì vaäy maø saùng saùng, cöù thaáy moät loaït só quan taù, uùy - ñoâng thì maëc quaàn aùo nguû; heø thì côûi traàn, maëc quaàn ñuøi, naém tay vo tôø giaáy baùo, gaëp nhau chaøo hoûi, thaäm chí baøn baïc caû tình hình chieán söï ngay “taïi ñoù”). Caäu oang oang: “Thaèng Huøng Thaéng nhaäp nguõ ñôït naøy. Tao cuõng ñaõ laøm ñôn tình nguyeän. Maøy theá naøo?”. Lính Troãi coù truyeàn thoáng “ñaõ phaùt laø ñoäng”, moät thaèng laøm laø caû boïn cuøng huøa theo. Maùu quaù, toâi hoûi tæ mæ caùch vieát ñôn. (Hieàm moät noãi, trong ñôn phaûi coù yù kieán gia ñình!). Trong boán ñöùa thì Tröôøng Vyõ vaø Huøng Thaéng vöøa qua tuoåi 17 (taïm ñöôïc chaáp nhaän), coøn toâi - 16 vaø Taát Thaéng môùi 15. Nghe chuùng baïn ruû, queân caû taém, toâi chaïy veà chui vaøo goùc phoøng bí maät vieát xong ñôn nhöng chöa bieát laøm sao ñeå thuyeát phuïc ñöôïc ba meï. Chôït naåy ra “meïo” laøm giaû chöõ kí(!) vaø toâi ñaõ thöïc hieän. Coù giaáy baùo, caû boán ñöùa ñi khaùm söùc khoûe. Tuy hôi nheï kí nhöng cöûa naøo cuõng qua. Ngaøy Khu ñoäi Hoaøn Kieám göûi giaáy baùo tuyeån quaân veà nhaø thì ba meï toâi vaø baùc Vaân, coâ Toaøn môùi ngaõ ngöûa. Tröôùc vieäc ñaõ roài, maø con em trong khu ñi caû ñaáy, theá laø ba meï chuùng toâi chaáp nhaän cho ñi. Saùng sôùm ngaøy 22 thaùng 12 naêm 1971, hoïc sinh caùc tröôøng caáp III ôû Haø Noäi taäp trung veà vöôøn hoa Baùch Thaûo, sau Phuû Chuû tòch, ñeå döï leã kyû nieäm ngaøy thaønh laäp Quaân ñoäi Nhaân daân Vieät Nam. Treân leã ñaøi coù caû baùc Voõ Nguyeân Giaùp cuøng nhieàu töôùng lónh vaø ñaïi dieän UÛy ban Haønh chính thaønh phoá. Nhaân dòp naøy, Thuû ñoâ laøm leã tieãn con em leân ñöôøng nhaäp nguõ 181

taäp trung, taïo neân quaû ñaám theùp nhaèm thay ñoåi cuïc dieän chieán tröôøng. Ngoâ Taát Thaéng, ngöôøi ñaõ vieát ñôn tình nguyeän nhaäp nguõ baèng maùu, ñöôïc chæ ñònh thay maët thanh nieân Haø Noäi, ñoïc quyeát taâm thö. Huøng Thaéng, Tröôøng Vyõ vaø toâi cuõng ñöôïc môøi leân leã ñaøi. Chaû laï gì lính Troãi, ngoaøi ñôøi thì nghòch ngôïm nhöng ñöùùng tröôùc ñaùm ñoâng thì run nhö caày saáy. Vì xaáu hoå maø ba ñöùa chæ daùm thaäp thoø ñöùng ñaèng sau caùnh gaø, thænh thoaûng môùi loù maët ra. Nhìn xuoáng döôùi thaáy haøng vaïn hoïc sinh, sinh vieân, coù caû caùc thaày giaùo (treân ñaàu ñoäi muõ coái caêng löôùi nguî trang, treân mình khoaùc taám duø phoøng khoâng loang loå maøu xanh cöùt ngöïa). Höøng höïc khí theá ra quaân. Nghe Taát Thaéng ñoïc quyeát taâm thö maø loøng toâi raïo röïc. Thaéng gioûi vaên neân lôøi leõ trong baøi raát xuùc ñoäng, noùi leân tình yeâu queâ höông vaø chí caêm thuø giaëc saâu saéc. Vôùi yù chí quaät cöôøng, theo böôùc cha anh, theá heä treû Haø Noäi quyeát khoâng sôï gian khoå, saün saøng hy sinh xöông maùu cho thaéng lôïi cuoái cuøng. Khi “röøng tay” giô leân keøm theo tieáng hoâ “quyeát taâm” maø loøng toâi traøn ngaäp nieàm töï haøo vì thaèng baïn mình - moät thaèng lính Troãi, ñaõ laøm raïng danh nhaø tröôøng! Sau ñoù ít böõa, chuùng toâi leân ñöôøng. Cuøng ñi ñôït naøy coøn coù Hoà Phöông Bình (khoùa 7). Leân ñeán Baõi Nai (Löông Sôn, Hoaø Bình), taïi ñôn vò huaán luyeän cuûa Boä tö leänh Thuû ñoâ (C42, D54, E59), chuùng toâi coøn gaëp Thaùi Hoøa, Y Hoøa (khoùa 7), Vuõ Trung (khoùa 8) vaø anh Laâm “taéc ly” (khoùa 5) veà cuøng ñaïi ñoäi, Taán “caùo” (khoùa 6) ôû ñaïi ñoäi beân, coøn tieåu ñoaøn beân caïnh coù Baïch Quoác Ñoaøn, Kim Cöôøng (khoùa 7). Huaán luyeän ñöôïc ít böõa thì toâi vaø Taát Thaéng bò tieåu ñoaøn goïi leân traû veà ñòa phöông vôùi lí do: chöa ñuû tuoåi. Thuyeát phuïc khoâng noåi, buoàn thiu, khoaùc ba-loâ trôû veà, trong loøng tieác khoâng ñöôïc cuøng chuùng baïn ra traän. Veà Haø Noäi, Thaéng ñaõ coá thuyeát phuïc boá, taùc ñoäng vôùi caùc chuù cho veà ñôn vò coâng binh, sau ñoù phuïc vuï chieán ñaáu ôû Quaûng Trò. 182

Sau chieán dòch Quaûng Trò 1972õ, Tröôøng Vyõ, Huøng Thaéng vaø Taát Thaéng ñöôïc goïi ñi hoïc tröôøng Só quan Coâng binh. Bieát naêng löïc cuûa mình, Taát Thaéng ñeà ñaït vaø ñöôïc chaáp nhaän cöû ñi hoïc Ñaïi hoïc Baùo chí. Vöøa hoïc, Thaéng vöøa vieát cho xong truyeän “Sau caønh vi-oâ-let”. Ra tröôøng, Thaéng xin veà laøm phoùng vieân Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân. Cuoái naêm 1978, tuy laø phoùng vieân treû vaø vöøa môùi cöôùi vôï, Thaéng ñaõ thuyeát phuïc ñeå Toång bieân taäp ñoàng yù cho tham gia chieán dòch Bieân giôùi Taây-Nam. Laø phoùng vieân maët traän, xoâng xaùo nhö moät ngöôøi lính vôùi xaø coät ngang hoâng, maùy aûnh ñeo vai vaø suùng luïc caàm tay, Ngoâ Taát Thaéng vöøa cuøng ñoàng ñoäi chieán ñaáu, vöøa tranh thuû vieát baøi, chuïp aûnh, kòp göûi veà cho Baùo. Trong traän chieán ñaáu aùc lieät truy queùt taøn quaân Poân Poát, khi ñang nhoâ ngöôøi leân caàm maùy chôùp caûnh chieán tröôøng aùc lieät thì chieác xe taêng M113 cuûa Thaéng truùng ñaïn. Tim anh ngöøng ñaäp. Luïc trong tuùi Thaéng, ñoàng ñoäi tìm thaáy hai cuoän phim vöøa chuïp xong, ghi laïi hình aûnh chieán ñaáu möu trí, duõng caûm cuûa chieán só ta. Ngay taïi maët traän, trong danh saùch nhöõng caùn boä, chieán só laäp coâng xuaát saéc trong traän ñaàu, ñöôïc ñeà nghò caáp treân taëng thöôûng huaân chöông Chieán coâng coù teân Nhaø baùo lieät só Ngoâ Taát Thaéng. Cuõng naêm ñoù, Nhaø xuaát baûn Haø Noäi ñaõ cho in vaø phaùt haønh taäp saùch “Sau caønh vi-oâ-let”. Moät laàn nöõa baïn laïi goùp phaàn laøm raïng danh nhaø tröôøng! Ngoâ Taát Thaéng ôi, baïn seõ soáng maõi! H.B.Ñ

183

Ñaõ bieát tin veà lieät só Laïi Xuaân Lôïi KIEÁN QUOÁC

Baïn Nguyeãn Quoác Khaùnh (khoaù 7) baùo cho Ban bieân taäp: teân lieät só Laïi Xuaân Lôïi coøn thieáu! Ngay hoâm sau, ngaøy 19 thaùng 3, toâi vieát thö cho gia ñình. Chieàu 23 thaùng 4, nhaän ñöôïc ñieän thoaïi töø Nam Ñònh, ngöôøi goïi laø Thanh Hoàng, em gaùi lieät só. Möøng quaù! Hai anh em taâm söï… … Chuù Laïi Xuaân Thaùt, boá Lôïi, töøng coâng taùc ôû Cuïc Baûo veä vaø laø thö kí cuûa Cuïc tröôûng Kinh Chi. Naêm 1971, oâng chuyeån ngaønh ra Coâng an veà coâng taùc ôû Nam Ñònh. Cuoái naêm 1971, ñang laø hoïc sinh lôùp 10 tröôøng chuyeân Leâ Hoàng Phong, nghe leänh Toång ñoäng vieân, Laïi Xuaân Lôïi ñaõ nhieàu laàn vieát ñôn xin nhaäp nguõ nhöng ñeàu bò baùc vôùi lí do: môùi 16, chöa ñuû tuoåi nhaäp nguõ (Lôïi sinh ngaøy 10 thaùng Gieâng naêm 1955); hôn nöõa boá vaø anh ñang coâng taùc trong löïc löôïng vuõ trang. Khoâng naûn, Lôïi vieát tieáp ñôn baèng maùu. Laàn naøy, Thaønh ñoäi Nam Ñònh phaûi chaáp nhaän. Ngaøy 31 thaùng 12 naêm 1971, Lôïi nhaäp nguõ, huaán luyeän boä binh ôû Thanh Hoaù; sau ñoù theo ñôn vò haønh quaân ngöôïc trôû ra Ñoâng Anh huaán luyeän cao xaï. Ngaøy 29 thaùng 4 naêm 1972, sö ñoaøn phoøng khoâng 367 cuûa Lôïi boå sung cho chieán tröôøng. Treân ñöôøng haønh quaân vaøo Nam, ngaøy 2 thaùng 5 naêm 1972, caû ñoäi hình bò maùy bay Myõ neùm bom, khi qua ñòa haït Kyø Anh (Haø Tónh). Nhieàu caùn boä, chieán só hy sinh, trong ñoù coù Laïi Xuaân Lôïi. 184

Cuõng töø sau khi nhaän laù thö cuoái cuøng, ñeà ngaøy 29 thaùng 4, vieát töø Ñoâng Anh, gia ñình maát lieân laïc. Sau ngaøy 30 thaùng 4 naêm 1975, khoâng thaáy Lôïi veà, boá meï lo laéng. Ñeán naêm 1977, môùi nhaän ñöôïc giaáy baùo töû nhöng khoâng bieát Lôïi ñöôïc choân caát ôû ñaâu. Ñaõ töøng laø lính, quen bieát nhieàu, oâng Thaùt thaêm hoûi nhieàu nôi, gaëp caû ñoàng ñoäi cuõ laø oâng Phuïc (Cuïc tröôûng Cuïc Chính saùch) nhôø vaû. Nhöng voâ voïng… Maõi tôùi naêm 1990, moät ñoàng ñoäi cuõ ñeán thaêm, keå laïi: “Chaùu bò thöông trong traän bom ngaøy aáy. Sau ñoù, nhöõng ngöôøi coøn soáng tieáp tuïc haønh quaân vaøo Nam. Ñôn vò hy sinh nhieàu… Chaùu nhôù Lôïi ñöôïc an taùng taïi nghóa trang lieät só Kì Anh”. Ngay sau ñoù, gia ñình toå chöùc chuyeán ñi tìm Lôïi. Ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa Phoøng Chính saùch Quaân khu Boán, gia ñình tìm thaáy moä phaàn cuûa Lôïi. Ñeán ngaøy 25 thaùng 7 naêm 1996, theo nguyeän voïng gia ñình, haøi coát Lôïi ñöôïc chuyeån veà queâ. Quaân khu Boán, Thaønh phoá Nam Ñònh vaø gia ñình ñaõ toå chöùc troïng theå leã ñoùn nhaän haøi coát. Hieän Lôïi an nghæ taïi nghóa trang lieät só xaõ Nam Vaân, thaønh phoá Nam Ñònh. OÂng Thaùt maát naêm 2003. Naêm sau, meï Lôïi cuõng ra ñi. Neáu ai coù dòp veà Nam Ñònh, nhôù taït qua thaêm Laïi Xuaân Lôïi, baïn cuûa chuùng ta1. Caän ngaøy chieán thaéng 30-4-2005 K.Q

Lieân laïc vôùi em gaùi: Laïi Thò Thanh Hoàng, 152 Haøn Thuyeân, Nam Ñònh. Ñieän thoaïi: 0350.644440.

185

Nhöõng laù thö cuûa lieät só Laïi Xuaân Lôïi NGUYEÃN QUOÁC KHAÙNH (khoùa 7) söu taàm Ngaøy… thaùng 2 naêm 1972 Boá kính meán! Sau ba ngaøy haønh quaân meät nhoïc, töø 26 ñeán 29, chuùng con ñaõ ñeán ñòa ñieåm truù quaân môùi taïi xaõ Phuù Nhuaän, huyeän Nhö Xuaân, tænh Thanh Hoùa. Con keå laïi cuoäc haønh quaân cho boá nghe nheù! Vaøo saùng 26, chuùng con rôøi Ñaëng Xaù, haønh quaân 25km ñeán truù quaân ôû xaõ Yeân Döông, huyeän YÙ Yeân, tænh nhaø. Ñeán 1 giôø tröa ngaøy 27, chuùng con tieáp tuïc haønh quaân qua thò xaõ Ninh Bình vaø nghæ ñeâm caùch ñoù 4km. 12 giôø tröa ngaøy 28, chuùng con haønh quaân ra ga ñeå leân taøu; nhöng coù truïc traëc neân phaûi quay veà, ñôïi ñeán 6 giôø chieàu môùi quay laïi. 9 giôø toái, chuyeán taøu quaân söï khôûi haønh. 2 giôø 30 ñeâm, taøu döøng taïi ga Minh Khoâi, chuùng con xuoáng taøu, haønh quaân 22km nöõa ngay trong ñeâm. Ñeán 8 giôø saùng ngaøy 29 môùi tôùi ñaây. Doïc ñöôøng haønh quaân, con raát khoûe, ngoaøi mang vaùc vuõ khí, quaân trang cuûa mình, con coøn mang hoä phaàn caùc baïn yeáu. Hieän nay, con soáng taïi nhaø moät ñoàng baøo ngöôøi Möôøng, ñaây cuõng laø laàn ñaàu tieân ñöôïc soáng treân nhaø saøn. Teát naøy coù leõ con khoâng ñöôïc veà aên teát vôùi gia dình. Neáu coøn tieàn, boá göûi cho con moät ít ñeå con goùp vôùi anh em lieân hoan teát, boá nheù! Con xin taïm döøng buùt ôû ñaây. Con chuùc boá maïnh khoûe, coâng taùc toát! Con trai cuûa boá. Laïi Xuaân Lôïi

* * * 186

Thanh Hoùa, ngaøy 3 thaùng 4 naêm 1972 Boá kính meán! Con ñaõ nhaän ñöôïc thö cuûa boá caùch ñaây ba hoâm. Hoâm nay, tranh thuû nghæ tröa, con bieân thö thaêm boá. Boá coù maïnh khoûe khoâng? Chaéc coâng vieäc vaãn baän roän nhö xöa? Caùc anh, caùc chò con theá naøo? Coøn veà phaàn con, cuoái thaùng 3 vöøa qua, ñöôïc leänh ñi chieán ñaáu. Ñôn vò ñaõ ñònh cho con ñi pheùp, nhöng ñeán chieàu hoâm ñoù thì hoaõn laïi. Chuùng con tieáp tuïc huaán luyeän vôùi möùc ñoä khaån tröông hôn. Coù hoâm trôøi möa to, vaãn luyeän taäp. Hoâm 1 thaùng 4 vöøa qua, chuùng con ñöôïc neùm löïu ñaïn thaät. Ngay laàn ñaàu tieân, con neùm truùng muïc tieâu ôû cöï li 30m, ñöôïc xeáp loaïi khaù. Chæ saùu hoâm nöõa laø chuùng con baén ñaïn thaät, baøi 1. Con höùa vôùi boá vaø gia ñình laø seõ ñaït loaïi khaù trôû leân. Saép tôùi, chuùng con seõ böôùc vaøo ñôït luyeän taäp caêng thaûng, meät nhoïc hôn. Con bieát nhieàu khoù khaên, gian khoå ñang chôø ôû phía tröôùc, thöû thaùch con. Con tin mình seõ vöôït qua nhöõng thöû thaùch gay go, aùc lieät cuûa chieán tröôøng vaø cuoái cuøng seõ hoaøn thaønh nhieäm vuï moät caùch veû vang. Thoâi, baây giôø ñaõ baùo thöùc, chuùng con laïi ra thao tröôøng ñaây boá aï. Con chuùc boá vaø gia ñình maïnh khoûe! Con trai uùt cuûa boá. Laïi Xuaân Lôïi (HT: 704615 JC10)

* * * Ñoâng Anh, Haø Noäi, ngaøy 16 thaùng 4 naêm 1972 Boá kính meán cuûa con! Chaéc nhaän ñöôïc thö naøy boá seõ khoâng khoûi ngaïc nhieân? Ñôn vò chuùng con ñoät ngoät thay ñoåi nhieäm vuï. Töø traïng thaùi chuaån bò ñi B, nay toaøn ñôn vò chuyeån sang huaán luyeän chieán, kó thuaät môùi – quaân chuûng phoøng khoâng. Con khoâng coøn laø anh lính boä binh nöõa maø laø lính cao xaï, baûo veä saân bay Thuû ñoâ. Moät giôø chieàu hoâm qua, 15 thaùng 4, chuùng con haønh quaân baèng oâtoâ rôøi

187

Nhö Xuaân, Thanh Hoùa, chaïy theo ñöôøng 1 veà ñeán ñaây luùc 10 giôø ñeâm. Nôi chuùng con ñoùng quaân laø xaõ Vaân Noäi, huyeän Ñoâng Anh, caùch Haø Noäi 22km. Ñôn vò con gaàn toång kho cuûa Toång cuïc Haäu caàn. Ngaøy 13 thaùng 4 vöøa qua, con ñaõ ñöôïc vinh döï keát naïp vaøo Ñoaøn. Chuùng con phaûi oån ñònh nôi aên, choán ôû vaø luyeän taäp ngay. Vì vaäy con chæ vieát voäi vaøi doøng cho boá vaø gia ñình bieát tin. Chuùc boá vaø gia ñình maïnh khoûe. Boá cho con ñòa chæ cuûa caùc anh, caùc chò. Boá baûo anh Theá ñöøng göûi thuoác cho con nöõa nheù! Con cuûa boá. Laïi Xuaân Lôïi

* * * Ñoâng Anh, ngaøy 26 thaùng 4 naêm 1972 Boá kính meán cuûa con! Hoâm nay, con tranh thuû vieát thö cho boá. Boá aï, theá laø chuùng con ñaõ böôùc vaøo hoïc taäp ñöôïc moät tuaàn roài. Moät tuaàn qua, chuùng con ñaõ sô boä naém ñöôïc moät soá kó thuaät cuûa phaùo. Phaùo cuûa chuùng con laø phaùo cao xaï 37mm, loaïi phaùo ñaõ baén rôi nhieàu maùy bay nhaát trong hoï phaùo cao xaï. Con ñöôïc phaân coâng laø phaùo thuû soá 4, phaûi ñöùng treân maäm phaùo laáy höôùng, goùc taø vaø toác ñoä muïc tieâu, giuùp cho caùc phaùo thuû soá 1 vaø 2 ngaém vaø baén truùng muïc tieâu. Coâng vieäc cuûa phaùo thuû soá 4 khoâng naëng nhoïc nhöng ñoøi hoûi phaûi nhanh vaø chính xaùc. Con ñaõ coá gaéng hoïc taäp vaø böôùc ñaàu naém ñöôïc coâng vieäc cuûa mình. Neáu boá coù leân Haø Noäi hoïp thì boá leân chôi vôùi con vaøi tieáng ñoàng hoà. Ñi xe ñeán ngaõ ba Vaân, nôi coù cöûa haøng baùch hoaù cuûa huyeän Ñoâng Anh, boá reõ phaûi vaøo con ñöôøng ñaát ñoû. Ñi ñoä 300m gaëp caùi coång gaùc thì laø choã con ôû. Boá cöù hoûi tröïc ban: con ôû B2, C5. ÔÛ nhaø daïo naøy tình hình phoøng khoâng caêng thaúng laém haû boá? Anh chò con vaø chaùu coù khoûe khoâng? Coù phaûi ñi sô taùn xa nhaø khoâng? Dì vaø caùc chò, caùc em coù khoûe khoâng?

188

Con raát baän neân chæ vieát thö cho boá moãi thaùng ñöôïc hai laàn vaø raát ngaén ñeå boá bieát tin con. Con vaãn khoûe. Con chuùc boá cuûa con maïnh khoûe maõi! Con cuûa boá, Laïi Xuaân Lôïi. (HT 680455 JA01).

* * * Ñoâng Anh, ngaøy 29 thaùng 4 naêm 1972 Boá kính meán! Tình hình hieän nay raát khaån tröông. Coù leõ chuùng con saép ñi chieán tröôøng maø khoâng ñöôïc veà pheùp. Vuõ khí vaø trang bò cuûa ñôn vò ñaõ saün saøng. Chöa bieát hoâm naøo ñi, nhöng chaéc seõ khoâng coøn xa nöõa, boá aï. Con raát phaán khôûi. Ngaøy coøn ôû boä binh, con raát muoán ñöôïc vaøo chieán tröôøng tröïc tieáp caàm suùng gieát giaëc. Nay vôùi nhieäm vuï môùi, keû thuø vaãn laø Myõ, nguïy nhöng muïc tieâu khoâng phaûi nhöõng teân ñòch maø laø nhöõng chieác maùy bay. Roài ñaây, trong cuoäc chieán ñaáu gian khoå, aùc lieät hôn, thì khoaûng caùch giöõa caùi soáng vaø caùi cheát cuõng gaàn nhau hôn. Con nghó raèng, ñôøi ngöôøi ai cuõng phaûi cheát vaø chæ cheát coù moät laàn; song con seõ choïn cho mình caùi cheát vinh quang vì Toå quoác. Con saün saøng vöôït qua moïi thöû thaùch gay go, aùc lieät nhaát. Boá haõy tin con trai cuûa boá seõ chíeân thaéng taát caû. Con raát tin töôûng laø seõ soáng vaø trôû veà vôùi boá, meï vaø anh chò em moät caùch vinh quang, xöùng ñaùng laø ñöùa con cuûa boá meï, cuûa Toå quoác. Nhaän ñöôïc thö naøy thì boá ñöøng vieát thö cho con nöõa. Khi naøo coù ñòa chæ môùi, con seõ vieát thö veà ngay. Cuoái cuøng, con chuùc boá kinh yeâu cuûa con maïnh khoûe maõi maõi. Con trai cuûa boá. Laïi Xuaân Lôïi. 12 giôø 30 phuùt, ngaøy 29 thaùng 4.

* * * 189

Lieät só Laïi Xuaân Lôïi ñaõ veà vôùi queâ höông.

Vaâng, ñaây chính laø böùc thö cuoái cuøng cuûa lieät só Laïi Xuaân Lôïi. Ba ngaøy sau, ñuùng ba ngaøy, Laïi Xuaân Lôïi ñaõ hy sinh ôû Kyø Anh, treân ñöôøng ra maët traän… N.Q.K

190

Ngöôøi vieát ñôn baèng maùu xin ñi boä ñoäi LEÂ TRÍ DUÕNG * Hoïc sinh khoùa 8

Nhöõng naêm 60, hai gia ñình cuûa toâi vaø Buøi Thoï Tuyeán cuøng soáng ôû Khu taäp theå quaân ñoäi soá 1A Hoaøng Vaên Thuï, khoâng xa Quaûng tröôøng Ba Ñình. Ngay töø khi môùi 6-7 tuoåi, chuùng toâi ñaõ keát thaân vôùi nhau. ÔÛ khu taäp theå coù anh Tuaán Sôn lôùn hôn 45 tuoåi nhöng hay giao du vôùi boïn treû con chuùng toâi. Anh laø ñaàu troø baøy ra nhöõng troø chôi troán tìm, “soâ-veâ”, treøo me treøo saáu hay ñaùnh traän giaû moãi ñeâm. Heø ñeán, anh ruû reâ caû boïn xaùch ñeøn pin ñi laàn töøng goác caây xaø cöø doïc ñöôøng Hoaøng Dieäu ñeå baét ve, saùt bôø töôøng Thaønh coå. Ñöùa naøo cuõng coù moät boä söu taàm veà caùc loaøi ve, naøo laø coà coä, ve kim, ve saàu… Vì boá meï baän ñi laøm, khoâng coù ai troâng neân bò nhoát suoát ngaøy trong nhaø, toâi chæ coù theå thoø maët ra cöûa soå troø chuyeän vôùi luõ baïn. Vì vaäy maø anh Sôn ñaõ ñaët cho caùi teân “Trí doát”. Coøn Tuyeán vì da traéng nhö boät neân bò gaùn

* Ñaïi taù, Cuïc Taùc chieán ñieän töû , Boä toång Tham möu.

191

cho caùi teân “heáu”! Caùnh nhoùc con ôû Khu 1A “xöng huøng, xöng baù” khaép moät vuøng quanh beå bôi Ba Ñình, khu nhaø Quoác hoäi vaø doïc theo ñöôøng ñoâi Hoaøng Dieäu rôïp maùt vôùi nhöõng goác xaø cöø coå thuï. Tuoåi thô cuûa chuùng toâi ñeïp nhö theá ñaáy! Thaät thuù vò! Heø naêm 1965, maáy anh lôùn tuoåi ñöôïc goïi leân tröôøng Vaên hoùa quaân ñoäi. Hoâm caùc anh taäp trung ôû Traïm 66 ñeå ra xe leân Traïi Hoøe (Haø Baêùc), boïn treû chuùng toâi ñi tieãn. Xe chaïy roài maø vaãn cöù nhìn theo, aùnh maét ñaày kính phuïc. Ñöùa naøo cuõng mô öôùc seõ coù luùc ñöôïc nhö vaäy. Moãi kì caùc anh veà nghæ pheùp laø moãi laàn boïn toâi nghe ñöôïc nhieàu ñieàu môùi laï. Anh Sôn trong boä quaân phuïc aùo blu-doâng bay, quaàn xanh khoâng quaân, göông maët nghieâm nghò keå laïi nhöõng caâu chuyeän cuûa caùnh thieáu sinh quaân hoïc taäp, reøn luyeän nhö moät ngöôøi lính thöïc söï laøm ñöùa naøo cuõng nuoát nöôùc boït öøng öïc. Chuùng toâi baûo nhau: “Coá phaûi hoïc cho heát caáp I ñeå xin boá meï cho leân tröôøng theo caùc anh.” Heø naêm 1967, heát lôùp 4, Tuyeán, toâi vaø caùc baïn cuøng löùa trong khu ñöôïc caùc chuù baùo noäp hoà sô laøm thuû tuïc nhaäp tröôøng. Tröôøng ngaøy ñoù ñoùng taän thaønh phoá Queá Laâm (Trung Quoác), bieát laø phaûi xa cha meï nhöng ñöùa naøo cuõng vui nhö hoäi vì saép ñöôïc trôû thaønh “boä ñoäi con”. (Noùi vaäy ñeå ai khoâng phaûi laø con nhaø lính cuõng thoâng caûm!). Moät chieàu thaùng 8, sau moät traän neùm bom cuûa maùy bay Myõ vaøo Haø Noäi, boá meï ñeøo xe ñaïp chôû chuùng toâi mang theo ñoà ñoaøn veà taäp trung ôû Khu taäp theå Nam Ñoàng. Toái ñoù, caû boïn leân xe veà Haø Taây. Töø ñaây, hoâm sau ñi baèng xe loäi nöôùc vöôït soâng Hoàng leân Baéc Kaïn, theo ñöôøng 1B. Töø Baéc Kaïn, chuùng toâi leân Laïng Sôn, qua Höõu Nghò Quan sang Baèng Töôøng, Trung Quoác. Sau moät ñeâm ngoài taàu lieân vaän quoác teá, sôùm hoâm sau, chuùng toâi coù maët ôû Queá Laâm. Ñaõ thaân nhau töø ngaøy ôû cuøng khu taäp theå, sang ñaây toâi vaø Tuyeán “heáu” caøng thaân nhau hôn. 192

Thaùng 8 naêm 1968, caû tröôøng veà Vieät Nam. Hoäi caáp II ñoùng quaân ôû Trung Haø, ngay caïnh beán phaø soâng Ñaø sang huyeän Tam Noâng, Phuù Thoï. Moãi ñeâm, khi ñaõ leân giöôøng truøm chaên ngang coå, tai vaãn ngoûng leân nghe chöông trình “Ñoïc truyeän ñeâm khuya” cuûa Ñaøi Tieáng noùi Vieät Nam. Tuyeán raát meâ nhöõng chuyeän veà boä ñoäi ñaëc coâng. Tuyeán baûo toâi, khoâng hieåu sao moãi caùnh chæ bieân cheá vaøi ba chieán só, maø boä ñoäi ñaëc coâng ñaùnh hieäu quaû nhö vaäy, laøm lính Myõ thaát kinh?! Haøng ngaøy, Tuyeán raát chòu khoù taäp theå duïc vaø luyeän theâm maáy baøi voõ tay khoâng do thaày Traàn Sinh daïy. Maø buoàn cöôøi laém, ñeán naêm 1970, boïn lôùp toâi ñaõ ôû tuoåi “daäy thì” nhöng khoâng hieåu sao baép tay, baép chaân vaãn cöù beù coûn con! Troâng ñöùa naøo ñöùa naáy khaúng khiu. Heø naêm aáy, nhaø tröôøng keát thuùc ñaøo taïo vaø traû hoïc sinh veà vôùi gia ñình. Boá Tuyeán laø baùc Buøi Thoï Tö, cuoái nhöõng naêm 60 nhaän nhieäm vuï Chæ huy tröôûng Boä chæ huy quaân söï tænh Thaùi Bình. Caû gia ñình theo boá veà thò xaõ soáng ôû trong Khu taäp theå boán taàng Leâ Lôïi. Tuyeán veà thò xaõ tieáp tuïc hoïc chöông trình caáp III phoå thoâng. Thaùng 5 naêm 1971, hoïc xong lôùp 8 (heä 10 naêm) cuõng laø luùc tình hình chieán söï treân chieán tröôøng ñaõ vaøo giai ñoaïn aùc lieät. Caû nöôùc suøng suïc trong khí theá cuûa Leänh toång ñoäng vieân. Tuyeán nì neøo meï: - Meï cho con ñi boä ñoäi ñôït naøy. - Con coøn beù quaù, môùi 16, ai ngöôøi ta nhaän? - Ñöôïc meï ôi, mieãn laø boá meï ñoàng yù. Baïn con ôû Haø Noäi ñi heát caû ñôït naøy. Laø ngöôøi boá ngöôøi meï, ai chaúng thöông con, nhöng khi ñaát nöôùc laâm nguy, sao maø giöõ con ñöôïc. Meï Lieân ñaõ rôùm nöôùc maét khi nghe Tuyeán naøi næ. Tuyeán caén raêng duøng dao lam raïch ngoùn tay cuûa mình laáy maùu vieát laù ñôn xin nhaäp nguõ vaø hy voïng, nhaän ñöôïc ñôn naøy chaéc caùc chuù seõ caûm 193

thoâng vaø ñoàng yù. Khi laù ñôn göûi tôùi Ban chæ huy quaân söï thò xaõ, caùc chuù ñaõ laéc ñaàu: “Chaùu coøn beù quaù, chöa ñuû tieâu chuaån”. Caàm laù ñôn baèng maùu trôû veà, hai maét ñoû hoe, Tuyeán giuïc meï: “Boá thì ñang baän huy ñoäng thanh nieân caû tænh cho ñôït toøng quaân naøy, coù leõ naøo con laïi khoâng höôûng öùng? Meï phaûi giuùp con! Khoâng ñi ñôït naøy thì coøn coù cô hoäi naøo nöõa meï?”. Suy nghó luùc laâu roài meï Lieân gaït nöôùc maét, ñaïp xe, mang hoà sô cuûa Tuyeán xuoáng xaõ Hoaøng Dieäu (huyeän Ñoâng Höng), giao cho caùc chuù: “Caùc chuù aï, cuõng laø choã quen bieát, chaùu noù quyeát taâm ñi ñôït naøy neân toâi phaûi nhôø ñeán caùc chuù. Nguyeän voïng cuûa chaùu cuõng laø yù nguyeän cuûa hai chuùng toâi”. Sau khi baøn baïc, xaõ chaáp nhaän vaø ñôït aáy, Tuyeán ñi theo ñoäi hình cuûa huyeän Ñoâng Höng. Leõ ra taân binh ñôït naøy ñöôïc huyeän giao quaân huaán luyeän ôû moät ñôn vò phaùo binh, nhöng vì muoán tröïc tieáp ñöôïc ñoái maët vôùi keû thuø vaø trong loøng saün coù tình yeâu vôùi binh chuûng Ñaëc coâng maø Tuyeán ñaõ nhôø boá taùc ñoäng ñeå ñöôïc chuyeån veà ñôn vò huaán luyeän ñaëc coâng. Tuyeán chaêm chæ luyeän taäp töø nhöõng baøi voõ thuaät ñeán nhöõng chieán thuaät tieàm nhaäp, ñaùnh khí taøi, nguïy trang… Keát thuùc huaán luyeän, vì thaønh tích hoïc taäp maø ñôn vò muoán giöõ Tuyeán laøm trôï giaùo. Bieát yù ñònh caáp treân, Tuyeán döùt khoaùt töø choái ôû laïi, quyeát taâm: “Ra ñi ñôït naøy, moät - xanh coû, hai - ñoû ngöïc!”. Vôùi yù chí nhö vaäy cuûa moät chieán só thì khoâng moät thuû tröôûng naøo coù theå töø choái. Tuyeán cuøng ñôn vò leân ñöôøng. Vì nguyeân taéc bí maät maø gia ñình khoâng heà bieát Tuyeán thuoäc ñôn vò naøo, ngaøy naøo rôøi mieàn Baéc ñi “B” vaø ñoùng quaân ôû ñaâu... * * * Sau ngaøy toaøn thaéng, chôø maõi khoâng thaáy Tuyeán trôû veà. Thö töø cuõng chaúng heà coù. Vôùi linh caûm cuûa moät ngöôøi meï, baø Lieân 194

lo laéng: “Boá môùi maát ñöôïc hôn moät naêm, chaû leõ laàn naøy ñeán löôït noù?”. Baø chaïy ñi doø hoûi moïi nôi maø khoâng coù tin töùc. Ai cuõng laéc ñaàu. Roài moät hoâm, moät ñoàng ñoäi mang quaân phuïc coøn kheùt muøi thuoác suùng, tìm ñeán Khu taäp theå boán taàng. Anh hoûi thaêm ñeán ñuùng gia ñình Tuyeán. Caàm cheùn nöôùc cheø maõi treân tay maø khoâng sao uoáng ñöôïc, anh aáp uùng: - Chaùu… con laø baïn… cuøng ñôn vò, nhaø ngay… Nam Ñònh. Con môùi ra… - Tuyeán theá naøo con? - Tuyeán… Tuyeán… ñaõ hy sinh roài, meï ôi. – Noùi roài anh laáy hai tay oâm maët. - Thaät vaäy haûø con? – meï Lieân oøa leân, nöùc nôû. Trong nöôùc maét, anh ñaõ keå laïi toaøn boä caâu chuyeän Tuyeán hy sinh. Trong moät traän ñaùnh aùc lieät dieãn ra ôû Bieân Hoøa, ngay trong giaây phuùt môû cöûa ñoät phaù, anh ñaõ truùng ñaïn. Ngaøy Tuyeán ra ñi laø ngaøy 23 thaùng 3 naêm 1974, chæ coøn hôn moät naêm nöõa laø caû nöôùc coù hoøa bình! Nöôùc maét öôùt ñaãm hai goø maù, baø laëng im goàng mình leân chòu ñöïng: Coù maát maùt thì con trai mình cuõng chæ laø moät trong haøng chuïc vaïn ñöùa con cuûa ñaát nöôùc naøy! Quaù ñau buoàn, baø ñaõ leân baùo vôùi Boä chæ huy quaân söï tænh. Ngay sau ñoù, caùc ñoàng chí ñaõ cöû caùn boä sang tìm gaëp ñoàng ñoäi cuûa anh taïi Nam Ñònh. Moïi thoâng tin ñöôïc xaùc nhaän. Ñeán ngaøy 17 thaùng 11 naêm 1976, gia ñình nhaän ñöôïc baèng Toå quoác ghi coâng do Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng kyù. Nöûa naêm sau, ngaøy muøng 1 thaùng 5 naêm 1977, Boä chæ huy quaân söï Thaùi Bình môùi chính thöùc göûi giaáy baùo töû veà cho gia ñình(?). Vaø chuïc naêm sau, ngaøy 2 thaùng 7 naêm 1986, Chuû tòch Hoäi ñoàng Nhaø nöôùc Tröôøng Chinh ñaõ kyù quyeát 195

ñònh truy taëng lieät só Buøi Thoï Tuyeán Huaân chöông Khaùng chieán haïng Ba vì coâng lao trong cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc. Ngaøy Thöông binh, lieät só naêm nay, caùc baïn khoùa 8 ñaõ toå chöùc ñeán thaêm meï Lieân vaø gia ñình. Meï soáng vôùi Buøi Thò Caàm, em gaùi Tuyeán, gaàn laøng SOS Caàu Giaáy. Ñaõ qua tuoåi 81, caùch ñaây maáy naêm meï vöøa traûi qua moät traän tai bieán maïch maùu naõo neân ñi laïi khoù khaên. Mong öôùc cuûa meï laø laøm sao tìm ñöôïc nôi Tuyeán yeân nghæ, ñeå moät laàn ñeán thaêm. Nieàm ao öôùc töôûng nhö ñôn giaûn aáy, vaäy maø gaàn 30 naêm qua khoâng thöïc hieän ñöôïc! Meï thöông yeâu, sau bao nhieâu naêm löu laïc nay môùi tìm ñöôïc meï vaø chuùng con seõ laø ngöôøi coá gaéng sôùm tìm kieám ñeå Buøi Thoï Tuyeán ñöôïc veà vôùi meï! Tìm ñöôïc meï Lieân nhaân 27-7-2003 L.T.D

Caùc baïn khoùa 8 thaân meán! Xin môøi caùc baïn ñeán thaêm meï lieät só Buøi Thoï Tuyeán. Hieän nay, meï Nguyeãn Thò Hoàng Lieân soáng khoâng xa Laøng SOS Caàu Giaáy, ñieän thoaïi 04-7640064.

196

Lôøi chaøo vónh bieät ! BAN BIEÂN TAÄP

Chieàu Chuû nhaät, 27 thaùng 7 naêm 2003, treân VTV1 coù truyeàn hình tröïc tieáp cuoäc maïn ñaøm veà Chính saùch vôùi nhöõng ngöôøi coù coâng. Cuõng hoâm ñoù, coù thö töø Haø Noäi vaøo göûi keøm nhöõng thoâng tin veà lieät só nhoû tuoåi nhaát tröôøng - Buøi Thoï Tuyeán. Chuùng toâi ñaõ lieân laïc ngay vôùi em gaùi Tuyeán. Saùng nay, em ñaõ fax cho toâi böùc thö keøm theo laù thö cuoái cuøng cuûa Tuyeán göûi veà gia ñình. Haø Noäi, ngaøy 30 thaùng 7 naêm 2003 Xin göûi Ban Bieân taäp “Sinh ra trong khoùi löûa” laù thö cuoái cuøng cuûa anh Tuyeán, vieát cho ngöôøi anh hoï (con oâng baùc ruoät), treân ñöôøng haønh quaân vaøo Nam. Gia ñình em khoâng coøn giöõ ñöôïc laù thö naøo nöõa. Mong raèng ñoïc laù thö naøy, caùc anh seõ hieåu hôn veà ngöôøi ñoàng ñoäi cuûa caùc anh. Em gaùi – Buøi Thò Caàm

* * * 197

Thö Tuyeán vieát voäi vaøng, voûn veïn treân hai trang giaáy nhöng chöùa ñaày taâm huyeát cuûa ngöôøi lính treû, saün saøng ra ñi vì nghóa lôùn. Haø Tónh, ngaøy 14 thaùng gieâng naêm 1972 Anh Chuùc kính meán! Hoâm nay, sau khi haønh quaân töø Vinh veà ñaây, boïn em nghæ ñeå chôø oâtoâ vaøo Quaûng Bình. Em voäi vieát maáy doøng veà cho anh. Anh Chuùc aï, vaøo ñeán ñaây, em ñöôïc trang bò ñaày ñuû nhö cho moät ngöôøi lính chieán. Sô sô cuõng 30kg, vì ñi xa neân phaûi mang

198

nhieàu thöù. Boïn em coøn haønh quaân vaøo taän B2, ñöôøng haønh quaân daøi ñeán 2000km vaø seõ soáng, chieán ñaáu ôû ngoaïi oâ Saøi Goøn. Theá laø, hoâm nay coøn treân ñaát Haø Tónh thì mai, chæ saùng mai thoâi laø chaân chuùng em ñaïp “treân trieàn nuùi cao Tröôøng Sôn” roài. Anh Chuùc yeâu quyù! Em cuõng ñaõ nhieàu laàn ñi xa, nhieàu laàn xa nhaø, nhöng phaûi noùi thaät raèng, laàn naøy khi taàu chuyeån baùnh, loøng em xao xuyeán voâ cuøng. Cuõng khoâng hieåu vì sao?! Nhìn coät caây soá cöù vun vuùt luøi laïi phía sau: Haø Noäi - 20km, roài 30, 100, 150, 200, ngaøy caøng xa daàn, xa daàn, roài khoâng nhìn thaáy gì nöõa. Nöôùc maét em muoán traøo ra, ñieàu maø caùch ñaây 10 naêm veà tröôùc em töôûng raèng seõ khoâng bao giôø coù nöõa. Anh Chuùc aï! Neáu nhö coù moät nhaø vaên ñi cuøng treân chuyeán taàu naøy thì seõ taû chuyeán ñi naøy cuûa boïn em nhö theá naøo? Chæ tieác raèng em chæ laø moät anh lính, bình thöôøng nhö moïi anh lính khaùc, cuõng chæ coù nhöõng lôøi noùi chaân thaønh, moäc maïc. Chaúng bieát noùi sao khi caùc meï, caùc anh, caùc chò, caùc em giô tay vaãy chaøo nhöõng ngöôøi lính treû chuaån bò böôùc vaøo cuoäc thöû löûa. Coøn treân taàu cuûa lính thì nhö moät röøng tay vaãy maõi, vaãy maõi. Em cuõng theá, con ngöôøi em töôûng nhö goã ñaù theá maø nöôùc maét cöù öùa ra, tay cöù vaãy vaãy duø tröôùc maét khoâng phaûi ngöôøi thaân thuoäc cuûa mình! Em bieát noùi gì baây giôø? Chæ bieát raèng, ngaøy mai laø cuoäc chieán ñaáu môùi! Thoâi, anh cho em taïm döøng buùt vì thôøi gian coøn raát ít. OÂtoâ ñeán roài. Ngaøy mai ñaây trong cuoäc chieán ñaáu maùu löûa aáy, coù theå em seõ ngaõ xuoáng thì moãi gòot maùu cuûa em phaûi ñoåi laáy moät giaù cao nhaát. Vaø neáu ñoù laø söï thaät thì cho em göûi lôøi chaøo vónh bieät! Chuùc anh khoûe, treû, coâng taùc, hoïc taäp toát! Em cuûa anh. Buøi Thoï Tuyeán.

* * * Hai naêm sau, ngaøy 23 thaùng 3 naêm 1974, khi chæ coøn hôn 365 ngaøy nöõa laø im tieáng suùng thì traùi tim cuûa Buøi Thoï Tuyeán 199

ñaõ ngöøng ñaäp vì moät phaùt ñaïn cuûa keû thuø. Ngöôøi chieán só treû ñaëc coâng aáy hy sinh khi anh vöøa troøn 19 tuoåi. Vaø ñaõ gaàn ba chuïc naêm roài maø gia ñình chöa bieát anh ñang yeân nghæ nôi ñaâu. Ngöôøi meï giaø ñaõ qua tuoåi 80 vaãn laàm luõi ñôïi chôø! Meï thöông yeâu, cuõng chöøng aáy naêm chuùng con môùi tìm ñöôïc meï. Chuùng con, nhöõng baïn beø cuûa Tuyeán, seõ cuøng nhau baét ñaàu cuoäc ñi tìm ñoàng ñoäi. Raùng chôø, meï nheù! B.B.T. * * * Ngaøy 7 thaùng 8 naêm 2003. Ñoïc “Laù ñôn baèng maùu” Baøi vieát veà Tuyeán mang cho toâi moät caûm xuùc khoù taû, noù nhaéc laïi moät thôøi thô aáu ñaày moäng mô nhöng cuõng raát maõnh lieät cuûa nhöõng caäu hoïc sinh “quaân khu”. Nhöõng ngaøy ôû 1A Hoaøng Vaên Thuï, Tuyeán laø moät ñöùa em voâ cuøng thaân thieát vôùi toâi. Gia ñình Tuyeán ngheøo vaø ñoâng con (coù naêm anh em, Tuyeán laø con thöù tö, coøn Caàm laø uùt) nhöng soáng raát tình caûm. Boá meï Tuyeán luoân coi boïn treû tinh nghòch chuùng toâi nhö con chaùu trong nhaø. Ñoïc laù thö cuoái cuøng cuûa Tuyeán vieát cho Chuùc, (Chuùc cuõng laø baïn toâi), toâi ñaõ öùa nöôùc maét. Lôøi leõ trong thö cuûa moät ngöôøi lính treû, tuoåi môùi 18, tröôùc giôø ra traän thaät bình thaûn vaø chan chöùa tình ngöôøi, nhöng cuõng heát söùc chöõng chaïc…... Traàn Tuaán Sôn

200

Laàn cuoái gaëp nhau NGUYEÃN TRÍ DUÕNG Hoïc sinh khoùa 3

Sau ngaøy veà hoïc ôû Thaäm Thình (Vónh Phuù), vì thaáy hoïc kó thuaät khoù vaøo, toâi ñeà ñaït vôùi Cuïc Caùn boä cho chuyeån veà tröôøng Só quan Haäu caàn. Tröôøng Haäu caàn, ngaøy ñoù, ñoùng ôû gaàn Kho xaêng Ñöùc Giang (Gia Laâm). Ñaàu naêm 1972, khi ta taäp trung löïc löôïng vaøo maët traän Quaûng Trò, quyeát laøm chuyeån bieán theá traän treân chieán tröôøng, thì Boä Toång ñaõ huy ñoäng hoïc vieân caùc nhaø tröôøng, boå sung cho chieán dòch. Theá laø toâi leân ñöôøng vôùi ñaày ñuû vuõ khí, ñaïn döôïc: ba-loâ ñeo vai vôùi hai boä aùo quaàn, khaåu AK sau löng, oáng nhoøm moät beân, xaø-coät baûn ñoà moät beân, bi-ñoâng nöôùc tooøng teng cuøng hai traùi löïu ñaïn moû vòt vaø con dao gaêm. Ñôn vò toâi nhaän nhieäm vuï raát ñaëc bieät, khoâng ñöôïc pheùp loä bí maät cho baát kì moät ai. (Ngaøy ra ñi cuõng khoâng ñöôïc pheùp taït qua nhaø thaêm meï). Thôøi gian ñoù, quaõng thaùng 6 naêm 1972. Baét ñaàu vaøo heø, trôøi naéng, noùng nhö ñoå löûa, nhaát laø khi ñaët chaân vaøo ñeán ñaát Thanh Hoùa. Maø haønh quaân thì haàu nhö baèng ñoâi chaân vì ñi baèng xe raát nguy hieåm, deã bò maùy bay ñòch phaùt hieän, neùm bom. Quaàn aùo, muõ ñeàu “rung rinh laù nguïy trang”, aùo ñaãm moà hoâi, gaëp gioù Laøo laïi khoâ ngay. Moät buoåi tröa, ñaõ quaù giôø Ngoï, toáp chuùng toâi haønh quaân qua moät laøng thuoäc vuøng nuùi huyeän Thoï Xuaân (mieàn taây Thanh Hoaù). Doïc 201

ñöôøng, caùc ñôn vò gaëp nhau, lính traùng keû ñi, ngöôøi ôûû, chaøo nhau í ôùi vaø tìm ñoàng höông. Chôït thaáy beân veä ñöôøng coù caùnh lính taân binh, caäu naøo caäu naáy raát maêng tô, ñang goái ñaàu leân muõ tranh thuû nghæ tröa döôùi boùng caây. Nhìn caùc em, toâi chôït nghó tôùi thaèng Chí Cöôøng, ñöùa em trai mình. Khoâng bieát coù noù trong ñoaøn quaân naøy khoâng? Ñang maûi böôùc, boãng nghe tieáng goïi: - Anh Duõng! Quay laïi thì thaáy ba ñöùa em laø hoïc sinh tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi: Nguyeãn Laâm (em Löông Sôn)1, Y Hoaø (em Y Nguyeân)2 vaø Phöông Bình (em Hoà Xuaân Nam)3. Chuùng noù möøng rôõ baät daäy, chaïy theo toâi: - Anh vaøo hay ra? - Ñang vaøo Quaûng Trò.- Toâi traû lôøi nhöng khoâng ñöôïc pheùp döøng, vaãn phaûi chaïy theo ñoäi hình haønh quaân. - Boïn em cuõng vaäy, chaéc seõ veà sö 325. Sao anh khoâng hoïc nöõa aø? - Khoâng, hoïc nhöùc ñaàu laém. Chaùn quaù, anh xin ñi “B”. – (Toâi phaûi doái caùc em maø khoâng daùm loä nhieäm vuï cuûa ñôn vò mình). Ba ñöùa vöøa baùm theo toâi vöøa noùi chuyeän. Thì ra Laâm ñang hoïc naêm thöù hai ñaïi hoïc, coøn hai ñöùa vöøa thi xong lôùp 10 phoå thoâng. Laâm ruùt trong tuùi ra goùi Tröôøng Sôn bao ñoû, dí vaøo tay toâi:

Con ñaïi taù Hoaøng Höõu Khaùng, cuïc tröôûng Cuïc Caûnh veä, ngöôøi baûo veä Baùc Hoà thôøi gian 1945-1951. 2 Con phoù tröôûng Ban Daân toäc Trung öông Y Wang. 3 Con lieät só Traàn Quoác Thaûo, nguyeân bí thö Thaønh uyû Saøi Goøn 1956-1957 vaø Trung öông cuïc mieàn Nam.

202

- Thoâi, anh caàm laáy bao thuoác maø huùt. Tuïi em vaãn coøn thuoác laøo vaø maáy ñöùa huùt chung laø ñöôïc roài. - Anh ñi nheù! Maáy ñöùa coá giöõ gìn! – Toâi ngheïn ngaøo noùi. Ba ñöùa ñaõ theo toâi ñeán hôn 200m môùi döøng laïi, vaãy tay chaøo. Maét toâi nhoøe nöôùc maét nhöng khoâng daùm quay laïi nhìn caùc em. Thaät ra ñôn vò toâi nhaän nhieäm vuï nghi binh chieán dòch. Luùc gaëp ba ñöùa laø khi toáp nghi binh cuûa toâi ñang mang phieân hieäu Ñoaøn 48B cuûa sö 308B. Ba-loâ, suùng oáng treân vai cuøng maùy thu phaùt voâ tuyeán soùng ngaén 102E. Chuùng toâi cöù aâm thaàm ñi tôùi moät ñòa ñieåm, theo quy ñònh cuûa Boä Toång, thì döøng laïi, roài môû maùy phaùt soùng leân trôøi, duøng thoaïi vaø tín coá tình laøm loä laø sö ñoaøn 308B ñaõ vaøo ñeán ñaây. Sau ñoù laïi laàm luõi coõng maùy, coõng suùng leân ñöôøng. Laàn ñoù, chuùng toâi ñaõ vaøo ñeán maët traän Quaûng Trò roài laïi voøng ra xöng danh moät sö ñoaøn môùi. Cöù nhö vaäy tieáp tuïc laøm nhieäm vuï nghi binh cho ñeán khi chieán dòch keát thuùc. Sau naøy nghó laïi môùi thaáy, caùc chieán dòch cuûa ta khi trieån khai ñaõ ñöôïc “caùc cuï” tính toaùn chi li ñeán töøng böôùc. Ngaøy hoøa bình, trôû veà nhaø, gaëp Löông Sôn ñöôïc nghe keå laïi: trong ba ñöùa thì chæ Phöông Bình coøn soáng trôû veà, Y Hoøa vaø Nguyeãn Laâm ñaõ anh duõng hy sinh. Nghe xong toâi caûm thaáy troáng traûi laøm sao! Chieán tranh taøn khoác ñaõ cöôùp ñi nhöõng ñöùa em maø leõ ra chuùng ñöôïc pheùp tieáp tuïc hoïc taäp ñeå xaây döïng ñaát nöôùc sau chieán tranh. Caùc em thaät duõng caûm vaø ñaõ coù nhöõng suy nghó, nhöõng haønh ñoäng phi thöôøng, raát ñaùng töï haøo! Toâi giöõ maõi trong tim kyû nieäm veà nhöõng giaây phuùt gaëp nhau hieám hoi treân ñöôøng haønh quaân. Coù ai ngôø ñoù laïi laø laàn cuoái!

N.T.D 203

Quaûng Trò vaø nhöõng ñoàng ñoäi coøn naèm laïi LEÂ CHÍ HOØA * Hoïc sinh khoùa 5

Heø naêm 1973, khi ñang baän roän oân thi heát naêm thöù ba thì thaáy tröïc ban baùo coù khaùch. Chaïy ra coång Baûo Sôn thì thaáy Leâ Bình vaø Chính “ñen” ñang ngoài chôø trong phoøng khaùch. Boïn toâi oâm laáy nhau möøng rôõ: “Chuùng maøy ra khi naøo?” - Môùi töø Quaûng Trò ra. – Bình chaäm raõi traû lôøi – Cuïc Caùn boä cho hai thaèng veà hoïc. - Quaù hay! Theá laø töø nay laïi ñöôïc gaàn nhau. Leâ Bình hoïc cuøng khoùa 5 vôùi toâi, Phan Nam vaø Kieán Quoác. Naêm 1970, caäu thi vaøo Hoïc vieän Thuyû lôïi (maø chaû hieåu sao ngaøy aáy duy nhaát coù tröôøng ñaïi hoïc naøy ñöôïc goïi laø Hoïc vieän?). Cuoái naêm 1971, coù leänh Toång ñoäng vieân, boán thaèng khoùa toâi ñang hoïc ôû Thuyû lôïi (Leâ Bình, Cöôøng “meøo”, Laâm “taéc ly” vaø Doanh “maùn”) ñeàu xin nhaäp nguõ. (Veà nguyeân taéc, con

* Ñaïi taù, Cuïc Taùc chieán ñieän töû, Boä Toång tham möu.

204

em boä ñoäi ñöôïc mieãn ñôït naøy vì cha meï ñang taïi nguõ, nhöng chaû leõ con daân thì ñi coøn con boä ñoäi thì ôû nhaø? Kì quaù!). Boán baïn ra ñi thaät nheï nhaøng. (Noùi vaäy, Cöôøng vaø Doanh chaéc chöa “dính” em uùt, chöù Leâ Bình vaø Laâm thì ñaõ…coù!). Vaø boán baïn ñaõ trôû thaønh nieàm töï haøo cuûa khoùa 5! Nghe qua baùo ñaøi thaáy chieán söï xaûy ra aùc lieät ôû Thaønh coå Quaûng Trò, moãi laàn gaëp nhau chuùng toâi cuøng chia seû söï lo laéng: Khoâng hieåu boán chaøng “ngöï laâm quaân” cuûa lôùp ra sao! Vaø hoâm nay, khi caäu trôû veà, göông maët ñen nheûm, aùo quaàn coøn kheùt leït muøi chieán traän, raâu ria tua tuûa, veû maët meät moûi. Troø chuyeän moät luùc, boïn toâi ñöa ngay hai ñöùa ñi laøm thuû tuïc nhaäp hoïc, roài ra gieáng taém röûa cho saïch buïi ñöôøng. Chieàu thöù baûy, toâi baùo cho Taán Lôïi, Ngoïc Sôn, Aùi “khæ” töø Trung caáp Cô khí veà “hoäi quaân”, möøng thaèng baïn töø maët traän môùi trôû veà. Goïi laø lieân hoan nhöng thaät ñôn giaûn: hai bao thuoác Ñieän Bieân bao baïc (tuaàn tröôùc veà Haø Noäi vaøo Giao teá mua, coøn giaáu ñöôïc chöa bò anh em baét mang ra huùt), hai naûi chuoái tröùng cuoác môùi beâ töø quaùn baø “Beät” veà cuøng moät bòch laïc rang noùng gioøn. Chieán “thoän” chaû hieåu kieám ñaâu ñöôïc chai röôïu traéng, cuõng mang ra goùp vui. Côm nöôùc xong, boïn toâi heïn nhau ra saân boùng cuûa tröôøng, keùo ra ñaàu goân naèm daøi treân coû chôø baïn. Ngoïn coû ñaâm vaøo da ngöa ngöùa khoù chòu, nhöng… maëc! Caùnh Taán Lôïi kieám ñöôïc caû moät goùi keïo boïc laïc ba lôùp giaáy cuûa Xí nghieäp keïo Haûi Haø. Trôøi toái daàn, gioù chieàu maùt röôïi töø höôùng Tam Ñaûo thoåi veà. Anh em rì raàm baøn taùn: “Daïo naøy thaèng Bình thay ñoåi quaù, laàm lì ít noùi, huùt thuoác nhieàu hôn vaø hay suy tö… Hình nhö coù ñieàu gì khoâng vui?” Nöûa tieáng sau, hai thaèng môùi tôùi. Bình voäi thanh minh: “Toái nay, ñaïi ñoäi vöøa taïâp trung ñoäng vieân caùnh lính chieán tröôøng trôû veà neân boïn tao ra muoän. Tuaàn sau vaøo hoïc roài.” Boïn toâi voäi môû goùi laïc ñang uû trong giaáy baùo vaø baøy keïo, 205

chuoái, röôïu ra “tæ thí”. Cheùn röôïu voøng quanh, vöøa uoáng Leâ Bình vöøa chaäm raõi keå laïi: “… Sau ngaøy nhaäp nguõ, caû boán thaèng tao veà cuøng sö ñoaøn 325 cuûa chuù Leâ Kích vaø chuù Nguyeãn Coâng Trang. Rieâng tao vaø Cöôøng “meøo” ñöôïc ôû cuøng ñaïi ñoäi. Boïn tao vöôït soâng Thaïch Haõn vaøo Thaønh coå töø ñaàu thaùng 7. Lính 325 nghòch thì quaù trôøi nhöng boïn nguïy moãi laàn nghe teân thì khieáp vía! Toaøn lính sinh vieân nhöng ñaùnh raát kieân cöôøng. Quaân nguïy coá gaéng chieám laïi nhöng khoâng ñöôïc, lieân tuïc bò ñaùnh baät ra, maëc duø hoaû löïc chuùng raát maïnh. Vaát vaû laém, nhaát laø moãi laàn thay quaân. Luùc ngöng tieáng suùng, lính tieåu ñoäi tao ruû nhau xaêm leân mình hai chöõ “Toå quoác” vì coù thaèng moø vaøo haàm ñòch kieám ra thoûi möïc Taøu. Tao vaø Ñinh Tuaán xung phong cho hai thaèng baïn ñeø ra laáy kim xaêm vaøo ngöïc. Ñau laém nhöng coá nghieán raêng chòu ñöïng. Maáy ñöùa coøn laïi nhôø hai ñöùa tao xaêm giuùp nhöng ñòch laïi taán coâng, khoâng coøn luùc naøo raûnh.” – Bình vaïch ngöïc cho chuùng toâi xem hai chöõ thieâng lieâng aáy vaø caû hình ngöôøi chieán só giaûi phoùng khoaùc aùo chieán baøo, tay xaùch AK ñang trong tö theá xung phong, ñöôïc xaêm treân caùnh tay traùi. Coù theá môùi thaáy heát söï kieân cöôøng, duõng caûm cuûa ñoàng ñoäi chuùng ta, chieán ñaáu ñeå giaønh giöõ töøng meùt ñaát cuûa Thaønh coå Quaûng Trò. Bình rít moät hôi thuoác thaät saâu roài noùi tieáp: “Lính ta ñaõ giöõ ñöôïc Thaønh coå trong suoát 81 ngaøy ñeâm. Hy sinh cuõng nhieàu! Chuùng maøy khoâng theå töôûng töïông noåi, coù thaèng baïn saùng nay coøn cöôøi cöôøi noùi noùi, chieàu ñaõ nghe tin noù ñi. Ñeán ngaøy cuoái cuøng, 27 thaùng 7, thaèng Cöôøng “meøo” dính ñaïn. Chính tay tao beá noù veà haàm chæ huy trong Dinh tænh tröôûng. Noù maát maùu nhieàu, naëng quaù, khoâng qua khoûi. Maø sao laïi coù söï truøng hôïp kì laï, hoâm ñoù ñuùng laø Ngaøy thöông binh, lieät só?! Raïng saùng hoâm sau, boïn tao coù leänh phaûi rôøi choát, vöôït soâng veà bôø Baéc. Ñaønh phaûi ñeå noù ôû laïi. Sau ñoù, lính nguïy vaøo Thaønh ñaõ hoûa thieâu töû só vaø caû thöông binh naëng roài vöùt xaùc 206

xuoáng soâng. Toäi laém! Sau ñoù, thaèng Laâm hy sinh ngaøy 5 thaùng 9, roài Doanh “maùn” ñi sau noù hôn chuïc ngaøy. Caû ñaïi ñoäi tao haàu nhö cheát heát, Ñinh Tuaán cuõng trôû thaønh lieät só. Tao vaø Chính “ñen” may maén laønh laën trôû veà nhöng ngöôøi luùc naøo cuõng haâm haáp soát, cöù nhö ñi treân maây. Phieâu dieâu laém! Cuøng ñi vôùi nhau… maø boïn noù… khoâng trôû veà… Buoàn laém!” – Bình ngheïn ngaøo, laáy khaên lau nöôùc maét. Boïn toâi xuùc ñoäng theo. Lính Troãi khoâng chæ coù khoùa 5, maø caû anh em khoùa 6, khoùa 7 cuõng tham gia Chieán dòch 81 ngaøy ñeâm. Nghe noùi Y Hoaø, em Y Nguyeân, cuõng hy sinh taïi Quaûng Trò… * * * Môùi ñaây, sau haøng chuïc naêm môùi baét lieân laïc ñöôïc vôùi Y Nguyeân, anh em ñöôïc bieát roõ hôn: Gia ñình ñaõ caát coâng tìm kieám Y Hoøa nhieàu naêm nhöng voâ voïng. Quaûng Trò roäng nhö theá, nôi naøo cuõng bò bom B52 vaø ñaïn phaùo caùc loaïi caày xôùi naùt beùt. Xaùc nhieàu chieán só hy sinh ñaõ ñöôïc ñoàng ñoäi choân caát laïi bò bom ñaïn ñaùnh baät leân, chæ coù moät soá ñöôïc anh em choân laïi… Coù nhöõng ñoàng chí “cheát” ñeán hai, ba laàn vì bom ñaïn giaëc caøy xôùi! Laàn cuoái cuøng, gia ñình Y Hoøa ñaõ laáy moät goùi ñaát nôi chieán tröôøng aùc lieät naêm xöa, coi ñoù laø haøi coát cuûa con em mình, ñöa veà Nghóa trang lieät só Buoân Meâ Thuoät! Tröôøng hôïp lieät só Ñaëng Baù Linh (khoùa 6) cuõng khaù ñaëc bieät. Linh hy sinh ngay traän ñaàu ôû Cao ñieåm 105 Baéc Quaûng Trò. Ngaøy quy taäp, do trong tuùi aùo vaãn coøn “loï penecicline”1

Trong chieán tranh, khi choân caát lieät só ngoaøi maët traän, ñoàng ñoäi phaûi vieát nhöõng thoâng tin (hoï teân, ngaøy hy sinh, ñôn vò …) vaøo maåu giaáy nhoû, roài cuoän laïi nheùt vaøo loï penecicline vaø ñaäy nuùt. Sau ñoù, nheùt loï vaøo tuùi aùo ngöïc lieät só, roài môùi choân caát.

207

neân anh em xaùc nhaän haøi coát Linh ñaõ ñöôïc caûi taùng. Anh ñöôïc quy taäp veà nghóa trang lieät só xaõ Haûi Leä. Khoâng roõ nguyeân nhaân vì sao thoâng tin quyù baùu trong loï thuyû tinh bò thaát laïc, moä cuûa Linh cuøng nhieàu lieät só trôû thaønh khuyeát danh. Naêm 1993, moä caùc lieät só ôû xaõ Haûi Leä ñöôïc chuyeån veà nghóa trang huyeän Haûi Laêng. Nhöng thaät ñau loøng vì khoâng bieát vò trí moä lieät só Ñaëng Baù Linh hieän naèm ôû ñaâu!? Ñaõ nhieàu laàn, gia ñình töø Thaønh phoá ra Quaûng Trò nhôø caùc nhaø ngoaïi caûm chæ daãn: ñeán ngoâi moä soá…, haøng…, coù veát nöùt treân maët, coù con böôùm ñen bay quanh… thì ñuùng! Luùc ñi tìm moä phaàn, hieän töôïng xaûy ra ñuùng nhö chæ daãn cuûa thaày, nhöng khi xaùc minh kó thì laïi khoâng phaûi moä Linh! Roài anh trai Linh tìm veà Cao ñieåm 105 Baéc, ñaøo laáy moät hoäp ñaát mang veà, coi ñoù laø moät phaàn maùu xöông cuûa em mình! Rieâng haøi coát lieät só Buøi Höõu Thích (khoùa 1), sau naøy, ñöôïc quy taäp veà Nghóa trang lieät só huyeän Haûi Laêng. * * * Theá laø anh em Troãi chuùng ta coù saùu ngöôøi vónh vieãn naèm laïi chieán tröôøng Quaûng Trò. Haøi coát coù lieät só chöa tìm thaáy, coù baïn ñaõ tìm thaáy nhöng roài moä laïi trôû thaønh khuyeát danh. Naêm nay, nghe tin caùc nhaø khoa hoïc ñaõ öùng duïng ñöôïc “coâng ngheä gien” ñeå xaùc nhaän lieät só. Hy voïng raèng, trong töông lai khoâng xa seõ tìm ñöôïc haøi coát vaø moä phaàn cuûa nhöõng lieät só tröôøng Troãi chuùng ta. Thaày troø chuùng ta coøn hy voïng! L.C.H

208

Vôùi moät gia ñình lieät só VAÂN ANH thöïc hieän

Ñuùng 35 naêm, keå töø ngaøy Ñoã Taán Myõ cuøng moät soá baïn rôøi tröôøng ñi chieán ñaáu, chuùng toâi môùi tìm gaëp ñöôïc anh. Caûm ñoäng nghe keå laïi töôøng taän caùi cheát cuûa Nguyeãn Vaên Ngoïc, chuùng toâi khoâng caàm ñöôïc nöôùc maét. Laø lieät só ñaàu tieân cuûa tröôøng, Ngoïc hy sinh ngay treân traän ñòa phaùo cao xaï 57 ly, baûo veä phaø Beán Thuyû vaøo ngaøy 10 thaùng 10 naêm 1968, khi chæ coøn 21 ngaøy nöõa, giaëc Myõ buoäc phaûi “neùm bom haïn cheá” treân toaøn mieàn Baéc. Ngoïc ñi ngaøy aáy coøn treû quaù, môùi 18 tuoåi ñaàu! … Khi coâng ngheä vieãn thoâng phaùt trieån thì vieäc lieân laïc thaät deã daøng, vaán ñeà coøn laïi laø vieäc keát noái nhöõng ñòa chæ coù trong boä nhôù... Goïi ra Haø Noäi cho anh Ba Bieån thì xin ñöôïc soá maùy cuûa anh Nghieâm Só Chuùng (phoù chuû nhieäm Toång cuïc Kyõ thuaät). Toâi reo leân trong maùy: “Chaøo thaày Chuùng, sinh vieân cuûa thaày ôû Ñaïi hoïc quaân söï ñaây. Em laø… thaày coù nhôù? Sao ngaøy ñoù thaày khoâng cho tuïi em bieát, Ngoïc chính laø em thaày?”. Haøn huyeân roài, anh Chuùng cho bieát, coâ Traàn Thò Ngoï - meï Ngoïc ñang ôû phoøng 12, nhaø A5, khu taäp theå Nam Ñoàng. 209

Laïi nhaác maùy goïi ra Haø Noäi nhôø Thaéng Lôïi, Taêng Tieán (khoùa 8), thay maët anh em ñeán thaêm coâ. Taïi Nam Ñoàng, caùc em ñaõ noái ñieän thoaïi cho toâi noùi chuyeän vôùi coâ. Theá môùi bieát cuoäc ñôøi coâ thaät vaát vaû, Ngoïc laø con rieâng cuûa coâ, boá Ngoïc ñaõ hy sinh hoài Chín naêm. Hoøa bình, veà Haø Noäi, coâ xaây döïng vôùi chuù Ñieàm (khi ñoù laø Tö leänh Boä ñoäi duø). Anh Nghieâm Só Chuùng laø con rieâng cuûa chuù, coøn meï anh ñaõ hy sinh ngaøy ôû Chieán khu D. Ngoïc sau naøy coøn coù theâm hai ñöùa em. Roài chuù Ñieàm bò ung thö vaø maát taïi Haø Noäi… Thaêm coâ veà, Lôïi ñieän thoaïi cho toâi: “Thaáy coâ vaát vaû quaù, anh thöû baøn xem coù caùch naøo... Ngay taám aûnh cuûa anh Ngoïc treân baøn thôø cuõng ñaõ cuõ laém roài.” Khoâng suy nghó, toâi noái maùy ngay vôùi Leâ Bình ôû Haø Noäi. Hai ñöùa thoáng nhaát: vieäc laøm naøy chæ coù yù nghóa khi huy ñoäng ñöôïc söùc maïnh taäp theå! Ñieän thoaïi cho Phuïc Quoác (Ban Lieân laïc khoùa 4). Qua daêm caâu, anh thoáng nhaát ngay caùch laøm. Thö cho caùc baïn ôû haûi ngoaïi ñöôïc göûi ngay sau ñoù. Khoâng laâu sau, ban vaän ñoäng ñaõ nhaän ñöôïc 1 trieäu trích töø quyõ khoùa 4 cuøng thö cuûa ba baïn Troãi ôû Leipzig (Hoaøng Quang, Toân Gia Quyù, Phaïm Voõ Huøng) keøm theo 150 Euro. Ngaøy chuû nhaät 22 thaùng 12 naêm 2002, taïi khaùch saïn Ba Son, khoùa 5 toå chöùc hoïp maët. Ban toå chöùc coù saùng kieán phaùt ñoäng baïn beø, thaày coâ cuøng ñoùng goùp laäp soå tieát kieäm cho meï lieät só. Thuøng ñoùng goùp ñöôïc ñaët trang troïng giöõa phoøng döôùi taám phoâng coù doøng chöõ “Hoïp maët khoùa 5 tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, 1965-2002”. Thaày, coâ vaø caùc baïn coù maët laàn löôït leân thaû vaøo thuøng nhöõng ñoàng tieàn nghóa tình. Caûm ñoäng hôn khi chaùu Nhaõ Nam (8 tuoåi, con baïn Chænh Huaán) ruùt trong tuùi ra tôø möôøi nghìn ñöa cho ba: “Ñaây laø taøi saûn duy nhaát cuûa con, con xin ñoùng goùp cuøng caùc chuù, caùc baùc.” 210

Soá tieàn ñoùng goùp hoâm ñoù laø 1.400.000ñ cuøng vôùi tieàn cuûa khoùa 4 vaø caùc baïn ôû CHLB Ñöùc ñöôïc chuyeån ngay ra Haø Noäi. Hai baïn Leâ Bình vaø Nguyeãn Theá Baéc ñaõ tieáp nhaän soá tieàn naøy. Nhaân dòp Teát Quyù Muøi, caùc baïn ñaõ mang taám aûnh lieät só cuøng soá tieàn nghóa tình ñeán thaêm coâ. Giöõa khoâng khí cuûa ngaøy xuaân ñang veà, caùc baïn traân troïng ñaët taám aûnh cuûa Ngoïc leân baøn thôø vaø thaép nhöõng neùn nhang töôûng nhôù ñeán ngöôøi baïn thaân thieát, ngöôøi lieät só ñaàu tieân cuûa nhaø tröôøng. Sau Teát ta, Toâ Vaên Hoaønh saép xeáp thôøi gian töø Quy Nhôn ra Haø Noäi vaø ñeán thaêm gia ñình Ngoïc ôû Nam Ñoàng. Nhö moïi laàn tôùi thaêm, cöù gaëp Hoaønh laø coâ laïi khoùc. Coâ Ngoï nhôø Hoaønh chuyeån lôøi hoûi thaêm vaø caûm ôn tôùi thaày troø ôû phía Nam. Hoaønh coøn ñöôïc coâ taëng laïi cho ba laù thö cuoái cuøng cuûa Ngoïc göûi meï töø maët traän. Nhöõng laù thö aáy ñöôïc vieát, theá maø ñaõ 35 naêm. Ñoïc nhöõng gì baïn vieát môùi thaáy Ngoïc laø ngöôøi con coù hieáu, baïn raát yeâu thöông meï vaø Ngoïc cuûa chuùng ta laø moät ngöôøi lính duõng caûm, baïn khoâng sôï hy sinh, xöùng ñaùng laø moät ñaøn em cuûa anh Troãi. Ngoïc thaân yeâu, xin maõi caûm ôn baïn! Baïn ñaõ goùp phaàn toâ ñeïp theâm cho truyeàn thoáng cuûa nhaø tröôøng. Baïn ñaõ hy sinh ñeå chuùng toâi ñöôïc soáng! V.A

211

Thö göûi töø Leipzig

Chuùng chaùu soáng vôùi nhau coøn thaân thieát hôn caû anh em ruoät.

Luoân nhôù ñeán nhöõng ngöôøi ñaõ khuaát, nhöõng baïn ñaõ hy sinh vaø thaêm hoûi gia ñình hoï laø moät neùt ñeïp cuûa lính tröôøng Troãi. Xin giôùi thieäu cuøng thaày, coâ vaø caùc baïn, thö cuûa Hoaøng Quang, Toân Gia Quyù, Phaïm Voõ Huøng – ba anh em ñang soáng taïi Coäng hoaø Lieân bang Ñöùc, göûi cho coâ Traàn Thò Ngoï - meï cuûa lieät só Nguyeãn Vaên Ngoïc (hoïc sinh cuûa khoùa 4). 212

Leipzig ngaøy 27 thaùng 10 naêm 2002 Kính thöa coâ, Tröôùc heát xin töï giôùi thieäu, chuùng chaùu laø Toân Gia Quyù, Hoaøng Quang vaø Phaïm Voõ Huøng, caùc hoïc sinh cuõ cuûa tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Hieän nay, ba ñöùa chaùu ñang sinh soáng vaø laøm vieäc taïi Leipzig (Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc). Noùi vaäy chaéc coâ hieåu? Chuùng chaùu mong coâ haõy coi chuùng chaùu nhö con chaùu trong nhaø. Vöøa qua, nhaän ñöôïc tin cuûa caùc baïn trong nöôùc baùo sang vaø ñöôïc ñoïc nhöõng doøng keå laïi nhöõng giaây phuùt chieán ñaáu vaø anh duõng hy sinh cuûa Ngoïc, chuùng chaùu khoâng sao caàm ñöôïc nöôùc maét. Thôøi gian ñi thaät laø nhanh! Môùi ngaøy naøo maø baây giôø chuùng chaùu ñeàu ôû löùa tuoåi 50, nhöng kyû nieäm veà nhöõng naêm thaùng tuoåi thô hoïc cuøng vôùi Ngoïc, khoâng bao giôø chuùng chaùu queân ñöôïc. Caùc baïn trong nöôùc baùo tin sang ñaõ tìm vaø ñeán thaêm ñöôïc coâ, laøm chuùng chaùu thaáy raát yeân taâm vaø phaán khôûi. ÔÛ nôi xa khoâng ñeán thaêm coâ ñöôïc, ba ñöùa chaùu cuøng toaøn theå gia ñình xin göûi tôùi coâ lôøi chuùc söùc khoûe, haïnh phuùc. Hy voïng moät ngaøy gaàn ñaây, neáu coù ñieàu kieän veà Vieät Nam, chuùng chaùu seõ ñöôïc ñeán thaêm coâ. Theo truyeàn thoáng cuûa tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, chuùng chaùu luoân coi gia ñình cuûa baïn nhö gia ñình mình. Mong coâ haõy nhaän laáy moùn quaø nhoû – 150 Euro cuûa ba ñöùa chaùu. Moät laàn nöõa, xin chuùc coâ cuøng toaøn theå gia ñình doài daøo söùc khoûe vaø haïnh phuùc. Toân Gia Quyù, Hoaøng Quang, Phaïm Voõ Huøng

213

Xuaân Quyù Muøi, tìm ñöôïc gia ñình baïn Löu Duõng NGUYEÃN PHÖÔÙC NGOÏC Hoïc sinh khoùa 5

1. Ñaàu xuaân Nhaâm Ngoï, saùch ñaõ phaùt haønh, Ban bieân taäp coù yù ñònh taëng cho caùc gia ñình lieät só vaø gia ñình caùc baïn Laâm Duy, Löu Duõng, Vaên Hoaø vaø Chaâu Linh. Nhöng bao naêm roài, khoâng coù lieân laïc, bieát göûi ñaâu? Coù moät laàn ñieän thoaïi ra Haø Noäi thì ñöôïc bieát thaày Nguyeãn Phong coù taëng chuù Löu Dung (boá Löu Duõng) moät cuoán. Chuùng toâi thôû phaøo nhöng vaãn thaáy canh caùnh trong loøng... 2. Chieàu 23 Teát. Coù ñieän thoaïi cuûa Traàn Hoøa Bình: “Vöøa nhaän ñöôïc thö cuûa chuù Löu Dung. Caûm ñoäng quaù! OÂng ñeán ngay!”. Caùc baïn coù theå töôûng töôïng xem anh em chuùng toâi vui ñeán möùc naøo! Toâi coù maët ngay taïi Vieän 175 vaø cay cay soáng muõi, ñoïc böùc thö chuù vieát. Xin ñaêng nguyeân vaên böùc thö ñeå caùc thaày, coâ vaø anh chò em tröôøng ta, ñöôïc giaûi toûa nhöõng gì coøn aùy naùy. Haø Noäi, ngaøy 16 thaùng gieâng naêm 2003 Chaùu Hoaø Bình thaân meán!

214

Chuù xin töï giôùi thieäu, chuù laø Löu Dung - boá cuûa baïn Löu Duõng, baïn hoïc cuøng caùc chaùu taïi Tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Chuù ñaõ ñoïc heát cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa” cuûa caùc chaùu. Ñoïc xong, chuù heát söùc vui möøng vaø caûm ñoäng! Vui möøng vì caùc theá heä hoïc sinh cuûa nhaø tröôøng ñaõ tieáp böôùc Cha Anh moät caùch xuaát saéc. Caùc baøi vieát cuûa caùc chaùu suùc tích vaø theå hieän tình caûm raát gaén boù vôùi Ñaûng vaø quaân ñoäi. Caùc chaùu khi böôùc vaøo ñôøi, duø coâng taùc ôû trong hay ngoaøi quaân ñoäi, luoân phaùt huy ñöôïc baûn chaát cuûa “Boä ñoäi Cuï Hoà”, töï tin, vöõng böôùc treân con ñöôøng maø caùc chuù, caùc baùc vaø cha meï ñaõ ñi qua. Baøi “Nhôù ba ngöôøi baïn sôùm ñi xa” cuûa Hoøa Bình ñaõ laøm chuù xuùc ñoäng khoâng sao caàm ñöôïc nöôùc maét! Löu Duõng töø nhoû raát khoå nhöng heát söùc thöông yeâu coâ chuù vaø caùc em. Hoâm ñöôïc vaøo tröôøng Troãi, Duõng hôùn hôû ñi chuïp aûnh cuøng caùc em. Nhöng coù ngôø ñaâu, ñoù laø böùc aûnh cuoái cuøng chuïp vôùi gia ñình ñeå roài ñi xa maõi, khoâng bao giôø trôû veà! Thöïc ra, vieäc thaønh laäp Tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi laø moät söï quan taâm raát lôùn cuûa Ñaûng vaø quaân ñoäi vôùi gia ñình caùn boä ñaõ coù nhieàu coáng hieán cho söï nghieäp caùch maïng, thöông yeâu chaêm soùc cho caùc chaùu ñöôïc hoïc taäp an toaøn trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh, ñeå sau naøy trôû thaønh ngöôøi keá tuïc söï nghieäp caùch maïng. Song, soá phaän gia ñình coâ chuù ñaõ khoâng ñöôïc höôûng nieàm chaêm lo aáy. Cho duø nhö vaäy, thay maët gia ñình, chuù chaân thaønh caûm ôn taám loøng cuûa caùc chaùu vôùi ngöôøi sôùm ñi xa. Sau naøy, ñöôïc quaân ñoäi cöû ñi hoïc boå tuùc ôû Hungary, chuù coù gaëp baùc Traàn Vuõ – Tuøy vieân quaân söï. Chuù raát xuùc ñoäng tröôùc söï cö xöû vaø loøng nhaân töø cuûa baùc Vuõ, roài caû söï quan taâm cuûa baùc Leâ Quang Ñaïo (Phoù chuû nhieäm Toång cuïc Chính trò) ngaøy aáy. Chaùu thaân meán! Thö naøy ñeán cuõng ñaõ saép Teát, chuù chuùc chaùu vaø gia ñình sang naêm môùi luoân maïnh khoûe, haïnh phuùc, caùc chaùu nhoû hoïc gioûi vaø ngoan ngoaõn. Cho chuù göûi lôøi hoûi thaêm ñeán thaày coâ vaø caùc baïn ñaõ ñöôïc lôùn leân töø maùi tröoøng Nguyeãn Vaên Troãi!

215

Thaân aùi! – Löu Dung (Ñòa chæ cuûa chuù: Nhaø A6, Phoøng 25, Baéc Nghóa Taân, quaän Caàu Giaáy, Haø Noäi).

3. Tieáp caâu chuyeän coøn dôû dang! Saùng 4 Teát Quyù Muøi, 10 giôø, chuoâng ñieän thoaïi reo. Tieáng ñaàu daây beân kia: “Leâ Bình ñaây. Chuùc möøng naêm môùi! Chuùng toâi ñang ñeán chuùc Teát gia ñình Löu Duõng. OÂng noùi chuyeän vôùi chuù Löu Dung nheù!”. Roài hai chuù chaùu toâi cuøng chuùc cho moät naêm môùi an khang, thònh vöôïng. Chuù thoâng baùo ñaõ nhaän ñöôïc thö cuûa anh em töø thaønh phoá Hoà Chí Minh göûi ra, ñuùng nhöõng ngaøy ñaàu Xuaân. Chaúng bieát noùi gì hôn, toâi taâm söï: “Theá laø cuoái cuøng chuùng chaùu ñaõ tìm ñöôïc coâ chuù vaø caùc em. Xin coâ chuù haõy coi chuùng chaùu nhö Löu Duõng…” Vôùi toâi ñaây laø chuyeän caûm ñoäng nhaát cuûa nhöõng ngaøy ñaàu Xuaân Quyù Muøi! N.P.N

216

Chuùng toâi coù moät ngöôøi meï nhö theá ! HOÀ XUAÂN NAM * Hoïc sinh khoùa 3

Trong hôn ngaøn hoïc sinh cuûa tröôøng ta coù nhieàu baïn laø con em gia ñình caùn boä, boä ñoäi mieàn Nam taäp keát sau naêm 1954, hoaëc con em caùc gia ñình thuoäc “dieän chính saùch”. Ba maù caùc gia ñình taäp keát, ngoaøi vieäc coâng taùc taïi cô quan, ñôn vò cuûa mình, coøn tham gia sinh hoaït trong hoäi ñoàng höông caùc tænh. ÔÛ Haø Noäi, moãi laàn hoïp ñoàng höông thöôøng toå chöùc taïi Caâu laïc boä Thoáng Nhaát (naèm ñoái dieän vôùi khaùch saïn Phuù Gia, Bôø Hoà) hoaëc Caâu laïc boä Ñoaøn Keát (naèm ngay quaûng tröôøng Nhaø haùt Lôùn). Caùc gia ñình naøy ñeàu coù trong danh saùch do Ban Thoáng nhaát trung öông quaûn lí. Chuû nhieäm Ban Thoáng nhaát luùc baáy giôø laø baùc Nguyeãn Vaên Vònh (boá em Minh Thanh, Minh Tuaán tröôøng ta). Coâ Ngoâ Thò Hueä, coøn goïi laø coâ Baûy Hueä (vôï baùc Nguyeãn Vaên Linh) laø ngöôøi tröïc tieáp phuï traùch caùc gia ñình chính saùch thuoäc Ban Thoáng nhaát. Nhöõng gia ñình naøy coù boá hoaëc meï,

* Giaùm ñoác Coâng ty dòch vuï ñaàu tö, Boä Thöông maïi.

217

Coâ Baûy Hueä trong ngaøy ñoùn haøi coát lieät só Traàn Quoác Thaûo veà Thaønh phoá

hoaëc caû hai ñang hoaït ñoäng bí maät trong caùc tænh, thaønh phía Nam, döôùi cheá ñoä haø khaéc cuûa Myõ-nguïy. Vôùi traùch nhieäm cuûa mình, coâ naém raát vöõng hoaøn caûnh cuûa töøng gia ñình, thaäm chí nhôù caû teân cuûa töøng ñöùa con trong nhaø. Coâ thöôøng thay maët Ban, ñi thaêm hoûi, trao quaø ñoäng vieân moãi khi Teát ñeán, nhaát laø khi caùc gia ñình gaëp khoù khaên trong cuoäc soáng. (Vaø gia ñình coâ Baûy Hueä cuõng thuoäc “dieän chính saùch” vì baùc Nguyeãn Vaên Linh luùc baáy giôø hoaït ñoäng bí maät ôû “R”). Toâi coøn nhôù, baùc Saùu Daân (Voõ Vaên Kieät) vì hoaït ñoäng bí maät trong Nam Boä, khoâng coù ñieàu kieän chaêm soùc neân ñaõ göûi hai anh em Voõ Duõng vaø Voõ Hieáu Daân ra Baéc nhôø baïn beø, ñoàng chí nuoâi hoä. (Theá môùi thaáy baäc cha meï chuùng ta saün saøng hy sinh tình caûm gia ñình, göûi con em vöôït haøng ngaøn caây soá ra cho baïn beø ñoàng chí nuoâi döôõng, ñeå lao vaøo cuoäc ñaáu tranh caùch maïng). Coâ Baûy Hueä ñoùn hai anh em veà nhaø nuoâi vaø coi Duõng, Daân nhö con ñeû cuûa mình. Coâ lo laéng töø 218

mieáng côm, manh aùo cho ñeán vieäc hoïc haønh. Coâ nhö ngöôøi meï hieàn chaêm soùc hai anh em nhöõng luùc oám ñau, xa cha meï. Con coâ - caùc em Hoøa, Bình vaø Linh - yeâu quyù anh Duõng vaø Hieáu Daân nhö anh em ruoät thòt. Coøn Duõng vaø Daân goïi coâ vôùi hai töø thaân thöông “dì Baûy”. Khoâng chæ hai anh em Duõng, Daân maø nhieàu hoïc sinh mieàn Nam cuõng ñöôïc coâ daønh cho tình caûm vaø söï quan taâm nhö theá. Caùnh “con em chính saùch” ôû tröôøng Troãi coù Phan Tieán, Phaïm Thaùi Bình (Bình “taây”), toâi cuøng nhieàu baïn nhö Coâng Duõng, Ñoàng Hieàn… cöù moãi laàn ñöôïc veà Haø Noäi laïi ñaïp xe ñeán thaêm coâ, aên böõa côm vôùi gia ñình. Xa cha meï, gaëp coâ, ñöôïc thaêm hoûi chaêm soùc, chuùng toâi nhö ñöôïc gaëp chính meï ñeû cuûa mình. Nhöõng thieáu thoán tình thöông ñöôïc coâ buø ñaép phaàn naøo. Chuùng toâi lôùn leân vaø tröôûng thaønh cuõng nhôø tình caûm aáy. Boïn hoïc sinh mieàn Nam chuùng toâi goïi coâ laø “maù”. Caûm ñoäng nhaát laø ñaàu naêm 2002, ngaøy tröôøng ta taëng coâ cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa”, coâ ñoïc say söa vaø khen coù nhieàu baøi vieát cuøng tö lieäu raát hay. Coâ noùi vôùi rieâng toâi: “Caùi aûnh thaèng Duõng caùc con tìm ñöôïc ñöa vaøo saùch ñeïp quaù, gioáng noù quaù. Coâ hình dung ngay ra caùi thaèng hoài beù nghòch quaù trôøi, vaäy maø khi tröôûng thaønh ñaõ xung phong ñi “B”. Veà tôùi Saøi Goøn roài khoâng chòu laøm lính thoâng tin laïi xin caùc chuù cho veà Khu 9 laøm lính trinh saùt. Noù ñaõ duõng caûm xoâng ra traän tuyeán chieán ñaáu traû thuø cho maù, cho hai em vaø cho ñoàng baøo mieàn Nam. Lính Troãi caùc con ñaõ goùp phaàn laøm veû vang cho daân toäc…” H.X.N

219

Ñeâm traêng Tröôøng Sôn Thaày giaùo NGUYEÃN PHONG

Röøng Tröôøng Sôn hai ñöùa töøng maéc voõng Naèm beân nhau troø chuyeän suoát ñeâm thaâu Aùnh traêng saùng loït qua khe taùn laù “O-veâ möôøi”1 thöôøng bay löôïn treân ñaàu Thaû phaùo saùng ñeå tìm quaân ta ñaáy Nhöng röøng giaø che chôû, chuùng thaáy ñaâu. Meâ maûi chuyeän sau naøy, ngaøy giaûi phoùng Veà queâ höông caáy luùa vôùi troàng maàu

OV-10, maùy bay trinh saùt cuûa Myõ, chuyeân moø maãm phaùt hieän caùc ñôn vò cuûa ta.

220

Ñaát trung du queâ mình nay ñeïp laém Nhöõng ñeâm traêng hai ñöùa laïi cuøng nhau Nam nöõ hai bôø ao thi haùt ví Vaø tình yeâu seõ ñeán moät laàn naøo Vui keå maõi chuyeän ñôøi thöôøng xoùm ngoõ Haõy coøn daøi ñeå laïi caùc ñeâm sau Ít ngaøy nöõa seõ cuøng nhau vaøo traän Hai ñöùa mình cuøng coù quyeát taâm cao. Nhöng bom raûi thaûm baïn khoâng coøn Chuyeän queâ höông boû dôû maát roài sao? Baïn naèm laïi treân Tröôøng Sôn huøng vó Cuøng ñoàng ñoäi, toâi ñi tieáp vaøo saâu. Traän cuoái cuøng tieán vaøo Dinh Ñoäc Laäp Khaép Saøi Goøn phaáp phôùi nhöõng côø sao Toâi laïi nhôù hai ñöùa mình ñeâm aáy Chuyeän queâ höông sau giaûi phoùng… ngaøy naøo.

Saøi Goøn 1976 N.P

221

Phuø sa maën Xin thaép neùn nhang töôûng nhôù caùc anh huøng, lieät só tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ hy sinh nôi cuoái nguoàn cuûa nhöõng doøng soâng

NGUYEÃN XUAÂN LAÊNG* Hoïc sinh khoùa 3 Keå ñi soâng ôi!1 Toâi muoán nghe taát caû Hôõi con soâng chôû naëng phuø sa, Xöù Quaûng Trò - daãu quen maø raát laï Bao lôùp ngöôøi qua, bao lôùp ñaát boài. Toâi ñeán beân soâng vôùi taâm traïng boài hoài - Ñaâu roài nhæ? Ñaâu roài lòch söû? Soâng vaãn chaûy maëc nhieân daùng traàm ngaâm tö löï! Haõy keå toâi nghe… duø chæ ñoâi lôøi…!

* Giaùm ñoác Coâng ty Phaùt trieån kinh teá Vuõng Taøu. 1 Beân bôø soâng Gianh (Quaûng Bình), lieät só Huyønh Kim Trung ñaõ hy sinh naêm 1972. Beân bôø soâng Thaïch Haõn, chaûy qua Thaønh coå Quaûng Trò, laø nôi yeân nghæ cuûa caùc lieät só : Buøi Höõu Thích, Nguyeãn Laâm, Vuõ Kieân Cöôøng, Trònh Thuùc Doanh, Ñaëng Baù Linh, Y Hoøa.

222

Toâi vaãn bieát: Trong suoát cuoäc ñôøi Soâng cuõng nhö ngöôøi: Buoàn vui ñuû caû. Coù khaùc chaêng: - Soâng ñuïc phuø sa muøa haï. - Soâng trong xanh noåi ñaù muøa ñoâng. Nhöng soâng ôi! Soâng coù coøn nhôù khoâng? Nhöõng ñoàng ñoäi toâi ñeán beân soâng ngaøy aáy Nhöõng con ngöôøi ñaàu traàn, löng chaùy Nhöõng “thieân thaàn” ñi xuyeân boùng ñeâm! Coù phaûi voâ tình? Hay laâu quaù soâng queân? Nhö con nöôùc vaãn ñoå xuoâi veà bieån… May coù lôùp phuø sa - phuø sa coøn löu luyeán Giöõ laïi trong mình bao kæ nieäm xa xaêm! Thôøi gian troâi qua khoûa laáp thaùng naêm Nhöng phuø sa ñeán hoâm nay coøn maën Mang treân mình veát thöông chöa laønh haún Laãn xöông, maùu bao ngöôøi neân phuø sa coù vò maën… Soâng ôi! Ñoàng ñoäi toâi bao ngöôøi ñi xa roài Nhöng soâng khoâng boài - maø soâng chæ lôû Nhöõng con ngöôøi treû trung töøng laøm neân baõo toá! Hoï ôû ñaâu baây giôø? chæ coù phuø sa môùi noùi hoä soâng thoâi. Toâi muoán xôùi leân bao lôùp ñaát boài Ñeå tìm daáu chaân nhöõng ñoàng ñoäi cuõ

223

Tìm nhöõng höông hoàn bao naêm yeân nguû Hoï vaãn chöa veà sau cuoäc chieán tranh? Toâi ñang ñi trong voâ taän maàu xanh Nghe phuø sa vaãn thì thaàm keå maõi: - Ñaây nôi quaân vaøo, ñaây nôi vöôït baõi… Toâi nhö troâi trong huyeàn thoaïi… chôi vôi! Soâng vaãn voâ tình ñoå nöôùc veà khôi Ñaâu coù bieát toâi ñang ñi ngöôïc doøng chaûy. Bôûi coù phuø sa! lôùp phuø sa röïc moät maøu ñoû aáy! Vaãn maën maø vôùi bao chuyeän ñaõ qua. Ai ñoù treân soâng ñang caát tieáng ca Haùt veà chieán coâng cuûa moät thôøi xa aáy. Caâu haùt toûa lan - xoân xao - soùng daäy. Nhö lôùp phuø sa – chaäp chôøn maõi … trong toâi!

Quaûng Trò, 8-2002 T.X.L

224

Ñeán thaêm baùc Voõ Vaên Kieät, ba cuûa lieät só Voõ Duõng. Haø Noäi 27-7-1993.

Thaày troø chuùng toâi vaãn ñeán thaêm nôi anh Troãi yeân nghæ.

“Lôùp cha tröôùc, lôùp con sau...”, baùc Voõ Nguyeân Giaùp veà döï Hoäi tröôøng 15-10-1995.

Phuùt töôûng nhôù ñeán caùc anh huøng, lieät só vaø thaày, baïn ñaõ khuaát.

Thieáu sinh quaân Ñaëc coâng bieåu dieãn bay qua voøng löûa.

Hoïc sinh cuûa thaày Döông Minh Ñöùc (khoùa 3) trong ngaøy Hoäi tröôøng 1995.

Chæ chuùng ta giaø ñi, coøn Nuùi Con Voi (Queá Laâm) thì... treû maõi!

Töø caàu Thöôïng Haûi treân doøng Ly Giang, nhìn veà khu tröôøng cuõ ôû Xuyeân Sôn.

Saùng 16-10-2003, thaêm nôi Baùc Hoà ñaõ soáng vaø laøm vieäc ôû Queá Laâm (1938-1940).

Veà thaêm khu tröôøng Nguyeãn Vaên Beù, tröôøng Daân toäc ôû Giaùp Sôn.

Trao taëng saùch “Sinh ra trong khoùi löûa” cho Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây.

Tìm moä baïn ôû khu nghóa trang Quaù Töû Sôn.

Döôùi chaân Nuùi OÁc, trung taâm khu tröôøng Y Trung cuõ. Thaùng 6-2005.

Moãi laàn sinh hoaït khoùa 5 phía Nam luoân coù maët caùc thaày, coâ vaø anh em caùc lôùp.

Cao “Tö leänh” vaø thaày Ñoã Kieám Tuyeân ñeán thaêm Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ñaàu naêm 2005.

Baâng khuaâng nôi thaùc Bom Bom, cöûa röøng An Myõ, Ñaïi Töø.

Ñoïc thô coâ Yeâu nhau môùi nöûa chöøng chung soáng OÂm haän “xa nhau”, nuoát leä cöôøi... HUYØNH QUANG TÍN Hoïc sinh khoùa 2

Em ñöôïc ñoïc thô coâ Ñoïc roài muoán ñoïc maõi Nhöõng doøng thô chöùa chan Tình yeâu thöông nhaân loaïi Ñoïc thô coâ, em thaáy Treân trôøi cao chuù bay Qua nuùi röøng Tam Ñaûo OÂm laáy caû trôøi maây Anh ñang laøm nhieäm vuï Nhöng vaãn nhôù em yeâu Em yeâu, em haõy nguû Moät giaác thaät yeân noàng

225

Anh ñi laäp chieán coâng Mang veà nhieàu thaéng lôïi Em ôi, em haõy ñôïi Anh seõ veà, ngaøy mai!… Coâ ôi! Coâ cöù ñôïi Duø chuù ñi xa roài Em Thieân Höông1 seõ lôùn Seõ sôùm ñöôïc neân ngöôøi Duø göông ñaõ vôõ roài Khoâng theå naøo gaén laïi Nhöng em tin ôû coâ Laøm taám göông saùng maõi … Mong coâ haõy vui töôi!

Queá Laâm, 24-4-1967 H.Q.T

Thieân Höông laø con gaùi cuûa coâ Thuïc vôùi chuù Leâ Troïng Long, phi coâng Mig-17 trong bieân ñoäi cuûa anh huøng Laâm Vaên Lích. Hoâm ñoù, bieân ñoäi nhaän nhieäm vuï ñaùnh chaën toáp maùy bay Myõ töø Thaùi Lan sang, baén phaù moät chieác caàu ôû phía nam Haø Noäi. Vöøa gaëp ñòch ôû Nho Quan, bieân ñoäi tröôûng Lích baén rôi ngay moät F-4. Chæ 30 giaây sau, chuù Long ñaõ xoâng vaøo ñoäi hình ñòch baén rôi chieác thöù hai. Boïn Myõ haï thaáp ñoä cao, döïa vaøo daõy Tam Ñieäp chaïy troán. Töø ñoä cao 3000m, chuù boå nhaøo ngaém chieác F-4 thöù ba boùp coø. Chieác F-4 bò thöông naëng, laùch qua khe nuùi. Vì ñaø lao xuoáng raát lôùn, chieác Mig khoâng theå caát ñaàu leân ñöôïc vaø ngoïn nuùi cuoái cuøng cuûa daõy Tam Ñieäp ñaõ chaën chuù laïi. Chuù Leâ Troïng Long ñaõ anh duõng hy sinh ngaøy 17 thaùng 6 naêm 1965.

226

Nhôù baïn ! Nhöõng haøi coát aâm thaàm trong loøng ñaát Nhaéc nhöõng ngöôøi ñang soáng phaûi thöông nhau Nhaéc nhöõng ngöôøi coøn soáng... NGUYEÃN KHAÙNH HOØA* Hoïc sinh khoùa 5 Maõi theo côm aùo ñôøi thöôøng Giaät mình, nhôù ngaøy gioã baïn Baøy hoàng ñoû cuøng hueä traéng Röng röng thöông baïn chín chieàu. Toå quoác nhöõng naêm saùu möôi Cha, anh tieáp nhau ra traän Chuùng mình chöa caàm ñöôïc suùng Haäu phöông gaéng hoïc laøm ngöôøi

* Chuyeân vieân kyõ thuaät an toaøn, Boä Lao ñoäng.

227

Xa nhaø soáng vôùi baïn, thaày Maáy buoåi ñaõ laø ñoàng ñoäi Seû chia buoàn vui sôùm toái Thaønh gia ñình töï luùc naøo Nhôù sao thaèng baïn hay cöôøi Nghòch ngaàm, giaû vôø con gaùi Cuoái tuaàn giaønh phaàn giaët aùo Thaày la thöôøng nhaän loãi giuøm Thaám thoaét mình ñaõ lôùn khoân Chia tay muøa thi cuoái caáp Cuøng öôùc heïn ngaøy thoáng nhaát Gaëp nhau tìm laïi baïn, thaày Chieán tranh muoân neûo chia phoâi Baïn vaøo phía Nam löûa ñaïn Moät ngaøy naéng vöông khoùi suùng Baïn hy sinh giöõa chieán tröôøng. Chôùm ñoâng phoá vaéng laõng ñaõng söông Ai qua ngoõ cuoán theo höông thu cuõ Meï thôû daøi baàn thaàn ngoùng cöûa, Phaûi chi: Noù ñaõ coù ngöôøi… Veà thaêm caùc cuï moät chieàu Lính giaø caàm tay laéc maõi Gaëp con boá nhö ñöôïc thaáy Con mình giôø ñaõ tröôûng thaønh

228

Hoäi tröôøng: thaày khoùc… baïn möøng Ñieåm danh lôùp hoâ: Lieät só! Vaãn nhö ñöùng trong ñoäi nguõ Huyùch tay giuïc baïn thay lôøi Soáng thuûy chung, cheát saùng ngôøi Maùu xöông hoøa vaøo ñaát nöôùc. Thaáp thoaùng ñaâu ñaây nhöõng kyø hoïp lôùp Maõi tuoåi hai möôi giöõa ñaùm baïn giaø. Khoùi höông daâng baïn chieàu möa Röôïu traûi ñaãm neàn ñaát laïnh Bieát aâm döông quan san caùch trôû Vaãn mong coá nhaân chaân cöùng ñaù meàm. Chieàu Saøi Goøn möa laëng naéng leân Ngöôøi chen ngöôøi noái nhau veà toå Chôït giöõa ñôøi roän tieáng cöôøi quaù treû Baøy maâm leân ñi, Baïn ñeán roài…

Ñeâm gioã baïn veà. Saøi Goøn, 8-2003. N.K.H

229

Lôøi höùa dang dôû Kính taëng caùc baø meï lieät só ! NGOÂ VAÊN CÖÛU Hoïc sinh khoùa 5 Meï ôi, con seõ… Thuôû nhoû chaên traâu, thaû dieàu Gioù thoåi phieâu dieâu, nguû queân treân goác raï. Saám voïng ì uøng Vuøng daäy Chaïy tìm traâu voäi vaõ Möa rôi Traâu ñaõ veà chuoàng Thaät laï? Meï choaøng aùo tôi ñi ñoùn con Maø vaãn öôùt ñaàm Moâi meï run run (Meï neùn côn giaän) Bôûi meï thöông con Meï ôi con seõ Ngaøy mai ngoan hôn. Meï ôi, con seõ… Qua tuoåi moäng mô Nhöõng khaùt khao traøo daâng taâm hoàn treû Nhöõng böôùc chaân theá heä Muoán aùt ñi tieáng suùng, tieáng bom. Meï naém tay con

230

Coá daáu ñoâi doøng nöôùc maét Moâi meï run run (Meï khoâng khoùc) Meï göôïng cöôøi cho vui loøng con. Meï ôi con seõ Baèng anh baèng em. Meï ôi, con seõ… Chaùi tranh beân hoài ñaõ doät Khi raûnh roài con veà doïi laïi laø xong. Caùi gieáng nhaø ta nöôùc trong Khi veà con söûa laïi caùi gaàu cho deã muùc Caùi caàu ao laâu ngaøy ñaõ muïc Con veà söûa laïi cho chaéc hôn Maáy khuùc cuûi to Meï thieáu caùi ñun Xong vieäc con seõ veà cheû Trong nhaø chöa coù tieáng treû Meï ñöøng buoàn Con seõ ñem veà cho meï naøng daâu. Naêm thaùng troâi qua Beân ngoïn ñeøn daàu Meï thöùc thaâu ñeâm Meï mong, meï nhôù Con chæ veà trong hôi thôû Tieáng gaø tænh giaác gaùy xoùm xa Meï ôi con seõ… Maét meï nhaït nhoøa.

Haø Noäi, ngaøy 21-7-2003 N.V.C 231

Nhöõng gì... thaày, baïn ñeå laïi BAN BIEÂN TAÄP

Trong cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc vaø baûo veä Toå quoác, 28 thaày giaùo vaø hoïc sinh cuûa tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ anh duõng hy sinh, nhieàu baïn bò thöông trong chieán ñaáu hay ñeå laïi moät phaàn thaân theå treân chieán tröôøng. Maùu cuûa caùc thaày, caùc baïn ñaõ toâ thaém theâm truyeàn thoáng veû vang cuûa maùi tröôøng mang teân Nguyeãn Vaên Troãi. Ngoaøi noãi nieàm thöông tieác vaø nhöõng kyû nieäm trong saùng vôùi baïn beø; moãi lieät só coøn ñeå laïi nhöõng kyû vaät, giaáy baùo töû, nhöõng taám huaân, huy chöông… Xin traân troïng giôùi thieäu cuøng baïn ñoïc!

Quyeát ñònh truy taëng Anh huøng LLVTND cho lieät só Huyønh Kim Trung

232

Naém ñaát laáy töø Quaûng Trò vaø chieác radio Ñaëng Baù Linh nghe ca nhaïc ngaøy coøn soáng.

Giaáy chöùng nhaän gia ñình lieät só Ñaëng Baù Linh.

Kyû nieäm chöông Sö ñoaøn 330-338 cho cöïu chieán binh Ñaëng Baù Linh.

233

Huaân chöông Khaùng chieán haïng Ba cuûa lieät só Buøi Thoï Tuyeán

Giaáy baùo töû vaø baèng Toå quoác ghi coâng cuûa lieät só Buøi Thoï Tuyeán.

234

Baèng Toå quoác ghi coâng lieät só Laïi Xuaân Lôïi.

Giaáy chöùng nhaän Duõng só dieät Myõ caáp I cuûa baïn Ñoã Taán Myõ.

235

Xin boå sung truyeàn thoáng “quaân tình” ! 1 VAÂN ANH thöïc hieän

Khi chieán tranh ñaõ ñi qua, luùc ñaõ rôøi quaân nguõ thì nhöõng ngöôøi lính, duø ôû phöông trôøi naøo, vaãn tìm ñeán vôùi nhau. Chuùng toâi thöôøng noùi: “Tình thöông yeâu giöõa nhöõng ngöôøi lính coøn hôn caû anh em ruoät thòt!”. Nhöõng chuyeän ñeïp veà tình caûm aáy thaät laø nhieàu, keå sao heát! Queân sao ñöôïc khi giôø ñaây, vaãn coù nhöõng ñoàng ñoäi ñang maûi mieát nôi röøng saâu, nuùi cao hay chieán tröôøng naêm xöa, ñeå tìm veà cho gia ñình haøi coát cuûa baïn mình. Boãng trong toâi vaêng vaúng lôøi baøi ca, coù moät thôøi chuùng toâi vaãn cuøng haùt: Ñeâm heø veà aùnh traêng vaøng chieáu khaép thoân laøng Chieán tröôøng khoâng coøn tieáng suùng xöa hôøn oaùn Giôø naøy anh veà ñaâu, hôõi ngöôøi baïn cuõ cuøng binh ñoaøn, ñaõ tieáp böôùc cuøng ta treân quaõng ñöôøng xa? Neáu giôø naøy baïn hieàn coøn thieáu moät gia ñình, Xin baïn ñöøng ngaïi nguøng veà choán queâ toâi

Baøi ñaêng treân Baùo Cöïu chieán binh TPHCM soá 151 (75) ngaøy 5-8-2003.

236

Mieàn ñoàng queâ phì nhieâu, noâng tröôøng lôøi haùt hoaø eâm ñeàm Coù nhieàu coâ ñeïp nhö khuùc ca ban chieàu 1 * * * Quaân ñoäi Nhaân daân Vieät Nam ñöôïc nhaân daân goïi vôùi caùi teân trìu meán “Boä ñoäi Cuï Hoà “. Traûi qua hai cuoäc tröôøng chinh, khaùng chieán vaø baûo veä Toá quoác, quaân ñoäi ta ñaõ xaây döïng ñöôïc truyeàn thoáng toát ñeïp, luoân ñöôïc ngôïi ca, thöïc hieän toát “quaân phong - quaân kyû”. Quaân ñoäi ta töø nhaân daân maø ra, vì nhaân daân maø chieán ñaáu vaø taùc phong cuûa nhöõng só quan, chieán só cuøng kyû luaät trong quaân ñoäi luoân ñöôïc coi laø chuaån möïc nhaát: Taùc phong nhaø binh, kyû luaät nhaø binh! Vöøa qua, toâi ñeán thaêm thaày giaùo Nguyeãn Ñoã - moät cöïu chieán binh ôû Goø Vaáp (thaønh phoá Hoà Chí Minh), ngöôøi thaày cuûa löùa hoïc sinh Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi (19651970). Trong nieàm vui sau nhieàu naêm thaày troø môùi gaëp laïi, thaày taâm söï: “Caû cuoäc ñôøi thaày theo caùch maïng, thì hôn 50 naêm khoaùc aùo lính. Vôùi quaõng thôøi gian phuïc vuï quaân ñoäi, thaày nghieäm thaáy, ngoaøi hai truyeàn thoáng “Quaân phong, Quaân kyû”, thì boä ñoäi Cuï Hoà coøn coù truyeàn thoáng “Quaân tình”… Em thöû nghó!” Sau khi toát nghieäp, theo göông cha anh, theo göông thaày, chuùng toâi cuõng trôû thaønh nhöõng ngöôøi lính caùch maïng. Theá heä chuùng toâi ngaøy aáy ñaõ goùp söùc löïc vaø xöông maùu, thaäm chì caû tính maïng mình vaøo cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc vaø baûo veä Toå quoác. Trong tay toâi coøn löu giöõ nhöõng böùc

1 Lôøi Vieät baøi ca Nga sau Chieán tranh veä quoác vó ñaïi 1945 “Nhöõng ngöôøi lính cuøng binh ñoaøn”.

237

thö cuûa Nguyeãn Laâm, moät ñoàng ñoäi, tröôùc ngaøy hy sinh ôû maët traän Quaûng Trò trong “Muøa heø ñoû löûa 1972”: Nguû trong röøng maéc voõng chuïm laïi, ñöùa naøo cuõng muoán keå chuyeän nhaø cho baïn beø nghe. Taùn nhö cuoäi. Laï laém, trong ñeâm, khoâng ñeøn ñoùm thì duøng phaùo saùng thay ñeøn, tieáng cöôøi noùi hoøa trong tieáng bom, thaáy caøng vui nhoän hôn. Luùc naøy, coù ai coù theå nghó tôùi caùi cheát cô chöù! Chieán tröôøng ñaõ ñaûo loän haøng loaït thoùi quen sinh hoaït cuûa chuùng em. Thöùc veà ñeâm, nguû ban ngaøy, taêng voõng thay giöôøng chieáu, tình ñoàng ñoäi thay cho tình caûm gia ñình, tieáng cöôøi ñuøa thay cho söï uû doät cheát choùc. Em coøn nhôù moät caâu thô cuûa ai ñoù: “Thaáy queâ höông qua tieáng cöôøi ñoàng ñoäi”. Coù theå noùi moät caùch chaéc chaén raèng, trong cuoäc soáng khoù coù ñöôïc tình caûm giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi giaûn dò hôn, chaân thaønh hôn, thaân thieát hôn, trong saùng hôn vaø ñeïp ñeõ hôn tình caûm cuûa nhöõng ngöôøi lính vôùi nhau. Neân chaêng caàn boå sung theâm truyeàn thoáng “Quaân tình” cho anh boä ñoäi Cuï Hoà? Nhôù tôùi ñoàng ñoäi nhaân 27-7-2003. V.A

238

Phaàn I: MAÙI TRÖÔØNG NÔI CHIEÁN KHU XÖA

Ñaïi ñoäi tröôûng ñaàu tieân KIEÁN QUOÁC

Naêm 1965. Moät saùng thaùng 5, anh em toâi cuøng Huyønh Taán Lôïi ra taäp trung ôû Cöûa Ñoâng, ñöôïc xe Toång cuïc Chính trò ñöa leân tröôøng. Theo quoác loä 1A, chieác xe ca chaïy qua thò traán Gia Laâm, Ñoâng Anh, Baéc Ninh roài reõ vaøo Hieäp Hoøa (Haø Baéc). Doanh traïi ôû treân moät quaû ñoài roäng, coù nhöõng raëng phi lao cao vuùt troàng hai beân saân boùng. Tröa heø, nghe gioù thoåi vi vu nhö ôû bieån Saàm Sôn. Laùn traïi cuûa töøng ñaïi ñoäi maùi lôïp coï, vaùch ñaát traùt buøn nhaøo vôùi rôm, naèm ôû ven söôøn ñoài. Ñoái dieän laø nhöõng röøng traåu troàng laáy 239

tinh daàu. Doïc saân boùng coøn nhöõng caàu treo maø maáy thaùng tröôùc ñöôïc duøng cho caùc só quan reøn luyeän ñi “B”. Tôùi Traïi Hoøe, vöøa khoaùc ba-loâ xuoáng xe, chuùng toâi ñöôïc moät trung uyù ra ñoùn. Ñaây ñoù nhìn thaáy nhöõng caùi ñaàu huùi cua, nhöõng aùnh maét khoâng quen vaø nghe gioïng í ôùi: Lính môùi, chuùng maøy aï! Cuõng may, maáy thaèng baïn cuõ cuøng tröôøng: Baéc “ñen”, Buøi Chöông, Quoác Huøng ñaõ chaïy ñeán hoûi han vaø chæ daãn, khieán chuùng toâi xoùa ñi nhöõng bôõ ngôõ ban ñaàu. Ngöôøi ra ñoùn chuùng toâi laø thaày Ninh Cöû Tröïc, ñaïi ñoäi tröôûng. Ngay buoåi chieàu, thaày ñaõ höôùng daãn chuùng toâi caùc quy ñònh ñieàu leänh trong quaân ñoäi. Noùi laø con nhaø binh nhöng thaät ra ñaây laø laàn ñaàu ñöôïc soáng trong doanh traïi. Nhìn toùc tai chuùng toâi ñaõ quaù löùa vaø “khoâng ñuùng ñieàu leänh”, ngay chieàu hoâm ñoù, thaày goïi maáy ñöùa lính môùi ra ñaàu nhaø “goït”. Ngoài nghieâm, nghe tieáng keùo ñaùnh laùch taùch vaø khoâng bò toâng-ñô giaät ñau, chæ moät loaùng laø coù moät caùi ñaàu ñuùng kieåu. Sau naøy, nhieàu ñöùa coøn ñöôïc thaày truyeàn ngheà vaø ñaõ goùp phaàn laøm ñeïp cho ñôøi. Ñöôïc phoå bieán, ngoaøi vieäc hoïc ñieàu leänh, ñaøo haàm haøo ñeà phoøng maùy bay Myõ thì chuùng toâi coøn phaûi oân vaên hoùa. Töôûng nghæ heø tôùi nôi roài laïi phaûi hoïc, thaät laø chaùn! Vaø giôø leân lôùp ñaàu tieân khoâng phaûi ai xa laï maø chính thaày Tröïc caàm phaán böôùc leân buïc giaûng. Chöõ thaày raát ñeïp, thaày giaûng raát deã hieåu laøm chuùng toâi heä thoáng ñöôïc ngay chöông trình ñaõ hoïc. Ñöùa naøo cuõng phuïc laên; khoâng ngôø trong quaân ñoäi cuõng coù nhöõng ngöôøi giaùo vieân gioûi nhö ôû tröôøng Lyù Thöôøng Kieät cuûa chuùng toâi. Chieàu chieàu ñeán giôø theå thao, thaày cuõng ñaùnh traàn, chaïy ra saân vôùi tuïi toâi. Nhìn hai vai thaày noåi u, nghe boïn lính cuõ khaùo nhau, coù cô theå nhö vaäy vì thaày quaù quen vôùi coâng vieäc ñoàng aùng. Thaày ñaù boùng raát kheùo vaø coøn baøy cho chuùng toâi loái ñaù taäp theå. Ñöùc Duõng voán coù naêng khieáu boùng ñaù ñaõ meâ thaày töø ñoù vaø nhaän thaày laø “anh nuoâi”. Thaày soáng khoâng heà xa caùch 240

chuùng toâi, thaäm chí ñaù boùng xong, thaày cuõng xaùch chaäu vaø quaàn aùo ra möông thuyû lôïi sau doanh traïi bôi loäi, ñuøa nghòch. Treân töôøng coù treo nhöõng khaåu hieäu caét chöõ raát ñeïp, hoûi ra môùi bieát laø saûn phaåm cuûa thaày. Voán meâ veõ vaø trang trí, toâi ruû caû Tröïc “dzón”, Traàn Hieàn, Nguyeãn Laâm caép traùp theo hoïc thaày ñeå trang trí baùo töôøng ñaïi ñoäi. Thaày coù kieán thöùc khaù roäng veà hình hoïa vaø bieát nhieàu kieåu chöõ trang trí töø italic, goâtic, courier ñeán korin… Thaày coù theå vieát veõ baèng phaán maàu, buùt saùp, maàu nöôùc, thaäm chí caû caùch trang trí xeù giaáy. Moät buoåi toái sau giôø ñoïc baùo, nghe tieáng ñaøn maêng-ñoâ-lin ñang chôi baøi “Laøng toâi” cuûa Vaên Cao vaêng vaúng ñaâu ñaây. Theo tieáng ñaøn toâi moø ra goùc saân boùng thì thaáy caû boïn ñang ngoài quanh nghe thaày chôi ñaøn. Laïi moät söï ngaïc nhieân vaø khaâm phuïc ñeán vôùi toâi! * * * … Möôøi maáy naêm sau, tình côø toâi gaëp laïi thaày. Chieàu hoâm ñoù, vöøa xuoáng taàu töø ñôn vò veà nhaø, ngang qua coång Vieän nghieân cöùu Giaùo duïc thì thaáy thaày ñang gaùc xe ñöùng chôø ai. Vaãn khoaùc treân mình boä ñaïi caùn, vaãn daùng ngöôøi hôi guø vaø vaïm vôõ nhö xöa, khoâng laøm sao queân ñöôïc, toâi nhanh nhaåu: - Chaøo thaày Tröïc. - OÂi, Kieán Quoác. Laâu quaù roài… - Thaày chôø ai ôû ñaây aï? - Thaày ñi ñoùn coâ. Coâ laøm vieäc ôû Vieän. Ñaõ bao naêm khoâng gaëp nhau, thaày troø ñöùng luoân beân ñöôøng haøn huyeân. Sau ñoù, thaày môøi toâi khi naøo raûnh thì xuoáng nhaø chôi. Vaøo moät saùng chuû nhaät (quaõng 1985 hay 1986), toâi ruû Baéc “bu” cuøng xuoáng thaêm thaày. Tôùi ga Giaùp Baùt, theo chæ daãn, hai ñöùa phoùng xe reõ traùi vaøo laøng Taùm. Ngoâi nhaø xinh 241

xaén coù caû maûnh vöôøn nho nhoû naèm saâu trong laøng. Thaày möøng rôõ khi thaáy hai ñöùa tìm ñeán nôi. Nhaâm nhi beân taùch traø Thaùi, thaày keå, khi veà coâng taùc ôû Quaân khu Thuû ñoâ, ngoaøi khaû naêng chuyeân moân, treân phaùt hieän thaày coøn coù taøi leû trong vieäc trang trí noäi thaát vaø ñaõ giao nhieäm vuï phuï traùch xaây döïng Baûo taøng quaân khu. Khi xaây döïng thì laïi gaëp maáy em hoïc sinh khoùa 8 tröôøng Troãi, theá laø thaày troø cuøng keát hôïp laøm vieäc. Thaày raát vui vì tröôùc khi nghæ höu laïi coù ñieàu kieän goùp söùc vaøo coâng vieäc heát söùc coù yù nghóa nhö theá. Rieâng toâi, khoâng bao giôø queân ñöôïc thaày Ninh Cöû Tröïc, ngöôøi ñaïi ñoäi tröôûng ñaàu tieân trong cuoäc ñôøi binh nghieäp. Xin tieát loä moät ñieàu, ôû tröôøng Troãi, chuùng toâi khoâng chæ coù moät ngöôøi thaày taøi ba nhö theá! K.Q

242

Nhöõng ngaøy môùi leân tröôøng HAØ CHÍ THAØNH * Hoïc sinh khoùa 6

Chuyeän thöù nhaát Ngaøy 13 thaùng 9 naêm 1965, toâi coù maët taïi “goác ña An Myõ lòch söû”. Sau khi chia tay vôùi anh trai - ngöôøi thaân cuoái cuøng coøn ôû beân mình luùc naøy, toâi cuøng moät luõ “nhoùc tì” lôùp 5 ñöôïc luøa leân moät chieác xe ca chôû veà ñaïi ñoäi. Anh toâi cuøng ñaùm baïn thì ñi ngöôïc trôû ra Traïi Cau. Ngoài treân xe vôùi luõ baïn môùi chöa quen, ngô ngaùc nhìn caûnh röøng nuùi Tam Ñaûo xanh rì, raäm raïp, toâi traàm ngaâm töôûng töôïng tôùi moät tröôøng Thieáu sinh quaân (nhö kieåu tröôøng Su-voâ-roáp), vôùi nhöõng khoái hoïc sinh trong quaân phuïc oai huøng, aùo boû trong quaàn, quaàn boû trong giaày, raàm raäp tieán böôùc y chang nhö trong caùc phim Lieân Xoâ ñaõ ñöôïc xem. Thaät huy hoaøng… “Lính môùi! Lính môùi!” - tieáng la aàm ó keùo toâi trôû veà thöïc taïi. Xe döøng laïi beân moät bôø suoái. Moät con ñöôøng moøn nhoû daãn vaøo moät khu caây coái um tuøm. Ñaùm ñoâng nhöõng ñöùa nhoùc saøn saøn nhö toâi, ñaàu troïc loùc (ñuùng ra laø huùi cua), traàn truøng truïc, da seùm naéng, maëc ñoäc chieác quaàn ñuøi, ngoaùc mieäng ra gaøo : “Lính môùi! Lính môùi!”. Ñoù chính laø caùc ñoàng ñoäi töông lai cuûa toâi? * Phoù Toång giaùm ñoác Lieân doanh Mercedes-Benz, thaønh phoá Hoà Chí Minh.

243

Chuù Taân (Tuyeân huaán) vaø em Hoàng Anh (khoùa 8) ôû tröôøng môùi, Phong Khaåu 1968.

Theo höôùng daãn cuûa moät chuù boä ñoäi, maø sau naøy chuùng toâi goïi laø thaày Ninh, ñaùm chuùng toâi luïc tuïc töø treân xe xuoáng, theo haøng moät, ñi vaøo khu röøng giöõa hai haøng “lính cuõ” loän xoän, ñaày aán töôïng. Chuùng ñöa tay ra sôø moù chuùng toâi moät caùch vui veû vaø thích thuù. Toâi ngheät maët ra, khoâng bieát neân thaát voïng hay vui möøng!? Nhöõng hình aûnh ñaàu tieân veà tröôøng Troãi toàn taïi trong toâi suoát 40 naêm qua, khoâng heà phai môø… Chuyeän thöù hai Vaøi ngaøy sau buoåi hoïc ñaàu tieân veà Ñieàu leänh quaân ñoäi, saùng ñoù, toâi ñi moät mình töø trong röøng (nôi C5 ñoùng quaân) ra goác ña An Myõ. Töø xa thaáy moät baùc boä ñoäi ñang ñi ngöôïc laïi. Treân mình toâi khoaùc boä quaân phuïc môùi phaùt, ñaàu ñoäi muõ coái, chaân 244

ñi giaày vaûi. Ra daùng moät quaân nhaân thöïc thuï (cho duø coøn thieáu ngoâi sao treân muõ)! Toâi laäp töùc nhôù ngay tôùi baøi hoïc ñieàu leänh môùi ñöôïc hoïc: chaøo khi gaëp caáp treân. Ñaàu toâi loän xoän yù nghó: Giô tay chaøo hay khoanh tay chaøo? Baùc boä ñoäi naøy ñuùng laø caáp treân nhöng baùc lôùn quaù, giô tay chaøo coù voâ leã khoâng?… Nhöng yù thöùc cuûa moät “ngöôøi quaân nhaân” ñaõ thaéng. Haõy laøm ñuùng nhöõng gì ñaõ hoïc! Ñaây laø laàn ñaàu tieân ñöôïc thöïc hieän nhö moät chuù boä ñoäi thöïc thuï, ñöøng boû qua! Khi chæ coøn caùch baùc vaøi böôùc, toâi mæm cöôøi ngöûa maët leân (vì toâi chæ môùi cao coù “meùt moát”), maét nhíu laïi, giaäp chaân ñöùng nghieâm, ñöa tay phaûi leân vaønh muõ, chaøo ñuùng ñieàu leänh. “Hoaøn toaøn nhö moät quaân nhaân chuyeân nghieäp!” – toâi thaàm nghó. Baùc boä ñoäi mæm cöôøi ñöa tay leân chaøo ñaùp laïi. Ñuùng nhö baøi hoïc, toâi voâ cuøng haõnh dieän tính ñôïi cho baùc ñi qua seõ boû tay xuoáng vaø ñaøng hoaøng ñi tieáp vôùi nieàm töï haøo cuûa moät ngöôøi lính thöïc thuï. Nhöng thaät baát ngôø, baùc tieán tôùi beá xoác toâi leân, ghì chaët, hoân leân hai maù vaø lieân tuïc hoûi nhöõng caâu khoâng coù ghi trong Ñieàu leänh: “Chaùu teân gì? Maáy tuoåi roài? Hoïc lôùp maáy? Leân tröôøng khi naøo? Coù thích khoâng? Nhôù cha meï khoâng?…”. Toâi voâ cuøng ngaïc nhieân nhöng ñaõ trôû veà vôùi con ngöôøi thaät cuûa mình vaø ngoan ngoaõn traû lôøi vôùi söï leã pheùp cuûa moät hoïc sinh lôùp 5, môùi 11 tuoåi. Chia tay roài, ñi ñöôïc vaøi böôùc, baùc coøn ngoaùi laïi ñöa tay vaãy vaãy. Treân khoùe maét baùc thoaùng thaáy ñoïng gioït nöôùc, ñieàu maø nhieàu chuïc naêm sau, khi ñaõ coù con, toâi môùi hieåu ñoù laø gioït nöôùc maét cuûa ngöôøi cha. (Maõi sau naøy toâi môùi bieát baùc boä ñoäi ñoù laø thaày Giaùm, ôû Phoøng Giaùo vuï nhaø tröôøng). H.C.T 245

Ma cuõ baét naït ma môùi vaø... TRAÀN QUOÁC VIEÄT * Hoïc sinh khoùa 5

Thaùng 10 naêm 1965, vöøa troøn 12 tuoåi, toâi leân tröôøng theo ñoaøn con em caùc cô quan Trung öông. Tröôøng Vaên hoaù quaân ñoäi Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ chuyeån veà Ñaïi Töø maáy thaùng nay. Tröa hoâm ñoù, vöøa xuoáng xe ôû Goác ña, chuùng toâi ñöôïc thaày Cao Duy Haäu (ñaïi ñoäi tröôûng) ra ñoùn vaø phaân ngay veà caùc trung ñoäi. Laùn traïi ñaïi ñoäi 6 ngaøy ñoù treân khu vöïc ñoài traåu, naüm giöõa doanh traïi ñaïi ñoäi 101 vaø Goác ña Hieäu boä. Nhaäp lôùp xong thì ñeán giôø aên tröa, maáy ñöùa “lính cuõ” goïi toâi ra xeáp haøng ñi aên côm. Chuùng noù caém ñuõa vaøo tuùi quaàn sau vaø xoû baùt vaøo ñoâi ñuõa thoâng qua voøng khuyeân. Caû lôùp theo ñöôøng caùi, xuoáng doác roài men theo bôø ruoäng ñeán nhaø aên. Nhaø aên roäng raõi, laøm baèng tranh tre, nöùa laù, naèm ngay beân bôø suoái. Nöôùc suoái trong vaét, maùt laïnh, roùc raùch chaûy. Nöôùc ñang caïn, coù theå nhaûy qua töøng taûng ñaù, vöôït qua suoái maø khoâng bò öôùt chaân. Côm boä ñoäi khoâng ngon nhö côm nhaø, böõa ñaàu tieân treäu traïo, nuoát maõi khoâng troâi. Nhìn chuùng noù aên maø coå toâi ngheøn ngheïn, hay laø

* Ñaïi taù, caùn boä an ninh Boä Coâng an. 1 Khoaù 5 vaøo hoïc lôùp 6 neân goïi laø C6, coøn khoùa 1 vaøo hoïc lôùp 10 neân goïi laø C10.

246

vì nhôù nhaø? AÊn xong, chaû buoàn uoáng nöôùc, toâi theo caùc baïn veà nhaø roài naèm daøi ra giöôøng nhöng khoâng sao nguû ñöôïc. Ñang naèm, môû maét nhìn leân daøn ba-loâ, thaáy “hoà loâ” ñöïng quaàn aùo bò xeâ dòch khoûi vò trí ban ñaàu. Thaáy laø laï, toâi ñöùng daäy, vôùi tay keùo tuùi xuoáng thì thaáy naép tuùi bò môû ra. Kieåm tra beân trong thì thaáy hai goùi keïo nhaân laïc Haûi Haø vaø hai chieác aùo sô-mi, meï môùi mua ôû Giao teá, ñaõ khoâng caùnh maø bay. Nhìn quanh, thaáy ñöùa naøo cuõng nhaém maét nguû say. Ñaõ nhôù nhaø laïi caøng buoàn vì maát ñoà, toâi laàn ra ñaàu nhaø, ngoài thaãn thôø. Ñ.V. naèm caïnh giöôøng, khoâng thaáy toâi ñaâu, voäi chaïy ñi tìm. Gaëp toâi, noù hoûi: “Maøy coù chuyeän gì maø buoàn theá?”. Toâi keå laïi chuyeän tuùi bò luïc vaø maát vaøi thöù. Nghe xong, Ñ.V. noùi: “Laïi ma cuõ baét naït ma môùi aáy maø. Ñöùa naøo môùi leân cuõng bò theá. Boïn noù ñi aên ñaõ veà sôùm hôn vaø kieåm ba-loâ cuûa boïn lính môùi. Roài cuõng quen ngay thoâi!”. Quaû thaät, toâi khoâng hieåu “quen” laø quen theá naøo; nhaát laø khi, ñoù laïi laø taøi saûn cuûa rieâng toâi!? Moät tuaàn sau, khi ñaõ quen vôùi cuoäc soáng môùi. Moät hoâm, thaáy Ñ.V. maëc caùi aùo raát môùi, toâi ngaïc nhieân thì ñöôïc ruû reâ: “Chieàu nay, theo tao!”. Chaû hieåu moâ teâ gì, cöù theo noù thöû xem. Giôø theå thao, luùc caùc lôùp ñaõ ñi taêng gia hay chôi ñaù boùng. Ñ.V. keùo toâi ñi taét ñoàng, sang khu doanh traïi ñaïi ñoäi 5 (nhoû hôn chuùng toâi moät lôùp). Voøng qua maáy laùn, thaáy vaéng boùng ngöôøi, haén chaïy ngay ñeán vô heát quaàn aùo phôi treân saøo, cho vaøo baloâ. Thaáy noù lieàu lónh, toâi sôï quaù, hoát hoaûng giuïc veà. Treân ñöôøng veà, trong loøng thaáp thoûm, thænh thoaûng quay laïi, chæ sôï caùc thaày vaø tröïc ban phaùt hieän ñöôïc thì xaáu hoå laém. Khi veà ñeán nhaø, truùt ba-loâ ra, haén baûo toâi: “Cuoäc soáng taäp theå laø theá, maøy phaûi quen ñi!”. Môùi chaân öôùt chaân raùo leân tröôøng, thaáy “lính cuõ” laøm vaäy, sôï baèng cheát, khoâng daùm keå cho ai. Vaøi ba thaùng sau, khi ñaõ quen vôùi cuoäc soáng taäp theå, toâi taâm söï vôùi caùc thaày thì ñöôïc 247

giaûi thích, vieäc laøm toát ñeïp vaø thoùi hö, taät xaáu luoân toàn taïi trong moãi ngöôøi. Ñieàu quan troïng laø phaûi phaân bieät ñöôïc phaûi, traùi, ñuùng, sai; vì ñieàu hay, leõ phaûi seõ giuùp ta tieán boä, coøn ñieàu dôû, sai traùi seõ laøm ta bieán chaát, thuït luøi. Vaø ñeå laøm ñöôïc nhöõng gì caùc thaày ñaõ giaûng giaûi, toâi ñaõ phaûi maát raát nhieàu thôøi gian. Naêm naêm hoïc ôû tröôøng Troãi chöa ñuû, 5 naêm theo hoïc ñaïi hoïc vaãn chöa ñuû, roài sau ñoù, khi ra coâng taùc, toâi ñaõ coá gaéng tieáp tuïc hoïc trong thöïc teá. Cho ñeán giôø, khi ñaõ qua caùi tuoåi 50, cuõng chæ daùm taïm nhaän raèng, mình môùi laøm ñöôïc moät phaàn nhöõng gì caùc thaày ñaõ daïy ngaøy ñoù! Gaëp baïn ôû Quy Nhôn, 6-2004 T.Q.V

248

Nhöõng troø nghòch ngôïm Ngaïn ngöõ : “Nhaát quyû, nhì ma, thöù ba... hoïc troø”! NGUYEÃN TIEÁN BAÉC * Hoïc sinh khoùa 5

Ñaët deùp leân buïng Yeân Myõ, Ñaïi Töø, ñaàu thu naêm 1965. Anh em ñang say söa nguû tröa thì nghe coøi tröïc ban baùo thöùc. Vöøa môû maét ra thì thaáy chieác deùp ai ñoù ñaët ngay treân buïng, böïc quaù, toâi voäi caàm chieác deùp neùm ra xa thì… thaáy chieác deùp bò giaät ngöôïc trôû laïi. Hoùa ra deùp bò buoäc baèng moät sôïi daây maø ñaàu kia ñaõ thaét chaët vaøo ngoùn chaân caùi cuûa toâi. Caû boïn thaáy vaäy cöôøi boø, khoaùi chí… Veà sau môùi hay caùi troø nghòch ngôïm naøy thöôøng nhaém vaøo ñoái töôïng naøo nguû thaät say, ít caûnh giaùc. Ñeå höôûng öùng troø naøy phaûi coù moät nhoùm vaø thoâng thöôøng chuû troø coù saün deùp vaø daây buoäc (thaäm chí duøng caû daây chuoái). Sau khi lang thang quan saùt vaø phaùt hieän ra teân nguû say, chuû troø kheõ khaøng moø tôùi, ngoài xuoáng cuoái giöôøng, roài thöû ñoäng nheï xem baïn nguû ñaõ say chöa. Khoâng thaáy phaûn öùng, haén seõ luoàn moät ñaàu daây vaøo ngoùn chaân caùi, buoäc laïi (taát nhieân khoâng thít quaù chaët deã bò loä). Xong xuoâi, haén boû veà giöôøng naèm chôø… vaø keát quaû laø taïo cho anh em nhöõng böõa cöôøi vôõ buïng! * * * * Tuyø vieân quaân söï taïi Thaùi Lan.

249

Muoãi Saøi Goøn Cuõng moät buoåi tröa heø, caû lôùp ñi aên côm veà ñeàu leân giöôøng ñi nguû. Ñang mô mô maøng maøng, chôït thaáy maáy ñöùa xì xaøo ôû goùc phoøng, toâi heù maét nhìn, thaáy X. queït que dieâm roài cho chaùy gaàn heát thì thoåi taét löûa. Caàm maåu que dieâm ñaõ thaønh tro chaám vaøo tuyùp thuoác ñaùnh raêng, xong xuoâi haén nhoùn chaân roùn reùn ñeán gaàn giöôøng T.. Gioù maùt haây haåy thoåi vaøo phoøng, T. ñang say giaác noàng. Ngoù tröôùc ngoù sau X. nheï nhaøng ngoài xuoáng, kheùo leùo caàm maåu tro dieâm kheõ dính vaøo phaàn ñuøi non cuûa T.. Vì moät ñaàu ñaõ coù kem ñaùnh raêng neân maåu tro dính ngay. X. laïi baät dieâm roài chaâm vaøo ñaàu maåu tro. Laøm xong caäu chaïy bieán ra ngoaøi. Maåu tro baét löûa, ñoám löûa baèng con muoãi nhanh nhö chôùp beùn nhanh ñeán phaàn da… “OÁi!...”, T. keâu thaát thanh, laáy hai tay xoa ñuøi roài baät daäy ngô ngaùc. Anh em nghe thaáy cuõng baät daäy, nhìn quanh nhöng khoâng hieåu ñieàu gì ñaõ xaûy ra. Ngoù ra ngoaøi saân thaáy X. vaø H. ñang oâm buïng cöôøi, nhìn leân phaàn ñuøi non ñoû döø, döôøng nhö ñaõ hieåu vaán ñeà, T. chaïy voït ra saân ñuoåi theo hai ñöùa… Cuõng töø böõa ñoù maø toâi bieát moät troø nghòch môùi - “muoãi Saøi Goøn”. Töø caùi tích ôû Nam boä chaèng chòt keânh raïch, meânh moâng röøng ngaäp maën neân muoãi nhieàu nhö sao, ñeâm naèm khoâng maéc maøn coù khi bò muoãi… “kheânh” ñi xa vaøi chuïc meùt(!). Ra ñeán mieàn Baéc, vì nhôù queâ höông, nhôù caû tieáng vo ve nhö saùo thoåi cuûa muoãi röøng maø caùnh hoïc sinh mieàn Nam ñaõ nghó ra troø nghòch ngôïm naøy. Moät soá baïn töø tröôøng mieàn Nam veà tröôøng Troãi ñaõ mang theo troø chôi baøy cho anh em… Caùc baïn töøng laø naïn nhaân cuûa “muoãi Saøi Goøn” haún ñeán tröôùc luùc nhaém maét töø giaõ coõi ñôøi vaãn khoâng queân noùi vôï con veùn quaàn leân xem laïi! * * * 250

Baét lôïn xoång Naêm hoïc 1966-1967, ñaïi ñoäi 71 ñoùng quaân treân moät quaû ñoài ôû Suoái Chì, beân caïnh nhöõng nöông cheø vaø saén cuûa nhaân daân. Thöïc phaåm ngaøy ñoù raát khan hieám, tieáp phaåm phaûi chaïy khaép nôi ñeå lo rau, thòt cho caû nghìn con ngöôøi. Côm aên phaûi ñoän theâm ngoâ, theâm saén; nhöõng böõa côm coù ñaïm thaät laø hieám. Ñeå taêng gia caûi thieän, moãi beáp aên ñeàu phaûi nuoâi theâm lôïn, vieäc gieát lôïn cuûa caùc beáp phaûi quay voøng theo lòch cuûa phoøng Haäu caàn. Moät saùng chuû nhaät, nghe keûng baùo ñoäng, caùc lôùp taäp trung thì bieát coù lôïn xoång chuoàng, phaûi chia ra caùc muõi ñi kieám. Caùnh B1 tay xaùch theo xoong chaäu, luøng suïc quanh lôùp. Phuïc Nghieäp nhanh maét phaùt hieän thaáy chuù lôïn ñang uït òt ôû nöông saén, ngay treân con ñöôøng taét xuoáng beáp. Laäp töùc haén keâu leân roài caû ñaùm hoâ hoaùn, tay thì goõ xoong chaûo aàm ó. Chuù lôïn hoaûng quaù lao ñaàu vaøo röøng saäy. Nghe oàn aøo moät goùc ñoài, thaày Haäu ñaïi ñoäi tröôûng chaïy ngay ñeán. Saäy moïc thaønh röøng, cao ngaäp ñaàu ngöôøi nhöng töø laâu ñaõ coù moät “ñöôøng haàm” do anh em vaïch ra, ñeå laøm nôi “daáu quaân” moãi chieàu troán hoïc. Nhôù ñeán boä phim tình baùo cuûa Lieân Xoâ maø chuùng toâi ñaët teân cho noù laø “haàm bí maät beân bôø soâng En-bô”. Voâ phuùc chuù lôïn laïi ruùc ñuùng vaøo “cöûa haàm”. “Toaùn saên lôïn” hoø heùt, tay caàm gaäy, reõ lau saäy, lao theo. Ñeán ñoaïn cuoái “ñöôøng haàm”, vì nhöõng goác saäy ken daày, chuù khoâng theå vaøo saâu hôn. Bò maéc keït giöõa nhöõng goác saäy, chuù thôû hoàng hoäc, moâng choång ra ngoaøi, hai chaân sau vaãn ñaïp maïnh mong ruùc vaøo saâu hôn. Gaàn hai chuïc ñöùa ñaõ bít kín loái vaøo. Thaày Haäu baùm theo sau nhöng khoâng laùch vaøo ñöôïc, coá noùi voïng vaøo:

Khoaù 5 ñaõ leân hoïc lôùp 7.

251

“Coá baét soáng, ñöøng ñaùnh cheát!”. Nhöng chuù lôïn thì quaù to, naëng ñeán 60-70 kí; coøn boïn treû, ñöùa lôùn nhaát chaéc cuõng chæ môùi ngoùt 40 kí, moãi laàn toùm ñöôïc caúng chaân chuù lôïn laø laïi bò chuù ñaïp, tung ra, ñau ñieáng. Taán Lôïi bò lôïn ñaïp raùch tay, toeù maùu, ñaõ töùc giaän laáy gaäy phang thaät maïnh traû thuø: “Naøy thì ñaïp… naøy thì ñaïp!”. Anh em vaây quanh huøa theo “ñaùnh hoäi ñoàng”. Vì bò ñoøn lieân tieáp, quaù ñau neân maát söùc, chuù lôïn khuîu chaân, naèm vaät ra khoâng coøn ñoäng ñaäy. Khi thaày Haäu vaø anh Cö (y taù) chui vaøo ñeán beân trong thì chuù ñaõ ngoûm. Phaûi chaät vaät maõi môùi loâi ñöôïc chuù ra ngoaøi ñeå khieâng veà nhaø beáp. Taán Lôïi sau khi ñöôïc baêng boù veát thöông ñaõ keùo maáy ñöùa baïn ra sau nhaø, to nhoû taâm söï: “Luùc ñoù vöøa ñau vöøa töùc, nhöng thaät ra cuõng ñaõ quaù laâu khoâng coù mieáng thòt vaøo buïng neân… tao ñaõ laøm lieàu. Nhôø vaäy maø caû tröôøng ñöôïc böõa aên coù thòt, coøn ñaïi ñoäi ta thì ñöôïc böõa “aên töôi” nguyeân caû boä loøng…”. Theá môùi bieát cuoäc soáng ngaøy xöa thaät khoå! Vaø cuõng nhôø laàn baét lôïn ñoù maø caùc thaày phaùt hieän ra “haàm bí maät” cuûa chuùng toâi… Ñaây cuõng laø moät thieät thoøi vôùi boïn nhoùc B1 hoài ñoù - loøng lôïn aên ngon thaät nhöng ñöùa naøo cuõng tieác caên haàm bí maät ñeán ngaån ngô! N.T.B

252

Boä phim taøi lieäu veà tröôøng BAN BIEÂN TAÄP

Caùch ñaây troøn 40 naêm, ñuùng vaøo dòp khai giaûng naêm hoïc ñaàu tieân, Xöôûng phim quaân ñoäi ñaõ cöû ñoaøn laøm phim thôøi söï taøi lieäu veà ghi laïi nhöõng hình aûnh hoaït ñoäng cuûa thaày, troø nhaø tröôøng. Hôn chuïc naêm tröôùc, phim ñöôïc sao ra baêng videùo nhöng chaát löôïng ñaõ xuoáng caáp. Trong taäp I “Sinh ra trong khoùi löûa”, moät soá hình aûnh ñaõ ñöôïc trích laøm tö lieäu. Laàn naøy, chuùng toâi coá gaéng bieân taäp laïi ñeå chuùng ta coù theå hình dung ra nhöõng ngaøy ñaàu khoù queân!

Chuyeån quaân töø Traïi Hoøe veà An Myõ

Saép xeáp doanh traïi môùi

253

Vaøo röøng laáy tre nöùa veà döïng lôùp hoïc

Chuaån bò lôùp hoïc môùi

Boùng ñaù, boùng chuyeàn luoân laø moân theå thao ham thích

Taém suoái, moät sinh hoaït khoâng theå thieáu vôùi thaày troø

Giôø aên ñeán roài! Giôø aên ñeán roài!

Ngaøy khai tröôøng, haønh quaân ra thaùc Bom Bom

254

Thaày Hieäu tröôûng ñoïc dieãn vaên khai maïc

Toaøn caûnh buoåi leã khai giaûng

Khoái hoïc sinh trong leã khai giaûng

Ñoäi danh döï cuûa nhaø tröôøng

Hoïc sinh khoùa 5

Caùc coâ giaùo

255

Caùc thaày giaùo

Chuùng toâi, hoïc sinh tröôøng Vaên hoùa Quaân ñoäi, xin theà!

Giôø hoïc ñaàu tieân

Moät buoåi leân lôùp

Söùc khoûe hoïc sinh luoân ñöôïc quan taâm

256

Chò nuoâi gaùnh côm xuoáng lôùp

Treân maûnh ñaát queâ höông Kính taëng xaõ Yeân Myõ, Ñaïi Töø ! Thaày giaùo NGUYEÃN CHI PHAN

Ñoàng Phieâng, Yeân Myõ queâ ta Chieàu nay dìu daët baøi ca aân tình. Maây boâng traéng nuùi, daêng thaønh Aáp iu loøng meï – aáy tình nöôùc non Moät ngaøy neân nghóa saét son Laøng treân, xoùm döôùi, ñaây coøn daáu xöa… Baø con, ai ñoùn ai ñöa Ngöôïc xuoâi böõa sôùm, böõa tröa nuoâi mình? Naâu non, taám aùo nghóa tình Chaét chiu naêm thaùng, meï giaønh cho con. Ñeâm ñem suùng noå coâng ñoàn Meï ngoài beân beáp, maét moøn doõi troâng… Nhöõng khi nuùi chuyeån, röøng rung Chôû che coù meï, aám löng con naèm.

* * * 257

Baám tay tính ñaõ bao naêm Hoâm nay con laïi veà thaêm queâ nhaø Xoán xang loøng treû ñi xa Vui töø ngaõ baûy, ngaõ ba vui veà. Ñöôøng laøng roän tieáng chuoâng xe Soùng ñoâi anh chò, vui nghe chuyeän troø Chaên traâu, beù haùt laïi hoø Veùo von saùo truùc, ñaøn coø traéng bay Ruoäng nhaø boâng naëng, haït saây Gioù ngaøn haây haåy luøa maây treân ñoàng Xanh um saén hoác, khoai moàng Tung taêng caù loäi döôùi doøng möông phai Ñaïi Töø, Traïi Ñaïo luùa khoai Voán nhieàu thöù nhaát, thöù hai trong vuøng.

* * * Moät naêm laøm maáy traêm coâng Hôõi coâ em ôû xoùm Ñoâng, xoùm Ñoaøi? Nhöõng ngöôøi ñeïp gaùi, xinh trai Choân nhau, caét roán Voõ Nhai, Ñaïi Töø Chaúng coøn löû khöû, löø khöø 1 Treû trung nhö löùa maêng tô ñaèng ngaø. Ñaûm ñang vieäc nöôùc, vieäc nhaø Khuya veà baøn baïc, tieáng gaø sang canh Uoáng khuaây maáy aám cheø xanh

Tröôùc ñaây, Ñaïi Töø, Voõ Nhai laø hai troïng ñieåm cuûa beänh soát reùt neân daân ñòa phöông coù thaønh ngöõ “Löû khöû löû khöø, chaúng ôû Ñaïi Töø thì cuõng Voõ Nhai”.

258

Môùi xong coâng vieäc thaâm canh vuï muøa Nuùi röøng vaãn tím hoa mua Queâ höông caùch maïng khaùc xöa nhieàu roài Bao naêm ñoåi môùi cuoäc ñôøi Baáy nhieâu naêm goïi teân Ngöôøi thieát tha.

* * * Ñoàng Phieâng, Yeân Myõ queâ ta Chieàu nay dìu daët baøi ca aân tình Maây boâng traéng nuùi, daêng thaønh Aáp iu loøng meï – aáy tình nöôùc non Thuyû chung, hai chöõ veïn troøn Hoâm nay meï laïi ñoùn con trôû veà Nöôùc nguoàn, chín suoái möôøi khe Saùnh sao nghóa meï voã veà con yeâu Neàn xöa, döïng coät, baéc keøo Maùi tranh, vaùch ñaát, sôùm chieàu coù nhau Côm aên haït muoái, coïng rau Caøng gian khoå laém, caøng mau thaéng thuø

* * * Ôi queâ höông meï chieán khu Laïi soâi caùch maïng muøa Thu naêm naøo Suùng göôm ñaõ xuoáng chieán haøo Giöõ laáy Ñình Caû, Taân Traøo, Baéc Sôn Baûo cho beø luõ Gioân Sôn Ñöøng mang bom ñaïn doïa non, doaï giaø Ñôøi con noái goùt theo cha Thaày troø ñaõ quyeát xoâng ra traän naøy,

259

Ñoàng Phieâng vaãn thaúng ñöôøng caøy Nhaø nhaø vaãn roän tieáng chaøy canh khuya Thoùc vaøng, vaøng oùng nong nia Deûo thôm aên böõa côm tröa gaïo muøa Ngaân nga voïng tieáng chuoâng chuøa Maùi tröôøng sô taùn, gioù luøa qua song Khuya veà, laïnh ngaét ñeâm ñoâng AÁm laïi muoân loøng, tình nghóa quaân daân… Ñaïi Töø, Yeân Myõ yeâu thaân Saét son trong daï, muoân laàn nhôù thöông Hoâm nay treân khaép neûo ñöôøng Thieát tha gaëp laïi queâ höông Ñaïi Töø Nghóa tình maûnh ñaát chieán khu Nghìn naêm sau, chaúng bao giôø nhaït phai.

Thaùng 9-1965 N.C.P

260

Kyû nieäm veà moät baøi thô LEÂ VOÕ TIEÂN HÖNG Hoïc sinh khoùa 1 Toâi nhôù maõi xuaân Bính Ngoï (1966). Chieán tranh ñaõ môû roäng ra caû nöôùc. ÔÛ mieàn Nam, hôn 30 vaïn quaân vieãn chinh Myõ ñaõ ñoå boä vaøo. Nhöõng traän ñoï söùc naûy löûa ñaàu tieân ñaõ noå ra maø lòch söû maõi maõi coøn ghi. Ñoù laø Nuùi Thaønh, Vaïn Töôøng, Ba Gia… ÔÛ mieàn Baéc, maùy bay Myõ vôùi Thaàn saám, Con ma… ñaõ neùm bom caùc thaønh phoá, thò traán, laøng maïc. Nhöng khoâng löïc Hoa Kyø ñaõ phaûi traû giaù. Haøng traêm maùy bay ñaõ bò baén rôi. Thuû ñoâ Haø Noäi khoâng coøn ñöôïc bình yeân. Treân caû nöôùc, maùu ngöôøi daân Vieät ñaõ ñoå vaø keû thuø ñaõ phaûi traû nôï baèng maùu… Nhöng khi muøa xuaân ñeán, Haø Noäi vaãn nhö muoân thuôû, vaãn röïc rôõ khoe muoân saéc hoa trong tieát trôøi xuaân. Chôï Ñoàng Xuaân vaø moïi con ñöôøng daãn ñeán ñeàu phuû ñaày hoa. Nhöõng nuï ñaøo vöøa heù nôû treân nhöõng caønh ñaøo Nhaät Taân, nhöõng ñoùa hoa hoàng, hoa Lay-ôn hay nhöõng boù vi-oâ-let tím ngaùt, cuùc vaøng oùng aû… caû moät röøng hoa. Ñaëc bieät, ñeâm giao thöøa cho duø ñang chieán tranh nhöng quanh Hoà Göôm vaãn daäp dìu taøi töû, giai nhaân, vaãn roän raøng tieáng phaùo möøng naêm môùi. Ñoäc ñaùo hôn cuûa Teát naêm ñoù laø söï xuaát hieän cuûa töøng toáp, töøng toáp lính chieán trong boä quaân phuïc môùi Toâ Chaâu, ñaàu ñoäi muõ meàm coù gaøi sao nhoû. Hoï veà Thuû ñoâ vui Teát ñeå sang xuaân seõ leân ñöôøng Nam tieán. Ngöôøi Haø Noäi töø ngôõ ngaøng ñaõ nôû nhöõng nuï cöôøi töôi vôùi nhöõng chuù lính treû nhöng raát chöõng chaïc trong binh phuïc. Coøn caùc chuù 261

Anh Döông Quoác Tuaân (hoïc sinh khoùa 1) ñang oân baøi beân bôø suoái.

lính, tuoåi chöøng 12 ñeán 16, khoûe maïnh, hoàn nhieân nhöng khoâng daáu ñöôïc veû kieâu haõnh tröôùc nhöõng aùnh maét ngöôõng moä ngaém nhìn. Ñoù chính laø lôùp thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, nhöõng haït gioáng ñoû ñang ñöôïc öôm troàng. Nhöõng ngaøy vui troâi qua raát nhanh. Teát Bính Ngoï naêm aáy döôøng nhö moät caùi Teát khoâng nguû. Toaøn boä thôøi gian chæ daønh ñeå thaêm gia ñình, baïn beø, ngöôøi thaân… vaø thaêm caû moät ñòa danh noåi tieáng. Treân ñöôøng trôû veà ñôn vò, sau nhöõng phuùt soâi noåi haøn huyeân veà nhöõng ngaøy vui ôû Haø Noäi laø giaây phuùt traàm laéng, toâi boài hoài soáng laïi vôùi nhöõng caûm giaùc vui, buoàn, luyeán tieác laãn loän. Theá laø laïi phaûi xa Haø Noäi, xa baïn beø, ngöôøi thaân, xa bao kyû nieäm tuoåi thieáu nieân. Phaûi xa roài nhöõng caëp maét ñen troøn, ngaäp ngöøng vôùi bao höùa heïn chöa daùm noùi, phaûi vónh bieät tuoåi hoïc troø khi muøa hoa phöôïng coøn chöa tôùi… Chieán tranh… trong soá nhöõng baïn cuøng hoïc ñaõ coù ngöôøi leân ñöôøng ra traän! Chieán tranh… Haø Noäi coù theå tieáp tuïc bò taøn phaù! Chieán tranh… ngaøy trôû veà - ai maát, ai coøn? 262

“Chieán tranh coù theå coøn keùo daøi 5 naêm, 10 naêm, 20 naêm.. hoaëc laâu hôn nöõa. Haø Noäi, Haûi Phoøng vaø moät soá thaønh phoá, xí nghieäp coù theå bò taøn phaù. Song nhaân daân Vieät Nam quyeát khoâng sôï. Khoâng coù gì quyù hôn Ñoäc laäp, Töï do. Ñeán ngaøy thaéng lôïi hoaøn toaøn, nhaân daân ta seõ xaây döïng laïi ñaát nöôùc ta ñaøng hoaøng hôn, to ñeïp hôn…”. Lôøi hieäu trieäu cuûa Baùc ñaõ vang voïng nuùi soâng, khaéc saâu vaøo taâm khaûm moãi ngöôøi daân ñaát Vieät. Xe cöù chaïy daäp deành, daäp deành. Xe ñang qua mieàn trung du vôùi “röøng coï, ñoài cheø, ñoàng xanh ngaøo ngaït”. Hình aûnh cuûa nhöõng ngaøy xuaân cöù chôït ñeán, chôït ñi, xaùo ñoäng loøng toâi. Chôït kyû nieäm cuûa laàn ñeán vieáng moä Hoaøng Vaên Thuï ñöôïc taùi hieän. Sôùm ñoù tieát trôøi laønh laïnh, gioù xuaân môn man. Maáy chaøng trai lính Troãi ruû nhau ñaïp xe ra ngoaïi oâ, veà Hoaøng Mai. Chuùng toâi ñaõ ñaët leân moä Anh nhöõng boù hoa töôi roài thaép cho Anh nhöõng neùn nhang. Höông hoa thôm ngaùt xen laãn khoùi höông nghi nguùt. Boùng hình Anh nhö aån hieän ñaâu ñaây nhaéc chuùng toâi nhôù tôùi caâu noùi baát huû, ñanh theùp cuûa Anh ôû phaùp tröôøng, tröôùc luùc keû thuø noå suùng: “Trong cuoäc ñaáu tranh sinh töû giöõa chuùng toâi - nhöõng ngöôøi maát nöôùc vaø caùc oâng - nhöõng keû cöôùp nöôùc, söï hy sinh cuûa nhöõng ngöôøi nhö toâi laø moät söï dó nhieân. Chæ bieát raèng: cuoái cuøng, chuùng toâi seõ thaéng!” Töø caùi töù aáy, moät baøi thô xuaát thaàn hình thaønh trong ñaàu toâi. Sau naøy khi ghi laïi, toâi khoâng phaûi chöõa moät caâu naøo. Ñoù chính laø baøi bích baùo nhaân dòp möøng sinh nhaät Ñaûng, mang töïa ñeà “Vieáng moà Anh Hoaøng Vaên Thuï”. Thaày Nguyeãn Ñoã, ngöôøi thaày daïy Vaên, ngöôøi thaày daïy ñaïo laøm ngöôøi cho lôùp chuùng toâi, raát thích baøi thô ñoù. Trong chöông trình ngoaïi khoùa cho lôùp 10, thaày ñaõ choïn baøi thô naøy ñeå bình giaûng. Thaùng 10-2004 L.V.T.H 263

Ñeâm nay beân röøng Vieät Baéc * Thaày giaùo CHI PHAN

Ñeâm nay beân röøng Vieät Baéc Toâi laéng nghe Caây coû rì raàm Suoái khe thaàm nhaéc: Ñaát anh huøng gieo haït gioáng muøa xuaân Vaït luùa, voàng khoai, nöông saén nhaân daân Ñaõ nuoâi döôõng nhöïng thieân thaàn Phuø Ñoång Ñaõ chaép caùnh cho con ngöôøi bay boång Caùch maïng ñeán roài! Cuoäc soáng ta ôi! Moãi böôùc ñi phôi phôùi nhòp yeâu ñôøi…

* Baøi thô ñöôïc ñoïc tröôùc giaùo vieân vaø hoïc sinh toaøn tröôøng taïi Goác Ña, xaõ An Myõ, huyeän Ñaïi Töø, ñeâm 18-5-1966.

264

Ñeâm nay sao trôøi laáp laùnh Nhöõng ngoïn ñeøn thao thöùc naêm canh… Ôi nhöõng ngöôøi noái goùt cha anh Coù phaûi ñaây traän ñòa ñaáu tranh Maø aùnh maét long lanh saéc löûa? Thaày giaùo ngoài ñaây trong gian nhaø nhoû Quyeån soå tay ghi cheùp ñaày trang Coâng vieäc ngaøy mai, leân lôùp, hoïp tröôøng Maáy baïn tuyeân döông Maáy em boû hoïc… Nhöõng yù nghó cöù haèn leân trong oùc Chôïp maét ñi roài, loøng vaãn yeâu thöông Nhöõng ñöùa treû veà ñaây töø khaép neûo ñöôøng. Ñeâm nay beân röøng Vieät Baéc Nhöõng ngoïn ñeøn thao thöùc naêm canh… Baùt nöôùc cheø xanh Maùt loøng anh chò, Nhöõng giaùo aùn ñaõ chín trong suy nghó Vaãn baên khoaên töøng chöõ, töøng lôøi Moät leõ giaûn ñôn, kieán thöùc loaøi ngöôøi Phaûi trong saùng vaø choùi ngôøi chaân lí. Taâm trí ta coù bao giôø daùm nghæ Khi em ta chaêm chæ hoïc haønh Khi keû thuø ñònh cöôùp maát maàu xanh Khi noâi treû ñang chaùy thaønh tro buïi. Oâi! Sôùm sôùm chieàu chieáu, traùi tim nhöùc nhoái Coù leõ naøo ta chòu ngoài yeân, Traân ñòa ñaây, treän buïc giaûng giaùo vieân.

265

Ñeâm nay beân röøng Vieät Baéc Aùnh löûa hoàng soi toû maét ai Chaûo caù, noài khoai Caëm cuïi ñeâm daøi naáu nöôùng. Caùc chaùu aên gon Coâ cöôøi sung söôùng Nhö meï hieàn soáng giöõa tình thöông Nöôùc maét, moà hoâi xaây döïng maùi tröôøng. Ñeâm nay beân röøng Vieät Baéc Caùc em ta yeân giaác caû roài Gioù röøng se laïnh ñoâi moâi Nguû ngon em nheù, mai trôøi ñeïp hôn. Mong sao em lôùn, em khoân Mau ra tieàn tuyeán röûa hôøn nuùi soâng Ñeâm nay traêm ñôïi nghìn troâng Ñeâm nay thao thöùc maø loøng xoân xang.

Thaùng 5-1966 C.P

266

Vò traùm NGUYEÃN THANH ÑÖÔØNG * Hoïc sinh khoùa 4

Moät ngöôøi baïn ñi chôi Caùt Tieân veà, taït vaøo phoøng cho toâi vaøi quaû traùm, goïi laø chuùt quaø… xöù röøng. Nhìn maáy quaû traùm ñaët treân maët baøn buy-roâ saùng boùng, boãng thaáy ngoà ngoä… Hình quaû thon daøi, nhoïn hoaét, maøu saãm, khoâng coù veû “tieáp thò” chuùt naøo. Neáu ai chöa töøng bieát noù, haún khoâng daùm aên. Nhìn ngaém choác laùùt, toâi caàm moät quaû ñöa leân mieäng, vò ngoït chaùt hoang sô ngaøy naøo boãng nheø nheï trôû veà, thoaùng chuùt traùch cöù nhö caâu thô xöa: … Mình veà, röøng nuùi nhôù ai Traùm buøi ñeå ruïng, maêng mai ñeå giaø1… Quaû traùm khoâng coù muøi thôm, khoâng saëc sôõ. Caàm leân thaáy laïnh. AÊn vaøo thì buøi. AÊn xong maø vaãn nhaàm nhaäm moät vò ngoït xa xoâi…

* Kyõ sö thoâng tin, hieän coángtaùc taïi Ngaân haøng phaùt trieån Noâng nghieäp. 1 Trích trong taäp thô “Vieät Baéc” cuûa Toá Höõu.

267

Chaúng ai troàng traùm caû. Noù moïc töï nhieân nôi röøng saâu, nuùi thaúm, chaèng chòt daây leo. Neân khi aên traùm, ngöôøi nhaïy caûm khoâng khoûi hay lieân töôûng ñeán choán sôn cuøng thuûy taän, boùng caû aâm u… Thôøi thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ñoùng giöõa röøng saâu Ñaïi Töø (Vieät Baéc), laàn ñaàu tieân toâi ñöôc aên traùm khi bôi ôû hoà suoái Bom Bom, nôi coù nhieàu traùm moïc treân vaùch ñaù cheo leo. Ngaøy aáy, chæ coù thöù naøy laø “ñaëc saûn” neân aên luùc naøo cuõng thaáy ngon. Sau naøy ñi boä ñoäi, ñaõ khoâng ít laàn phaûi aên traùm, böùa, maêng röøng thay côm. Luùc ñoù ñaõ khoâng thaáy ngon nöõa, thaäm chí coøn sôï noù. Nhöng vì caùi “nghieäp” vaäy neân vaãn phaûi aên. Duø sao quaû traùm cuõng ñaõ coù luùc cöu mang toâi trong nhöõng ngaøy laän ñaän… neân khoù maø queân. Chieàu nay, ngoài trong phoøng laøm vieäc maùy laïnh chaïy eâm ru, nhìn goùc phoøng coù maáy chai nöôùc khoaùng “La Vie” trong vaét, vôùi moät ñóa leâ taùo töôi nguyeân… toâi boãng thaáy buøi nguøi. Vò ngoït cuûa traùm coøn vöông vaát xa ngaùi. Vaãn bieát raèng giôø ñaây ít ngöôøi aên traùm, thaäm chí nhieàu ngöôøi chaúng coøn bieát ñoù laø thöù gì, nhöng vôùi toâi, söï hieän dieän cuûa noù cöù gôïi nhôù lan man laém ñieàu kæ nieäm… Vaø toâi cöù laån thaån nghó raèng: Thôøi buoåi naøy, khi maø moïi thöù ñeàu coù theå laøm giaû ñöôïc, moïi loaïi traùi caây ñeàu coù theå taåm öôùp hoùa chaát, hoaëc bieán ñoåi gien, thì coù leõ chæ coøn quaû traùm laø khoâng ai laøm giaû hoaëc taåm öôùp. Thaùng 4-2001 N.T.Ñ

268

Nhôù Ñaïi Töø Thaân meán taëng caùc baïn thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ÑOÀNG XUAÂN HIEÀN Hoïc sinh khoùa 3

Moät chieàu toâi trôû veà ñaây Ñeå nhôù laïi moät thôøi tuoåi thô toâi ôû ñoù Nôi coù nhöõng caùnh röøng xanh baït ngaøn trong gioù Doác nuùi môø xa, thaúm phía chaân trôøi… Toâi ñöùng ñaây döôùi Goác ña traàm maëc Boãng nhôù Taân Traøo voïng haøo khí cha oâng Suùng kíp – aùo naâu sôøn – chaân ñaïp ñaát… Phai Khaét, Naø Ngaàn… vang doäi chieán coâng! Ñaïi Töø ôi, ta luoân khaéc trong loøng Moät kyù öùc tuoåi thô bao giôø trôû laïi? Duø nuoái tieác vaø thaùng naêm coøn maõi… Cöù qua ñi treân maùi toùc baïc nhoøa Nhôù veà ngöôøi, ta boãng nhôù veà ta Kyû nieäm sao ñaønh queân naêm thaùng aáy? Ñaâu roài nhöõng Ñoàng Vaøng, Ñoàng Chaùy Traïi Böôûi, Traïi Cau… söông buoát giaù ñeâm naøo… Suoái Bom Bom thaùc ñoå soùng tuoân traøo Traéng xoùa ngaøn lau… chieàu möa phô phaát… Ta nhôù nhöõng tröa heø tieáng ve röøng reùo raét Gioù heo may teâ buoát nhöõng chieàu ñoâng

269

Ñaïi ñoäi hoïc sinh nöõ C11 taïi Caây ña Hieäu boä (An Myõ, Ñaïi Töø) ñaàu naêm hoïc 1966 - 1967

Vaø moät saùng xuaân, hoa röøng thôm ngaùt… Nhìn xaùc maùy bay rôi laû taû xuoáng caùnh ñoàng Ôi tuoåi thô ta ôû nôi naøo choân chaët Cuõng khoaùc aùo xanh, cuõng boàng suùng, chaøo côø Nhöõng ñeâm haønh quaân söông môø hai maét Naém côm vöøng, cuû saén… vaãn thaønh thô OÂi tuoåi thô ta coù theå naøo queân ñöôïc Nhöõng thaày coâ vaø baïn höõu, thaät gaàn Ñeàu khoâng heïn nhöng coù chung ñieàu öôùc: “Vì meï Vieät Nam trong saùng voâ ngaàn…”

Ñaïi Töø, 4-2003 Ñ.X.H 270

Taùc giaû baøi “Hieäu ca” MINH PHÖÔNG thöïc hieän

“Sinh ra trong khoùi löûa tröôøng ta ñaõ lôùn leân, Tröôøng ñeïp choùi ngôøi teân anh Nguyeãn Vaên Troãi...…” Ñoù laø môû ñaàu baøi “Hieäu ca” ñaõ theo chuùng ta, nhöõng cöïu hoïc sinh tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi (1965-1970), suoát 40 naêm qua. Nhôù laïi nhöõng ngaøy caû nöôùc cuøng ñaùnh Myõ, anh em ta môùi chæ laø nhöõng “chuù beù loaét choaét”. Vì cha meï ñang baän chieán ñaáu ngoaøi maët traän vaø ñeå chuaån bò cho ngaøy Thaày Hoàng Tuyeán mai, chuùng ta ñaõ ñöôïc tuyeån choïn vaøo tröôøng. Naêm hoïc ñaàu, tröôøng ñoùng quaân ôû vuøng röøng nuùi Vieät Baéc. Taïi ñaây, khoâng chæ ñöôïc hoïc vaên hoaù maø chuùng ta coøn phaûi reøn luyeän nhö nhöõng ngöôøi lính. Nhöõng buoåi ñaøo haøng traêm meùt haøo phoøng khoâng quanh doanh traïi, nhöõng ñeâm co ro trong taám aùo boâng, vai khoaùc khaåu suùng cao vöôït ñaàu ñi tuaàn tra canh gaùc, baûo veä ñôn vò, nhöõng giôø taäp ñoäi nguõ “aéc eâ” giöõa naéng heø, nhöõng chieàu haønh quaân xuyeân röøng Tam Ñaûo, nhöõng tieát hoïc xaï kích baén suùng CKC, AK ngoaøi thao tröôøng… ñaõ taïo neân baûn lónh ngöôøi lính caùch maïng trong moãi chuùng ta. Trong chöông trình ñöôïc hoïc 271

caû theå thao, hoäi hoïa vaø aâm nhaïc. Tuy chæ laø moân phuï nhöng nhôø ñöôïc hoïc maø chuùng ta coù ñöôïc söùc khoûe vaø coù ñöôïc nhöõng caûm xuùc, nhöõng caùi nhìn thaåm myõ veà cuoäc soáng. Baïn Chænh Huaán coøn giöõ maõi aán töôïng vôùi thaày giaùo Hoàng Tuyeán. Ngaøy ôû Suoái Chì, moät buoåi saùng thaùng 10 naêm 1966, giôø ñaïi soá, khi caû lôùp B1 (Taán Lôïi laøm lôùp tröôûng) ñang traät töï nghe giaûng thì boãng nghe moät gioïng haùt vuùt leân: “Doác nuùi cao cao nhöng loøng quyeát taâm coøn cao hôn nuùi…”. Laï laém, tieáng haùt khoâng phaûi phaùt töø loa ñaïi ñoäi vì khoâng coù nhaïc ñeäm. Caû lôùp ngô ngaùc nhìn nhau thì thaày Tröïc noùi: “Caùc em môùi coù thaày daïy Nhaïc voán laø ca só töø Ñoaøn Vaên coâng Toång cuïc veà, thaày Hoàng Tuyeán. Saùng nay, thaày coù giôø ôû lôùp B2”. Nghe ñeán ñaây, caû boïn leø löôõi vì lôùp hoïc cuûa B2 naèm ngay doác ñaïi ñoäi, caùch B1 caû traêm meùt. Thaáy gioïng thaày khoûe vaø vang xa nhö vaäy laøm ñöùa naøo cuõng mong cho heát giôø ñeå chaïy sang B2 xem maët. Ñaây laø laàn ñaàu tieân, luõ hoïc sinh chuùng ta ñöôïc nghe tröïc tieáp moät ca só coù chaát gioïng oâ-peâ-ra. Caùi chaát “haøn laâm” naøy coù phaûi hoïc sinh tröôøng phoå thoâng naøo treân mieàn Baéc cuõng ñöôïc tieáp xuùc(?), ñaây laø moät vinh haïnh cho lính tröôøng Troãi. Sau naøy moãi giôø hoïc cuûa thaày, khi moâ phoûng cho phaàn thanh nhaïc, thaày luoân caàm caùi “thanh la maãu” goõ nheï ñöa leân tai nghe laáy chuaån, roài môùi haùt. Gioïng thaày ñöïôc daøy coâng luyeän, coù coäng minh, coäng höôûng. Caû boïn phuïc laên. Trong laàn hoïp maët gaàn ñaây, thaàøy nhôù laïi: “Naêm hoïc 19661967, vöøa chaân öôùt chaân raùo khoaùc ba-loâ leân tôùi An Myõ, vaøo moät ñeâm ñaàu ñoâng, khoaûng 12 giôø, Chính uûy Buøi Khaéc Quyønh ñaõ goïi leân giao nhieäm vuï: “Tröôøng ta ñaûm nhaän nhieäm vuï giaùo duïc theá heä keá caän cho quaân ñoäi, caàn phaûi coù moät baøi haùt truyeàn thoáng. Baøi haùt phaûi mang nhòp ñieäu quaân haønh, huøng maïnh, theå hieän söï ra ñôøi cuûa tröôøng trong khoùi löûa chieán tranh vaø söï reøn luyeän cuûa caùc em tieáp böôùc cha anh. Ñaây cuõng laø moät 272

nhieäm vuï quan troïng ñoái vôùi ñoàng chí”. Thaät laø khoù, vì tuy laø tröôøng quaân söï nhöng ñoái töôïng laïi laø nhöõng em hoïc sinh maø lôùp nhoû nhaát, tuoåi môùi 12-13. Trong khoâng gian huøng vó cuûa nuùi röøng Vieät Baéc - Caên cöù ñòa caùch maïng naêm xöa; trong söï tónh laëng, söông ñeâm luoàn qua khe cöûa laøm thaày caøng tænh taùo. Vôùi caûm xuùc töø traùi tim ngöôøi giaùo vieân, thaày hình dung tröôùc maét nhöõng chuù beù tí hon, sau naêm thaùng hoïc taäp, reøn luyeän döôùi maùi tröôøng quaân ñoäi, seõ trôû thaønh nhöõng ngöôøi lính chöõng chaïc, nhaän vaø hoaøn thaønh moïi nhieäm vuï Ñaûng giao. Vaø nhöõng noát nhaïc, nhöõng giai ñieäu daàn hieän leân treân trang baûn thaûo. Vieát roài laïi xoùa. Caùi töù “Sinh ra trong khoùi löûa chieán tranh” ñaõ gaây moät aán töôïng raát maïnh. Ñaõ khuya, sôï ñoàng nghieäp maát nguû, thaày chæ kheõ haùt trong mieäng. Sau hai ñeâm mieät maøi lao ñoäng, thaày xaùch baûn thaûo vaø caây ñaøn ghi-ta leân Hieäu boä, baùo caùo keát quaû. Chính uûy Quyønh, Hieäu tröôûng Tuaán cuøng Phoøng Chính trò nghe ñi nghe laïi, baét giaûi thích töøng ñoaïn roài thoâng qua. Thaät laø sung söôùng! Ngay sau ñoù, thaày ñaõ taäp trung quaûn ca caùc lôùp leân daïy ñeå kòp phoå bieán cho toaøn tröôøng…” Theá laø, nhöõng chuù thieáu sinh quaân chuùng ta ñaõ coù moät baøi haùt truyeàn thoáng. Moãi saùng tröôùc giôø leân lôùp vôùi ñoäi nguõ chænh teà vöøa ñi ñeàu vöøa haùt vang baøi “Hieäu ca”. Roài moãi toái, tröôùc giôø sinh hoaït baùo chí, chuùng ta laïi cuøng nhau voã tay haùt taäp theå: “Sinh ra trong khoùi löûa…”. Baøi ca ñaõ laøm chuùng ta theâm töï haøo veà maùi tröôøng thaân yeâu! Nhöõng naêm thaùng ôû tröôøng, qua moãi ñôït hoäi dieãn vaên ngheä, thaày ñaõ phaùt hieän ra chaát gioïng baåm sinh cuûa Döông Minh Ñöùc. Ngoài tröôùc ñaøn pi-a-noâ thaày ñaõ goõ nhöõng noát nhaïc höôùng daãn Ñöùc luyeän nhöõng baøi thanh nhaïc ñaàu tieân. Sau naøy, khi toát nghieäp Ñaïi hoïc quaân söï, Minh Ñöùc ñaõ thi vaøo Nhaïc vieän Haø Noäi vaø ñöôïc ñaëc caùch vaøo hoïc Thanh nhaïc heä ñaïi hoïc khoâng qua trung caáp. Naêm 1993, anh ñöôïc Nhaø nöôùc phong 273

taëng danh hieäu Ngheä só öu tuù vaø hieän laø ñaïi taù, Hieäu phoù tröôøng Cao ñaúng ngheä thuaät quaân ñoäi. Thaày khoâng queân laàn ñöa hoïc troø veà thu thanh ôû Ñaøi Tieáng noùi Vieät Nam: “Khi tröôøng ta veà nöôùc, nhaân Ngaøy thaønh laäp quaân ñoäi 22 thaùng 12 naêm 1969, thaày coøn ñöôïc giao nhieäm vuï ñöa caùc em veà 28 Quaùn Söù thu moät chöông trình vaên ngheä. Töø saùng sôùm, thaày, troø cuøng nhaïc cuï töø Trung Haø leân xe veà Haø Noäi. Ñaây laø laàn ñaàu tieân, caùc em ñöôïc thu thanh ôû moät phoøng thu quoác gia neân em naøo cuõng hoài hoäp, caùc thaày phaûi luoân ñoäng vieân. Trong chöông trình thu keùo daøi nöûa tieáng, hôïp ca nam nöõ haùt baøi “Hieäu ca” vaø “Nghe lôøi Baùc, chuùng em thi ñua”; rieâng em Bích Haø ñöôïc thu tieát muïc ñôn ca “Vöø A Dính”… Vì danh döï nhaø tröôøng, caùc em ñaõ duõng caûm bieåu dieãn moät chöông trình tuyeät haûo.” Sau khi tröôøng ta keát thuùc nhieäm vuï ñaøo taïo, heø naêm 1970, thaày trôû veà tröôøng Vaên hoaù ngheä thuaät quaân ñoäi tieáp tuïc ñaøo taïo nhöõng chieán só treân maët traän vaên hoaù. Cuøng nhaø tröôøng, thaày ñaõ tham gia caùc buoåi bieåu dieãn phuïc vuï ñôn vò trong suoát nhöõng naêm thaùng choáng Myõ. Sau ñoù, thaày veà Nhaïc vieän Haø Noäi hoaøn thaønh chöông trình ñaïi hoïc. * * * … Caàm treân tay quyeát ñònh nghæ höu, ñaïi uùy Hoàng Tuyeán veà vôùi thaønh phoá bieån Vuõng Taàu. Duø phaûi böôn chaûi vôùi cuoäc soáng ñôøi thöôøng nhöng thaày khoâng bò maát ñi caùi “maùu vaên ngheä”. Ñaêng kyù sinh hoaït xong, thaày tham gia ngay vaøo vieäc daøn döïng caùc tieát muïc vaên ngheä. Khoâng keå naéng möa, heã ñaõ leân lòch taäp laø coù maët. Vôùi chaát gioïng khoûe ñaày chaát lính, thaày ñaõ ñoùng goùp vaøo thaønh coâng cuûa caùc ñôït hoäi dieãn quaàn chuùng. Naêm 1995, thaày daãn ñoäi Vaên ngheä Cöïu chieán binh Baø RòaVuõng Taøu ra Haø Noäi bieåu dieãn. Khoâng chæ hoaït ñoäng trong ñoäi 274

vaên ngheä Cöïu chieán binh maø caùc xí nghieäp, nhaø tröôøng coù phong traøo caàn daøn döïng laø thaày saün saøng giuùp ñôõ. Thaày laøm vieäc heát söùc voâ tö vôùi traùch nhieäm cuûa moät ngöôøi lính. Sau nhöõng giôø phuùt hoaït ñoäng soâi noåi, thôøi gian tónh laëng trong ñeâm, nghe tieáng soùng bieån rì raøo cuøng nhöõng ñôït gioù maùt keøm theo vò maën chaùt cuûa bieån, laø luùc thaày thaû hoàn saùng taùc nhöõng ca khuùc veà ngöôøi lính töø maët traän trôû veà, veà nhöõng ngöôøi cao tuoåi, veà caùc em thô, veà thaày, veà coâ, veà nhöõng daøn khoan thaém tình höõu nghò Vieät – Xoâ… Caàm treân tay taäp ca khuùc choïn loïc vôùi haøng chuïc baøi cuûa nhaïc só Hoàng Tuyeán trong nhöõng naêm gaàn ñaây, toâi khoâng khoûi caûm phuïc söùc lao ñoäng saùng taïo vaø tình yeâu ngheä thuaät ôû thaày. Nhaân hoïp maët cuûa khoùa 5 taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh toå chöùc taïi Khaùch saïn Ba Son vaøo saùng chuû nhaät, 23 thaùng 12 naêm 2001, thaày troø chuùng toâi thöïc söï caûm ñoäng vì vöøa môùi ra vieän moät thôøi gian, khoâng quaûn ñöôøng saù xa xoâi, thaày vaãn coù maët. Treân neàn nhaïc organ do Phaïm Minh Nghóa ñeäm, ñöùng treân saân khaáu, moät tay choáng ba-toong, moät tay caàm microâ, thaày vaãn caát cao gioïng cuøng chuùng toâi haùt vang baøi “Hieäu ca”: “...Vinh quang thay tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi! Ngôøi choùi töông lai muoân vì sao saùng, Döôùi quaân kì töôi maàu chieán thaéng Töøng böôùc ta ñi lôùn maïnh khoâng ngöøng Löïc löôïng ta nhö soùng trieàu daâng Troïn ñôøi ta hieán daâng cho Toå quoác Tieán leân ñoaøn thieáu sinh ta quyeát chieán thaéng!” Xin caûm ôn thaày - taùc giaû cuûa baøi haùt veà tröôøng maø chuùng em ñaõ haùt suoát 40 naêm qua! M.P 275

Muøa chieán dòch, muøa vaên thô nôû roä 1 Thaày giaùo CHI PHAN

Böôùc vaøo hoïc kì II cuûa naêm hoïc ñaàu tieân, ñôït thi saùng taùc thô vaên veà “Nhöõng ngöôøi noái goùt cha anh döôùi maùi tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi” ñöôïc phaùt ñoäng. Tính ñeán nay, Ban chaám thi ñaõ nhaän ñöôïc hôn 100 taùc phaåm töø caùc khoaù göûi veà. Sau gaàn moät tuaàn, chuùng toâi ñaõ hoaøn thaønh ñôït ñaàu sô keát. Ban chaám thi baøn baïc, thaûo luaän vaø coù moät soá nhaän xeùt: Caùc taùc phaåm döï thi vieát theo nhieàu theå loaïi (thô, vaên xuoâi, kòch...). Veà thô coù thô ñaû kích, thô tröõ tình; veà vaên xuoâi coù truyeän ngaén, hoài kí, nhaät kí, buùt kí, ghi cheùp…vv Moät ñieåm noåi baät laø caùc taùc giaû böôùc ñaàu ñaõ bieát vaän duïng theå truyeän, theå kyù vaøo vieäc theå hieän noäi dung. Theå loaïi ñaõ phong phuù maø noäi dung phaûn aûnh cuõng coù nhieàu maøu, nhieàu veû khaùc nhau. Caùc caây buùt ñaõ kheùo choïn loïc tö lieäu, laáy ngay trong cuoäc soáng nhaø tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Do ñoù, haàu heát taùc phaåm ñeàu neâu leân khaù chaân thöïc nhöõng ngöøôi toát, vieäc toát trong tröôøng, trong lôùp, trong tieåu ñoäi, trong nhoùm hoïc taäp cuûa mình. Moät anh baïn say söa vôùi coâng vieäc taäp theå, ñaõ thöùc suoát buoåi tröa döïng coät, laøm daøn cho caây möôùp cuûa tieåu ñoäi môùi ra tay leo (“Moät buoåi tröa” cuûa Quang Vieät). Ñeâm veà khuya, moïi

Kyû nieäm veà ñôït thi saùng taùc vaên thô naêm hoïc 1965-1966.

277

ngöôøi ñaõ yeân giaác nguû, khoâng gian trôû neân tónh mòch, trong moät goùc lôùp hoïc, vaãn coøn le loùi aùnh ñeøn Hoa Kyø cuûa moät ñoâi baïn ñang chaâu ñaàu giaûi baøi toaùn khoù (“Tình baïn” cuûa Quang Phuïng; “Ñoâi baïn” cuûa Trònh Minh Tuaán). Cao quyù vaø saâu naëng bieát bao nhieâu, tình nghóa thaày troø ñaõ ñi vaøo kí öùc ngöôøi hoïc sinh mieàn Nam treân ñaát Baéc. Gioïng vaên thaàm thì , to nhoû nhö xuaát phaùt töï ñaùy loøng cuûa baïn Traàn Ngoïc Giao ñaõ noùi leân ñöôïc loøng bieát ôn chaân thaønh, saâu saéc ñoái vôùi ngöôøi thaày cuõ ñaõ nuoâi naáng, daïy doã mình töø taám beù. Ñôøi hoïc sinh trong traéng, thi vò vaø traøn ñaày söùc soáng, coù nhieàu caûm xuùc doài daøo, laønh maïnh. Phaán khôûi vôùi ñieåm 5 vaên, Giaùp Theá Huøng hoài töôûng laïi ñieåm 2 khi môùi böôùc chaân veà tröôøng môùi maø loøng ñaày xuùc ñoäng tröôùc söï tröôûng thaønh vaø tieán boä trong hoïc taäp cuûa mình. Vaø coøn sung söôùng naøo baèng khi ñöôïc gaëp Baùc Hoà. Aùnh maét hieàn töø, choøm raâu traéng cöôùc, nuï cöôøi côûi môû, gioïng noùi dòu hieàn, tha thieát cuûa Baùc ñaõ ñi saâu vaøo taâm trí caäu thieáu nieân noï. Vaø moãi khi gaëp khoù khaên trong hoïc taäp, tu döôõng, caäu ta laïi nghó tôùi Baùc, vì Ngöôøi laø nguoàn ñoäng vieân, giuùp ñôõ caäu vöôït qua taát caû (“Gaëp Baùc” cuûa Sôn Tuøng). Laàn ñaàu xa gia ñình, xa ngöôøi thaân ñi hoïc nôi xa, nhieàu baïn xuùc ñoäng maïnh. Hoï nhôù meï, nhôù em, nhôù maûnh vöôøn, goác chuoái… Nhöng roài ngaøy moät ngaøy hai, caùi söùc maïnh cuûa moät taäp theå ñaõ cuoán huùt hoï. Hoï soáng say söa trong tình thöông yeâu cuûa moïi ngöôøi. Vaø moãi khi aùnh chieàu khuaát sau daõy nuùi Tam Ñaûo, hoï coù vuït nhôù tôùi nôi choân nhau caét roán, nhöng chæ ñeå nhaán maïnh theâm quyeát taâm hoïc taäp, tu döôõng thaät toát, laøm vui loøng cha meï, toâ ñaäm caûnh ñeïp queâ höông maø hoï töøng gaén boù (“Xa queâ höông” – Thuî Anh; “Ñi” – Thanh Tuøng). Veà vaên xuoâi, taäp trung nhieàu vaán ñeà coù yù nghóa giaùo duïc nhö vaäy, nhöng veà thô ca, cuõng vôùi noäi dung aáy, song caùch theå 278

hieän laïi naëng veà caûm xuùc, rung ñoäng töø nhöõng thi lieäu mang höông vò cuûa cuoäc soáng cuûa nuùi röøng Vieät Baéc. Vôùi lôøi thô moäc maïc, giaûn dò, khoûe maïnh nhö trong ñoäng taùc lao ñoäng, baïn Nguyeãn Chí Duõng vieát trong “Baøi ca lao ñoäng”: Moät saùng ñaàu ñoâng Trôøi môùi öûng hoàng Ta ñi lao ñoäng Ta xaây cuoäc soáng Treân röøng meânh moâng Caùc baïn thô coøn bieát gaén yù nghó, vieäc laøm toát ñeïp cuûa mình haøng ngaøy vaøo thaønh tích chung cuûa quaân daân caû nöôùc, ñang ngaøy ñeâm chieán thaéng ñeá quoác Myõ. Baïn Traàn Hoà Baéc nhö reo leân tröôùc chieán thaéng cuûa taäp theå vaø caù nhaân mình, tieáng reo ñang ôû theá taán coâng: Anh nghe khoâng? Cuøng vang trong tieáng suùng Coù ñaïn chuùng em, raén chaéc, vöõng beàn Moãi ñieåm 5, moät maùy bay giaëc Myõ Moãi ñieåm 5, laøm giaëc Myõ kinh hoaøng Anh nghe khoâng? Cuøng vui trong chieán thaéng Coù chuùng em, nhoû beù goùp phaàn… Treân ñaây laø maáy nhaän xeùt maët öu ñieåm; tuy nhieân, chuùng toâi nhaän thaáy coøn moät soá vaán ñeà caàn khaéc phuïc khi caùc baïn göûi baøi döï thi ñôït hai, töø nay ñeán cuoái khoùa. Baøi caàn taäp trung hôn nöõa vaøo vieäc theå hieän ngöôøi toát, vieäc toát trong nhaø tröôøng. Baát cöù vieát theo theå loaïi naøo, ngöôøi vieát phaûi choïn yù, choïn chöõ, choïn lôøi, theå hieän noäi dung coâ ñoïng, suùc tích. Boá cuïc caùc taùc phaåm phaûi chaët cheõ, saùng suûa. 279

Noäi dung caùc taùc phaåm khoâng haïn cheá söï hö caáu – nhaát laø truyeän ngaén, nhöng vaán ñeà ñaët ra vaø caùch giaûi quyeát phaûi phuø hôïp vôùi thöïc teá cuoäc soáng. Ñaáy chính laø nhöõng vaán ñeà coøn yeáu trong caùc taùc phaåm döï thi.Vaø cuõng laø nhöõng ñieåm caàn khaéc phuïc trong ñôït vieát tôùi. Döôùi ñaây laø nhöõng taùc phaåm ñöôïc Ban chaám thi xeáp vaøo voøng sô keát ñôït I: Truyeän ngaén: “Caâu chuyeän thaày troø” – Traàn Ngoïc Giao (9B); “Ngöôøi thöøa keá chieác buùt” – Taêng Cöôøng (9B); “Tieáng goïi traû thuø” – Löông Vieät (9A); “Ngöôøi baïn gaùi cuûa chò toâi” – Nghieâm Cöôøng (9A); “Tình ñoàng chí” – Hoaøng Vaên Thoï (9B). Maåu chuyeän: “Moät ñieåm keùm vaên” – Giaùp Theá Huøng (9A); “Tình baïn” – Döông Quang Phuïng (9A); “Ñoâi baïn” – Trònh Minh Tuaán (9B); “Moät buoåi tröa” – Quang Vieät (9B). Hoài kyù: “Ñi!” - Thanh Tuøng (9B); “Gaëp Baùc” – Sôn Tuøng (9B); “Xa queâ höông” – Thuî Anh (9B); “Noãi loøng cuûa em beù mieàn Nam” – Quang Tín (9A). Veà thô: “Baøi thô nghìn chieác” – Hoà Baéc (8A); “Taëng thaày” – Quang Tín (9A); “Buoåi saùng lao ñoäng” – Nguyeãn Chí Duõng (8B); “Tröôøng ta” – Giaùp theá Huøng (9A); “Chæ coù con ñöôøng” – Hoaøng Giang (8A). Ban chaám thi traân troïng caûm ôn caùc baïn ñaõ göûi baøi vaø mong nhaän ñöôïc nhieàu taùc phaåm phaûn aùnh ñôït thi ñua cuoái khoùa cuûa tröôøng ta, nhaát laø caùc ñoàng chí caùn boä, giaùo vieân, coâng nhaân vieân, caùc baïn hoïc sinh khoái 10 – nhöõng anh caû cuûa nhaø tröôøng, giaøu tình caûm, phong phuù voán soáng hoïc sinh, coù nhieàu caây buùt tin caäy! C.P

280

Ngöôøi thaày - ngöôøi meï ANH THY thöïc hieän

Thaày, coâ giaùo ôû tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi khoâng chæ laø nhöõng ngöôøi giaùo vieân giaûng daïy vaên hoùa maø coøn laø nhöõng ngöôøi cha, ngöôøi meï, ngöôøi anh, ngöôøi chò, chaêm soùc cho luõ hoïc sinh treû con chuùng toâi. Toâi nhôù maõi kyû nieäm nhöõng ngaøy ñaàu ñoùng quaân ôû Haø Baéc, maáy ñöùa lôùp beù vöøa hoïc xong lôùp 4 chöa quen xa cha meï, chieàu toái cöù ñöùng ngoài ngaån ngô, ngoùng veà khoaûng trôøi saùng phía Haø Noäi. Raát taâm lyù, coù ngöôøi thaày ñaõ ñöùng sau löng töï bao giôø,ø thuû thæ voã veà: “Ñöøng buoàn, chaùu ñi xa theá naøy cuõng laø ñeå boá meï yeân taâm ñaùnh Myõ…” Hôn moät traêm thaày coâ cuûa nhaø tröôøng ñeàu laø nhöõng taám göông ñieån hình trong coâng taùc giaùo duïc ñaøo taïo maø sau naøy, khi trôû thaønh nhaø giaùo, chuùng toâi ñaõ noi theo. Trong soá ñoù coù thaày Cao Cöï An, thaày giaùo daïy Vaên. Taän tuïy vôùi coâng vieäc, soáng taâm lyù, thöông yeâu hoïc sinh, daïy gioûi laø nhöõng ñaëc ñieåm cuûa thaày. Khoâng nhöõng theá, thaày thöôøng ñöôïc Ban Giaùm hieäu bieåu döông veà phöông phaùp quaûn lyù hoïc sinh. Thaày soáng raát gaàn guõi, tình caûm vaø coi chuùng toâi nhö con em mình. Ngaøy ñoùng quaân ôû röøng Ñaïi Töø, haàu nhö ñöùa naøo cuõng ngaõ nöôùc. Gheû lôû khaép mình, ngöùa ngaùy trieàn mieân, tay gaõi lieân tuïc, da deû xanh leø maàu thuoác xanh-meâ-ty-len, coù ñöùa maát nguû caû ñeâm vì ngöùa, coù ñöùa maùu muû chaûy ra dính ñaày aùo quaàn. 281

Chöa bao giôø ôû nhaø maø chuùng toâi bò nhö theá. Thaät laø sôï! Chaúng ngaïi baån, chaúng sôï laây, thaày caëm cuïi laáy muõi kim kheàu töøng caùi gheû ôû keõ tay, keõ chaân cho töøng ñöùa, roài laáy thuoác xanh, thuoác môõ boâi vaøo choã ngöùa. Quaàøn aùo dính baån nhôùp nhaùp, töï tay thaày mang ra suoái giaët. Roài, maëc ngaøy ñoâng thaùng giaù, thaày cuøng anh Cö, anh Hieän (y taù) ñi vaøo laøng baûn xa, xin laù xoan, laù ba chaïc veà naáu nöôùc laù cho chuùng toâi taém chöõa gheû. Cöù hai, ba ngaøy moät laàn, caû moät thuøng phuy lôùn ñöôïïc baéc beân bôø suoái ñeå naáu nöôùc taém. Nöôùc laù ñaéng, noùng, boác khoùi ñöôïc gioäi leân ngöôøi, caû boïn huù heùt aàm ó, vang caû goùc suoái; coù ñöùa coøn nghòch ngôïm caàm caønh xoan ñuoåi nhau, quaát vaøo löng nhau ñen ñeùt. Cöù nhö vaäy, beänh gheû lôû khoûi daàn, ngoài trong lôùp khoâng coøn hieän töôïng “soät soaït luoân tay töïa gaåy ñaøn” vaø moãi ñeâm giaác nguû saâu hôn.

Thaày Cao Thöôûng vaø thaày Cao Cöï An trong ngaøy Hoäi tröôøng, Haø Noäi 15-10-1995

282

Ngaøy ôû Suoái Chì cuoái naêm 1966, moät buoåi chieàu, sau giôø töï tu, toâi moø ra suoái taém. Muøa ñoâng, thôøi tieát vuøng nuùi khaéc nghieät, nöôùc suoái giaù laïnh ñaõ laøm toâi bò caûm. Soát cao, meät moûi, ñaàu nhöùc nhö buùa boå, veà laùn, toâi leo leân giöôøng truøm chaên kín ñaàu. Baïn trong lôùp mang khaåu phaàn côm chieàu veà ñeå ñaàu giöôøng nhöng toâi ñaâu coøn thieát aên. Ngöôøi noùng haàm haäp li bì. Ñeâm ñaõ khuya, chôït tænh giaác thì ñaõ thaáy thaày laëng leõ ngoài beân. Ngoïn ñeøn daàu leo leùt haét boùng thaày leân vaùch ñaát. Thaày vaøo daân möôïn noài roài töï tay naáu baùt chaùo ñaäu xanh mang leân cho toâi aên giaûi caûm. Huùp heát baùt chaùo noùng, moà hoâi vaõ ra, thaày ñöa vieân thuoác caûm vaø coác nöôùc cho toâi uoáng. Xong xuoâi, toâi ñöôïc thaày ñôõ cho naèm xuoáng giöôøng vaø keùo chaên ngang ngöïc. Baøn tay thaày kheõ ñaép chieác khaên laïnh leân traùn. Luùc ñoù, toâi ñaõ thöïc söï caûm ñoäng! Nöôùc maét kheõ traøo ra vaø chôït nhôù tôùi nhöõng laàn oám ôû nhaø ñöôïc meï chaêm soùc… Cöù nhö vaäy, thaày ñaõ theo khoùa 5 chuùng toâi suoát töø heø 1965 cho tôùi ngaøy ra tröôøng. Tôùi naêm hoïc lôùp 9, lôùp 10, boïn treû chuùng toâi ñaõ lôùn, ñöùa naøo cuõng ham thích ñoïc nhöõng taùc phaåm vaên hoïc noåi tieáng trong nöôùc vaø treân theá giôùi. Chuùng toâi ñaõ truyeàn tay nhau “Thuyû Höû”, “Taây Du Kyù”, “Tam Quoác Chí”, “Chieán Tranh vaø Hoøa Bình”, “Nhöõng Ngöôøi Khoán Khoå”, “Theùp Ñaõ Toâi Theá Ñaáy” hay taäp truyeän ngaén cuûa Pautoápxki… vaø ñoïc vôùi moät nieàm say meâ, thaùn phuïc. Coù ñöôïc tình yeâu aáy chuùng toâi khoâng bao giôø queân ñöôïc coâng ôn thaày! A.T

283

Thaày daïy veõ Nhôù veà moät ngöôøi thaày maø toâi luoân ngöôõng moä vaø kính troïng! HOAØNG ANH Hoïc sinh khoùa 6

Naêm 1965, laàn ñaàu tieân, chuùng toâi ñöôïc hoïc veõ bôûi moät oâng thaày Hoïa haún hoi. Khaùc vôùi töôûng töôïng cuûa toâi khi chöa gaëp, beà ngoaøi cuûa thaày coù töôùng döõ döõ gioáng Töø Haûi: “raâu huøm, haøm eùn, maøy ngaøi”! Nhöng thöïc ra thaày laïi cöïc hieàn. Nhöõng ñieàu chuùng toâi hoïc ñöôïc ôû thaày khoâng chæ laø nhöõng ñöôøng cong, neùt thaúng, caùch boá cuïc, nhöõng maûng maàu aán töôïng maø coøn laø nhöõng kieán thöùc Hoäi hoïa cuûa thôøi kì Phuïc Höng ôû chaâu

Thaày Phaïm Löïc tröôùc ngaøy xa Phong Khaåu veà nöôùc, heø 1968

284

AÂu, hay nhöõng xuaát xöù cuûa nhöõng tröôøng phaùi laäp theå, tröøu töôïng… Roài caùch veõ böùc tranh sao cho coù hoàn. Coù moät ñieàu nöõa khoâng phaûi ai cuõng bieát, toâi coøn ñöôïc thaày Löïc daïy rieâng cho moät… baøi haùt (khoâng bieát coù phaûi laø saùng taùc cuûa thaày hay khoâng). Cho ñeán baây giôø, toâi vaãn nhôù, vaãn haùt vaø coù theå ghi laïi cho caùc baïn baøi “Chuù Taây” cuûa thaày. Chuù Taây, chuù muoán voâ ñaây chôi Laøng toâi raøo kín, chuù voâ ñöôøng naøo? Í hoø doâ ta, ta ñaøo ta raøo Í doâ ñaøo haøo giao thoâng, Í doâ ñaøo haøo giao thoâng (ñaøo haøo giao thoâng) Maëc taøu bay chuù cöù baén ñuøng ñuøng Daân baày toâi xuoáng haàm, chuù baén ngöôøi moâ? Chuù maø ñoå boä, chuù voâ Daân baày toâi quyeát ñaùnh, quyeát chaúng cho chuù vaøo Laøng toâi nay ñaõ kín raøo, Laøng toâi nay ñaõ coù haøo giao thoâng . Hôn 35 naêm xa thaày, xa maùi tröôøng thaân yeâu, duø khi coøn phuïc vuï trong quaân ñoäi hay luùc ñaõ chuyeån ngaønh, toâi vaãn phaùt huy ñöôïc caùi voán “hoa tay cuûa daân Troãi” quyù giaù maø thaày ñaõ truyeàn cho nhö moät ngheà tay traùi. Taøi naêng cuõng raát ñaéc duïng trong coâng taùc tuyeân truyeàn, caùc cuoäc thi baùo töôøng cuûa ñôn vò, thaäm chí coøn ñöôïc môøi ñi trang trí ñaùm cöôùi cho anh chò em cô quan. Ñöôïc soáng gaàn guõi moät thôøi gian vaø ñöôïc söï chæ baûo aân caàn cuûa thaày Löïc, toâi töôûng ñaõ hieåu heát caùc taøi naêng cuûa thaày. Theá maø coù laàn khi xem moät boä phim truyeän truyeàn hình chieàu chuû nhaät, toâi thaáy thaày trong vai moät hoïa só. Toâi baøng hoaøng theùt leân nhö con treû: “OÂi trôøi, thaày Löïc!”. Hoùa ra, thaày coøn laø moät taøi töû Cineùma! H.A 285

Kyû nieäm vôùi nhöõng hoïc vieân ñaëc bieät Thaày giaùo NGUYEÃN ÑOÃ *

Naêm hoïc thöù hai, nieân khoùa 1966-1967, nhaø tröôøng ñöôïc Toång cuïc Chính trò giao theâm nhieäm vuï daïy vaên hoaù cho caùc anh huøng, duõng só dieät Myõ töø mieàn Nam göûi ra. Trong soá caùc anh huøng, duõng só Huyønh Vaên Ñaûnh, Taï Thò Kieàu, Traàn Döôõng, Leâ Chí Nguyeän, Ñoaøn Vaên Luyeän… ñaõ leân thaêm tröôøng, thì naêm hoïc naøy coù anh huøng Huyønh Vaên Ñaûnh vaø duõng só Leâ Chí Nguyeän veà hoïc1. Nhaø tröôøng boá trí cho hai anh ôû trong caên nhaø saùt caïnh chính uyû Buøi Khaéc Quyønh vaø hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán, ngay khu Goác ña Hieäu boä. Do trình ñoä vaên hoaù cheânh leäch, (anh Nguyeän ñaõ hoïc xong lôùp 5, trình ñoä coù khaù hôn); neân giai ñoaïn ñaàu, nhaø tröôøng taäp trung boài döôõng moân Vaên, ñeå hai anh coù theå töï thaûo baùo caùo, vieát thö töø, ñoïc saùch baùo… Coù moät kæ nieäm ñaùng nhôù, ngay sau giôø chính taû ñaàu tieân, anh Ñaûnh haàu nhö khoâng theå vieát troïn baøi. Anh phaûn aûnh ñieàu naøy vôùi nhaø tröôøng: “Sao hoïc khoù quaù, nghe thaày giaùo ñoïc maø toâi khoâng theå vieát ñöôïc.” Haàu nhö caû baøi chính taû cuûa

* Nguyeân Tröôûng boä moân Vaên caáp III, hieän veà höu vaø sinh soáng taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh. 1 Naêm hoïc 1967-1968, duõng só Ñoaøn Vaên Luyeän sang Queá Laâm, hoïc ôû tröôøng.

286

anh Ñaûnh ñeàu coù loãi, nhaát laø caùc töø “vaø, veà, ruoäng, roài…”1. Toå Vaên laäp töùc hoïp ruùt kinh nghieäm thì phaùt hieän, theo thoùi quen cuûa ngöôøi Nam boä, coù moät soá töø, nhaát laø phuï aâm, bò phaùt aâm sai so vôùi aâm chuaån tieáng Vieät. Nhö vaäy, giaùo vieân theo lôùp phaûi laø ngöôøi naém ñöôïc “choát”, ñeå uoán naén hoïc vieân. Vaø thaày Ñoã nhaän nhieäm vuï naøy. Sinh ra vaø lôùn leân ôû Myõ Tho, laø ngöôøi naém ñöôïc “ñieåm yeáu” cuûa queâ höông mình, thaày tìm caùch giaûi thích vaø söûa daàn cho anh hoïc vieân lôùn tuoåi. Taám aûnh cuûa hoïc vieân Daàn daàn, anh hieåu ra vaø khaéc phuïc Huyønh Vaên Ñaûnh ñöôïc sai soùt, khaû naêng tieáp thu tieán taëng thaày giaùo Nguyeãn Ñoã boä roõ reät. Coù moät laàn, hai troø muoán theát ñaõi caùc thaày giaùo maø phaàn lôùn laø ngöôøi mieàn Baéc, moät böõa thòt caày naáu theo kieåu Nam boä. Nhöng ôû Ñaïi Töø khoâng coù ñuû gia vò. Khoâng bieát xoay xôû caùch naøo maø moät buoåi tröa, xe Vaên phoøng Toång cuïc Chính trò leân ñoùn hai anh veà Haø Noäi. Chieàu hoâm sau, khi trôû veà, hai anh kheä neä xaùch moät tuùi to ñöïng döøa naïo, cuû xaû, laù mô loâng, laïc, ñaäu xanh… vaø ñaëc bieät, coù moät loaïi gia vò maø “thieáu noù thì baát thaønh… thòt choù”; ñoù laø “nguõ vò höông”! Ngay saùng chuû nhaät tuaàn sau, khu laùn cuûa caùc toå xaõ hoäi caáp III (Vaên, Söû, Ñòa, Ngoaïi ngöõ), naèm ngay ven röøng, nhoän nhòp haún leân. Tieáng choù keâu aêng aúng, tieáng khua dao thôùt… Anh

Ngöôøi Nam boä coù nhieàu vuøng thöôøng phaùt aâm laø: dzaø, dzeà, guoäng, goài…

287

Ñaûnh cuøng caùc thaày “hoùa kieáp” cho chuù choù, roài duøng rôm thui chín vaøng. Töï tay anh pha cheá, naáu nöôùng theo ñuùng khaåu vò cuûa ngöôøi saønh ñieäu nhaäu thòt caày ôû queâ anh. Thaáy coøn thöøa moät môù cuû xaû, thaày Ñoã ñem caém ngay vaøo maûnh vöôøn phía sau nhaø. Nhìn luoáng xaû môùi troàng, anh Nguyeän khoâng vöøa yù: “Ñaõ troàng thì phaûi troàng cho thaúng haøng. Toâi thích ngang baèng, soå thaúng.”, roài hai thaày troø caëm cuïi troàng laïi. Böõa aên ñöôïc chuaån bò xong xuoâi, nhöõng ñóa thòt haáp, thòt nöôùng vôùi rau thôm vaø caû baùt nhöïa maän, baùt xaùo choù ñöôïc baøy ra. Muøi thòt caày pha laãn muøi maém toâm thôm löøng, haáp daãn. “Caû nhaø” vui veû ñaùnh cheùn. Chuyeän troø raâm ran. Coù chuùt röôïu, thaày Ñoã höùng khôûi caát cao gioïng: “Toâi xin ra caâu ñoái, môøi caùc thaày cuøng ñoái: Cuï Toâ ñang aên thòt toâ”1. Vöøa nghe xong, vôùi taøi öùng bieán cuûa “thaày ñoà Thanh”2 thöïc thuï, thaày Cöø, daïy moân Söû, cöôøi ha haû ñoái laïi: “Toâi xin haàu oâng, Thaày Ñoã vöøa gaëm xöông ñoå”3. Vöøa nghe veá ñoái, thaày Ñoã voäi chaép hai tay xaù: “Toäi xin chòu thua cuï Toâ… Toâ… Baùi phuïc! Baùi phuïc!” Roài hai thaày cuïng li, cöôøi heå haû. Nhìn caùc thaày vui veû nhöng “ñaàu beáp” Ñaûnh vaãn thaáy canh caùnh trong loøng, khoâng hieåu böõa aên coù hôïp khaåu vò thöïc khaùch? Ñeán cuoái böõa, thaáy caùc moùn ñeàu heát saïch, vaø khi nghe caùc thaày coù lôøi ngôïi khen: “Caày tô baûy moùn” ñuùng laø ñaëc saûn Nam boä, thì anh Ñaûnh kheõ nôû nuï cöôøi hieàn haäu. N.Ñ

Moät loái chôi chöõ, raát hoùm vaø khoù. Thaày Toâ Ngoïc Cöø queâ Thanh Hoùa, cuõng laø nôi saûn sinh ra nhieàu cuï ñoà Nho thôøi xöa, ñöôïc xeáp sau cuï ñoà Nam (Nam Ñònh) vaø cuï ñoà Ngheä (Ngheä An). 3 Thaày Cöø ñaõ chôi chöõ vì bieát daân Nam boä thöôøng phaùt aâm sai, noùi töø “ñoã” thaønh “ñoå”. 2

288

Moät chuyeán thaêm con Thaày giaùo MAI DUY VOÏNG

Thieáu taù Vuõ Theá An, trôï lí Boä tö leänh Coâng binh, vöøa nhaän quyeát ñònh boå sung veà chæ huy moät ñôn vò coâng binh ñoùng ôû Quaân khu Boán, nôi coù chieán söï aùc lieät nhöõng ngaøy ñaàu caû nöôùc ñaùnh Myõ. Hoâm nay laø thöù baûy, trôøi se laïnh. Anh ñaõ baùo caùo ñôn vò xin nghæ hai ngaøy ñeå ñi thaêm con ñang hoïc taïi tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi do Toång cuïc Chính trò quaûn lí, sô taùn ôû Ñaïi Töø, Thaùi Nguyeân. Ñöùng ngoài khoâng yeân, anh ñi ra ñi vaøo, chæ mong sôùm ñöôïc gaëp con. Côm chieàu xong, tranh thuû taït qua cöûa haøng baùch hoùa (luùc ñoù coøn goïi laø maäu dòch) ôû phoá Ñoäi Caán, phaûi noùi khoù vôùi coâ maäu dòch vieân, anh môùi mua ñöôïc boán goùi keïo cöùng gia coâng (moãi goùi nöûa kí), hai caùi khaên maët, maáy oáng chæ cuøng daêm caùi kim khaâu. Vôï maát sôùm ñeå laïi cho anh moät chaùu gaùi ñang ôû queâ vaø Vuõ Thu, con trai, môùi nhaäp tröôøng ñöôïc ít thaùng. Quaø caùp vaø ñoà duøng caàn thieát ñöôïc goùi goïn vaøo chieác ba-loâ con coùc - haønh trang cuûa ngöôøi lính giaø cho chuyeán thaêm con. Ñònh ñi nghæ sôùm ñeå saùng mai ñeán nôi taäp keát ñuùng giôø, vöøa ñaët mình ñaõ nghe coøi baùo ñoäng ruù leân. Loa phoùng thanh ôû ñaàu phoá oang oang: “Ñoàng baøo chuù yù! Ñoàng baøo chuù yù! Moät toáp maùy bay ñòch ñang xaâm phaïm vuøng trôøi phía nam, caùch Haø Noäi 100km. Ñoàng baøo tìm nôi truù aån, caùc ñôn vò vaøo vò trí saün saøng chieán ñaáu!”. Anh baät daäy cuøng ñôn vò chaïy ra chieán haøo. Moät laùt sau 289

khoâng thaáy ñoäng tónh gì, loa phoùng thanh thoâng baùo: “Maùy bay ñòch ñaõ ñi xa, moïi hoaït ñoäng trôû laïi bình thöôøng.” Trôû veà phoøng, nhìn ñoàng hoà ñaõ 10 giôø röôõi. Vöøa chôïp maét ñöôïc moät luùc thì laïi baùo ñoäng, loa thoâng baùo ñòch ñaõ xaâm phaïm vuøng trôøi phía ñoâng. Caùn boä, chieán só laïi phoùng nhanh ra coâng söï. Baùo yeân khi kim ñoàng hoà chæ con soá 12. Trôû laïi giöôøng, anh khoâng queân vaën chieác kim ñoàng hoà Seâ-va-ny ñeå chuoâng baùo thöùc vaøo 3 giôø 45 phuùt. … Chuoâng reo, anh baät daäy ra ñaùnh raêng, röûa maët roài khoaùc voäi boä quaàn aùo leân ngöôøi. Anh baïn cuøng phoøng ñaõ daét chieác xe ñaïp tôùi ñeå ñeøo anh ra Cöûa Ñoâng, nôi coù xe cuûa Toång cuïc moãi sôùm chuû nhaät ñöa gia ñình ñi thaêm con em hoïc treân tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Ngoaûnh laïi chaøo baïn, anh böôùc voäi leân xe. Xe ñaõ kín choã. 4 giôø röôõi, xe chuyeån baùnh. Meät moûi vì moät ñeâm maát nguû, khi xe chöa qua khoûi caàu Long Bieân, anh thieáp ñi töï luùc naøo… Ñeán thò xaõ Thaùi Nguyeân, caàu Gia Baûy bò ñòch neùm bom phaù hoûng töø maáy hoâm tröôùc, phaûi ñi voøng caàu phao. Ñöôøng môùi môû, xoùc quaù, xe nghieâng ngaû laøm anh tænh giaác. Trôøi ñaõ saùng. Qua ngaõ ba Bôø Ñaäu, xe döøng ít phuùt ñeå chuaån bò reõ vaøo vuøng röøng nuùi Ñaïi Töø. 8 giôø saùng, xe tôùi Goác ña An Myõ, nôi ñöôïc caùc em hoïc sinh goïi laø “Thuû ñoâ cuûa tröôøng” vì coù cöûa haøng Cung tieâu baùn taïp hoùa (nhöng quy moâ chaúng baèng moät goùc cuûa cöûa haøng tö nhaân nôi phoá chôï ngaøy nay). Xe vöøa döøng ñaõ thaáy hoïc sinh uøa tôùi ñoùn ngöôøi nhaø hay ra nhaän quaø cuûa gia ñình göûi leân. (Hoài ñoù laøm gì coù ñieän thoaïi, moïi lieân laïc chæ thoâng qua thö göûi böu ñieän hay qua ngöôøi quen). Vöøa böôùc xuoáng xe, thaáy Thu ñaõ chaïy nhaøo tôùi oâm chaàm laáy boá. Cha con vui möøng gaëp nhau. Maáy baïn cuûa Thu cuõng beõn leõn chaïy laïi, leã pheùp chaøo anh. Thaáy caùc chaùu aên noùi, cö xöû leã ñoä, aên maëc goïn gaøng trong boä quaân phuïc “lính con”, anh caûm thaáy yeân taâm. Nhaø 290

Thaày Mai Duy Voïng taïi Saøi Goøn, naêm 2004.

tröôøng môøi gia ñình vaøo maáy gian nhaø khaùch döïng baèng tre nöùa. Chuyeän troø moät luùc, anh noùi vôùi Thu: “Ñöa boá veà thaêm ñôn vò vaø thaày giaùo chuû nhieäm, xem caùc con aên ôû theá naøo!”. Hai boá con veà tôùi lôùp cuõng laø luùc thaày chuû nhieäm môùi ñi kieåm tra böõa aên tröa töø beáp trôû veà. Chæ caàn qua maáy caâu thaêm hoûi nhöng vì caû hai ñeàu laø lính Cuï Hoà, ñeàu laø só quan quaân ñoäi treân nhöõng cöông vò khaùc nhau maø anh vaø thaày giaùo trôû neân thaân tình, gaàn guõi. Anh ñeà ñaït nguyeän voïng: “Toâi vöøa nhaän nhieäm vuï môùi, saép ñi chieán tröôøng xa, coù leõ coøn laâu môùi coù dòp gaëp chaùu. Vaäy nhôø anh baùo caùo vôùi nhaø tröôøng xin ñöôïc ôû laïi vôùi chaùu qua ñeâm nay. Toâi muoán taâm söï, daën doø chaùu tröôùc luùc ñi xa.” Thaày chuû nhieäm vui veû nhaän lôøi. Trong thôøi gian ôû laïi vôùi con, anh ñöôïc caùc thaày môøi cuøng xuoáng beáp aên côm, cuøng ôû vôùi caùc em hoïc sinh neân hieåu ñöôïc söï nuoâi döôõng, daïy doã cuûa nhaø tröôøng, cuûa Toång cuïc. Côm tröa xong, anh veà laùn nghæ vôùi con. 291

Chieàu chuû nhaät, coù em tranh thuû vaøo daân chôi hay ñi thaêm anh em cuøng tröôøng, coù em tranh thuû ra suoái taém giaët, coù em ñöôïc phaân coâng xuoáng beáp giuùp chò nuoâi vo gaïo, nhaët rau. Coøn mình anh ôû nhaø, anh laáy saùch vôû ra kieåm tra vieäc hoc haønh cuûa con. Roài giôû ba-loâ ra xem con coù coøn ñuû quaàn aùo maëc, chieác naøo bò ñöùt cuùc, bung chæ ñöôïc anh kheùo leùo ñôm vaù laïi. Vôï anh ñaõ ñi xa, anh phaûi coá heát mình thay vôï chaêm soùc, laáp ñi caùi khoaûng troáng tình caûm cuûa ngöôøi meï maø con khoâng ñöôïc höôûng. Xong xuoâi anh ra ñaàu nhaø ngaém nhìn doøng nöôùc maùt, theo con möông ñöôïc caùc em môùi môû, roùc raùch chaûy veà. Thaáy treân saøo coøn vaét maáy boä quaàn aùo baån, anh mang xuoáng möông giaët hoä roài ñem phôi. Coù nhöõng chieác aùo, chieác quaàn treân saøo ñaõ khoâ nhöng bò raùch hay maát cuùc, anh laëng leõ mang vaøo nhaø khaâu vaù roài traû laïi choã cuõ. Thaät chaû khaùc gì ngöôøi meï chaêm soùc caû ñaøn con. Khoâng hieåu nhöõng em maëc nhöõng boä aùo quaàn ñaõ ñöôïc may vaù laønh laën coù hay “baøn tay coâ Taám” aáy chính laø cuûa baùc Vuõ Theá An, cha cuûa baïn Thu? Maø nghó cho cuøng thì con baïn coù khaùc gì con mình, chuùng ñeàu xa nhaø, xa cha meï, ñeàu thieáu thoán söï chaêm soùc cuûa nhöõng ngöôøi meï, ngöôøi chò nhö Thu. Tieän coù anh aên, ôû cuøng ñôn vò maø caùc thaày nhôø anh daën doø, ñoäng vieân theâm cho caùc em. Toái hoâm ñoù, anh vaø Thu cuøng caû lôùp vaây quanh ñoáng löûa tröôùc saân nhaø. Chuyeän troø raâm ran. Tieáng nöùa khoâ noå loáp boáp, taøn löûa bay leân theo gioù. Aùnh löûa baäp buøng xua ñi caùi giaù laïnh cuûa nuùi röøng. Anh sung söôùng nghe caùc em líu loâ keå laïi nhöõng nieàm vui nho nhoû trong moãi giôø leân lôùp, ñieàu môùi laï sau nhöõng laàn “ñi daân vaän” hay nhöõng chuyeán ñi röøng kieám cuûi, haùi maêng… Coøn caùc em thì say söa nghe anh keå chuyeän quaân daân Haø Noäi ñaùnh traû nhöõng ñôït taán coâng cuûa khoâng löïc Hoa Kyø… Löûa taøn cuõng laø luùc tieáng keûng 292

baùo heát giôø sinh hoaït vang leân, vôùi taùc phong ngöôøi lính, anh döøng caâu chuyeän vaø giuïc caùc em leân giöôøng ñi nguû. Saùng hoâm sau, anh thöùc daäy thaät sôùm ñeå quan saùt caùc chuù “lính con” thoaùt khoûi côn meâ nguû theá naøo. Trôøi coøn toái nhöng vöøa nghe coøi tröïc ban, caùc em ñaõ baät daäy nhö nhöõng anh lính thöïc thuï, chaïy nhanh ra saân hoâ vang “moät, hai, ba, boán” - taäp theå duïc roài veà gaáp chaên maøn, khaån tröông ra suoái laøm veä sinh caù nhaân vaø xeáp haøng ñi aên saùng. Ñeán giôø leân lôùp, anh chaøo thaày chuû nhieäm vaø chia tay caùc em ñeå trôû veà Haø Noäi. Ngaøy ñoù töø xaõ An Myõ ra ñeán thò xaõ Thaùi Nguyeân khoâng coù moät phöông tieän giao thoâng coâng coäng naøo; nhöng raát may töø chieàu hoâm tröôùc, sau khi xin cho anh nghæ laïi, thaày chuû nhieäm ñöôïc bieát saùng thöù hai Chính uyû Quyønh seõ veà Haø Noäi. Thaày ñaõ xin cho anh ñi nhôø vaø Chính uyû vui veû nhaän lôøi. Chieác xe com-maêng-ca ñít vuoâng noå maùy, rôøi Goác ña roài laéc lö chaïy treân con ñöôøng raûi ñaù caáp phoái veà xuoâi… Saøi Goøn, thaùng 8-2004 M.D.V

293

Nhöõng ngaøy trong saùng nhaát TAÏ QUANG VINH * Hoïc sinh khoùa 3 Naêm 1965, khi vöøa toát nghieäp lôùp 7 vôùi keát quaû khoâng thaät cao thì toâi gaëp Trònh Thaønh Coâng töø tröôøng Troãi veà nghæ pheùp. Haén treøo töôøng sang nhaø toâi; hai ñöùa ñöùng döôùi vöôøn thì thaàm troø chuyeän. Nghe Coâng keå veà tröôøng Troãi, toâi thaáy meâ quaù: Naøo laø ñöôïc maëc quaân phuïc vaø goïi nhau baèng “ñoàng chí”, bieân cheá thaønh töøng tieåu ñoäi, trung ñoäi vaø ñaïi ñoäi, ñöôïc phaùt suùng AK, CKC, vöøa hoïc vöøa luyeän taäp quaân söï... Ñaùm baïn toâi: Ñoã Trung Vieät, Phan Theá Chaâu, Sôn Döông, Thaéng Lôïi, Kieán Quoác...vv ñaõ vaøo Troãi caû roài. Toâi xin boá meï cho vaøo tröôøng. Caùc cuï chæ lo toâi khoâng ñuû söùc khoûe, nhöng roài cuõng ñoàng yù. Sau moät vaøi thuû tuïc khoâng maáy phöùc taïp, toâi ñöôïc goïi leân tröôøng. Tröôøng luùc naøy ñoùng ôû Ñaïi Töø, Thaùi Nguyeân. Coøn nhôù, ñaïi ñoäi toâi ôû taän trong röøng saâu, saùt chaân nuùi Tam Ñaûo. Nhaø ôû vaø lôùp hoïc naèm giöõa röøng nöùa, röøng giang. Maùy bay Myõ quaàn ñaûo caû ngaøy laãn ñeâm. Toâi coù theâm nhieàu baïn môùi nhö Nguyeãn Bình, Haø Ñoâng, Phi Huøng, Vieät Baéc, Nguyeãn Thaéng, Vieãn Chieán, Myõ Toaøn… Haøng ngaøy, ngoaøi giôø hoïc, chuùng toâi coøn ñi laáy cuûi, laøm phuï beáp, toái veà nguû treân giöôøng gheùp baèng caây böông. Laém luùc naèm treân giöôøng thaáy raén boø ngay treân maùi nhaø, buïng loù ra traéng ôn ôûn, troâng maø phaùt khieáp. Cuoäc soáng ôû ñaây thaät khaùc laï so vôùi ngaøy * Kyõ sö vieãn thoâng, hieän sinh soáng cuøng gia ñình taïi Coäng hoaø Lieân bang Ñöùc. E-Mail: taqvinh@t-online.de

294

Chieàu Phong Khaåu, Queá Laâm, Heø 1968.

ôû nhaø. Toâi khoâng khoûi ngôõ ngaøng khi thaáy thaày giaùo maëc quaân phuïc leân lôùp giaûng baøi. Coøn vieäc hoïc taäp cuûa toâi thaät quaù beâ beát. Hoïc kì 1 naêm lôùp 8, toâi coù ñeán 21 ñieåm 1 vaø 2. Keát quaû naøy laøm toâi raát hoang mang. Sang hoïc kì 2, ñôn vò chuyeån ra ôû treân ñoài cao. Khoâng khí trong laønh, thaät deã chòu. Töø nhaø ôû xuoáng nhaø aên khaù xa; coøn suoái thì ôû taän döôùi chaân vöïc neân chuùng toâi phaûi xaùch nhöõng oáng böông ñöïng nöôùc veà röûa maët, ñaùnh raêng moãi sôùm. Raát nhieàu baïn bò gheû lôû, haéc laøo. Lôùp coù moät chuùt xaùo troän, moät soá baïn bò ñieàu sang «trung ñoäi gheû». Thaày Tö, thaày Bieác, thaày Boång, thaày Hieän, thaày Thuaät… tham gia daïy chuùng toâi. Thaày Ñoã Vaên Bieác daïy moân Toaùn. Thaày nhoû ngöôøi, mang quaân haøm xanh cuûa quaân chuûng Phoøng khoâng-Khoâng quaân vaø coù gioïng xöù Ngheä nghe nheø nheï. Thaät khoâng ngôø, chính thaày laø ngöôøi ñaõ taïo cho toâi loøng tin ñeå böôùc vaøo ñôøi! Trong moät giôø Toaùn, thaày giao baøi taäp laøm taïi lôùp. Laøm ñöôïc moät luùc, lieác sang thaáy Nguyeãn Bình hình nhö ñaõ laøm xong; Haø Ñoàng ñang «ngoài veånh raâu » soaùt laïi baøi, rieâng toâi chöa ñaâu 295

vaøo ñaâu neân « caø cuoáng ». Chôït thaày ñi xuoáng xem toâi laøm baøi. Cho ñeán baây giôø, toâi coøn nhôù nhö in hình aûnh thaày laáy ngoùn tay chæ nheï vaøo ñieåm maáu choát cuûa baøi toaùn. Toâi chôït hieåu ra vaø caém cuùi vieát, ñua vôùi thôøi gian. Ñeán khi chöõa baøi, thaät baát ngôø, thaày laïi goïi toâi leân baûng. Toâi cöù nöûa ñöùng nöûa ngoài, sôï khoâng daùm leân. Thaáy vaäy, thaày ñoäng vieân : «Vinh ñöøng sôï, cöù maïnh daïn leân, neáu sai ñaõ coù caùc baïn giuùp! » Toâi caàm vieân phaán vieát baøi giaûi maø loøng baøn tay öôùt ñaãm moà hoâi, queät thaønh nhöõng veät öôùt treân baûng. Ñeán luùc nghe Cao Xuaân Traø thoát leân: “Ñuùng!” vaø tieáng xì xaøo trong lôùp ngaøy moät lôùn thì thaày hoûi: “Caùc em thaáy Vinh laøm ñuùng khoâng?”. Khi caùc baïn ñoàng thanh: “Ñuùng aï!” laø luùc toâi xuùc ñoäng nhaát. Tröôùc khi veà choã, thaày coøn nhaéc toâi laáy phaán maøu ñoùng khung ñaùp soá laïi, cho duø sau ñoù coù bò xoaù ñi. Roài thaày nhaän xeùt: “Trong Toaùn hoïc cuõng nhö trong cuoäc soáng, nhieàu khi ta phaûi bieát chaáp nhaän môùi böôùc leân ñöôïc.” Thaày nhaán maïnh: “Bieát chaáp nhaän cuõng laø ngheä thuaät! Ngoaøi ra, trong hoïc taäp, moãi ngöôøi phaûi töï choïn cho mình moät phöông phaùp thích hôïp. Khi nghe giaûng phaûi bieát keát hôïp maét nhìn, tai nghe, tay vieát. Khi veà oân baøi thì neân hoïc moät laàn cho kó caøng, vaø neân ñaùnh daáu hoaëc ñoùng khung nhöõng coâng thöùc quan troïng...”. Thaày giaûi thích: “... nhö theá thì naõo cuûa ta seõ tieáp nhaän ñöôïc nhöõng hình aûnh saéc neùt, laøm cho ta coù theå nhôù laâu vaø nhôù chính xaùc nhöõng vaán ñeà caàn thieát. Tuyeät ñoái traùnh loái hoïc hôøi hôït, vì nhö vaäy naõo ta seõ chuïp ñöôïc nhieàu laàn taám aûnh lôø môø vaø nhöõng taám aûnh ñoù seõ bieán raát nhanh khoûi trí nhôù cuûa ta. Kieán thöùc cuõng nhö xaây nhaø, ngoâi nhaø toát caàn phaûi xaây döïng baèng nhöõng vieân gaïch chaéc chaén.” Töø hoâm ñoù, toâi trôû neân töï tin hôn. Ghi nhôù lôøi khuyeân cuûa thaày, toâi laúng laëng töï tìm cho mình moät phöông phaùp hoïc taäp phuø hôïp. Trong lôùp, toâi naêng phaùt bieåu vaø xung phong leân giaûi baøi. Coù laàn, thaày laáy vôû cuûa toâi giô leân cho caû lôùp xem: “Tuy 296

chöõ vieát khoâng ñeïp nhöng quyeån vôû chöùng toû moät kieåu laøm vieäc ngaên naép, khoa hoïc”. Keát quaû hoïc taäp khoâng chæ moân Toaùn maø caùc moân khaùc cuõng khaù leân troâng thaáy. Naêm 1968, toâi toát nghieäp lôùp 10 vôùi keát quaû gioûi. Naêm 1973, toâi toát nghieäp Ñaïi hoïc Kyõ thuaät quaân söï vôùi keát quaû xuaát saéc vaø ñöôïc giöõ laïi laøm giaùo vieân. Naêm 1983, khi trôû veà Haø Noäi, toâi luoân nhaän vaø hoaøn thaønh moïi nhieäm vuï ñöôïc giao. Ñeå ñaït ñöôïc keát quaû naøy, toâi thaät söï bieát ôn thaày Ñoã Vaên Bieác cuøng caùc thaày, coâ giaùo vaø caùc baïn töø nhöõng thaùng ngaøy ôû Ñaïi Töø. Ñoù chính laø nhöõng ngöôøi taïo cho toâi moät phong caùch soáng vaø moät nghò löïc soáng! Heø 2002, töø phöông Taây xa xoâi, toâi kòp veà döï cuoäc hoïp maët thöôøng nieân cuûa Khoùa 3, tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Gaëp laïi caùc baïn maø trong loøng buoàn vui laãn loän. Buoàn vì Vieãn Chieán, Myõ Toaøn ñaõ maát, Trung vieät thì yeáu quaù; Vui vì ñaïi ña soá caùc baïn tuy toùc ñaõ baïc, cuoäc soáng tuy coøn nhieàu khoù khaên nhöng vaãn vui veû, laïc quan nhö ngaøy naøo. Qua caùc baïn, toâi coù thaêm hoûi veà thaày Bieác nhöng thoâng tin ít quaù. Bieát laø thaày coøn soáng nhöng soáng ôû ñaâu, soáng theá naøo, söùc khoûe ra sao thì chöa roõ. Ñieàu naøy ñaõ ñeå laïi noãi canh caùnh trong loøng! Thay cho lôøi keát Trong moät thö vieát cho toâi, Nguyeãn Bình ñaõ goïi nhöõng Ngaøy thaùng Nguyeãn Vaên Troãi laø Nhöõng ngaøy thaùng thaät trong saùng. Quaû ñuùng nhö vaäy! Trong caùi thôøi gian aáy, chuùng toâi ñaõ ñöôïc tieáp thu söï daïy doã, chaêm soùc cuûa moät Theá heä thaày, coâ thaät trong saùng. Coøn chuùng toâi ñaõ coù vôùi nhau Tình baïn, tình ñoàng chí thaät trong saùng maø suoát ñôøi toâi khoâng bao giôø queân! Germany, 26-5-2003 T.Q.V 297

C11 thaân yeâu cuûa toâi Ba möôi laêm naêm xa tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, xa C11 thaân yeâu, song nhöõng kyù öùc veà tröôøng, veà C11 chöa bao giôø phai môø trong taâm trí toâi. Tröôùc heát xin nghieâng mình töôûng nhôù ñeán chò Hoàng vaø caùc chaùu: Nguyeãn Kim Thaønh, Traàn Vieät Hoa, Buøi Kim Khaùnh, vì tuoåi giaø vaø vì baïo beänh maø hoàn chò vaø caùc chaùu ñaõ ôû coõi vónh haèng. Xin ghi laïi tình caûm saâu saéc, chaân thaønh cuûa toâi ñoái vôùi C11.

Coâ giaùo PHAÏM THÒ THUÏC

Nhöõng ngaøy ñaàu Toâi nhaän ñöôïc quyeát ñònh cuûa Toång cuïc Chính trò veà daïy ôû tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi vaøo moät ngaøy thu naêm 1966. Töø Haø Noäi leân Thaùi Nguyeân, treân ñöôøng ñi bao suy nghó vui, buoàn, lo laéng aån hieän trong loøng. Vui vì ñöôïc nhaän nhieäm vuï môùi: Quaûn lyù vaø giaûng daïy nöõ coâng cho caùc chaùu nöõ (con caùc ñoàng chí Trung öông) hoïc noäi truù ôû nôi sô taùn. Coâng vieäc naøy ñoái vôùi toâi khoâng khoù khaên laém vì toâi nguyeân laø hoïc sinh mieàn Nam, laïi coù moät soá khaû naêng veà nöõ coâng gia chaùnh, ñaõ coù moät soá kinh nghieäm veà soáng taäp theå vaø coâng vieäc theâu thuøa, vaù may, naáu nöôùng. Buoàn vì phaûi xa con gaùi nhoû Thieân Höông luùc aáy môùi 3 tuoåi. Ngöôøi choàng thaân yeâu cuûa toâi vöøa môùi hy sinh. Ñang suy nghó mieân man thì xe ñaõ ñeán nôi ñoùng quaân cuûa C11 (ôû Traïi Cau thuoäc xaõ An Myõ, huyeän Ñaïi Töø, Thaùi Nguyeân). Chò Hoàng, chò Nhaâm cuøng moät soá chaùu nöõ ra ñoùn, tay baét maët möøng. Söï ñoùn tieáp nieàm nôû cuûa hai chò vaø caùc chaùu laøm nhöõng öu tö cuûa toâi tieâu tan, nhöôøng choã cho nhöõng yù nghó quyeát taâm coâng taùc toát taïi C11. 298

Chò Hoàng, chò Nhaâm vaø toâi ñöôïc nhaø tröôøng phaân coâng phuï traùch C11. Ba chò em ñeàu laø vôï lieät só, ñeàu toát nghieäp Ñaïi hoïc Sö phaïm, ñeàu laø ñaûng vieân neân deã ñoàng nhaát, thoâng caûm nhau trong coâng taùc vaø cuoäc soáng. Beân caïnh ñoù cuõng coù ñieåm khaùc bieät veà tuoåi ñôøi (vì toâi luùc ñoù môùi coù 27), tuoåi ngheà, kinh nghieäm soáng vaø coâng taùc. Do ñoù toâi luoân xaùc ñònh, phaûi toân troïng vaø hoïc taäp hai chò veà moïi maët. Ba chò em phaân coâng coâng vieäc moät caùch cuï theå: Chò Hoàng laø Chính trò vieân Ñaïi ñoäi, phuï traùch chung, chò Nhaâm laø Ñaïi ñoäi tröôûng phuï traùch hoïc taäp vaø theo doõi caùc chaùu caáp III, coøn toâi laø Ñaïi ñoäi phoù, phuï traùch haäu caàn, daïy nöõ coâng gia chaùnh vaø theo doõi caùc chaùu caáp II. Beân caïnh ñoù moät soá em nöõ hoïc taäp toát, coù uy tín, ñaïi dieän cho caùc khoái lôùp giuùp caùc coâ naém tình hình cuûa caùc baïn nhö Thu Löông, Löông Hoøa, Kim Thaønh, Thaùi, Thu Hoàng. Caùc chaùu C11 thöôøng goïi chò Hoàng laø “meï”, goïi chò Nhaâm laø “baàm”, goïi toâi laø “dì” (em meï). Nhöõng ñaïi töø xöng hoâ thaân maät ñoù laøm taêng theâm tình thöông vaø söï gaén boù giöõa ba coâ giaùo vôùi caùc chaùu C11 maõi veà sau naøy. ÔÛ An Myõ, caùc chaùu gaùi phaûi ñeán lôùp hoïc chung vôùi caùc baïn nam (vì soá löôïng nöõ quaù ít) maø lôùp caùch xa nôi ôû töø 2-5km. Haøng ngaøy caùc chaùu treøo doác, vöôït röøng, loäi suoái ñeå ñi hoïc raát vaát vaû. Nghó maø thöông, nhöng caùc chaùu toû ra raát coù baûn lónh vaø nghò löïc vöôït qua gian khoå ñeå reøn luyeän, hoïc taäp toát. Giaëc Myõ ngaøy caøng leo thang ñaùnh phaù mieàn Baéc aùc lieät, Noel 1966, coâ chaùu toâi theo tröôøng sang sô taùn ôû Queá Laâm nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi. Thaønh phoá Queá Laâm ñeïp, con ngöôøi Queá Laâm thaân tình, côûi môû; tuy vaäy, coâ chaùu chuùng toâi khoâng khoûi nhôù queâ höông, gia ñình. Song baèng nghò löïc saün coù, coâ chaùu chuùng toâi ñaõ vöôït qua taát caû, naøo khí haäu khaéc nghieät, naøo dòch vieâm maøng naõo… ñeå baûo ñaûm coâng taùc toát vaø hoïc taäp toát. Veà hoïc taäp, ña soá caùc chaùu C11 raát ngoan, chaêm hoïc 299

Caùc baïn nöõ khoùa 3 tröôùc ngaøy xa tröôøng, Heø 1968.

vaø gioûi nhö Voõ Haïnh Phuùc, Voõ Hoøa Bình, Thu Hoàng, Bích Haø, Hoàng Nga, Thu Höông, Chaâu Nguyeân… ÔÛ Queá Laâm, ñeå naém tình hình caùc chaùu nöõ trong hoïc taäp maø ba chò em toâi xin nhaø tröôøng boá trí daïy moät soá tieát ôû caùc lôùp. Chò Hoàng daïy Vaên ôû hai lôùp 5, chò Nhaâm daïy Toaùn cho lôùp 8 vaø 9, coøn toâi daïy Söû cho moät nöûa khoái lôùp 6 vaø toaøn khoái lôùp 5. Nhôø vaäy maø toâi coù dòp gaàn guõi vôùi nhieàu chaùu hoïc sinh nam beù nhoû. Caùc chaùu C11 raát thöông yeâu nhau, caùc chò lôùn thöôøng giuùp ñôõ caùc em beù veà sinh hoaït, giaët giuõ aùo quaàn, hoïc taäp. Nhieàu chò cuøng ba coâ thöôøng taâm tình, khuyeân baûo caùc em nhöõng luùc giaän doãi, luùc oám ñau hoaëc khoùc loùc nhôù nhaø. Ngoaøi hoïc taäp vaên hoùa, C11 coøn ñöôïc hoïc nöõ coâng gia chaùnh vaø tham gia caùc vieäc nhaø tröôøng giao raát tích cöïc, nhö tham gia cuøng coâ giaùo naáu côm ñaõi khaùch Baïn nhaân dòp leã teát. Teát naêm 1967, nhaø tröôøng trang bò theâm cô sôû vaät chaát ñeå caùc chaùu hoïc nöõ coâng gia chaùnh nhö: maùy khaâu, kim chæ, noài 300

nieâu, xoong chaûo, vaûi sôïi, ni loâng. Caùc chaùu baét ñaàu ñöôïc hoïc moân Nöõ coâng gia chaùnh. Caùc chaùu raát thích hoïc theâu thuøa, vaù may, naáu nöôùng, teát nhöõng con gioáng baèng daây ni loâng… Hai caùi Teát naêm 1967 vaø 1968, caùc chaùu töï laøm baùnh möùt, hoa giaáy ñeå ñoùn xuaân môùi. Thaät vui veû vaø aám cuùng. Caùc chaùu coøn göûi thaønh quaû lao ñoäng veà Toång cuïc ñeå trieån laõm. Moân hoïc naøy vaãn tieáp tuïc daïy cho ñeán khi tröôøng giaûi taùn. Nhieàu chaùu raát kheùo tay nhö Voõ Haïnh Phuùc, Minh Phöôïng, Thu Hoàng, Nguyeãn Hoøa, Nguyeãn Bình, Chaâu Nguyeân, Thanh Bình, Thaùi “lôùn”, Thaùi “beù”, Minh Hoaø… Theo tröôøng veà Trung Haø Heø naêm 1968, tröôøng ta veà nöôùc, toâi ôû vôùi khoái caáp II taïi Trung Haø. Nhôù maõi ngaøy ñoù, coâ chaùu nuoâi gaø vöøa ñeå daïy naáu nöôùng vöøa ñeå toå chöùc aên töôi. Coù luùc nuoâi nhieàu gaø, phaûi baùn bôùt ñeå mua caùc thöïc phaåm khaùc (caù, toâm, thòt boø, thòt lôïn…) ñeå daïy caùc chaùu naáu caùc moùn aên. Coù moät laàn, nhaân coù vieäc veà Haø Noäi, toâi mang chuïc con gaø veà baùn (vì gaø ôû Haø Noäi ñaét hôn), laáy tieàn mua thöïc phaåm khoâ leân laøm “giaùo cuï”. Toâi ñeå taïm loàng gaø trong beáp, hoâm sau mang ñi baùn. Khoâng ngôø ñeâm ñeán, keû troäm vaøo khuaân heát caû loàng. Theá laø toâi phaûi boû tieàn tuùi ra mua thöïc phaåm ñem leân tröôøng. Chuyeän naøy baây giôø toâi môùi noùi ra, mong raèng caùc chaùu thoâng caûm cho coâ! C11 coøn nuoâi caû boø nöõa chöù. ÔÛ Trung Haø, tröôøng giao cho moät con boø, tröa naøo coâ chaùu cuõng ñi chaên boø. Giöõa tröa vöøa noùng, vöøa khaùt, laïi vöøa maát nguû. Thaät vaát vaû. Sau naøy nhaø tröôøng bieát ñaõ thu hoài boø veà giao cho boä phaän caûnh veä. Veà traät töï noäi vuï, luùc naøo caùc chaùu gaùi cuõng ñöôïc xeáp nhaát tröôøng. Coâ chaùu luùc naøo cuõng coá gaéng giöõ gìn ngaên naép, saïch seõ. Toâi muoán luyeän cho caùc chaùu tính caån thaän neân ñaõ ra ñieàu kieän: tröôùc luùc muùc nöôùc gieáng phaûi kieåm tra daây gaøu, thaáy saép 301

Bích Haø vaø Minh Nghóa ñang bieåu dieãn nhaân ngaøy 2-9-1967 taïi Y Trung, Queá Laâm.

ñöùt phaûi baùo coâ thay, neáu chaùu naøo khoâng caån thaän ñeå rôi gaøu thì phaûi xuoáng laáy gaøu leân môùi ñöôïc ñi hoïc. Moät hoâm, Tröông Chí Hoøa laøm rôi gaøu maø giôø hoïc laïi saép ñeán, toâi chöa kòp coù yù kieán cho Hoøa ñöôïc pheùp ñi hoïc thì Hoøa ñaõ voäi nhaûy tuøm xuoáng gieáng laáy gaøu leân. Cuõng may vì gieáng ôû Trung Haø caïn, mieäng gieáng roäng maø Hoøa laïi bieát bôi. Thaät laø moät phen huù vía! Moãi laàn nhôù laïi chuyeän naøy toâi cöù aân haän maõi… Sau naøy, khi laø coâ giaùo ôû tröôøng caâm ñieác Xaõ Ñaøn (Haø Noäi), nhaân ngaøy Nhaø giaùo 20 thaùng 11, Chí Hoøa ñaõ vieát baøi baùo töôøng keå laïi caâu chuyeän coâ giaùo ngaøy xöa nghieâm khaéc giaùo duïc hoïc sinh tính caån thaän. Nhôù nhöõng laàn ñöa hoïc sinh ñi bieåu dieãn vaên ngheä, caùc chaùu haùt hay, muùa deûo nhöng laïi raát giaûn dò. Khi toâi hoùa trang hôi ñaäm, caùc chaùu coù veû ngöôïng nguøng vaø xin ñöôïc xoùa bôùt ñi. Chæ khi ñöôïc giaûi thích laø leân saân khaáu coù aùnh saùng ñeøn seõ heát thaáy ñaäm thì caùc chaùu môùi hieåu vaø maïnh 302

daïn hôn. Nhöõng caây vaên ngheä noåi tieáng ngaøy ñoù laø Bích Haø, Thu Hoàng, Hoøa Bình “meøo con”, Thanh Xuyeân, Thaùi, Hoaøi Nam coù gioïng haùt raát hay. Caùc chò lôùn thì coù caùc “tieát muïc tuû” nhö “Coâ gaùi voùt choâng”, “Tieáng chaøy treân soùc Bom Bo”… Ñieäu muùa “Em beù vaø cuû caûi” luùc baáy giôø do Chí Hoøa ñoùng laøm cuû caûi, coøn Minh Haø thì ngoä nghónh ñoùng laøm oâng cuï ñöùng ñaàu haøng ñeå nhoå cuû caûi. Rieâng C11 ta, ñaùnh boùng baøn coù Song Yeân laø caây vôït noåi tieáng. ÔÛ C11 coøn coù nhöõng chò em gaùi ruoät cuøng sinh hoaït vaø hoïc taäp laø Vieät Hoàng vaø Minh Haèng, Minh vaø Taâm, Hoàng Nga vaø Thanh Bình, Kim Nhu vaø Kim Haäu, Hoaøi Nam vaø Bích Haø, Thaùi “lôùn” vaø Hoøa Bình “meøo con”, Voõ Hoøa Bình vaø Voõ Haïnh Phuùc, Ngoâ Vieät Hoa vaø Ngoâ Thu Haø, Vieät Anh vaø Khaùnh Hoøa, Phöông Thaûo vaø Phöông Tuøng, Minh Chaâu vaø Minh Phöôïng, Nguyeãn Hoøa vaø Nguyeãn Bình, Kyø Vaân vaø Vieät Lieân… Ñaëc bieät coù ba chò em ruoät laø Thanh Haø - Kim Sôn - Kim Thaønh. Noùi chung caùc chaùu hoïc taäp toát, phaán ñaáu toát, ngoan ngoaõn, soáng tình caûm. Trong soá ñoù coù Thanh Haø ñöôïc keát naïp Ñaûng luùc coøn ôû tröôøng. Heø naêm 1970, tröôøng giaûi taùn, coâ chaùu toâi xa nhau moãi ngöôøi moãi ngaû, song toâi vaãn bieát tình hình caùc chaùu. Nhieàu chaùu giôø ñaây ñaõ thaønh ñaït nhö Thanh Haø, Minh Chaâu, Thu Löông, Maãn, Nguyeãn Hoaø, Nguyeãn Bình, Hoaøn Chinh… Tuy xa nhau ñaõ laâu nhöng toâi vaãn nhôù maõi khuoân maët, tính tình vaø ñaëc ñieåm cuûa töøng chaùu. Chaùu Traàn Vieät Hoa (con boá meï Hoaøng Tuøng) thoâng minh, böôùng bænh song coù tình caûm saâu laéng, ñaäm ñaø, hay thuû thæ taâm söï vôùi toâi, nay khoâng coøn nöõa. Vieät Hoa ôi, Coâ nhôù Hoa laém! Hoài ôû Queá Laâm, Vieät Hoàng vaø Vieät Haèng (con boá meï Nguyeãn Sôn) hay taâm tình vôùi toâi. Bieát tin Vieät Hoàng bò beänh taâm thaàn, coâ caàu mong cho Vieät Hoàng choùng khoûi! 303

Naêm 1995, hoäi tröôøng ôû Haø Noäi, hôn 20 naêm coâ chaùu môùi gaëp nhau, möøng möøng tuûi tuûi. Ñeán naêm 2000, hoäi tröôøng Troãi ôû phía Nam, toâi laïi gaëp caùc chaùu C11. Thaät laø caûm ñoäng! Vaø coù moät ñieàu caûm ñoäng cho ñeán luùc nhaém maét xuoâi tay toâi khoâng theå naøo queân, cuoái naêm 2001 khi toâi bò beänh hieåm ngheøo, caùc chaùu C11 ngoaøi Baéc trong Nam nghe tin ñeàu hoûi thaêm. Caùc chaùu Thanh Bình, Maãn, Thu Löông, Kim Nhu, Hoøa Bình, Thu Haø thay maët cho caùc baïn ôû Haø Noäi, hay caùc chaùu ôû Saøi Goøn nhö Hoaøn Chinh, Nguyeãn Hoøa, Nguyeãn Bình, Baéc Vuõ, Thu Hoàng… ñaõ ñeán thaêm. Caùc chaùu khoâng chæ ñoäng vieân veà tình caûm maø coøn giuùp toâi caû veà vaät chaát, goùp phaàn toàn taïi söï soáng cuûa toâi ñeán ngaøy hoâm nay. Hôn 30 naêm laøm coâ giaùo, toâi ñaõ goùp phaàn ñaøo taïo nhieàu theá heä hoïc sinh, trong ñoù coù C11 thaân yeâu. Toâi nhôù maõi caùc chaùu C11 vôùi tình caûm saâu ñaäm vaø chaân thaønh. Xin caûm ôn nhöõng tình caûm caùc chaùu C11 ñaõ daønh cho toâi! Chuùc caùc chaùu C11 maõi vöôn leân trong cuoäc soáng vaø söï nghieäp! Thay lôøi keát: Boán möôi naêm tuoåi Ñaûng Saùu laêm naêm tuoåi ñôøi Thaáy hoïc troø thaønh ñaït Loøng coâ thaät söôùng vui Nhìn con caùi tröôûng thaønh Ñaát nöôùc ñang ñoåi môùi Ñoù, Haïnh phuùc ñôøi toâi Ñôøi ngöôøi laøm coâ giaùo Nhöõng ngaøy döôõng beänh ôû Nam Caùt Tieân P.T.T 304

Chuùng toâi ñoùng kòch “Noåi gioù” VUÕ DÖÔNG * Hoïc sinh khoùa 2

Chaû khi naøo nghó boïn hoïc sinh Troãi chuùng ta laïi coù theå ñöùng döôùi aùnh ñeøn saân khaáu ñeå dieãn caùc vôû kòch noåi tieáng. Vaäy maø, trong naêm hoïc 1966-1967, khi khoùa 2 laø hoïc sinh “lôùp anh caû” ñang hoïc chöông trình lôùp 10 ôû An Myõ, Ñaïi Töø thì chuùng toâi ñaõ tham gia vaøo ñoäi kòch noùi. Thaày Chi Phan ngaøy aáy raát treû, vai ñeo quaân haøm chuaån uyù, ñöôïc nhaø tröôøng giao nhieäm vuï daäy moân Vaên cho lôùp 10. Coù leõ chæ lôùn hôn daêm ba tuoåi neân ngoaøi giôø chuùng toâi thöôøng goïi thaày laø “anh Phan”. Môùi ra tröôøng nhöng thaày raát nhieät tình vaø coù khaû naêng thô ca, thaäm chí saùng taùc nhöõng ca khuùc veà ngöôøi lính. Ngoaøi nhöõng giôø giaûng treân lôùp, thaày thöôøng toå chöùc caùc hoaït ñoäng ngoaïi khoùa ñeå boå sung theâm kieán thöùc veà moân Vaên. Thaày khuyeán khích lôùp döïng moät ñoäi kòch noùi vaø löïa choïn trong soá

* Kó sö cô khí, hieän coâng taùc taïi Nhaø maùy thuoác laù Beán Thaønh, TP. Hoà Chí Minh. 1 “Maêng-gieâ phoâ-toâ”: “aên aûnh”, tieáng boài – caùch noùi nghòch ngôïm.

305

Buoåi taäp cuoái cuøng tröôùc ñeâm bieåu dieãn, An Myõ, Ñaïi Töø, Thu 1966

“thanh nieân hoi” cuûa khoùa 2, nhöõng chaøng trai coù naêng khieáu “uoán ba taác löôõi”, noùi khoâng ngoïng “en-lôø, en-nôø”, daùng voùc caân ñoái vaø coù khuoân maët “maêng-gieâ phoâ-toâ”1 laøm dieãn vieân. Thaày giôùi thieäu veà boä moân saân khaáu vaø laøm chuùng toâi hieåu ñöôïc, nhôø ñoù maø nhieàu taùc phaåm vaên hoïc môùi coù theå ñeán ñöôïc vôùi ñaïi ña soá coâng chuùng. Coù moät hoâm, khi giaûng lyù thuyeát veà saân khaáu, thaày ñaõ keå laïi caâu chuyeän vui “Vuïng cheøo kheùo choáng” maø coù laàn ñöôïc nghe qua thaày Phaïm Löïc (daïy Hoïa): “Ñoaøn tuoàng noï trình dieãn trích ñoaïn trong “Tam Quoác dieãn nghóa”, coù nhaân vaät Tröông Phi. Vì ñeán muoän khoâng kòp hoùa trang maø nhaân vaät chính phaûi chaïy ra saân khaáu khi maøn vöøa môû. Ñöa tay leân vuoát thì khoâng thaáy coù raâu, anh ta lieàn hoa chaân muùa tay caát cao gioïng: “Nhö ta ñaây, laøø Tröông Phì, em Tröông Phi. Ta phaûi veà goïi anh ta ra môùi ñöôïc”. Troáng tuoàng nghe vaäy ñaõ höôûng öùng, coøn anh ta chaïy ngay vaøo haäu ñaøi gaén voäi boä raâu…” Nghe keå, 306

boïn toâi ñöùa naøo cuõng söôùng vaø caûm phuïc söï thoâng minh cuûa caùc ngheä só theá heä cha oâng! Caùi caûm giaùc ngöôïng nghòu ñöùng tröôùc ñaùm ñoâng daàn ñöôïc loaïi boû. Cöù moãi buoåi chieàu, ñoäi kòch ñöôïc “mieãn taêng gia” vaø taäp ngay tröôùc saân cuûa Ban chæ huy ñaïi ñoäi. Laùn cuûa lôùp 10 ngaøy ñoù ñoùng ngay gaàn cöûa röøng, saùt beân bôø suoái Caùi. Thaày Phan giao cho töøng nhaân vaät ñoïc tröôùc kòch baûn ñeå naém ñöôïc noäi dung, sau ñoù phaân vai vaø yeâu caàu hoïc thuoäc loøng töøng ñoaïn ñoái thoaïi, caùch öùng xöû, taâm lyù vaø caùc tình huoáng cuûa töøng caûnh. Töøng caûnh ñöôïc daøn döïng roài gheùp noái caû vôû. Vôû kòch ñaàu tieân thaày choïn ñeå döïng laø “Noåi gioù”, ñang ñöôïc Ñoaøn Kòch noùi Toång cuïc Chính trò trình dieãn. Theá môùi bieát thaày raát duõng caûm vaø tin töôûng vaøo khaû naêng cuûa hoïc troø! Vai só quan Myõ phaûi laø ngöôøi coù daùng voùc to cao, thaày choïn Giaùp Theá Huøng (maø haén cao thaät, phaûi ñeán “meùt taùm”). Ngöôøi ñoùng vai trung uyù Phöông laø Quoác Doanh, ñeïp trai, moãi toäi khoâng coù raâu quai noùn neân phaûi laáy nhoï noài veõ theâm vaøo maët. Chò Bình “caáp döôõng” ñaûm nhaän vai Vaân (chò gaùi cuûa trung uyù Phöông). Caùnh boä ñoäi giaûi phoùng ñaûm nhaän vai phuï ñöôïc giao cho maáy anh “loong toong” Vuõ Döông, Nhaät Minh vaø Taï Sang… Nhöõng anh khoâng ñöôïc choïn, buoàn raàu trôû veà lôùp tieáp tuïc taêng gia vaøo moãi buoåi chieàu. Soá coù “naêng khieáu” thöïc söï ñöôïc choïn laøm quaân soá chính thöùc. Vaø khoù coù theå hình dung noåi, chuùng toâi sung söôùng ra sao khi thaáy teân mình coù trong danh saùch ñoäi kòch! Thaày Bieåu cho Giaùp Theá Huøng möôïn muõ keâ-pi vaø khaåu suùng luïc K54 laøm ñaïo cuï, nhöng khoâng queân ruùt baêng ñaïn ra(!). Thaày Maïnh chæ thò cho lôùp ñöa soá suùng AK, CKC trang bò cho quaân giaûi phoùng. Thaày Phan lónh traùch nhieäm ñaïo dieãn. Quaû thaät thoâng qua nhöõng laàn taäp döôït nhö theá naøy, chuùng toâi môùi bieát trình töï daøn döïng, lôùp lang vaø söï vaát vaû ñeå 307

coù theå chuyeån moät taùc phaåm vaên hoïc thaønh kòch baûn saân khaáu hay phim, ñöa ra giôùi thieäu tröôùc coâng chuùng. Theá môùi bieát hoïc trong thöïc teá khoâng keùm gì so vôùi hoïc treân lôùp. Sau khi taäp ñi taäp laïi nhieàu laàn, caùc dieãn vieân ñaõ thuoäc loøng vai dieãn cuûa mình vaø vôû kòch ñaõ ñöôïc ra maét thaày coâ, hoïc sinh nhaø tröôøng vaø baø con xaõ An Myõ. Ñeâm hoâm ñoù, laø moät ñeâm cuoái naêm 1966, tieát trôøi laønh laïnh. Saân khaáu ñöôïc döïng ngay döôùi Goác ña Hieäu boä. Töø treân saân khaáu nhìn xuoáng ñaõ thaáy ngöôøi xem ngoài kín choã. Laàn ñaàu tieân trong ñôøi, ñöùng döôùi aùnh ñeøn saân khaáu trình dieãn tröôùc ñoâng ñaûo ngöôøi xem, ñöùa naøo cuõng hoài hoäp: - Run quaù thaày aï, boïn em queân heát lôøi thoaïi roài. Dieãn sao baây giôø? - Taäp theá naøo thì dieãn nhö theá - thaày Phan ñoäng vieân - Haõy töï tin ôû chính mình nhö Tröông Phì ra saân khaáu aáy! Thaày seõ ñöùng ôû caùnh gaø theo doõi vaø nhaéc vôû khi caùc em queân. Sau ba tieáng goõ “caïch, caïch, caïch”, taám maøn cuûa saân khaáu ñöôïc môû ra. Döôùi aùnh saùng ñeøn maêng-xoâng1 vôû “Noåi gioù” ñöôïc trình dieãn. Tuy coù chuùt lo aâu nhöng roài caùc hoài, caùc caûnh cuûa vôû kòch thuaàn thuïc noái tieáp nhau nhö ñöôïc trình dieãn ôû moät ñoaøn kòch noùi chuyeân nghieäp… “Nuùt” cuûa vôû kòch laø caûnh: khi phaùt hieän trung uùy Phöông coù bieåu hieän ngaû veà phía nhaân daân, theo tieáng goïi cuûa queâ höông, vieân só quan Myõ laêm laêm khaåu suùng treân tay, saün saøng nhaû ñaïn vaøo ngöïc trung uyù. Thaät caêng thaúng! Vaøo thôøi khaéc ñoù, chò Vaân khoaùc treân mình chieác

Vì caû nöôùc coù chieán tranh, nhaø tröôøng phaûi sô taùn xa thaønh phoá veà noâng thoân, sinh hoaït khoâng coù ñieän maø phaûi duøng ñeøn Hoa Kyø thaép baèng daàu hoûa hay ñeøn maêng - xoâng thaép saùng baèng coàn.

308

aùo baø ba vôùi chieác khaên raèn Nam boä quaán quanh coå ñaõ giöông cao ñoâi tay quaán baêng bò taåm daàu chaâm löûa, giô tröôùc maët teân só quan Myõ. Kinh hoaøng, khieáp sôï tröôùc haønh ñoäng anh huøng cuûa chò, tinh thaàn haén suy suïp vaø laäp töùc bò trung uyù Phöông noå suùng tieâu dieät. Côø Giaûi phoùng phaát cao, quaàn chuùng caùch maïng theo chaân caùc chieán só giaûi phoùng, aøo aøo tieán ra giöõa saân khaáu. Vôû kòch keát thuùc trong tieáng haùt taäp theå: “Giaûi phoùng mieàn Nam, chuùng ta cuøng quyeát tieán böôùc. Dieät ñeá quoác Myõ, phaù tan beø luõ baùn nöôùc…” Cuøng luùc ñoù, toaøn theå khaùn giaû döôùi saân ñöùng daäy voã tay haùt theo. Sung söôùng quaù, khoâng ngôø vöøa ra quaân traän ñaàu ñaõø chieán thaéng. Chính uyû Buøi Khaéc Quyønh, hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán töø haøng gheá danh döï böôùc leân saân khaáu baét tay chuùc möøng. Thaày Phan vaø caùnh dieãn vieân chuùng toâi röng röng nöôùc maét. Haïnh phuùc quaù baát ngôø vaø xöùng ñaùng vôùi coâng söùc thaày troø boû ra daøn döïng caû thaùng trôøi. Quaû laø moät kyû nieäm khoù queân! V.D

309

Nhö nhöõng taám göông TRAÀN HOÀ BAÉC * Hoïc sinh khoaù 3

Taäp theå tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ ñeå laïi trong toâi nhöõng tình caûm gaén boù cuûa moät gia ñình lôùn maø trong ñoù caùc thaày, coâ giaùo, caùc caùn boä quaûn lí, caùc coâ, chuù phuïc vuï luoân laø nhöõng “ngöôøi lôùn” veà nhaân caùch, nhöõng taám göông veà loøng nhaân aùi, tình yeâu thöông. ÑAÏI ÑOÄI TRÖÔÛNG CUÛA TOÂI Ngaøy môùi leân tröôøng ôû Traïi Hoøe, chuùng toâi ñang hoïc lôùp 7. Thaày Baïch Quoác Bính laø ñaïi ñoäi tröôûng. Thaày ñaõ phaûi laøm moïi vieäc ñeå chuùng toâi quen vôùi taäp theå vaø neáp soáng taäp theå. Coøn nhôù daïo aáy, ngaøy chuû nhaät, hoïc sinh thöôøng ñöôïc ñoùn gia ñình leân thaêm. Coù boá meï, coù quaø. Ngaøy chuû nhaät vui laém! Nhöng moät laàn, thaày Bính tuyeân boá: taát caû quaø cuûa gia ñình leân thaêm, taäp trung leân nhaø ñaïi ñoäi. Chuùng toâi thaéc maéc: quaø cuûa gia ñình laø cuûa rieâng, sao laïi phaûi thu, noäp? Tuy chaáp haønh maø nhieàu ngöôøi vuøng vaèng. Toái hoâm aáy, vaøo sinh hoaït, thaày hoûi chung caû lôùp:

* Ñaïi taù, phoùng vieân Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân.

310

- Hoâm nay, nhieàu em coù gia ñình leân thaêm, cuõng coù nhieàu em khoâng coù ai leân thaêm. Coù phaûi caùc gia ñình aáy khoâng thöông yeân con em mình? Chuùng toâi nhìn nhau, chöa bieát traû lôøi theá naøo thì thaày noùi tieáp: - Khoâng phaûi nhö vaäy, maø vì boá meï caùc em aáy ñang coâng taùc, nhieàu ngöôøi ñang ôû chieán tröôøng xa, chòu nhieàu gian khoå, trong ñoù coù caû söï hi sinh, neân khoâng coù ñieàu kieän chaêm soùc, thaêm nom con em mình. Thaày ñeà nghò, caùc em neân san seû tình caûm gia ñình mình cho caùc baïn ñang thieät thoøi, thieáu thoán! Taát caû chuùng toâi chôït hieåu ra yù thaày, nhaän ra söï voâ taâm cuûa mình. Nhanh choùng, soá quaø ñöôïc chia ñeàu, lieân hoan chung trong ñaïi ñoäi. Thaät baát ngôø vaø caûm ñoäng! Veà sau, khoâng caàn thaày nhaéc, chuùng toâi ñeàu töï ñoäng san seû quaø baùnh, caû nieàm vui, noãi buoàn cho baïn beø trong lôùp. Cuõng hoài ôû Traïi Hoøe, nguoàn nöôùc aên, taém giaët ñeàu laø nöôùc gieáng. Khoâng coù maùy bôm; ñeå coù nöôùc duøng phaûi coù gaàu, coù caàn voït. Beù boûng nhö chuùng toâi khi aáy, coù ñöôïc moät gaàu nöôùc laø “caû moät vaán ñeà”. Ñaõ coù laàn, moät baïn ñang keùo nöôùc, bò caàn voït keùo tuoät xuoáng gieáng, may maø coù ngöôøi ñeán cöùu. Ñoái vôùi soá gieáng ven ñoài, nöôùc maáp meù bôø, tình hình “coù khaû quan” hôn. Nhöng nhöõng luùc cao ñieåm, sau giôø theå thao, giôø lao ñoäng chieàu… soá ngöôøi ñoâng maø soá gaàu coù haïn, vaãn xaûy ra hieän töôïng “keït”. Thaày Bính ñaõ ra taän nôi, xem xeùt roài höôùng daãn chuùng toâi: Buoåi saùng, bôùt moät tröïc nhaät, mang gaàu ra gieáng, muùc saün ñoå vaøo caùc chaäu. Khi anh em taäp theå duïc xong, xuoáng ñaùnh raêng röûa maët, cöù chaäu trung ñoäi naøo thì trung ñoäi ñoù duøng, ñôõ phaûi chôø ñôïi. Bieän phaùp cuûa thaày giaûi quyeát ngay ñöôïc tình traïng uøn taéc, khoâng coøn ai vì chaäm maø leân lôùp muoän. Khoâng noùi ra nhöng chuùng toâi thaám thía baøi hoïc “mình vì moïi ngöôøi”. 311

Ñôït aáy, caû ñaïi ñoäi tieán haønh taåy giun. Theo chæ ñònh cuûa quaân y: Thuoác khaù maïnh, coù taùc duïng ngay nhöng deã laøm ngöôøi uoáng hoa maét, choùng maët. Ñaïi ñoäi cho uoáng vaøo buoåi toái. Ai uoáng thuoác ñöôïc “öu tieân” nghæ taäp theå duïc saùng, bôùt lao ñoäng naëng. Khi trung ñoäi toâi nguû daäy, ñieàu baát ngôø laø thaáy ñaõ coù saün nöôùc röûa maët ñöôïc gaùnh veà ñaàu hoài nhaø; ngay caû phaàn côm saùng cuõng ñöôïc anh em trung ñoäi 2 öu aùi, mang veà taän traïi giuùp. Thì ra, thaày Bính ñaõ ñoäng vieân trung ñoäi baïn, giuùp ñôõ chuùng toâi luùc ñang “chaân yeáu, tay meàm”. Ñöôïc thaày vaø caùc baïn “naâng niu” nhö vaäy, tuaàn sau, khi trung ñoäi baïn vaøo ñieàu trò, trung ñoäi toâi nhanh nhaåu tröïc nhaät hoä. Raát vui veû, töï giaùc. Coù moät kæ nieäm cuûa rieâng toâi vôùi thaày Bính: Cuoái naêm lôùp 7, toâi vaø saùu baïn thi heát caáp khoâng ñaït yeâu caàu. Khi ñöôïc thoâng baùo keát quaû, toâi bò huït haãng ñeán oøa khoùc. Chính luùc aáy, thaày ñeán vôùi toâi. Khoâng ñoäng vieân, an uûi chung chung, maø thaày chæ cho toâi nguyeân nhaân daãn tôùi keát quaû xaáu: ñoù chính laø tö töôûng daáu doát, ngaïi hoûi; ñoù laø vieäc hoïc leäch, lô laø caùc moân töï nhieân; ñoù laø söï thieáu quyeát taâm phaán ñaáu… Ñöôïc thaày chæ baûo, vaïch ra khuyeát ñieåm, toâi ñaõ quyeát taâm vaø töï tin hôn, böôùc vaøo oân taäp vaø thi laïi. Caâu chuyeän cuûa thaày hoâm ñoù trôû thaønh ñoäng löïc, giuùp toâi suoát nhöõng naêm hoïc sau. Khi ñaõ vöôït qua kì thi laïi, roài kì thi toát nghieäp phoå thoâng… thì toâi caøng theâm bieát ôn caùc thaày, coâ, caùc baïn vaø bieát ôn thaày Bính, ñaïi ñoäi tröôûng cuûa toâi! CHUÙ CHÍCH Heát hoïc kì I, naêm hoïc lôùp 8, ñaïi ñoäi toâi coù theâm moät caùn boä môùi: chuù Chích. Chuù môùi ôû ñôn vò veà, ñaàu ñoäi muõ löôùi, quaàn xanh troâng “raát chieán”. Theo giôùi thieäu cuûa thaày ñaïi ñoäi tröôûng, chuù laø quaân y ñaïi ñoäi. Nhöng ngay hoâm sau, chuù laïi vaøo lôùp, cuøng hoïc vôùi boïn toâi baøi “Khoa hoïc veä sinh”. Chuù 312

nghe giaûng, vieát laùch raát chaêm chuù. Chuù baûo: tranh thuû trau doài theâm kieán thöùc chuyeân moân. Veà ñaïi ñoäi ñöôïc moät thôøi gian, chuù laøm “ñaûo loän” moïi tình hình. Tröôùc heát laø neàn neáp traät töï, veä sinh haøng ngaøy ñöôïc chuù ñoân ñoác, ñoàng thôøi, thoâng baùo leân baûng. Coâng vieäc haøng tuaàn luaân phieân xuoáng ñaùnh xoong, chaäu ñöôïc thöïc hieän nghieâm, khoâng chaâm chöôùc. ÔÛ beáp, dao thôùt coù choã gaøi ñaët thoáng nhaát, khoâng ñeå lung tung. Caùc baøn ñöôïc boå sung theâm loàng baøn, caùi naøo cuõ, hoûng ñöôïc chuù cheû nan, vaù chöõa. Theo tham möu cuûa chuù, giôø cuoâùâi buoåi chieàu ñöôïc ñaïi ñoäi daønh ñeå ñieàu trò beänh ngoaøi da. Chaúng laø thôøi kì naøy, beänh gheû trong ñaïi ñoäi “phaùt trieån” raát gheâ. Tieåu ñoäi naøo cuõng coù ngöôøi maéc. Nhöõng baïn maéc gheû, heã hôû ra laø gaõi, gaõi ñeán maát nguû, lôû loeùt. Laïi do aên uoáng thieáu chaát, trôøi laïnh maáy ñöùa hay nguû chung, laøm beänh caøng nhanh choùng laây lan. Coù chuù Chích veà, danh saùch ngöôøi beänh töøng tieåu ñoäi ñöôïc thoáng keâ. Chaû hieåu chuù laên ôû ñaâu veà moät thuøng toâ-noâ to, laøm noài; haøng ngaøy vaøo röøng chaët töøng oâm laù ba chaïc, cho vaøo noài, naáu nöôùc cho caùc baïn bò gheû taém. Nöôùc ñaéng, coù taùc duïng raát toát ñieàu trò gheû. Chæ maáy ngaøy, caùc veát loeùt ñaõ se mieäng vaø sau hôn moät thaùng, soá ngöôøi maéc beänh ôû ñaïi ñoäi ñaõ giaûm haún. Coù laøn da laønh laën, mòn maøng, coù nhöõng ñeâm nguû ngon giaác, chuùng toâi raát bieát ôn chuù Chích. Chuùng toâi baûo nhau: “Keát quaû hoïc taäp, reøn luyeän naâng leân, ñöôïc nhaø tröôøng bieåu döông, coù phaàn coâng lao cuûa chuù Chích!” MEÏ HAÛO Vaøo lôùp 10, naêm hoïc cuoái caáp, trung ñoäi chuùng toâi chuyeån qua hoïc Nga vaên. Moân hoïc môùi, laïi coù giaùo vieân môùi töø trong nöôùc sang: coâ Haûo. Coâ coù daùng ngöôøi nhoû nhaén, tính tình dí doûm vaø ñaõ coù gia ñình. Coøn nhôù, baïn Minh Tieán (Tieán “keïp”), 313

ngöôøi Thaùi Bình, hay noùi ngoïng, cöù phaùt aâm laãn loän “Lam paø” thaønh “Nam paø”. Coâ ñaõ uoán cho Tieán phaùt aâm chính xaùc. Coù luùc, coâ phaûi haù mieäng ñeå Tieán thaáy vò trí löôõi khi phaùt aâm. Coâ ñuøa Tieán: “Sau naøy, chôù yeâu em naøo teân Lan, Lyù, em nheù!”. Hoïc ñeán bieán ñoåi caùc caùch, chuùng toâi vaát vaû vôùi caùc ñuoâi danh töø. Baïn Döông Tuaán thaéc maéc: “Sao ngöôøi Nga hoï kó tính theá coâ nhæ? Danh töø maø cuõng phaûi phaân “ñöïc” vôùi “caùi”, bieán ñoåi ñeán “veïo caû ngöôøi”!” Coâ laøm boä ñoàng tình: “Ñieàu naøy, coù leõ phaûi nhôø Döông Tuaán sang Nga thoâi”. Chuùng toâi ñöôïc traän cöôøi vui. Coâ baøy cho chuùng toâi caùc caùch bieán ñoåi, laïi caû “meïo” bieán ñuoâi caùc danh töø tieáng Nga thaønh tieáng Vieât ñeå thuoäc loøng cho deã nhôù: “AØ-nhö-theá-ñuû-roài-nheù” hoaëc “Caù-thu-toâm-he”. Bieát chuùng toâi coøn bôõ ngôõ vôùi moân hoïc, coù toái thöù baûy, coâ ñeán thaêm mang theo caû moät taäp baûn thaûo coâ dòch caùc truyeän tieáng Nga, ngaøy hoïc ôû tröôøng Sö phaïm Ngoaïi ngöõ. Coâ keå laïi nhöõng kæ nieäm, xuùc ñoäng cuûa mình laàn ñaàu tieân dòch taùc phaåm “Ngöôøi phu traïm” cuûa Puskin. Chuyeän cuûa coâ haáp daãn laém, truyeàn cho chuùng toâi loøng yeâu meán, say meâ ngoân ngöõ môùi. Yeâu tieáng Nga, chuùng toâi caøng theâm yeâu quyù coâ giaùo mình. Khoâng bieát töø luùc naøo, chuùng toâi ñaõ goïi coâ laø “meï” vaø haùo höùc chôø ñeán giôø cuûa “meï Haûo”. Heát hoïc kì I, coâ coù leänh goïi veà nöôùc. Chia tay vôùi coâ, chuùng toâi raát bòn ròn. Hoâm lieân hoan tieãn coâ leân ñöôøng, baïn Tieán ñöùng nghieâm tröôùc coâ, phaùt aâm raát doõng daïc caùc töø coù phuï aâm “L” ôû ñaàu maø khoâng ngoïng. Döông Tuaán thì soát saéng thay maët anh em coù lôøi vôùi coâ. Coøn nhôù, coâ noùi thaät chaân tình: “Khi sang ñaây, coâ raát nhôù nhaø. Giôø ñöôïc veà gaàn gia ñình, coâ laïi nhôù caùc em, nhöõng ñöùa con cuûa coâ”.

T.H.B 314

Vì sao toâi coù bieät danh “Troïc”? NGUYEÃN ÑÖÙC CAÛNH * Hoïc sinh khoùa 6

Ñaàu naêm 1961, ba toâi ñi “B”, ñeán naêm 1964 thì oâng hy sinh. Gia ñình chæ coøn laïi maáy maù con. Ngaøy 5 thaùng 8 naêm 1964, baét ñaàu chieán tranh phaù hoaïi treân mieàn Baéc xaõ hoäi chuû nghóa. Naêm 1965, anh em toâi sô taùn cuøng maù veà Ñoâng Trieàu theo tröôøng Hoïc sinh mieàn Nam. Heø naêm aáy, caùc chuù cho goïi toâi leân tröôøng Vaên hoùa quaân ñoäi. Töø Traïi Hoøe (Haø Baéc), tröôøng ta haønh quaân veà Ñaïi Töø (Thaùi Nguyeân). Ngaøy ñoù, coøn beù tí môùi 12-13 tuoåi. ÔÛ tröôøng, caùc thaày giaùo khoâng chæ laø ngöôøi thaày daïy hoïc maø coøn laø ngöôøi meï chaêm soùc chuùng toâi töø mieáng aên, giaác nguû, lo thuoác lo thang khi oám luùc ñau. Ngoaøi söï chaêm lo cuûa caùc thaày thì chuùng toâi cuõng “töï chaêm lo” cho nhau. Nghe ñeán ñaây, chaéc haún ai cuõng phaûi baät cöôøi vaø khoù coù theå töôûng tuôïng noåi. Nhöng söï thöïc laø vaäy! Baïn naøo oám khoâng ñi aên côm ñöôïc laø tieåu ñoäi phaân coâng ngöôøi xuoáng beáp mang chaùo veà. Neáu phaûi naèm lieät giöôøng thì ñöôïc baïn boùn töøng thìa chaùo. (Maø moãi laàn ñöôïc aên chaùo thòt thì quaû laø moät haïnh phuùc! Vì côm böõa naøo cuõng ñoän ngoâ, ñoän

* Chuyeân vieân Sôû Lao ñoäng-Thöông binh-Xaõ hoäi tænh Bình Ñònh. Hieän soáng vôùi gia ñình ôû Quy Nhôn.

315

saén). Toái ñi nguû coù baïn maéc maøn hoä, quaàn aùo thay ra coù baïn mang xuoáng suoái giaët giuùp. Chöa keå caùc baøi hoïc phaûi nghæ luoân ñöôïc caùc baïn phaân coâng cheùp laïi ñaày ñuû. Ñi röøng kieám cuûi, neáu naëng quaù thì baïn khoûe khieâng hoä baïn yeáu. Chuùng toâi ñaõ giuùp ñôõ nhau moät caùch voâ tö, laàn hoài nhö vaäy. Ñeán caû chuyeän caét toùc, caét tai moãi laàn quaù löùa thì ñeàu ñöôïc thaày, ñöôïc baïn giuùp ñôõ. Heát giôø hoïc, xin môøi töï giaùc mang gheá ñaåu ra ñaàu nhaø, choaøng aùo möa leân mình vaø ngoài xuoáng! Coù thaày – thôï chuyeân nghieäp – thì coù ñaàu ñeïp nhö caét ngoaøi hieäu. Vaéng thaày thì ñaõ coù “thôï khoâng chuyeân”, ñoù chính laø anh em chuùng toâi. Vì moãi lôùp ñöôïc trang bò moät boä toâng-ñô, keùo, löôïc, göông nhöng khoâng coù dao caïo (vì treû con thì laøm gì coù ria maø caïo). Maø chaúng hieåu sao ñöùa naøo cuõng saün saøng thí ñaàu mình cho caùc baïn thöû nghieäm. (Chaéc laø vì soáng trong moâi tröôøng toaøn con trai – luùc ñoù chöa coù ñaïi ñoäi nöõ C11 - neân ñöùa naøo cuõng bò “lieät” maát daây thaàn kinh xaáu hoå!). Laàn ñoù toùc ñaõ quaù daøi, ngöùa ngaùy khoù chòu. Vì toùc quaù raäm neân gaàu ruïng traéng caû coå aùo. Trong giôø töï tu buoåi chieàu, toâi ñaêng kí “leân thôùt”. Heát giôø, anh em hí höûng mang ñoà ngheà ra vui nhö ñöôïc ñi aên ñaïi tieäc! Xung quanh “naïn nhaân” laø moät luõ thôï, ñöùa thì caàm keùo, caàm löôïc, ñöùa caàm toâng-ñô. Toâi ra ñieàu kieän: - Ñöùa naøo bieát kieåu “moùng löøa” môøi ñöôïc caét? - Quaù deã. Tao caét ñöôïc. Tao caét ñöôïc… Nghe caû boïn nhaâu nhaâu, toâi ñaâm lo, voäi chæ ñònh Vi Daân. Haén noùi: - Khoâng caàn toâng-ñô, chæ caàn keùo tao cuõng laøm ñeïp cho maøy. Nghe tieáng ñaùnh keùo laùch caùch ra daùng chuyeân nghieäp, toâi lieàn gaät ñaàu. Daân laáy löôïc chaûi caùi ñaàu buø xuø cuûa toâi roài ñöa ngang keùo doïn töøng loïn toùc daøi xung quanh. Chaû hieåu taøi 316

naêng cuûa caäu ra sao maø lieác vaøo caùi göông caàm tay, toâi thaáy ñaàu mình bò caét töøng lôùp töøng lôùp nhö maùi raï lôïp nhaø beáp. Vöøa ñeà nghò ñoåi thôï thì Chieán “ví” nhanh tay caàm toâng-ñô uûi moät ñöôøng thaúng töø gaùy leân ñeán taän oùt. Caäu duõi “toâng” khoâng ñeàu tay, giaät ñau nhö ñang bò nhoå töøng ñaùm toùc leân. Toâi keâu oai oaùi. Maët ñoû löïng. Vöøa heát “ñöôøng caøy” caû boïn cöôøi hoâ hoá cheâ bai. Chieán “ví” ñöôïc theå chaïy ngay ra bôø suoái. Theá roài, heát thaèng naøy ñeán thaèng khaùc, luùc caàm “toâng”, luùc caàm keùo, caùi ñaàu “ñang ngon laønh” cuûa toâi boãng trôû thaønh vaät thí nghieäm cho caû boïn. Ñang hy voïng coù kieåu ñaàu “I-a-coáp moùng löøa” thì caû caùi ñaàu trôû neân nham nhôû, maáp moâ, choã traéng choã ñen. Khoâng theå hieåu luùc baáy giôø neân goïi toùc toâi laø caùi kieåu gì! Thaày Cöø ñi ñaâu veà thaáy vaäy lieàn traùch: - Chöa bieát caét thì phaûi hoïc. Laøm theá naøy thì “naùt” heát ñaàu baïn. Thoâi ñeå thaày söûa cho! Vì toùc ñaõ bò caét ñi thì laøm sao coù theåø “troàng” laïi ñöôïc nhö cuõ ñeå maø chöõa. Thaày Cöø nheï nhaøng uûi toâng-ñô doïn saïch töøng veát caét nham nhôû cho traéng ñeàu. Caùi ñaàu toâi trôû neân troïc loác. Töø ngaøy ñoù, baïn beø Troãi goïi toâi laø Caûnh “troïc”! Nhöng… coù moät ñieàu hay hôn nöõa, cöù nhö vaäy, boïn toâi ñöùa naøo cuõng taäp laøm thôï, ñöùa naøo cuõng laáy ñaàu cuûa mình cho caùc baïn “thöïc taäp”, vaø sau chöøng aáy naêm, ñöùa naøo cuõng bieát caét toùc. Quaû, ñôøi cuõng laø moät tröôøng hoïc lôùn! Kyû nieäm nhaéc laïi sau 40 naêm Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 19-7-2003 N.Ñ.C

317

Bình minh trong möa HAØ CHÍ QUANG * Hoïc sinh khoùa 4

ÔÛ tröôøng Troãi, chính saùch giaùo duïc cuûa nhaø tröôøng cuøng söï daïy doã cuûa thaày, coâ laø nhaân toá quyeát ñònh giuùp cho hoïc sinh neân ngöôøi. Nhöng, lính Troãi coøn chòu söï chi phoái cuûa taäp theå hoïc sinh. Söï chi phoái maïnh meõ naøy ñaõ reøn giuõa hoïc sinh, nhaát laø vôùi nhöõng hoïc sinh “meàm yeáu” (khoâng nhaát thieát laø yeáu keùm). Quaù trình reøn giuõa theå hieän qua hoïc taäp, huaán luyeän, lao ñoäng, aên, nguû, taém giaët, qua caùc troø vui chôi, giaûi trí. Noù can thieäp caû vaøo caù tính moãi ngöôøi. Vaø tôùi nay, khi tuoåi giaø len leùn tôùi gaàn, ta laïi “hôïp thöùc” theâm moät vieäc nöõa, ñoù laø nhöõng troø phaù phaùch, ñaùnh loän thuôû thieáu thôøi – beân caïnh söï tieâu cöïc voán dó cuûa noù – cuõng phaàn naøo coù taùc duïng reøn giuõa hoïc sinh. Maët khaùc, thôøi gian cuûa tröôøng noäi truù “daøi hôn” thôøi gian cuûa tröôøng ngoaøi. Coù ngöôøi thoáng keâ raèng, ôû Vieät Nam, hoïc sinh ngoaïi truù gaëp gôõ nhau, tính bình quaân vaøo khoaûng 5 giôø vaø 47 phuùt moãi ngaøy, töùc 347 phuùt/ngaøy (bao goàm caû thôøi gian gaëp gôõ beân ngoaøi tröôøng). Trong khi caùnh lính Troãi gaëp gôõ nhau laø 24 giôø moãi ngaøy, töùc 1.440 phuùt/ngaøy, töùc moät naêm ôû tröôøng Troãi töông ñöông vôùi boán naêm ôû tröôøng ngoaïi truù (tæ leä

* Chuyeân vieân Ban quaûn lyù Khu cheá xuaát thaønh phoá Hoà Chí Minh.

318

chính xaùc laø 1/4,15). Khoâng coù gì ngaïc nhieân khi lính Troãi khoaù 1, tuy ôû tröôøng chæ moät naêm, nhöng coù tình caûm saâu naëng vôùi nhaø tröôøng vaø quyeán luyeán vôùi ñaùm lính Troãi ñaøn em. Cuoäc soáng taäp theå coù voâ vaøn caùi hay, caùi dôû, caùi vui, caùi buoàn, vaø tuy hoïc sinh quaû coù phen ruû reâ nhau sa ñaø vaøo caùc haønh vi ñaùng bò kæ luaät, nhöng chung quy, söï hoaït ñoäng cuûa TAÄP THEÅ ñaõ keát dính hoï laïi vôùi nhau, ñaõ laøm cho lính Troãi baûn lónh hôn, vôùi TINH THAÀN ÑOÀNG ÑOÄI cao hôn. Khi ra ñôøi, khoâng ít lính Troãi cho raèng, mình tröôûng thaønh chính bôûi söï reøn giuõa cuûa taäp theå. Nhaän ñònh naøy xem ra coù lí, vì “hoïc thaày khoâng taøy hoïc baïn”. Mong raèng “Bình Minh Trong Möa” seõ minh hoïa cho yù kieán treân: Hoài tröôøng Troãi ñoùng quaân ôû Ñaïi Töø, maâu thuaãn giöõa hoïc sinh vôùi nhau khoâng chæ ñöôïc chuùng giaûi quyeát baèng “ñaáu trí” maø nhieàu phen phaûi thoâng qua “ñaáu löïc” (töùc ñaùnh loän). Caùc traän “ñaáu löïc” seõ phaân ñònh keû ñuùng, ngöôøi sai, trong ñoù, keû thaéng traän ñöôïc coi laø... “ñuùng”, coøn ngöôøi thua aét laø... “thua”. Trong ñaïi ñoäi toâi, haïng coù “baûn liõnh” cao nhö Quyeát Thaéng, Bình “taây”, Ñaïi Cöông thì thöôøng xuyeân “ñuùng”, coøn haïng nhö toâi (coù leõ ñöôïc xeáp ngang vai vôùi ñaùm Xuaân Mieân, Phuïc Quoác, Höng “tim”), do “baûn liõnh” coøn nhieàu haïn cheá neân deã bò “thua”. Trung ñoäi toâi coù Duõng Soâ thuoäc haïng “thöôøng thöôøng baäc trung” vaø neáu ñuïng ñoä vôùi y thì toâi chæ coù nöôùc thua. Ñaùng buoàn laø y laïi hay ñuïng ñoä vôùi toâi. Ngaøy thaùng troâi qua, moái töông quan “naêm ñaùnh naêm thua” (cuûa toâi) ñaõ laøm toâi day döùt: Taïi sao mình “heøn” theá nhæ? Maø haén “chieán ñaáu” vôùi toâi vì “leõ gì”? Phaûi chaêng vì toâi phaûn ñoái veà vieäc “tuïi noù” ñaõ laëng leõ möôïn giaøy cuûa ñoàng ñoäi ñeå ñaù boùng vaø chæ hoaøn traû (cuõng laëng leõ nhö luùc möôïn) khi giaøy ñaõ... boác muøi gay gaét, hay do toâi phaûn ñoái vieäc “tuïi noù” coi quaàn cuït cuûa ñoàng ñoäi (ñang phôi treân saøo) nhö quaàn cuït cuûa mình? 319

Vaøo moät saùng chuû nhaät, trôøi ñoå möa töø luùc bình minh. Caû ñaùm ngoài boù chaân. Laùt sau, khoâng chòu noåi tuø tuùng, moät toáp ñoäi möa ñaù boùng ma (moät moân boùng ñaù khoâng caàn troïng taøi), xoâ ñaåy nhau teù huyønh huîch. Toáp khaùc bí maät ñi thu hoaïch saén. Ñaùm ôû nhaø, ngöôøi ñaùnh ñu xaø nhaø, ñöùa kieám chuyeän phaù phaùch, keû boø leân giaù ba loâ, huù heùt vang trôøi. Vaø khoâng roõ vì lí do gì (chuyeän xöa quaù roài) ñaõ xaûy ra caõi vaõ giöõa toâi vaø Duõng Soâ. Nhö “moïi khi”, y thoi cho toâi maáy cuù noå ñom ñoùm. Ñoät nhieân, khaùc vôùi “moïi khi”, toâi gaøo leân, nöôùc maét voøng quanh vaø keùo ra caùi xeûng boä binh, quyeát “moät phen soáng cheát”. (Toâi giaáu caùi xeûng döôùi gaàm giöôøng töø tuaàn tröôùc, nay môùi coù dòp söû duïng vaøo ñuùng... muïc ñích). Ngaïc nhieân, Duõng Soâ nghieâng ñaàu: - Coù gioûi thì cheùm ñi! Toâi nghieán raêng phaït cheùo löôõi xeûng xuoáng vai y. Boãng caùi xeûng bung khoûi tay: Bình “Taây”, khoâng bieát coù maët töø luùc naøo, ñaõ nhanh tay chaën laïi. Traän ñaáu keát thuùc choùng vaùnh, khoâng bieát heân cho ñöùa naøo. Bình “Taây” nhìn toâi chaèm chaëp: - Thaèng naøy cuõng ñieân ñaáy? Duõng Soâ bóu moâi: - Noù khoâng daùm cheùm vaøo ñaàu, chöa ñieân(!) Sau caùi ngaøy trôøi ñoå möa töø luùc bình minh, toâi môùi ñuû bình tónh ñeå suy ngaãm vaø daàn daø phaùt hieän ra raèng: ÔÛ tröôøng Troãi, laø “con ngoan, troø gioûi” thoâi thì chöa ñuû, neáu baïn cöù khaêng khaêng nguyeân taéc “ta khoâng ñuïng ñeán mi thì mi khoâng ñuïng ñeán ta”. Soáng trong taäp theå, caàn “quaùn trieät”, raèng, khi caû luõ ñang haøo höùng ñaù boùng (hay vôùi baát kì troø chôi naøo khaùc) thì baïn khoâng ñöôïc boû ñi taém, nhaát laø luùc phe baïn ñang bò thua. Raèng huõ muoái laïc troän mì chính maø meï tieáp teá cho baïn seõ khoâng phaûi laø cuûa baïn, maø laø cuûa tieåu ñoäi, coøn baïn chæ laø 320

ngöôøi thuû kho chöa thaät lieâm khieát. Haõy nghó xem, neáu ba meï coù “soå A, soå B” thì baïn seõ ñöôïc tieáp teá keïo “giao teá”; ba meï coù “bìa C” thì baïn coù keïo “moät lôùp giaáy” (keïo loaïi thöôøng); coøn neáu trong dieän con lieät syõ hoaëc ba meï ñang ôû chieán tröôøng thì baïn seõ khoâng ñöôïc tieáp teá. Nghóa laø söï baát coâng naûy sinh ngay trong loøng “cheá ñoä” taäp theå cuûa caùc chuù nhoùc, neáu chuùng khoâng cuøng nhau “chia ... ngoït, seû buøi”1. Toùm laïi, baïn caàn “ñoái nhaân, xöû theá” theo tinh thaàn “coäng saûn” (hieåu theo nghóa ñen cuûa töø naøy laø “coäng taøi saûn”, töùc moïi thaønh vieân cuûa coäng ñoàng – veà nguyeân taéc – coù quyeàn ngang nhau trong vieäc söû duïng taøi saûn vaø nguoàn lôïi, maø khoâng caàn quan taâm tôùi quyeàn sôû höõu veà taøi saûn vaø nguoàn lôïi). Noùi moät caùch ñôn giaûn, baïn khoâng neân laáy quaàn cuït cuûa ngöôøi khaùc, nhöng cuõng chôù hôøn oaùn khi quaàn cuït cuûa mình boãng döng bieán maát (chuyeän nhoû maø, “aên nhau” laø caùch xöû lí tieáp theo cuûa baïn). Sau söï kieän “bình minh möa” hoâm ñoù, tuïi Duõng Soâ (hình nhö coù caû ñaùm Tuøng “kieáng”, Höõu Thaønh) ngang nhieân choïc gheïo veà vieäc toâi vöøa quyeát chí gieát “thuø” laïi vöøa chöùa chan nöôùc maét. Chuùng coøn gheùp teân toâi vôùi chöõ “ñieân”. Nghe laø muoán ñieân tieát(!). Cuõng töø sau ngaøy ñoù, toâi tieán haønh “coâng taùc töï caûi toå”. Roài Duõng Soâ vaø nhieàu ñöùa “ñaùng cheâ traùch” khaùc ñaõ chôi vôùi toâi coù chieàu thieän caûm, coøn toâi thì ngaøy caøng “baûn lónh” hôn xöa vaø ñaõ “daùm nghó, daùm laøm” (thaäm chí ñoâi luùc daùm laøm caû nhöõng vieäc “ñaùng cheâ traùch”). Phaûi khaúng ñònh “bình minh möa” ñaõ goät saïch nhöõng maëc caûm cuûa toâi ñoái vôùi “tuïi noù”, ñeå toâi hoäi nhaäp ñöôïc vôùi “tuïi noù”? Khi xem baøi naøy, ñaõ coù ngöôøi thaéc maéc, “vaäy moãi khi hoïc sinh ñaùnh nhau thì caùc thaày ôû ñaâu?”. Vaø coù baäc cha chuù, sau

Xem “Sinh ra trong khoùi löûa” taäp I, trang 119.

321

khi cheâ traùch caùc troø quaäy phaù cuûa hoïc sinh, ñaõ bình raèng, “chuû tröông thaønh laäp tröôøng Troãi laø ñuùng ñaén, chính saùch aùp duïng cho nhaø tröôøng laø phuø hôïp, nhöng sai soùt laø ôû khaâu thöïc hieän”. Quaû laø khoâng coâng baè * n*g*ñoái vôùi caùc thaày “nhaø mình” – nhöõng con ngöôøi ôû “khaâu thöïc hieän” (ôû tröôøng Troãi, cöù khoâng phaûi laø troø thì aét laø thaày). Taäp theå hoïc sinh noäi truù laø moät vuõ truï rieâng. Vuõ truï rieâng vaän haønh theo quy luaät “rieâng”, maø ôû ñoù, khoâng phaûi luùc naøo caùc thaày cuõng can thieäp ñöôïc vaø khoâng nhaát thieát luùc naøo caùc thaày cuõng phaûi can thieäp. Ñoàng thôøi, caùi vuõ truï rieâng laïi bò “quy luaät cuûa muoân ñôøi” chi phoái. Qua tieáp xuùc vôùi ngöôøi daân toäc ôû vuøng reûo cao, toâi thaáy moái quan heä laøng-baûn cuûa hoï cuõng töøa töïa moái quan heä “coäng saûn kieåu lính Troãi”. Ví duï coù keû saên ñöôïc con nai; theá laø, khoâng theøm hoûi keû ñoù moät caâu, cuõng khoâng caàn xin chæ thò cuûa laõnh ñaïo laøng; ñaùm phuï nöõ xuùm laïi xeû thòt chia phaàn, moãi noùc (nhaø) moät phaàn. Rieâng keû ñoù ñöôïc laøng cho theâm caùi ñaàu nai. Khoâng bieát luùc chia phaàn hoï coù aùp duïng “heä soá öu ñaõi ngöôøi coù coâng” hay khoâng, nhöng vui caû laøng. Moät laàn toâi gheù moät baûn ngöôøi Thaùi ñen ôû Chieàng Ban, gaëp luùc thaày mo ñöông laøm thuû tuïc ñöa moät baø meï – ñang haáp hoái – “veà vôùi oâng baø”. Nghe noùi meï bò ma caø-roàng baét. Ñöôïc thaày mo chaáp thuaän, toâi beøn duøng ngaûi cöùu taåm nöôùc tieåu, cuøng chuùt “pheùp thuaät” ñeå chöõa trò cho meï. Saùng sau, meï tænh laïi vaø sang tuaàn thì qua khoûi. Toâi ñöôïc thöôûng con heo côõ 15 kí dính ñaày buøn ñaát. Thaät thuù vò khi ñöôïc bieát, con heo khoâng phaûi laø taøi saûn cuûa con chaùu meï maø cuûa anh chò chuû nhaø ñaõ cho toâi “taïm truù”; coøn böõa tieäc khoaûn ñaõi toâi laïi do moät “boá baûn” chi traû. Coù leõ phaûi laø lính tröôøng Troãi (hay daân “hoïc sinh mieàn Nam soáng treân ñaát Baéc”) môùi thaáu hieåu vì sao, ngöôøi ta laïi saün saøng “chia ngoït, seû ... ñaéng” vôùi nhau nhö 322

vaäy. Nghóa laø, quan heä “coäng saûn kieåu lính Troãi” khoâng chæ laø “saûn phaåm” rieâng cuûa lính Troãi. Vuõ truï “kieåu lính Troãi” mang tính “quy luaät cuûa muoân ñôøi”, coù coäi nguoàn xa xöa, vaø trong ñoù, nhöõng troø phaù phaùch, ñaùnh loän cuûa hoïc sinh khoâng heà ñöôïc nhöõng ngöôøi ôû khaâu thöïc hieän “dung tuùng” hoaëc ñaõ toû ra buoâng xuoâi. Ngöôïc laïi, chính caùc thaày ñaõ kìm cheá nhöõng maët tieâu cöïc cuûa noù (nhö thoùi “caù lôùn nuoát caù beù”) vaø thuùc ñaåy nhöõng maët tích cöïc cuûa noù (nhö tinh thaàn ñoàng ñoäi). Caùc thaày ñaõ giuùp hoïc sinh chuyeån hoaù, töø nhöõng bieåu hieän mang tính “töï phaùt” cuûa hoïc sinh thaønh yù thöùc taäp theå. Moät anh baïn khoaù 4 noùi raèng, caùc thaày “nhaø mình” khoâng thua gì Makarencoâ (dó nhieân anh ta chæ noùi veà ngöôøi thaày chöù khoâng ñònh so saùnh lính Troãi vôùi ñoái töôïng chòu söï giaùo duïc cuûa Makarenkoâ). Cho tôùi nay, chuùng toâi vaãn cho raèng, töø khi rôøi tröôøng Troãi, tuïi mình chöa gaëp ñöôïc moät thaày naøo khaû dó nhö caùc thaày “nhaø mình”; raèng, leõ ra caùc thaày phaûi ñöôïc taëng thöôûng huaân chöông “Vì söï nghieäp giaùo duïc”môùi phaûi. H.C.Q

323

Laàn troán traïi ñi hoang PHAN KHÖÔNG Hoïc sinh khoùa 5

Thaày Ninh Cöû Tröïc ôû vôùi khoùa 5 töø ngaøy ñoùng quaân ôû Traïi Hoøe, Haø Baéc, cho ñeán khi leân An Myõ. Sau ngaøy tröôøng chính thöùc thaønh laäp, thaày vaãn laø ñaïi ñoäi tröôûng C6 vaø phuï traùch tröïc tieáp lôùp B1. Ñaïi ñoäi 6, töø trong röøng chuyeån ra ngoaøi, nhaän theâm hoïc sinh vaø bieân cheá thaønh ba lôùp, ñoùng quaân quanh Traïi Böôûi. Lôùp B1 naèm ñoäc laäp beân kia bôø suoái Caùi, B3 ôû cuoái doác cuûa con ñöôøng Laâm nghieäp chôû goã, coøn B2 thì ôû ngay ñoài Traåu, gaàn khu laùn giaùo vieân. Moãi lôùp coù hai gian nhaø laù vaø moät lôùp hoïc tranh tre, boá trí thaønh cuïm. Taém röûa buoåi chieàu hay veä sinh caù nhaân buoåi saùng ñeàu keùo nhau ra suoái Caùi. Toâi ngaøy ñoù beù tí (môùi 12 tuoåi) ôû chung lôùp B1 vôùi Phaïm Ñình Thieän, Coâng Tröôøng, anh em Traàn Vinh, Traàn Quang... Caùnh hoïc sinh mieàn Nam veà coù Phan Nam, Voõ Duõng, Trí “caän”, Danh Vieät, Taán Lôïi. Trong ñoù Taán Lôïi thì haùt hay, Phan Nam chaúng bieát ñoïc chuyeän töï bao giôø maø ñeâm naøo haén cuõng troå taøi “keå chuyeän ñeâm khuya” cho caû lôùp nghe, tröôùc khi thaày baét traät töï ñi nguû. Haén coù ñuû thöù chuyeän, töø trinh thaùm, kieám 324

hieäp ñeán caû coå tích… Vaøo naêm hoïc, Taán Myõ môùi leân, ñöôïc thaày TröÏc nhaän veà B1. Haén ñaõ lôùn tuoåi, laø hoïc sinh mieàn Nam neân ra veû töøng traûi, hôi ngang taøng. Thaáy ngöùa maét, hai anh em “hoï Traàn” caäy ñoâng ñaõ “caø” Myõ. Chaû hieåu ba ñöùa coù keùo nhau ra ñoài tæ thí vaø caùnh naøo thaéng?! Chuyeän treû con aáy maø! Thaùng 11 naêm aáy, coù traän luõ muoän. Ñang ñeâm nghe aàm aàm, soâi ñoäng, saùng ra thaáy suoái Caùi ñaày nöôùc. Ñi ñaùnh raêng, röûa maët khoâng theå loäi xuoáng suoái. Töø nhaø beáp nhìn qua beân kia bôø suoái thaáy anh em B1 ñöùng laùo nhaùo, khoâng theå loäi sang aên saùng ñöôïc vì nöôùc luõ chaûy xieát. Nghe caùc cuï noùi, luõ oáng baát chôït veà coù theå troâi caû traâu, boø. Raùc röôûi, thaân caây töø treân nguoàn troâi veà, daÏt vaøo bôø. Caùc thaày cho chò nuoâi vaét côm, neùm sang “cöùu ñoùi”, nhöng vì suoái roäng neân naém côm ñi nöûa ñöôøng ñaõ vôõ vuïn. Thaáy trong beáp coù cuû ñaäu, chuùng toâi laáy neùm sang. Cuû ñaäu cöùng khoâng vôõ, theá laø anh em coù thöù nheùt vaøo buïng. Phaûi chôø quaù tröa, luõ tan, anh em môùi loø doø loäi sang aên côm. Laàn ñaàu tieân bieát theá naøo laø nöôùc oáng, luõ röøng. Gheâ thaät! Ít ngaøy sau, nhaø tröôøng cho veä binh ngaû caây traùm giaø, naèm ngay treân bôø suoái, cao ñeán 20-30m, ñoå qua bôø beân kia laøm caàu. Töø ñoù B1 heát phaûi nhòn ñoùi khi luõ veà. Vaø nghieãm nhieân, caùi caàu trôû thaønh nôi ñuøa nghòch cuûa boïn treû. Cöù hai ñöùa ñi laø coù theå thaønh “hai con deâ qua caàu”, ghì ñaåy nhau. Ai thua bò rôi xuoáng suoái seõ laøm caû luõ ñang chôø côm, cöôøi boø, coøn haén thì löôùt thöôùt nhö chuoät loät. Moät buoåi chieàu, giôø aên côm, chuùng toâi ñöôïc thoâng baùo: thaày Tröïc seõ khoâng ôû ñaïi ñoäi 6 nöõa maø chuyeån leân phuï traùch ñaïi ñoäi 10. Vöøa nghe, chuùng toâi ngaån ngöôøi ra. Khoâng ai noùi ai ñoàng loaït boû côm, roài coù moät ñöùa khoùc oaø leân keùo theo caûû luõ khoùc nhö möa. Thaày phaûi ñi, ñöùa naøo cuõng nghó nhaø tröôøng ñaõ khoâng chieàu theo yù thích cuûa boïn treû, neân phaûn öùng. Toâi coøn nhôù thaày Haäu chaïy veà Ban chæ huy, quay maùy ñieän thoaïi, noùi chuyeän vôùi Hieäu tröôûng: “Baùo caùo anh, caùc chaùu nghe tin 325

Caùc baïn khoùa 4 cuøng caùc thaày taïi Traïi Cau naêm hoïc 1965 - 1966.

thaày Tröïc ñi ñaõ phaûn öùng, boû côm vaø khoùc taäp theå. Toâi khoâng bieát giaûi quyeát caùch naøo…”. Thaày Tröïc ñaõ soáng vôùi chuùng toâi suoát muøa heø qua. Thaày khoâng chæ gioûi giang, caùi gì cuõng bieát maø coøn raát gaàn guõi, thöông yeâu chuùng toâi nhö em, nhö con. Chieàu ñoù, thaày coù lôøi chia tay vaø ñoäng vieân ñöøng buoàn vì thaày, troø vaãn ôû gaàn nhau. Thaày khoaùc ba-loâ ñi roài, lôùp naøo veà lôùp aáy nhöng trong loøng ñöùa naøo cuõng aám öùc. Ñeâm ñoù, lôùp B1 thì thaàm to nhoû vaø thoáng nhaát seõ “toû thaùi ñoä” baèng caùch boû ñi hoang. Töø sôùm, maáy ñöùa xuoáng beáp töï tieän vaøo kho xaùch maáy caùi soong quaân duïng, tieän tay laáy ít gaïo vaø noài thòt lôïn kho. Chò nuoâi phaùt hieän, chöa kòp noùi caâu naøo thì chuùng toâi ñaõ laúng laëng leân ñöôøng. Caû boïn laàn theo ñöôøng moøn cuûa daân ñi röøng, ngay phía sau lôùp hoïc. Ñi maõi, ñi maõi veà höôùng nuùi Tam Ñaûo. Hôn moät tieáng ñoàng hoà sau, ñeán moät quaû ñoài cao, thaáy ñaõ khaù xa ñôn vò, anh em heø nhau haï traïi. 326

Theo baøi hoïc daõ ngoaïi thaày Tröïc ñaõ daïy, anh em môû chaên chieân vaø ni-loâng ra, laáy dao chaët caây laøm coïc döïng leàu. Vaäy laø coù leàu truù naéng, möa. Thaáy treân ñoài coù ngoïn caây cao, moät ñöùa noùi phaûi lôïi duïng ñieåm cao laøm ñaøi quan saùt, phaùt hieän töø xa xem caùc thaày coù tìm ñeán thì tieáp tuïc chaïy saâu vaøo röøng. Sau ñoù phaân coâng nhau “tröïc chieán”. Toâi nhôù coù ñöùa ñaõ thaáy thaáp thoaùng boùng veä binh ñi tìm, nhöng khoâng hieåu sao hoï khoâng laàn ra choã chuùng toâi haï traïi. Buoåi tröa, anh em chia nhau ra suoái vo gaïo, röûa rau, naáu côm. Côm böõa ñoù soáng nhaên nhöng vaãn ngon mieäng vì caùi khoâng khí phieâu löu kích thích, vì côm soáng do töï tay mình naáu, vì moät buoåi luoàn röøng vaø lao ñoäng caät löïc neân ñoùi vaø theâm nöõa laø coù ít thòt kho aên vôùi rau taàu bay röøng. Muøa ñoâng, môùi 3-4 giôø chieàu ñaõ taét naéng, khí laïnh trong nuùi traøn ra. Baáy giôø caùi phaàn treû nít môùi boäc loä. Chuùng toâi lo laéng, khoâng hieåu ñeâm nay seõ soáng ra sao giöõa röøng nuùi laïnh leõo, cuõng nhö coù raén reát, thuù hoang. Coù ñöùa keå ôû Vieät Baéc coù con hoå thoït (chæ coøn ba chaân) töø hoài Chín naêm, raát nghieän thòt ngöôøi. Nghe xong coù yù kieán phaûi ruùt quaân veà, nhöng cuõng coù yù kieán phaûi ôû laïi ñeå “phaûn ñoái ñeán cuøng”! Nhöng roài vôùi luõ nhoùc, noãi sôï haõi ñaõ thaéng “loøng duõng caûm”, taát caû laúng laëng thaùo leàu, khaên goùi ra veà. Veà ñeán doanh traïi cuõng laø luùc ñeán giôø aên côm. Caû ñaïi ñoäi ñoå ra bôø suoái nhìn ñoäi quaân thaát traän, ñöùa thì xaùch noài, ñöùa thì caép chaên chieân, troâng leách tha leách theách. Toái hoâm ñoù caû B1 taäp trung leân hoäi tröôøng nghe chuù Thaêng (trôï lí Phoøng Chính trò) xuoáng noùi chuyeän. Toâi coøn nhôù, chuù caûm ñoäng laáy khaên chuøi nöôùc maét, noùi: “Boá meï caùc chaùu ñi chieán ñaáu ngoaøi maët traän ñaõ tin töôûng göûi gaém con em laïi cho nhaø tröôøng, cho thaày, coâ, cho caùc chuù chaêm soùc, daïy doã. Caùc chaùu phaûi nghe theo lôøi daïy baûo cuûa thaày, coâ, cuûa caùc chuù. Vieäc thaày Tröïc nhaän nhieäm vuï môùi, ngöôøi lính nay ñaây 327

mai ñoù, laø chuyeän bình thöôøng trong quaân ñoäi. Tuy chöa laø lính thöïc thuï nhöng caùc chaùu cuõng phaûi taäp laøm quen vôùi chuyeän naøy. Hôn nöõa ngöôøi lính chæ ñöôïc pheùp chaáp haønh meänh leänh! Vieäc caùc chaùu töï tieän boû ñôn vò laø moät sai laàm, moät baøi hoïc lôùn…”. Sau naøy nghe keå laïi anh em trong lôùp B2 ngay ñeâm ñoù cuõng boû ñi hoang. Maáy ñöùa laàn theo ñöôøng caùi, qua Goác ña Hieäu boä, ra taän Traïi Cau, nôi ñaïi ñoäi 7 ñoùng quaân. Khi moø vaøo doanh traïi ñaõ gaëp anh Mai Sinh. Nghe keå laïi chuyeän phaûn öùng cuûa lôùp, anh raát thoâng caûm. Khoâng hieåu kieám ñaâu ra moät boïc côm to, coøn noùng, anh ñöa cho maáy ñöùa. Caû boïn sì suïp boác aên roài nghe theo lôøi khuyeân, trôû veà ñôn vò. Chuyeän chuùng toâi vì quyù meán thaày Tröïc maø boû lôùp ñi hoang laø nhö vaäy ñoù! Chuîeân keå laïi tröôùc Ngaøy noùi doái 2005 P.K

328

Boïn treû chuùng toâi ñaõ theå hieän loøng duõng caûm PHAÏM ÑÌNH THIEÄN Hoïc sinh khoùa 5

Naêm hoïc 1966-1967, ñaïi ñoäi 7 chuyeån ra Suoái Chì, tieàn tieâu cuûa nhaø tröôøng. Lôùp B2 ñoùng ngay ñaàu doác xuoáng ñöôøng caùi, lôùp B1 ñoùng trong cuøng, saùt bìa röøng; coøn B3 ñoùng caïnh Ban chæ huy ñaïi ñoäi, ngay beân röøng vaàu, treân ñöôøng xuoáng beáp. Caùc lôùp ñöôïc boá trí xen keõ vôùi vöôøn cheø cuûa daân khai hoang vaø röøng lau saäy. Toâi vaø Coâng Tröôøng cuøng laø hoïc sinh lôùp B1 do thaày Haäu phuï traùch. Cuoái heø naêm aáy coù moät traän möa khuûng khieáp. Chieàu, maây ñen keùo veà, roài gioù gaøo theùt, xa xa saám chôùp ì uøng. Tuy ñaõ ñöôïc ñaïi ñoäi thoâng baùo coù gioâng baõo nhöng caû boïn vaãn khoâng yeân taâm. AÊn côm nhoaùng nhoaøng roài veà ngay nhaø nghæ ñaõ thaáy trôøi ñaát toái saàm, noåi phong ba. Caû boïn ngoài treân giöôøng, nhìn ra lo ngaïi. “Loäp boäp, loäp boäp…”, baét ñaàu coù haït möa. Gioù lôùn daàn, möa theâm naëng haït. Töøng ñôït gioù maïnh laøm toác moät goùc maùi nhaø lôïp baèng nöùa ñaäp giaäp, nöôùc möa theo gioù haét vaøo. Nöûa caên nhaø tranh tre, nöùa laù öôùt suõng. Boïn treû chuùng toâi caûm thaáy quaù beù nhoû tröôùc thieân nhieân. Moïi ngöôøi heø nhau doàn heát ba-loâ, chaên maøn, saùch vôû leân giaù coøn laïi. Ñeán 9 giôø ñeâm, möa caøng lôùn, khoâng gian traéng nöôùc, möa quaát nhö ñieân nhö daïi. Laït buoäc nhöõng thanh tre ñeø treân maùi nhaø khoâng coøn chòu ñöïôïc söï böùt phaù cuûa gioù. Nöûa maùi nhaø nhö muoán tung leân. Thaày Haäu hoâ lôùn: 329

- Caùc em lôùn, theo thaày! Maáy anh chaøng to con nhö Taán Lôïi, Ngoâ Cöûu, Traàn Vinh, Traàn Quang, Huy “sieåu”… ñoäi möa gioù, lao ra. Ñöùa xaùch thang, ñöùa caàm thöøng, caàm gaäy… Thang vöøa döïng leân ñaõ thaáy Lôïi, Huy, Cöûu coù maët treân maùi nhaø. Gioù thoåi töøng côn nhö muoán nhaác boång maùi nhaø cuøng nhöõng taám thaân nhoû beù. Maëc cho möa naëng haït quaát raùt maët, caùc baïn cuûa chuùng ta tay vuoát nöôùc möa, thaân naèm ñeø leân maùi. Boïn chuùng toâi nhoû con hôn ñöùng döôùi chuyeån ngöôïc leân noùc nhöõng caây tre, sôïi thöøng, sôïi laït. Thaày Haäu cuøng caùc baïn níu daàn töøng goùc, cho ñeán khi gioù khoâng coù theå toác ñöôïc maùi. Hôn nöûa tieáng sau möa gioù ñaõ phaûi cuùi ñaàu tröôùc thaày, troø chuùng toâi. Anh em, caû ñöùa treân maùi laãn ñöùa döôùi saân, ñeàu suõng nöôùc nhöng ai cuõng vui vì ñaõ laøm ñöôïc moät vieäc “vó ñaïi” laø chieán thaéng Trôøi. Saùng hoâm sau ra bôø suoái môùi thaáy côn baõo ñeâm qua ñaõ taïo thaønh moät traän luõ oáng. Trong ñeâm, nöôùc cuoàn cuoän töø treân nuùi ñoå veà. Luõ ñeán ñaâu phaù tan hoang ñeán ñoù. Caû doøng suoái bò nôùi roäng theâm ra ñeán haøng chuïc meùt, treân bôø nhöõng taûng ñaù cuoäi to nhö con traâu xeáp ngoån ngang, khoâng coøn thaáy caùnh ñoàng luùa xanh môûn ngaøy hoâm qua!… Taát caû tan hoang nhö vöøa qua moät traän bom queùt. Quaû thaät, chöa bao giôø chuùng toâi ñöôïc chöùng kieán söï taøn phaù khoác lieät cuûa thieân nhieân nhö vaäy! Tröôùc thieân nhieân chuùng toâi thaät nhoû beù. Nhöng cuõng chính ñeâm qua, chuùng toâi ñaõ theå hieän loøng duõng caûm vaø khoâng chòu khuaát phuïc tröôùc thieân nhieân! P.Ñ.T

330

Chuùng toâi ñaøm ñaïo HAØ CHÍ thöïc hieän

Moät toái thöù baûy, ôû Traïi Cau (Ñaïi Töø). Trôøi toái nhö huõ nuùt, ñaâu ñoù le loùi aùnh ñeøn daàu hoaû. Ñaùm ôû nhaø, keû traàm ngaâm ñoïc saùch, ñöùa caëm cuïi khoeùt beáp than bí maät ôû gôø ñaát chaân töôøng, ngöôøi duøng laù duoái ra söùc ñaùnh boùng moâ hình maùy bay Mig17 baèng goã ba gaïc, keû khaùc hí hoaùy goït giuõa con quay goã oåi, coøn toâi vôùi y thì chuyeän noï xoï chuyeän kia. Roài cuoái cuøng hai ñöùa xung ñoät khi bình veà caâu “... tieán leân chuû nghóa xaõ hoäi khoâng kinh qua giai ñoaïn phaùt trieån tö baûn chuû nghóa ...”. Y giaûng giaûi: “khoâng kinh qua”, töùc laø, töø cheá ñoä phong kieán neáu leân tö baûn chuû nghóa roài môùi leân xaõ hoäi chuû nghóa laø ñi ñöôøng voøng, raát xa, neân phaûi tìm con ñöôøng ngaén hôn, töùc laø “tieán thaúng”. Toâi laäp luaän “khoâng kinh qua” töùc laø caàn phaûi ñi “voøng traùnh” qua giai ñoaïn phaùt trieån tö baûn chuû nghóa, khoâng nhaát thieát gaàn hôn. Y khaúng ñònh: “Baùc Hoà noùi vaäy”(?). Toâi cam ñoan: “Baùc Leâ-nin noùi vaäy”(?) vaø boài theâm “Baùc Leâ-nin laø anh Baùc Hoà (!)” laøm y ñuoái lí. Y quay sang haêm doïa “tieán thaúng” töùc laø chôi cuù “ñaám thaúng - nhanh vaø aùp ñaûo”. Toâi böïc mình “voøng traùnh” töùc laø chôi cuù “ñaám voøng cung - chaäm nhöng döùt ñieåm”. (Coù leõ ngöôøi ngoaøi khoù maø hình dung ñöôïc vì sao maø luõ nhoùc 13, 14 tuoåi laïi quan taâm tôùi lí thuyeát veà “chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc”?). Caùu tieát, y toan taëng toâi cuù “ñaám thaúng”, coøn toâi cuõng khoâng quaù ngaïi ngaàn ñeå 331

keát luaän veà cuù “ñaám voøng cung”. Nhöng roài khoâng heà xuaát hieän cuù ñaám thaúng hay voøng cung (coù theå vì chuùng toâi thaáy raèng, khoâng theå beânh vöïc “baùc nhaø mình” baèng caùch cheâ bai “baùc nhaø noù”) maø caû hai ngaãu nhieân tìm ra phöông thöùc “höõu aùi” hôn, ñoù laø thöû söùc chòu ñöïng. Haèm heø ngoài ñoái maët nhau, tay gaøi leân tay nhö caùc ñoâ vaät, vaø chuùng toâi... giaèng xeù, caøo caáu vaøo tay nhau, suoát töø cuøi choû tôùi coå tay. Nhieàu phuùt troâi qua, cöôøng ñoä, toác ñoä traän ñaáu ngaøy caøng taêng. Toâi daàn nghi ngôø veà tính “höõu aùi” cuûa vaán ñeà nhöng... döøng tay tröôùc töùc laø chòu thua, maø... döôøng nhö y khoâng ñau thì phaûi? Sau “gaàn moät theá kæ”, caû hai ñoät nhieân döøng traän ñaáu vaø cuøng laëng leõ ruùt lui veà giöôøng. Saùng hoâm sau, toâi giaät mình: Hai tay toâi, suoát töø coå tay tôùi gaàn cuøi choû chaèng chòt veát baàm tím, ñoû taáy, coù choã ræ maùu. Veát thöông cuûa toâi xem ra cuõng baèng veát lôû loeùt treân vai thaèng H.H.D hoài haén bò “sôn aên”. Sôï tuïi noù cöôøi, toâi len leùn thaû tay aùo quaân phuïc xuoáng, caøi kín. Ra suoái taém thì löïa khuùc vaéng, giôø theå thao thì choïn vò trí “giaùm bieân”. Hai tay toâi boûng raùt nhö bò luoäc nöôùc soâi, coøn y thì cöù thaûn nhieân nhö khoâng, chaéc da y laø da traâu(?!). Maáy hoâm sau, vaøo moät buoåi toái, toâi chôït nghe tieáng cuûa ñöùa naøo ñoù trong tieåu ñoäi: “Maøy bò sôn aên phaûi khoâng?”. Toâi quay laïi, giaät mình: Hai tay cuûa y, suoát töø coå tay tôùi gaàn cuøi choû chaèng chòt veát baàm tím, caùc veát loeùt ñaõ khoâ mieäng nhöng vaãn coøn taây taáy. Bò loä, y giaû laû: “Maøy khaù ñaáy, chaéc da maøy laø da traâu?”. Toâi keùo aùo chìa tay cho y coi. Hai ñöùa cuøng cöôøi: “hoaø caû laøng”. Maõi sau naøy toâi vaãn chöa hieåu “khoâng kinh qua” laø nghóa laøm sao. Vaø ngöôøi baïn khi xöa ñaõ cuøng toâi ñaøm ñaïo, khi ñoïc nhöõng doøng naøy, aét nhôù laïi “quaân dung” cuûa caùnh mình hoài ñoù. 332

Neáu chuyeän chæ döøng ôû ñaây thì toâi ñaõ khoâng keå cho caùc baïn, nhöng vì gaàn ñaây, nhaân gheù nhaø cuûa moät anh baïn khoaù 4 (khoâng phaûi ngöôøi baïn keå treân), toâi vaø anh ta coù maïn ñaøm xung quanh vieäc “coå phaàn hoaù doanh nghieäp quoác doanh”. Do ñoâi choã chöa töông ñoàng neân chuùng toâi lao vaøo tranh luaän. Ban ñaàu, caû hai coøn söû duïng ngoân töø khuùc chieát, tinh teá, hoaøn toaøn töông xöùng vôùi ñòa vò xaõ hoäi cuûa chuùng toâi, nhöng sau thì buoäc loøng phaûi aùp duïng “ngoân ngöõ... thôøi tröôøng Troãi”. Tranh luaän döõ tôùi möùc vôï anh ta phaûi te taùi chaïy vaøo: “Em xin hai baùc!”. Roài chuùng toâi noác caïn li bia öôùp laïnh vaø voã löng nhau cöôøi ha haû, keát thuùc maïn ñaøm “trong tình thöông yeâu giai caáp”ø. Laïi cöôøi khi ñöôïc bieát anh ta (vaø toâi nöõa) ñaõ nhieàu phen chöùng kieán caùc cuoäc tranh luaän khoâng khoan nhöôïng cuûa caùc “baùc lính Troãi”, maø caùc “baùc” - voán ñang ôû caùi tuoåi “tri thieân meänh” - thì hình nhö chöa töø choái chuû ñeà naøo, töø chuû ñeà lôùn nhö “toaøn caàu hoaù kinh teá theá giôùi” hoaëc mang taàm côõ ngaønh nhö “phöông phaùp giaùo duïc con caùi”, cho tôùi chuû ñeà heát söùc rieâng tö nhö “chôi tennis chuû yeáu nhaèm giöõ gìn söùc khoeû hay nhaèm giao teá ?”. Theá môùi hay “tính Troãi” cöïc kyø beàn trong “lính Troãi”! H.C

333

Tuïi con gaùi (Caûm nghó khi xem “Taám aûnh kæ nieäm veà C11”) THU VAÂN thöïc hieän

Lính Troãi baây giôø con caùi ñeà hueà. Coù con roài môùi thaám thía caùi noãi lo aâu baát taän cuûa caùc baäc laøm cha, laøm meï; môùi thaáu hieåu noãi loøng caùc cuï khi phaûi döùt ruoät xa ñöùa con, göûi gaém “cuïc cöng maõi maõi beù boûng” cuûa mình cho nhaø tröôøng. Vôùi con gaùi, söï lo aâu cuûa caùc cuï caøng tróu naëng. Coøn caùc coâ gaùi “cöng” ñaõ soáng ra sao khi gia nhaäp taäp theå hoïc sinh tröôøng Troãi?1 Cuoái “thôøi kì Ñaïi Töø”, tröôøng Troãi ñöôïc boå sung ñaïi ñoäi nöõ vaø C11 (teân ñôn vò gaùi) ñaõ laøm thay ñoåi maøu saéc vaø nhòp soáng cuûa moät vuøng röøng nuùi hoang sô, tónh mòch. Nhöng khoâng roõ vì sao maø chuùng toâi trôû neân laïnh nhaït vôùi tuïi con gaùi? (Phaûi chaêng chuùng toâi bò aùm aûnh maãu ngöôøi chieán binh “da ngöïa boïc thaây” hoaëc maãu nhaø caùch maïng “Ruoài Traâu”?). Thaät toäi nghieäp, haøng ngaøy, tuïi con gaùi phaûi ñoäi möa, ñoäi naéng, luûi thuûi ñi boä qua ñoài, baêng ruoäng tôùi caùc ñaïi ñoäi ñeå hoïc vaên hoaù. Ñi luùc “vöøng ñoâng ñaõ höûng saùng” thì coøn ñôõ, chöù luùc veà, buïng ñoùi maø trôøi laïi “daàn buoâng maøu tím”, thì thaät laø sôï! Vôùi caùc coâ lính Troãi – maø haàu heát laø coâng chuùa, coâng nöông xöù kinh kì – thì thöïc söï laø chuyeän “thaân gaùi daëm

Xem “Sinh ra trong khoùi löûa”, taäp I trang 188.

334

Chính uûy Quyønh vaø caùc thaày chia tay caùc baïn gaùi khoùa 3 veà nöôùc. Phong Khaåu, Heø 1968.

tröôøng”. Chaéc haún caùc coâ mong sôùm veà tôùi doanh traïi ñeå chò em haøn huyeân, mong sôùm ñi tôùi LÔÙP MÌNH ñeå ñöôïc an uûi, ñeå ñöôïc caûm thoâng. Vaäy maø chuùng toâi, nhöõng thaèng con trai, leõ ra phaûi naâng niu, phaûi chieàu chuoäng caùc coâ naøng, thì laïi “haét huûi” hoï. Maø naøo coù “toán coâng, toán söùc” gì laém ñaâu, bôûi quaân soá cuûa hoï chæ chieám khoaûng 3% treân toång soá, moät tæ leä cuûa mì chính caùnh trong noài canh. Moät haøng raøo voâ hình bao quanh caùc coâ. Giôø giaûi lao, caùc coâ lui vaøo moät goùc, laëng leõ. Nhöng cuõng coù moät soá anh chaøng lòch thieäp, ruït reø “phaù raøo” tôùi baét chuyeän vôùi caùc coâ (nhöõng cuoäc trao ñoåi ngaén goïn veà hoïc taäp, reøn luyeän). Theo pheùp lòch söï, caùc chaøng noùi naêng daàn bôùt cuïc caèn, aên maëc saïch seõ, baûnh bao hôn (baïn haún coøn nhôù, tröôùc ñoù coù anh chaøng maëc aùo caû tuaàn chöa theøm giaët, ñi giaøy cho boác muøi tôùi möùc “chuoät chaïy ba chaân”). Chæ coù vaäy thoâi maø caùc chaøng bò anh em “keát toäi”, bò 335

gheùp vaøo dieän “boà le”(?). Ngaãm laïi môùi thaáy caùc chaøng töû teá ... hôn mình1. Ñaïi ñoäi nöõ ñoùng chæ caùch Goác ña - “trung taâm chính trò, vaên hoaù, thöông maïi” cuûa tröôøng - khoaûng 800 meùt, neân ñöôïc höôûng nhieàu öu ñaõi. Trong lao ñoäng vaø taäp quaân söï cuõng ñöôïc caùc thaày chaâm chöôùc, nhöng duø sao, caùc coâ vaãn phaûi chòu aùp löïc hoïc taäp y nhö chuùng toâi, vaãn phaûi lao ñoäng, reøn luyeän theo chöông trình chung cuûa nhaø tröôøng. Daàn daø, chuùng toâi queân maát hoï laø CON GAÙI. Khi ñi daõ ngoaïi, chuùng toâi khoâng buoàn giuùp caùc coâ, duø chæ moät chuùt goïi laø. Chuùng toâi cheâ hoï keùm coûi, thieáu chaát lính (xin caùc anh khoaù 1 hieåu cho, “chuùng toâi” trong baøi naøy khoâng bao goàm caùc anh). Coøn caùc coâ vaãn beàn bæ caàm cuoác, caàm suùng baèng ñoâi baøn tay meàm maïi vaø aám aùp cuûa hoï (aáy laø giaû töôûng vaäy thoâi, chöù toâi ñaõ ñöôïc naém baøn tay coâ lính Troãi naøo ñaâu). Sau 40 naêm, coù chaøng lính Troãi ñaõ “baøn veà caùc coâ” nhö sau: Leõ ra, ôû moät hoaøn caûnh khaùc, nhöõng con ngöôøi coù baøn tay nhö theá, thì khoâng phaûi ñeo ba loâ, khoâng phaûi xaùch suùng, khoâng phaûi nöûa ñeâm baät daäy chaïy thuïc maïng trong röøng nhö caùc ñaáng nam nhi tuïi mình môùi phaûi. Theá maø hoï ñaõ laøm ñöôïc nhö mình. Ñieàu laï nhaát chính laø ôû choã ñoù! T.V.

Xem “Sinh ra trong khoùi löûa”, taäp I trang 209.

336

Kyû nieäm veà nhöõng ngöôøi Thaày NGUYEÃN CHÍ NHAÂN Hoïc sinh khoùa 3

1. Vaøo nhöõng naêm 1965-1966, khi khoâng quaân Myõ ñaùnh phaù mieàn Baéc ngaøy caøng aùc lieät, tröôøng Thieáu sinh quaân ñoùng quaân ôû vuøng röøng nuùi Ñaïi Töø, Baéc Thaùi, ngay döôùi chaân daõy nuùi Tam Ñaûo. Khoâng quaân Myõ thöôøng lôïi duïng ñòa theá nuùi, bay laùch qua ñaây ñeå haïn cheá taàm quan saùt cuûa ra-ña phoøng khoâng Vieät Nam. Moãi laàn nghe tieáng keûng baùo ñoäng hoaëc tieáng maùy bay phaûn löïc gaàm rít treân khoâng laø caùc thaày laïi thuùc giuïc chuùng toâi rôøi khoûi lôùp hoïc ra giao thoâng haøo traùnh bom ñaïn. Luõ treû chuùng toâi, tuoåi 13-14, ñeå nguyeân saùch vôû treân baøn roài noái ñuoâi nhau nhaûy xuoáng giao thoâng haøo. Haøng traêm meùt haøo giao thoâng chieán ñaáu do nhöõng baøn tay thieáu nieân chæ quen caàm buùt, laät nhöõng trang vôû, ñaõ ñaùnh vaät vôùi nhöõng chieác cuoác chim coù caùn goã saàn suøi vaø nhöõng chieác xaø beng naëng tròch ñeå ñaøo ñaép. Nhöõng chuù thieáu sinh quaân khoaùc treân mình boä quaân phuïc, vöøa chaïy vöøa nhaûy choi choi doïc theo nhöõng ñöôøng haøo rôøi xa lôùp hoïc, coøn caùc thaày ñöùng treân bôø coâng söï döôùi boùng caây ñeå chæ huy nhöõng ñöùa treû. Thaày Bính, thaày Phuù, thaày Tö... ñaàu ñoäi nhöõng chieác muõ coái treân coù keát nhöõng sôïi vaûi nguïy trang maøu xanh laù caây, coå quaøng chieác khaên duø nguïy trang, maët saïm naéng gioù, quaùt khaûn caû coå: “Cuùi thaáp ñaàu xuoáng! Khoâng ñöôïc treøo leân nhö theá!” nhöng luõ treû chuùng toâi döôøng nhö khoâng thaáy hieåm nguy maø ngöôïc laïi coøn raát haùo höùc. Ñöùa naøo 337

Caùc thaày giaùo hoäi ngoä naêm 1992 taïi Haø Noäi

cuõng nhaáp nhoåm nhaûy leân hoaëc kieám choã ñöùng cao hôn, nhìn cho roõ ñeå caõi nhau xem ñaâu laø maùy bay F105, ñaâu laø F4… hoaëc coá nhìn cho ñöôïc nhöõng chieác thuøng daàu phuï caét ra töø thaân maùy bay Myõ ñang chao ñi chao laïi treân baàu trôøi. Ñaõ coù nhieàu cuoäc hoïp pheâ bình, ruùt kinh nghieäm nhöng caùc thaày vaãn cöù phaûi ñöùng treân mieäng haøo, saün saøng höùng chòu ñaïn bom thuø ñeå quan saùt vaø chaán chænh. Coøn nhöõng thieáu sinh quaân chuùng toâi vì quaù treû con neân ngaång cao ñaàu ñeå tìm nhöõng ñieàu môùi laï. Thaät khoâng khaùc gì hình aûnh gaø meï che chôû cho ñaøn gaø con tröôùc luõ dieàu haâu ñang bay löôïn treân baàu trôøi, ñe doaï. Döôøng nhö khoâng coù ai ñeå yù, khoâng coù moät lôøi ngôïi khen cho nhöõng ñöùc hy sinh aáy, cho tình yeâu thöông luõ hoïc troø beù nhoû aáy. 338

Caùc thaày khoâng chæ daïy vaên hoaù treân lôùp maø coøn cuøng hoïc troø vaøo röøng ñoán goã, chæ daãn chuùng toâi caùch döïng nhaø hay chaët tre nöùa, daïy ñan noáng moát noáng ñoâi laøm vaùch, laøm giöôøng vaø giaù ñeå ba-loâ. Ban ngaøy thì hoïc taäp, lao ñoäng; ñeâm ñeán ñoát löûa traïi, toå chöùc ca nhaïc. Thaày Phan keùo ñaøn violon, thaày Tö chôi maêngñoâ-lin, thaày Duõng ñaùnh troáng… AÙnh löûa baäp buøng, ñeøn daàu treo treân vaùch nhö chao ñi chao laïi trong tieáng nhaïc. Caû nuùi röøng hoang vu xao ñoäng, luõ chim ñang nguû treân caây cuõng böøng tænh laéng nghe. Ñeâm ñaõ khuya, löûa ñaõ taøn, luõ chuùng toâi môùi chui vaøo maøn vaø nhöõng aâm thanh, lôøi ca vaãn coøn theo maõi vaøo giaác nguû. Bao nhieâu naêm sau, cöù moãi laàn chôït nghe nhöõng baûn nhaïc Queâ höông, Con EÁch xanh, Con Vòt, Con Veït... toâi laïi thaáy trong loøng xoân xao, xuùc ñoäng. Nhöõng kyû nieäm xöa laïi traøn veà… Theá roài ñöôïc Ñaûng, quaân ñoäi taïo ñieàu kieän cho chuùng toâi sang Trung Quoác hoïc taäp. Ñoaøn xe vaän taûi quaân söï chôû chuùng toâi töø töø laên baùnh treân con ñöôøng gaäp gheành ñeå veà Haø Noäi. Thoâi nheù, taïm bieät nuùi röøng Ñaïi Töø, taïm bieät caây traùm cao vuùt, ñöùng söøng söõng beân bôø vöïc suoái Bom Bom maùt laïnh; taïm bieät nhöõng caây kheá röøng, nhöõng goác böùa, goác doïc vaø caû nhöõng caây ôùt chæ thieân ñöôïc haùi quaû rau xanh trong nhöõng ngaøy ñoùi keùm; taïm bieät nhöõng traùi boà quaân, nhöõng chuøm daâu da röøng. Taïm bieät nhöõng chuù chim xanh bieác hay nhöõng chuù chim coù boä loâng ñoû röïc nhö löûa, taïm bieät nhöõng chuù cheøo beûo, baùch thanh hoùt vang röøng, caû nhöõng chuù soùc bay, nhöõng chuù caù boø, caù chuoät keâu chin chít döôùi nhöõng hoøn ñaù treân doøng suoái. Taïm bieät nhöõng caønh song maây ñaày gai nhoïn, nhöõng caây ba chaïc vöøa ñeå chöõa gheû vöøa ñeå caùc baïn Phi Huøng, Höõu Duõng, Trung Vieät ñem veà goït taïo daùng thaønh nhöõng moâ hình maùy bay cöïc ñeïp. Taïm bieät bao kyû nieäm traéêng trong, say ñaém, eâm ñeàm! 339

Sau naøy, khi chuùng toâi lôùn leân vaø chia nhau ñi khaép caùc neûo ñöôøng vaø böôùc vaøo cuoäc chieán tranh Veä Quoác vó ñaïi, ñaõ coù luùc aùo quaàn chaùy xeùm vì bom ñaïn, ñaõ coù nhöõng ngöôøi baïn vöøa ngaõ xuoáng maø doøng maùu noùng traøo ra laøm öôùt baøn tay mình, luùc ñoù môùi chôït hieåu nhöõng hình aûnh raát bình thöôøng ngaøy xöa thaät cao quyù! Toâi chôït nhôù ñeán maáy caâu thô: Hôõi caùc anh chò ñang ñi trong coâng vieân Khoâng phaûi boùng nhöõng haøng caây che chôû caùc anh chò ñaâu Maø ñoù laø loàng ngöïc lôùn cuûa nhöõng ngöôøi ra traän…... * * * 2. Nhöõng naêm thaùng ôû tröôøng, chuùng toâi ñöôïc hoïc taäp theo giaùo trình chung cuûa caû nöôùc. Nhöng chính nhöõng ngöôøi thaày kính yeâu ñaõ laøm cho caùc baøi giaûng trôû neân soáng ñoäng. Thaäm chí coù baïn haêng haùi ñoïc tröôùc baøi giaûng nhöng khi ngoài treân lôùp vaãn caûm thaáy söï môùi meû, sinh ñoäng, ñoâi khi coøn phaûi ngôõ ngaøng. Coù laàn thaày Hoùa daïy sinh vaät môû baøi nhö theá naøy: “ Moät buoåi saùng chuû nhaät chan hoaø aùnh naéng, beân bôø bieån phía Taây cuûa ñaát nöôùc Nam Phi xinh ñeïp, treân moät chieác thuyeàn caâu nho nhoû, coâ gaùi Latimeria xinh töôi yeâu ñôøi ñaõ tìm ra con caù kyø laï. Ñoù laø con caù vaây tay maø caùc nhaø khoa hoïc sau naøy ñaõ ñaët teân laø caù Latimeria”. Sau caâu noùi coù nhöõng tieáng thì thaøo nho nhoû roài Ñöùc Hoøa thuùc nheï cuøi choû vaøo hoâng toâi: “ Nhaân ôi, ghi laïi!”. Ñöùc Hoøa voäi cheùp laïi caâu noùi cuûa thaày vaøo cuoái vôû. Ñeán hoâm nay, quyeån vôû ngaøy xöa ñaõ thaát laïc, Ñöùc Hoaø cuõng ñaõ ñi xa nhöng baøi giaûng cuûa thaày vaãn soáng maõi trong kyù öùc cuûa toâi vaø chuùng baïn. Moät thaày Baéc coù nhöõng baøi giaûng lòch söû ñaõ laøm soáng laïi hình aûnh nhöõng cuoäc khôûi nghóa Seâ-pac-ta-quit, laøm rung 340

chuyeån cheá ñoä noâ leä; hình aûnh cuûa böùc töôøng ñaãm maùu thaønh Pa-ri; boùng daùng cuûa vò töôùng Napoleùon ñöùng tröôùc haøng vaïn quaân, sau nhieàu naêm vaãn nhôù teân vaø caên beänh sañì; teân tuoåi cuûa moät ngöôøi lính phaùo binh coù trí nhôù tuyeät vôøi, thuoäc loøng caû baûng baén; hay nhöõng teân só quan SS ñieân cuoàng nhö con thuù döõ nhöng khi keát thuùc chieán tranh laïi ngô ngaùc, taâm thaàn côûi truoàng ñi treân ñöôøng phoá; vaø caû nhöõng binh ñoaøn Hoàng quaân tham gia duyeät binh taïi Hoàng tröôøng roài mang theo tình yeâu queâ höông vaø loøng caêm thuø giaëc raàm raäp tieán thaúng ra maët traän… Moät thaày Ñoã trong boä quaân phuïc baïc maøu, maùi toùc chaûi ngöôïc treân vaàng traùn cao, doõng daïc ñoïc nhöõng aùng vaên chöông baát huû nhö “Hòch Töôùng Só” cuûa Traàn Höng Ñaïo, thô cuûa Lí Thöôøng Kieät hay “Baûn anh huøng ca Ñaïi caùo bình Ngoâ” cuûa Nguyeãn Traõi... Moät thaày Chi Phan vôùi nhöõng lôøi bình vaên oùng aû, caâu töø ñeïp nhö gaám luïa. Moät thaày Bieåu daïy toaùn cöù moãi laàn veõ xong voøng troøn baèng tay, laáy deû lau bôùt ñi moät goùc roài mæm cöôøi: “Xoùa cho meùo ñi moät chuùt, chöù neáu cöù ñeå nguyeân sôï moïi ngöôøi töôûng veõ baèng com-pa”. Ñoù chæ laø moät soá trong nhöõng ngöôøi thaày cuûa chuùng toâi. Loøng yeâu nöôùc, yeâu ngheà, yeâu hoïc troø cuûa caùc thaày ñaõ ñeå laïi nhöõng baøi giaûng coù theå chöa phaûi laø maãu möïc tuyeät ñoái, nhöng ñaõ khoâng phai môø trong kyù öùc. Vaø buoåi hoïc cuoái cuøng cuûa nhöõng naêm thaùng phoå thoâng ñaõ ñeán. Thaày giaùo daïy sinh vaät böôùc vaøo vôùi boä quaân phuïc töôm taát hôn, caû lôùp im laëng nhìn leân. Khaùc vôùi moïi ngaøy, hoâm nay thaày khoâng goïi chuùng toâi laø “caùc em” maø thaày noùi: “ Thöa caùc anh, caùc chò, hoâm nay caùc anh, caùc chò ñaõ tröôûng thaønh. Mai ñaây caùc anh, caùc chò seõ ra ñi khaép boán phöông trôøi cuûa Toå quoác, laøm nhöõng coâng vieäc khaùc nhau, coù theå tieáp tuïc hoïc ñaïi hoïc hay caàm suùng daán thaân vaøo cuoäc chieán tranh Veä Quoác 341

cam go, quyeát lieät vaø haøo huøng cuûa daân toäc. Caùc anh, caùc chò coù theå queân ñi nhieàu noäi dung ñaõ hoïc, coù theå queân ñi caû teân ngöôøi thaày ñaõ daïy ngaøy hoâm nay; nhöng chæ xin löu yù caùc anh, caùc chò haõy nhôù raèng boä moân Sinh vaät maø coát loõi cuûa noù laø ba thuyeát “Tieán Hoùa, Di Truyeàn vaø Bieán dò”. Chuùc caùc anh, caùc chò luoân maïnh khoûe vaø ñaït ñöôïc nhieàu thaéng lôïi treân böôùc ñöôøng ñi tôùi cuûa mình.” Caû lôùp laëng ñi trong moät phuùt roài nhöõng tieáng voã tay raøo raøo. Ñaõ coù nhöõng gioït nöôùc maét laên treân nhöõng khuoân maët treû chuùng toâi vaø nhöõng gioït nöôùc maét laéng saâu trong loøng thaày. Chuùng toâi - nhöõng hoïc sinh khoùa 3 vaø caû caùc hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi - raát kính yeâu, meán phuïc vaø raát bieát ôn nhöõng NGÖÔØI THAÀY (vôùi hai töø vieát hoa traân troïng) saün saøng hy sinh vaø ñaõ dìu daét chuùng toâi neân ngöôøi! Kính thöa caùc thaày, coâ giaùo tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, Chuùng em thöôøng nghe nhieàu ngöôøi noùi raèng: “Toâi ñaõ gaëp nhieàu hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, duø laø ai hay treân cöông vò naøo nhöng ôû hoï luoân theå hieän moät tính caùch nghóa hieäp, moät baûn lónh laøm cho chuùng toâi luoân ngöôõng moä vaø meán phuïc.” Rieâng chuùng em hieåu raèng moät trong nhöõng nhaân toá taïo neân “baûn lónh ñoù” chính laø nhöõng ngöôøi thaày, ngöôøi coâ kính yeâu naêm xöa. N.C.N

342

Tieãn con ñi Trung Quoác LÖU THÒ ÑOAN Phuï huynh hoïc sinh

Toâi coù chaùu Döông Minh laø hoïc sinh cuûa tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Sau khi göûi con leân tröôøng, naêm 1966, toâi ñöôïc treân cho ñi hoïc boå tuùc vaên hoaù taïi tröôøng Nghieäp vuï Boä Ngoaïi thöông. Ngaøy aáy giaëc Myõ leo thang, chieán tranh phaù hoaïi môû roäng ra toaøn mieàn Baéc; cô quan, tröôøng hoïc, beänh vieän phaûi sô taùn veà noâng thoân. Tröôøng toâi sô taùn leân taän vuøng nuùi Tam Döông, Vónh Phuù. Cuoái tuaàn chæ ñöôïc nghæ ngaøy Chuû nhaät, nhöng nhôù con quaù, toâi ñaõ ñi boä ra ga Vónh Yeân leân taàu veà ga Ñoâng Anh roài ñoåi taàu leân Thaùi Nguyeân; töø ñaây ra ñi xe khaùch vaøo thò traán Ñaïi Töø, tieáp tuïc cuoác boä gaàn chuïc caây soá vaøo An Myõ. Ñeán taän 4 giôø, khi treân ñænh Tam Ñaûo naéng chieàu ñaõ nhaøn nhaït, toâi môùi tôùi nôi ñoùng quaân cuûa nhaø tröôøng. Hai meï con gaëp nhau vaø nghæ laïi moät ñeâm ôû chieâu ñaõi sôû, ngay Goác Ña Hieäu boä. Sôùm hoâm sau laïi daäy sôùm, chaùu thì veà Ñaïi ñoäi ñeå leân lôùp, coøn toâi cuoác boä ngöôïc trôû ra Ñaïi Töø ñeå veà cô quan. ÔÛ tröôøng toâi coù coâ Kim, choàng coâ coâng taùc taïi tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Cuøng laø vôï boä ñoäi vaø con toâi laïi laø hoïc sinh cuûa choàng coâ neân hai chò em coù moät quan heä thaân thieát. Baáy giôø ñang laø nhöõng ngaøy giaù laïnh cuoái naêm 1966. Coâ tìm gaëp toâi vaø noùi: “Em môùi leân thaêm nhaø em treân Thaùi Nguyeân veà. Chò aï, tröôøng Troãi saép sang Trung Quoác. Caùc anh baûo coù theå saép xeáp cho em veà tröôøng coâng taùc nhöng vì coøn con nhoû. Nghe 343

noùi tranh thuû maáy ngaøy ngöøng baén dòp leã Noel vaø Teát Döông lòch, nhaø tröôøng seõ cho caùc chaùu veà Haø Noäi roài leân taàu ñi Trung Quoác.” Noùng ruoät quaù, toâi leân xin pheùp nhaø tröôøng nghæ pheùp. Töø Tam Döông ra quoác loä 2 khoâng coù tuyeán xe khaùch, vaäy laø ngay ñeâm aáy, maáy chò em loäi boä hôn hai chuïc caây soá töø chaân Tam Ñaûo ra thò xaõ Vónh Yeân. Tay xaùch tuùi, tay baám ñeøn pin cöù theá maø ñi. Sôùm ngaøy 30 thaùng 12, veà ñeán Haø Noäi, toâi voäi chaïy sang nhaø chò Nhaân (meï chaùu Phaïm Maïnh, tröôùc cuøng hoaït ñoäng trong phong traøo phuï nöõ). Chò Nhaân khuyeân ñöøng leân Ñaïi Töø nöõa vì ngaøy mai caùc chaùu veà Haø Noäi roài. Toâi ra veà vôùi taâm traïng lo laéng vì khoâng bieát con seõ taäp trung ôû ñaâu ñeå tìm gaëp, maø laàn naøy noù ñi xa Toå quoác, hai meï con seõ phaûi xa nhau raát laâu. Gaàn 11 giôø ñeâm, ñang soát ruoät, boàn choàn khoâng theå nguû ñöôïc thì coù tieáng goõ cöûa. Môû ra thì thaáy chaùu. Hai meï con möøng tuûi oâm laáy nhau. Chaùu ngeïn ngaøo keå laïi: “Hoâm nay chæ nhöõng baïn naøo ñöôïc gia ñình ñaêng kí vôùi cô quan hoaëc coù xe gia ñình leân ñoùn môùi ñöôïc veà Haø Noäi tröôùc; soá coøn laïi sôùm ngaøy mai coù xe Toång cuïc ñoùn veà thaúng nôi taäp trung. Thaáy khoâng coù teân trong danh saùch, con vaø Haø Huy Duõng ñaõ leân xin thaày Baân cho veà sôùm vaø höùa laø seõ coù maët ñuùng giôø. Thaày thöông hoaøn caûnh tuïi con vaø raát tin hai ñöùa neân ñoàng yù ngay. Cuõng may luùc ñoù coù xe cuûa boá Höõu Thaønh leân coâng taùc maø hai ñöùa ñöôïc ñi keù”. Vaäy laø hai meï con toâi ñöôïc gaàn nhau moät ñeâm nöõa. Toâi vui vì töø khi leân hoïc taäp ôû tröôøng, con trai ñaõ tröôûng thaønh, ñöôïc thaày tin yeâu. Boá chaùu ngoaøi maët traän, bieát ñöôïc chuyeän naøy, chaéc möøng laém! Saùng hoâm sau, ñuùng heïn, toâi ñöa chaùu tôùi tröôøng Phoå thoâng Coâng nghieäp (phía ñaàu ñöôøng Hai Baø Tröng). Caùc chaùu cuøng lôùp cuõng laàn löôït ñöôïc caùc gia ñình chôû tôùi taäp trung. Xe treân Ñaïi Töø cuõng vöøa veà tôùi nôi. Taïi ñaây, caùc chaùu ñöôïc phaùt quaàn 344

aùo aám, giaày deùp, quaân trang. Chieàu hoâm ñoù, toâi ra thaúng ga Haøng Coû thì ñaõ thaáy caùc lôùp xeáp haøng ñi vaøo saân ga. Caùc chaùu vai ñeo ba-loâ, maëc ñoàng phuïc: ñaàu ñoäi muõ boâng (kieåu cuûa boä ñoäi bieân phoøng, coù caû hai tai), treân mình khoaùc aùo boâng coù coå loâng, daày coäp, chaân xoû giaày da. Chaùu naøo veû maët cuõng hoan hæ vì saép ñöôïc ñi xa, vì saép hieåu bieát theâm nhieàu ñieàu môùi laï. Coøn caùc baäc cha meï thì khoâng caàm ñöôïc nöôùc maét khi thaáy nhieàu chaùu beù loaét choaét, khoaùc aùo boâng daøi, che kín caû ñaàu goái. Baø con ñi qua to nhoû vôùi nhau: Chuùng noù saép ñi xa ñaáy! Trong ñaùm ñoâng ñi tieãn, toâi gaëp caû chò Hieàn, coâng taùc ôû Toång cuïc Chính trò, phuï traùch ñöa ñoùn caùc chaùu. Chò thoaên thoaét chaïy ñi chaïy laïi lieân heä vôùi nhaø ga, baøn baïc vôùi caùc thaày ñeå saép xeáp choã cho caùc lôùp. Khi ñaõ taïm oån, maét öôn öôùt chò quay sang toâi: “Con toâi cuõng ñi ñôït naøy. Xa noù thì nhôù nhöng phaûi vì söï nghieäp laâu daøi, chò aï!”. Taàu ñaõ chuyeån baùnh, nhieàu chaùu nhoaøi caû ngöôøi ra khoûi cöûa soå, vaãy vaãy. Cha meï röng röng nöôùc maét, chôø cho ñuoâi taàu khuaát haún phía chaén taàu Cöûa Nam, môùi ra veà… L.T.Ñ

345