NEDA: How To Comply with Nunavut's Language Acts - Handbook - IN

Page 1

Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait Una Makpiraq Taiguarhaq

N U N AV U M I P I VA L I A L I R I Y I I T K U T K AT U Y I K AT I G I T


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

Table of Contents Naunaipkutait hapkua Nainarhimayut Tainniit........................................................................... 4 Hivunirhitjutait....................................................................................................................................... 5 Tiitiqirhimaya uma Angayuqqangata Nunavumi Pivalialiriyiitkut Katuyikatigiit .......................................................................... 5 Hunauvat hapkua Uqqauhiliqiniqut Maligait?.............................................................................7 Ukkua Illiitquhiit Nunavumi uqqauhiliqiniqut maligait ...................................................7 Illiitagiyauhimayut Uqqauhiit Maligak................................................................................. 11 Inuit Uqqauhiitnik Tammaktailitjutaita Maligak .............................................................. 11 Huuq Nunavumiut ihagiativat hapkununga Uqqauhiliqiniqut Maligaitnik?.....................12 Kinamut hapkua Maligat turaqhimavat?.....................................................................................15 Kina kihinguktauyungnaqqa Maligauyuniit.....................................................................16 Qanuq piyagiaqaqtunga maliqqatjutirhamniq?........................................................................ 17 Tiitiqqat Numiktiitauyagiaqaqtut Inuit Uqqahiit Atuklugit ........................................... 17 Nainarhimayunik Tiitiqqat Numiktiitauyagiaqaqtut............................................18 Ihuarhainiq Uqqauhiit Parnaiyautaitniq: Hunauva Uqqauhiit Parnaiyautait, Qanuqlu Ihuarhainiaqinga?...................................................19 Huuqli Maliqayagiaqaqyunga?......................................................................................................21 Hapkua Nanminiqaqtut Maliqatjutirhait.............................................................................21 Ukkua Kittut Inuit Maliqatjutirhait.........................................................................................21 Uvanga Ikkayuqtauyungnaqinga Kavamatkunin Maliqatjutirhamnik?...........................23 Qanuriliyauniaqinga Maliqatjutingitkuma?................................................................................24 Qanuriliyauniaqinga Maliqatjutingitkuma........................................................................24 Ihuinarhimayut Atturaqhait Maligait Attuqlugit.............................................................. 26 Naunaipkutiit A: Ihuaqqutauyut Attuinagialgit uvalu Qaritauyaqqut Tuhaktiitjuttit......27

Nanminigiyauyuq 2015-mi Nunavumi Pivalialiriyiitkut Katuyikatigit

Parnaiyaqtauyuq ikkayuqtigivlugit ukkua Aarluk Consulting-kut Ukkua Nunavumi Pivaliayikiyiitkut Katuyikatigiit quyagiyumayait hapkua Nunavut Kavamatkut Havakvigiyait Illiitquhiliqiyiit uvalu Ingilgaknitaliqiyiit uvalu ukkua Havakviat Pivalialiqiyiit uvalu Ingilgayuliqiyiitkut manirhaitnik.

3 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

Naunaipkutait hapkua Nainarhimayut Tainniit Una hatqirhimayut naunaipkutauyuq hapkuninga nainarhimayuniq tainniitniq uvani Makpirami Taiguarhami. NAINARHIMAYUQ

TUQQIQAUHIA

GN

Kavamatkut Nunavumi

ILPA

Inuit Uqqauhiitniq Tammaktailiitjutaita Maligak

NEDA

Nunavumi Pivalialiqiyiita Katuyikatigit

NWT

Nunatiaq

OLA

Illitariyauhimayut Uqqauhiitniq Maligak

OLC

Havakvia uma Uqqauhiliqiniqqut Kamisinaup

HIVUNIRHITJUTAIT Tiitiqirhimaya uma Angayuqqangata Nunavumi Pivalialiriyiitkut Katuyikatigiit Quviahuktunga tuhaktiitumavlugit hapkua katimayiuyut maliguarutikhanik maliqayarhaitniq hapkuninga Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligaitnik. Ukkua Inuit Uqqauhiitnik Tammaktailitjutaita Maligak unalu Nunavumi Illiitagiyauhimayut Uqqauhiitnik Maligak alangangmanik ihumagiyautiarutiklu maliggak, naunaipkutauvlutik tuhaktiitjutinnik, kavamalikitjutinik uvalu havagiyaptingnik hamani Nunavumi. Kihianiuyuq ukkua Maliggak angiktauhimaliktiitlugik, ammihuyut inuit, nanminiqaqtut, kavamatkut havaktiit, ammihut hapkua havaqaqtut Maligauyunniq – appikutiqqarhimayut qanuq ukkua maligauyuk tukkikakmangata, hunnanik pitjutiqagiaqaqat, qakkugulu aullarutiniaqaq. Immakak, una tiitiraq ikkayutauyungnaqtuq kiutjutiqaqluni hapkuninga tuhakvirhanik ikkayuqtirhaniklu huli appikutiqaffakniguvit uvalu tuhaktiititjutirhaniklu. Hamna havagiyavut katuyikatiginguvluta ikkayugiaqaqtugut uvalu tuhaktiitinahuarhuta pivalialikinikut. Tautuktuyarhugu, hapkua Uqqauhiitnik Maligait ihumagiyaulrukmata illiitquhiuyunut attayut, ihumagivalangitugit hapkununga nanminiqaqtunut. Qauyimayugut, kihiani, tatva hamna pivalianik hamani Nunavumi attatiaktuq inuliqiniqmut anniaktailinikmut uvalu inuhiqatiaknikmut nunaliitni; immakak taimavalaak taimaituqangittuq Kanatami taimatut hapkua nanminiriyauyut, kavamauyut, maniliungitut timiuyut uvalu illiitquhiqtuqtut katimayiuyut attatiaktut hapkununga katangutigiitnun uvalu illiitquhiriyauyunut. Hamna uqqauhiq Nunavumi, hamna Inuit Uqqauhia, piyunautauyuq attiatiarhuni tatvunga illiitquhiqmut. Attuangauq inuitnun nunaliitnun attautiqut, naunaitkutariyavut, tatvalu ajikikangittutigiyavut hamani Nunakjuami. Una hivulikpanguyut uqqauhiq hapkununga anginirhauyunun niuvikviuyunut; hapkununga kaffiuyunut hannayiuyunut – pullaktuliqiyiit, aullaktuliqiyiit, tungahuktiitiyiuyut, hannauyaqtuliqiyiit uvalu illiitquhiliqiyiit – hamna alangavluni naunaitiarhimayuq hamani Nunavumi “naunaipkutauyuq”. Taimaitmata, hamna ihumagiyautiariaqaqtuq qauyivaliutiyagiaqaqtavut hamna illiitquhia uvalu maligarhat tatvani Maligaitni, tatvalu naunairhimayagiaqaqtavut hapkua havagiyarhavut uvalu uktutirhat hapkua Maligait turangatiitlugit uvaptingnut.

— 5 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

Niriuqtunga tatva una tiitiraq kiutjutauyuqtauvuq appikutiriyaffingnik hapkua nutaat Maligait mirhagut: tatvalu niriuqtunga hatqirhitjutauyuqhauvuq ikkayutauyurhaniq attuqtauyungnaqtuniq tuhaktiittitjutirhaniq kittunut atturumayunnut Ihumaruqluhi attuinariaqaqtarhi; illikut tuhaktiitjutigiyumagungni, uvalunin kinamik illihaiyumaniruvit uvalunin ammihunik illihaktiitiyumaniguvit nunaliitni. Tatvalu tuhaktiitjavavingma qanuq ihumagiyaknik: tatva piyumainarumayugut tuhagumavluta kiutjutirhaffingnik!

HUNAUVAT HAPKUA UQQAUHILIQINIQUT MALIGAIT? Ukkua Illiitquhiit Nunavumi uqqauhiliqiniqut maligait Hapkua tuhagarhat illiitquhiitnik ukkua malruk Uqqauhiliqiniqut Maligait Nunavumi:1

Keith Collier

UBLUA

HULIITJUTA(TAIT)

April 1st, 1999

Nunavut attuliktat ukua Nunatiami Illitagiyauhimayuq Maligak. • Una Illitagiyauhimayuq Maligak (OLA) naunaipkutauyuq uqqauhiitniq Cree, Chipewyan, Dogrib, Gwich’in, Inuktitut, Hivurani Slavey Tunnuani Slavey, Uuiiuuiititut Kaplunatutlu iliitagiyauhimavluttik uqqauhiit Nunavumi. • Ukkua Nunavumi Kavamatkut, katimayiuyut kivgaktuqtiitlu, appirhuiyiit, unalu Maligaliurviat niriugiyauyut hatqitihimayagiaqaqtut attuqlugit naliak ukkua illiitagiyauhimayut Uqqauhiit nanni attuqtauluaqtut. • Una hivunirhitjutauyuq hapkuninga OLA tiitiraqhimayuq aullarutauhimayuq ajikuhiurhugik ukkua Uuiiuiititut Kaplunatut uqqauhiit, Nunaqaqaqtut uqqauhiit “illiitariyauhimayagiaqaqtut”.

November 1999

Eva Aariak tiqquaqtauyuq hivuliqpanguvluni Uqqauhiliqiniqut Kamisina Nunavumi.

October 30th, 2000

• Una OLA ihiarhaqtauhimayuq piyunautirha uma Tatjaqaffuk Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup. • Maliqavlugu una Uiigua 29 una OLA, una Maligaliurvik ihuarhaihimayuq Havarhiitauhimayut Katimayigalaatnik ihivriuquvlugit ihuarhautirhaitnik una attuqtauyut maligak, ihuarhautaitnik uvalu nakurutauyakhaita. Uiigua 29 huli pitjutigiya una Uqqauhiliqiniqut Kamisina ikkayugiaqaqta una Maligaliurvik ihivgiurhitiitlugit.

Angayuqqaq , Nunavumi Pivalialiriyiitkut Katuyikatigit

— 7

1

Havakvia uma Uqqauhiliqiniqut Kamisina Nunavumi

­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

May 2001

• Una Uqqauhiliqiniqut Kamisina allarhimayuq Akkukitumut qauyivaliriaqturhuni hapkuninga uqqauhiqut hannaviitnik illiituriyumavlugit qanuq Akkukittuqmiut havarihimavatjuk tammaktailinahuakhugu hamna Kalaallisut (Una Akkukittukmiut uqqauhiat). • Havakvia uma Uqqauhiliqiniqut Kamisina (OLC) tuhaktiitihimayuq Unipkangitnik Uqqauhiqut havagiyauyunik Akkukitumi hannaiyautigivlugit ihivriuqutirhanik haffuminga OLA.

2000-2001 Aipagurangat Unipqaq

• Una Uqqauhiliqiniqut Kamisina uktuquiyuq havarhitauyurhamik katimayiitnik atanguyauyut havaktiuyunik ihuarhaitquvlugit uqqauhiqut parnaiyautirhanik hamna Inuktitut uqqayhiat attuqtauvaliquvlugu havakviuyuni, pitquyauhimangmat tatvani Qingaukmi Havarhitauhimayuni, tatvalu ihuarhivaliquvlugit havariyauyut hapkua illiitariyauhimayut uqqauhiit. • Una Uqqauhiliqiniqut Kamisina huli pitquihimayuq ihuarhaitjutirhaitnik hapkua Uqqauhiliqiniqut Katimayirhanik aullavaliqtiitiyangitni Inuktitut kavamatkuni.

January 18th, 2002

December 2003

Una havarhitauhimayuq Katimayigalaat ihivriuqhiyut haffuminga OLA Maligalirvikmi tuhaktiitihimayut kingulikpamik unipkamik. Ihumagiyauluaktut pitquyauhimayut illaliutihimayut hapkua : • Ihuarhailutik nutamik OLA illiitagilugit tamaita ajikkuhiuqlugit Inuit, Uuiiuiititut Kaplunatut uqqauhiit; • Ihuarhailutik attaniktutirhaitnik ajikkuhiuqqutirhaitnik tiitirauhiitnik Inuktitut; • Ihuarhailutik Inuktitut uqqauhiita tammaktailitjutirhaita maligakmik (kinguani tainnia “Inuit uqqauhia” attuqtauliqtuq). • Tiqquarhiyunik Ministamik attukpaliaquiluni, arhuqutigivalaqulugit hapkua illiitariyauhimayut uqqauhiit, tatvalu havagiquvlugit hapkua ihuarhautirhait uqqauhiqut maligait. • Innirhiluttik ihivgiurutikhanik tallimat ukkuit qangiqtinagit qanuq nakugutauninganik hapkua maligaita.

2004

• Uqqauhiliqiniqut Kamisina havaktiitlu aullarhimayut Quebec City-mut katimayaqtuqhutiq tatvunga Office de la langue française (Uuiiuiititut Uqqauhiatnik Havakviat) unalu Ministre de la Culture (Minista Illiitquhiliqiyiit) naunaiyaiyakturhugit attuqpagaitnik Inuit uqqauhiitnik Taigusiliuqtiit. • Una Havakvia Uqqauhiliqiniqut Kamisina ihuarhaihimayut tiitiqaniq hapkuninga allatqinik attuqtauyuniq uqqauhiqut attaniqtutauyunniq. • Ukkua Uqqauhiliqiniqut Maligaliqiyiita Havarhitauhimayut Katimayagalaat ihuarhaiyut tuhaktiitjutirhanik uqqauhiqqut maligaitnik. Katimayiuqatauyut ukkua Havakvia Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup, Nunavumi Kavamatkut uvalu Nunavut Tunngavik-kut.

January 2005

Una Havakvia uma Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup “Tammaktailinahuaklugit Inuit Qauhiit Nunavumi ” hatqiqtauhimayuq. Una titiraq naunaiyautautuq uktutirhaitnik tummaktailitjutirhaita uqqauhiuyut, ihuarhaiquvlugit hapkua havakviata Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup pitquhimayait ihuarhaitjutikhat haffuminga Inuit Uqqauhiitnik Tammaktailitjutaita Maligakmik.

Una OLC tuhaktihimayuq “Pitquhimayaitnik allangutirhaita haffuma Illiitariyauhimayut Uqqauhiita Maligak”. Pitquhimayait hapkua illaliutihimayut: • Pihimayagiaqaqtut malruknik uqqauhiita maligaitnik: • Nuttamik OLA nungavaklugit hapkua atturaungitut nunaqaqaqtut uqqauhiit Nunavumi, akkugingningit ajikkuhiuqlugit tamaita illiitagiyauhimayut uqqauhiit illaliutilugit Inuit, Uuiiuiititut, Kaplunatutlu. • Huli maligaliuqluttiq tammaktailitjutirhaitnik akkuriqhivaliutirhanik hapkua Inuit uqqauhiit.

— 9 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

March 2007

June 2007

September 4, 2007

June 4, 2008

September 18, 2008

June 1, 2009

Maligarhak 6 & 7, una Illiitagiyauhimayut Uqqauhiit Maligak uvalu Inuit Uqqauhiitnik Tammaktailitjutaita Maligak , hatqiqtauhimayuq avikurhimayuni katimatjutauvalirhutik makpikmat tatqirhiut. Maligarhak 6 & 7 hatkiktauhimayuq hivulikmik aippaniklu taiguqtauvlutiq Nunavut Maligaliurviani. Una turhiutiqhaq tunniyauhimayuq tatvunga Ajauqtiit Katimayigalaatnun Havakvianiit uma Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup pitquyauhimayuniq allanguqtirutikhaitnik ukkua Maligarhak 6&7. Illiitagiyauhimayut Uqqauhiit Maligak angiktauhimayuq tatvani Nunavut Maligaliurviatni. Una angiktauyagiaqaqtuq Maligaliurvikjuami tatva ukkua Itkilliit Slavey uvalu uqqauhiit attuqtauvalangitmanik. Inuit Uqqauhiitnik Tammaktailitjutaita Maligak angiktauhimayuq tatvani Nunavut Maligaliurviani. Tatva attuqtaulirhuttik aqqagunguqmat. Maligaliurvikjuami angiktauhimayuq hamna Nunavut OLA Maligak, tatvalu hatkitauhimayut tatvunga Ihumaliuqtikjuanut. June 4-mi, ukkua Ihumaliuqtikjutaat tunnihimayat tatvaunga Maligaliriyiit uvalu Maligalirijualiqiyiita Katimayigalaatnun. Tatva Maligaliurvikjuami June 11th, 2009-mi.

Illiitagiyauhimayut Uqqauhiit Maligak Tatva hamna Nunavut aullarutauhimangmat 1999-mi, aullulirhimayaat una Nunatiap Iliitagiyauhimayut Uqqauhiita Maligat. Namainagaluarhutik uqqauhiit hapkua Kaplunaatut uvalu Uuiiuiititut, kihiani nakurutaungitmata atturauyunnik Nunavumi. Tatvani June 4, 2008-mi, Nunavumi Nuttaq Illiitagiyauhimayut Uqqauhiita Maligak (OLA) angiktauhimayuq tatvani Nunavut Maligalirviatni tatvalu angiktauvluni tatvani Maligalirvikjuami June 11, 2009-mi. Una nuttak Maligak ihuarhitjutauhumayuq hapkuninga Inuit Uqqauhiitnik (“Inuktitut”), Kaplunatut uvalu Uuiiuiititut Nunavumi Illiitagiyauhimayunik Uqqauhiitnik. Una Maligak aullangitait hapkua piyunautaitnik hapkua Kaplunatut uvalu Uuiiuiititut uqqauhiqaqtut, tatva huli qulvaqtiitpalirugu hamna Inuit Uqqauhia ajikkutaulirhugu piyunnauta – hivulikpanguyuq Kanatami Illiitquhitquqani.

Inuit Uqqauhiitnik Tammaktailitjutaita Maligak Angiktauhimavluni tatvani Saptaipa 2008-mi, una Inuit Uqqauhiitnik Tammaktailitjutaita Maligak (ILPA) naunaipkutauyuq tatva hapkua Inuit Nunavumi taimangaraluq ingilraqnitaniit piyunautiqaqtut atturhimaaklutjuk hamna Uqqauhia, tatvalu havariyauyut piyariaqaqmata tammaktailitjutirhait attukpalirutirhaitlu Inuit Uqqauhiit Inuit illiitquhiqtutaitlu. Una ILPA pitjutigiyagiaqaqtait tamaita kavamatkut havakviit uvalu katimayiit havaritquvlugit tammaktailitjutirhait attuqpaliatjutirhaitlu hapkua Inuit Uqqauhiit, tatvalu ihumagitiaquvlugit attuqningit ilihautinut, havakviuyuni uvalu ubluk tammat inuhikmut Nunavumi. Haffuma ILPA-gata ihumagiyauluaqtuayut pitjutigiliyugit: •

Attuqpaliutirhaitnik, tammaktailitjutirhaitnik uvalu illiitqavaliutirhaitniklu hapkua Inuit Uqqauhiit, piyunautirhaitniklu Inuit uqqauhiitnik ilihautirhat, hannaiyaklugit nuttaqat inniktiitpalialiqaqta qauyimatialigiangita Inuit uqqauhiitnik attuqpalianahuaklugitlu; Pivunautigilugit havakvigiyamingnik Inuit Uqqauhiit kavamatkut havakviitni, ikkayurhiutigilugit kavamatkuni havaktut tatvalu illaliutivaliutirhait Inuit havakviuyuni; Hapkua Inuit Uqqahiit attuqtauqataquvlugit ubluk tammat havakviuyuni tuhaktiittitjutauyuni kavamatkuni, hamlatkuni, nunaliitni katimayiuyuni nanminiqaqtunilu.

— 11 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

HUUQ NUNAVUMIUT IHAGIATIVAT HAPKUNUNGA UQQAUHILIQINIQUT MALIGAITNIK?

Tatva una Uqausivut parnaiyautatni tiitiraqhimayuq :

Una naunaipkutauyuq tuhaktiitjutat tatvanga Nunavut Kavamatkut Uqausivut Parnaiyautaitnin takkurhauyuq tatva attuktauhuiqpalianingit malruk kulliit ukkiungitni qauyimatjutaita Inuktitut, Inuktitut uqqauhiq attuqtauluakninga (uvalunin “uqqauhik pamiktautjuktautuq”), tatvalu Inuktitut uqqauhiq attuqtauluakninga angilraqviuyuni.

Inuit inulramiit ikpigivalialiktaat hamna illiitquhik atturuiqpaliagamiku.. kaplunaat iliitquhiit attuktauvalianginakmat innuhikmut illuani Nunavut. Inuit innulramiit ihumaluutigilualiktaat kaplunaatut uqqauhiit attuqtauningnalikmat uqqaguiqpalialikhuttik Inuktitut. Ihumarutigivaliayaat ikkayuqtauyumavlutik uqqauhiliqiniqut qattangutimingnit, nunaliitnit ilihakviuyunitlu.

“Hamna ikkilivalianinga kaffiutilangitnik inuit uqqamaluakpaktut Inuktitut angilraqvigiyamingni ihummalutauyuq. Hamna angilraumaluni piyunirhaungmat ilihautigilugu hamna uqqauhiq kinguvaptingnut. Tatva kaffiugaluaqata attuqataguiqumitku hamna Inuktitut angilraqviuyuni, ammiraqniaqtut hapkuninga pamirhaqtauluakhimayunik uqqagungnaktunik hivunirhamingni.

Akkugingningit Inuktitut uqqayhiit alanayut avikturhimayuni, tiitiraqhimayuq naunaipkutami 2. Una uqqauhiliqiniqut parnaiyautat ukkua Kitikmeot Inuit Katuyikatigit itquqtuut tatva uqqauhiq hamna tammakpalianingata hamani avikturhimayumi uttiktiitauyungnakmiyuq akkungani 20-nik 40-nut ukkiunik arhuqqutauvaqumi angilraqviuyuni,nunaliitni, sikkukviuyunilu. Tatva huli ihumalutauvalikmiyut uqqauhikmingnik tammaivaliayurivlutik ahini nunaliitni iluani Nunavut, hapkunavalukni Kangirhinik, Kamaniryuak, Iguligakjuk, Iqaluit, tatvalu Qauyuittumi.

Naunaipkut 1: Inuit naunaiyautaat pamirhautaat angilgaminilu uqqauhiiq attuqtauyuq, Nunavut, 1996-20112

2

Uqausivut– Una Angiyuq Parnaiyautat Maliqavlugu una Illiitagiyauhimayut Uqqauhiita Maligak unalu Inuit Uqqauhiitnik Tammaktailitjutaita Maligak - 2012-2016, Nunavut Kavamatku uvalu Naunaiyaiyiit Kanatami, 201-mi Kanatami Igluqaqtuniq Naunaiyainik uvalu Attiliuqutaita 2011-mi Katirhuqhimayut

Inuliriniq uvalu piqqatianginik ikkayutinik qangagaluk ihumalutauvarhaktut. Hapkua illaliutihimayut ikkayutait kavamatuqqatqut, avikturhumayuni, hamlatkuni uvalu nanminiqaqtuni ikkayutauyuq hamani Nunavumi. Ublumimut, kablunaturungnangitut Inuit, ihumariluakhugit innikniriit, unniklukpaktut ayurhautigiyamingnik nunamingni. Taimaitmat uqqauhiqmingnik ayurhautiqaqtiitlugit, ikkayuqtauqatangittut hapkuninga ikkayutirhamingnik hapkua allaat kanatamiuttat niamgiyarutigiyaitnik kaplunnatut Kaplunaatut uvalunin Uuiiuiititut. — 13 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

Kinguani kavamauyut havarihimayait uvalu maligaliurhimayait, attaniktuqtauvlutik ahinun nunanut nuttariaqaqniq ahinun ukkiugaluq siksukiaktitauqataqniq, hamna aullaranginakhuni ayurhautauvakhuni ihuilutauvarhakhuni ahiruqtikutauhimayuq Inuit illiitquhituqaitniq uvalu uqqauhiitnik. Hamna Kanatami Hivuliktianingarhimayuq mamianarhimangmat June 2008-mi tungariyauyuq hivumuvaliatjutauyuq mamihaknikut,kihiani huli havaraqaqiaqtut ikpigitiaklugit hapkua ayuthautauvaktut narungaqtutlu atturhimaqtait hapkua Inuktitunnaq uqqauhiqaqtut, atturumataitniq.”

KINAMUT HAPKUA MALIGAT TURAQHIMAVAT? Una ILPA Maligak pitjutiqaqtuq tamangnik maligaknik, hapkuningalu atuqtarhaitnik hapkua allatqit timiuyut. Hapkua ilaliutilugit, timmiuyut, nunaliitni timigiyauyut, Inuit katimayiit, kuapaliriyiit, havaktut ikkayuqtiit, hapkualu kavamaungitut timmiuyut, hapkuali hamalatkut, avikturhimayuni uvalu kavamatuqatqut. Tatvalu illaliutihimayut hapkua nanminiqaqtut . hamna pitjutigilivlugu ILPA maligak (unalu makpiraq taiguarhaq), hapkua nanminiqaqtut illaliutihimayut:

“ukkua timigiyauyut, ikkayuqqatiginguyut, illikuaktut-nanminiqaqtut, timmiuyut, katuyikatigit, kuapauyut, havaktut ikkayuqtiit uvalunin allat kavamaungittut katimayiit aullayut, qanurittugaluaktiitlugit timinguktauhimayut uvalunin attiliuktauhimayut uvani Avikturhimayuni.” Una uqqauhiqqut maligak pitjutiqaqtut attuqtauyagiaqaqtuniq tamaitnun nanminiqaqtunnit uvalu kittunnik kivgaktuiyunik timmiuyunnik .

Ihummagiyaulluaktut Ikkayutirhat Una ILPA Maligak (Ilanga 1, s3(2) pitjutauluaktuq piyunautigivlugu hamna Inuit Uqqauhiitnik atturhutik “attuqtauyagiaqatuniq” ikkayutinik uvalu “igluqaqatigiit, uvalunin tungahuktiitiliqiyiita ikkayutait”. 1.

Ihariagiyauyut Ikkayutiit • Ihariagiyauyut Ikkayutiit illaliutihimayut hapkua uppalunaktiitlugu uvalu qinniriaqaqtunniq ikkayutiit, uvalunin ajikkutait uppalungnaktiitlugu ikkayutiit uvalunin happuniaqutauyut (illaliutivlugit qanuriliyuqaqniqqat kiuqqataqtiuyut havagiyait); hapkualu, anniaktut uvalu annnirhimayut ikkayuqtiit. 2. Igluqaqatigiitni, igluqaqviuyut uvalunin Tungahuktiitiliqiyiita Ikkayutait • Igluqaqatigiitni Ikkayutiit ilaliutilugit hapkua alruyaqtuttit, urhuqjuap, immaup, hapkualu tuhaktiitjutauyut (hivayautiit, qaritauyatlu) • Tungahuktiitiliqiyiita ikkayutait ilaliutihimayut hapkua niriviit, nayurauyut uvalu hinniktakviuyut. • Igluqaqatigiitni uvalunin igluqaqviuyut ikkayutait 3. Allaat Naunaiyariqhimayut Ikkayutiit • Allaat naunaiyariqhimayut ikkayutiit ukkua Kamisinaup Atangutaita Katimayiit ihumagiyait namagivlugit “tatva ihagiariyauyut ihuakutauyut inuknun.”

— 15 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

Tatva hapkua naunaiyatiarhimayut havariyauyagiaqaqtait hapkua nanminiqaqtut timmiuyutlu ihagiariyaungmata ihuakutaungmata. Hapkua ilaliutilugit tiitiraqhimalugit uvalu uqqautigilugit tuhaktiitjutirhat inuknun Inuit uqqauhiit attuqlugit tamaita hapkua • • • • • • •

Tamaita tuhagarhauyut Ammiknaktut Ayugiktuttit turaqhimayut attuqturhanik uvalunin niuvirahuaktunik Tatqirhiuttit nungutagaikpata akkiliarhat Akkiliarhat Ahiagut ajikutaitnik piyumayauyut hapkunanga inuknin Inuit Uqqauhiitnik attuqtunnit Una ahiagut tuhaktiitjutirhat ukkua Kamisiyaup Atanguyaita Katimayiit ihumagiyaat namagiyaat ihagiariyauyut ihuakutauyut inuknun.

Kina kihinguktauyungnaqqa Maligauyuniit Una ILPA Maligak tuniitjutiqaqtuq hapkuninga Havakvianik uma Uqqauhiliqiniqut Kamisina tatvalu Nunavumi Apirhuilikiyiitkut hakkugingnirhaitnik pikkangirumakpatjuk illanganik haffuma uiguanik maligauyup nanminiqaqtunut, himautirhanik ayungnaitqiyanik ihuarhitilugit tuhaktiitjutirhaitnik ikkayutirhaitniklu Inuit Uqqauhiitnik. 3 Kihiani, nanminikaktut naunaiyatiarhimayagiaqaqtut imatut: •

Una timmiuyuq aullarutihimayuq pitjutigivlugit hapkua hivuliutinahuarhugit illiitquhituqait, ihumariyait, hakkugirhivaliutirhait, uvalunin ihumagivaliutirhaitnik hapkua Inuktitut Inuinnaqtunlu uqqagungnangitut illiitquhiqangitut; • Hamna maligarhaq “ayurhautauluaqniaqmat.” Illiiturinahuaklugit immakak hamna maliguaqutauniaqtuq tatvani ILPA maligakmi “ayurhautauluakniaqtuq”4, una Havakviat ukkua Uqqauhiliqiniqut Katimayiit ihivgiuriaqaqtaat hapkua ayurhautauyut: •

Hunnanik pitjutiqaqtunniq anniaktailinikut uvalu qayangariyanik ukkua nanminiqaqtuup, havaktiita, uvalunin kivgaktuqtaitniq; • Hunnanik naunaitiarhimayunik ayurhautauvaktunik, aullatjutaitnik uvalunin havagiyaitnik hapkua nanminiqaqtut; • Ayurhautigiluakniaknikagu haffuma nanminiqaqtup havariyaminik tullaktautiniaknikat; uvalu • Una angitilanga, nakurutauninga uvalunin attuqtauluaqninga nanminiriyauyup. Una nanminiqaqtuq ihuittumik ayurhaktiitauniaknikat naliaknik maliruagiaqaqtaitniq uvani ILPA Maligakmi, Ukkua Uqqauhiliqiniqut Katimayiit ihumaliurutigiyungnaqtaat kihingurhimalugu una nanminiqaqtuq.

QANUQ PIYAGIAQAQTUNGA MALIQQATJUTIRHAMNIQ? Tiitiqqat Numiktiitauyagiaqaqtut Inuit Uqqahiit Atuklugit Tuhaktiitjutirhat Tatvani Ilangani 1 s.3(1) ILPA Maligakmi, Inuit uqqauhiit tiitiraqhimayut nivingatani uvalu havakviuyut tuhaktiitjutaitni, naliak Inuktitut Inuinnaqtunlunin tiitiraqhimayut, Piyauyagiaqaqtut ajikutariyagiaqaqtait (ajikutanik tiitiqqat) allaat hapkua uqqauhiuyut attuqtauyut. Tiitirait Tatvani Ilangani Part 1 s.3(1) ILPA maligakmi, Inuit Inuit uqqauhiit tiitiraqhimayut nivingatani uvalu havakviuyut tuhaktiitjutaitni, naliak Inuktitut Inuinnaqtunlunin tiitiraqhimayut, takkuyarhait Inuit Tiitiqat, illaliutilugit uppalungnaktiitlugu uvalu anniviuyut Tiitiqat. Naunaipkutiit Hapkua ammihuyut niqqinik uvalu tammayanik niuvaviuyut niuviarhanik niqqinik uvalu tammayanik tiitiraqhimayunik, naliakni nivingayut kulannit uvalunin tiitiraqhimayut ikkiangitni. Hapkua ihumagiyauyut “tuhaktarhait ”, tatva numiktiitauyagiakaktut Inuit uqqauhiitnun, tatvalu ahiagut uqqauhiitnik. Una hapkua niuvaviuyut ihumarutigiyungnaktat ilaliutilugu tatvunga Uqqauhiit Parnaiyautaitnun tiitiqaniq hunnanik avurhimangmangata hapkua niqqiit Inuit uqqahiitigut numiktiitauqataqluttik. Hamna ikkayutauyungnaktuq inuknun hunnanik avuqqagiarhaita niqqiit illangit hivurangmata hunnaqagiarhaita avuqagiarhaita uvalunin havauttituqnigumik. Akkiliarhat uvalu Naunaipkutait Tiitikat “quanaquttit niuviravit …” uvalu allat inuit tuhaktarhait tiitiraqhimayut niuvurtinnut tiitiraqhimayagiaqaqtut Inuit uqqauhiit attuqlugit. Tatqirhiuttit nungutaraiqpata akkiliarhat, akkiliktuttirhat, tuhagarhat, ammiknaktut, uvalu ayuriqtutirhat ikkayutinnut, uvalu allat ajikutauyut tuhaktiitjutirhat tiitiraqhimayagiaqaqtut Inuit Uqqauhiit attuqlugit havaqqaquvit hapkuninga ikkayutauyuniq, uvalunin attakpata uvani Ilangani 1, s.3(2) Maligakmi. Tiitigaqtiqariaqaqniq

3

4

Himauhiklugu una maligak allamik ayungnaitqiyauyumik uvalunin havarhituvalangitummik Havariyauyut ayurhautauqqattaqtut

Una ILPA Maligak pitjutauyuq tatva hapkua nanminiqaqtut tiitigaqtiqariaqaqtut Inuit Uqqauhiitnik uqqarungnaqtunniq; tatva hamna havariyagiaqaqtaat tamaita ukkua nanminiqaqtut. Immatut hamna tuqqiqaqtut kina inuk niuvagiarhimayut uvalunin uppautirhimayuq nanminiriyauyumut piyunautiqaqtuq uqqaqviuluni Inuktitut. Niuvalunnik tuhaktiittitjutirhat

— 17 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

Una niuvirahuaktuq uvalunin niuvikviuyuq hivayarhimanirumi tiitiraqhimanirumilunin naliaknun timmiuyunut uvalunin nanminiqaqtunut appiqutiqaqluni naliaknik illiitagirauhimayunik uqqauhiitnik, una timmiuyut uvalunin nanminiqaqtuq havaktiqaqiaqaqtuq kiuyungnaqtumik uqqauhiaknik uqqamaluni. Qanurituttinaqniq Uqqauhiit Inuit numiktittiyagiaqaqtut tamaita Inuit Uqqauhiit attuqlugit (Inuktitut uvalu Inuinnaqtun) havaqaqnigumik kivgaktuqlugit tamaita Nunavumiut. Tamaita hapkua pitquyauhimayut atturiaqaqtut numiktiitiriyumik tiitiraqhimalugit uvalu uqqaqtiqaqluni. Ilaliutihimalugit hapkua nallautikurutiit; tiitiqqat, ammiknaktut uvalunin illihautiit attuktunut hapkuninga niuvianguhimayunik uvalunin ikkayutinut; tatkirhiutiit nungutaraiqpata akkiliarhanik, akkiliktutirhanik uvalunin allanik tuhagarhaitnik inuit uqqauhiitnik uqqaqungnaqtuniq . Hamna ilanga haffuma ILPA maligaup ikkayutirhaitnik inuit ihuarhaktauvalianiaktut kaffiit ukkiut attuqtiitlugit. Ammihut hapkua maligarhat uvani Maligakmi ikpiginiaktait hapkua nanminiqaqtut ihuarhaktauniaktut attuliqtaunariqluttik uvani 2016-mi. Una piyunirhauyagiaqaqtuq tuhaktiitjutirhaq tatvani maligakmi tatva tamaita hapkua tuhaktiitjutirhat, naniliqaq tiitiraqhimayut uvalu tiitiqqat tuhaktitjutirhait niuviktut uvalu kinamut inuknun, hamna Inuit uqqauhia angikiyauyagiaqaqtut tiitikat kaplunaatuqtunnit.

Nainarhimayunik Tiitiqqat Numiktiitauyagiaqaqtut Tatva tiitiraqhimayut nanminiqaqtut hannalrutait nummiktiitauyariaqaqtut Inuit uqqauhiatnik : • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Tiitiqat igluutaitni Tiitiqat arhalutaitni Ikkakniita nanminiqaqtut angmaumaniiit Arhaluttit Nutqangaviita Tiitiqat Arhaluttit Naukukutait Tiitiqat Tiitiqat naunaipkutait hapkua qanuq havagiyauyut uvalunin hunnanik niuviarhaqaqtut Nivingattat Tuhaktiitjutirhat Anniviita Tiitiqqat Niriviita niritjutaita Makpirangit Hinniktarviita igluangitnin namungautjutait Havautinnik attuqtut naunaipkutait Nanminiqaqtut tiitiqqat naunaipkutait Havakviita Tiitiqqanik Naunaipkutait Qaritauyaliqqutjutait Taiguarhat tiitiqqat Tuhaktiittitjutirhait tiitiqqat Nallautikut tuhaktiitjutirhat Tiiviikut Tuhaktiitjutirhat Qaritauyakut Tuhaktiitjutirhat

• • • • • •

Unnipkangitni Makpirani Tuhaktiitjutirhat Innuiturhiuttini hivayautimi Tiitiqqaniq kiutjutait Immap attuqningata tatqirhiutimi akkiliarhani Urhuqjuap attuqningata tatqirhiutimi akkiliarhani Tuhaktiitjutaita tatqirhiutimi akkiliarhani

Ihuarhainiq Uqqauhiit Parnaiyautaitniq: Hunauva Uqqauhiit Parnaiyautait, Qanuqlu Ihuarhainiaqinga? Una Uqqauhiqut Parnaiyautauniaqtuq hannalgutauyuq tatva ilviit nanminniriyat maliqaqatiaqmangata haffuminga ILPA Maligakmik. Hamna naunaitiarhimayunik maligauyurhanik ikkayutiqaqtuq naunaiyarahuaklugit havagiyarhatiit, uvalu ihumarhutigilugit qanuq uvalu qakugu uqqautiginiaqiriit . Hapkua parnaiyautigiyattit hatqirhimayagiaqaqtattit inuit takkuyarhait. Tatva takkupkainariaqaqtattit qaritauyaqqut, uvalunin illipqalugu takkuyauyurhaq tatvani Una Una uqqauhiqqut Parnaiyautirhaq pinnariaqangittuq kihiani hamna ikkayutainaq nanminiqaqtunnut maliguakutirhaitnik haffuminga Nunavumi maligakmik. ikkayutauluakniakturhauyuq, nakkurutauniaquqtuq niuvaqataqtuniq, hapkuavalannit kaplunnattut uqqagungnangitunnit. Parnaiyauyungnaqtuttit tunnihiluttitlu haffuminga Inuit Uqqauhiitnik Parnaiyautimik illingik ihumarhuqluttit maliqqayaqni hapkuninga uqqauhiit maligaitnik, uvalunin havarihimaklugu qanuq parnaiqpalianniaqqiuq havariniaktattit Inuit uqqauhiit illaliuttilugit. Pitquyauyungnaqtuttit ihuarhaiqquyauluttit Uqqauhiqqut Parnaiyautimmik, Kihianiuyuq, kimilruqtauniguvit tatvanga Uqqauhiliqiniqut Kamisina, uvalunin pitquyauhimanniruvit Appiruiyiitnin. Una ILPA Maligak inmigut, tatvani Ilangani Part 4, s.29, tiitiraqhimayuq hunnanik hamna Uqqauhiqqut Parnaiyautauyuq pihimayagiaqaqqa.

(a) Hapkua timmiuyut uktuttait, maligait uvalu atturhikhaitnik turhiutauhimayut tuhaktiititjutirhat ikkayutirhaniklu inuknun piyagiaqaqatta attuklugu una Maligak; (b) naunaiyautirhamik attuhirhaitnik hapkua uktutirhaitnik, maligaitnik uvalunin atturhikhaitnik; (c) naunaiyaqlugit kaffiutilangit ukkua timmiuyut havaktiit, havaktiqaqniqata, uqqarunaqa inuit Uqqauhiitgiyut; uvalu — 19 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

(d) qanuqlu hapkua timmiuyut havariniakatjuk hamna Inuit Uqqauhiita Parnaiyautait uvalu hatqiumatjutikhaita tuhaktiititjutirhanik ikkayutirhaniklu inuknun piyagiaqaqatta attuklugit hapkua Inuit Uqqauhiqqut Parnaiyautirhat ilaliutiyagiaqaqtut hapkua :

HUUQLI MALIQAYAGIAQAQYUNGA?

Hapkua Nanminiqaqtut Maliqatjutirhait

• •

Naunaitiarhimayut, uktutirhait piyummayaitnik maliruaquttirhaitnik hapkuninga Maligaknik; Naunaipkutirhaitnik havaginiaktaita uppalungaiyautirhaitniklu ubluani haffuminga Inuit Uqqauhiita Parnaiyautait tunnihitjutirhanik; “Havariyauhimaaktukhak”; ahiagut uqqautigilugu, inuit qauyimayagiaqaqtut qittut ikkayuttit hatqiumavat Inuit Uqqauhiitnik attuqlugit.

Ammihuyut hapkua pitjutauyut huuq maliqqayagiaqqaqtut ammihuyut hapkua Uqqauhiit Maligait. Ihumagivlugit hapkua nanminiqaqtuq Nunavumi, una hivulikpak uvalu ihumagiyautiaqtuq tatva nakkuatut nanminniqaqtut havagitiaqaquvlugit. •

Una nanminiqaqtuq Nunavumi tuhaktiittiqaqtaqtuq hatkitiqattaqtuqlu tamatkiumavlugit hapkua nanminiriyamingni havagiyaitnik attuqlugit hapkua illiitariyauhimayut uqqauhiuyut hamani avikturhimayumi nakkurutigiyungnaktaat tuhaktiittiluttik, niuvikturhaqaqpalliqqutigilugit niuviagiyarhaitnik ammigaiknirhauyunik kittunik inuknik hamna ikkayuttauvaligungnaktat havariyaknut hamani avikturhimayumi, illaliutinnagiaqaqtat tuhaktivaliuttirhaknut illiitariyavliutirhaqnutlu. Nanminniqaqtut maligarhait hapkuninga Uqqauhiit Maligaitnik qayangnangittut hapkununga kinguvauttingitangita ikkayutirhaitnun pitjutigivlugit hapkua unnikluttauhimayunik ingmingnik, uvalunin ihuillutauvalakata, akkiliarhanik maliqqangitpata maligauyunik. Ahiagutlu hapkua ihuillutauyunik maliqqangitpata, tatva akkiliktugiaqaqniqqata nanminiqaqtut unnikluttauyutlunin ihuiyautauvallakniaktuq nanminiriyauyunnut. Maliguaqniq hapkuninga Maligaitnik ihumagiyauniaktut namagiyauluttik niuvayunnit, hapkua quyattiakniaktut kivgaktuqtauttitluttik uqqauhigiyamingnik tuhaktittauttitlutik, pitjuttaugaluaktiitlugu nalliak maligauyuq. Hamna maliguaqniq nallungnangittuq tatva uppautiffagungnaktut hapkua niuvayut namagikkumitku tuhaktiittauqattagumik uqqauhigiyamingnik tuhaktiitaugumik. Hamna maliguaknik huli pitjuttauyungnakmiyuq akkiitunik tuhaktiittitjutirhaitnik, pitjutigilugit hapkua havagiyauyut tatvani Havakviani Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup “uqqauhiqqut pimmariyauyut” havagiyaitnik, hamna illiitaritjutauqattaqtuq uqqauhiitnik havagiyauyunnik.

Ukkua Kittut Inuit Maliqatjutirhait Hapkua illaliutihimayut huuq hamna maliguagiaqqaqniq hapkuninga uqqauhiitnik maligaitnik ihumagiyauttiaqtut nakkuattuquvlugit havagiyauyut. •

Inuit ammhunnirhaungmata innugiangningit Nunavumi. Piyunnauttigiyagiaqaqmatjuk uppauttihimattitlugit nanminiqaqtunnut ikkayuqvirhamingnutlu tuhaktiittauqattaqlutik uqqauhigiyamingnik attuqluttik Tatva ammihungmata hapkua Inuit innikniit, hapkua ihumagiyauttiakmata Inukkatigiyamingniit Nunavut illuani. Hapkua ayurhauttiqqaqniqqata pinnahuakutaitnik hapkua nanminiqaqtut havagiyaitnik, hamna ayurhauttigiyungnaktait innuhigiyamingnik.

— 21 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

Hapkuninga ammihuyunnik kivgaktuiyut havagiyaitniit – pullaktaknikut, ingilgayulliqiniqqut, tungayuqtiittiliqiniqqut, hannauyaqniqqut uvalu illiitquhiliqiniqqut hannaviuyuni, tatvalu ahiagut – hamna Inuit Uqqauhiit piyunnirhauyut uvalu allangavluttik hamani avikturhimayuni “naunaipkutauvluni”, hamna ihumagiyauttiaqtuq hamani avikturhimayumi tuhaktiittauqattagiaqaqtuq uvalu tammaktailiyauluni ukkua ihummagitiakhugit tammakmik innuliqiniqqut uvalu nanminiqtaqqutauyunnik.

UVANGA IKKAYUQTAUYUNGNAQINGA KAVAMATKUNIN MALIQATJUTIRHAMNIK? Ikkayutirhat Uqqauhikut Parnaiyautirhanik Ikkayuqtirhat ikkayuqtauvaligumaniguvit, tuhakvirhat uvalu hanalrutikhat ilaliutihimayut: •

Nunavut Kavamatkut Havakvia uma Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Kamisina 630 Queen Elizabeth II Way (P.O. Box 309), Iqaluit, Nunavut, X0A 0H0 Hivayauta: 1 (867) 975-5080 Akkitukut: 1 (877) 836-2280 Kayumiktukut: 1 (867) 979-7969 Qaritauyakut: langcom@langcom.nu.ca Qaritauyap Ihuakuta: http://langcom.nu.ca/

Nunavut Kavamatkut Havakvia Pivalialiqiyiit uvalu Ingilrayuliqiyiit Hivatauta: (Akkitukut) 1(888) 975-5999

Inuit Uqausinginnik Taiguusiliuqtiit Hivayauta: 1(867) 975-5553 Akkitukut: 1(855) 232-1852

Ahianiit Ikkayuqhirhat Hapkua timiuyut ikkayugungnakmiyut qanuq hapkua nanminiqaqtut maliguarutikhaitnik haffuminga ILPA Maligakmik: • • • •

Nunavut Kavamatkut Havakviat Illiitquhiliqiyiit uvalu Ingilraqnitaliqiyiit Kakivak Katuyikatigit Kivalliqmi Ikkayuqatigiit Pivalianikut Kitikmeot Inuit Katuyikatigit

— 23 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

Ilangi hapkua ihumagiyauyagiaqaqtut kullani una nunaipkut tiitiraq pitjutigivlugu:

QANURILIYAUNIAQINGA MALIQATJUTINGITKUMA?

• Kinali ihumagiyaqaqnigumi tatva piyunautinni atturumalugu inmi uqqauhiqminniq kivraqtuqtaungitqumi nalliakniit timiuyuniit uvalunin nanminiqaqtuniit, una ILPA Maligak attuqlugu ukkua ihuillutiqaqtut unnikluinariaqaqtut hallaqlugit ukkua timiuyut nanminiqaqtutlunin tuhaktiitiluttiq uminga Uqqauhiliqiniqut Kamisinauyuq. taimailiyuqaqhimaniqat, tatva naunaiyaqtauyagiaqaqniaqtaat naunaitiarahuaqlugu una attuqlugu ILPA Maligak.

Huli tuhaktiittiffagiaqaqniaktut taima ukkua Havakviani Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup qauyivaliriangita haffuminga ihumalutauhimayumik; una kivgaktuiyuq uminga Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup tuhagumaniaktuq tatvanga ihumalutiqaqtummit naunaiyautirhanik tuhakpaliatjutirhanik. •

Qanuriliyauniaqinga Maliqatjutingitkuma Una Tiitiraqhimayuq naunaipkut makpiklugu naunaipkutauyuq qanuriliuqqutiqhaqniq unniklugumaniruvit kinamik timiuyuniq uvalunin nanminiriyauyuniq pitjutigilugu hamna ihuinarutauhimayuriyauyuq attuqlugu una ILPA Maligak:

Ihummaluutauyuq Piyauhimaliqtuq Nammanaraluaqqa Ihummalutauhimayuq Hii Immanak Nunavunmiuttauva? Hii Immanak Naunaiyaqtauyagiaqqaqa Unnikluttauhimayuq Hii Immanak

Tuhaktittauva Turhiqtuqhimayuq

Turhiqtuqhimayuq Ahiannun Timmigiyauyummut Nallaktauyagiaqqaqa Aivatjutauhimaittumiq Ihuarhaqtauyungnaqtuq

Tuhaktittauva Turhiqtuqhimayuq

Nalvariyauhimayut tatvalu Ihuarhautikhait Tuhaktittauyagialgit Atanguluaktummut Tugligiyauyunni Hivulliktimutlu

Tuhaktittauva Turhiqtuqhimayuq

Unipkagialik tatvunga Maligaliurvikmut Pigiaktittauhimayut Attuqtauliqqat? Hii Immanak Tuhaktiitlugu Turhiqtuqhimayuq, Hamna Unnikluttauhimayuq Ummiktauqqulugu.

Naunaipkut 3: Naunaiyaiyiuyut Tiitiqqat Naunaipkutait

Avikturhimayuni hannaviuyut uvalunin hamalatkut Nanminiriyauyut timmiuyut

Hapkua pitjutauniaktut ukkua avikturhimayuni hannaviuyut uvalunin hamalatkut unnikluttauhimakpata uqqauhiqut ihuinarutiqaqtunniq: • •

Parnaiyaqtauva hamna Ihuarhautiqhaq? Hii Immanak Parnaiyaqtauyut Ihuarhautiqhaq Attuqtauliqqa? Hii Immanak

Una Uqqauhiliqiniqut Kamisina ihumarhugungnaqtuq hamna ayurnaitqiyamiq ihuarhaitjutirhanik pinnahuarunaqtut, tatvalu naunaiyaqpiarahuaklugu hamna ihumalutauyuq piyagiaqangittuq. Taimainiaqniqqata, uma Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup angiqqatigiyungnaqtait naliak ukkua havakviuyuq, katimayiuyut, kivgaktuiyut, hamalatkut uvalunin nanminiqaqtut, qanuq ihuarhaitjutikhanik havagiyauyurhanik. Hamna tuhaktailitjutirhaq uvalu munaritiaqutikhaq hivuliuttiyagiaqaqta uma Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup. Kihiani hamna ihumarhutaunniqqat happumiarahuaklugu uvalunin naunaiyagiaqaqniqqat, tatva taimailiuriaqaqqata tuhaktiitauyagiaqaqtuq una unnikluttauyuq, hamna piyagiaqaqmat, pitquyauyungnaqtuq una inuk unnikluttiqaqtuq naunaiyaqtauluni attianik uvalu ahiagut tuhaktiitjutirhanik.

Tatja, hamna naunaiyauttaita aullatjuttat kihingurhimayuq malruknik illikut naunaiyaktautjutinnik: • •

Tuhaktiitjutirhaq Kiuhimmayumut tatvalu Unnikluttiqqaqtummut Qanurilliuqtauvat Hapkua Naunaiyaqtauhimayut Unnikluttauhimayuq Unnikluttauhimayuq Nalvanguyauhimayuq Nalvanguyaungittuq

Aivvayiiqqaqluni Ihuarhaqtauyariaqqaqtuq

Qanuq ihumalutiqaqtut tuhaktittiyungnaktut uqqautigilugu tiitiqqaqutlunin. Una ihumalutiqaqtuq piyungnaqtuq tuhaktittiluni attuqlugit naliak iliitagiyauhimayuq uqqauhiq: Inuit, Kaplunattut uvalunin Uuiiuiititut. Una inuk ihumalutiqaqtuq unnikluqtuq tuhaktittauniaqtuq hamna unniklugigiya, naunaiyarhimalugu attianik una inuk kiuhimayuq tatvani Havakviani Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup.

Una Uqqauhiliqiniqut Kamisina naunaiyariaqaqniaqtuq uminga unnikluttauhimayumik. Una Uqqauhiliqiniqut Kamisina nunipkaliuriaqaqniaqtuq nalvarihimayaminnik; hamna unipkanga tuyuqtauniaktuq tatvunga havakviuyumut uvalunin katimayiuyumut attaniqaqviatnut unniklutauyup, ajikkuta tiitiraq tunniyauluni unnikluttiqaqtumut, Hivuliktimut uvalu nalliaknun Ministamut munarhiyumut. Hamna unnikluttauhimayuq naunaiyaqtauniqqat, una Uqqauhiliqiniqut Kamisina pitqunniaqta una havakviuyup attaniat uvalunin hamalatkut unniklukviuyut ihuarhaiqqulugit ihuinarutauhimayumik kiklikaklugu qakkugu ihuarhitjutikhanik, tatvalu kiklikaklugu hamna unipkakvirhat.

Tatva havariyaungitpat uvalunin unipkagiyaungitpat ubluk kikirhak tikkitpat, unipkak hatqittauyungnaktuq tatvunga Uqqaqtiannut Maligaliurviup, uma hatkiktiyungnakta una unipkanguyuq. Una Uqqauhiliqiniqut Kamisina huli turhigungnaktuq tatvunga Nunavumi Appirhuiyiitkunut ihuarhautikhanik.

— 25 ­—


Qanuq Maliqqayagiaqaqat hapkua Nunavumi Uqqauhiliqiniqut Maligait: Una Makpiraq Taiguarhaq

Immakak, qanuritkaluaktiitlugu, hamna naunaiyaqtauhimayuq tatva ihuinarutiqqamgittuq hapkuninga uqqauhiqut piyunautaitniq, una Uqqauhiliqiniqut Kamisina hatqirhiniaqtuq tiitiraqhimayuniq unipkangitniq nalvariyauhimayut.

Pitjutigivlugit hapkua nanminiqaqtut timmiuyut, una ubluat hapkua nanminiqaqtut hatqirhitjutikhaitnik Inuit uqqauhiitnik aullarutiyagiaqaqtat ukkua Nunavut Kavamatkut Ministaitnit hivunirhami.5 Tatva hamna OLA Maligak uvalu una ILPA Maligak naunauyautauyuq tatva hamna unnikluttauyungnaktugaluit nalliaknik hapkuninga hitamat illiitagiyauhimayut uqqauhiit attuqlugit ihumagiyauvalangittut uvaluin, ammigakpalalikmata ukkua Nunavut Kavamatkut tatja ihumagiliaktait hapkua unnikluttauhimayut tatva Inuktitut attuqtauqattangitiitlugu piyagiaqaqtiitlugu atturhugit hapkua Maligait..

Ihuinarhimayut Atturaqhait Maligait Attuqlugit Atani uma Uiguani 33-mi uma ILPA Maligakmi uvalu Uiguani 27-mi Uiguani uma OLA Maligakmi, hamna naunaiyaqtauyuq innikagu uma Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup uvalu una timmiuyuq uvalunin nanminiqaqtuq nalvariyauniqat ihuinarhimavlugit hapkua maligait uvalu ihuarhagahuakhimangitpagit ihuinarutigiyani tanniktaugaluarhuni, tunniyauyungnaqtuq akkiliarhanik: • •

Una inuk avaliitpat, akkiliarha avatquttailiyagiaqaqtuq $5,000; Una timmigiyauqpat uvalunin katimayiuniqat attiliurhimannikata, akkiliarhat avatquttailiyagiaqaqtuq $25,000.

Nunavut Kavamatkut ihumagiyait hapkua akkiliarhait hapkua maliqqangittut kingulikpagilugit atturhumangitkaluarugit; ukkua Nunavut Kavamatkut ihumagiluaktat havaqqatigilugit HAPKUA nanminiqaqtut ihuarhaiqaqtigilugit piyumayaitnik hapkunanu Maligaitni. Ukkua Kavamatkut uktukkuihimaaktut hakkugirhivallikuvlugit hapkua nanminiqaqtut Nunavumi, tatvalu tunirhihimayut havaqaqtigiyumavlugit hapkua nanminiqaqtut hapkuninga hatkitpaliaquvlugit ammigainirhannut inuknun Nunavumi ... Hapkua uktuttirhat hannairhimayut, kihianiuyuq, piyunnautait ukkua Nunavut Kavamatkut hallakutirhait hapkua nanminiqaqtut malliqayumangitpata ihagiatipqarhugit hapkua niuvaqqataqtut, ammihuttitlugit hapkua Inuinnai, hivuliutiyagiaqaqtiitlugit. Ukkua Nunavut Kavamatkut illiitagihimayaat tatva ayungnaqattaqtuq nalvarahuakluni ayungitiaktunnik Inuktitut Inuinnaqtunlu numiktiitiriyiuyurhanik tuhayiuyurhanniklu, hapkua havaktiittauluakhuttik ammigaruttaukattakmata. Hamna ihumallutauyuq ihivgiuktauvallialiqtuq, tatvalu hapkuninga naunaiyautirhaitnik numiktiittiliriyiuyut ihuarhaktauvaliayut tatva ayungittunik uvalu kaffiutilangit hapkua havaqaqtut hatkiumavat. Ukkua Nunavut Kavamatkut ihumathutiginniaktait hapkua tatva ahuruttigilugit hapkua Maligait.

NAUNAIPKUTIIT A: IHUAQQUTAUYUT ATTUINAGIALGIT UVALU QARITAUYAQQUT TUHAKTIITJUTTIT Taima uqqautauhimayut uvani tiitiraqmi, una Havakvia uma Office Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup tatvalu qaritauyaqut naunaipkutat (http://langcom.nu.ca/) ikkayutaungnaqtuq maliaguarutikhanik hapkuninga uqqauhiita maligaitnik. Illaliutihimayut hapkununga uqqauhiita maligaitnun hatkirhimayut tatvani qaritauyap naunaipkutani. •

Ihuarhautikhaitnik hapkua Inuit Uqqauhiita Parnaiyautaitniq, una “Inuit Uqqauhiita Parnaiyautaitnik Maliruaqutikhait ukkua Nanminiqaqtut” ajikuhiuklugu una PDF tiitiraqhimayuq ihuaqnirhauyuq : http://langcom.nu.ca/sites/langcom.nu.ca/files/ InuitLanguagePlanGuidelines%20-%20ENG_0.pdf Una ajikuhiuktauyungnaktuq PDF tiitiraqhimayuq “Qanuq Maliqqayagiaqaqniq: Inuit Uqqauhiita Tammaktailitjutaitnik Maligak ” http://langcom.nu.ca/ sites/langcom.nu.ca/files/OLCN%20HowToGuide_ENG.pdf ilaliutihimayut huli tuhaktiittitjutirhat Inuit Uqqauhiita Parnaiyautaitniq uvalu uktutirhat qanuq angitilangitnik hapkua naktiitauttit tiitirait uvalu allatqiniq tiitiqqat ajikuhiuqtauyurhat, ahiagutlu uktutirhanik. Hapkuat tiitiraqhimayut hapkua appiqqutauqataqtut ilaliutihimayut tatvunga tiitiqamut ikkayutautjutirhanut qinnalu tuhakvigiyungnaqtaat hapkua tiitiqqat numiktiitautjutirhaitnik : http://langcom.nu.ca/sites/langcom.nu.ca/files/ Frequently%20Asked%20Questions_1.pdf

— 27

5

Uqqauhiliqiniqut Kamisinaup Nunavumi Qaritauyap Naunaipkuta: http://langcom. nu.ca/investigation-process

­—


Iqaluit, Nunavut X0A 0H0 Hivayauta: (867) 979-4620 Kayumiktukut: : (867) 979-4622 exdir@nunavuteda.com

N U N A V U M I P I V A L I A L I R I Y I I T K U T K AT U Y I K AT I G I T


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.