Tuyeån Taäp Nhôù Hueá mang aùn töû. Voi ñoäc chieác thaát theá, bò coïp ba chaân phuû ñaàu, thaéng baïi phaân chia roõ raøng: coïp thaéng voi thua. Quaûn Töôïng daãn voi tôùi tröôùc ngöï ñaøi, voi quyø phuïc, ngöôùc nhìn leân chín beä, voøi uoán ngöôïc ñaäp vaøo tröôùc traùn, thôû phì phì nhoïc meät vaø nöôùc maét chaûy roøng roøng. Ñöùc vua vöøa thôû daøi, vöøa noùi: “Thöông thì thöông, nhöng leänh ñaõ ban ra thì phaûi giöõ”, phaùn xong, ruùt suùng luïc baén thaúng vaøo mieäng voi ñang haù ra. Vieân ñaïn chì trong taàm baén raát gaàn, xuyeân qua maïng khaåu caùi, chui toït vaøo tieåu naõo cuûa voi chæ to baèng naém tay ngöôøi lôùn. Voi khoâng ngaõ guïc ngay, laûo ñaûo chaïy ra khoûi ñaáu tröôøng Hoå Quyeàn, höôùng veà ñeàn voi phuïc, nhaøo xuoáng hoà, reù reân moät hoài roài taét thôû. Vua Thaønh Thaùi cho choân voi moät ngaø beân caïnh ngoâi maõ voi cuõ trong khuoân vieân ñeàn Voi Reù thôø chung, laïi cho moät nöôøng haàu töø phuû Thoaïi Thaùi leân thuû ñeàn. Khaåu suùng luïc hi höõu baén cheát caû voi cuûa Ngaøi Ngöï sau naøy laïi coù dòp laáy maïng oâng quan coi Toân Nhaân Phuû nhöng chôi troø giaùn ñieäp nhò truøng cöù laån quaån thoïc gaäy baùnh xe, khoâng nhöõng cam taâm baùn ñöùng doøng hoï toân toäc cho keû thuø, laïi coøn nhaän laõnh söù maïng naèm vuøng thoâng tin noäi öùng cho thöïc daân Phaùp ñeå quaân thuø deã daøng coù theâm lyù do chaø ñaïp daân toäc, taøn phaù queâ höông Vieät Nam voán ñaõ laâm vaøo tình traïng khoán cuøng noâ leä. Ngaøy xöa, Toân Thaát Thuyeát coù ngöôøi chaùu goïi baèng chuù, cuøng nhaän phaàn trong möu ñoà ñaïi söï, lôõ bò Phaùp baét. Treû ngöôøi non daï, laïi bò tra taán daõ man, khoâng ñuû baûn lónh quaät cöôøng chòu ñöïng neân môùi khai ra coù lieân heä vôùi Thuyeát. Thöïc daân cho daãn ñeán, vöøa nghe keâ laø keû phaûn loaïn, Thuyeát tuoát göôm cheùm ñaàu ñöùa chaùu thaát thôøi tröôùc maët thöïc daân Phaùp. Cheùm xong, Thuyeát baûo raèng chaúng bieát noù laø ai, vaø duø sao ñi nöõa, Thuyeát ñaõ tröø xong moät thaèng phaûn loaïn. Ngöôøi Phaùp bieát roõ, thaàm khen Thuyeát quyeàn bieán trí traù gieát ngöôøi dieät khaåu phi tang. Sau naày, Vua Thaønh Thaùi bò thöïc daân keát toäi maát bình thöôøng, khoâng ñuû söùc caàm quyeàn buoäc phaûi thoaùi vò. Vieân
ñaïn chì cuûa nhaø vua ñöa oâng chuù loän gioáng veà chôi mieàn taây caûnh laø moät trong nhöõng lyù do bò eùp buoäc töø giaû ngai vaøng. Ñeàn Voi Reù khoâng coù trong ngaïch töø ñieån töø mieáu teá töï, neân chaúng ñöôïc noäi thò chöng quaû phaåm thaép ñeøn höông, nhöng haøng naêm vaãn ñöôïc caùc ngöôøi coøn soùt laïi trong ba veä Kinh Töôïng ngaøy tröôùc laø Kinh Töôïng Xöôûng trong Kinh thaønh, Kinh Töôïng Kim Long vaø Kinh Töôïng Döông Xuaân ñeøn höông baùi vieáng. Maáy oâng Chöôûng Veä, Veä UÙy, Phoù Veä Uyù, laø caùc caáp chæ huy cho ñeán maáy oâng Quaûn Töôïng haøm chaùnh hoaëc toøng cöûu phaåm goïi taét laø oâng Cöûu, moïi laàn vaãn thöôøng naøi voi ra taém ôû Beán Töôïng tröôùc cöûa Ñoâng Ba, tröôùc cuûa Nhaø Ñoà sau naøy tuïc danh laø Beán Ñoø Tröôøng Suùng töùc laø Beán Caây Me, vaø moät beán ôû Döông Xuaân baây chöø laâu ngaøy maát daáu, Xuaân Thu hai ñoä, tuï taäp naêm ba ngöôøi aâm thaàm laïc loõng trong xaõ hoäi maø thanh nieân thì maëc doà taây, huùt thuoác thaúng, ñaàu chaûi bôùp, ñi xe bình bòch, coøn thanh nöõ thì öa caét toùc ngaén, mieäng toâ ñoû toeø loe nhö loã ñít gaø, sôï maøu thuoác xæa raêng ñen nhöng nhöùc thaám ñaäm nöôùc traàu, cuøng muøi sôïi thuoác laù ngang voø vieân aên gheùm. Maáy oâng cöïu quaûn töôïng naøy meänh danh cho moät soá nhöõng “ngöôøi xöa”, kín ñaùo heïn nhau tröôùc doác Hoå Quyeàn. Gaëp nhau, hoï chaøo hoûi nhoû nheï chæ vöøa ñuû cho nhau nghe, khoâng muoán cho baøng quan thieân haï bieát giaây phuùt traøn ngaäp höông xöa trong Töôïng Xöôûng phía taây ñieän Thaùi Hoøa, tuy bieát raèng coù vua treân chín beä nhöng suoát ñôøi hoï chaúng heà troâng thaáy long nhan. Hoï ñöùng ñoù nhöng taùch rieâng moät coõi, chôø ñeám ñuû ngöôøi nhö ñaõ heïn, xong cuøng nhau leân doác Hoå Quyeàn. Y phuïc nhö nhau: khaên ñoùng chænh teà, aùo daøi ñen thaúng thôùm haøng nuùt xöông kheùo goït chaïy voøng, quaàn vaûi quyeán traéng vuoát hoà saéc caïnh soáng ñao, chaân ñi ñoâi guoác moäc vaøng ngaø môùi tinh theâm lôùp ñôïn voû xe kheùo goït. Tay caép duø, tay naûi höông hoa quaû phaåm leân ñieän cuùng Ngaøi. Keå töø khi hoà con Voi Reù ñöôïc daân laøng Nguyeät Bieàu veùt laïi ñeå nuoâi caù Xaõ Hoäi Chuû
Trang 27