Рок VI, Чис. 2 Май — Авґуст /2007/ May — August Vol. 6, No. 2
КАНАДА 2007.
З
аєднїца Руснацох-виселєнцох у Канади з мешаца на мешац вше векша. Нєпреривно ше зазначую рижни сходи, путованя, стретнуца, нащиви... О тим же у Норт Батлефорду отримани винїмково вельки сход младих Руснацох (137 присутни), о тим зме писали у прешлим чишлє новинкох, медзитим як новинки вишли сцигла нам и фотка хтору обявюєме ту на насловним боку. Нєдавно, 7. юлия, у Онтарию, на озеру Кристи отримани 23. Руски пикник дзе ше зишло медзи 110-120 особи а о тим можеце вецей пречитац на 5 боку. Як вельке щесце хторе кажда национална заєднїца доживює, то радосц народзеня, радосц кресцинох новонародзених бебох як и перша причасц. У Саскачевану зме мали штири нови беби а дзевецеро прияли першу причасц на Квитну нєдзелю (вецей о тим на 8. боку)
Марина и Синиша Санкович зоз сином Филипом хтори ше народзел на Вельку ноц 2007. року
Норт Б ат 18. фе лефорд бруар 2007.
Руски пикник у Онтарию, 7. юлий 2007.
Фото: Яни Сеґеди
ВОЙВОДИНА
РАДИО НОВИ САД НА ИНТЕРНЕТУ
♦ Шицки програми Радио Нового Саду ше, то дефинитивно преверене, дзень а ноц Пише: Гавриїл КОЛЄСАР
♦
“ґура” до интернету. Так и програма Рускей редакциї Радио Нового Саду ма свойо термини и, кельо знаме, уж и надосц своїх слухачох Першираз одкеди єст швета Руснак-виселєнєц може слухац ДИРЕКТНО руски емисиї зоз Радио Нового Саду, у истей хвильки кед ше емитую, без огляду чи ше вон находзи у Австралиї, у Канади, на Новим Зеланду, у жемох сиверней або заходней Европи, даґдзе у Африки або у ЗАД
В
идзи ми ше же анї найвекши оптимиста нє могол задумац же годзен слухац поряднє шицки програми РНС на интернету у доглядним чаше, без огляду на фрапантно швидки розвой Интернета. Гоч ше зоз РНС дацо и преношело з часу на час (преношена и “Ружова заградка”, наприклад) сиґнал после таких преносох найчастейше нєстал. Вше сом подумал “було сладко, алє кратко” кед таки емитованя нєстали зоз интернета пре хто зна яки причини. Медзитим, на щесце, ствари ше досц нагло меняли у позитивним напряме. Можлїве и тото же ствари почали ришовац, поведзме, млад(ш)и людзе хтори ше до того баржей розумя и резултат тот: уж 3-4 мешаци на интернету маме активно присутни и Радио Нови Сад зоз своїма комплетнима програмами. Конєчно, як до того пришло анї нє таке важне – важне тото же на линку за РТ Войводина ( http://www.rtv.co.yu/sr_ci/ vesti/index.jsp ) можеце найсц, на правим боку, часц дзе пише: Радио уживо • • •
•
Радио Нови Сад Програм на мађарском Програм на словачком, румунском, русинском, ромском и украjинском Радио стотка
Далєй, лєм од вашей дзеки завиши хтору з тих програмох вибереце слухац. За нас Руснацох-виселєнцох окреме значни линк http://82.117.194.13:9030/listen.pls дзе нєпреривно чече програма националних меншинох, а дзе у Бок 2
одредзених часцох дня по одредзеней програмней шеми, мож чуц о програму Рускей редакциї РНС. И то нє гоч як, з даяким подлим квалитетом, алє вашо уживанє при слуханю будзе на цалком солидним уровню, розуми ше кед же маце такволани “швидки интернет” тоєст DSL и подобни вязи. Емитована програма кристално ясна та можеце, практично, чуц аж и як спикер удихує воздух, музични сиґнал блїзко при стерео квалитету, стрим (stream) континуовани и моцни так же ридки краткотирваци прерви кед ше сиґнал самокориґує. Розуми ше, за слуханє треба же бисце мали инсталовани одвитуюци програми (софтвер) як цо то Winamp або Real Player. Обидва робя – преверене. Дзекеди ше ми зяви думка о тим же ми, ниа, цо припадаме остатнїм ґенерацийом виселєнцох (поведзме, тоти цо ше з Войводини виселюю у остатнїх 20-30 рокох) же зме, на одредзени способ “повласцена” габа виселєнцох. Думка настава прето бо знам же нашо виселєнци-предходнїки путовали зоз Европи до Америки там дзешка 20-тих и 30-тих рокох ХХ вику 7-10 днї на ладї, а ми нєшка путуєме 8 годзини, правда, на авиону. Вони теди доставали даяки ридки, худобни висти и общи информациї у писмох з дому або кед з часу на час достали “Руски новини” (познєйше то було, евентуално, “Руске слово”) алє и писма и новини путовали по 3-4 тижнї або и длужей ґу нїм. А ми, нєшка, у єдней минути вичераме информациї прейґ емаил пошти, або директно бешедуєме з компютера на компютер хаснуюци МСН Месенджер або Скайп и подобни софтвери або, ниа, послухаме висти у рамикох програми РНС на интернету и
дознаме цо єст нового у старим краю. Чи ту слово о даяким “повласценю” чи то, єдноставно, лєм пришли таки часи же людска цивилизация тото понука як цошка нормалне у дню, у чечуцих 24. годзинох. На початку 50-тих рокох прешлого вику нашо перши виселєнци до Австралиї мали чувство як да су, наисце, “на другим краю швета” бо шицко до нїх помали и длуго путовало. А тераз, ниа, пришол час же, першираз одкеди єст швета, Руснак-виселєнєц може слухац ДИРЕКТНО руски радио емисиї зоз Войводини, у истей хвильки кед их чую и слухаче у Коцуре, Шидзе, Руским Керестуре. А при тим нє важне чи ше тот Руснак-виселєнєц находзи у Сиднею або у Мелбурну у Австралиї, або у Хамилтону (восточна Канада), у Едмонтону (централна Канада), у Ванкуверу (заходна Канада), у даєдней зоз жемох сиверней або заходней Европи, у Кениї у Африки, у Токию або Осаки у Япону або у Лас Веґасу, Маямию або у Чикаґу у ЗАД. Вообще нє важне. Цо вецей, наш виселєнєц у ситуациї же тоту програму на руским язику у даєдних случайох чує лєпше, У тим чишлє: КРАШНЄ ТО МЕДЗИ СВОЇМА
5
Богати чловек ма вельо дзеци и крави
9
После 1956. року Руснаци були одписани Задумайце кед би нам музика була важнєйша од богатства, зависци...
13
Найпознатши Русини Америки
24
РУСНАЦИ У ШВEЦE
20
квалитетнєйше як цо исту чую прейґ класичних радиоприємнїкох нашо Руснаци у даєдних часцох Войводини. Понеже РНС за емитованє програми на язикох националних меншинох ма на розполаганю релативно слаби давачи, случує ше же у даєдних местох хтори оддалєнши од Нового Саду лєдво мож чуц спомнуту програму. Зоз того виходзи же за даєдних слухачох зоз Суботици, Нового Орахова, Петровцох и Миклошевцох и других интернет як медий за слуханє рускей програми лєпше ришенє як исту слухац прейґ радио-давачох. Правда, лєм под условийом же маю компютер и релативно швидку интернет вязу.
СПЕЦИЯЛНИ ПРЕНОСИ Пред тим як почал континуовани пренос радио-програми РНС прейґ интернета збули ше, най их так наволам, “специялни радио преноси”. Прешлого (2006) и того року преношена “Ружова заградка” зоз “Студия М” РНС. Тоти преноси були дожице за себе, ище пред роком сом сам себе нє верел же чуєм шицко тото цо ше збува на сцени у “Студию М” у центру Нового Саду. Та гоч сама пропаґанда преносу нє була пребарз гласна, аґресивна, удавало нам ше глас о тим швидко шириц медзи виселєнцами по цалим швеце и верим же було шумне число тих хтори слухали преноси “Ружових заградкох”. А того року ше случела нова “история” – по першираз прейґ интернета преношени и Фестивал култури “Червена ружа”. Точнєйше, преношена закончуюца манифестация Фестивала внєдзелю, 1 юлия, у
рамикох хторей ше шпиваче-аматере змагали за назву “найкрасши дзивоцки и леґиньски глас 2007 року” а у другей часци виведзени 12 композициї у народним духу. На нашу (виселєнїцку) радосц, информация о тим пришла досц вчас, може и пар тижнї пред преносом так же ше и о тим могло шириц глас и на час пририхтац технїку за слуханє. Слухал сом комплетни пренос “Червеней ружи” и можем ту мирней души повесц же шицко прешло на барз добрим уровню. Без прерви, без паду квалитета преносу, у моїм обисцу зоз 5-6 звучнїкох ше чули наисце квалитетни шпиванки односно шпиваче, оркестер, конферанса. Ма шицко! Як кед бим бул и сам на дворе новей школи дзе ше на бини одвивала програма. Як иду ствари, тоти затераз покус “специялни” преноси уж нарок, спрам шицкого, буду цалком нормални преноси у рамикох емитованя рускей програми прейґ интернета. И най би так було и остало – нам виселєнцом на радосц и потїху, а официйним особом у Радио Новим Садзе як сатисфакция, як потвердзенє же и вони можу технїчно посцигнуц тото цо уж даскельо дзешатки тисячи радио-станїци вецей роки цалком нормално робя – емитую свою програму до интернета. З тим себе, медзи иншим, и сам РНС звекша слуханосц и то у цалим швеце. Бо, як цо ми, Руснаци, очекуєме тот час у дню кед ше емитує нашу програму, так исто велї войводянски Словаци, Румунє, Мадяре и Серби-виселєнци чекаю свой час, чекаю термини у хторих ше емитує слово и шпиванки на їх язику. Швет постава вше менши, з
НАГРАДЗЕНИ НА “ЧЕРВЕНЕЙ РУЖИ” На змагательней манифестациї "Червена ружа" хтора у рамикох 46. Фестивала рускей култури отримана внєдзелю 1. юлия кошарку червених ружох и стилизовану дзивоцку ладу за найкрасши женски глас достала Геленка Бучко зоз Миклошевцох хтора шпивала шпиванку "Ище нєшка", а Иґор Ґрекса зоз Шиду зоз шпиванку "Мацерова мушкатла" освоєл перше место и чобольов за найкраши леґиньски глас. За найкрасши женски и леґиньски глас змагали ше 14 учашнїки. Од 12 нових композицийох у народним духу по одлуки жирия першу награду достала Агнета Тимко за композицию "Цмонєбово очи" у интерпретациї Лїляни Барна Никитович, другу Владислав Надьмитьо за шпиванку "Стари орех" у интерпретациї Мирослави Даждиу, а трецу Саня Полдруги за композицию "Кажде рано" хтору Саня и одшпивала.
РУСНАЦИ У ШВEЦE
єдного боку, а з другого боку потвердзує ше моя думка о тим же интернет представя “позитивни медий”, медий хтори помогнє, хтори допринєше же би ше процеси асимилациї виселєнскей популацї спомалшовали, аж и нєутрализовали дзе то можлїве. Опитаце ше же як то?!? Ша то цалком ясне: кед маце нагоду у дню слухац нашу, руску бешеду и нашо шпиванки – ви, поведзме, тото будзеце и слухац кеди ґод можеце, з вами то буду, нєсвидомо, слухац и вашо дзеци и, у длугшим часовим периодзе, полюбя тоти шпиваки, “усвоя их”, буду их знац зашпивац, то постанє часц їх особней и общей култури и нє буду, место того, жадац слухац виключно лєм анґлосаксонску музику хтора их, иншак, заплюскує зоз шицких бокох и досц активно доприноши асимилациї младих душох. Интернет отворени и демократични медий, нєт нїч на силу або дир иґо в ано , нє т нїя кей включносци. Ви тот субєкт хтори вибера цо сце видзиц, читац, слухац. Єдино, пракса указує, єст дакус турботи, бриґи пре такволани часовo зони. О чим ту слово? О тим же, поведзме, кед Руска редакция почина емитовац раншу програму по їх локалним чаше на 5 годзин рано то значи же, наприклад у Онтарию односно у цалей восточней часци Америки теди 11 годзин вечар. Емисия по локалним чаше идзе од 5 до 6 годзин рано, а у Торонту тото мож слухац од 11 до 12 годзин вечар, понеже медзи Новим Садом и Торонтом єст “минус” 6 часово зони. У Австралиї тото новосадске “5 годзин рано” то 13 годзин, односно, теди у Сиднею годзина пополадю (“плус” осем годзини). Тот термин за нас у Онтарию нє проблем. Векши проблем предполадньови термин односно кед ше програма по руски емитує од 9 до 12 годзин. У Торонту то час од 3 годзин вноци по 6 годзин рано (у Мелбурну то 5 г. пополадню, добри час за слуханє). Медзитим, верим же буду ридки тоти виселєнци у Канади цо пожадаю слухац тот програмски блок праве пре ноцни годзини. Но то уж проблем универзума и ми ту нє можеме дацо окреме мудре видумац и зробиц.. Кажде може за себе найсц пар вигодни термини и зоз Бок 3
Мили нашо слухаче у швеце!
У Онтарию то:
Локални час
У Сиднею то:
од 5 г. рано – 6 г. рано
11 г. вечар та до пол Од 13 по 14 годзин ноци
9 г. пред поладньом – 12 г. (поладнє)
3 годзин вноци до 6 годзин рано
Од 5 г пополадню по 8 г вечар
Од 1 г. пополадню у Канади та по 1:45
Од 3 г. рано по 3:45
19 г, вечар –19,45 кажди дзень (всоботу и внєдзелю до 20 годзин) Штварток од 22 до 6 годзин пияток рано
Штварток од 4 Пияток од 6 г. рано пополадню та до пол та по 2 г . попоноци (то доообри ладню, досц добре термин)
Внєдзелю од 6 Внєдзелю од пол ноци пополадню та до пол до 6 рано пондзелок ноци, у Онтарию, и то добре за слуханє їх слуханьом “наполнїц батериї”. У окремним рамику даваме основну шему програми Рускей редакциї по їх локалним часу. На вас стої же бисце прераховали кеди то будзе по вашим локалним часу, там дзе жиєце. Та, вец, приємне слуханє!
ЦО ОБЧЕКОВАЦ У НАСТУПНИМ ЧАШЕ? Цо обчековац у идуцих пар рокох на тим планє? Надосц того, а тримам же вообще нє будзем нєскромни кед повем: обчекуєм ТВ програму ТВ Войводини на интернету! Кед нє пре инше та уж и прето же можеме поряднє патриц рижни ТВ програми прейґ интернета: ТВ Сербия 1, ТВ Сербия 2, ТВ Заґреб, ТВ Любляна, Пинк итд. Кед можу тоти, прецо би вец нє могла и ТВ Войводина емитовац свою програму до интернету. А то значи же бизме могли нє лєм слухац алє и видзиц, поведзме, закончуюци фестивалски вечар “Череней ружи” кед же го ТВ директно преноши. А преноши го. Як видзице, интернет зоз його ресурсами и можлївосцами розвива и вше векши апетити односно, кед слово о интернету, скромносц нам нє будзе пребарз моцна прикмета. Хто зна чи зме дацо нє померБок 4
Внєдзелю од 8 рано та по 2 г. пополадню, идеални термин за Австралию
вели у тих часових зонох. Заш лєм на вас остава же бисце, знаюци локални час емитованя, дошли до прецизного часу кеди ви можеце слухац исту програму у вашей часци швета, дзе жиєце и робице. Емаил адреса Рускей редакциї Радио Нового Саду, кед же ше им надумаце явиц: rusinska.redakcija@rns.tvns.co.yu
Пред самим заключеньом новинкох достали зме тоту значну програмну информацию зоз Рускей редакциї РНС (на право, у рамику) о реемитованю рижних емисийох . З
Од 23. юлия у наших ноцних терминох котри маме вноци з нєдзелї на пондзелок од 00 до 05 и зоз штвартку на пияток тиж од 00 до 07 годзин, будземе реемитовац емисиї котри на нашей програми у предполадньовим блоку. Вноци з нєдзелї на пондзелок годни сце слухац шлїдуюци емисиї: "Ґу викенду" - тирва годзину, редактор Мария Тот "Красне слово и музика" - тирва 30 минути, редактор Агнета Папгаргаї "Емисия за дзеци" - тирва 30 минути, редактор Наталия Дудаш "Соботово стретнуца" - тирва 55 минути, редактор Янко Хома "Емисия за валал" - тирва годзину, редактор Янко Хома "Хлїб наш насущни" (вирска) - тирва 30 минути, редактор Владимир Римар "Културна панорама" - тирва 30 минути, редактор Михайло Биндас Емисиї буду емитовани по тим рядошлїду. Вноци зоз штвартку на пияток буду ше шоровац шлїдуюци емисиї: Вашо винчованки и поздрави - тирва 30 минути, редактор Агнета Тимко (до тей емисиї по мейлу можеце и Ви посилац винчованки) "Спортски журнал" - тирва 30 минути, редактор Велимир Паплацко "По наших местох" - тирва 55 минути, редактор Златица Няради "Аґенция, подїя, надїя" - тирва 60 минути, редакторе ше зменюю "Емисия за дом и фамилию" - тирва 60 минути, редактор Вира Дян "Одгуки з ровнїни" (младежска) тирва 60 минути, редактор Татяна Беук Наздаваме ше же будзеце задовольни з нашу програму и же нам ше явице зоз своїма суґестиями и жаданями, котри попробуєме сполнїц. Сердечни поздрав од Редакциї програми на руским язику РНС
НОВИ ВЕБ САЙТ РУСКОГО КЕРЕСТУРА
♦ На адреси http://www.ruskikerestur.org/ 13. марца того
року почал свой живот нови веб сайт Руского Керестура
У
чаше кед виходзело перше тогорочне число “Руснацох у швеце” почал функционовац и нови веб сайт Руского Керестура. Гоч тот веб сайт ище вше у розвою, у конструкциї, можеме уж тераз повесц же є єден зоз лєпших у
лепези руских веб сайтох на интернету. Очиглядно же у його пририхтованьох було досц дискутоване о його профилу, зоз видзеного мож повесц же и його автор (вебмастер) досц прецизно зна цо сце направиц а, видзи ми ше, исти зна и свою роботу. Веб сайт Руского КересРУСНАЦИ У ШВEЦE
тура дїйствує барз педантно, функционално, рижнородносц опцийох розумно заступена, информативна димензия максимално применєна. Окрем того же веб сайт дава подполну информацию о месней заєднїци, єй планох, активносцох и о пар отворених проблемох, вон служи и як место дзе ше пласую шицки важни информациї вязани за тот наш валал. Тоти информациї (найновши) находза ше на першим боку веб сайта и предлужую ше на другим боку (гевти кус старши) у єдней файти архиви истих. Сам веб сайт ма 6 змистово цалосци: Витайце, Место, Месна заєднїца, Руснаци, Инфо сервис, Рижне. Окреме комплетна информация дата под “Место” дзе найдзеце ширши написи и фотки / илустрациї на теми: Р ус к и К ер ес т ур , Ж и т е л ь с тв о , Образованє, Церква, Култура, Спорт, Здруженя. Цалком солидна и вичерпна информацийна база о валалє. Добри поцаг автора же ше трудзи зоз нащивителями установиц двонапрямну комуникацию, а за тоти цилї хаснує такволани Чат, Форум, Шаутбокс и Веб камеру або акциї як ‘отворени конкурс’ за кладзенє фотоґрафийох вязаних за Руски
Керестур до окремного фото албума. На чату углавним младеж и водза ше узвичаєни розгварки на рижни теми (култура виражованя дзекеди нє на богзна яким уровню), на форуме ше розпочинаю дискутовац зложенши теми у писаней форми. За Руснацох-виселєнцох зоз Войводини кажди таки веб сайт, окреме кед то веб сайт места зоз хторого ше виселєли, досц значни. Найчастейше ше на таким веб сайту глєда информациї о новосцох, о месце Ниа, як випатрало на варошу у Керестуре коло 3 годзин пополадню кед и людзох, и на тот способ ше 16. юлия було дас 35 ступнї у хладку ублажує як глад за информациями так и векши або од 5 секунди. Нє увидзице богзна цо менши носталґични напади. Можебуц праве вебкам (Веб алє интересантне саме чувство же, ниа, камера) хтора поставена у стред ви зоз Америки або Австралиї, у датей Руского Керестура (на будинку хвильки можеце видзиц “уживо” Друкарнї) на єден способ у функциї стредок Керестура, можеце видзиц же задовольованя любопитлївосци висе- цо єст нового ‘на варошу”. Мож лєнцох – на єдноставни способ ше предпоставиц же за єдно число можеце уключиц до нєй и на вашим нащивительох попатрунок през вебкам монитору увидзице часц стредку будзе таке як даяка мала психо терапия. Г.Колєсар валала. 24 годзини у дню вебкам знїма тоту позицию зоз ошвижуюцим ритмом
КАНАДА
УДАТНИ ХXIII СХОД РУСНАЦОХ-ВИСЕЛЄНЦОХ У ОНТАРИЮ, У КАНАДИ
♦ Вецей як 110 особи присутни соботу 7 юлия на ХXIII
руским пикнику на озеру Кристи при Хамилтону потвердзели же усиловносци нового руководства Руского Дружтва Сиверней Америки, уложени до орґанизациї того сходу, нє були даремни.
В
екшина учаснїкох найвекшого сходу Руснацох-виселєнцох у восточней часци Канади – традицийного Руского лєтнього пикнику хтори ше того року отримовало по 23. раз, зишли ше на озеру Кристи при Хамилтону уж коло поладня. Стретали ше приятелє и познати, цекли розгварки, черало ше новосци и наздравйовало ше. Велї ше нє видзели цали рок. Було и надосц РУСНАЦИ У ШВEЦE
упознаваня бо пришли вецей нови фамелиї до тей часци Канади. За печенє прашаткох були задлужени Славо Хвильки кед учашнїки руского пикника формовали шор у Рац и Елемир Надь, а часци дзе було послуженє, прашецина и рижни шалати. Потим ушлїдзел заєднїцки полудзенок. помагал им при резаню и Юлиян Рац. Коло двох годзин прашатка були Ю л и я н М а к а ї , п р ед с и д а т е л ь упечени и шалати и колачи Дружтва, привитал шицких присутних, сервировани так же, после того як инж. почал заєднїцки полудзенок. Потим ше Бок 5
Наймладши указали як ше треба зоз шерцом бориц за добри спортски резултати. Ниа, хвилька зоз “преношеня” води кед кажда капка вецей у шпунджиї ношела побиду и прето ю требало доообре висцискац до каблїка
- У маю зме почали зоз роботу, як нови Управни одбор, и найбаржей зме ше сконцентровали на тото же би пикник бул и же би у цеку лєта за наших людзох було ище даяки змисти. Думам же на пикник пришло вельо людзох, окреме тото добре же єст надосц младих и дзеци. Даєдни старши, цо скорей приходзели, нєшка нє пришли. Пре орґанизацию би було добре кед бизме могли знац точнєйше число кельо приду на даяки наш сход бо вец мож лєпше плановац. Указало ше же нам потребне лєпше озвученє, верим же и тото розришиме. Програма хтора планована за нєшкайши дзень у велькей мири и вивершена. Добре тото же старша младеж орґанизовала бависка за младших так же и вони мали мотивацию буц ту и почувствовали же доприноша витвореню того сходу. Мали зме фини амбиєнт, красну хвилю и досц масовни сход хтори напевно останє у паметаню. Панї Мелания Колбас, член Управного одбору спомнутого Дружтва, була задлужена за привит госцох и їх евиденцию. Вона о тим сходзе гварела шлїдуюце: - Як член УО мала сом часц конкретних задлуженьох. спортских Порозпосилали зме писани поволанки нашим людзом, було то особне поволованє людзох и тераз, так нашвидко у теки видзим же записани 103 особи. Но, я думам же було коло 115 присутних на пикнику, зоз дзецми евиденция нє була найпрецизнєйша. Пекло ше тройо прашатка алє нарок будзе требац вироятно вецей. Хвиля
шицки учаснїки пикника фотоґрафовали за памятку на тот сход и предлужели друженє през рижни спортско-забавни програми. За наймладших учаснїкох сходу були орґанизовани даскельо бависка (обегованє у мехох, ношенє “вайцох” на ложки, преношенє води зоз шпунджиями покля ше нє наполнї каблїк итд.) у хторих найсхопнєйшим додзелєни пригодни награди. Же би ту шицко цекло як спада остарали ше Марина Надь, Сенка Рац, Емилия и Тео до ра М а ка ї. Ст а р ши ше опробовали у оцагованю на штранґу дзе победзели младши а чежши а потим одбавене и фодбалске змаганє. О їх орґанизованю ше остарал Звонимир Чакан. Под час цалого сходу зоз розгласу, за хтори бул задлужени Юлиян Чапко, одгуковали руски шпиванки а у єдней часци Владимир Вереш на гармуники виведол вецей шпиванки зоз свойого репертоара. Присутни могли куповац або поручовац руски кнїжки, а достали и писану информацю о емитованю програми Рускей редакциї Радио Нового Саду на интернету. Най додаме же була прекрасна хвиля хтора украшела тот дзень. По законченю бавискох замодлєл сом инж. Юлияна Макая, предсидателя Руского Дружтва Сиверней Америки же би винєсол свойо упечатки о сходзе: Бок 6
Старши ше опробовали “на моц” и трираз ше надбавйовали же би бок з вецей килами и лєпшу технїку надвладал (побиднїцки тим на остатнїм боку, у фарбох)
була красна, а можебуц и пременка датума отримованя пикника допомогла тей масовносци. Потераз, пикник бул вязани за 1. юлий, Дзень Канади, а ми преложели отримованє сходу тидзень познєйше. Нащива була красна, радує нас же пришли нови особи, млади особи, зоз дзецми, наймладше було рочне дзивчатко. Вериме же и Єшеньски пикник будзе масовнєйши (а вон ше такповесц уж гашел), тиж и бал же будзе масовнєйши а то значне за нашу заєднїцу, за нас як Руснацохвиселєнцох у тей часци Канади. Уж ше змеркало кед ше учаснїки сходу порозиходзели на шицки боки обецуюци же ше знова зиду и на Єшеньским руским пикнику у нєдалєким варощику Вудсток. Г. Колєсар
Кeд жe жадацe видзиц ШИЦКИ боки маґазина
“Руснаци у швeцe” у фарбох, а з вeцeй фотоґрафиями як у самим часопису, нащивцe вeб сайt того маґазина! Адрeса: http://www32.brinkster. com/rusmagazin/ Прeпоручцe и другим най нащивя тот вeб сайт и пречитаю скорейши числа новинкох.
РУСНАЦИ У ШВEЦE
ОТРИМАНА РОЧНА ВИБЕРАНКОВА СХАДЗКА РУСКОГО ДРУЖТВА СИВЕРНЕЙ АМЕРИКИ
♦ Нове руководство и ошвижене
членство РДСА уложа безрезервово моци же би ше активносци дружтва розконарели и збогацели
Н
є мож було а нє замерковац у остатнїх 3-4 рокох же робота Управного одбору та и цалого Руского Дружтва Сиверней Америки у Онтарию, Канада, трацела у интензитету односно випатрало як кед би почала замерац. Основни манифестациї як цо то Лєтнї и Єшеньски пикник и Жимски бал були отримовани алє ше обачовало же єст вше менєй людзох. З другого боку, почали ше ту досельовац нови и млади фамелиї зоз малима дзецми, як зоз Старого краю так и зоз заходней часци Канади, и чувствовало ше потребу же би РДСА, у таких случайох, активно помогло уключованю новоприселєних фамелийох до нового способу живота у Канади. Свидомосц о тим же було простору за векши и рижнороднєйши активносци, за збогацованє дружтвеного живота Руснацох у тей часци Канади, була досц моцна алє активносц РДСА слабела. Пре таки стан формована инициятивна ґрупа з цильом же би ше робота РДСА ознова активовала и же би ше вибрало нови Управни одбор Дружтва. Тота ґрупа отримала даскельо схадзки и так ше орґанизовала же би ше зволало рочну схадзку РДСА дзе би ше вибрало нови Управни одбор и принєсло План роботи за наступни период. Так у априлу мешацу була порозпосилана на адреси членства Поволанка за рочну виберанкову схадзку Руского Дружтва Сиверней Америки. Потерашнї предсидатель Юлиян Сабадош Схадзка отримавинчує новому предсидательови на 12. мая 2007. Юлиянови Макайови на концу року у сали виберанковей схадзки Українскей католїцкей церкви у Киченеру. За схадзку бул предложени шлїдуюци дньови шор; 1. Звит о роботи Дружва у прешлим периодзе 2. Финансийни звит Дружтва за прешли период 3. План роботи Дружтва у 2007 року 4. Дискусия по звитох и плану роботи 5. Прилапйованє звитох и плана роботи 6. Предкладанє кандидатох за нови а) Управни одбор б) Надпатраюци одбор 7. Вибор нового Управного и Надпатраюцого одбору 8. Рижне РУСНАЦИ У ШВEЦE
На схадзки були присутни вецей як 30 особи. Робело ше спрам предложеного Дньового шору. Медзи иншим, водзена розправа о терминох за пикники и бал, так же дакус пременєти датум отримованя Велького лєтнього руского пикника. Була тиж порушана и бешеда о можлївим приходзе нашого паноца до Киченеру односно же би ґу тому задатку озбильнєйше требало приступиц и комуниковац зоз урядовима особами з Церкви у краю и у Онтарию. Кед же прилїв доселєнцох будзе обачлївши тото питанє будзе вше актуалнєйше. Тиж розпочата идея о нашей школи и суґероване же би о тим позберац шицки релевантни информациї и окончиц анкету з родичами же би ше видзело їх розположенє и кельо єст дзеци заинтересовани за школу. На концу, вибрани и нови Управни одбор РДСА. У його составе: Юлиян Макаї, предсидатель, Мирослав Еделински, секретар, Елемир Надь, касир и Мелания Колбас и Михайло Будински як члени. (Фотоґрафиї Яни Сеґеди)
ОБНОВА ПРЕДПЛАТИ Зоз тим числом цо вам є у рукох, за май-авґуст 2007, закончує шe векшини з вас рочни циклус прeдплати. Шлїдзи вам мала обовязка уплациц ознова прeдплату (розуми ше, кед же надалєй жадаце приимац тоти новинки за виселєнцох) так як цо сцe то и прeд роком зробeли - або прeдставнїкови новинкох у вашeй жeми, або кед дирeктно пошлєцe чeк до рeдакциї. Кед же посилаце чек на адресу Редакциї, модлїме вас же би глашел на Gavra Koljesar, цо єдине исправне и нєт проблему коло наплати у банки. Було би добре кед би шицко тото коло прeдплати було окончeнe до початку дeцeмбра, односно жe би шe тeди ясно знало хто прeдлужeл прeдплату за “Руснацох у швeцe” односно кому на адресу сцигнє наступне, 16. число. Читачe-прeдплатнїки хтори нє обновя прeдплату нє буду у можлївосци доставац новинки. И того року єст шумнe число тих цо уж уплацeли прeдплату, або уплацeли за два роки нараз, та и на длужeй, и за нїх тeраз тото ту здогадованє нє актуалне. Най здогаднєме, прeдплата за Европу 12 eвра на ґрупу або 15 евра за поєдинєчну предплату. Прeдплата за ЗАД 15 USD, за Австралию 22 АUD а за Канаду 16 CDN рочнє, за три числа. Редакция Бок 7
НОРТ БАТЛЕФОРД (САСКАЧЕВАН)
У Українскей католїцкей церкви Шицких святих у Норт Батлефорду (Саскачеван, Канада) дня 1. априла, на Квитну нєдзелю, Емилия Сабо, София Овад, Адриана Бучко, Мартина Ковач, Виктор Павлович, Дарко Сабо, Родерик Бучко, Линдон Бочулак и Кристиа МекКинон прияли свою першу святу причасц. Красни-прекрасни, пооблєкани у пригодних шматох за тоту нагоду, першопричаснїки ше вифотоґрафовали зоз своїм парохом о. Янком Колошняйом. (Фотка на остатнїм боку) Й. Д. НОВИ БЕБИ У РУСКИХ ФАМЕЛИЙОХ У СТРЕДКУ КАНАДИ
У провинциї Саскачеван у Канади число наших людзох-доселєнцох у остатнїм чаше ше нагло звекшує. Спомедзи тих цо ше приселюю найвекше число то праве млади малженски пари. Вони од перших дньох, по приселєню, починаю будовац нови дом у тей и їм самим ище вше нєпознатей цудзини. Найвекша радосц у тих младих фамелийох то народзенє дзецох, преширенє їх фамелийох. Понеже дзеци народзени у Саскачевану, у Канади, мож повесц же им тота канадска провинция уж од дня народзеня постава їх родими край. Наймладши спомедзи тих новонародзених бебох, чийо ше родичи нєдавно приселєли до спомнутей провинциї, то Филип Санкович зоз Саскатуну, син Синиши и Марини (нар. Дороґхази). Филип ше народзел 7. априла, праве на Вельку ноц и по тим його родзени дзень будзе запаметани. Радосни хвильки народзеня малого Филипа дочекала и його баба Меланка Дороґхази зоз Руского Керестура хтора ґу своєй дзивки и жецови сцигла пред тоту подїю и после трох мешацох, препровадзених у Саскатуну, врацела ше до краю. Осмого марца того року у фамелиї Колошняйових була велька радосц понеже ше Александрови Колошняйови и його супруги Росмариї (народзеней Ґрес) народзел син Томас Джекоб. Шаричово Душан и Даниєла (народзена Береґ) 25 януара достали сина Стефана. Концом прешлого року, точнєйше 20 октобра, Паланчайово Борис и Саня (народзена Фекете) достали сина Мартина. Колошняйово, Шаричово и Паланчайово жию у Норт Батлефорду. Й. Дервишевич Бок 8
НАШО ГОСЦИ: СЕРАФИНА САБО ЗОЗ КОЦУРА
За Емилию Сабо перша причасц була ище торженственша и радоснєйша бо єй баба Серафина Сабо виполнєла скорей дату обецунку же придзе на єй першу причасц. Баба Серафина своєй унуки Емки принєсла зоз Коцура прекрасни кабацик и венчик праве за тоту нагоду. Роман и Сонїка Сабово ше зоз дзецми Емилию и Мартину прешлого лєта преселєли зоз Коцура до Канади. - Барз ми хибели и нє могла сом ше змириц потамаль покля сом и сама ту нє пришла. Нє мала сом нїяку представу о тим же як им ту, як жию, у яких условийох, цо робя... Прешвечела сом ше за пар днї же им шицким добре, лєгчейше, маю стаємну роботу, порядни приманя, жию крашнє, унуки дакус и виросли –приповеда нам Серафина Сабо. Мартинку баба научела нови писньочки по руски, вона баби помагала печиц колача а нєвеста Сонїка у вецей нагодох гварела же єй и Ромкови мац Серафина од барз велькей помоци. Кед ше вони посходза зоз роботи а дзеци зоз школи полудзенок уж готови, шицко на своїм месце, баба кед треба та випровадзи, дочека и причува свойо унуки. - Тераз сом на мире и думам же ше пошвидко знова увидзиме – гварела Серафина Сабо, а младша унука Мартинка нам виволала же є зоз бабу уж порадзена же баба до нїх придзе и за єй першу причасц. Й. Дервишевич
ПАМЯТКА Н А ПЕРШУ ПРИЧАСЦ Емка зоз шестричку, маму, татом, и бабу Серафину РУСНАЦИ У ШВEЦE
НОВИ ПРИСЕЛЄНЦИ ЗОЗ ВОЙВОДИНИ
О
д ярнього числа новинкох “Руснаци у швеце” вельо ше того збуло, кед слово о процесу усельованя наших младих людзох з Войводини до Канади. До Норт Батлефорду ше приселєли: Пристойка Владимир и Анита зоз синами Славком и Владком, з Руского Керестура. Драшкич Срето и Биляна з дзецми Мануелу, Стефаном и Давидом, з Руского Керестура. Колошняї Желько и Марина и дзеци Ени и Денис зоз Руского Керестура. Смилянович Жарко и Тереза и дзеци Наталка и Ивана зоз Руского Керестура. Пеїн Раде и Кристина зоз дзецком, з Руского Керестура. Ґу Миркови Перепелькови сцигла його заручнїца
(нє познати нам о нєй податки) зоз Р. Керестура. Даґдзе початком рока ище, дознаваме, до Саскачевану сцигли и Горняк Юлин и Лидия зоз дзецми Давидом, Сару и Реу. Вони ше тих дньох маю преселїц до Саскатуну. То, ниа, 26 нови руски души у Канади. Дознаваме же у Норт Батлефорду три фамелиї купели хижи. То Иван Юлин и Марча, Сабо Михал и Весна и Сабо Ромко и Соня. Винчуєме! Остатнїх мешацох цени хижох у Норт Бетлефорду пошли дакус горе, озда и прето же векши прилїв доселєнцох а з тим и купованє хижох. У остатнїм чаше два центр у Канади вибили на топ-позицию кед слово о числу наших фамелийох. Вироятно ище вше нє пребарз точна статистика ми указує же у Норт Батлефорду єст 42 руски фамелиї, а на подручу Киченер-Ватерлу реґиї єст 40. Задумайце, у двох канадских варошох жию 82 руски фамелиї! То числа хтори ше уж нє шме занєдзбовац. Будучносц укаже же у хторим зоз спомнутих стредкох ше тото число ище баржей звекша, алє ище пред 7-8 роками о таким зме нє могли анї шнїц. Г. К.
ПОВЯЖМE ШE И ЗБЛЇЖМE З ПОМОЦУ МАҐАЗИНА
"РУСНАЦИ У ШВEЦE"
ЕКСПЕДИЦИЯ ОД ЗАХОДУ ПО ВОСТОК КЕНИЇ
♦ Були зме медзи людзми хтори барз, барз приємни и
♦
госцолюбиви. Шицко би вам дали, у каждей хвильки су порихтани помогнуц. Указую вам вельку подзековносц кед почувствую же им помагаце и медзи нїма ше вше крашнє чувствуєце. Интересантне було жиц медзи людзми зоз Масаи племена, або у племену хторе пестує полиґамию у медзилюдских одношеньох, а африцки сафари нам останє у вичним паметаню
Д
зекеди ми ше видзи же тото о чим ми, старши ґенерациї, углавним лєм будовали свойо сни и наздавали ше же дакеди тото, можебуц, будзе витворене же тото исте нашо дзеци, значи, припаднїки младших ґенерацийох, витворюю зоз якуших скоро елеґантну лєгкосцу. Як дзецко, патрел сом вецей филми зоз Боґартом, або славного Тарзана, хтори ше одбували у Африки и задумовал сом же и я дакеди, у будучносци, увидзим РУСНАЦИ У ШВEЦE
тоти красни, нєзвичайни краї Чарного континента. По шицким, таки мойо фантазиї вше далєй од даякого реалного витвореня и прето, озда, кед чуєм же дахто там бул, любим слухац його дожица, приповедки о тих крайох швета. На початку юлия сом, так, дознал же млада Наташа Надь зоз Киченеру, студент на ґрупи за Биолоґию на Универзитету у Ґвелфу (закончела треци рок студийох био м е ди ц инс ке й то кс ико ло ґ иї) стредком 2007. року препровадзела
Наташа на аеродроме, под полну експедицийну опрему, пред самим одходом до Африки
мешац днї у Кениї, у Африки. Цалком розумлїве же сом з ню ступел до контакту и же зме ше стретли у найкратшим можлївим чаше зоз жаданьом же бим даєдни єй упечатки призначел и за читачох “Руснцох у Бок 9
швеце”. - Як пришло до инициятиви же би ши як волонтер одпутовала до Африки? - Шицко ше то збуло у рамикох мойого факултета односно ширше, Универзитета у Ґвелфу. Орґанизация “Global Youth Network“ сотрудзує зоз велїма универзитетами та и з нашим у Ґвелфу. Вони оглашую свойо акциї та зме зоз пригодних материялох дознали же зоз Ґвелфу маю пойсц три екипи на три дестинациї у швеце – 11 студенти до Кениї у Африки, 11 студенти до сиверних крайох Канади ґу Инуитом (Ескимом) и треца ґрупа мала буц формована за одход до Ел Салвадору. Ми ше приявели а вони зоз GYN вец виберали поєдинцох и суґеровали им у хторим тиму би були найхасновитши. Понеже сом часто робела зоз дзецми вони ме пре таке унапрямели до Кениї. Кельо знам, часц финансийних средствох такого путованя студенти треба же би сами обезпечели? - Як ґрупа зме ше так орґанизовали же зме превжали вецей активносци на тим планє – предавали зме рижни колачи, направели зме концерт, а тиж зме активно глєдали и спонзорох хтори би помогли таке путованє. - Як реаґовали родичи кед чули же ше рихташ до Африки? На тото питанє, Наташа ше гласно, черчацо нашмеяла: - И так и так! Гварела сом им же ше рихтам пойсц до Кениї и спочатку можебуц мали дакус дилеми алє од скорей знали же я праве таке жадам робиц, помагац дзецом и хорим, и зложели ше зоз мою инициятиву. После шицкого, кельо видзим, аж су и задвольни же ше так шицко збуло. ЛЮДЗЕ З НАЙХУДОБНЄЙШИХ ПАСМОХ - Як сце ше, як ґрупа, орґанизовали? - Ми ше, єденацецеро з ґрупи, зишли и орґанизовали. Найискуснєйша спомедзи нас була наш руководитель, двойо ше учели такей орґанизациї (вони идуцих рокох буду руководзиц зоз своїма ґрупами) и вони Бок 10
иницировали главни р о бо т и , ко н ч е л и шицко. Викенд пред одходом змез ше зишли, шицки ґрупи, у єдним вельким кампу и ту зме достали остатнї инструкциї през преподаваня. Обезпечели нам рижни лїки, достали зме вакцини. И, вец, ту лєм приходзел автобус и одношел ґрупу за ґрупу на авиони, ишло ше Наташа (у першим планє) зоз дзецми у барз оталь до 13 рижних худобним населєню Нґонґ жемох у швеце. Путовали зме до Амстердаму у Бивали у барз екстремних условийох, Европи, а отамаль до Найробию у то практично депониї шмеца. Кениї. Тота драга тирвала 16 годзини. Пребуванє у тих населєньох за Там нас дочекали и сообщели нам худобних було за нас шицких кус конкретну програму пребуваня, кадзи чежше искутво, покус депресивне. Там маме путовац и цо нащивиме. У дзе зме були, там бивали коло 10.000 Найробию зме були два днї и потим фамелиї хтори, практично, нїч нє маю. зме одпутовали на други проєкт, до А вец спознаце же тоти 10.000 фамелиї, другого варошу. И так зме кажди то уствари, така мала популация же за даскельо днї меняли место пребувана. ню анї власци нє знаю же постої. На концу зме видзели же зме, на тей Власци маю евиденцию аж тих драги, прешли цалу длужину Кениї. Ми, значи, кажди 2-3 днї меняли место п р е б у в а н я , нащивйовали зм е розлични племена и їх валали. Три ноци зме перше були у єдней жени хтора мала таке як стационар за тих найхудобнєйших цо жию углавним под отвореним нєбом, у такволаних slums або часцох населєньох за худобних, за бидних. Вельке число Припаднїки племена Масаї у своїм богатим спомедзи нїх народним облєчиве позитивни на сиду (AIDS) и тота жена мала задумки же як населєньох худобних у хторих єст би им могла помогнуц понеже вони, як 30.000 або вецей фамелиї. Розуми ше, ношителє сиди, нє могли достац даяку нє вшадзи худобство, бида, у роботу. Тота жена их учела же би Найробию, главним варошу, єст надосц правели рижни ручни виробки хтори тих цо добре стоя, цо су маєтни, жию у ше потим предавало та мали яки-таки ушорених условийох. приход. Тоти людзе на лїкох Драга нас, потим, водзела до нєпреривно, алє су оптимистично населєня дзе жию припаднїки Масаи розположени, боря ше за будучносц. РУСНАЦИ У ШВEЦE
племена. Вони маю свой резерват, свою жем. За пребуванє медзи нїма зме ше подзелєли по обисцох праве прето же бизме цо лєпше упознали їх способ живота. Нащивели зме їх школи, ходзели зме з нїма до церкви, до їх апатики итд. Вони углавним жию барз далєко од було якого векшого населєня и кед сцу пойсц до даякого варощику муша препешачиц и по 60 километри. Прето вони сами продукую шицко основне цо им треба за живот, кажде ма свою заграду, свойо домашнї животинї, маю цалу свою комуну. Богатство мераю так же кед чловек ма вельо дзеци и крави вец ше го трима за богатого. Вони пооблєкани до свойого традицийного червеного облєчива. Указовали нам як ше вирабя їх окремни наруквици. И їх обичаї загрожени з боку цивилизациї бо у новших часох їх
дзеци одходза до варошох до штреднїх школох и нє уча вец як ше вирабя наруквици и рижни други украси вязани за їх традицию так же ту їх традиция загрожена. САФАРИ ЗА ПАМЕТАНЄ После пребуваня медзи нїма драга нас одведла на прави африцки сафари. Тото тирвало штири днї. Спали зме у кампу, по двойо у шатре, а воднє зме ше превожели на вельких камионох по националних паркох и припатрали ше на живот и активносци рижних животиньох. Видзели зме практично шицки животинї хтори жию у Африки – елефанти, жирафи, , лєвох, буфала и чити, нилски конї, носороґи... При води, при рики або озеру Накуру видзели зме велї файти птицох, спомедзи котрих фламинґа прицаговали увагу. Научели зме же, поведзме, зебри и антилопи жию вєдно РУСНАЦИ У ШВEЦE
и чуваю ше од п р и р о д н и х нєприятельох. Була то преважно савана, алє зме були и у брещковитих предїлох дзе було веце файти єленьох. - Нє бали сце ше?!? - На хвильки було покус страшне алє зме мали досц високи сафарикамиони, були зме висше алє и попри того, кед видзице же поблїзко преходза Дзешка у африцкей савани, при сафари камиону опасни животинї – нє погуби. Або, проєкт у рамикох хторого шицко вам єдно! Оталь зме пошли до Дому за принєшеце вайца до инкубаторскей дзеци без родичох. У тим широтиньцу станїци и кед ше вилягню курчатка ви були змесцени 74 дзеци возросту од 3- достанєце тельо кельо сце вайца ох та по 16 -17 роки старосци. Тот принєсли. Або проєкт такволаней проєкт почал єден тамтейши граждан “черанки нашеня” – єдна особа ма цо тиж бул широтка, без родичох, и то звишку єдней файти нашеня, а треба єй ше розвивало и тераз ше глєда другу файту хтору ма дахто други и ту спонзорох хтори помогню же би дзеци ше вец окончує черанка. У тим месце пошли до лєпших школох, значи, же би тиж правя вельки фодбалски терен и ту ше вишколовали. Дзеци у тим доме, им и ми помагали при ровнаню терена. можем повесц, барз самостойни, Окреме зме ше анґажовали при оспособени за дньови живот. Шицки будованю древеного мосцика прейґ ше будзели коло 6 годзин рано, досц глїбокей рички. Тото ше попораєли, почисцели, порайбали указовало як барз хасновите за пешакох шицко скорей як рушали до школи. Ми хтори там часто преходзели. З оставали зоз меншима дзецми у єдней припаднїками того племена зме остали файти дньового пребуваня и старали 8 ноци. Вони у комуни нє мали анї зме ше о нїх, забавяли их, видумовали струї, воду зме зме цагали зоз жеми зоз ручнима пумпами. Пре нєдостаток зме рижни бависка и подобне. Отамаль зме пошли до єдного ошвиценя одходзели зме спац скорей другого племена, до валалу Уґуня. Вони були самостойна заєднїца, мали шицко свойо, у тим валалє було коло 3000 людзох. Мали аж и свой комунални центер и у нїм розробени даскельо барз хасновити проєкти – поведзме, проєкт наволани “Бициґла” унапрямени же же би ше цо вецей особи научели гонїц бициґлу (значи, же би нє ходзели лєм пешо), алє же би тиж научели и оправиц Наташа (на право) и приятелє помогли вибудовац древени мосцик прейґ глїбокей рички бициґлу кед ше дацо Бок 11
алє зме и ставали скорей, чим ше баржей розвиднєло. Припаднїки того племена полиґамисти, хлоп ма вецей жени, биваю вєдно алє то так направене же ше точно зна дзе простория за першу жену, дзе за другу, трецу та и хижи за дзеци маю свой точни розпорядок. Ми як ґрупа пребували у такей єдней старшей напущенєй хижи у хторей мури були облїпени зоз блатом. Спали зме шицки вєдно на жеми. На тото зме були порихтани и за тоти наменки зме мали окремни мехи за спанє. Тото нас ище баржей зблїжело як ґрупу. Цала драга нам потвердзела же зме були медзи людзми хтори барз, барз приємни и госцолюбиви. Шицко би вам дали, у каждей хвильки су порихтани помогнуц. Указую вам вельку подзековносц и медзи нїма ше вше крашнє
Буц ТОЧНО на екваторе було красне дожице хторе овиковичене и зоз фотоапаратами розгварки сом дознал же уж о пар днї мала одпутовац до ЗАД, дзе мала буц два мешаци на длужносци воспитачки у єдним вельким младежским кампу. Нєт сумнїву, за ню пребуваня у рижних крайох, медзи розличнима людзми, нє представяю даяку нєрозришуюцу загадку алє, напроцив, таки стретнуца и путованя ю каждим дньом вше вецей збогацую. Призначел Гавриїл Колєсар
Стара масцена хижа у Уґунї у хторей екипа препровадзела даскельо днї чувствуєце. Отамаль зме пошли на побережє Индийского океана дзе бул орґанизовани єден камп за нас дзе зме вец о шицким дискутовали. Ту була и красна плажа, хвиля була красна и ту зме ше наисце опущели на концу нашей мисиї. Интересантне було кед зме ше нашли на екватору. Ту зме робели мали експерименти: кед пойдзеш од екватора на сивер 30-40 метери и сипеш воду до тевчира, поведзме, вода ше окруца у єдним напряме, кед пойдзеш од екватора на юг и повториш тото – вода ше окруца у тевчире у процивним напряме од кус скорейшого експеримента. На самим екваторе вода одцека мирно, вообще ше нє окруца анї лїво анї право у тевчире при вицеканю. Були то остатнї днї нашого пребуваня у Африки. Отамаль зме пошли на авион и одлєцели спрам Европи. У Амстердаму зме мали шлєбодни 6-7 годзини та ше нам удало дакус поопатрац тот стари варош. Зоз Амстердаму зме мали директни лєт до Канади. Так випадло же зме, того дня, значи у чечуцих 24 годзинох, були на трох континентох, у трох розличних шветох – закончела Наташа свойо здогадованя на путованє до Африки. Попри памяткох, Наташа принєсла и вецей як 600 фотоґрафиї хтори представяю єй драгоцини особни документи алє и мили памятки на 30 днї препровадзени у Африки. У нєвязаней Бок 12
ЗАЖАДАЛИ СЦE СЦE ШE ЧУЦ КРАСНУ РУСКУ ШПИВАНКУ ?! УКЛЮЧЦE УКЛЮЧЦE ШE НА
РУСКИ РАДИО НА ИНTEРНETУ 24 годзини 7 днї у тижню
И УЖИВАЙЦE У НАШИХ РУСКИХ ШПИВАНКОХ У
ШИЦКИХ КРАЙОХ ШВETА! АДРE АДРEСА РАДИЯ:
http://www.rusyn-radio.dns2go.com/ РУСНАЦИ У ШВEЦE
МАДЯРСКА
МИРОН ЖИРОШ – ИНТЕРВЮ З НАГОДИ 70-РОЧНЇЦИ ЖИВОТА И 50РОЧНЇЦИ КУЛТУРНЕЙ АКТИВНОСЦИ И ПУБЛИЦИСТИЧНЕЙ РОБОТИ (3)
Гавриїл КОЛЄСАР Кичeнeр, Канада
Я
♦ Вєшенї 1957. року млади учитель Мирон Жирош почал робиц у
керестурскей О.Ш. “Петро Кузмяк”, праве кед културни живот Руснацох у валалє, алє и ширше, замар
♦
Пре добру увежбаносц и квалитетни виробок лєтадлоx и одличне теорийне знанє керестурски школяре-селенити у чаше од 1960 за наиxодзаци 6–8 роки були найлєпши лєбо медзи найлєпшима у Войводини и Републики Сербиї.
к млади учитель жадал сом ше цо лєпше усовершиц, цо вецей научиц. През лєтни одпочивки 1954 и 1955. року нащивйовал сом семинари и курси цо их орґанизовала Народна технїка Войводини. Були то часи кед ше технїчному образованю младих давало вельке значенє. Окреме були актуални позашколски активносци школярох, а велька увага ше давала политехнїцкому образованю. Курси праве и орґанизовани з цильом же би ше цо векше число просвитних роботнїкох, младежи и школярох уклучело до рижних секцийох народней технїки. На тих семинарох сом спознал нє лєм сущносц роботи зоз школярами, алє и як их треба заинтересовац и на котри их обласци унапрямиц. Звладал сом основи зоз фото и радиотехнїки, правеня корабльох, будовательней и авио технїки - воздухоплївства. Познєйше, после войска я ше опредзелєл на фотоґрафованє и воздухоплївне моделарство. Сликерня, кино камера и маґнетофон ми нє були лєм гоби алє, най так повем, нєзаменлїве каждодньове средство (реквизит) у новинарскей роботи и живоце. Як новинар у преси робел сом зоз фотоапаратом, як радио новинар - зоз микрофоном и маґнетофоном, а як телевизийни новинар и як редитель «виберал сом слику, односно одредзовал цо ше ма и як ше ма сликовац». Моделарство ми остало наймилша розвага, алє сом ище по нєшка нє витворел свойо плани. Такой после Другей шветовей войни ожила културна активносц по наших местох. Основана Руска матка и Ґимназия у Р. Керестуре, робели руски школи и месни културни дружтва. У Р. Керестуре 1947. року отримана преслава 200рочнїци. Праве у тим року сом закончел першу класу Керестурскей ґимназиї. За мнє то була велька подїя, єдна зоз найзначнє йших у м о їм живо це. Школски двор ґимназиї бул претворени до амфитеатру, направена нова бина, на спортским стадиону трибина, на РУСНАЦИ У ШВEЦE
E ВН ЗИ ЛУ СК EК
Пририхтал:
беґелю купалїще и трамбулини. Була то културно-политична манифестация полна оптимизма. На стадиону отримани атлетски змаганя, на бини наступали ґимназиялци, танєчнїки и шпиваче з рижних наших местох, госци-представителє других народох и народносцох. Попри малюнкох Тита и Сталїна, котри украшовали салу, мнє ше до свидомосци урезал малюнокпортрет українскей поетеси Лесї Українки. Єй малюнок видруковани на Програми ПРЕСЛАВА 200-РОЧНЇЦИ ПРИСЕЛЄНЯ РУСИНОХ ДО ВОЙВОДИНИ. Програма з написаним змистом нє лєм же одражовала найквалитетнє йши то чки наших културних и спортских досягох, алє одражовала и дух торжества и нашу национално-културну ориєнтацию. Тота програма Преслави 200-рочнїци представя драгоцини документ у моєй документациї. Вона ме, на одредзени способ, понукла и обовязовала же би и я як културни дїяч допринєс цо торженственшому преславйованю 250-рочнїци, котра отримана 1995. року. Одволал сом ше на апел Орґанизацийного одбору преслави, пририхтал за обявйованє перши и други том Бачванско-сримских Руснацох и за Радио Н. Сад, Русинску редакцию, емисию Културна панорама пририхтал 26 пригодни белетризовани написи зоз нашей прешлосци под назву Надїя под цудзим нєбом. КУЛТУРНИ ЖИВОТ, ПРАКТИЧНО, ЗАСТАНОВЕНИ У 1955. року преславена 10-рочнїца КПД „Т. Шевченко”. Була то красна шветочносц, отримани вецей културни манифестациї, а Дюрдьов нащивели и вецей културни дружтва. З тей нагоди обявени и Билтен, у котрим прейґ пригодних написох спатрена Бок 13
М. Жирош, як млади учитель у Дюрдьове , нащивел родичох у Р. Керестуре (1957. рок)
дзешецрочна робота шицких секцийох Дружтва. У тим Билтену я обявел свой перши новинарски напис. То тиж було прекрасне представянє руских културних досяґох. Медзитим, у тим чаше руске културне напредованє, та и торжество у Дюрдьове, на одредзени способ уж «завадзало» партийно-державней политики. Нєодлуга помали приходзи до преставаня културних активносцох по наших местох. Виостала дружтвена и материялна потримовка у образованю и културних дїялносцох. - Бул то час кед зоз Дюрдьова преходзице до Руского Керестура? - После войска, вєшенї 1957. року почал сом робиц як учитель у керестурскей основней школи „Петро Кузмяк“. У Керестуре робела основна и шеґертска школа. Од дружтвено-политичниx орґанизацийоx Месна конференция ССРНЮ, Месни комитет СКЮ, Союз младежи, Союз женоx, скорейши АФЖ (Антифашистични фронт женоx), Червени криж, Ловарске, рибарске и пчоларске дружтво. Културни живот у валалє скоро же нє иснує. Отримую ше лєм танци. Зоз 1956. роком престали з роботу КПД у векшини нашиx валалоx, окрем новиноx Руске слово на штироx бокоx, виxодзи лєм Заградка. Нєт рускей информативней програми на Радио Новим Саду, нє виxодзи Шветлосц, застановене друкованє кнїжкоx, календара. Видаванє, односно финансованє НП „Руске слово“ прешло на Вербаски срез и цала културна активносц и национални
Будованє Рускей матки застановене Бок 14
живот Руснацоx ше мал помали загашиц, а ми помали асимиловац. У Керестуре постоя даскельо роботни орґанизациї (привредни подприємства): ЗПЗ „РУСИН“. Землєдїлска задруґа „Перши май“, Новинске подприємство „Руске слово”‚ Конопарске подприємство „ЮТА“, Ремесельнїцке подприємство „Радник“, Тарґовинске подприємство „Трґопромет“, Погосцительне подприємство „Беоґрад“ и коло пейдзешат ремеселнїцки услужни роботнї – байбере, столаре, ковалє, скравци... У штред Керестура руїни... Будованє просторийох Рускей матки застановене. У стред будинка роби лєм биоскопска сала. Руски Керестур по 1961. рок бул општина як и други околни места. Єдна часц општиноx тей реґиї ґравитирала Вербаскому срезу. Шейдзешатиx рокоx приxодзи до реорґанизованя державней управи (утаргованя малиx општиноx и срезоx и снованя месниx заєднїцоx и месниx кондзеларийоx як часцоx општиноx. Руски Керестур постал Месна кондзелария часц општини Кула и шицки одлуки од виталного значеня за валал приношени у општини Кули, а валалска Месна заєднїца мала основну функцию старац ше о комуналним ушореню валала. Од скорейшиx двацец-трицец општинскиx уряднїкоx у валалє бул шеф Месней кондзелариї, матичар и референт за порцию. РОБИЦ ЯК УЧИТЕЛЬ БУЛО КРАШНЄ - Тоти два роки од єшенї 1957. по єшень 1959. рок робел сом у Основней школи у класней настави. Мал сом трецу и штварту класу основней школи. Дзеци були циxи и роботни у одношеню на дюрдьовски дзеци. Аж у Керестуре сом у сущосци постал прави учитель. Школске градиво було интересантне, дзеци спознавали основни поняца о дружтве и природи, були барз любопитлїви и нєсцерпезлїви, жадни знаня. И нєшка ми пред очми їx погляди, дзвигнути руки и пальци же сцу одвитовац, повесц тото цо у школи чули и дома научели. Робиц як учитель, учиц иx – була „писня“. Уж кед сом спомнул писнї и шпиванє и ту було медзи нїма Мирон Жирош як учитель талантоx, а одгук дзепоєдниx у Руским Керестуре (1959) писньоx чуєм и нєшка. Рецитациї рецитовали зоз „заносом“, драмски слички зоз заградки и приповедки зме драматизовали, а вони иx нє читали, алє бешедовали-бавели як мали ґлумци на сцени. Теди сом почувствовал же як ше одкриваю таланти и поxопел же пануюца школска система нє оможлївйовала дзецински способносци так успишнє далєй розвивац (бо дзецом у висшиx класоx предмети викладаю вецей особи, класни старешина зна лєм способносци дзецка зоз його предмету), а кед би дзеци и їx способносци провадзел єден учитель РУСНАЦИ У ШВEЦE
(наставнїк, педаґог) голєм осем роки и розвивал їx способносци вельо би лєпши успиx дзеци посциговали у школи и познєйше розвили способносци у образованю и успиxи у роботи. Од xлапцоx сом мал двоx-трох виразно способниx школяроx. Миxайла Катону, Дюру Новту и Якова Кишюгаса. Од дзивчатоx пейц-шейсц: Марча Чизмарова, Геленка Панковичова, Фемка Джуньова, два Марчи Рацово. Двоме xлапци у образованю и далєй напредовали. М. Катона постал агроном, добри и припознати привреднїк, а Я. Кишюгас ше пошвецел образованю, постал професор и доктор наукоx. Од школяркоx лєм Ф. Джуньова, одата Папуґа закончела Висшу економску школу (економски факултет). – Були сце строги учитель? - То ше и я часто питам. Нєшка ми ше видзи же сом бул строги, барз озбильни, на одстояню од дзецоx, барз оддалєни од дзецох. Бул сом високи, корпулентни, з моцним гласом. Класа велька, у класи 39 школяре. Кед сом викладал градиво, окреме историю и природу, з бешеду сом нательо знал заинтересовац дзеци, же такповесц преживйовали подїї, сами були учаснїки зраженьоx, з таким одушевийом провадзели викладанє, же анї нє поxопйовали же на тот способ здобуваю знаня, нови поняца, спознаваю швет и його законїтосци. Алє и у такиx xвилькоx, кед ше нашли даєдни школяре цо нє слуxали, жубротали, лєбо дацо инше робели, знали ме револтирац же сом нєздобачки „дзвигал глас“, виповедал мено того школяра, а кед нє научел градиво знал буц и покарани. Лєбо мал вецейраз до теки написац же убудуце будзе слуxац, лєбо ше родитель мал подписац же його школяр нє провадзи наставу, а дзекеди, боме даєден достал и по руки... Кед було у питаню здобуванє новиx знаньоx сам сом бул любопитлїви и строги спрам себе, та сом таки бул и спрам другиx. Ученє було обовязка! Я ше намагал школяроx цо лєпше научиц та сом и од нїx очековал же би тото цо учиме добре знали. Бул сом прешвечени же добре звладали градиво з основней школи, а бул сом зачудовани кед сом познєйше провадзел їx успиx же дзепоєдни з тиx цо я обчековал же буду брилїрац, постали просеково и нєзаинтересовани да дальше школованє. Було и єст медзи моїма школярами добриx теxнїчароx, майстроx, адмистративниx службенїкоx, а велїм моїм школяром аж їx дзеци посцигли тото цо могли и требали посцигнуц сами родичи. - То и период кед сце засновали свою фамелию. - У 1959. року сом ше оженєл. Бул сом процив велькей рускей традицийней свадзби. Тримал сом же свадзба особна ствар младиx, а ми ше порадзели же най свадзба нє будзе. Якошик ми нє ишло правиц вельку свадзбу, а нє винчац ше у церкви. Дружтвена клима, окреме учительом нє ишла на руку. Винчац ше явно, то значело упрекосциц пануюцей идеолоґиї, а винчац ше тайно, оможлївиц другим же би одкриваюци мою спреводзку будовали власни поени. Но, гоч сом бул процив свадзби, нашо родичи (и єдни и други) знали же цошка треба направиц пре свой род и кед я як млоди, а уж реґистровани у општини, зоз колеґами, родзину и старостом В. Бодянцом пошол по млоду – Верешово у обисцу були пририxтани дочекац свадзебниx, погосциц иx, та и затанцовац. Я як млоди з млоду у провадзеню „свадзебниx“ пешо РУСНАЦИ У ШВEЦE
прешол цали валал. У нашим доме тиж зме були крашнє привитани и вигосцени, а на свадзби ше нашла векшина з наших родзиноx. Одбула ше свадзебна вечера, Витомир як староста чесно одбавел свою улогу, нашла ше и гармоника, було и танцованя, лєм цо нє правдивого свадзбеного вешеля. Ганьба повесц же я таку свадзбу нє обчековал. Кед бим бул прешвечени же родичи справди очекую традицийну руску свадзбу, алє да зме ше о тим з родичами догварели, ми би ю и отримали. Оцец тримал же свадзба треба же би була пре традицию и род. Сцел врациц длуство шицким дзе сам бул на свадзбоx. Мал двоx синоx. Старшому синови нє правел свадзбу, бо вон з войска пришол повинчац ше. Дзивки правел звичайни питанки, алє тримал же є длужни направиц свадзбу младшому синови. (Нажаль, шицки тоти його думки сом дознал вельо познєйше и остало ми лєм дзвигнуц з плєцами.) Вельо познєйше кед сом спознал сущносц традицийней свадзби, єй улогу и значенє за родичоx и будуциx младиx, дал сом ше до пояшньованя єй оправданосци. Вельо прилоги у своїx радио емисийоx сом пошвецел рускей свадзби. Уж кед сом пририxтовал емисиї „Давно, давно, то було“ направел сом шейсц годзиново емисиї, а записал сом и обявел у другим тому „Бачванско-
Школяре IV класи зоз учительом Мироном и Гелену Жирош
сримскиx Руснацоx...“ детальни запис Рускей свадзби медзи двома войнами, по приповеданю Леони Сеґеди, народзеней Папуґа 1913. року, на коло пейдзешат бокоx зоз илустрациями. Свадзбу сом познєйше обрабял и при Русиноx у Мадярскей, Словацкей и Закарпаттю. Оженєл сом ше и як млади учитель направел пригодне вешелє и у колективе школи, а нєсподзивали ме мойо школяре, окреме дзивчата и xлапци, бо и вони купели дарунок учительови. На узвичаєни способ и вони були погосцени и з тей нагоди направена заєднїцка фотоґрафия и подарована є школяром. КЕРЕСТУРСКИ СЕЛЕНИТИ - Праве у тим чаше у образованю було популарне обще теxнїцке образованє. У школи робели велї секциї: фото, будовательна, будованє корабльоx, воздуxоплївна, потим ликовна, младиx природнякоx, литературна, дзецински xор, театрална... Бок 15
- Тото паметам, паметам прето же сом теди лєм дорастал же бим постал член секциї “Млади технїчаре” и бул сом найщирше любоморни на тих кус старших парнякох хтори, у роботи селенитох, уж посциговали успихи на змаганьох. Знам же ви були тому директни “виновнїк”?! - Гей. Я ше опредзелєл робиц у воздуxоплївней, уствари Селенитоx, подростку Воздуxоплївного союзу Югославиї. Вселена, заберанє вше векшиx висиноx и одвойованя од Жеми и путованя на Мешац и други планети була наявйована будучносц. То часи Лайки, Стрелки и Белки, Ґаґарина... Могла ше розвивац дзецинска фантазия, алє и правиц з власнима руками теxнїцки направи котри лєца. Так нашо дзеци зоз свою роботносцу и здобутим знаньом у тей секциї надвладали своїx парнякоx нє лєм зоз своєй општини, алє и Покраїни Войводини и Републики Сербиї. Селенитску моделарску секцию сом активно водзел два школски роки, а после кед сом уж робел у привреди, вше сом бул дзечни з наставнїком Юлияном Колєсаром пририxтовац селенитоx за одвитуюци змаганя. На такиx змаганьоx вони посциговали надзвичайни резултати. Ище док я з дзецми робел звладали дзеци тайну лєценя зоз своїма моделами без огляду чи то були звичайни ровни шарканї, чи шкатулово, чи балони, та од найменшиx по найвекши дзецински модели – колибри, кумулуси по
З єдного стретнуца селенитох: керестурски селенити у Червинки 1959. року
ядралки А 1. У роботнї, єден час зме мали вельку салу Огньогасного дому, нє було места за шицкиx цо сцели участвовац у роботи тей секциї. Мали зме роботни столи (пияцово тезґи) и вше шицки члени секциї могли дацо зробиц, научиц. Початнїки виштриговали ядралки, правели макети аеродромоx, гангароx, а найстарши уж зложенши модели з моделарскима моторами – ґумовима и експлозивнима. У роботи тей секциї запровадзел сом єдну барз интересантну новосц. По вецей особи правели векши лєтаци шарканї, модели лєбо ракети. Ракети зме правели як макети алє и мали лєтаци з окремнима моторами и купчим полнєньом. А направели зме и вельку макету ракети зоз кабину за лансированє, а мали лєтаци ракети ше спущовали з падобраном. Дзецинска фантазия приxодзела до полного вираженя при украшованью моделоx и другиx лєтадлоx, а добри Бок 16
М. Жирош и члени селенитскей секциї хтори робели на виробку макети велькей ракети
квалитет виробки моделоx и дзекотри иновациї на нїx, и добра увежбаносц на „терену“, знанє метеоролоґиї, воздушниx струйоx (термики), моц витра и лансиранє лєтадлоx най-частейше приношели задовольство їx творительом, алє и смуток и плач кед ше модел поламал, котри ше пред тим правело дзекеди и 10-15 годзини -- два лєбо три тижнї. Алє и ту зме посци-говали вельку сxопносц. Истей xвильки кед зме були на ярашу кед ше модел поламал, такой є на ярашу оправяни, злїпени и знова могол лєциц. Кед була подла xвиля, нє за лєцене, алє така же би ше по нєй отримали змаганя на Слетоx, шицки модели були у функциї и по такей xвилї. Велї ше поламали, дзеци зоз жальом ношели поламани часци, алє ми такой одxодзели до роботнї, положели модели на столи, пооправяли, полїпели иx и аж кед змагателє спознали же тоти модели буду уж о два днї знова лєтац ошмиxовали ше твари, розприповедали ше. Я селенитом такой на ярашу пояшньовал котри зме гришки правели, учел иx як ше у такей нагоди треба справовац. Пре добру увежбаносц и квалитетни виробок лєтадлоx и одличне теорийне знанє керестурски школяре у чаше од 1960 за наиxодзаци 6–8 роки були найлєпши лєбо медзи найлєпшима у Войводини и Републики Сербиї. У Воздуxоплївним подростку Воздуxоплївного союзу Югославиї лєбо Клубу селенитох у Р. Керестуре було учленєно шейдзешат осем школяроx. Векшина з нїx поряднє xодзела до роботнї и на „терен“. Медзитим, тиx цо найуспишнєйше звладали знанє и сxопносц – творели змагательни екипи було коло двацец. Вони ше зменьовали на змаганьоx, алє кажди з нїx мал свою специялносц. Найлєпши у своєй специялносци творели змагательну екипу. Екипу творели найлєпши у шкатуластим шарканю, колибрийоx, кумулусоx, теориї, ракетоx... Най ми пребача дзепоєдни, бо ше шицкиx нє можем после штерацец рокоx здогаднуц, алє дзепоєдни мена спомнєм. То Мижо Микита, Мижо Будински-Пинтер, Яни Сопка, Юлин Кашовски, Владко Пастернак, Йовґенчо и Павлик Медєшово, Дюра Арт, Владо Гарди, Яни Кашаї, Яни Такач, Фейдийово браца... Верим же ше на фотоґрафийоx велї препознаю. Зоз Селенитску секцию ше з початку масовно рушело. Було вельо и припатрачоx, бо нє шицки мали свойо РУСНАЦИ У ШВEЦE
В. Гарди, М. Будински, В, Пастернак, Дю. Арт и С. Сопка зоз муровима новинами селенитскей секциї
роботне место. Як секция уключели зме ше и приявели на конкурс розписани у сараєвскиx „Малиx новиноx“. Члени писали до новиноx од кеди Клуб иснує, кельо ма членоx, цо правиме у Клубе, дзе виxодзиме вежбац, одвитовали на поставени питаня, колективно ришовали задатки и посилали одвити. На сxодоx у Клубе бешедоване о тим цо видруковане у Малиx новиноx, чи наш допис обявени, чи зме точно одвитовали на питаня. Клуб ше предплацел на двацец числа „Малиx новиноx“, на Аеро свет, мали зме уж дзепоєдни кнїжки з обласци воздуxоплївства, моделарства... Найвекша радосц була кед наш Клуб (патраци у цалосци шицку активносц) завжал друге место и як награду достал „Малу моделарску роботню“ комплетни моделарски алат за двацец особи. Достата роботня (моделарски тезґи, скалпери, ножнїчки, пилочки, рижни угломери, ленїри...) дала полєт членом. Источашнє зме як помоц и награду за активносц од Воздуxоплївного союзу Войводини з Нового Саду достали вецей комплети моделоx и рижного моделарского материялу. На тот способ вецей члени могли нараз робиц, вирабяц часци и активна масовносц членоx ше затримала. Дзеку за роботу тей Секциї лєбо того Клубу творели иснуюца наукова клима, збуваня у космосу, висти у новиноx о лєценю ракетоx до вселени з єдного боку и наша
активносц, читанє з новиноx о тиx подїйоx, читаня Аеро света, нашо виxоди на терен на моделарски стретнуца з вонка Керестура, ровнанє своїx „моцоx“ и знаня зоз другима, участвованє на обласниx и Покраїнским злєту. У нашей околини зме були найорґанизованши, на змаганьоx дисциплиновани. Нє чудо вец же керестурски селенити уж на першиx своїx наступоx на змаганьоx як поєдинци лєбо екипа заберали перши места. У наиxодзациx 5-6 рокоx керестурски Селенити трираз єдно за другим завжали перше место у Покраїни Войводини, раз були перши у Републики Сербиї, а вецей раз други лєбо треци... Нє скромно повесц, же уж остатнїx рокоx, на дзепоєдниx змаганьоx нє виxодзели з моделами найлєпши лєм прето же би знова нє були найлєпши и вжали дзеку гевтим другим цо ше змагали. На концу, кед слово о Клубе селенитоx и його успиxоx у його вецейрочней активносци, треба наглашиц же, насампредз найвекшу заслугу за успиxи и полєт младим дал зоз своїм знаньом и моделами Керестурец Владимир Новта-Корпащик, машински инжинєр. Член Академского моделарского клубу у Беоґраду бул як студент у Беоґраду и цали живот ше занїмал з моделарством. Змагал ше у вецей моделарскиx дисциплиноx у Югославиї, вецей раз бул и репрезентативец, а як Керестурец вше бул од помоци наставнїком М. Жирошови и Ю. Колєсарови кед требало помогнуц, поучиц на терену членоx на цо треба обрациц увагу на змаганьоx, а дзечнє зоз своїма моделами ядралкоx, пендрачами, вязанима моделами, радиокон-тролнима моделами и гели-коптером отримовал демонстра-циї и „правел дзеку“ членом Клуба же би ше и вони баржей трудзели и вельо посцигли. Вельке число членоx Селенитского клубу ше у дальшим школованю опредзелєло на теxницки науки. Дзепоєдни постали машински лєбо електро инжинєре, машински теxнїчаре, Владимир Новта припознати майстрове лєбо уряднїки. Єдини єден (Юлин Кашовски) постал авио меxанїчар и професийни вояк. ЗНАЛ СОМ ЖЕ СОМ “ЗГОРЕЛ”
Велька ґрупа селенитох з Руского Керестура на змаганю у Кули РУСНАЦИ У ШВEЦE
- Окрем у роботи зоз селенитами були сце уключени и до дружтвених и политичних октивносцох валал? - Уж од приxоду до Керестура, на роботи у школи и дїялносци у дружтвено-политичниx орґанизацийоx (я бул активни у Червеним крижу и после у Социялистичним союзу) чувствовал ше якишик дружтвени прицисок з боку висшиx власцоx, односно ми ше чувствовали угнобени, обезправени, нє ровноправни зоз другима у своїм стредку, Бок 17
општини Кули и ширше у Войводини и Югославиї. Може же сом и сам таке чувство принєсол з войска. Там сом бул єден з найлєпшиx у тестоx морзеовей азбуки, а нє постал сом радиста у войски, алє лєм телепринтериста, а шицки други вояки националниx меншиноx постали линияше, цо значи же вони на xрибце ношели кабли (телефонски дроти), прецаговали ше на бруxу през мински поля и експлозиї ґранатоx створиц вязу и гинуц, а представнїки народоx були тоти цо мали менєй рескираюцу позицию у войни. Ту у Керестуре, на општинскиx (валалскиx) партийниx сxадзкоx и сxадзкоx Народного фронту (ССРНЮ), представнїки од горе зоз срезу вше нам пригваряли на нєдостаточну активносц у валалє, побожносц (релиґиозносц) нашиx людзоx, нєодволованє людзоx на виберанки, нє приxод на преподаваня... Були зме критиковани на сxадзкоx у срезу... Знам же я раз, уж кед сом бул член Месней конференциї ССРНЮ у Керестуре, на єдней сxадзки, озда одбранююци ше од критики товариша од горе, (з Войводини), наглашел же нашо людзе буду нащивйовац конференциї и преподаваня цо иx орґанизує Соц. союз аж теди кед Социялистични союз зоз свою идеолоґию, поучносцу а нє лєм з обецаньом красшей будучносци, алє и витворенима успиxами надвиши турню керестурскей церкви. Знам же после тиx моїx виповедзениx словоx шицки на сxадзки уциxли. Представитель з висшей политичней инстанци дал присутним на знанє же я його дискусию погришно розумел и закончена тота точка дньового шору. После сxадзки, дзепоєдни з присутниx ми дали на знанє же би за мнє було лєпше кед бим остал циxо. „Цо иx слуxаш цо приповедаю, и вони дацо муша повесц“ – було їx добронамирна порада. „Приповеда, приповеда, мелє, а стайомнє на мнє патри, надумал сом му повесц цо думам, та най чуєм його пораду!“ – бул мой одвит. Накадзи ше сxадзка закончела, я такой пошол, а после сом слуxал же предлужена розгварка у меншим кругу дзе детально претресани обставини у Керестуре и моя дискусия. (Мнє нїxто нє поволал на партийну одвичательносц, алє верим же Дюра Варґа, тедишнї секретар валалскей партийней орґанизациї мал чежкосци пояшнююци идеолоґийни обставини у Р. Керестуре. Його природна дипломатия знала направиц компромиси и успокоїц дискутантоx.) Друге вельке „идеолоґийне зраженє“ мал сом у Вербаше на срезкей конференциї, лєбо ище даякей ширшей сxадзки. Зоз Керестура на тей сxадзки були коло штерацец особи. То могло буц 1959. лєбо 1960. року. У тот час сом бул предсидатель МК ССРНЮ у Р. Керестуре. Уж длугши час на партийниx сxадзкоx и сxадзкоx Соц. союзу преовладовала думка же зоз иснуюцим положеньом у дружтве ми як Руснаци нєзадовольни и же ше треба бориц и вимагац од дружтва же би зме як национална меншина мали векши права. Чувстовали зме же Руснаци и Керестур заоставаю у своїм розвою. Направена така єдна дружтвена програма котра потримана на сxадзки Месней конференциї ССРНЮ, а я тоту програму винєсол, пречитал на сxадзки у Вербаше. (У тей програми було начишлєне же у Керестуре треба основац ґимназию, закончиц будинок Рускей матки, активовац роботу културного дружтва „Ґабор Костельник”, ожиц роботу театралней секциї, обєдинїц валалску Бок 18
привреду, помогнуц роботу Юти, запровадзиц вязи зоз другима рускима валалами на културним полю...) Написане було шицко тото цо дакеди Руснаци мали, а од 1956. року страцели пре „одписованє“ Руснацоx як националней меншини, котра пре политични третман и свою малочисленосц мала скапац и нєобтерxовйовац дружтвени буджетски средства. После мойого виступу, котри бул досц оштри, а нє xвалошпивни иснуюцей политики Партиї, за слово ше явел Рако Бєлица, секретар Срезкого комитету КПЮ у Вербаше и член ПК КПЮ у Н. Садзе. У своєй дискусиї мойо закладаня так „вирибал“, знєважел и нападнул же сом чувствовал же „препаднєм до жеми“. За ньго то бул виступ процив одлукоx и становискоx нашей партиї, знєважованє политики нашей Партиї, вимаганє того цо Партия оценєла же нам досц, же мой наступ процив интересоx роботнїцкей класи. На сxадзки, од моїx сопутнїкоx и соборцоx за препород Руского Керестура ше нїxто нє озвал, нїxто вецей слова нє прегварел, алє ше анї ґу мнє нїxто нє озвал. (Знал сом же сом „згорел“ и закончел свою „политичну кариєру“.) Сxадзка закончена, пошедали зме до автобуса, алє я, а озда и други ше чувстволи як „посрани голуби“. Пановала єдна нєприємна циxосц, як цо зна буц при Руснацоx, кед ше им однєє дзека за живот. Тоту циxосц прервал Рако Бєлица, секретар, котри ше зявел на дзвероx автобуса и прегварел. – Где jе онаj друг из Крстура? Я дзвигнул руку, шедзел сом у трецим шоре. – Да знаш, добро си говорио! Тако наступаjу комунисти. Треба jасно и гласно изнети своjе мишљење. Знам, проверио сам, Ти си износио став ваше партиjске организациjе, Вашег Народног фронта. То jе добро!. Тако треба! О томе ћемо и ми на комитету. Видећемо шта се може. Сретан пут! Довиђeња другови! – Видзиш, добре же ши то поведол, озвала ше ґу мнє Леона Колбасова, матичарка у валалє и предсидателька Союза женоx. Тот наступ у автобусу ме дакус змирел, чувствовал сом ше „реxабилитовани“ при Керестурцоx, алє сом знал же сом остал „анти елемент“ при шицкиx другиx учаснїкоx того сxоду. После того наступу нє дожил сом нїяки политични пошлїдки и осторожнєйше и стриманше предлужел сом свою дружтвену активносц. Ришел сом цо менєй приповедац напредок, вецей робиц, запровадзовац акциї и уж кед ше посцигнє одредзени резултати вец виступац пред явносцу и вимагац потримовку за конєчне витворенє планованогo и часточне витвореного. У тим напряме тераз ушлїдзели акциї полєшованя керестурскиx долїноx, дзепоx и пажицоx коло Kерестура. Вязанє за наукови институциї и винаxодзенє найоптималнєйшиx ришеньоx и правдивиx можлївосцоx. Запровадзени контакти зоз Заводом за тополї з Н. Саду и Заводом за рибарство же би ше науково утвердзело дзе оправдане будовац рибалови, дзе садзиц и котри садзиц сорти топольоx, вербоx и так далєй. Знам же и тоту мою „дружтвену активносц“ и усиловносци же би Керестур бул у желєнїдлу, а його пейц РУСНАЦИ У ШВEЦE
окреме мойого оца. Оцец ми бул медзи двома войнами машиниста (мал трешку и трактор, тракторски прикоч, тракторску меxанїзацию, лупачку за кукурицу..), а по войни нє сцел и нїґда нє ступел до Машинскей станїци, анї до єдней селянскей задруґи, гоч мал вельку „обавезу“ у житу од тлачарки и польопривредниx продуктоx од жеми. Нє бул активста у Народним фронту, реону, алє бул вше нападани од активистоx и приписовани ґу реакциї. Бул примушени шицко попредац, купел конї, кармел статок, алє го польопривредна робота нє интересовала и з радосцу дочекал часи кед могол знова зоз „Одпаду“ купиц розxодовани задружни трактори и польопривредни машини, оправяц їx и з нїма робиц. Вшелїяк же триманє мойого оца и двох Жирошових фамилийох, котри ше активно нє уключели до препороду после Другей шветовей войни творело подозривосци и спрам моєй роботи и у моїx поступкоx глєдани слаби точки же би ше ме обвинєло. Отворено ми то було дате на знанє аж у чаше кед сом робел у Землєдїлскей задруґи „Перши май“ як руководитель и намагал ше цо баржей звекшац польодїлну продукцию и продукцию меса и млєка у валалє. Обвинєти сом бул же помагам „кулакоx“, же „ґаздом“ давам кредити за продукованє житаркоx, яловки и буячки за карменє. Же сом процив социялистичного дружта и социялизма. То були тоти часи кед ше уж и политика и комунистична идеолоґия пременєли, алє то валалски задружни референти, рижни приучени майстрове, Нєшкайши гиподром на Лейох при засадзених топольох повойнова пролетерска аванґарда, „нє сцела поxопиц и нє могла ше з тим помириц” же тото цо вони робели з ґаздами плодней жеми обезпечени зоз жеми котру ЗПЗ „Русин“ у „обавези“ нє було на месце, а же треба дац можлївосци дала на xаснованє Основней школи, а копанє долїнкоx з роботним людзом и прейґ кредитоx же би цо вецей меxанизацию дала Зем. задруґа а машини Завод за Тополї з продуковали и предавали держави. Н. Саду. Древка, рижни „сорти“ топольоx и вербоx обезпечел Завод за тополї з Н. Саду. Завод поставел вецей (Предлужує ше) експериментални парцели з цильом же би ше утвердзело котри древка топольоx можу роснуц на керестурскиx УВАГА! пажицоx, котри верби у долїноx. Указал сом на образовни Глєда ше спонзор за предплату на новинки “Руснаци у xасен и участвованє школяроx у засадзоваю Борайовей швеце” хтори би сциговали на адресу Дружтва Руснацох у долїни и пажици коло нєй, як и садзенє експерименталниx Суботици. Кед же надумаце помогнуц — явце ше на парцелоx на Лейоx и на концу пажицоx спрам Косанчичу. gkoljesar@gmail.com або на адресу редакциї. После такого мойого обгрунтованя, Сима Стояков ше обрацел присутним на сxадзки и прегварел же би бул щешлїви кед Войводина Австралия и Нови Канада (заходна би вецей такиx активистоx було у часц) Зeланд Заступнїки Nada SABOL нашиx местоx. Такиx людзоx нє Amalija DUDAŠ Zelimir PAP маґазина Bul. Kneza Miloša 30 #206-11030-107 St 11 Minerva Place треба критиковац и процив нїx 21000 Novi Sad NSW EDMONTON AB подношиц прияви до Комитету, Srbija T5H 4G5 2170 Presnons "Руснаци алє иx треба потримац. Зоз Sydney заєднїцку акцию ше вецей Pap_zelimir@hotmail.co Tel. (780) 428-4988 у швeцe" Tel. (021) 496-291 посцигнє. m Помали сом приxодзел до Мадярска, Україна, Канада и ЗАД Рeпублика Горватска Нємeцка, Австрия, прешвеченя же я и моя робота Vladimir TIMKO Словацка Швeдска, завадзаю дзепоєдним валалским Wodrova Wilsona 43 Gavra KOLJESAR Швайцарска, активистом. Бул сом Керестурец, 31000 Osijek 324 Overlea Dr. ZSIROS Miron Baran Mihajlo Kitchener, ON Schützenstr. 16 алє сом нє бул зоз пролетерскей +38531570754 abo +385989807685 N2M 1T8 Kazincbarcika задружней фамилиї, алє якишик vtimko@public.os.carn 67061 Ludwigshafen 3700 100.224499@germany Mikszath K. ut 17 странєц по їx поxопеню. Коренї et.hr Tel. (519) 570-9614 net.de такого їx триманя спочивали у zsiron2@freemail.hu gkoljesar@gmail.com триманю Жирошовей фамилиї,
долїни постали лєси топольоx и вербоx, знова сом мушел бранїц на сxадзки Социялистичного союзу. (Приявени сом до Кули до Комитету же нєрационално ґаздуєм и розруцуєм валалски пенєж.) Випитац обставини пришол член комитету Сима Стояков, предвойнови активиста и учашнїк НОВ. Сxадзка була зволана пре иншаки дньови шор, а превагу достала информация о ожелєньованю валала. Як даяки вишлїдовач Сима Стояков ше випитовал за шицки деталї. Xто дал средства, кельо коштаю тополї, прецо су там и там садзени, xто ґарантує же ше нє висуша, кельо потрошене на садзенє... Я пояшнєл же то акция Соц. союзу и младиx природнякоx зоз школи, транспорт
РУСНАЦИ У ШВEЦE
Бок 19
60 РОКИ ЖИВОТА ...
ВЛАДИСЛАВ НАДЬМИТЬО
О
статнього дня найкрасшого ярнього мешаца 1947. року (31.V 1947) у фамелиї Дюри и Наталиї Надьмитьо у Руским Керестуре народзел ше син хтори теди, вироятно, як и кажда беба, гласно плакал алє ридко хто могол задумац же тот розплакани глас дакеди будзе шпивац руски писнї за паметанє. У фамелиї Надьмитьових шпиванка була вше мили госц и тото, пише у своїх здогадованьох Славко, кус-покус у нїм формовало його найвекшу духовну любов у живоце, духовну активносц хтора го виполнює, збогацує, змири му боль, спричинї радосц и задовольство. Грац, шпивац, компоновац, вообще думац о шпиванкох, о музики, за Славка таке як находзиц скоро идеалну ровновагу у каждодньовим животним крутилу. У кнїжки “30. ЧЕРВЕНИ РУЖИ” (1991) о нїм записане и тото: Петнацрочни хлапчик або леґиньчок Владислав Надьмитьо народзени у знаку двойнятох мушел шпивац у дуету. На першей „Ружи” року 1962. шпивал зоз Михалом Микитом и тот дует означи даскельо перши манифестациї. После будзе наступац и як солиста зоз рижних местох и на концу як автор нових композицийох. Попри шпиваня на „Ружи”, од самого початку бул уключени и до єй орґанизациї. Як сам гвари, перше ше цискал, а после го ґурали. Року 1966. бул предсидатель „Ружи”, теди кед младежска орґанизация чежко могла поднєсц терху цалей орґанизациї, а Дом култури ище вше бул з боку того шицкого. Од теди бул нєпреривно у рижних целох, углавним вязаних за музику и нову творчосц. Осемдзешатих рокох бул предсидатель манифестациї „Червена ружа”, член Предсидательства, та и секретар цалей „Червеней ружи”(...) Як новинар по своїм фаху, креїровал и рижни музични емисиї, бул орґанизатор або єден з орґанизаторох музичних вечарох. Його емисия „Ружова заградка” идзе уж штварти рок соботу на годзину пополадню и єдна зоз ридких котра на реални и обєктивни способ пробує оценїц нашу творчосц. З тей емисиї вишла и єдна велька акция котра забера и стимулує композиторох же би писали шпиванки нє лєм кед „Ружа”, алє и за други нагоди. Акция ше волала „З Ружовей заградки” и дала коло двацец нови композициї. А сама назва емисиї гутори и о вязаносци за нашу манифестацию „Червена ружа”(...) Уж як шпивач пробовал унєсц даяки новини алє засновани на гевтим цо твори народну шпиванку. Тиж так и як автор нових композицийох пробовал зєдинїци традицийну народну музику и нову сучасну, а же би з нєй вицагнул свой власни печац, стил. Кельо ше му то удавало, а кельо то були його намаганя, укаже час и фаховци котри буду анализовац цалу творчосц на „Ружи”(...)
Од 1991. року, кед видата спомнута кнїжка, прешло вецей як 15 роки, и прецекло, як ше то гвари, надосц води по Дунаю ( а, вера, и по рики Ґранд ривер хтора чече Бок 20
коло Киченеру у Канади), значи було достаточно часу же би ше Надьмитьо-шпивач а окреме Надьмитьо-композитор отворели, як найкрасши квет, у своєй полней краси и вредносци. Нєшка знаме: вецей як 60 нови композициї на велїх музичних смотрох и фестивалох (Червена ружа, Ружова заградка, Петровски дзвон, на фестивалу „Bunjevačke pisme” у Суботици), исто тельо аудио знїмки, два ЦД диски (а будзе ище) и, цо найважнєйше, ище надосц идеї за нови и нови композициї. Можебуц же и факт же ше Славко зоз супругу Веселку и дзецми стредком 90-тих виселєл до Канади (Киченер), до цудзини, у його творчосци принєсол нову димензию. Остатнїх рокох ше указує же циклус “америцких” руских шпиванкох, шпиванкох у хторих Руснак смуткує за старим крайом, шпиванкох зоз стаємним носталґичним змистом, дзекуюци праве Владиславови Славкови Надьмитьови, будзе у велькей мири збогацени. Славко, як и пред 45 роками, нєпреривно жиє зоз шпиванку, роздумує о нєй, найчастейша тема наших розгваркох праве руска шпиванка, Славко у думкох зоз писню и на роботним месце, и кед розмазує свою любимицу унуку Катарину, и кед шедзи при винку у дружтве та вец часто и заграє... Єдноставно, Владислав Надьмитьо, верце ми на слово, ма ище надосц того вишпивац.
ЗАШПИВАЙ БРАТУ Заболї душа у лєтнєй ноци Кед брат заплаче Овлажи око кед чує гевту Ораче, ораче. Гудаци граю нє даю смутку Покошиц польо Мило шпиваю як дараз сциха Нєвольо, нєвольо. (Рефрен) Швиц мешачку Ошвиц нам далєку драгу Най видзим мацер стару Чи шедзи на нашим прагу. РУСНАЦИ У ШВEЦE
... И 45 РОКИ МУЗИЧНЕЙ ТВОРЧОСЦИ Задуй витре Слизи зме тебе придали Зашпивай брату гевту Цо нашо гудаци грали. Заплаче чловек у чежких часох Кед душа болї З далєка хлапци шпиваю гевту Ой, били тополї.
З радосцу ше здогадуєм же моєй фамелиї музика вше була состойна часц живота и радио ше, такповесц анї нє гашел. Моя мац и нєшка люби пойсц до церкви, бо ше там нашпива, а индзей нє ма нагоду задоволїц тоту свою потребу. Вше любела шпивац и глїбоко ше здогадуєм часох зоз дзецинства кед ше вечарами на прадкох и у других нагодох так крашнє шпивало. Но, найвецей шпиваня сом ше наслухал од мойого дїда, котри бул колєсар, робел у своєй роботнї и од вчасного рана, док нє ишол спац вон шпивал. Шицки сушеди любели слухац, бо наисце крашнє шпивал. Думам же зме од нього нашлїдзели и таку любов спрам шпиванки.
Шпивайме браца, чувайме писню Нє дайме свойо Як мило звучи по нашим шоре Озеро очи твойо. Швиц мешачку Наш чловек слизу нє скрива То нє жалосна писня Кед Руснак у ноци шпива. Задуй витре Рошир шпиванку по швеце Гоч нє таргаме ружи Ми знаме як пахнє квеце.
ЗА ТВОЙ РОДЗЕНИ ДЗЕНЬ Яки прекрасни тот дзень Ошвитнул пахняци май Розквитли квети на твою радосц Заградка як прави рай. Благословени тот дзень Кед живот вязал нас Най тота писня дарунок будзе За тот святочни час. (рефрен) За твой родзени дзень Тисяч ґитари най граю нам И сто квиточки, шицки писньочки За твою радосц дам.
За твой родзени дзень Свой щири ошмих шицким нам дай Многая лїта, благая лїта Най вично будзе тот май.
Же верби плачу Над судьбу його Памятки нашо З нїм нє звалєли.
На тот святочни нам дзень Випийме погар до дна Жадам ци здравя и мирни живот А Бог най щесце ци да.
Нє, нє сцем знац Же живот ше ламе Памятки крегки Нє рушай ми Як будзе ютре Ми то нє знаме Та най останю Нам красни сни.
Будз нашмеяна вше ти Красни нам будзе швет Послухай писню, бо вона тебе Одомнє щири квет. За твой родзени дзень...
НАПИШ МИ Напиш ми Чи Дунай ище белави Чи младосц квитнє Под вербу стару. Кед яр на конар Красу постави Соловей шпива За свою пару. Нє пиш ми же нєт уж Моста старого Под котрим часто Зме преходзели
Бул сом у другей класи основней школи кед ми оцец купел тамбурови прим (тамбурашки прим, примку) на котрим сом почал грац и чувам го по нєшка, гоч на нїм граєм лєм кед дацо пишем, компонуєм и кед пожадам здогаднуц ше дзецинства. У школи у Керестуре и тих рокох бул тамбурови оркестер з котрим робел учитель Янко Олеяр. Так як знал, так нас учел, алє при вельким числу тих тамбурашох остала глїбока вяза зоз музику. Значи, почал сом як тамбураш, та и нєшка ми тамбурова музика на души.
РУСНАЦИ У ШВEЦE
Нє, нє пиш ми Же мост наш дунайски Уж нє ма кридла Же уж го нєт Останю вично Памятки майски У души моєй На гевтот швет.
НЄ ЗАБУДЗ МЕ, РОВНЇНО Нє забудз ме, ровнїно, Бо я ше ґу це врацим Нє думай, о родзино, Же вязу з тобу трацим. Паметай стари доме Же там коренї мойо И так далєко, боме, Чуваме благо свойо. Там гроби наших старих, Памятки мили, власни, Там поля нашо родни И писнї руски, красни. Краю мой. У думкох вше ши милих Чувай сни О наших хижох билих Бок 21
Здогадуюци ше свойого дзецинства, приходзи ми на розум же сом гудацох у Керестуре слухал на свадзби. Оцец ме нє водзел по карчмох, а гудаци лєм там грали. Алє зато знам же сом на каждей свадзби шедзел при бини дзе гудаци грали и думал, чи дакеди годзен и я так грац як вони. Здогадуєм ше гудацох котри заслужую же бизме их спомли: Чернюш, Минар, Емейди, браца Ґовльово, браца Новосадово, Матяш, Дюра Циґан..., а потим єдно значне мено у Керестуре, Яким Хома, виолинист (гушляр) котри пре свою скромносц остал вше у циню, а виховал на дзешатки тамбурашох.
Доме мой. Радосци мойо у це У каждим твоїм куце. Нє зoбудз ме родзино Зоз сна цо шнїєм о це И пребач ми цудзино Же шерца нє мам ґу це. Остала моя душа Далєко при Дунаю Та сами слизи руша Кед нашу писню граю. А стари тамбураше Часто заграю нашу Чувствуєм злате клаше Як пахнє на салашу. Краю мой. Ти познаш мойо болї Видзиш сам Же шерцо це найволї Краю мой Цалого давам себе И врацам ше до тебе.
БУДУ НАС ПАМЕТАЦ ЛЮДЗЕ Я уж нє шпивам о билих орґонох Мешачку златним цо по нєбе плїва Нє шпивам анї о празних погарох И о ручнїку цо го мац вишива. Менєй шпиванку уж чуц и зоз карчмох Нєт тамбурашох цо шпивали з нами Їх струни дараз плакали зоз нами А писнї душу циґанску мали. Буду нас паметац людзе По писнї и по ґитари Вше кед при писнї подзвигню Полни зоз вином погари. Бок 22
Кажду зме писню шпивали Нє так як прави гудаци Ми ю шпивали зоз шерца А нє кед дахто заплаци. Зацихли стари шпиванки зоз тобу Цо зме шпивали док зме були млади Всоботу вечар на танцу при младих У дараз славней Желєней загради. Ти уж нє шпиваш шпиванки младосци Веселше нєшка хлапци там шпиваю А ти спочивай док млади герлїчки На твоїм гробе сциха гуркотаю. А писня останє длуго Памятка на часи мили На младих двох трубадурох Цо зоз ню живот свой жили. Грайце гудаци ознова Писню за вашого брата Вон вам зохабел свой завит Же писня драгша од злата Драгша и од самого злата.
СВАДЗЕБНА Оцец плаци, шпиваю гудаци А мац слизу криє Дайце вина за щесце млодятом Най ше вино пиє! Млади свашки свадзебну шпиванку Зложно зашпивали Старостове млодия и млоду З дому уж вибрали. Гудаци писню, свашки ручнїки Дружбове вина Єдна мац дзивку одава свою А друга женї сина. Двойо млади пред святим олтаром Нєшка пришагаю Свою любов и вирносц до гроба Себе обецаю. Дай им Боже радосци и щесца Младосц най розквита Надосц дзеци, малженскей злагоди На многая лїта. Та дайце писню, дайце вешелє И надосц вина Кед мац одава єдину дзивку И оцец женї сина.
Єдно значне мено у музики у Керестуре то и Владо Мученски котри, можебуц, нє мал вельки репертоар, алє тото цо грал то було на таким уровню же ше нє розликовало од даєдних студийних знїмкох. Вон бул и у оркестру на першей „Червеней ружи”, а од того часу тирвало и мойо друженє зоз Якимом Яшом Сивчом як єдним з орґанизаторох того Фестивалу. Яша бул перши котри почал твориц руску забавну музику и, озда под його уплївом писали и шицки ми, младши. Можебуц зме були подобного характеру, алє нє вше зме ше злагодзели у тей роботи, а понеже я нїґда нє бул шармер, вше сом гуторел тото цо ше ми нє пачело, досц роки прешли док зме ше нє почали розумиц, алє зме даяки вельки приятелє нє були. Та заш лєм досц його шпиванки сом шпивал и досц сом знаня од нього зберал. Думам же сом предлужел писац у таким стилу як и його музика, а то дзешка на штредку медзи такволану народну и забавну музику. Цо вецей, думам же то и прави способ же бизме ше приблїжели ґу сучасному слухачови, бо жридлову шпиванку треба почитовац и на нєй сновац нову творчосц, алє музику мушиме осучаснїц кед сцеме же би ю сучасни слухач слухал.
РУСНАЦИ У ШВEЦE
ЩЕШЛЇВИ НОВИ РОК Док гвизди дробни клїпкали Пахульки нїжни лєтали Под лампионом два души стали И сциха себе шептали. Музика дзешка заграла И млади шерца зограла Єдна пахулька на нїх злєцела Двом душом младим гварела Щешлїви Нови рок Веселу тоту ноц У жимскей слики З надосц музики Щешлїви Нови рок! Ноц була ясна, радосна Шпиванка нїжна, заносна У лєгким ритме того валцера Кажда ше слиза висцера. Най веє шнїщок билєнки А при мнє стої милєнки Весело шпива ‘Многая лїта’ Най младосц наша розквита. Щешлїви Нови рок...
ГУНЦУТИ РУСНАЦИ Наисце зме гунцути Руснаци, Руснаци Найволїме кед други Заплаци. И далєких сушедох Хвалїме, любиме Кед ше у нїх З палєнку госциме. (Рефрен) Та прето пийме Пийме, пийме Нє сце Руснак У вешелю мац ярмо Вше гварели стари людзе Добра кажда палєночка А найлєпша задармо. Дзечнє Руснак попиє Палєнку, палєнку Лєм ма часто Дзираву кишенку РУСНАЦИ У ШВEЦE
Най ше врацим даскельо роки назадок и на початок мойого явного шпиваня – на Фестивал „Червена ружа”. На першей Ружи, 1962. року шпивал сом у дуету зоз Михалом Микитом и завжали зме друге место. Наступного року зме освоєли чобольов и идуцих двох рокох зме тиж були побиднїки у змаганю за найкрасши глас. Аж после того пременєни критериюми и побиднїк вецей нє мал нагоду змагац ше. Так ми остали єдини шпиваче на „Червеней ружи” котри три раз єдно за другим освоєли перши места.
Кед ше з цудзей виплаци Кишенки, кишенки Нє останє нї капка У склєнки. Та прето пийме... Кед у карчми гудаци Заграю, заграю Дармо жени з вечеру Чекаю При гудацох весели Руснаци, Руснаци А музика най пан Бог Виплаци.
(рефрен) Стари орех, орех и я, Чуваме мир у нашим доме Остали лєм красни памятки Най их спомина, стари орех. Зна наш орех за гевти днї Кед часто ми под нїм шедзели Памета вон и наших старих Цо раз го ту посадзели.
Та прето пийме...
СТАРИ ОРЕХ Заросли дражки на нашим шоре И ти остарел, мой стари доме, Лєм вельки орех ту ше колїше И чува мир у нашим доме. Сушеди давни ту нє биваю Нє шедза анї на драже людзе Остал лєм ище тот стари орех О, мой ореху, цо з нами будзе?!
Мешачок вноци валал украши Зоз своїм стриблом мой дом ошвижи Та вец нє видно глїбоки ранци На моєй твари и тей хижи. А кед вечаром дзвони задзвоня Вистати души почувствую Же час преходзи и нашо блїзки З нїм до вичносци сциха путую. Стари орех, орех и я..
Нєшка, уж полни тринац роки жиєм далєко од свойого краю, алє шерцо остало там и памятки нас вяжу так глїбоко же дзекеди думам же сом ище вше там, голєм зоз душу. У новим краю музика людзом нє значи тельо кельо вона значела нам, голєм у гевтих рокох. То тото цо ме болї, бо я и далєй, як прави идеалист, думам же музика нєобходна часц живота и же кажди добри чловек муши любиц красну шпиванку. Задумайце кед би нам музика була важнєйша як богаство, як зависц, як змаганє, дзе би нам бул конєц. А при красней шпиванки наисце мож забуц и почежкосци. Вше сом твердзел же нє можеме анї шицки шпивац, грац, анї писац музику, алє бизме требали шицки слухац и знац слухац музику.
Бок 23
НАЙПОЗНАТШИ РУСИНИ АМЕРИКИ НАЙПОЗНАТШИ РУСИНИ АМЕРИКИ (3)
Порихтал: Гавриїл КОЛЄСАР Киченер, Канада
К
♦
Я жадам остац мистериозна особа. Нїґда сом нє любел давац податки о себе и своїм походзеню, а кед ме о тим питаю, у каждей нагоди давам розлични податки же бим збуньовал людзох.
ед ше Фабрика 1968. преселєла до нового простору на Юнион Скверу, вецей нє функционовала як место за цалоноцни забави и друженя. Дух шейдзешатих ше помали трацел, а дакус познєйше страцел ше и Били Нейм хтори охабел поруку “У порядку сом, лєм сом пошол”. И други суперстарове и члени Фабрики одходзели: 24-рочна Андреа Фелдман, гвизда його филма “Пекота”, окончела самозабойсто влєце 1972. виявююци пред тим горко же ю “Вархол вихасновал”. Лєм рок пред тим Вархолова дакеди найлєпша приятелька Еди Седвик (28) умарла од превелькей дози дроґи, алє Вархола тото як кед би вообще нє дорушело. “Справовал ше як кед би то бул лєм єден деталь у длугоким дню полним обовязкох”, гварел о тим Колачело. Кед чул же Фред Герко, єден з припаднїкох Фабрики, погинул у Ґринич Вилиджу, Вархол зоз жимним гласом гварел: “Чкода Енди Вархол зоз познату шпивачку же зме там нє одбегли Доли Партон зоз камеру и зняли”. Медзитим, Вархол у сущносци бул обшеднути зоз шмерцу од хторей ше з єдного боку бал, а з другого боку го шмерц перверзно возбудовала. Кед Мерилин Монро окончела самозабойство, Вархол виявел же би єй вон тото напевно нє бранєл, а суицидне автомобилске нєщесце маляра Джексона Полока 1956. року го так фасциновало же ше сприятелєл зоз Рут Киґман, дзивку хтора була зоз Полоком у авту у хвильки нєщесца. Озда прето и витворел цалу серию малюнкох на тему насилней шмерци “Шмерц и Нєщесце” у хторей хасновал новински фотоґрафиї самозабойствох – як наприклад гевту з часопису “Лайф” хтора приказує 23-рочну манекенку хтора скочела до шмерци зоз Емпаєр Стейт Билдинґа - були то малюнки автомобилских нєщесцох, атомскей бомби, шмерц од тровеня або у трешеню жеми. Вархол заключел 60-ти роки зоз нєзвичайну виставу Raid the Icebox I, (Шедланє на лядовей коцки I) за хтору, место узвичаєних закончених уметнїцких дїлох, вибрал очкодовани малюнки хтори були у процесу обнови, комплетну колекцию обуї през историю и амрели процив Бок 24
слунка и други нєобчековани обєкти. У тедишнїм чаше вон виоштрел око за експонати зоз прешлосци так же розвил технїку французкого арт деко дизайна, упознал и мальовал прекривачи и судзину америцких Индиянцох и, вообще, предмети америцкого фолклору. Седемдзешатих рокох Вархол ше вноци забавял, а по дню мальовал. Робел на 50 до 100 поручених портретох рочнє, а позировали му людзе як цо то Труман Кепот, Майкл Джексон, Мик Джеґер, ирански шах, принцеза Каролина од Монака, Ив Сен Лоран, Брижит Бардо, Ґолда Меир, Мугамед Али и за тото ище и масно плацели. Бул то час кед порушал “Интервю маґазин” и обявел кнїжку “Филозофия Ендия Вархола” у хторей презентовал свойо идеї о природи самей уметносци: “ Зарабянє то уметносц, робота то уметносц, а добри бизнис то найлєпша уметносц!”, гуторел Вархол хтори бул таки славни же ше вецей вообще нє могол нормално рушац; раз на универзитету мушели зняц фалат крова же би могол сцекнуц од громади людзох. Можебуц пре худобне дзецинсто, можебуц пре дацо инше, алє Вархол вше бул обшеднути зоз пенєжом и скупи. Кед го єден од занятих у часопису “Интервю” замодлєл же би му одобрел шлєбодни ЗВОНКО КАРАНОВИЧ ТВЕРДЗИ ЖЕ
ТРЕБА ПРЕЧИТАЦ ЕНДИЯ ВАРХОЛА Тих дньох сом пораєл по обисцу и случайно сом пренашол штири кнїжки Ендия Вархола хтори сом давно пречитал: “Попизем” 1 и 2, у виданю нишского СКЦ, “Филозофия Ендия Вархола” и “Енди Вархол през власни интервюи”. Тоти кнїжки ме подполно одвоєли од шицкого, та аж и од пораєня. Цепло их препоручуєм, вєдно з другима його насловами, як и литературу о Вархолови вообще. Причина єдноставна: його кнїжки страшно забавни, мудри и интересантни. Вархол єден з найвекших уметнїкох другей половки ХХ вику, нє лєм у малярстве. Уметнїцка филозофия каждодньового живота хтору обдумал Енди Вархол актуална и нєшка. Вон мал вельо таланту и далєковидосци же би обачел шицки найважнєйши прикмети поп култури, а тоти обсервациї нєзаобиходни за шицких хтори ше з тоту културу занїмаю и нєшка. Спомнути наслови функционую на даскелїх уровньох: сподабу ми на мали, юришни акциї РУСНАЦИ У ШВEЦE
НАЙПОЗНАТШИ РУСИНИ АМЕРИКИ тидзень, Вархол му одбрушел: “Нє плацим це прето же би ши одходзел було дзе зоз було ким”. Єдини його коментар на гит композицию Дейвида Боувия под насловом “Енди Вархол Суперстар” бул: Чи би вон нє требал плациц авторски права кед ше служи зоз моїм меном?” Вархол видавал у власней режиї сериї уметнїцких кнїжочкох у цеку 50-тих, а його перша кнїжка унапрямена на ширши круг читачох под насловом Andy Warhol's Index (Book), була обявена 1967. року. Познєйше вон публиковал и кнїжки a, a novel (1968), Blue Movie (1970), THE Philosophy of Andy Warhol (From A to B and Back Again) (1975), POPism (1980), Exposures (1979), Children's Book (1983) и America (1985). Party Book (1988) и The Diaries of Andy Warhol (1989) були публиковани постхумно и постали скандалозни бестселери. Починаюци од кнїжки a, вон хасновал технїку преписаних знятих конверзацийох зоз велїма особами. АнВархолова спальня: молитвенїк и ди Вархол за живота святе розпяце при посцелї знял 3400 аудио пантлїки рижних розгваркох зоз людзми. Р о ку 1 9 7 4 . В ар хо л ше пр есе лє л до штириповерхового будинку на Восточней 66. улїчки. Хижу ушорел и дизайновал Джед Джонсон хтори познєйше постал барз глєдани декоратер интериєрох ( погинул 1996. людскей интелиґенциї и луцидносци хтора прихильна предимензионованю, аж екстраваґанциї жица. Нєшкайши час ознова дава за право Ендийови Вархолови. Шицки людзе хтори ше занїмаю зоз маркетинґом, рекламу, одношенями з явносцу, з виробком веб сайтох, требали би го прилапиц як свойого предходнїка и теоретичара. Кед жадаце мац добре уживанє и гумор, кед жадаце упознац нюйоршку сцену зоз вчасних шейдзешатих, читайце Ендия Вархола, бо ше у його кнїжкох находза шицки тоти тайни. Млади ґенерациї, чийо родичи були дзеци у тедишнї час, знаю за уметнїцки обробок “Кемпбел” юшкох, за Вархолово плакати Мерилин Монро, Елвиса Прислия,. Лиз Тейлор... Здогадуєм вас же поп-арт то каждодньова уметносц хтора ше обраца ґу найширшим пасмом. Вархол дал велї дефинициї того стила, од бизарних до хасновитих. Його сотруднїки у Велькей уметнїцкей роботнї у Ню Йорку шведоча же вон на роботу приходзел скорей од шицких, а оставал найдлужей. Його уметнїцка филозофия ма глїбоке утемелєнє у роботи, а то хасновита порука младим творительом.
РУСНАЦИ У ШВEЦE
року у авинским нєщесцу). Стил бул нєобчековано елеґантни и стримани, прикладнєйши за даякого владику як за поп уметнїка. На столє з магаґониї у єдальнї служело ше у стриберней судзини, гоч Вархол свойо облюбени замешки и пире зоз кромпльох найдзечнєйше єдол у кухнї. Уметнїк спал у велїчезней посцелї зоз балдахином, фармерки хтори вше ношел тримал у орманє од магаґониї зоз 1815, а на столїку при посцелї було розпяце, Христова мала скулптура и молитвенїк у хторим означел наймилши му молитви. Вецей особи спомедзи його сотруднїкох з “Фабрики” потвердзели же Вархол нащивйовал каждодньово на 1 годзину пополадню нєдалєку Церкву Св. Винсента Ферера и ту ше модлєл 15 минути алє, як одкрил парох доминиканєц Сам Матрацо, там нїґда нє бул на споведзи або на причасци. Вархол бул стаємни член грекокатолїцкей парохиї Св. Мариї на Восточней 15-тей улїчки на Менгетну. У хвилькох кед бул у атентату 1968. року потрафени вон мал ище тельо моци же би поволал грекокатолїцкого паноца зоз Менгетну же би пришол и дал му миропомазанє и остатню причасц. Вархол зоз своїм вельорочним дїловним менаджером Фредом Гюґсом 1980. року нащивел Вархол зоз Майлсом Дейвисом даскельо днї пред шмерцу. Єдна з Рим дзе обидвоме були у приватней остатнїх Вархолових фотоґрафийох авдиєнциї при папови. “У Ватикану нас одведли на нашо места медзи 5000 других присутних. Єдна часна шестра скричала ‘Ви Енди Вархол!Дайце ми автоґрам!’ Вец сом мушел дац ище пейц автоґрами другим часним шестром... Вец конєчно пришол папа. Зоз шицкима ше руковал, а Фред му побочкал персцень... я ше лєм руковал зоз нїм и гварел сом му же и я зоз Ню Йорку. Ґромадзиска споза нас почала скакац з местох и скоро подзивели, було то страшне. Такой як зме достали благослов, чмиґли зме обидвоме”. При концу живота Вархол ше зявел у ТВ сериї “Любовни чамец” и продуцировал кабловску ТВ емисию под насловом “15 минути Ендия Вархола”, спрам власней, часто цитированей вияви же у будучносци кажде будзе славни 15 минути. Понеже мал числени третмани скори и твари и примал колаґенски инекциї, твар му дїйствовала уж цалком нєприродно, а вон сам бул досц вичерпани. Кед го прияли до больнїци пре болї хтори виволал жовч, сцел остац анонимни та ше приявел як Боб Робертс и забранєл було яку нащиву. Другого дня ше му, после рутинскей операциї, стан нагло погоршал и вон умар пред швитаньом 22. фебруара 1987 року. Вархолово браца Джон и Пол превжали його посмертни остатки и пренєсли го до Питсбурґу дзе ше од нього одпитали док ище лєжал у отвореней труни, у чарних шматох, у своєй наймилшей платинастей Бок 25
НАЙПОЗНАТШИ РУСИНИ АМЕРИКИ перики и у чарних окулярох. И док ше ширели приповедки же Енди Вархол уствари нє мертви алє же му фалшива шмерц уствари остатнє, найновше уметнїцке дїло, його тестамент, зоз хторим вимагал же би ше шицко з його обисца предало и положело до задужбини под його меном, одкрил же найвекша уметнїкова страсц було купованє. У остатнїх рокох живота вон часто ходзел по своїм розкошним и богатим сушедстве у Ню Йорку зоз пластичну кесу полну стодоларових банкнотох и куповал драгоциносци и туню бижутерию. Обисце було преполне зоз стварами, спомедзи хторих велї були ище у нєотворениих пакетох, так же остатнї днї Вархол могол препровадзац лєм у своєй спальнї. Драги фалати драгоциних прикраскох найдзени у шкатулох за кекси и у балдахину над посцелю, а у муровим орманє було єдно Пикасово платно. На аукциї у Сотбию 1988. року, хтора тирвала дзешец днї и часопис “Лайф” Йоко Оно и Енди Вархол ю меновал як найвекшу у историї, ствари з обисца принєсли нєвироятни 25,3 милиони долари. Цалком у складзе зоз роздумованьом уметнїка хтори твердзел же “зарабянє то уметносц”. Вовторок, 26. фебруара 1987. року, Енди Вархол мал традицийне грекокатолїцке хованє зоз Службу Божу.
Пише: Желимир КОЛЄСАР
У
цеку лєта 2006. року, у юлию мешацу, сом мал нагоду нащивиц музей Ендия Вархола. Ище док сом бул студент на Пен Стейт универзитету єдно з векших жаданьох ми було пойсц до Питсбурґу и нащивиц тот музей. Конєчно, тото жаданє ми ше и сполнєло. Музей Ендия Вархола отворени 1994. року, седем роки после його шмерци. То єден спомедзи штирох Carnegie музейох. Локация музея барз добра, находзи ше у центру Питсбурґа, на Sundusky Бок 26
Служба служена на анґлийским язику алє у даєдних єй часцох шпиване по церковнославянски. Посмертни остатки Ендия Вархола поховани на Св. Джона Баптисти католїцким теметове у Бетел Парку, у южней часци Питсбурґа. Енди поховани такой коло своїх родичох. Ту, над самим гробом, його приятелє и сотруднїки зоз Ню Йорку смутковали вєдно зоз членами фамелиї над духом велького чловека чия особа, талант, енерґия и пошвеценосц роботи инспировала и їх самих. Медзи бешеднїками над гробом була и Йоко Оно, вельорочна Ендийова приятелька и сотруднїца. Хованє закончене зоз гласну молитву: This grave is being sealed until the second coming of Christ, in the Name of the Father, the Son, and the Holy Spirit, Amen. Grant eternal memory, o Lord, and give him blessed repose. Vičnaja pamjat', blažennyj pokoj, vičnaja jemu pamjat', Andreju. Велька Служба Божа за покой души Ендия Вархола отримана 1. марца 1987. року у катедрали Св. Патрика у Ню Йорку. Зишли ше ту вецей як 2000 особи зоз швета уметносци, рок музики и филма, припаднїки медзинародного jetseta и громада звичайних жительох Ню Йорка, и велї з нїх ше, скоро сиґурне, барз нєсподзивали кед дознали же Вархол цалого живота поряднє ходзел до церкви и же бул барз побожни. Ище ше баржей нєсподзивали кед у програмки хтора була друкована за тоту нагоду, з менами особох хтори буду бешедовац Вархолови, пречитали слова подзековносци хтори покойному упутел преосвящени Хилдсли за “пожертвовну и порядну помоц” худобним людзом без власного дому. Мало хто знал же Вархол на кажди Крачун, Вельку ноц и на Дзень подзековносци
улїци. Будинок ма седем поверхи полни зоз експонатами, зоз рисункамискицами, оцисками зоз ситоштампи, з малюнками, скулптурами и експонатами з обласци филма и видеа. Колекция ше састої зоз 900 малюнкох, 77 скулптурох, 1500 рисункох, 400 чарно билих фотоґрафийох, плус єст вельо вецей други ствари цо су у архиви и тиж так ше до нїх може дойсц. Перши пейц поверхи виполнєти зоз роботами Ендия Вархола, а остатнї два маю як експонати уметнїцки твори рижних других уметнїкох. На першим поверху ше тиж може найсц бутик дзе мож купиц дарунок або цошка специфичне за памятку на нащиву музею. А у поджемней часци будинку єст cafe дзе ше нащивитель може дакус и опущиц после розпатраня експонатох. Пред одходом до музею нє
бул сом сиґурни цо можем од нащиви обчековац, цо увидзим и цо стретнєм. Чул сом вельо того о Ендийови Вархолови, алє вельо того ище вше за мнє була тайна. Я углавним заинтересовани за технїку и деталї у моїм фаху, а то компютери, так же уметносц за мнє вше цошка нове, барз интересантне и шицки змисти хтори так упивам насправди за мнє ед ука т ив н и. О ч им то Е нд и роздумовал кед нарисовал даєдни од своїх роботох? Єдну ствар сом знал, а то же научим голєм дацо нове о познатому уметнїкови хтори ма руске РУСНАЦИ У ШВEЦE
НАЙПОЗНАТШИ РУСИНИ АМЕРИКИ помагал служиц єдзенє у склонїщу за худобних. Музей Модерней уметносци у Ню Йорку мал велїчезну ретроспективу його роботох на вистави орґанизованей 1989. року. Музей Ендия Вархола отворени у Питсбурґу, у Пенсилваниї, у маю 1994. року. * * * Початок и конєц Вархолового живота би ше могол змесциц до нукашньосци круга чий радиюс два милї або три километри одприлики, кед би центер круга бул у ґеоґрафским центру вароша Питсбурґ у Пенсилваниї. Єдна зоз точкох би була на адреси 73 Orr Street дзе Вархолово родичи, Карпаторусински имиґранти Андрей Вархола и Гроб Ендия Вархола у Юлия Завацки по першираз Питсбурґу вдерели фундаменти своєй фамелиї. Спрам юговостоку того круга ше находзи локация їх другого дому на адреси 3252 Dawson Street нєдалєко од Основней школи Холмес. А тамаль ґу сиверовостоку круга ше находзи Schenley High School. Carnegie Institute и Carnegie Institute of Technology (тераз то Carnegie Mellon University) ше находза блїзко при восточним рубцу круга. На заходним рубцу круга, на адреси 117 Sandusky
походзенє як и я. Чим сом вошол нука обачел сом же тот музей досц єдноставни и тото цо у тим амбиєнту єдине важне то уметносц. Подлога була бетонска, мури на било офарбени а на повали були греди. Купел сом карту, достал сом з ню и музейни флаєр и було ми пояшнєне же перши пейц поверхи пошвецени Ендийови Вархолови а остатнї два то простор рижних других уметнїкох. Почал сом свойо
РУСНАЦИ У ШВEЦE
Street, находзи ше Музей Ендия Вархола, институция Форбес оценює хтора нєшка репрезентує його же Вархолова фондация уметнїцки кредо. у рамикох комплетней Енди Вархол дїялносци лєм, напрившелїяк єден з найпознатших клад, 2005. року, зароуметнїкох 20. стороча и єден бела 16 милиони од творительох поп арта, мож америцки долари. На шлє бо дно по в е сц йо го дзень кед умар, 22. фундатор. Бул, значи, особа фебруара 1987 року, у хтора з моцним уплївом 59 року старосци, Вархол пременєла, у датей хвильки, мал богатство хторе ше природу самей уметносци. ценєло на 228 милиони Преславел ше з портретами долари (!) модерних иконох як цо то доларска банкнота, конзерва юшки Кемпбел, Мерилин Монро...”Поп уметнїкове мальовали праве тото цо чловек хтори преходзи по улїчки препозна у єдней секунди – стрипи, хлопски панталони, славни особи, фрижидери, фляшки Кока коли” – пояшньовал Вархол хтори, на концу, и сам постал инстантно препознаваюца икона: бляди хлоп, такповесц албино, зоз барз чудну стрибернобелаву перику на глави. Вархол ше дружел зоз найпознатшима филмскима гвиздами, шедзел за столом аж зоз трома америцкима предсидателями, а през його ателє цалком ровноправно преходзели припаднїки jetseta и полушвета и сцерали ше гранїци медзи високим дружтвом и поп субкултуру. Вон сам дзечнєйше з боку патрел на тото шицко як цо у тим участвовал, у явносци бешедовал мало, алє часто контрадикторно, збунююцо, и тримал ше “cool”. Алє, то бул лєм привид. И попри того же го Труман Кепот описал як “сфинґу без тайнох”, Енди Вархол вельо того зачувал лєм за себе.
“путованє” од другого уровня. Перши експонати цо ми прицагли увагу то були дзешец мещки обешени єден при другому зоз нарисованим Исусом и словом судия. У истей просториї ше находзи и малюнок Тайней вечери. Уствари то два слики єдна при другей и офарбени на чарно и целово. Потим сом наишол на єден колаж зоз чарно билима фотоґрафиями з Ендийовей младосци и зоз кругу його фамелиї. На сликох мож видзиц його мацер у стародавним руским облєчиве. Уж и по самих тих сликох ше може нагадовац його походзенє. После того сом спознал же Енди бул заинтересовани за Голивуд и прето почал видавац Интервю маґазин 1969. року. Бул друковани раз мешачно и у нїм були описи филмох и интервюи зоз ґлумцами и режисерами. Єдна з ориґиналних идейох то
(Законченє)
ушоренє просториї зоз златнима ‘лєтаюцима заглавчками’. Найинтересантнєйша простория ми була тота цо є пошвецена Ендийовей мацери. Даєдни з єй рисункох ше ту можу видзиц. На єдней табли пише о Карпато-Руснацох и деталї о тим як Енди повязани зоз нами. Ту ше исто може видзиц и кратки видео о мацери Юлиї хтори тиж так мож найсц на интернету (http://edu.warhol.org/ podcasts/julia.html). Енди Вархол бул звичайнонєзвичайни чловек хтори любел уметносц и препровадзел свой живот творяци у уметносци за хтору ше опредзелєл. За собу охабел роботи хтори буду учиц нови ґенерациї о ‘популарней уметносци’ (поп арту). Понеже бул и Руснак, шицки други Руснаци можеме буц лєм подзековни тому же вон, зоз своїм дїлом, поштредно помагал и помага, медзи иншим, отримац и нашу културу и єдинство у терашнїм модерним чаше!
Бок 27
НАЙПОЗНАТШИ РУСИНИ АМЕРИКИ Тод Спанґлер, Питсбурґ
ОДМИКАНЄ ВАРХОЛОВИХ “ЧАСОВИХ КАПСУЛОХ”
К
ед же думаце же уметносц Ендия Вархола потенцирує на перши погляд банални ствари, треба же бисце закукли до стварох хтори вон одлучел охабиц новим ґенерацийом хтори приходза. Рукописни призначки по паперох и рижни писма. Койдзеяки рахунки и паклочка од циґаретлох. У картонских шкатулох ше находза похпани без даякого шора и плана рижни ствари хтори тот поп-уметнїк и його роботнїки спаковали, уключуюци ту и тунї релиґийни обращики, авионски мениї, та вец ствари як ципели Клерка Ґебла и Вархолова уметнїцка робота. У єдней шкатули бул дарунок од Салвадора Далия палети зоз навоскованого паперу хтори тот славни маляр хасновал. У другей шкатули була сукня Джин Харлоу запакована до векшей коверти. У трецей шкатули була суха пица хтору доообре оглодали хробачки. Єдна зоз шкатулох у себе скривала нїжне релєфно виробене златне лїсце зоз квеца на паперу, подписане як автентични Вархол (подписала го його мац, хтора то часто робела у цеку 50-тих рокох). А то, ниа, лєм так намислом начишлєни ствари зоз дацо вецей як 100 шкатулох хтори чекаю на отверанє у Музею Ендия Вархола у Питсбурґу. А єст их даскельо стотки вецей, єст вецей як 600 шкатули хтори чекаю на отверанє. Пар особом хтори за тото задлужени, вше нєдостава часу за таку роботу. Лєм заводзенє до реґистра стварох хтори ше там найду тирва по даскельо днї. Ви, єдноставно, нє знаце на цо ше там наидзе при отвераню каждей новей шкатули. А то бул, очиглядно, и Вархолов циль.
д остатнього числа сцигли нам пар писма, а видвоїме тото од др Амалиї Новак Фаирбанкс хтора од януара по април путовала на ладї коло швета. ПИСМА: “Мойо путешествиє було феноменалне. За 108 днї коло швета зоз ладю Queen Elizabeth 2 нащивели зме шицки 5 континенти, 26 держави и 42 пристанїща коло швета. Кажди край нам понукал дацо нове видзиц и научиц. На самей ладї нас було скоро три тисячи людзох, зоз 56 державох, та зме и єдни од других збералї искуства и бисери зоз живота. На ладї було 2 театри, и кажди дзень концерти и представи, танци, а биоскоп бавел 3 раз на дзень та нїкому нє було допито. Було вельо интересантни преподаваня зоз живота, о вселени, з обласци науки, медицини, презентовани нам интересантни
О
Бок 28
Дзешка концом 60-тих, а окреме то постало интензивне стредком 70-тих рокох, Вархол и його сотруднїки почали зберац часц зоз одпадкох и рижних других стварох цо их нєпреривно окружовали у такволаней Фабрики (його нюйоршски студио) и у його доме и шицко тото паковали до шкатулох. На векшини шкатулох написани и датуми кеди су наполєти и залїпени. И на векшини написане “ТС” (по анґлийски “тайм капсула”) и тото нам суґерує же Вархол точно знал цо сцел з тим посцигнуц. Нїхто нє зна цо ше тераз там пренайдзе, то таке цошка як єдна файта лутриї. Вархол бул, медзи иншим, и досц темельни и озбильни колекционер. У чаше кед умар, його обисце було преполне зоз стварами хтори назберал на рижни способи, лєм кухня и спальня були за хаснованє. Вархол, єдноставно, нє мал моци нїч одруциц до шмеца и прето одлучел тоти дробнїци, менєй потребни и нєпотребни ствари, паковац до шкатулох як свойофайтово “часово капсули”. Нєшка єст два думаня, два видзеня того же цо то сцел зробиц Вархол, евентуално, познєйше зоз тима “часовима капсулами”. Спрам думаня єдних уметнїк сцел тоти шкатули предавац по коло $5000 по шкатули. Купец би заплацел и вжал би єдну спомедзи шкатулох, без знаня же цо у нєй єст. Други, заш, тримаю, же Вархол бул барз приватна особа. Придац комушик другому тоти ствари у шкатулох, звичайни и приватни, би насправди загрожело основну приватносц уметнїка. У каждим случаю, архивским роботнїком остал задаток же би, кед маю часу, вжали єдну спомедзи шкатулох, нацагли ґумово рукавици и почали осторожно опатрац цо то охабене / спаковане у самей шкатули. Кажду найдзену ствар ше заводзи и обрабя як документ. А то можу буц стари часописи, або фалаток торти зоз Кенедийового родзеного дня, можебуц даяки дзивоцки ствари або виштригнути наслови зоз новинох.. Кед ше шицко документарно оброби, ствари ше врацаю до шкатулох, кед же нє вимагаю и окремну конзервацию, односно защиту же би ше нє розпадли.
биоґрафиї як цо то живот Мацери Терези, Магатми Ґандия, Кралїци Елизабети Другей и опис єй активносцох у цеку 24 годзинох. Було ми интересантне дознац же вона става на пол седмей рано а лєга на 11 вечар. У цеку єдного тижня вона достава 3000 писма, а на писма своєй родзини вона особнє одвитує пишуци зоз специялну желєну тинту. Шицки єй активносци рапортирани дзень скорей та ше вона трудзи тото и покончиц. Кельо вона ма обовязки, мнє би требало озда и 4 - 5 днї за тото цо вона ма кончиц за 24 годзини. Кажди дзень пише дньовнїк, од кеди є кралїца, уж вецей як 60 роки. Обецала сом вам и даскельо слики зоз мойого путешествия, та их и прикладам. Кажда слика вецей пове як цо о тим мож зоз словами описац. А можем повесц же Бог створел таки прекрасни швет же сом остала без слова на велїх местох.
Окреме сом благодарна же ми Бог даровал щесце нащивиц мойого брата о. Данила Новака цо є тераз паноцец у Бризбейну, Австралия. Нє видзелї зме ше вецей як 30 роки алє кед зме ше стретлї та сом ше чувствовала як кед бизме лєм вчера булї вєдно. Малї зме барз радосни, прекрасни час вєдно препровадзени. Данил исти истучки яки и бул, як насущни хлєб добри, исти якого го паметам одкеди ше и сама паметам. Вон ришел жиц и буц щешлїви, служиц Богу и людзом, до суднього дня, док є ту” (...) СПОНЗОРЕ: Панї Фаирбанкс у истим писме предложела же би вецей нє спонзоровала прикладнїк новинох “Руснаци у швеце” хтори посилани на Парохию у Руским Керестуре алє же би, натомест, спонзоровала прикладнїк хтори би бул посилани до Каритасу у Коцуре. “Там ше велї нашо Коцурци зиходза, правя ґаґорки и печу колачики, младши ше
РУСНАЦИ У ШВEЦE
уча вишивац, та волїм там послац, бо знам же им будзе правиц радосци.” Уж кед зме при спонзорованих прикладнїкох най повем же сом, под час нєдавней нащиви старому краю у Доме борцох и пензионерох у Руским Керестуре дознал же вони зоз вельким задовольством прияли прикладнїки на хтори их предплацел п. Мирослав Еделински зоз Киченеру. Новинки, кед сцигню, иду по одредзеним розпорядку з рук до рук, з тим же их заинтересовани читач може тримац лєм два днї. Вец их ма придац шлїдуюцей особи хтора за нїм уписана на “лїсту чеканя”. Так ше обезпечує же би новинки нє оставали длуго у дакого, а же би други за нїма чекали. Керестурски пензионере и з тей нагоди подековали спонзорови М. Еделинскийови. Витворени ище пар спонзорства - инж. Михайло Будински зоз Киченеру предплацел єдни новинки на адресу Здруженя ремеселнїкох у Руским Керестуре а публициста и новинар Мирон Жирош зоз Мадярскей уплацел два предплати за своїх приятельох и родзини.. Же нє шицки зоз розширенима руками прилапюю новинки “Руснаци у швеце” дознаваме зоз случаю кед єдна наша вирна читателька предложела Силвестерови Дороказийови, предсидательови КУД “Жатва” у Коцуре же би спонзоровала єден прикладнїк за Дружтво. “Нацо то, хто же то ище чита тоти новини?!?” - бул одвит спомнутого зоз хторим, практично, одбил тоту Коцурицу же би спонзоровала
новинки за тото КУД. У медзичаше, др. твардого материялу, сподабаю єй єдни Амалия Новак Фаирбанкс уплацела на други и, ниа, пришло до гришкох предпалту за исте КУД “Жатва” и там хтори спомнути. послати потераз два прикладнїки после прерви у предплати. Медзитим, после такей вияви предсидателя Дружтва мож ше запитац яка то судьба тих новинкох – чи дойду до рук младих членох того ФОTОҐРАФИЇ НА КУД цо нам циль, чи ше такой найду у ОСTАTНЇМ РАМИКУ даякей фийовки “под забрану” бо, гат, “хто то ище чита таке” або чи ше, кед 1. Вирни у Норт Батлефорду после их поштар прида на адресу, єдноставно Вельконоцней Служби Божей, найду у кошарки за одпадки? Судьбу април ‘07 им нє знаме, голєм затераз. 2. Першопричашнїки зоз о. Янком ВИПРАВКА: У остатнїм Колошняйом на Квитну нєдзелю, видатим чишлє, нажаль, у напису “Войводина вше прицагуюцше место” Норт Батлефорд пришло до вецей помилькох зоз 3. Мартин Паланчаї зоз старшим фотоґрафиями. Пре дискоординацию брациком Матейом авторки и нашей редакциї пришло до 4. Побиднїкца екипа у оцагованю кладзеня погришних подписох под на штранґу, Руски пикник у обявени фотоґрафиї. Знаме же чловек Онтарию ‘07 гриши доґод и жиє, алє ше потрудзиме 5. Томас Джекоб Колошняї после же би до таких гришкох цо ридше кресценя зоз татом Александром, приходзело. Слово о тим же на фотки маму Розмарию и старшима обявеней на 5. боку будинок церкви у брациками Ноом Александром и Ґосподїнцох, нє у Дюрдьове. Такой на Кристияном Франком боку 6. на фотки нукашньосц церкви 6. Стефан Сарич зоз шестричками у Вербаше, нє у Дюрдьове, як Андєлину и Николину написане. На остатнїм рамику у фарбох 7. Кошарки порихтани за швеценє, обявена фотка нукашньосци церкви. У Велька ноц 2007, Н. Батлефорд тим случаю то нє церква у Новим 8. Енди Вархол и його менаджер Садзе, як пише, алє у Дюрдьове. И Фред Гюґс у стретнуцу зоз Папом авторка напису панї Парвенски модлї, Йоаном Павлом II у Ватикану тиж, читачох же би пребачели на тим 9. Наташа Надь (у червеней маїци) замешательстве. Як гвари, ма на тисячи и єй пайташки зоз младшима фотки древених церквох на Горнїци и у членами племена Масаї у їх нїх ше добре знаходзи, а нашо валалє, Кения войводянски церкви, будовани зоз
РУСНАЦИ У ШВEЦE Маґазин за Руснацох висeлєнцох цалого швeта Рeдактор маґазина Гавриїл КОЛЄСАР Сотруднїки-авторe на тим чишлє:
Татяна БЕУК, Войводина Йозефина ДЕРВИШЕВИЧ, Канада Мирон ЖИРОШ, Мадярска Гавриїл КОЛЄСАР, Канада Желимир КОЛЄСАР, Канада Юлиян МАКАЇ, Канада Наташа НАДЬ, Канада Владислав НАДЬМИТЬО, Канада Иринка ПАПУҐА, Войводина Яни СЕҐЕДИ, Канада Мария ФА, Канада РУСНАЦИ У ШВEЦE
Способи контакту тоти: Za magazine Gavra Koljesar 324 Overlea Dr. Kitchener, ON N2M 1T8 Canada
Канада (519) 570-9614
email: gkoljesar@gmail.com
Виходзи три раз до рока. Рочна прeдплата за три числа (зоз трошками одсиланя): за Eвропу (поєдинєчна 15, а на ґрупу 12 eвра), ЗАД 15 USD, Австралия 22 AUD, Канада 16 CDN Шицки прeклади и ориґинални написи защицeни © 2002 2007 “Руснаци у швeцe”. Рeпродукция истих допущeна лєм по одобрeню Рeдакциї
Бок 29
1
2
3
5
4 6
7
8
9