Noorderlicht Jaarverslag 2012 by Noorderlicht Photography

Noorderlicht Jaarverslag 2012

Voorwoord Het was een dramatisch jaar voor Noorderlicht. Er deden zich twee belangrijke beoordelingsmomenten voor die bepalend zouden zijn voor ons al dan niet voortbestaan: de respectievelijke adviezen van de Raad voor Cultuur en de Kunstraad van Groningen. Het Groninger advies was zonder voorbehoud positief. De Raad voor Cultuur was overwegend zeer positief, maar kwam ook met twee (kleine) kritiekpunten, die we in ons bezwaarschrift succesvol hebben kunnen weerleggen. Advies uitbrengen is één. Waar het uiteindelijk natuurlijk om gaat is de besluitvorming. De lokale overheden besloten positief over honorering en volgen daarmee de Kunstraad. Blijdschap, maar toch: wij hadden hen er reeds in 2011 op geattendeerd dat er draconische maatregelen op landelijk niveau aan zaten te komen, voor ons reden tot grote zorg. Zeker omdat Noorderlicht als laatste noordelijke instelling definitief uitsluitsel zou krijgen (2e Kamerdebat in dec. 2012), leek het ons prudent om een noodscenario voor te bereiden. Men deelde onze zorg niet. Een organisatie van het kaliber Noorderlicht zou toch zonder enige twijfel ongeschonden uit de strijd op Rijksniveau komen? Het ging anders. De Raad voor Cultuur, gedwongen door de politiek om irreële besparingen te accommo deren, koos voor de gevestigde, vooral Randstedelijke structuren. De bescheiden kritiek in haar advies werd reden om Noorderlicht volledig af te wijzen. Dankzij een toeval – een instelling die alsnog afviel – en een sterk bezwaarschrift werd onze aanvraag in tweede instantie gehonoreerd, zij het voor een aanzienlijk lager bedrag. Terug naar het Noorden. De bezuinigingen sloegen hard toe in alle sectoren. De Gemeente repareerde en maakte - lovenswaardig - extra miljoenen vrij voor de gaten die ontstonden bij de podiumkunsten. Tegen de tijd dat de situatie van Noorderlicht in volle omvang zichtbaar werd, bleken alle reparatiegelden vergeven. Noorderlicht voldeed het best van alle aanvragers voor Rijkssteun aan de nieuwe beleidseisen, op het vlak van eigen inkomsten, publieksbereik, educatie en internationale uitstraling. We zagen verheugd in de gemeentelijke Cultuurnota 2013-2016 dat de stad Groningen een groot belang voor Noorderlicht in het gehele Noorden ziet. We zijn de Provincie Groningen erkentelijk voor hun extra inspanning op het eind van het traject. De brede waardering die Noorderlicht geniet maakt de situatie waarin we beland zijn extra pijnlijk. Een jaar lang onzekerheid, een jaar lang vechten, het is slopend. De druk die dit op de organisatie heeft gelegd was immens. En zelfs onder die omstandigheden heeft Noorderlicht kans gezien om 2012 inhoudelijk en qua publieksbereik tot een succesvol jaar te maken. De toeschouwersaantallen in Museum Belvédère, dit jaar voor het eerst de locatie van onze Internationale Fotomanifestatie, overtroffen de verwachtingen. De recensies waren lovend en spraken over een hoogwaardige en frisse aanpak. Internationaal organiseerden we met onze partners diverse succesvolle presentaties, en de galerie stond andermaal garant voor intrigerende, veelgeprezen tentoonstellingen. Het aantal recensies in de nationale media overtrof dat van voorgaande jaren, toen Noorderlicht toch ook niet te klagen had. Het bestuur is van mening dat Noorderlicht, als Noordelijke instelling, óók (en gezien de omstandigheden zélfs) in 2012 heeft bewezen van groot belang te zijn voor het Noorden. Maar evengoed, gezien de internationale uitstraling, voor Nederland. Het bestuur realiseert zich dat het geen eenvoudige opdracht is

om de positie van Noorderlicht te consolideren, maar spreekt het volledige vertrouwen uit in de organisatie. De staf heeft zich, anticiperend op de draconische maatregelen en het bijbehorend zwaar weer, flexibel getoond en diverse overlevingsmodellen uitgewerkt. Het lijkt haalbaar om door te gaan, maar na de 60% korting op onze OCW financiering is iedereen zich ervan bewust dat je niet hetzelfde kunt blijven doen voor een fractie van het geld. Het jaar 2013 zal daarom vooral in het teken staan van het opnieuw uitvinden van Noorderlicht. Ton Broekhuis Directeur

Missie Vanuit haar engagement en hartstocht voor het medium brengt Noorderlicht een (inter)nationaal publiek in contact met inspirerende en maatschappelijk relevante fotografie en fotografische beeldverhalen.

Doelstelling Noorderlicht fungeert als (inter)nationaal presentatiepodium voor fotografie. Noorderlicht signaleert nieuwe ontwikkelingen en jaagt het (vakinhoudelijke) debat over fotografie aan. Noorderlicht ontdekt nieuw talent, draagt kennis over, bevordert de deskundigheid van fotografen. Zij stimuleert de productie van mondiale, urgente, kwalitatief hoogwaardige fotografie, die erin slaagt duidelijk te communiceren met het publiek. Noorderlicht draagt bij aan het culturele landschap op regionaal, landelijk en internationaal niveau. De verschillende activiteiten die Noorderlicht ontplooit zijn niet op zich zelf staand, maar vertonen samenhang en versterken elkaar, zowel inhoudelijk als op het gebied van publieksbereik. Het ene vloeit uit het andere voort of het ene voedt juist het andere.

Inhoudsopgave

1. Manifestatie 2012

1.1 Programma

1.2 Hoofdtentoonstelling

1.2.a Museum Belvédère

1.2.b Museum Dr8888

1.2.c Museum Willem van Haren

1.2.d Blokhuispoort

1.2.e Bezoekersaantallen

1.2.f Publieksonderzoek

1.3 Satellietprogramma

1.4 Educatie

1.5 Inhoudelijk activiteitenprogramma

1.5.a Lezingenprogramma

1.5.b Videoprogramma

1.6 Fasciliterend activiteitenprogramma

1.6.a Busroutes

1.6.b Fietsroutes

1.6.c Arrangement

1.7 Boekverkoop

2. Noorderlicht Fotogalerie

2.1 Tentoonstellingen

2.2 Activiteiten

2.3 Vaste podia: ForumImages en Martini Plaza

2.4 Publieksonderzoek galerie

3. Educatie

3.1 Herziening lespakket

3.2 Educatief programma galerie

3.3 Educatie overig

4. Talentontwikkeling: Masterclass Northern Lights

5. Noorderlicht Projecten

5.1 Foto-opdrachten en coproducties

5.1.a The Sweet and Sour Story of Sugar

5.1.b Offside

5.1.c Het Vervolg

5.1.d Blik op Noord Nederlandse Dans

5.2 Noorderlicht On Tour

6. Catalogi en fotoboeken: uitgeverij Aurora Borealis

7. Communicatie, marketing en publiciteit

7.1 Digitaal en sociaal

7.2 Publieke werving voor de manifestatie

7.3 Regionaal en nieuw publiek

7.4 Vrienden

7.5 Mutaties

8. Organisatie

9. Subsidiënten, sponsors en partners

Manifestatie 2012: Terra Cognita

1.1. Programma Van 2 september tot en met 7 oktober 2012 werd in Friesland de negentiende Noorderlicht Fotomanifestatie georganiseerd onder de titel Terra Cognita. De hoofdtentoonstelling Terra Cognita werd verdeeld over vier locaties: Museum Belvédère (Oranjewoud), Museum Dr8888 (Drachten), Museum Willem van Haren (Heeren veen) en de Blokhuispoort (Leeuwarden). Het was de eerste keer dat Noorderlicht samenwerkte met de musea. De tentoonstelling in Museum Dr8888 liep door t/m 14 oktober. In het Satellietprogramma presenteerden 22 diverse locaties door de provincie hun eigen fototentoonstelling. Bij de manifestatie verscheen de catalogus Terra Cognita en er werd een tweetalig magazine samengesteld met nadere informatie over het programma. Vrij Nederland, de vaste mediapartner van Noorderlicht, gaf weer een Noorderlicht-special uit en schonk in een katern van 16 pagina’s aandacht aan de manifestatie onder de titel ‘Het moderne landschap – natuur door de lens van de beste fotografen’. Deze special verscheen boven dien in een extra oplage, met een aan Noorderlicht gewijde cover.

1.2 Hoofdtentoonstelling Terra Cognita De 19e editie van de Noorderlicht Internationale Fotomanifestatie schetst een beeld van de relatie tussen mens en natuur én over het ervaren van natuur, in al haar verschijningsvormen. Van de tactiele, ademende en levende natuur, tot haar gedroomde en fantastische incarnaties. Hoewel de mens soms nauwelijks aanwezig lijkt te zijn in de foto’s, drukt hij onmiskenbaar zijn stempel. In al dit werk verraadt het landschap de emoties en gedachten die de maker er op geprojecteerd heeft. De diverse en complexe wijze waarop wij landschappen zien en ervaren – de natuur in onze genen en onze gedachten – vindt haar weerslag in de reikwijdte van Terra Cognita. Het is een tentoonstelling die je, net als de natuur zelf, niet allen moet zien maar ook moet ervaren. Voor Terra Cognita selecteerde Noorderlicht werk van 115 fotografen (waaronder 5 duo’s en 14 Nederlandse fotografen) uit 32 landen en 6 werelddelen. De fotografie is divers en genre-overstijgend. Documentair of geënsceneerd; de natuur blijkt voor fotografen een springlevende inspiratiebron. Hun beeldverhalen nemen ons mee op reis door een fantastische wereld. Terra Cognita bestond uit zes hoofdstukken (samengesteld door Wim Melis) en een appendix, verdeeld over vier locaties.

1.2.a Museum Belvédère Museum Belvédère was de hoofdlocatie van de manifestatie en toonde vier hoofdstukken uit Terra Cognita. Museum Belvédère is gelegen in Museumpark Landgoed Oranjewoud, met prachtige tuinen en waterpartijen en een rijke cultuurhistorie. Staatsbosbeheer stelde het park beschikbaar en Noorderlicht situeerde de helft van de tentoonstelling in de buitenruimte rondom het museum. Voor en achter het museum werd een ruimte lijke houten installatie gebouwd, waarop delen van de tentoonstelling getoond werden. De installatie sloot prachtig aan bij het thema en de locatie en trok bovendien veel bekijks van lokaal publiek. Vanwege de afgelegen ligging van Museum Belvédère, zette Noorderlicht in de weekenden pendelbussen in tussen NS- en busstation Heerenveen en het museum. Ieder half uur vertrok er een busje, een enkele rit kostte 3 euro. Door de week diende voor een rit met de pendelbus een uur van tevoren gereserveerd te worden. Museum Belvédère Oranje Nassaulaan 12 8448 MT Heerenveen-Oranjewoud www.museumbelvedere.nl Geopend: dinsdag t/m zondag, 11.00 - 17.00 uur Volwassenen: € 8 Kinderen tot 12 jr: gratis Senioren € 7,50 CJP € 6,20 Basisonderwijs € 2 Voortgezet Onderwijs € 3 MJK: € 2 Groepstarief: € 7,25 (>10p.) Rondleidingen € 30 per groep (max 15 p.)

The Enchanted Forest (buitenruimte)

Mysterieus, ondoordringbaar en tijdloos. We gaan op in de begroeiing; zwervend door een wereld die afwis selend sereen en sinister is. Hier is de mens slechts figurant en ogenschijnlijk verdwaald. Een oerlandschap dat appelleert aan oerinstincten. Jane Fulton Alt (Verenigde Staten, 1951) | The Burn (2008-2012) Kim Boske (Nederland, 1978) | I Go Walking in Your Landscape (2010) Justin Bryce (Verenigde Staten, 1974) | Sacred Forest & Jungles (2012-ongoing) Patricia van de Camp (Nederland, 1969) | My Own Wilderness (2011-2012) Ellie Davies (Groot-Brittannië, 1976) | Come with Me (2011) David Farrell (Ierland, 1961)| The Long Grass (2001-2005) Doug Fogelson (Verenigde Staten, 1970) | Exit Eden (2012) Julia Fullerton-Batten (Groot-Brittannië, geb. West-Duitsland, 1970) | Teenage Stories (2006) Andrej Glusgold (Duitsland, geb. Soviet Unie, 1968) | Black Forest (2011-2012) Samuel Hense (Frankrijk, 1973) | Petits & Grand (2010-2011) Sana Khan (Pakistan, 1987) | Trees Series (2011) Paula McCartney (Verenigde Staten, 1971) | Bird Watching (2003-2008) Simon Menner (Duitsland, 1978) | Camouflage (2009)

Polixeni Papapetrou (Australië, 1960) | Haunted Country (2006) Vandy Rattana (Cambodja, 1980) | Bomb Ponds (2009) Nick Rochowski (Groot-Brittannië, 1981) | Liminal Points (2008-2011) Gregor Schuster (Duitsland, 1974) | Blackwood (2012-ongoing) Peter Solness (Australië, 1958) | Illuminated Landscape (2009-ongoing) Agnes Thor (Zweden, 1986) | Nathalie: Southwood Sequence (2010) / Aurora Borealis (2010) Tessa Verder (Nederland, 1967) | The Day The World Whispered (2009-2011) Benoit Vollmer (Frankrijk 1983) | Dépositions (2010-2011) 2.

Safe Haven (museum)

De mens en de natuur als harmonieuze twee-eenheid. Een open en veilig landschap, deels vormgegeven door mensen, die er recreëren en tot rust komen. Het landschap als museum, speeltuin en als canvas waarop we de intieme verhalen van onze levens schilderen. Korrie Besems (Nederland, 1961) | Dutch Mountains (2010-2011) Sasha Bezzubov (Oekraïne, 1965) | Albedo Zone (2012) Jon Cazenave (Spanje, 1978) | Amalur (2007-2012) Venetia Dearden (Groot-Brittanië, 1975) | Eight Days (2011) Bela Doka (Hongarije, 1969) | The Sundays of Life (2010) Rena Effendi (Azerbeidzjan, 1977) | Liquid Land (2006-2010) Stuart Franklin (Groot-Brittannië, 1956) | Narcissus (2009-ongoing) David Galjaard (Nederland, 1983) | Concresco (2012) John Brinton Hogan (Verenigde Staten, 1963) | Vacation (2004-2009) Britta Isenrath (Duitsland, 1979) | Parts per Million (2010) Kalpesh Lathigra (Groot-Brittannië, 1971) | Lost in the Wilderness (2008) Lola Reboud (Frankrijk, 1982) | The Ephemeris (2011) Misha de Ridder (Nederland, 1971) | Dune (2006) / Solstice (2011) Simon Roberts (Groot-Brittannië, 1974) | We English (2009) Matthieu Rytz (Zwitserland, 1980) | Patchamama (2011) Susannah Sayler & Edward Morris (Verenigde Staten, 1969/1971) | History of the Future (2005-ongoing) TAXI (Suman Samajpati & Sourav Roy Chowdhury (India, 1975/1976) | Being There & Then (2012) Goos van der Veen (Nederland, 1958) | The Skiable Landscape (2009-2012) Marco Vernaschi (Italië, 1973) | Biophilia (2011-ongoing) 3.

Inspiration (museum)

De natuur als inspiratiebron voor kunstenaars die het beeld, de natuur of zelfs beide manipuleren. Een diverse selectie werk van fotografen die de technische en inhoudelijke mogelijkheden van de landschapskunst tot het uiterste hebben opgerekt. Yasser Aggour (Verenigde Staten, 1972) | The Hunted (2010-ongoing) Paul Bogaers (Nederland, 1961) | Les Vacances de M. Rorschach (2008-2012) Juan Calle (Colombia, 1949) | Cartographies of Violence (2010) Claire Dorn (Frankrijk, 1980) | Colorfield (2011-2012) Peter Funch (Denemarken, 1974) | Triptychs (2012) Toni Hafkenscheid (Canada, geb. Nederland, 1959) | Confabulation (2007-2010) Scarlett Hooft Graafland (Nederland, 1973) | Soft Horizons (2004-2010)

Carlos Irijalba (Spanje, 1979) | Inercia (2012) Samnang Khvay (Cambodja, 1982) | Untitled (2011) Aislinn Leggett (Canada, 1981) | Enter the Great Wide Open (2012) Hiroyuki Masuyama (Japan, 1968) | The Lost Works of Caspar David Friedrich (2007-2009) Michael Najjar (Duitsland, 1966) | High Altitude (2009-2010) Wawi Navarroza (Filippijnen, 1979) | Dominion (2011) Loan Nguyen (Zwitserland, 1977) | Météo et Phénomènes Naturels (2007-2010) Meike Nixdorf (Duitsland, 1976) | In the Orbit of El Teide (2010-2011) Zhao Renhui (Singapore, 1981) | As We Walked on Water (2011) Gerco de Ruijter (Nederland, 1961) | Baumschule (2009-2011) / Almost Nature (2012) Takeshi Shikama (Japan, 1948) | Silent Respiration of Forests (2005-2011) Robert Walker (Canada, 1945) | Color-Fields (2005-2012) Thomas Wrede (Duitsland, 1963) | Real Landscapes (2004-2012) 4.

Into the Unknown (buitenruimte)

De ongeziene natuur zichtbaar gemaakt. Van het microscopische tot het buitenaardse, van het gehoopte tot het gevreesde. Een reis door ruimte en tijd, door dromen en verhalen, op het grensvlak van fotografie en computer generated imagery. Myrto Apostolidou (Verenigde Staten, 1976) | Gong (2011-2012) Justine Blau (Luxemburg, 1977) | Cumanan Cactus (2010) Alison Carey (Verenigde Staten, 1966) | New Kingdoms (2007-2012) Margherita Cesaretti (Italië, 1982) | Erbario (2008) Christopher Colville (Verenigde Staten, 1974) | Nothing is the Rule (2011-2012) Anita Cruz-Eberhard (Verenigde Staten, geb. Zwitserland, 1974) | Digital Ikebanas (2008-ongoing) Dornith Doherty (Verenigde Staten, 1951) | Archiving Eden (2008-ongoing) Michael Flomen (Canada, 1952) | Hope (2000-2011) Sharon Harper (Verenigde Staten) | One Month, Weather Permitting (2009) / Sun/Moon (2010-ongoing) Paul den Hollander (Nederland, 1950) | Luminous Garden (2010-2011) Henrik Isaksson Garnell (Zweden, 1987) | Unplugged 2.0 (2009-2010) Nicholas Kahn & Richard Selesnick (Verenigde Staten / Groot-Brittannië, 1964) | Apollo Prophecies (2005) Gábor Kerekes (Hongarije, geb. West-Duitsland, 1945) | Over Roswell (2002-2008) Peeter Laurits (Estland, geb. Soviet Unie, 1962) | Atlas of Heavens (1999-2012) Sergey Lutsenko (Rusland, 1984) | The Dark Side of the Moon (2009) Judy Natal (Verenigde Staten, 1953) | Future Perfect (2007-2012) Catherine Nelson (Australië, 1970) | Nuit Americaine (2011) / Other Worlds (2011-2012) / Danube (2012) Edi Szekely (Duitsland, geb. Roemenië, 1986) | White Noise (2012) Stephanie Valentin (Australië, 1962) | Earthbound (2009) Marcel Wesdorp (Nederland, 1965) | I Wish I Couldn’t Lie (2005) / Out of Nothing (2012)

1.2.b Museum Dr8888 Museum Dr8888 is een podium voor Noord-Nederlandse beeldende kunst en historische geschiedenis van de regio Smallingerland. Het museum is gehuisvest in een voormalig Franciscaner klooster uit 1936 aan het Museumplein in het centrum van Drachten. Het museum staat bekend om zijn collectie kunstwerken van de internationale historische Avant-garde bewegingen De Stijl en Dada. Museum Dr8888 Museumplein 2 9203 DD Drachten www.museumdrachten.nl Volwassenen: € 5 65+ : € 2,50 Kinderen 13 t/m 17 jaar: € 2,50 Kinderen t/m 12 jaar: gratis Cultuurkaart | CJP: € 2,50 Museumkaart ICOM/Rembrandtkaart: € 2 Vrienden van Museum Dr8888: gratis MJK: gratis Rondleiding: € 30 per groep (max 15 p.)

Urban Jungle

Enclaves groen maken de stedelijke omgeving leefbaarder. Van tuintjes tot parken, van een eigen voedsel voorziening tot een enkele kamerplant, we trekken het landschap de stad binnen. Artificieel of niet, het appel leert aan een diep verlangen. Karin Borghouts (België, 1959) | Through the Looking Glass (2001-2005) Ignasi Cunill (Spanje, 1976) | Urban Landscapes (2010) Erwan Fichou (Frankrijk, 1975) | Miradors (2010) Eric Jan van de Geer (Nederland, 1965) | Private Landscape II (2009) Kate Greene (Verenigde Staten, 1978) | Anomalous Phenomena (2011) Jonathan Groeneweg (Canada, 1984) | The Nature of Urbanity (2012) Sabine Haubitz & Stefanie Zoche (Duitsland, 1959 / 1965) | Tropical Island (2004) Sjoerd Knibbeler & Rob Wetzer (Nederland, 1981) | Typology (2009-ongoing) Christophe Maout (Frankrijk, 1967) | Printemps (2004-2010) Jamie Maxtone-Graham (Verenigde Staten, 1959) | The Desiring Garden (2011) Ardine Nelson (Verenigde Staten, 1948) | Green Spaces (2004-2009) Yan Preston (Groot-Brittannië, geb. China, 1976) | Forest (2011-ongoing) Irina Rozovsky (Verenigde Staten, geb. Soviet Unie, 1981) | In Plain Air (2011-ongoing) Traer Scott (Verenigde Staten, 1973) | Natural History (2009-2011) Andy Sewell (Groot-Brittannië, 1978) | The Heath (2006-2010) Anastasia Taylor-Lind (Zweden, geb. Groot-Brittannië, 1981) | Gaza Zoos (2009) Kurt Tong (Groot-Brittannië, geb. Hong Kong, 1977) | Memories, Dreams; Interrupted (2009-2010) Graeme Williams (Zuid-Afrika, 1961) | Objects of Reminiscence (2009-2012)

1.2.c Museum Willem van Haren Museum Willem van Haren in Heerenveen vertelt het verhaal van de rijke heren van het veen en de armoede onder de veenarbeiders, van de vorstelijke allure van Oranjewoud, van sporthelden als Abe Lenstra en Heerenveense bedrijven als Batavus en Koninklijke Smilde. Het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum is onderdeel van het museum. Museum Willem van Haren Minckelersstraat 11 8440 AD Heerenveen www.willemvanharen.nl Geopend: dinsdag t/m zondag 11.00 - 17.00 uur Volwassenen: € 5 6 t/m 17 jaar: € 2,50 Kinderen tot 6 jaar: gratis MJK: gratis

Untamed

De mens heeft de natuur getemd en gecultiveerd naar eigen inzicht. Maar haar volledig domineren blijft een illusie. Dat bewijzen orkanen, tsunami’s, bosbranden en aardbevingen. Al laat ze zich door de mens kneden, de natuur is tot krachten in staat waarbij de mens verbleekt. Sonja Braas (Duitsland, 1968) | The Quiet of Dissolution (2005-2010) Alejandro Chaskielberg (Argentinië, 1977) | Turkana (2011) Sumit Dayal (India, 1981) | Vanishing Islands (2008) James Whitlow Delano (Japan, geb. Verenigde Staten, 1960) Living with Volcanos: Giving Life and Taking It (2010) Nigel Dickinson (Groot-Brittannië, 1959) | French Forests after Great Storm (2000-2005) Wyatt Gallery (Verenigde Staten, 1975) | Tent Life: Haiti (2010) Michel Huneault (Canada, 1976) | Water Memories (2011) Massimo Mastrorillo (Italië, 1961) | Temporary? Landscape (2009-2012) Katsumi Omori (Japan, 1963) | Everything Happens for the First Time (2011) Miti Ruangkritya (Thailand, 1981) | Imagining Flood (2011) Protick Sarker (Bangladesh, 1986) | Of River and Lost Lands (2011-2012) S. Gayle Stevens (Verenigde Staten, 1955) | Pass (2009-2011)

1.2.d. Blokhuispoort De Blokhuispoort in Leeuwarden is gesticht in 1499 en deed eeuwenlang dienst als gevangenis. Tegenwoor dig herbergt het complex zo’n 120 creatieve bedrijven en wordt het beheerd door Carex. Blokhuispoort Blokhuisplein 40 8911 LJ Leeuwarden www.blokhuisportal.nl Entree: gratis Geopend: Maandag t/m vrijdag: 9.00 - 17.00 uur, zaterdag en zondag: 11.00 - 17.00 uur

Appendix: The Harmony between Man and Heaven: Experimental Landscape from China Samengesteld door gastcurator Alfred Dong (China, 1984).

De Chinese landschapsfotografie is sterk beïnvloed door de traditionele landschapskunst, met haar iconische composities en nadruk op de harmonie tussen mens en natuur. In de experimentele fotografie in deze tentoon stelling staan juist het moeizame huwelijk tussen traditie en moderniteit en gevoelens van verlies en verwarring centraal. Fu Weixin (China, 1973) | In the Name of Mountain and River (2010) Gao Hongxun (China, 1970) | Looking On (2011) Lu Chaosheng (China, 1965) | The Lost Way (2011) Wang Peiquan (China, 1970) | Artificial Beauty (2011) Zhang Weixing (China, 1963) | The Mausoleum of Song Dynasty (2011)

1.2.e Bezoekersaantallen Noorderlicht Internationale Fotomanifestatie 2012 Aantal bezoekers Hoofdlocaties, exclusief vrijkaarten en educatieve bezoeken: Museum Belvédère:

9.164

Museum Dr8888:

2.660

Museum Willem van Haren:

1.519

Blokhuispoort:

1.552

Aantal vrijkaarten bezoekers Hoofdlocaties (incl. opening):

1.342

Totaal aantal bezoekers hoofdlocaties:

16.237

Van de deelnemende fotografen bezochten er 43 de manifestatie. Daarvan waren er 41 aanwezig bij de opening. 1.2.f Publieksonderzoek Noorderlicht heeft publieksonderzoek gedaan voor intern gebruik op de vier hoofdlocaties. De hoeveelheid data is niet van dien aard, dat er harde conclusies aan verbonden kunnen worden, maar levert toch een aardig beeld op. Het onderzoek, in samenhang met onderzoeken van voorgaande jaren, biedt wel een ruwe indicatie van ontwikkelingen binnen het publieksbereik. In totaal zijn er 460 enquêtes ingevuld. Daaruit maken wij op dat in 2012 (percentages zijn afgerond): • alle leeftijden vertegenwoordigd zijn, waarbij wij de volgende opbouw zien: jonger dan 18: 2%, 18-25: 5%, 26-35: 5%, 36-45: 9%, 46-55: 20%, 56-65: 35%, ouder dan 65: 26%*; • 44% man is, 56% vrouw is; • de overgrote meerderheid (85,77%) hoogopgeleid is (HBO of WO); • 15% uit Groningen, 32% uit Friesland, 21% uit de Randstad en 31% uit de rest van Nederland komt; • verreweg de meeste mensen komen vanwege interesse voor fotografie en/of kunst en cultuur, maar dat ook het thema een trekker was; • 50% Noorderlicht voor de eerste keer, 15% voor de tweede keer en 8% voor de derde keer bezocht, en 27% al meer dan drie keer geweest is; • de tentoonstelling in Museum Belvédère door 56% als zeer goed, door 41% als goed en door 3% als matig werd beoordeeld**; • de tentoonstellingsinstallatie buiten zowel juichende als afwijzende reacties ontving; • de tentoonstelling in Museum Dr8888 door 25% als zeer goed, door 66% als goed en door 9% als matig werd beoordeeld**; • de tentoonstelling in Museum Willem van Haren door 38% als zeer goed, door 55% als goed en door 7% als matig werd beoordeeld**; • de tentoonstelling in de Blokhuispoort door 32% als zeer goed, door 61% als goed en door 7% als matig werd beoordeeld**; • 13% het Satellietprogramma bezocht, waarvan 93% de programmering als goed / zeer goed waardeerde; • 41% het Satellietprogramma wel kende, maar (nog) niet bezocht had; • en 46% niet van het Satellietprogramma had gehoord. *) De leeftijdsopbouw verbaast ons enigszins. In andere jaren is het percentage jongeren en vooral de groep 25-40 aanzienlijk hoger. Een verklaring kan zijn dat vooral ‘ouderen’ de enquête hebben ingevuld. Een andere is dat vooral de vaste bezoekers van Museum Belvédère op leeftijd zijn en dat het leeftijdsniveau in de regio van de tentoonstellingen dit jaar (zuidoost-Friesland) hoger ligt dan andere jaren (Leeuwarden en stad Groningen). **) De opties ‘slecht’ en ‘zeer slecht’ behaalden overal 0%.

1.3 Satellietprogramma Ieder jaar geeft Noorderlicht galeries, musea en fotografen de mogelijkheid om met een eigen fototentoon stelling deel te nemen aan het Satellietprogramma van de manifestatie. De organisatie en programmering is in handen van de satellieten zelf. De satellietlocaties worden ter promotie opgenomen in het magazine van de Noorderlicht Fotomanifestatie en op de website. Verspreid over de provincie Friesland waren 22 tentoonstellingen te bezoeken in galerieën of andere bijzon dere locaties. In totaal toonden 81 fotografen hun werk. Speciaal onderdeel van het Satellietprogramma 2012 was de Kerkenroute. Een aantal satellieten organiseerde eigen activiteiten anders dan een opening en ont vingen educatieve bezoeken. Niet alle deelnemers hebben hun bezoekcijfers bekendgemaakt, maar volgens een gefundeerde schatting hebben er ca. 14.928 bezoeken plaatsgevonden. Deelnemers aan Satellietprogramma 2012: Galerie Hoogenbosch (Gorredijk) Tjibbe Hooghiemstra / Ali Huizinga Galerie Steven Sterk (Gorredijk) Dolph Kessler / Jitske Hagens / Ellen de Vries Activiteit: Boekpresentatie ‘De Noordzee rond’ AlleskAn | Kunstlokaal №8 (Jubbega) Josien de Geus / Maartje Jaquet Kunsthuis SYB (Beetsterzwaag) Harald den Breejen en Sjoerd van Leeuwen Activiteiten: workshop voor kinderen, presentatie en ‘artist talk’ Karmelklooster Drachten Tryntsje Nauta / Pieter de Vries / Peter Elzinga Activiteiten: overnachten mogelijk, iedere zondag tuinconcerten en ‘open klooster’ E.M. Galerie (Drachten) Moritz Ebinger / Machiel Braaksma / Katarzyna Majak / Dirk Wiersma Schouwburg De Lawei en Expositieruimte De Galerij (Drachten) Han Reeder / Piera Campo

Museum aan de A7 – Rabobank Drachten Yvonne Lacet VHDG (Leeuwarden, Blokhuispoort) Marleen Andela VHDG presenteert dit project in samenwerking met Noorderlicht Tresoar, Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum (Leeuwarden) Het Blauwe Uur: (alumni FotoAcademie met gast curator Rommert Boonstra) Cis Bakker / Rommert Boonstra / Jenny Boot / Jef Bosman / Danielle Celie / Peter Day / Petra Dorenstouter / Barnet Kansil / Corinne Kruger / Stephanie van Leeu wen / Birgit Matschullat / Marlon Mendonca Dias / Monique van der Mije / Louis Oetelmans / Sonja de Ridder / Maartje Roos / Maurice Snabilie / Rob Steenhorst / Sanne Thunnissen / Albert Timstrebla / Edgar Verhoeven Historisch Centrum Leeuwarden Dolph Kessler Fotofabryk (Leeuwarden) Werkplaats de Fotofabryk: (cursisten) Willem Bok kes / Tiny Bruggen / Frans Feijen / Fransje Grisnich / Miranda de Hey / Cor Hoekstra / Gabe Hoge werf / Sape Joustra / Daniel Kuitert / Sibylla Mous / Astrid Schoenmaker / Bram Spannenburg / Arie Vaatstra / Grietje Velink / Aly Veninga / Kor Visser / Bouke Wartena / Gretha Wijbenga / Maaike Zwart Pip’s Gallery in Eden Oranje Hotel (Leeuwarden) Tim S. Trebla Fietsenstalling Zaailand (Leeuwarden) AFVL: (Fotoclub Leeuwarden) Pietrix Runia / Albert Smit / René Visser / Margreet van Vossen e.a. Kunstenaarscollectief INART (Lemmer) Josée Algra / Gitte Brugman / Linus Harms / Bas Jongerius / Dolph Kessler / Titeke Postma / Marijke van Ruiten

Galerie de Vis (Harlingen) Merit de Jong

Als onderdeel van het Satellietprogramma heeft Noorderlicht, in samenwerking met Stichting Alde Fryske Tsjerken, een Kerkenroute georganiseerd met zes tentoonstellingen in evenzoveel prachtige oude Friese kerkjes: Kerkje de Kapelle, Haskerdijken Oscart & Chaos (Oscar Venema en Sandra de Groot) Rotondekerk Terband Annagreet Hoogeland Gepresenteerd door ARTemisia in Kunstzaken (Leeuwarden) Bonifatiuskerk Ter Idzard Jan van der Til Hervormde kerk Kortezwaag (Gorredijk) Maarten de Kok Hervormde kerk Schurega (Jubbega) Atelier aan de Middendijk (Dirk-Jan Visser, Thijs Middeldorp, Joost Janmaat en Christian Ernsten) en Guido Marsille Dorpskerk Rottevalle Heidi de Gier

1.4. Educatie tijdens de manifestatie Noorderlicht bood een eigen educatief programma aan in Museum Belvédère en Museum Dr8888 – de groot ste locaties – omdat de musea zelf niet voldoende educatieve mogelijkheden bieden. Per mail en per post zijn scholen geïnformeerd over de manifestatie. Helaas hebben de musea weinig gedaan aan het benaderen van scholen in hun bestand. Bij de tentoonstellingen in Museum Belvédère en Museum Dr8888 werden rondleidingen aangeboden voor alle groepen en niveau’s en zijn kijkwijzers gemaakt in twee versies, voor havo/vwo en voor vmbo/mbo. Nieuw dit jaar was de praktische opdracht die werd aangeboden naast de kijkwijzers. Aan de hand van een drukvel met alle foto’s uit een tentoonstelling en de keuze uit vier thema’s, kregen leerlingen de opdracht zelf curator te zijn hun eigen tentoonstelling samen te stellen. Van de opdracht is minder gebruik gemaakt dan gehoopt, waarschijnlijk omdat de kijkwijzer bekender is en de tijd beperkt. Desondanks is dit wel een methode die we vaker willen gaan toepassen, omdat het leerlingen actief en proefondervindelijk duidelijk maakt dat er veel overwegingen mogelijk zijn bij het samenstellen van een tentoonstelling, en dat een foto op meerdere niveau’s gewaardeerd kan worden. Naast het aanbod in Museum Dr8888 heeft de educatief medewerker van Noorderlicht ter plekke een spe ciale fotografieles/workshop gegeven aan 30 basisschoolleerlingen. Kosten: 30 euro per rondleiding exclusief entree, begeleiders gratis Kijkwijzers /opdrachten 50 cent per stuk, bij rondleiding gratis Totalen educatiebezoeken*: Scholen:

- Primair onderwijs:

- Voortgezet onderwijs:

- MBO:

Leerlingen:

751

- Primair onderwijs:

109

(groep 6/7/8)

- Voortgezet onderwijs:

477

(4TL / HAVO / VWO)

- MBO:

165 (MBO4 Fotografie & Vormgeving / Journalistiek)

Docenten / begeleiders:

Rondleidingen scholen:

Speciale fotografieles:

Kijkwijzers: 169 Opdrachten: 82 Rondleidingen volwassenen: - Volwassen:

8 101

*) NB: dit zijn de cijfers die bij ons bekend zijn, omdat deze scholen zich hebben gemeld. Er zijn ook leerlingen van scholen en HBO- en WO-opleidingen geweest die zonder begeleiding de tentoonstellingen bezochten, maar daar hebben wij geen cijfers van.

Al is dit meer dan de musea doorgaans krijgen aan educatieve bezoeken – dit totaalaantal ligt lager dan wij gewend zijn in Friesland. Hiervoor zijn twee belangrijke redenen aan te wijzen.

- De scholen uit Groningen zijn niet geweest vanwege de slechte bereikbaarheid. Ook voor scholen uit Friesland was Belvédère een lastige locatie. - De periode van de manifestatie viel deels in de zomervakantie en deels er net na. Scholen zijn dan dicht of net bezig weer op te starten voor het nieuwe schooljaar. Doorgaans wordt hiermee met het plannen van de periode rekening gehouden, maar die keuze was er dit jaar niet. De scholen en opleidingen die geweest zijn, hebben de de rondleidingen en het educatief materiaal als zeer positief ervaren.

1.5 Inhoudelijk activiteitenprogramma Noorderlicht organiseerde bij de manifestatie een activiteitenprogramma; 1.5.a Lezingenprogramma Op alle zondagmiddagen vonden lezingen plaats in het restaurant van Museum Belvédère, tijdens het ope ningsweekend in het Engels, op andere zondagen in het Nederland. Werk van alle sprekers was opgenomen in Terra Cognita. Voor betalende bezoekers van het museum waren de lezingen gratis te bezoeken. 2 September 12.00 uur - Marco Vernaschi Tijdens Terra Cognita presenteert Vernaschi voor het eerst zijn work-in-progress ‘Biophilia’, Vernaschi’s poging de fotografie verder te ontwikkelen door nieuwe vormen en markten te onderzoeken. In de komende maanden wordt Biophilia getoond in Parijs, Tokio en Los Angeles. 50 bezoekers 13.00: Jörg M. Colberg Jörg Colberg (VS) is schrijver, fotograaf en verbonden aan de Hartford Art School, het Massachusetts College for Art and Design in Boston, en aan de Rhode Island School of Design in Providence. Zijn website Conscientious is al vanaf de start in 2001 een van de meest gelezen en invloedrijke blogs gewijd aan heden daagse autonome fotografie. Colberg sprak over Fotografie in 2012: waar we zijn, waar we niet zijn, waar we zouden kunnen zijn; waar we het teveel over hebben en waar we het te weinig over hebben. 60 bezoekers 14.00 uur: Graeme Williams In zijn lezing maakte Graeme Williams (Zuid-Afrika) inzichtelijk hoe fotografie in Zuid-Afrika én zijn eigen bena dering van de fotografie veranderden in de periode van afschaffing van de apartheid. Tussen 1989 en 1994, een periode van grote politieke en sociale veranderingen, documenteerde Williams voor Reuters en andere agentschappen de gebeurtenissen die het land veranderden. Na 1994 merkten hij dat de journalistieke aan dacht voor het land verslapte. Dit viel samen met een verminderde vraag naar reportages en een groeiende interesse in fotografie van musea en galerieën. Veranderingen in het werk van Williams waren een reflectie van deze externe factoren, maar ook van een persoonlijke transformatie. 40 bezoekers 15.00 uur: Toni Hafkenscheid De posterfoto van Terra Cognita werd gemaakt door Toni Hafkenscheid. Hij vertelde over de associaties die hij

bij natuur heeft: die van de diorama’s en moderspoorbanen die hij als kind had. Natuur doet hem vaak denken aan het modelspoorbaantje dat hij als kind had. Vooral het Noord-Amerikaanse landschap (Hafkenscheid emigreerde van Amsterdam naar Canada) roept herinneringen op aan bomen van katoenwol en bergen van karton. Door tilt-shift-lenzen ‘verkeerd’ te gebruiken, kan hij het landschap een kunstmatige aanblik geven, waardoor echte natuur een echo wordt van die gefabriceerde. 26 bezoekers 16.00 uur: Sharon Harper - From Above and Below In het werk van Sharon Harper staan technologie en perceptie centraal. Ze fotografeerde de nachtelijke hemel boven het Canadese stadje Banff. Dankzij de lange sluitertijd zien we de sporen van sterren als krassen van licht. Overtrekkende wolken en lichtvervuiling worden visuele verstoringen. Harperswerk is opgenomen in de collecties van onder meer het MOMA in New York, het Whitney Museum of American Art en het Museum of Fine Arts in Houston. Ze doceert aan Harvard. 30 bezoekers 9 september: Misha de Ridder - Unreal Realities Fotograaf Misha de Ridder probeert het vluchtige en mysterieuze in de natuur te vangen. Ook zoekt hij naar echo’s van het verleden in het landschap van het heden. Met zijn werk probeert De Ridder iets wat bij uitstek individueel is, namelijk de beleving van een landschap, toegankelijk te maken voor de kijker. 20 bezoekers 16 september: Paul Bogaers - Gedachtenfotografie Fotograaf Paul Bogaers is geïntrigeerd door een type ansichtkaart waarop een landschap staat afgebeeld dat wordt weerspiegeld in water. Draai het beeld een kwartslag en er ontstaat een abstracte vlek, die doet denken aan de inktvlekken uit de Rorschachtests. Hoewel Rorschachs theorieën zijn achterhaald, vertelt de instinctieve reactie op deze beelden ons iets over de psychologie van het kijken. 40 bezoekers 16 september: Rik Zaal - Het Friese van Friesland Schrijver en journalist Rik Zaal ging in gesprek met Huub Mous (kunsthistoricus, blogger en auteur van De kleur van Friesland), Nyk de Vries (dichter, muzikant en voordrachtskunstenaar) en Gunnar Daan (architect en kenner van het Friese landschap). Dit naar aanleiding van Zaal’s gids Friesland en de Friese Waddeneilanden, oorspronkelijk verschenen bij Lebowski Publishers als onderdeel van Zaals Heel Nederland. In samenwerking met Lebowski Publishers 35 bezoekers 23 september: Korrie Besems – Verzonnen verleden & Luilekkerlandschap Het verstedelijkende landschap is sinds jaren hoofdonderwerp in het werk van fotografe, beeldend kunste naar en docent Korrie Besems. In haar lezing kwam ondermeer de extreme thematisering van woon- en recreatiegebieden aan bod. Ontwerpers hanteren steeds vaker thema’s die terugverwijzen naar een verleden dat in feite nooit heeft bestaan. Ze vertonen in toenemende mate een hang naar nostalgie waardoor kitsch voortdurend op de loer ligt. 25 bezoekers 30 september: Gerco de Ruijter – Almost Nature Gerco de Ruijter fotografeert met een op afstand bestuurbare camera aan een vlieger. Scherp gedefinieerde

cultuurlandschappen – zoals een boomkwekerij – worden gereduceerd tot strakke, abstracte ritmes. Maar juist kleine afwijkingen vallen op, waardoor we ons weer bewust worden van de natuur. 25 bezoekers 30 september: Club Donny, Strictly unedited journal on the personal experience of nature in the urban environment. Club Donny geniet in groeiende kring bekendheid als een origineel magazine over persoonlijke natuur ervaringen in de stedelijke omgeving. Natuur is voor Club Donny wat ons in fundamentele zin bindt, zelfs in de meest geürbaniseerde maatschappij. Het tijdschrift brengt dat gegeven twee keer per jaar in kaart met fotografie en teksten van bekende en anonieme natuurliefhebbers. Club Donny is een initiatief van grafisch ontwerper Samira Ben Laloua, beeldend kunstenaar Frank Bruggeman en tuinen landschapsarchitect Ernst van der Hoeven. 10 bezoekers 7 oktober: Matthijs Schouten Schouten is strategisch mederwerker bij Staatsbosbeheer en bijzonder hoogleraar Ecologie en Filosofie van het Natuurherstel aan de Wageningen Universiteit. Hij houdt zich sterk bezig met de relatie tussen mens en natuur en schreef het boek Spiegel van de Natuur, dat het beeld van de natuur in verschillende culturele tradi ties verkent. Dat thema stond ook centraal in de lezing. 39 bezoekers 7 oktober: Peter Brinkman: Over het gedachtengoed van Louis Le Roy, onze creatieve potentie en de natuur in de mens. Peter Brinkman, voorzitter van Stichting Tijd, ging in op een andere wijze van kijken en werken met ‘het ecokathedrale denken’ als basis. Het concept van de ecokatheraal is bedacht door L.G. Le Roy en wordt aan volgende generaties doorgegeven via Stichting Tijd, die diverse ecokathedralen beheert. Een ecokathedraal is een gestapeld (niet gemetseld!) bouwwerk van restmateriaal van stratenmakers, zoals stoeptegels, klinkers, betonnen paaltjes en stoepranden. Dit materiaal is vanaf 1982 door Louis Le Roy geordend tot een complex bouwwerk, waarin ook de natuur een belangrijk aandeel heeft. Er bestaat geen uitgewerkte bouwtekening van het werk, maar de vorm van het geheel hangt af van het geleverde bouwmateriaal. 70 bezoekers 1.5.b Videoprogramma Om het publiek op een andere manier kennis te laten maken met een aantal van de deelnemende fotografen, het thema en het medium fotografie, heeft Noorderlicht een videoprogramma samengesteld. Het programma wordt in een loop van ongeveer anderhalf uur continu vertoont in het auditorium van Museum Dr8888. Meike Nixdorf - In the Orbit of El Teide - A video documentary / 6:57 Korte sfeerimpressies van Nixdorf aan het werk in Tenerife. Peter Solness - Nocturnal / 4:42 Een nachtelijke fotografie-expeditie met op kleding gemonteerde lichtinstallaties. Simon Roberts - How to take a Photograph on a 5 x 4 inch Camera / 4:46 Over hoe en waarom hij met een technische camera fotografeert.

Rena Effendie - Oil Village / 2:35 Boeiende en sferische slideshow over natuurvernietiging door olie-industrie. Zhao Renui – Interview / 2:11 Over zijn ontmoeting met “Critical Zoologists” diep in de bossen in China. Simon Roberts – Interview / 2:49 Over “Sunderland vs. Liverpool” en onze relatie met het landschap. Micheal Floman - Under the Cover of darkness / 27:10 Prachtige documentaire over hoe experiment en een onconventionele wijze van werken juweeltjes kunnen opleveren. Hiroyuki Masyuama - Self portrait / 2:18 Hiroyuki Masyuama - 01.01.2011-31.12.2011 / 0:55 Videowerken over de kleine veranderingen die de tijd markeren in het landschap. Scarlett Hooft Graafland - March of Many Dots / 1:48 Meekijken over de schouder van een fotograaf die werkt in overweldigend Noorwegen. James Withlow Delano - In Conversation with James Withlow Delano / 7:11 Delano vertelt over Japan na de desastreuze tsunami. Thomas Wrede - Interview / 5:36 Over zijn toegewijde en intensieve werkwijze. Susannah Sayler & Edward Morris - Expedition Gowanus / 7:44 Verslag van een kanotocht door Brooklyn, NY. Graeme Williams - Studio Visits: South Africa 2011 / 3:41 Interviews met Zuid-Afrikaanse kunstenaars. Erik Jan van de Geer - One Month in Marxloh / 3:42 Speels verslag van een maand ‘artist in residence’ in Marxloh. Gerco de Ruijter – Interview / 9:54 Landschapsfotografie in vogelperspectief met een camera aan een vlieger.

1.6 Faciliterend activiteitenprogramma 1.6.a Busroutes: fotografie per bus Op twee zondagen en twee zaterdagen reed een antieke doch comfortabele bus een route langs fotografietentoonstellingen via een landelijke route door de Friese Wouden met het kenmerkende coulissenlandschap. Er waren drie verschillende routes. Er kon worden opgestapt bij Museum Bel védère of station Heerenveen. Galerieroute Zaterdag 8 september Route langs Galerie Steven Sterk (met boekpre sentatie), Galerie Hoogenbosch, Karmelklooster (met koffie/thee met kloostermoppen of nonnen kusjes), De Lawei, E.M. Galerie, Kunsthuis SYB (met presentatie door de kunstenaars en gratis Friese whiskey) en AlleskAn. Kerkenroute Zondag 9 en zondag 16 september Route langs alle zes de kerkjes. Museumroute Zaterdag 15 september Route langs Museum Dr8888 (met koffie/thee ‘de luxe’) en Museum Willem van Haren. Helaas zijn de kerkenroute van 9 september en de museumroute van 15 september wegens te weinig aanmeldingen afgelast. We hebben ervaren dat ook de andere bustochten slechter bezocht werden dan we vanuit eerdere ervaringen in Gro ningen hadden verwacht. Mogelijk speelt de gerin gere bekendheid van de activiteit – want voor het eerst in Friesland georganiseerd – hierbij een rol. We hebben hier weliswaar op geanticipeerd door beduidend meer ruchtbaarheid aan de routes te geven dan we in Groningen gewoon zijn, maar helaas is dat niet afdoende gebleken.

1.6.b Fietsroutes Omdat het in Friesland goed fietsen is en er een uitgebreid knooppunten-stelsel ligt, heeft Noor derlicht diverse speciale fietsroutes samengesteld langs de locaties in de regio Heerenveen-Drachten. Op station Heerenveen zijn OV-fietsen en gewone fietsen te huur. De fietsroutes waren te downloaden van de site en er lagen enkele printjes bij de infor matiebalie van Noorderlicht in Museum Belvédère. Het is niet bekend hoeveel mensen hiervan gebruik hebben gemaakt. Terra Cognita route - 58 km | 3 locaties Rondje Heerenveen - 56,6 km | 5 locaties Urban Jungle route - 25 km | 7 locaties Mini-mix locaties route - 39,3 km | 6 locaties Kerkenroute - 62 km | 5 locaties 1.6.c Hotelweekendarrangement ‘Noorderlicht’ Samen met Golden Tulip Tjaarda Oranjewoud werd het ‘Noorderlicht-arrangement’ in het leven geroepen. Het hotel ligt op een mooie fietsen wandellocatie in de bosrijke omgeving van Oranje woud, vlakbij Museum Belvédère. Het arrangement kostte 89,50 per persoon en omvatte: 1x overnachting in een comfort hotelkamer 1x uitgebreid ontbijtbuffet 1x driegangen diner 1x toegang tot het museum Belvédère 1x Noorderlicht Magazine t.w.v. € 1,00 1x 10 euro korting op de catalogus van Terra Cognita (normale prijs 18,50) Er zijn 12 Noorderlicht-arrangementen verkocht

1.7 Boekverkoop Omdat Noorderlicht dit jaar te gast was bij de musea, hadden we geen eigen boekverkoop. De catalogus Terra Cognita was te koop bij de drie musea en in de Blokhuispoort. Bij de informatiebalie van Noorderlicht in Museum Belvédère waren ook andere Noorderlicht-boeken te koop. Museum Belvédère heeft zelf de verkoop van boeken van deelnemende fotografen op zich genomen in de museumwinkel.

Noorderlicht Fotogalerie

De Noorderlicht Fotogalerie is het enige permanente presentatiepodium voor fotografie buiten de Randstad. Uitgangspunt is dat het programma breed georiënteerd, prikkelend en divers is. In de Fotogalerie wordt, in samenwerking met boekhandel Godert Walter in Groningen, een interessant aanbod aan actuele fotoboeken verkocht.

2.1. Tentoonstellingen De Fotogalerie van Noorderlicht bracht ook in 2012 weer een breed scala aan tentoonstellingen. In de zeven presentaties werd – meer nog dan in voorgaande jaren – de samenwerking met gastcuratoren en college- instellingen gezocht. Door zowel jong talent als gevestigde namen te selecteren – solo en in groepsverband – ontstond een gevarieerd beeld dat de vitaliteit hedendaagse fotografie reflecteerde. Door voor een divers programma te kiezen, kon bovendien een grote diversiteit aan doelgroepen worden aangesproken. In 2012 ontving de Noorderlicht Fotogalerie in totaal 9.749 bezoekers met de volgende tentoonstellingen: Constructed Myths Colette Campbell-Jones (VS) and Won Seoung Won (Zuid-Korea) 17 december t/m 5 feburari 2012 1.361 bezoekers Een unieke dubbeltentoonstelling waarin digitale beeldmanipulatie ingezet wordt voor het vertellen van verhalen. Noorderlicht had de Nederlandse primeur van dit bijzondere werk van de beide fo tografes. Cruel and Unusual 18 februari – 1 april 2.134 bezoekers Met Araminta de Clermont (VK), Amy Elkins (VS), Alyse Emdur (VS), Christiane Feser (DE), Brenda Ann Kenneally (VS), Jane Lindsay (VS), Deborah

Luster (VS), Nathalie Mohadjer (DE), Yana Payusova (RU), Lizzie Sadin (FR) en Lori Waselchuk (VS) In de groepstentoonstelling Cruel and Unusual werd een verrassende en soms onthutsende kijk achter ’s werelds gevangenismuren geboden. Daarbij benaderen de fotografen het onderwerp elk vanuit eigen strategieën, materialen en technieken. De tentoonstelling ging vergezeld van een bijzon dere catalogus in de vorm van een krant. Naast beeldmateriaal van de hoofdtentoonstelling bevatte de publicatie artikelen, blogs, interviews, schetsen en aanvullend materiaal van andere fotografen rond het thema. Samengesteld door Hester Keijser & Pete Brooks Awarded Commitment 14 april – 20 mei opening 985 bezoekers Met Chris Jordan (VS), Ed Kashi (VS), Munem Wasif (BD), Christian Vium (DK), Saiful Huq (BD), Paolo Patrizi (IT), Chien-Chi Chang (TW), Francesca Mancini, (IT) Stefano de Luigi (IT), Javier Arcenillas (ES), Boniface Mwangi (KEN), Paula Bronstein (VS), William Daniels (FR), Lizzie Sadin (FR)en Majid Saeedi (IR) De Noorderlicht Fotogalerie bracht een eerbetoon aan de documentaire fotografie met een overzichts expositie van recente winnaars en genomineerden van drie fotografieprijzen die maatschappelijke bewustwording als missie hebben: de Prix Pictet, FotoEvidence Book Award en AnthropoGraphia Award for Human Rights. Het resultaat was een gevarieerde en aangrijpende tentoonstelling over menselijk respect, schrijnend onrecht en een duur zame wereld. De presentatie van de tentoonstelling is een voorbeeld van hoe Noorderlicht graag het experiment in vormgeving aangaat.

Dirk Jan Visser – Offside 26 mei – 8 juli 1.050 bezoekers Het Nederlandse talent Dirk-Jan Visser liet in Offside de menselijke tragedie zien van een door oorlog ver scheurd land vanuit het perspectief van twee voetbalclubs: FK Qarabag Agdam en FK Karabakh Stepanakert. Beide teams staan symbool voor het conflict in en om Nagorno-Karabach in de Kaukasus. De regio scheidde zich in 1994 met hulp van Armenië af van Azerbeidzjan, maar is door geen enkel land erkend als zelfstandige staat. Drie jaar lang volgden fotograaf Dirk-Jan Visser en schrijver Arthur Huizinga de zes mensen die centraal staan in de tentoonstelling. Hun levens zijn illustratief voor het dagelijks leven van spelers en coaches, strijders en vluchtelingen, vrouwen en weduwen. I.s.m. Paradox Paolo Pellegrin – Dies Irae 14 juli – 9 september 1.331 bezoekers De Noorderlicht Fotogalerie toonde in de zomer de eerste grote overzichtstentoonstelling van de veelvuldig onderscheiden Magnum fotograaf Paolo Pellegrin (IT), die als geen ander in staat is gebleken de fotojourna listieke traditie te vertalen naar een eigentijdse benadering. Pellegrins fotoseries en reportages zijn hard, vaak tragisch, en verslaan oorlog, gevangenschap en natuurrampen. Pays / Paysage land / landscape Awoiska van der Molen & Rob Nypels 15 september – 4 november 1.607 bezoekers In de herfst sloot de galerie aan bij het thema van de Friese editie van de Noorderlicht Fotomanifestie Terra Cognitatie: de relatie tussen mens en natuur. Gastcurator Leo Divendal stelde een tentoonstelling samen over de benaderingen van het landschap in het werk van Awoiska van der Molen (NL) en Rob Nypels (NL). Rafal Milach – 7 Rooms 10 november – 13 januari 2012 1.281 bezoekers Rafal Milach (PL) volgde jarenlang intensief een zevental Russen, dertigers in de voorsteden van Moskou, Jekaterinenburg en Krasnojarsk. Het resulterende ‘7 Rooms’ is het portret van een generatie die klem zit tus sen de mentaliteit van het oude Sovjet-regime en het ambitieuze maar onzekere Rusland van de jaren onder Poetin.

2.2 Activiteiten Regelmatig organiseert Noorderlicht debatten en lezingen van (internationaal vermaarde) fotografen en curatoren, die in de galerie of bij de manifestatie hun werk presenteren, met het doel meer inzicht en achter grondinformatie te bieden. Deze bijeenkomsten zijn kleinschalig, lokaal/regionaal van karakter en bedoeld voor studenten fotografie, (beginnende) professionals en geïnteresseerde leken en/of amateurs. Ook stelt Noorderlicht regelmatig haar ruimten beschikbaar voor de organisatie van culturele activiteiten. In totaal bezochten 332 personen de activiteiten in 2012. Eurosonic/Noorderslag 13-01-2012 In het kader van Eurosonic/Noorderslag verzorgde Yuri Landman, bouwer van experimentele elektrische muziekinstrumenten, een optreden, bijgestaan door met een keur aan muzikanten. Voorafgaand werd de film De Eeuwige Optie (met o.a. G.W. Sok, ex-zanger The Ex) vertoont. 50 bezoekers Landelijke gedichtendag: dichtgroep WP99. 26-01-2012 Dichtgroep WP99 liet zich inspireren door de tentoonstelling Constructed Myths. 50 bezoekers Studievereniging IK 31-01-2012 Carrieredag Studievereniging IK voor studenten Kunsten, Cultuur en Media van de Rijksuniversiteit Groningen. 25 deelnemers Lezing Pete Brook 18-02-2012 Gastcurator Pete Brook gaf een lezing waarbij hij inging op de rol en verantwoordelijkheden van bloggers, in een tijd waarin de gedrukte media in crisis verkeren. Brook is een freelance schrijver die zich richt op de politiek van media, beeldcultuur en kwesties van sociale rechtvaardigheid in zoverre ze betrekking hebben op fotografie en fotojournalistiek. Hij publiceert zijn bevindingen op zijn veel gelezen blog Prison Photography. Zijn Prison Photography on the Road was onderdeel van de tentoonstelling Cruel and Unusual. 40 bezoekers Lezing Tracy Metz 24-04-2012 35 bezoekers Op uitnodiging van Boekhandel Godert Walter gaf journaliste Tracy Metz een lezing naar aanleiding van haar boek Zoet & Zout: Water en de Nederlanders. Ze sprak over de ‘extreme makeover’ van het Nederlands land schap en de veranderende verhouding tussen Nederlanders en het water. 35 bezoekers Concert Wishfulmusic 19-05-2012 Wishfulmusic staat voor mooie muziek in een warme, informele setting. In de Noorderlicht Fotogalerie werden

intiem huiskamerconcert georganiseerd, met optredens van Terror Bird en Finglebone. 40 bezoekers Nacht van Kunst en Wetenschap 02-06-2012 In het kader van de Nacht van Kunst en Wetenschap gaven Fotograaf Dirk-Jan Visser en schrijver Arthur Huizinga in het Academiegebouw van de Rijksuniversiteit Groningen de lezing Sport en Identiteit over het OFFSIDE project. Aansluitend gaven zij een rondleiding in de Noorderlicht Fotogalerie. De galerie was tijdens De Nacht geopend van 20.00 tot 01.00 uur. 72 bezoekers Lezing Dirk-Jan Visser 29-06-2012 Lezing en rondleiding Dirk-Jan Visser voor Azerbeidjaanse Jongerenvereniging Nederland. 20 bezoekers Manifestatie Shaken Not Stirred 15-09-2012 Shaken Not Stirred was een manifestatie van 12 beeldende kunstinstellingen in de stad Groningen om het begin van een nieuw seizoen in te luiden en het publiek kennis te laten maken met de diversiteit van de Groningse beeldende kunst.

2.3 Vaste podia: ForumImages en Martini Plaza Sinds december 2012 heeft Noorderlicht er een nieuwe Groningse partner bij: Theater- en Congrescentrum Martiniplaza (280.000 bezoekers per jaar). Noorderlicht programmeert doorlopend tentoonstellingen in de publieke ruimten rond de diverse zalen van het centrum. Het zijn spin-offs van recente eigen producties. Voor de toekomst staan er ook tentoonstellingen gepland die, geënt op de wereld van theater en toneel, speciaal gemaakt zullen worden voor Martinplaza. Noorderlicht en Martiniplaza stellen zich ten doel met externe finan ciering foto-opdrachten te verstrekken. Sinds 2010 programmeert Noorderlicht doorlopend kleine tentoonstellingen in Forum/Images. In het eerste kwartaal van 2012 betrof dat de presentatie van het project First Love van Maarten de Kok, over Nederlandse jongeren in het Bulgaarse Sunny Beach. Deze recent populair geworden badplaats biedt, naast extreem lage prijzen en goede accommodaties, een keur aan cafés en discotheken. Kortom: alle ingrediënten voor een geweldig feest. Helaas heeft ruimtegebrek binnen Forum/Images ertoe geleid dat het in 2012 bij deze pre sentatie is gebleven. Noorderlicht en Forum/Images zijn echter van zins de samenwerking weer op te pakken zodra er een vorm is gevonden, die recht doet aan de wensen van beide partijen.

2.4 Publieksonderzoek galerie In 2012 is weer steekproefsgewijs publieksonderzoek gedaan in de galerie. Er werd vooral gevraagd naar hoe men de galerie kent en hoe men de tentoonstellingen waardeert. De resultaten zijn voor intern gebruik. Voor het verbinden van conclusies aan de onderzoeken is het nog te vroeg.

Educatie

Educatie behoort tot de kerntaken van Noorderlicht. We leven in een tijd waarin het medium gedemocrati seerd is: iedereen fotografeert, elk incident wordt vastgelegd, sites als Facebook, Tumblr en Flickr spelen in het leven van vooral jongeren een grote rol. Toch schort het bij hen nog vaak aan visuele geletterdheid. Hoe kun je beelden lezen? Noorderlicht wil jongeren handvatten geven om beelden – en daarmee de wereld om hen heen – kritisch te duiden. Ons educatieprogramma is erop gericht jongeren ervan bewust te maken dat een foto zelden dé waarheid is, maar een persoonlijke visie en een – vaak doelbewuste – selectie. Ook willen wij tonen waarin de werkelijke kracht van de fotografie schuilt: het vertellen van verhalen, informeren, kritiek leveren, ontroeren en wakker schudden. Het succes van onze educatiemethode danken we aan de focus die we leggen op de eigen beleving en invulling van leerlingen. Het gaat dan ook om zelf zien, zelf doen en zelf ervaren. In 2012 heeft Noorderlicht voor het eerst in haar geschiedenis een medewerker educatie aangesteld. Voor heen werd het educatief programma vormgegeven door de coördinator van de manifestatie.

3.1 Herziening lespakket In 2012 is begonnen met de herziening van het lespakket ‘Waarheid en werkelijkheid in de fotografie’. Deze lesmethode over fotografie voor scholen is in 2003 door Noorderlicht – als eerste in Nederland – ontwikkeld. Het pakket raakte in 2010 uitverkocht, maar wordt nog steeds gebruikt op zo’n 235 educatieve instellingen, zoals VO-scholen, MBO’s, PABO’s, ROC’s, basisscholen, (kunst)educatieve instellingen en fotografiecursus sen. Er is echter nog steeds vraag naar het pakket. Om een nieuwe uitgave opnieuw af te stemmen op de behoefte van het onderwijs, werd op 4 juli een klein schalige docentenbijeenkomst georganiseerd met kundige docenten die al jaren met het pakket werken. De docenten hebben een betrokken houding, kennen Noorderlicht goed en bekleden al langer de functie van Kunst/Ckv vakdocent. De docenten droegen waardevolle praktijkervaring aan en hebben toegezegd t.z.t. te willen proeflezen. Het lespakket zal veranderen in opzet, en enkele foto’s zullen worden vervangen. Streven is om het nog over zichtelijker, inhoudelijker en wat betreft vormgeving nog gebruiksvriendelijker te maken. Het MBO wordt als doelgroep toegevoegd en er wordt onderscheid gemaakt tussen klassen die Havo CKV1 Algemeen volgen of gericht kunstvakken hebben gekozen. Voor de hogere klassen en niveaus worden extra modules toegevoegd. Daarbij komen er meer vragen en opdrachten in het pakket, die naar eigen keuze van de docent/student kunnen worden gemaakt.

Verder wordt onderzocht of een toepassing voor Burgerschaplessen een mogelijkheid is, en of het lespakket gebruik kan maken van de Noorderlicht-app, die het volledige digitale beeldarchief van Noorderlicht bevat.

3.2 Educatief programma galerie Tijdens de docentenbijeenkomst in juni werd ook gesproken over een educatief programma voor de galerie en de mogelijkheid van het geven van speciale fotografielessen op scholen. Al jaren heeft Noorderlicht de wens om ook in de galerie meer educatieve groepen te ontvangen. De mogelijk heid van een rondleiding werd altijd al wel geboden via de site, maar omdat het ons aan mankracht ontbrak, werd daarvoor niet actief geworven. De nieuwe educatief medewerker is in juni 2012 begonnen scholen aan te schrijven over het aanbod van Noorderlicht. Om het voor scholen aantrekkelijk te maken langs te komen – met of zonder rondleiding – zijn leskaarten ontwikkeld, bedoeld als kijkwijzer of opdracht bij een bezoek aan de galerie, die in oktober zijn verschenen. De kaarten zijn op iedere expositie toepasbaar en belichten de basisprincipes van de fotografie. Ze dwingen tot goed kijken en interpreteren. De leskaarten zijn voor 50 cent per stuk te koop in de galerie. De reacties op de leskaarten zijn positief en er wordt goed gebruik van gemaakt. In de periode na verschijnen (oktober t/m december) zijn 182 leskaarten verkocht. Er zijn vijf leskaarten die ieder een andere thematiek behandelen. 1. ‘Foto’s zijn verhalen’ (Thematiek: inhoud, interpretatie, titel, verhaal van de fotograaf) 2. ‘De keuze van de fotograaf’ (Thematiek: boodschap, betekenis, fotobewerking, invloed van de fotograaf) 3. ‘Een foto kun je op je eigen manier beleven’ (Thematiek: sfeer, emotie, beeldelementen, associatie) 4. ‘Het effect van kleur en licht’ (Thematiek: kleur, zwart-wit, licht, contrast, invloed van beeldelementen) 5. ‘Wat vangt jouw blik in de foto?’ (Thematiek: compositie, perspectief, standpunt) In 2012 zijn in de Noorderlicht Fotogalerie 16 rondleidingen gegeven aan 388 leerlingen en 18 docenten van 7 verschillende opleidingen. Niveau’s: gymnasium, Havo 4, Atheneum 4, Havo 1, MBO 4.

3.3 Educatie overig Noorderlicht is in 2009 een pilotproject gestart met het Noorderpoortcollege (NPC), een Regionaal Oplei dingscentrum met 20.000 leerlingen voor voortgezet onderwijs, MBO en volwassenenonderwijs. Dat project werd in 2010 afgerond. Het NPC wilde met fotomateriaal uit de Internationale Fotomanifestatie Act of Faith (2007), over geloof, conflict, extase en exces, bijdragen aan haar eigen missie: ‘…. om te komen tot inzicht in en verdieping van kennis betreffende eigen en andermans cultuur en samenleving’. In 2012 is een begin gemaakt met het ontwikkelen van een toepassing die het docenten van het NPC makkelijker zal maken het project, met minder voorkennis, in te zetten in de les. In 2013 wordt deze toepassing geïmplementeerd. In 2012 is middels een paar proeflessen onderzocht of ook voor het basisonderwijs fotografie een interessant educatief thema is. De reacties waren positief. Noorderlicht onderzoekt de mogelijkheden van een program ma voor het basisonderwijs.

In 2012 is een begin gemaakt met het informeren van CKV- en Kunstdocenten middels een speciale nieuwsbrief. Nu is dat nog een .pdf per mail of post, maar bij de herziening van de Noorderlicht-website (voorjaar 2013) ontstaan nieuwe mogelijkheden voor een speciale digitale nieuwsbrief voor edu catieve contacten. We ondersteunden in 2012 de Kunstbende, een landelijke kunstwedstrijd voor jongeren, door prij zen beschikbaar te stellen. Het betrof het veelvuldig bekroonde boek Grote verhalen van Mathieu Keu ter en een rondleiding bij Noorderlicht. In 2011 is er een tiental Studentenambassadeurs aangesteld. Voor deze groep Ambassadeurs is gezocht naar studenten die affiniteit hebben op één van de volgende gebieden: publiciteit en mar keting, beeldende kunst, (foto)journalistiek, cultuur filosofie, development studies. De studenten gaven hun visie op onderwerpen, maar voerden ook praktische taken uit. De betrokkenheid van stu denten werd in 2012 bestendigd. Bovendien werd de pool uitgebreid. Helaas is dit alles vanwege het vertrek van onze vaste marketingmedewerker sinds mei stil komen te liggen. Hopelijk is er in 2013 weer een mogelijkheid de contacten andermaal op te pakken. Van half maart tot half mei deed stagiare Sophie Earls onderzoek naar Internationale vakbladen en fotografie sites en –blogs. Zij legde contacten en actualiseerde ons adressenbestand. Sophie studeert Art Management in Bordeaux.

Talentontwikkeling: Masterclass Northern Lights

Na de succesvolle edities 2010/2011 en 2011/2012, afgerond in mei 2012, continueerden Noorder licht, curator Marc Prüst en Lars Boering van Lux Photo Gallery in september 2012 de Masterclass Northern Lights. In september startte de derde editie van deze unieke 1 jaar durende masterclass voor professionele fotojournalisten en documen taire fotografen. Doel van de masterclass is het ontwikkelen van professionele en promotionele vaardigheden. De masterclass bestond andermaal uit drie modu les van elk vier dagen, verspreid over het jaar. Tussen de bijeenkomsten moesten studenten fotoopdrachten uitvoeren. Tijdens de eerste module (1316 september) is getracht door te dringen tot de kern: het beeld. De deelnemers leerden elkaars werk kennen en bespraken dit gezamenlijk. Tijdens deze sessie lag de nadruk op het gebruik van licht, compo sitie, de opbouw van een fotografisch beeld en het redigeren van het verhaal. Francis Hodgson, foto recensent bij de Financial Times, behandelde als gastdocent deze punten. Adriaan Monshouwer, twaalf jaar lang secretaris van de World Press Photo jury, zette zijn visie op visueel verhalen vertel len uiteen. Magdalena Herrera, hoofd fotografie bij GEO France magazine, ging dieper in op de prak tische kant van de hedendaagse markt. De fotografen van editie 2011/2012 anticipeerden op de dreigende sluiting van Noorderlicht met de uitgave van een special actiekrant om het maatschappelijk belang van Noorderlicht als plat form van internationale fotografie te onderstrepen.

Noorderlicht Projecten

Noorderlicht ontplooit in het verlengde van de reguliere programmering van de galerie en van de manifes tatie activiteiten, zoals de export van tentoonstellingen, het opzetten en verlenen van foto-opdrachten rond maatschappelijke thema’s, het op verzoek van instellingen samenstellen van tentoonstellingen of het aangaan van coproducties met collega-instellingen, bedrijven en non-profitorganisaties. De projecten van het Noorder licht dragen bij aan haar (inter)nationale gezicht. Ze worden grotendeels met derde geldstromen gefinancierd.

5.1. Foto-opdrachten en coproducties 5.1.a The Sweet and Sour Story of Sugar In de 16de en 17de eeuw speelden suikerplantages en suikerhandel een belangrijke rol in Nederland en haar koloniën in Oost en West. Vanuit verschillende, zeer uiteenlopende perspectieven wil Noorderlicht een gelaagd verhaal vertellen over handel, arbeid, veranderde markten, uitbuiting en migratie. De foto’s vertellen – aan gevuld met fotomateriaal uit archieven – het verhaal van vier eeuwen globalisering gezien vanuit een product: suiker. Het project legt verbanden tussen onze koloniale geschiedenis en de suikerhandel in onze eigen tijd. Het fotografisch onderzoeksproject The Sweet and Sour Story of Sugar is gestart in 2010 en wordt financieel mogelijk gemaakt door de Mondriaan Stichting en SNS Reaal Fonds. In 2011 zijn foto-opdrachten uitgevoerd door zes internationaal vermaarde fotografen, die de suikerindustrie in Nederland, Suriname, Indonesië en Brazilië in beeld brachten. Eind 2012 is de internationale tentoonstellingstour van het suikerproject van start gegaan met presentaties in Jogjakarta en Jakarta, beiden in Indonesië. Naast de tentoonstellingen werden twee workshops koloniale fotografie aangeboden. De resultaten van de workshops zijn toegevoegd aan de open source van het project. Daarmee zijn ze beschikbaar voor de volgende presentaties. Medio 2013 volgen presentaties in Suriname en Brazilië. Tijdens de Noorderlicht Fotomanifestatie (septem ber-oktober 2013) sluiten we de internationale tour af met een presentatie in de voormalige suikerfabriek in Groningen, waarbij ook het fotoboek The Sweet and Sour Story of Sugar zal worden gepresenteerd. Bij de afsluitende tentoonstelling wordt een randprogramma en educatietraject aangeboden.

Deelnemende fotografen: Suriname • James Whitlow Delano (Japan/Verenigde Staten) • Alejandro Chaskielberg (Argentinië) Brazilië • Ed Kashi (Verenigde Staten) • Francesco Zizola (Italië) Indonesië • Carl de Keyzer (België) • Tomasz Tomaszewski (Polen) Alle fotografen werkten tevens aan een opdracht in Nederland. Overzicht activiteiten 2012 In het begin van 2012 is de laatste van de 12 fotografie-opdrachten uitgevoerd. In 2012 is er een samenwerking aangegaan met zestien archieven (uit Nederland, Suriname en Brazilië) die materiaal aanleverden voor het project. In 2012 hebben auteurs uit binnen- en buitenland aan essays en teksten gewerkt ten behoeve van de aan komende boekpublicatie. Het gaat om Alexander Supartono (Indonesië), John Wilkinson en Pedro Ramos (Brazilië), Cynthia McLead (Suriname), Gert Oostindie (Nederland) en Evert Nieuwenhuis (Nederland) – Alexander Supartono (Indonesië, verbonden aan de Universteit van St. Andrews) geeft in zijn essay aan hoe we koloniale fotografie kunnen leren lezen. Supartono als researcher en curator betrokken bij Noorderlicht en The Sweet and Sour Story of Sugar. – John Wilkinson en Pedro Ramos (Brazilië) bespreken de keerzijde van het succesverhaal van de Brazi liaanse suiker- en ethanolproductie. Wilkinson is senior lecturer aan het centrum voor landbouwontwikkeling aan de Universiteit van Rio de Janeiro en publiceerde veelvuldig over de globalisering van de Braziliaanse agro-industrie. – Schrijfster Cynthia McLeod (Suriname) reflecteert in haar essay op de betekenis van migratie voor het Suri name van vandaag de dag. – Gert Oostindie (Nederland) gaat in zijn essay in op de postkoloniale erfenis van het Nederlandse suikerverleden. Oostindie is directeur van het KITLV in Leiden en publiceerde veelvuldig over de betekenis van het koloniale verleden voor onze eigen tijd. – Schrijver/journalist Evert Nieuwenhuis (Nederland) beschrijft in zijn essay de ethische discussies die door de eeuwen heen over de suikerindustrie gevoerd zijn. Nieuwenhuis is auteur van De Grote Globaliseringsgids (2005). In 2012 is het open source presentatiemodel uitgewerkt. Belangrijk was ambitie om in de drie niet-westerse landen (waar mogelijk) de lokale culturele infrastructuur verder te ontwikkelen, over grenzen te kijken, een dominant westers perspectief te doorbreken en debat te entameren over het gedeelde verleden. Het doel was niet simpelweg het exporteren van een Noorderlicht-productie, maar het aangaan van dialoog en samenwer king. Betrokken partijen kunnen uit de vergaarde ingrediënten waarmee partners hun eigen gerecht bereiden, in eigen keuken, volgens eigen receptuur en aangepast aan de lokale smaak. Een partnerorganisatie geeft zo op basis van gelijkwaardigheid invulling aan de eigen versie van het suikerverhaal. Een globaal verhaal wordt

aldus lokaal ingebed. Noorderlicht heeft in 2012 in vier concrete situaties het groeiende open source presentatiemodel in de praktijk kunnen testen. Zowel in Jogjakarta als Jakarta is in 2012 een workshop en een tentoonstelling gerealiseerd. Zie overzicht hieronder: Workshop in Yogjakarta Titel: Colonial Photography Workshop Datum: 31.10 – 9.11.2012

Locatie: Langgeng Art Foundation, Jogjakarta Workshop leider: Alexander Supartono Aantal deelnemers: 11

Opzet: In de workshop koloniale fotografie maakten kunstenaars nieuw werk op basis van historische fotogra

fie uit The Sweet and Sour Story of Sugar, zoals vooraf geselecteerd door Supartono en Rob Jongmans, foto archivaris van het Tropenmuseum in Amsterdam. Na afronding zijn de resultaten toegevoegd aan de open source van The Sweet and Sour Story of Sugar. Evaluatie workshop: hoewel nog niet alle projecten in januari 2013 compleet zijn afgerond, kunnen we van

een succes spreken. De workshop is goed bezocht door een zeer sterk deelnemersveld uit heel Zuidoost Azië, dat artistiek verassende resultaten boekte. In de Indonesische pers is zowel online als in print aandacht besteed aan de workshop. Zowel Noorderlicht als Langgeng Art Foundation overwegen om de resultaten van de workshop apart tentoon te stellen. Workshop in Jakarta Titel: Sugar Fiction Datum: 2.12.2012

Locatie: RURU Gallery, Jakarta

Workshop leider: Mahardika Yudha, coördinator van de Video Art Development Division van Ruang Rupa Aantal deelnemers: 6

Opzet: Ruang Rupa nodigde voor de workshop ‘Sugar fiction’ zes jonge vrouwelijke videokunstenaars uit

Jakarta uit om met historisch materiaal uit The Sweet and Sour Story of Sugar tot nieuwe videokunstwerken te komen. Ze gaven de politieke, koloniale en sociale context van het beeld een nieuwe lading. Het eindresul taat was te zien in de tentoonstelling Sugar Town, Inc en zal worden toegevoegd aan de open source van het suikerproject. Evaluatie workshop: De eindproducten van de workshop lopen uiteen van videokunst tot narratieve fictiefilm, muziekvideo, documentaire en performance. Ruang Rupa en Noorderlicht zijn onder de indruk van de resul taten en overwegen de videopresentaties ook buiten de context van het suikerproject te laten zien, bijvoor beeld in filmfestivals of andere presentaties. Ook is er interesse getoond vanuit het verzamelaarsveld. Tentoonstelling in Langgeng Art Foundation Titel: The Sweet and Sour Story of Sugar Data: 9.11.2012 – 20.1.2013

Locatie: Langgeng Art Foundation (LAF), Jogjakarta

Opzet: LAF nodigde curator Akiq AW en MES 56 – een kunstcollectief dat in het fotografische veld werkt – uit om een tentoonstelling in te richten met de foto’s uit The Sweet and Sour Story of Sugar. Akiq AW en MES

56 selecteerden zo’n vierhonderd foto’s uit het door Noorderlicht beschikbaar gemaakte materiaal. Bij het ontwikkelen van een tentoonstellingsconcept kozen ze ervoor om het materiaal zonder context te laten zien.

Evaluatie: de tentoonstelling van The Sweet and

Sour Story of Sugar was de eerste projectpresen tatie van de internationale tour. Technisch gezien is de tentoonstelling goed uitgevoerd; inhoudelijk namen Akiq AW en MES 56 een kritische positie in ten opzichte van de benadering van Noorderlicht. De schetsen, het tentoonstellingsconcept en de art ist statement van Akiq AW zijn aan de open source toegevoegd. De Indonesische media hebben veel vuldig over de tentoonstelling en randactiviteiten geschreven, ondermeer in The Jakarta Post. Tentoonstelling in Ruang Rupa Titel: Sugar Town, Inc

Data: 23.11 – 14.12.2012

Locatie: Kunstkring Gallery, Jakarta

Opzet: Een samenwerkingsproject waarin Ruang

Rupa verschillende jonge kunstenaars uit Jakarta met de ingrediënten uit The Sweet and Sour Story of Sugar tot een collectief kunstwerk lieten komen. Dit kunstwerk kreeg de vorm van een winkel. Geïnspireerd door research en het oorspronkelij ke historische fotomateriaal zorgden kunstenaars voor de productie van een groot aantal dagelijkse voorwerpen met daarop foto’s of illustraties uit het suikerproject. In dit gesamtkunstwerk kon het publiek foto’s uit het project op zeer verschillende wijzen ervaren. Onder het genot van een kopje kof fie (met daarop foto’s uit het project) in de koffiebar bij de museumwinkel of als bezoeker van de con cept store. Evaluatie: Ruang Rupa heeft met een collectief van kunstenaars uit zeer uiteenlopende disciplines de mogelijkheden en beperkingen van het open source concept onderzocht. In de pers is goed over de tentoonstelling geschreven. Enig minpunt is de beperkte openstelling. Ruangrupa heeft de ruimte in de kunstkring – vanwege beperkte beschikbaarheid – slechts voor een periode van drie weken kunnen gebruiken. Activiteiten bij de tentoonstellingen in Jakarta en Jogjakarta Zowel Langgeng Art Foundation als Ruang Rupa hebben publieksactiviteiten bij de eigen presen taties georganiseerd. Doel hiervan: extra aandacht

op de tentoonstelling vestigen en verdieping bieden op het gepresenteerde onderwerp. Langgeng Art Foun dation organiseerde hiervoor een publieke lezing met twee sprekers: Alexander Supartono en Agus Pakpahan, hoofd van de GAPERINDO, een Indonesische NGO die zich richt op collectieve belangen van boeren in Indo nesië. Ze spraken over het belang van suiker in de koloniale en postkoloniale Javaanse samenleving. Langgeng Art Foundation organiseerde in de looptijd van de tentoonstelling verschillende ‘Guided Tours’, rondleidingen door een van de curatoren van The Sweet and Sour Story of Sugar. Ruang Rupa organiseerde tijdens de tentoonstelling in Jakarta een discussie, ‘Sugar Stories in Indonesia’, met een interdisciplinair deelnemersveld. Moderator was Leonhard Bartolomeus, van het Jakarta Art Insititute. Sprekers waren historicus Andi Achdian, kunstenaar Jompet Kuswidananto en schrijver Martin Suryajaya. Activiteiten rond het bezoek van de fotografen In vier lezingen – van Alejandro Chaskielberg in Groningen, James Whitlow Delano in Groningen, Ed Kashi bij de Dag van de fotografie in Amsterdam en Tomasz Tomaszewski bij Cephas in Jogjakarta – stond de praktijkervaring van de fotografen tijdens hun werkzaamheden in Indonesië, Brazilië, Suriname en Nederland centraal. Met de activiteiten in de Noorderlicht galerie hebben we deels onze doelstelling ten aanzien van diversificatie bereikt door ook groepen zoals boeren en fabrieksmedewerkers (bij Alejandro Chaskielberg) en de Javaanse-Surinaamse gemeenschap uit de provincie Groningen (bij James Whitlow Delano) bij de lezingen te betrekken. Singapore International Photography Festival Alexander Supartono heeft een lezing gegeven tijdens het Singapore International Photography Festival. The ma van de lezing was de manier waarop eigentijdse fotografen zich verhouden tot de beeldtaal die in koloniale tijd werd ontwikkeld. 1 Daagse masterclass documentaire fotografie Tomasz Tomaszewski is bij het bezoek aan de suikerfabriek in Hoogkerk voor een dag vergezeld door twee jonge Groningse fotografen, Maarten de Kok en Jitske Hagens. In een korte masterclass heeft Tomaszewski hen laten zien hoe hij werkt. Hierbij is zowel aandacht besteed aan de technische kant van fotografie als aan de sociale technieken die Tomaszewski gebruikt om dichterbij zijn onderwerpen te komen. Beide fotografen zijn al langere tijd bij Noorderlicht betrokken en lieten hun werk in 2012 zien tijdens Noorderlicht Festival Terra Cognita. Media: Previews delen met geselecteerde websites In de mediastrategie voor de aanloopperiode van het project (tot het moment vlak voor de eerste project presentatie in november 2012) heeft Noorderlicht ervoor gekozen om gericht samenwerking te zoeken met twee goedbezochte websites. Voor het bereiken van het internationale fotografieveld werkten we samen met CNN International. Voor het bereiken van specifieke doelgroepen in Indonesië, Brazilië en Suriname werkten we samen met de RNW Wereldomroep. In mei 2012 heeft de Wereldomroep op haar website een project presentatie met foto’s en verhalen gegeven. Alle teksten werden gepubliceerd in het Engels, Nederlands, Portugees en Indonesisch. Vanaf augustus 2012 hebben we het project voor een periode van 2 maanden geprojecteerd op de site van CNN International. Vanaf half augustus 2012 maakte het blog CNN photo elke week een feature van een fotograaf uit het suikerproject. CNN stelde hiervoor eigen schrijvers ter beschikking die de fotografen interviewden en achtergrondverhalen samenstelden. Dit is het eerste fotografieproject waar CNN over zo’n lange periode, zo uitgebreid aandacht aan besteedde.

Media-aandacht in internationale media Dankzij de bovengenoemde previews op RNW wereldomroep (aantal pageviews onbekend) en CNN photo (28 miljoen pageviews per maand / met 4 updates per week) hebben verschillende internationale media Noor derlicht – na het verlopen van het embargo op het beeldmateriaal – benaderd om het project te bespreken en foto’s te publiceren. Hieronder Le Monde (Frankrijk, oplage 323.039 in 2009), De Standaard (België, oplage in 2007: 102.280), New York Times lens blog (Verenigde Staten, geen cijfers). Media-aandacht rondom de presentaties in Indonesië De tentoonstellingen in Jogjakarta en Jakarta zijn in een aantal grote Indonesische kranten besproken. Van zowel de tentoonstelling in Jakarta als de tentoonstelling in Jogjakarta verscheen een lange recensie in The Jakarta Post (oplage 80.000). De workshop in Jogjakarta werd besproken in Jakarta Globe (oplage 40.000). Daarnaast is op veel cultuur- en fotografieblogs, alsook op social media, aandacht besteed aan het project. 5.1.b Dirk Jan Visser – Offside 26 mei – 8 juli Paradox (Edam) is een organisatie die projecten ontwikkelt rond actuele thema’s met documentaire auteurs: dit kunnen fotografen zijn maar ook beeldend kunstenaars, schrijvers en onderzoekers. Paradox heeft geen eigen expositieruimte, maar werkt samen met podia. Voor Offside van Dirk Jan Visser ging Noorderlicht de samenwerking aan met Paradox voor ondersteuning in de ontwikkeling van de tentoonstelling en het bieden van een tentoonstellingsruimte. 5.1.c Het Vervolg Noorderlicht staat voor fotografie die getuigt van maatschappelijke betrokkenheid en inhoudelijke verdieping. In 2012 is met financiële steun van het Mondriaan Fonds de opdrachtenreeks Het Vervolg ingezet. Met Het Vervolg biedt Noorderlicht zeven Nederlandse fotografen de mogelijkheid terug te keren naar een eerder ge fotografeerd onderwerp en die verder uit te diepen of aan te scherpen. De resultaten van Het Vervolg zullen gepresenteerd worden op de 20ste editie van de Noorderlicht Fotomanifestatie, september / oktober 2013, in Groningen. Op 8 november werd via digitale nieuwsbrief, persbericht, Twitter en Facebook een oproep aan Nederlandse fotografen gedaan om in te zenden voor een van de zeven opdrachten van Het Vervolg, met als deadline 10 december 2012. Ook werd de vakjury samengesteld, die bestond uit: · Claudia Hinterseer – directeur NOOR fotoagentschap · Hester Keijser - artistiek directeur East Wing, blogger bij Mrs. Deane en The Independent Photobook, curator · Nina Post – Uitgeverij Post Editions · Jenny Smets - freelance fotografieconsultant, beeldredacteur Vrij Nederland, commissielid Mondriaan Fonds · Wim Melis - curator Noorderlicht Vanwege grote drukte aan het eind van het jaar, en omdat er meer inzendingen binnenkwamen dan verwacht (ruim 100), bleek het niet mogelijk de jurering volgens planning en voor de kerst te laten plaatsvinden. De deadline werd daarom verlegd naar 7 januari 2013, waarmee fotografen een extra aantal weken werd gegund. Uiteindelijk hebben wij in totaal 134 projectvoorstellen ontvangen en heeft de vakjury op 14 januari 2013 daaruit zeven fotografen geselecteerd, te weten: Ad van Denderen, Pieter ten Hoopen, Christian Kryl, Kadir van Lohuizen, Andrea Stultiens, Lidwien van de Ven en Xiaoxiao Xu.

Noorderlicht en de jury zijn blij met het hoge niveau van de inzendingen en de grote variëteit in thematiek, aanpak en uitwerking, en kijkt uit naar de resultaten van de opdrachten in 2013. 5.1.d Een blik op Noord Nederlandse Dans Ter gelegenheid van het afscheid van Noord Nederlandse Dans, een Groningse collega-instelling die de be zuinigingen niet heeft overleefd, produceerde Noorderlicht een project in de openbare ruimte met dansfoto’s uit de NND geschiedenis op grootformaat spandoeken.

5.2. Noorderlicht On Tour Noorderlicht tentoonstellingen zijn regelmatig te zien in binnen- en buitenland. Deze export is het gevolg van de internationale reputatie van Noorderlicht, en draagt tegelijk bij aan die reputatie. Er wordt gebruik gemaakt van het uitgebreide netwerk en van de goede contacten die zijn opgebouwd met culturele partners, curatoren, cultureel attachés en ambtenaren. In 2012 werden de reizende tentoonstellingen door een kleine 87.000 bezoekers gezien. Cruel and Unusual De Melkweg, Amsterdam, Nederland – 9 mei t/m 3 juni: 900 bezoekers Photoville, New York, United States – 22 juni t/m 1 juli: 40.000 bezoekers Post-Colonial Photo Studio Action Field KODRA festival, Thessaloniki, Griekenland - 7 t/m 18 september: ca. 600 bezoekers Tentoonstelling van Alex Supartono, curator en kunsthistoricus uit Indonesië en verbonden aan het project The Sweet and Sour Story of Sugar (zie 5.1.a), over post-koloniale geschiedenis van de fotografie en de invloed hiervan op contemporaine kunstenaars uit Azië en Afrika. The Sweet and Sour Story of Sugar Langeng Art Foundation, Jogjakarta, Indonesië – 9 november 2012 t/m 20 januari 2013: 2.777 bezoekers (schatting t/m 31 december) Kunstkring Gallery (Ruangrupa), Jakarta, Indonesië – 23 november t/m 14 december: 10.730 bezoekers (schatting) OFFSIDE - Football in Exile Zoom Photo Festival Saguenay, Chicoutimi, Canada – 1 t/m 25 november: 4.400 bezoekers (schatting) Room 103 – Jeroen Kramer FOTOGRAFIA - Festival Internazionale di Roma, Rome, Italië - 20 september t/m 28 oktober: 26.500 bezoekers

Catalogi en fotoboeken: uitgeverij Aurora Borealis

Onder de naam Aurora Borealis, een zusterstichting, verzorgt Noorderlicht de uitgave van fotoboeken en tweetalige catalogi bij de jaarlijkse fotomanifestatie. Het zijn uitgaven die opvallen door druktechniek, ontwerp en visuele originaliteit. Ze vormen inhoudelijk een rijke aanvulling op de exposities waaruit ze voortkomen, maar kunnen evengoed op zichzelf staan. De publicaties worden verkocht op de Internationale Fotomani festatie, in de Fotogalerie, via de webshop en – via de wereldwijd opererende distributeur Idea Books – in de betere boekhandel. De fotoboekenmarkt is de laatste jaren onder invloed van internet aanzienlijk gekrompen. In 2011 heeft Noor derlicht haar publicatiebeleid hierop aangepast. Er worden nu twee typen boeken gemaakt: fotoboeken die zich richten op een niche, de verzamelaarsmarkt en fotoboeken voor een breed publiek tegen een lagere prijs. Voor de catalogus van Terra Cognita (Noorderlicht Fotomanifestatie 2012) is, gekozen voor het tweede type catalogus. Er zijn in 2012 geen ‘nicheboeken’ uitgebracht. Uitgaven 2012: Terra Cognita, catalogus Noorderlicht Fotomanifestatie 2012 softcover, fullcolor, formaat 17x24 cm, 284 pagina’s, Engels / Nederlands Prijs: € 18,50

Publicatie: 1 september 2012

ISBN/EAN: 9789076703480 Oplage: 1.250 Verkocht: 619

Weggegeven aan fotografen en relaties: 184

Cruel and Unusual – Prison Photography on the Road De tentoonstelling Cruel and Unusual ging vergezeld van een bijzondere catalogus in de vorm van een krant, samengesteld door curatoren Hester Keijser en Pete Brook. Naast beeldmateriaal uit de tentoonstelling bevat de publicatie artikelen, blogs, interviews, schetsen en aanvullend materiaal van andere fotografen die Pete Brook is tegengekomen tijdens zijn road trip langs Amerikaanse gevangen (Prison Photography on the Road). Tabloid krant, fullcolor, formaat 28x41 cm, 32 pagina’s, Engels Prijs: gratis in de galerie, online te bestellen voor € 1,50 (handling en verzendkosten) Publicatie: 17 februari 2012 Oplage: 4.000 Verkocht: 136

Weggeven: ca. 3.150

Communicatie, marketing en publiciteit

Noorderlicht geniet grote naamsbekendheid, lokaal, nationaal en wereldwijd. Dat is voor een groot deel te danken aan besprekingen in (kwaliteits)media (sites, blogs, dagbladen, opiniebladen, televisie en radio). Via deze free publicity wordt een groot, divers publiek bereikt. Vrij Nederland, de vaste mediapartner van Noor derlicht, schonk in een katern van 16 pagina’s wederom aandacht aan de fotomanifestatie. Op basis van de gegevens van de professionele knipseldienst Euroclip noteren wij over 2012 een adver tentiewaarde aan free publicity in gedrukte media in Nederland van ruim € 2,7 miljoen; een miljoen meer dan in 2011. Het grootste deel hiervan betreft de manifestatie. Het project The Sweet and Sour Story of Sugar heeft vooral erg veel aandacht gekregen in de buitenlandse pers. CNN Photo en de NY Times besteedden er bijvoorbeeld aandacht aan, en lokale media in Indonesië gaven veel aandacht aan de eerste tentoonstellingen ter plekke. Helaas hebben wij geen cijfers van publicaties in het buitenland omdat wij hier geen meldingen van binnenkrijgen. De deelnemende musea van Terra Cognita hebben persberichten en digitale mailingen verstuurd, en hebben op hun websites en sociale media aandacht besteed aan de manifestatie.

7.1 Digitaal en sociaal Noorderlicht stuurt maximaal 20 keer per jaar een digitale nieuwsbrief uit waarin activiteiten staan aange kondigd en bijzonderheden worden belicht. Deze nieuwsbrief telt momenteel ruim 11.000 abonnees; onge veer 4.000 Nederlandstalige en zo’n 7.200 Engelstalige, voornamelijk uit het professionele veld. Daarnaast ontvangt de pers regelmatig een speciale digitale nieuwsbrief met persberichten. Dat zijn 449 abonnees in Nederland en 443 Engelstalige ontvangers. De tweetalige website (NL en ENG), een van ’s werelds grootste databases autonome fotografie, bevat een schat aan fotografisch materiaal en is een belangrijke bron voor het professionele veld. De website is in 2012 ook weer veelvuldig geraadpleegd. Zowel het aantal unieke bezoekers aan de website als het aantal pageviews is in 2012 weer gestegen. Pageviews: 1.009.265 (987.461 in 2011), unieke bezoeken: 262.640 (209.640 in 2011). Aan de website is groot onderhoud gepleegd. De Noorderlicht-site zou nu klaar moeten zijn voor de komende jaren. Het herontwerp is gereed en gaat in het voorjaar van 2013 live, als we gereed zijn met het invoeren van de nieuwe gegevens.

Het aantal volgers op Twitter (twitter.com/noorderlicht_nl) en Facebook (Noorderlicht Photography) is bij beiden ongeveer verdubbeld. Op 31 december had Noorderlicht 3.515 vrienden op Facebook (1.682 in 2011) en 4.801 volgers op Twitter (2.735 in 2011). Op YouTube heeft Noorderlicht een eigen kanaal (youtube.com/noorderlichtphoto) met o.a. video’s over de manifestatie en interviews met fotografen. Dit jaar zijn ook de videoboodschappen die wij als steunbetuiging binnenkregen daarop gepubliceerd. Er is een app ontworpen voor iOS, gratis te installeren via de Appstore. In augustus 2012 is de app in gebruik genomen voor de fotomanifestatie. Later in het jaar is de tweede versie ontwikkeld, waarmee ook de program mering van de galerie en bovendien het volledige online Noorderlicht-archief te bekijken is. Deze 2.0-versie staat gereed en komt voorjaar 2013 in de Appstore. Volgende wens is het produceren van een Android app, maar gezien de veranderde financiële situatie kunnen wij hier nog geen toezeggingen over doen. Er is een trailer (video) gemaakt voor de manifestatie die via social media en een YouTube-advertentiecam pagne werd verspreid. De Noorderlicht-posters op NS-stations (zie 7.2) werden voorzien van Augmented Reality. Daarmee kon via een gratis App de trailer bekeken worden op smartphones en tablets. De trailer is bijna 5.000 keer bekeken. Er is ook een kort presentatiefilmpje gemaakt van de installatie bij Belvédère, die voornamelijk is ingezet richting pers.

7.2 Publieke werving voor de manifestatie Naast digitale media en free publicity zijn meer middelen ingezet om het publiek attent te maken op de Noor derlicht Fotomanifestatie. De belangrijkste zijn: • In het Noorden en de Randstad zijn flyers (30.000) en affiches verspreid in horeca en bij culturele instellingen. • Er is landelijk geadverteerd in dagbladen en in magazines over fotografie of met een sociaal-maatschappe lijk karakter. • Het volledige Nederlandse postadressenbestand (ca. 6.300 adressen) ontving, naast de uitnodiging voor de opening van de manifestatie, een speciale flyer en een activiteitenagenda. • In Amsterdam, Groningen, Leeuwarden en gemeente Smallingerland (regio Heerenveen, Drachten) hingen A0-posters in frames. • In Rotterdam hingen posters op Abri-formaat in de twee bushaltes bij het Nederlands Fotomuseum. • Landelijk hingen 34 spreads op de NS-stations Amsterdam CS, Amsterdam Amstel, Apeldoorn, Arnhem, Breda, Den Bosch, Den Haag CS, Enschede, Groningen, Haarlem CS, Heerenveen, Hilversum, Leeuwar den, Rotterdam CS, Rotterdam Alexander en Utrecht. • Er zijn vrijkaartenacties aangeboden via PLUS-magazine, Viva, Vrij Nederland en P/f.

7.3 Regionaal en nieuw publiek Noorderlicht communiceert met haar stedelijk en regionaal publiek ook via de regionale omroep, via versprei ding van posters, vlaggen en banieren, via advertenties en aankondigingen in lokale en regionale kranten en sites, en via de uitgaansladders. Dit gebeurt het hele jaar door, vooral in relatie tot de tentoonstellingen in de galerie. Noorderlicht heeft een trouwe achterban. Dertig procent van de bezoekers keert veelvuldig terug. Dit is geble ken uit de enquêtes die Noorderlicht regelmatig onder haar bezoekers houdt. Hoewel Noorderlicht goed verankerd is in de regio, blijft ze op zoek naar nieuw publiek. Noorderlicht wil bijvoorbeeld meer Stadjers bereiken met projecten op straat of in de buurt om het publiek daar beter bekend te maken met de fotografie van Noorderlicht. In 2012 was het project ‘Blik op Noord Nederlandse Dans’ (zie 5.1.d) daar een voorbeeld van. Verder gaf de buurtvereniging in de Oosterparkwijk in 2011 aan een fotoproject in de wijk te willen orga niseren samen met Noorderlicht. Het overleg daarvoor is gestart, maar vanwege personele mutaties in de kleine vrijwilligersgroep is het nog niet tot daadwerkelijke uitvoering gekomen. Ook de presentatiepodia ForumImages en Theater- en Congrescentrum Martini Plaza leveren nieuw publiek op.

7.4 Vrienden In 2012 heeft Noorderlicht de ANBI-status verkregen. Vanaf september kan het publiek Vriend van Noorderlicht worden voor € 25,00 of meer. Inmiddels heeft Noorderlicht 30 vrienden voor het jaarbedrag van € 1.025,00.

7.5 Mutaties Op personeel vlak zijn er enkele mutaties gepleegd. De medewerker marketing nam ontslag en de functie wordt in de toekomst niet opnieuw op jaarbasis vervuld. In de aanloop naar de manifestatie wordt de functie tijdelijk door een freelancer ingevuld. De medewerker publiciteit had een tijdelijk contact, dat na 2012 niet op nieuw verlengd is. Met name die laatste mutatie is pijnlijk. Er is vanaf 2013 nauwelijks geld meer voor publiciteit en marketing, waardoor wij gedwongen waren een goed functionerende medewerker te laten gaan. Hiermee ontbreekt het ons aan vaste publiciteits- en communicatiemedewerkers, wat mogelijk een terugloop in de zichtbaarheid van de organisatie zal betekenen.

Organisatie

Noorderlicht weet vakkundige, betrokken en productieve mensen aan zich te binden. De kwaliteit en de diversiteit van de activiteiten getuigen daarvan. Noorderlicht beschikt weliswaar over een relatief kleine vaste staf, maar kan door haar effectieve en efficiënte werkwijze veel tot stand brengen. Sommige projecten vinden pas doorgang als er extern geld geworven is. Vooral bij deze activiteiten weet Noorderlicht slagvaardig op te treden door de regierol te vervullen en een beroep te doen op de flexibele schil van curatoren, professionals en freelancers uit het netwerk. De permanente, wisselende instroom uit deze flexibele schil draagt bij aan een frisse organisatie die bij de tijd is. In 2012 bestond de vaste staf van Noorderlicht uit de volgende personen. Ton Broekhuis (directeur) Wim Melis (curator) Irene Kromhout (coördinator manifestatie en kantoor) Olaf Veenstra (coördinator galerie) Charissa Caron (communicatie) Moniek Baars (marketing en bedrijfsvoering) (tot half mei) Mireille de Jong (marketing) (juni – september) Geert Kliphuis (beeldbewerking en printen) Richard Hofman (financiële administratie) Els Wirix (financiële administratie) Heleen van Dijk (front office) Noorderlicht beschikt over een groot regionaal en (inter)nationaal netwerk van (gerenommeerde) fotografen, (vak)opleidingen (waaronder de Rijksuniversiteit Groningen en (Kunst)Academie Minerva), culturele instellingen, podia en curatoren. Noorderlicht is goed verankerd in de regio en werkt samen met diverse lokale en regionale (culturele) instellingen. Het netwerk voorzag ook dit jaar weer in gastcuratoren, die tentoonstellingen samenstelden, in docenten die de masterclasses met en voor Noorderlicht verzorgden, in collega-instellingen met wie in binnen- en buiten land in coproductie tentoonstellingen en publicaties tot stand werden gebracht. Ook in 2012 deed Noorderlicht regelmatig een beroep op gespecialiseerde freelancers op het gebied van logistiek, publiciteit, tekstredactie, vertaalwerk, vormgeving, scanwerk/DTP en de uitvoering van speciale projecten en tentoonstellingen. In de piekperiode rond de manifestatie werd daarnaast veel gewerkt met oproepkrachten. De balie van de Noorderlicht Fotogalerie werd bemensd door een poule die is samengesteld uit jonge fotografen.

Tot de freelancers waar Noorderlicht in 2012 regelmatig mee werkte, behoorden: Ype van Gorkum & Maria Merino Aranguren, Zwaar Duwen (tentoonstellingscoördinatie) Marco Wiegers, Archangel (tentoonstellingscoördinatie en -inrichting) Sjors Swierstra (projecten) Marieke van der Velden (projecten) Auke Hulst (teksten) Bert Platzer (tekstredactie) Dirk de Jong, Studio D2 vormgeving BNO (grafische vormgeving) Hans Miedema, m;v ontwerper’s BNO (grafische vormgeving) Sipke Veenstra (inval front office, DTP, grafische vormgeving) Arthur van ’t Hoog (grafische vormgeving) Regina Broersma (coördinatie surveillance) Suzanne Bodde en Maaike Pomstra - Van de Scheur (surveillance) Maarten de Kok, Yotka Kroeze, Victor van Loon, Sander Vermeulen, Margriet van Weenen, Jenny Wilson

(surveillance en productiewerk)

Janco van Barneveld (tentoonstellingsontwerp en –bouw manifestatie) Arnoud Bakker (beeldbewerking) Hanneke Moed (educatie) Marc Prüst and Lars Boering (masterclasses Northern Lights) Sophie Earls (FR) (stagiar publiciteit) De Jongens Ronner (ontwerp website) Arno Hoogma (bouw en onderhoud website) Polar (bouw en ontwerp app) De Noorderlicht Fotomanifestatie, de Noorderlicht Fotogalerie en het Noorderlicht Projectbureau worden beheerd door de Stichting Fotografie Noorderlicht. De stichting heeft een onafhankelijk bestuur, dat eindver antwoordelijk is voor de activiteiten en de financiële en beleidsmatige gang van zaken. De regels van de Code Cultural Governance worden nageleefd, waarbij het Bestuur-Directie-model wordt gehanteerd. In het bestuur hadden in 2012 zitting: Arie Wink (voorzitter) Bas-Wouter Littel (penningmeester) Wim van de Pol (secretaris) Rimmer Mulder (lid) Henk Heethuis (lid) Tjalle Hidma (lid) Pieter Tuinman (lid) Jan Geert Vierkant (lid)

Subsidiënten, sponsors en partners

Noorderlicht is opgenomen in de BIS (basisinfrastructuur) en ontvangt subsidie van het ministerie van OCW vanwege haar (inter)nationale belang. Als belangrijke pijler onder het Noord-Nederlandse cultuurklimaat ont vangt Noorderlicht subsidies van de gemeenten Groningen en Leeuwarden en van de provincies Groningen en Friesland. Daarnaast heeft Noorderlicht afgelopen jaar fondsen ontvangen van de Mondriaan Stichting en SNS Reaal Fonds. Overige partners zijn Staatsbosbeheer Carex Stichting Alde Fryske Tsjerken Vrij Nederland Drukkerij Tienkamp Beikes & Van Vliet Lijstenmakers Noorderlicht dankt alle subsidiënten, sponsoren en partners voor hun ondersteuning en prettige samenwerking in het afgelopen jaar. Courtesies: Corden Potts Gallery (United States), ftc. Berlin (Germany), Michael Hoppen Gallery (United Kingdom), Holly Johnson Gallery and McMurtrey Gallery (United States), SHAG, (France), Faur Zsofi Gallery (Hungary), INSTITUTE (United States), Ricco Maresca Gallery (USA), V1 Gallery (Denmark), Swedish Photography (Germany), Galerie Zic Zerp, (the Netherlands), Birch Libralato Gallery (Canada), Gallery Stefan Roepke (Germany) Rick Wester Fine Art (United States), Kahmann Gallery (the Netherlands), Vous Etes Ici Galerie, (the Netherlands), Nusser & Baumgart (Germany), Gallery Sherin Najjar (Germany), Aeroplastics Contemporary (Belgium), Nessim Gallery (Hungary), Sa Sa Bassac Gallery (Cambodia), LhGWR (the Netherlands), Sfeir – Semler Gallery, (Germany, Lebanon), Klompching Gallery (United States), Silverlens Gallery, (Philippines), Galerie Paris-Beijing (France, China), Gallery Esther Woerdehoff (France), Jen Bekman Projects, (United States), Galerie Wouter van Leeuwen (the Netherlands), Artitled, (the Netherlands), Jenkins Johnson Gallery (USA), Stills Gallery, Nellie Castan Gallery (Australia), The Land Archive (Singapore), Galerie Juliètte Jongma (the Netherlands), Galerie Zic Zerp, (the Netherlands), The Canary Project (United States), James Hyman Gallery (United Kingdom), VII Photo (France), Jen Bekman Gallery (United States), The Photographers Gallery (United Kingdom) Blindspot Gallery (Hong Kong), Stills Gallery (Australia), Van Kranendonk Gallery (NL), Galerie Paul Freches (France), East Wing Contemporary (United Arab Emirates), Ivorypress (Spain), Zic Zerp Galerie (the Netherlands), Beck & Eggeling, Wagner + Partner (Germany)

Fotoverantwoording: In dit jaarverslag is beeldmateriaal gebruikt van de volgende fotografen: Toni Hafkenscheid (cover), Agnes Thor (pag. 00), Katsumi Omori (pag. 03), Patricia van de Camp (pag. 06), Simon Roberts, Mathieu Rytz (pag. 11), Ardine Nelson, Karin Borghouts (pag. 15), Alejandro Chaskielberg, Sonja Braas (pag. 17), Chaosheng Lu, Hongxun Gao (pag. 19), Catherine Nelson (pag. 31), JG Bryce (pag. 32), Stuart Franklin (pag. 38), Jan Fulton Alt (pag. 42), Marco Vernaschi (pag. 44), Margherita Cesaretti (pag. 56), TAXI (pag. 59), Venetia Dearden (pag. 60), John Cazenave (pag. 66), Samuel Hense (pag. 69), Robert Walker (pag. 70), Gรกbor Kerekes (pag. 72), Justine Blau (pag. 74)

Periode 2013-2016

Het wordt een zware opgave om de komende vier jaar ons niveau te continueren met de nieuwe budgetten. Er zijn inmiddels flinke ingrepen gepleegd. Het personeel voor marketing en PR is geschrapt, de uitgaven op dit gebied worden geminimaliseerd. De schil van ZZPâ&#x20AC;&#x2122;ers rondom Noorderlicht wordt minder ingezet. De Der -Aa-kerk, de dure hoofdlocatie van de manifestatie, is opgezegd ten faveure van de Suikerunie, een oude fabriekshal. Het boekhoudsysteem wordt aangepast om budgetbewaking op de eurocent in te voeren. Er wordt bekeken welke activiteiten geschrapt kunnen worden. En niet te vergeten: de al niet geringe druk op het resterende team wordt alleen maar groter. Hoewel we altijd al met een kleine, gestroomlijnde groep bevlogen mensen werkten, en veel kosten hebben kunnen besparen door onze interne know how, zullen we nog meer terug moeten naar de bare bones. De eerste nieuwe berekeningen wijzen er voorzichtig op dat dit gaat lukken. Het heruitvinden van Noorderlicht zal veel van onze tijd en energie in 2013 vergen. Wij zullen het komende sobere jaar tevens aanwenden om ons nader te oriĂŤnteren op externe financiering, in de hoop in 2014 meer middelen te hebben voor onze inhoud, personele bezetting en autonome projecten. Eind 2013 kunnen wij de balans opmaken. Tot die tijd is er de geruststelling van een gezonde buffer, in onze algemene reserve en het bestemmingsfonds OCW.

Steunbetuigingen mei 2012

Langhans Galerie / Praag / Tsjechië ‘In all the worldwide

Matteo Bastianelli / fotograaf / Italië ‘This is one of the most

considered as one of the leading Photographic Institutions all over

ever taken part in.’

the globe.’ Zuzana Meisnerová Wismer / artistiek directeur

Jörg Colberg / docent / blogger / VS ‘Noorderlicht has

as one of the top photography events in the world and certainly

community.’

one of the most innovative.’ Chuck Samuels / directeur

James Whitlow Delano / fotograaf / VS / Japan ‘Noorderlicht

Noorderlicht for a high standard and quality shows and

Pablo Balbontin Arenas / fotograaf / Italië ‘The Noorderlicht

contacts we have we always come to know that Noorderlicht is

Mois de la Photo à Montreal / Canada ‘We consider Noorderlicht

Foto 8 London / GB ‘Not only industry professionals look to publications, but photographers of all levels aspire to partake in

interesting and well-respected photofestivals in the world I have

contributed many important projects to our photographic

is a bright light in the photography world.’

festival is one of the best ways to promote high cultural in Europe

their productions.’ Lauren Heinz / curator / co-directeur

and in the rest of the world.’

FOTOFO Bratislava / Slowakije ‘The Noorderlicht Photofestival

on the international stage, supporting a variety of approaches in

Central European House of Photography / Photo festival

Vision Gallery / Israël ‘Noorderlicht is a significant influence

is one of the most renowned events of its kind in Europe. Its ability

contemporary photography and generating first-rate exhibitions.’

to research very deeply chosen subjects is unique.’ Prof. Václav

Neil Folberg / curator

Magnum Photos Paris / Frankrijk ‘We at Magnum do under-

1 wonderful socially-conscious photography festival. Just another

stand the budgetary restrictions facing the cultural authorities of

compelling reason why Noorderlicht has to stay.’

the Netherlands and the whole of Europe, but we feel Noorderlicht

Amy Touchette / fotograaf / VS ‘Noorderlicht’s support has

Macek / directeur FOTOFO

is too precious an instrument for both photography and the cultural

Pete Brook / blogger / VS ‘115 photographers, 36 countries,

meant the world to me. I would truly be devastated to see it

influence.’ Abbas / fotograaf

close.’

country should be proud to support.’ Stephen Perloff / editor

jewels in the crown of international visual art.’

The Photo Review / VS ‘Noorderlicht is a treasure that any

David Williams / fotograaf / GB ‘Noorderlicht is one of the

Houston Fotofest / VS ‘Noorderlicht is one of the most important

Kalpesh Lathigra / fotograaf / GB ‘Noorderlicht represents

Fred Baldwin / directeur

world.’

door inspirerende, grensverleggende thema’s én presentaties.’

light, the international cultural scene will become a significantly

photographic arts organizations in the world.’ Wendy Watriss en

probably one of the most important and intelligent festivals in the

World Press Photo / NL ‘Noorderlicht kenmerkt zich al vele edities

Marco Vernaschi / fotograaf / Italië ‘By turning off the northern

Michiel Munnike & Pieter Broertjes / directeur en voorzitter

darker place.’

innovative an inspiring sources of knowledge and awareness of

who participated or even visited the festival or the excellent

Lens Culture / Frankrijk ‘Noorderlicht is one of the most

Gregory Buchakjian / fotograaf / Libanon ‘I believe anyone

contemporary photography.’ Jim Casper / curator / editor

exhibitions, or just grabbed the nice catalogues published by

NL ‘Het wegvallen van Noorderlicht zou een dramatische aderlating

dealing with photography. The 3 days I spent in Groningen will stay

Gerrit Jan Wolffensperger / politicus / voorzitter Pictoright /

Noorderlicht, would believe this is one of the best organizations

zijn voor de met zoveel moeite opgebouwde fotografische

as unforgettable and more talented photographers must have a

infrastructuur van Nederland. Dat mag niet gebeuren.’

chance to experience such a thing.’

Lino Hellings / curator / kunstenaar / NL ‘De positie die

Ken Schles / fotograaf / VS ‘... because they will take you on

van de kunst, de media en de vernieuwende fotografie is van een

or give you insight into things you might otherwise not have been

niet te onderschatten belang.’

fortunate enough to contemplate. It might just change the way you

Bill Kouwenhoven / journalist / fotograaf / Duitsland / VS

look at the world.’

done so much for so many with so little. Noorderlicht has been a

a fundamental initiative for the growth of a critical, conscious

Noorderlicht inneemt in het landschap van de fotojournalistiek, dat

‘Even in this age of austerity, I cannot imagine a festival that has feature, a star attraction on the international photography circuit.’ Martin Roemers / fotograaf / NL ‘Noorderlicht moet blijven omdat het het enige festival is waar ik elk jaar naar toe ga.’

Schilt Publishers, NL ‘Killing also this great institute means

journeys you might never have the opportunity to otherwise go on,

Photographic Social Vision / Spanje ‘Noorderlicht represents

and informed society. The kind of society we need, indeed.’ Silvia Omedes / directeur

Brandts Museet for fotokunst / Fototriennale / Denemarken

‘Noorderlicht has not only brought important recognition to Dutch

another incrompehensible setback for The Netherlands in the

artists and artists of other countries, but has, with the adequate

international cultural world.’ Maarten Schilt / directeur

support, provided positive economic and public relations possibi-

lities to Groningen.’ Ingrid Fischer Jonge / directeur Fototriennale

conversation.’ Sirius Arts Centre / GB ‘The annual festival and the foundation

itself are respected internationally...’ Peggy Sue Amison, directeur

Laura Moya / directeur

Valentina Tordoni / fotograaf / Italië ‘Noorderlicht is more than just art or photography.’

Pedro Meyer / curator / fotograaf / Mexico ‘I have been always

Encontres de Bamako / Mali ‘Renowned and essential on

you are a light to the North, and which needs to be maintained and

publication quality.’ Laura Serani / artistiek directeur

more than impressed with your dedication and work. Yes indeed not only that but enlarged.’

the national and international scenes for its programming and

Tessa Bunney / fotograaf / GB ‘I have exhibited my work at the

Claudio Hils / curator / professor / fotograaf / Duitsland /

to show my work in an international context for the first time and

should not be closed! Wim Melis and his team give every year a

festival in 2010 - this was an amazing experience where I was able

Oostenrijk ‘One of the most important photo festivals in Europe

meet photographers from around the world whom have become

very interesting view in very important and contemporary topics. At

friends and colleagues for life.’

my university in Austria all books and topics are part of an ongoing

Sebastian Schutyser / Professor Photography / Seoul

debate about what is going on worldwide with my students.’

docent fotografie in Seoul, en kan getuigen over sterke respons

finance Noorderlicht has been one of the hottest topics in the

institute of the arts / Zuid-Korea ‘Ik werk momenteel als

Kaunas Photo / Litouwen ‘The recent decision to no longer

die er bij mijn studenten, collegae en toonaangevende Koreaanse

world-wide image community. I can firmly say that the exhibition

fotografen t.a.v Noorderlicht bestaat.’

about Eastern Europe was probably the most impressive,

Paul Gofferjé / fotograaf / mede-oprichter No Academy

comprehensive group exhibition I’ve ever seen.’ Mindaugas

je als fotograaf bij horen!’

Manual Alvarez Diestro / fotograaf / GB ‘For me Noorderlicht

(laboratory for art & society) ‘Hier wil je bij zijn geweest, hier wil

IPA Invisible Photographer Asia / Singapore ‘I feel that the

Kavaliouskas / directeur

represents a point of reference in my career and an aspiration to

Photofestival has become an invaluable resource for contempo-

reach at some time. Every year I have been sending my work and

rary documentary photography and exchange not just amongst

I have never been selected.’

photographers, but also as bridge between cultures and people.’

Issa Touma / curator / Syrië ‘To show part from that work in my gallery years ago, the first time Syrian people had a chance to

Darren Soh / fotograaf

George Eastman House / VS ‘George Eastman House is the

understand the power of culture to build a trustful bridge, far from

oldest and largest museum of photography in the world but we

the politics and much stronger.’

can’t go it alone. We count on relationships with institutions like

United Photo Industries / VS ‘Denying funding to Noorderlicht

Noorderlicht to stay apprised of artists and ideas and to insure the

and jeopardizing the amazing programming that it creates would

highest level of discourse surrounding this increasingly important

be a shameful act of aggression against both Noorderlicht as well

art form and communications tool.’ Alison Nordström / directeur

as the global photographic community...’ Sam Barzilay / artistiek

‘Noorderlicht not only offers many talented young photographers

Chantal Heijnen / fotograaf / NL ‘Momenteel ben ik in Santa

Thessaloniki

Museum

Photography,

Griekenland

an opportunity but also supports a variety of new approaches in

directeur

Fe voor de Center reviews en ik wil je graag laten weten hoeveel

contemporary photography. An international platform of discussion

mensen hier praten over de ‘cut back’ van subsidiegeld voor

on photography and social issues, which would be sorely missed

Noorderlicht.’

by practitioners, curators, artists, academics and the general

VII photo agency / Frankrijk / VS ‘The withdrawal threatens to

public.’ Vangelis Ioakemidis / directeur

close the institution and diminish the Netherland’s contribution to

Gael Newton / curator / Australië ‘Noorderlicht is one of the

the cultural debate in a time of extraordinary change in photographic

am appalled.’

Hester Keijser / curator / blogger / NL / Arabische Emiraten

few bodies that even know the southern hemisphere exists, so I Katrin Koenning / fotograaf / Australië ‘With its bold curatorial

art around the world.’ Stephen Mayes / CEO

‘Rather than being threatened with severe cuts, Noorderlicht

vision and ongoing dedication to the medium, Noorderlicht is

should see its budgets increased - for delivering at a fraction of the

of grand importance to the industry - it showcases work that

cost what some of our national museums do, and more.’

narrates, touches, and urges you to think, never afraid to challenge

Studio Zizola / Italië ‘Noorderlicht is more than just art or

the Status Quo. A cultural accomplishment any country should be

photography. It is a laboratory where different cultures, art,

proud to call its own.’

photography, social issues and creative enthusiasm can meet...’

T. Alghusein / fotograaf / professor / Arabische Emiraten

Photolucida / VS ‘I saw firsthand how efficiently Noorderlicht

in the last several years that Noorderlicht didn’t enter into the

vocabulary spoken today, much of it attributed to Noorderlicht.’

conversation.’