25 a sarita volume 1 (neyo mario valdez) by nmevaldez

25 A SARITA Volume 1 Naipablaak iti Bannawag Magazine (Tawen 1990 – 2000)

NEYO MARIO E. VALDEZ

UMUNA A 25 A SARITA ni NEYO MARIO E. VALDEZ

Umuna a Maldit iti PDF

Iggem ti autor ti karbengan iti panagipablaak dagiti amin a kalintegan. Di mabalin nga usaren wenno kopiaen ti paset wenno pakabuklanna no awan ti naisurat a pammalubos manipud iti autor ken ti Bannawag Magazine a nakaadawan dagiti sarita.

Naimaldit iti Filipinas

LINAONNA 1 4 6 10 12 16 20 23 27 30 34 38 42 46 49 53 56 62 66 69 73 78 83 86 90

Homo Frat – Disiembre 10, 1990 Diak Kayaten a Saktan – Setiembre 2, 1991 Kabaelam Dayta! – Hunio 29, 1992 Gartem – Disiembre 7, 1992 Chess Boy – Oktubre 25, 1993 Tapno Naur-urnos – Enero 1, 1994 Trabaho – Enero 24, 1994 Nagadu ti Babbai Dita – Marso 21, 1994 Umayak Agpakada – Abril 18, 1994 No Aginnadayo Dagiti Puso – Mayo 13, 1994 Balligi iti Likudan ni Ayat – Agosto 15, 1994 Paskua Manen, Pari – Disiembre 26, 1994 Singsing – Marso 6, 1995 Terminal – Mayo 8, 1995 Agsubliakto – Hulio 3, 1995 Kapuy iti Tsiks – Nobiembre 13, 1995 Adda Koman Siotak – Pebrero 19, 1996 Adda Patingga ti Amin – Marso 18, 1996 Gasat la ti Gasat – Hunio 10, 1996 Maysa a Panawen iti Sirok ti Kalunatsi – Enero 10, 2000 Politics 101 – Marso 6, 2000 Manong Rex – Abril 24, 2000 Ti Rangtay iti Sta. Maria – Mayo 22, 2000 Sapatos – Hulio 8, 2000 Agsublinto Sakbay ti Kasangaymo – Disiembre 4, 2000

PANAGYAMAN Agyaman ti autor iti Liwayway Publishing Inc., iti panangipalubosna iti pannakaaramat itoy a libro dagiti sarita nga immuna a naipablaak iti Bannawag.

BENNEG TI AGDADAMO

ni NEYO MARIO E. VALDEZ

GKAIWARA dagiti bakla iti unibersidad. Nakaar-arianggada. Napalalo ti kinaprangkada ket isu pay ti puon ti riri no dadduma. “Tse! Kasla kabalio!” naminsan inriaw ti maysa a kuttongi a bakla iti nangdungpar kenkuana iti lobby. Ania pay, nainsulto ti lalaki ket dinangranna ti bakla. Iti guidance counselor ti tungpalda. Naminsan pay, adda maysa a kaararngi ni Roderick Paulate a nangbugkaw kadagiti grupo ti babbai nga agtitsismis maipanggep kadagiti artista iti pelikula. Naummong dagiti estudiante iti yan ti salakot iti likud ti maysa a pasdek. Adda met grupo dagiti lallaki a mangsirsirpat kadagiti babbai. Ania pay, pinunggos ti maysa a lalaki ti alanganin. Kabil ditoy, kabil idiay, ket iti guard house ti tungpalda. Iti maysa met a boarding house, iti asideg ti unibersidad, nagangawan dagiti lallaki a nakainum ti narapis ken saan a maun-uni a bakla a kabordinganda. Inserrekda iti kuartoda ket minulitanda ti dayaw ti bakla. Idi makaibbet ti bakla, napan iti kosina ket iggemnan ti imuko idi agsubli.

“Suerte, mga day, ta saanda unay a pinansin ti inaramidyo,” kinuna ni Bona kadagiti kaduana.

Tapno adda mangsalaknib kadakuada a bakla, nangbukelda iti gungloda. Ti Autor: Mangal-ala iti Bachelor of Arts iti University of Northern Philippines, Vigan, Ilocos Sur. Maikapat iti pito nga agkakabsat, nayanak idi Setiembre 21, 1971 kada Rogelio Valdez ken Esmenia Escobar iti 151 Nanguneg East, Narvacan, Ilocos Sur.

BANNAWAG • Disiembre 3, 1990

2 * Homo Frat “Patayenkay’ amin!” inlayatna ti ngulngol nga igamna. Nagtataray dagiti reypis. Daytoy ken dadduma pay a makapasangit ken makapaseggar nga estoria ti nagpapatangan ti lima a bakla iti plasa ti kampus. Madama ti foundation day ti eskuela ket agwalaywalay dagiti estudiante iti uneg. Kaaduanna ti agturong iti akinabagatan a paset ti kampus a nakaaramidan ti Student Fair. “O, ania, mga sis, mayatkayo iti kunak?” kinuna ni Bona, ti kabiskedanda ngem nakasekseksi iti panagtugawna. “Wen, mayatkami!” arig naggigiddan dagiti uppat a simmungbat sada nagiinnapir. “Napintas no agtutunostayo. Malapdantayo dagiti mangpadas a mangidadanes kadagiti padatayo. . .” kinuna ti kakuttongan nga agdeppadeppa no agsao. “Wen, ditay’ itulok a nakakaasitay’ lattwan,”’ imbirakak ti kadakkelan ti ngiwat. “Ngem saantayo a labanan dagiti popwoogi,” imballaet ni Bona. Nagtatalangkiaw bareng

Disiembre 3, 1990 Issue Akkub: Herbert Bautista

& Timmy Cruz DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita SIAK LAENGEN TI UMAY Juan B. Quimba Nobela ANGKEL SAM Reynaldo A. Duque BURAYOK NGA APUY Lorenzo G. Tabin

BANNAWAG * December 3, 1990 makakita iti eksampol. “Was da neym? Tell us a neym derporr!” imberkakak manen ti dakkel ti ngiwatna. Nagpanunotda. Idi kuan, brainstorming. Adda nangisingasing iti Brotherhood of Homosexuals wenno BH. Ngem broken heart met ti rummuar no shortcut ti usaren. Insingasing ti kaulimekanda ti “Kalipunan ng mga Baklang Loyal.” Idi damo, mayat dagiti kaduana ngem KBL met ti rummuar no masiortkat. Awan la ti hiligda iti politika. Ken baduy! Adda nangisingasing iti Samahang Babakla, Homo Defense Organization, ken dadduma pay. Ngem madi ti dadduma. Kurangna la nga agriringgordan idi lumabas iti sangoda ti kasla naggapu iti langit a pogi. Miembro daytoy iti maysa a pagbutbutngan a fraternity iti unibersidad. Nabaneg ken cute pay ti rupana. Dandani naggigiddan dagiti lima a nagpaswit. “Ay, dakayo gayam, Bona,” kinuna ni Pogi ket immasideg iti yanda. Ania pay, inarmalayten ni Bona a pinatang ti problemada. Insingasing ni Pogi a makikapponda laengen iti fratna ket impanamnamana a ti gunglona ti makaamo no adda mangriribuk kadakuada. Ngem sakbay nga agrehistro iti utekda ti imbaga ti lalaki, sangsangkamaysada a nagsaan. Imbirakak pay ti dakkel ti ngiwatna a pasig a burangen dagiti miembro iti frat. Sika laeng ti saan, insarunona sana sinipat ni Pogi. “No madikayo, makaammokayon. Hrrm, mayat sa ti kua... Agurayka, wen, mabalinen ti Homo Fraternity.” Nagpakada ni Pogi idi maibagana daytoy. Nagturong iti ummong dagiti kaduana iti Florentino Hall. Nagsennaay dagiti lima ket timma-

ngadda pay a nangarapaap iti isem ni Pogi itay agpakada. Simple laeng ti nagan ngem gapu ken ni Mr. Pogi, nagtutunosda iti Homo Frat. Nangrugi ti recruitment. Ni Bona ti pangulo. Tallopulo ti nagmiembro wenno isuda aminen nga agkakalahi. Awan ti initiation. Wenno napasnek a sapata ta agtutunosda met amin. Ken maysa laeng ti panggepda— labananda dagiti mangidadanes kadagiti kakabsatda! Agbilib ti makakita iti bunggoyda. Gapu ta normal ti riaw, sipsipat ken full-volume a boses ken ti nalaus a kinaprangkada, saan a nakadidillaw iti kampus ti panangbukelda iti frat. Grupo ditoy, ummong idiay, party ditoy, ken adu a sosialan. Naminsan, innem a kameng ti frat ti naghapihapi iti saloon iti Quezon Avenue iti sentro ti kabesera. Barkadada ti akinsaloon. Ket saan la nga inum ti binanatanda, pati pay panagsusop iti marihuana. Naggapu iti maysa a suki ti gayyemda iti nangi-deal iti dakes a ruot. Iti mismo a saloon ti nakaaramidan ti pot session. “Mayat daytoy, sika,” kinuna ti maysa a kasla agpuypuyot iti darang ti dalikan ti tabasna nga agipug-aw iti asuk. Ken kasla pusa a mangsaysay-op iti matuntuno nga ikan ti aramid dagiti dadduma. Agpipinnasada iti nasindian nga stick. “No kabaelan dagiti lallaki, ken pati payen babbai, kabaelantay’ met, saan? Apir!” “Saankayo nga agdanag, susop latta,” insampitaw ti kalanglanga ni Roderick Paulate. “Wen, kasano kadi ti pannakaammoda iti ar-aramidentayo ditoy?” insaruno ti barbangisit ken kalukmeganda. “Agtriptayo

BANNAWAG * December 3, 1990 man wenno saan, isu latta ti garawtayo, saan?” “Mining ngarud a saantao a plastik. Aaapir!” “Ay, wrong!” “Mabwuhay ang Homo Frat!” Karabiyanna, naangay ti Search for Miss University iti gym ti eskuela. Dimmar-ay ti innem nupay tallo laeng kadakuada ti agad-adal ditoy. Ania pay ti gagarada no di agsiput kadagiti pogi? Kumaribuso dagiti tao iti uneg ken ruar ti gym a mangipuesto iti bagbagida. Ipagarup dagiti tao a naladaw a simmangpet ti maysa a hurado, ngem nabayagan gayam a nakilinnetlet a simrek iti uneg. “Haay, guapo ang isang judge, o!” “Oo, apiiir!” “Haaaay!” “Agtalnakayo man dita a babakla!” imbugtak ti nakapatig nga opisial ti CMT. Agkalkalingetan daytoy a mangur-urnos kadagiti tao. “Paksiatem man ketdi ida, Jun! Nakarirririda,” kinuna ti kaduana a nakasibilian. Nakapungtot a nabainan dagiti innem ket rimmuarda a nakaturangad. Saan met ketdi nga agbuya ti gagarada. Nagtarusda iti hilera dagiti study shed iti plasa. “Adda ammok a pagsayaatan, dakayo,” nababa ti boses ni Rhoda a nangtiliw kadagiti lapayag dagiti kaduana. “Ania dayta, grasia?” “Kastoy, ne. . .” Apagbiit laeng nga intanamitimda ti tulagda ket, “Apiiir!” “Daydiay koma nangbugtak kadatayo itay ti matukmaantayo,” kinuna ti maysa. Rumabiin. Sumaggaysan ti agsangpet nga agbuya iti search. Sabali laeng dagiti agsublisubli a pareha nga aglabas iti sanguanan.

Homo Frat * “O, addayta ti maysa, ne. Solsolona!” inyarasaas ni Rhoda idi matiliw ti imatangna ti kakaisuna nga anniniwan a lumabas iti yanda. “Tsamba! Awan ti makakita kadatayo!” “Ke’ kasanon no saan a pwogi?” “Di bale, madilim naman, ’no?” “Natayag gayam.” “Yakangyaka natin ’yan.” “Sige. Wan, tu, triii. . .” Bimsag ti lalaki iti pannakakigtotna ket di pay nakapaglaaw. Nakanganga nupay ipilpilitna ti umibbet. Impaidda dagiti bakla iti kamasetasan. “Haay, saan a guapo.” “Saan a bale!” “Wow!” “Wow, a talaga!” KABIGATANNA, tallo nga insidente ti nagdinamag iti unibersidad. Napaltogan iti kasipngetan ti maysa a kameng ti pagbutbutngan a frat iti kampus. Awan ti makaibaga no asino ti pimmaltog. Nakalasat ti biktima. Maikadua ti napasamak iti gym. Saan a nagustuan dagiti agbuybuya ti pinangabak dagiti hurado a Miss University. Saan kano unay a napintas ngem kaanakan ngamin ti maysa nga opisial. Atiddog a boooo! ti imbulos dagiti kontra. Nagkakatawa dagiti umanamong. Ania pay, rimsua ti binnato ket dandani di natuloy ti koronasion. Maikatlo a damag ti inaramid dagiti bakla. Naidanon dagitoy a kaso iti presidente ti unibersidad. Ngem ad-adda a ti pammaltog ti nakaiturongan ti imatang dagiti administrador. Sangkadullit pay dagiti radio daytoy. Maikadua laeng ti nakababain a napasamak iti koronasion. Red alert ngarud iti kampus kalpasanna. Napalalon ti estrikto dagiti guardia. “Suertekayo, mga ’day, ta saanda unay a pinansin ti inaramid-

yo,” kinuna ni Bona kadagiti kaduana. Addada iti kapeteria a nanglikmut iti kuadrado a lamisaan. Sangasupot a mani ti kutkutimanda. “Asino koma ti makaammo a high-kami idi, aber?” imbales ni Rhoda. “Ania koma ti ebidensiada?” “Nasayaat ta saan a nagdarum ti lalaki. . .” “Tse, ti payatot! Nagustuanna ketdi, a, ti inaramidmi. Nakataltalna, kunam.” “Ngem diak kayat a maulit pay.” Natangken ti boses ni Bona. “Dagiti la kalabantayo ti saganaanyo. Ken diak kayaten nga agusarkayo iti drugs.” “Saanton a maulit, madre superiora.” “Haan a bale nga aginumkayo. Agpaalakay’ man ketdi.” Nagpaala ni Rhoda iti saggaysada a Coke. “Naperdi ti samahan dagiti kameng ti fraternity ni Pogi,” kinuna ni Bona, “gapu iti panangtraidor ti maysa a kimmapon iti bangir a frat a kalabanda.” “Isu kadi ti pinaltoganda?” “Wen.” “MGA tso, padasentay’ manen a ramanan ti naisabsabali a gloria,” inyarasaas ni Rhoda kadagiti kaduana iti kaaddada iti kampus. Maang-angay ti disko nga inesponsoran ti maysa a gunglo a sibiko iti gymnasium. “Saankayo nga agdanag, siak ti makaammo!” Rumabiin. Kabarbaraanen ti yugyogan iti diskuan. Maupupayen dagiti bakla ta pasig nga agbubunggoy dagiti lumabas iti yanda. No adda man agsolsolo, burangen a sikyo. No saan, tsika. “Addaytan, dakayo!” kinuna ni Rhoda idi madlawna ti sumungad. Agmaymaysa. “Ubing!” inyarasaas ti maysa. (Maituloy iti panid 5)

Diak Kayaten a Saktan Sarita ni Neyo Mario E. Valdez

AMOK pay laeng a mataldiapan itay iti uneg ti Times Transit a pinarami nga aguliteg iti Agoo nga agawid iti Narvacan, ammok lattan nga isu ni Marietta. Nagsabat dagiti matami. Kasla simumulagat a natay a nangperreng kaniak. Addakamin ken ni Uliteg Tony iti akinlikud a tugaw ti aircon a bus. Agrarambolen ti panagriknak a nangmulengleng iti tugawna ti sango. Ngem ti laeng apsay a buokna ti makitak. Diak koma nabigbig a ti manangna a doktora ti kaabayna no saan a kimmita kaniak. Kaayan-ayatko ni Marietta sipud pay iti makadua a tukad ti haiskul iti ilimi. Napeklan a babairo ni Mr. Costales nga amana ken narungsot dagiti dua nga annakna. Pawilanna idi ti ayan-ayatmi ken Marietta. (Kasta met ti nakapay-an ti manangna isu a nagbaket a balasang.) Kayat ni Marietta ti agrebelde ngem pinatpatibkerko ti nakemna. Nagbasa ni Marietta iti narsing iti maysa a unibersidad idiay Manila. Nabatiak a nagadal iti probinsia. Nasayaat met ti komunikasionmi idi damo, ngem iti maikadua a semestre, awanen ti naawatko a suratna. Saan metten a nagaw-awid iti ilimi. Awanen ti damagko kenkuana, malaksid laeng kadagiti sayangguseng nga isangsangpet dagiti dati a kaeskuelaanmi iti haiskul nga agbakasion ditoy a ni Marietta ket masikog, a tinarayan ti naasawaan a lalaki, a saannan a kayat ti agawid. Ita, kalpasan ti napaut a panawen, isu pay laeng ti babai iti pusok. Alusiisennak iti tugawko. Magagarannak a makipatang kenkuana. Mailiwak a mangiggem kadagiti imana a kas idi. Nagsardeng ti lugan iti estasion iti San Fernando. Gun-

Gapu iti napudno nga ayat, agbalin a naimnas uray dagiti makasabidong a lagip

dawaykon, kinunak ket sinurotko ni Uliteg Tony a napan nagmerienda iti kantina. Nagplanoak iti aramidek. Ngem ti laeng manangna a doktora ti dimsaag. Kinamakamko idi umuli koman. “Manang Adel, apagbiit laeng,” kinunak. “Dinak sa met malasinen?” Immisem ti nalukmeg a doktora. Sigud a napasig ni Manang Adel kaniak. Nabiit pay a naipasana ti board-na. “O, Roman, sika gayam! Bimmiskedka metten, a. Apay kadi?” “Ni Marietta, Manang. Kayatko koma a kapatang uray no apagbiit laeng.

“Pakawanennak koma, Mariet... masakitka gayam,” kinunak..

BANNAWAG • Setiembre 2, 1991

BANNAWAG * Setiembre 2, 1991 No adda koma pannakabalinna, manang, sublatek ti tugawmo iti abayna. Mabalin, Manang?” “O, sige.” Saan a nagkir-in ni Marietta iti tugawna uray addaakon iti abayna. Napigket dagiti matana iti desarming a tawa. Kasla nauneg ti pampanunotenna. Awanen ti lasag dagiti sigud a nabusnag ken derosas a pingpingna. “K-Komusta, Mariet?” inyisemko a pangdismular iti kebbakebbak. Maladladut a kimmita kaniak. Nabukel ti natamnay nga isemna. Ngem saanna a nailinged ti rimat dagiti matana. Nagdumog. “Kunak no saantan nga agkita,” innayonko. “Inur-urayka. Siguro, maawatamon no apay.” Ulimek. “Ay-ayatenka pay laeng, Mariet. Sika pay laeng ti. . .” “Adun ti dimo ammo maipapan kaniak.” Barbar ti timekna. Nagpanaas ti barukongko. Iparparipiripna kadi a pudno ti damag maipanggep kenkuana? “Saan nga isuda ti napateg. . . Adda karita iti tunggal maysa. Ammok a saanmo a basol ti

Setiembre 2, 1991 Issue Akkub: Sharon Cuneta DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita UMBAASTO TI DAWEL Amor S. Cabaccang KARAMUKOM Pascual C. Paetan Nobela BRAD PATRICK Dionisio S. Bulong IMPIERNO ITI PARAISO Jose A. Bragado

Diak Kayaten a Saktan * amin.” Naglua. Nagbaningrot. “Saanta a talaga nga agkagasat, Roman,” kinunana nga agwingwingiwing. “Lipatennakon, adayokan kaniak.” DOMINGO. Maladladutak a bimmangon iti dayta a bigat. No awan pay la koma ni Uliteg Tony nga immay dimmagas kaniak, nalabit saanak pay a bimmangon. Saanak a pinanawan dagiti lagip iti panagdennami ken ni Marietta ken dagiti panawen a panaginnadayomi. Ket ad-adda a naburiborak. Saan a nailinged ken ni Uliteg Tony ti garawko idi addakamin iti dalan a mapan iti kapilia. “Nadagsen sa ti bagim, a,” indillawna. “A-Awan, ’liteg.” “Ti Kristiano ket naragsak. . . malaksid no adda dakkel a rason tapno agliday.” Nabiitak pay iti baro a pammati. Ni uliteg ti kangrunaan a namagbaliw iti taray ti panagbiagko. No saan nga isu, nalabit saanak pay koma nga aggraduar iti kursok nga AB. Napukaw ti bainko a nangipudno ken ni uliteg iti napasamak idi rabii kasta met ti mangburburibor kaniak. Maysa nga oras kalpasan ti pangaldaw, addaakon iti eskinita nga agturong iti taeng da Marietta nga adda iti poblasion. Aklonennak man wenno saan, kayatko nga iparangarang a saan pay a nagbaliw ti panangipategko kenkuana. Iti arubayan, naiparada ti nalabaga a kotse da Marietta. Naglagawak idi malasinko ti natayag ken ubanan nga amana. Ngem napigpigsa ti gagarko a makipatang ken ni Marietta. “Aniat’ masapulmo, Baro?” sinaludsod ni Mr. Costales idi makaasidegak. Pagan-andarennan ti lugan

(Homo Frat, panid 3) “Oy, college daytan. Kasla am-ammok.” “Haan a bale, basta adda. Mapantayo makidisko kalpasanna.” “Yakangyaka natin ’yan.” “Sige. . .” Nagbilangda. Ngem nagikkis ti biktima. Immarayat dagiti guardia ken dagiti opisial ti CMT. Di pay nakapiok dagiti bakla idi tukmaan ida dagiti immarayat. —• “A, e, siak ni Roman, Tata. Umayko koma pasiaren ni Marietta.” Pinangato-pinababanak a kinita ti lakay. Naliday dagiti matana. Manglaglagip ti tignayna. Impagarupko no laisennak a kas idi. Ngem naanus ti timekna a nangibaga ti panaglayonko. Balon ni Mr. Costales. Ubing pay ni Marietta idi natay iti atake ti maestra nga inana. Adun ti nagbaliwan iti aglawlaw ti dakkel a balay dagiti agCostales. Haiskulak pay laeng iti daydi a naudi a dimmap-awak ditoy. Rimmaber dagiti kasla nabaybay-an a masetas iti aglikmut. Mansion ti awagko iti daytoy ta pudno met a nangayed—mangipakita iti kinabaknang a natawid ni Mr. Costales kadagiti nakaikamanganna. Agnaeden dagiti lolo ken lola ni Marietta idiay America. Naipalagip kaniak ti kaawan ragsak iti pagtaengan idi maipasabet ti kinaulimek iti aglawlaw. Nagtoktokak. Ni Dr. Adel ti nangilukat. Iggemna ti basbasaenna a magasin. “Oy, Roman, sika gayam!” Pinastreknak. Insungona ti pagtugawan. “Saanka pay gayam (Maituloy iti panid 9)

kuana iti kinakapuyna a mangiggem ti publikasion, ti pannakibiangna iti suratenmi, ken ti dadduma nga anomalia iti pannakaigasto ti pondo. Naipitkami ken Manang Grace idi. Babaen ti panangadalmi a dua, napaneknekanmi ti kinapudno ti ipingpinget dagiti kakaduami. Naglibakan met ni Mrs. Liban dagiti isyu kontra kenkuana. Nupay kasta, dina kano maipapilit ti bagina nga agtalinaed ti kas kadakami a klase ti tao. Nangabakkami a nangipaikkat ngem ti dakesna, awan ti naisagana a mangsukat. Makaammokayo ditan, kalsa kunkuna ti administrasion gapu ta ka-

ADAGSEN dagiti addakko a nagturong iti Tandem Office ta ammok lattan ti madatngak. Kalepleppasko la unay a nagenrol para iti maikadua a semestre. Tangay awan pay ti regular a klase, naisipko ti pumasiar iti opisina, imbag la a pagpampanunotak iti maaramid iti publikasion. “O, komusta ti OIC editor,” impasabet ni Divina Bacungan, ti managing editor, idi masabatko iti lobby. Addan iti maikatlo a tukad iti BSE. Kagapgapuna met iti opisina. Naklaatak iti kinunana nupay naalak latta ti immisem.

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

“Apay, awan kadin ni Manang Grace?” dinamagko. “Napanen ’diay Manila.” Ni Manang Grace Prades ti editor-in-chief ti publikasion. Addan iti maudi a tukadna iti Nursing. Ita a semestre ti panag-internna a fourth year idiay Manila. Nasao idin ni Manang Grace ti panagleave-na iti Tandem ngem agduadua no mapan iti umuna wenno maikadua a batch. Manipud Nobiembre agingga’t Enero ti umuna a batch idinto a Pebrero agingga’t Marso ti maikadua. Kapilitan nga OIC-ak, insennaayko, apaman a nagsinakami ken ni Divina. Dimmagsen ti barukongko idi mailukatko ti ridaw. Agsasanggala dagiti tugaw ken napno ti tapok dagiti lamisaan ken aparador. Sapsaputen payen ti electric fan ken dagiti nakarikep pay laeng a tawa. Nalagipko ni Mrs. Liban, ti naglusolos nga adviser-mi sakbay a nagserra ti maikadua a semestre. Adda ngamin bassit a riri ti staff ken ti adviser. Dagiti aktibista a miembro ti nangirugi iti daytoy. Dimmakkel ti isyu gapu iti panangipalgak dagiti kimmontra ken-

“Adda problemam?” dinamagna.

BANNAWAG • Hunio 29, 1992

BANNAWAG * Hunio 29, 1992 kagurada ti inaramidmi. Mabalin a naikawakami, saankami ngarud a nagtutunos iti staff. Ket ania pay, awan ti rimmuar a pagiwarnak. Inlukatko dagiti tawa nga isu ti dati nga aramid ni Mrs. Liban. Awanen ti nagtagisarming a lamisaanna iti uneg. Kasla ngarud kalbo a nabakantean ti maysa a suli ti opisina. Pinunasak dagiti tapok ti lamisaan ni Manang Grace. Intupakko ti bagik iti tugaw kalpasan a magangtak ti aglatlatin a bentilador. Nabuak dagiti lamok. Nalagipko ti naminsan a panagsaludsod kaniak ni Manang Grace no kabaelak met laeng nga iggaman ti staff no pumanaw. Saanak idi a nakatimek. Diak masungbatan. Addaak iti kasta a kasasaad idi sumrek ni Manong Benjamin Jose, wenno BJ, maysa nga staffwriter. Agturpos iti Accounting iti daytoy a tawen. Dati a nangato ti saadna iti Tandem ngem pinilina ti agbalin a presidente dagiti estudiante iti kolehioda. “Tulongankay’ laengen nga agdadamo,” kunkunana no kua. Hunio 29, 1992 Issue Akkub: Nanette Medved DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita KASLA IMPOSIBLE Filemon C. Bautista Nobela ADTOY, SIAK, NI JESUS CRISOSTOMO: DRAMATURGO Lorenzo G. Tabin TI BASSIT A BALAY NI BRADER ORLY Samuel F. Corpuz

Kabaelam Dayta! * “Adda problemam?” dinamagna. “Kas kadawyan. Parikut no kasano a tarimaanen ti naperdi, aglalo no pinanawandakan.” “Napan gayamen ni Grace ’diay Manila. . .” “Isu ngarud ti dakkel a parikut, Manong. Ti ket pannakairanranana a siak ti associate editor iti pannakaikkat ti advisertayo, ket isu pay met ngarud ti panag-leave-na.” “Di ket nasayaat, OIC chiefkan, promoted again,” kinunana a mangpumpunas iti lamisaanda nga staffwriters. “Dayta ngarud ti problema, diak sa kabaelan. . .” Bareng matulongannak. Isu ti kapasigak iti staff. Simple laeng ti panangdaldalana iti bagina ngem mararaem ti panagidaulona iti kolehioda. Gapu pay ti kabayagna iti staff, adun ti naibalakadna kaniak. “Aniakan sa, naglaingka.” “Nalaing siguro nga agsurat. Ngem ti panagidaulo ngay. . . ?” “Ti nalaing nga agsurat, nalaing met nga agbasa, saan kadi?” Nagtung-edak. “Ket ti mabasbasana isu ti iselselna iti isipna kas gamengna a mayusar iti ania man nga oras, saan kadi?” “Imbag koma, a, no nasayaat met bassit ti taktakderko.” Timmakderak iti tugawko a nangiplastar ti bagik tapno amirisenna. Ubing, kunkunada kaniak nupay disiotsokon. Agtayagak iti lima laeng a kadapan, ken kadawyan laeng ti marigrigat, awan ti napintas a pangpormak a pangdesmolar. “Saan a dayta ti makatubeng. Saan kad’ nga adun ti nabasbasamon?” kinunana latta. Nagtung-edak nupay naalak ti nagduadua ti kayatna a sawen. “No kast, nabasam ngaruden

ti maipapan ken ni Whittaker. . . wenno saan, ti bulag iti biblia?” “Ni Whittaker? Haan pay. . . ti biblia, wen.” “Pues, lagipem ken anagem ti kaipapananna kenka, solve a dagus ’ta problemam. Ngem sakbay dayta, panunotem a kabaelam. Ala, planuemon ti umuna nga isyutayo.” “Tulongannak ngarud, a, Manong. Nakababaintayon no awan ti rummuar ita a bulan.” “I am always on your side, little boy,” kinunana. DUA a lawas kalpasan ti enrollment, diak pay nakita ti agduapulo a bilang ti staff. Mabalin a karugitdan ti nagbanagan ti opisina, wenno naantisiparda ketdi nga awanto met laeng ti maipablaak nga isyu. Saan pay a nagparang ni Manong Leon Pilas, ti news editormi. Isu pay met ngarud ti napateg. Adda inatendaranna a seminar iti Visayas kas maysa nga opisial ti Student Council. Maysa met a beterano iti Tandem ni Manong Leon. Kinapudnona, isu ti editor iti kanikadua a tawen ngem pinilina ti agbalin a news editor ita ta nalag-an la bassit ti trabahona. Graduating ngamin iti Architecture. Saan idi a pulos rimmaman iti pannakaikkat ti advisermi gapu iti kunkunana a delikadesa. Iti simmaruno a lawas, nagpaangayak iti miting. Siak payen ti nangisurat kadagiti bulletin board iti kampus maipapan iti pakaammo. Karabiyan sakbay ti staff meeting, napalalo ti kebbak ta danagek ti saanko a pannakabael. Diak pay ngamin napadasan ti nangidaulo iti miting. Ken amkek la unay dagiti aktibista a kameng a pakairamanan ni Manong Leon. Agyamanak ta adda ni Manong BJ a nangbalakad kaniak kas iti inkarina.

8 * Kabaelam Dayta! Ngem napalalo a suronko iti kabigatanna. Uppat laeng kadagiti staffwriters, agraman da Manong BJ ken Divina, ti dimteng. Awan ngarud korum. Saan pay a nagparang ni Manong Leon. Tinagibassitko ti bagik. Tiptipdek ti suronko a nangbilin ken ni Divina nga agkiddaw iti supplies a kasapulan iti presswork, ken ti panangaramidna iti surat para iti maaramid a bidding iti las-ud ti makalawas. Impalagipko kadagiti immatendar nga staffwriters dagiti assignmentda. Dagiti awan, nangruna dagiti section editors, insuratko iti blakbord iti opisina dagiti kasapulan nga isubmitirda. Nagderetsoak iti klasek kalpasanna. Iti diak ninamnama, nagpa-quiz ti instruktorko iti Ethics ket naglagawak idi maitbongak gapu iti saanko a panagrebiu. “Manong, agikkatak san,” kinunak ken ni Manong BJ idi makasubliak iti opisina. “Narigat ti kastoy. Malanganak payen ti klasek.” “Kayam dayta,” kinunana a kasla awan aniamanna. “Imbag koma, a, no addan padasko.” “Isu ngarud dayta,” inyallawatna. DIAKON nagpamiting kadagiti simmaruno nga aldaw. Napanunotko a nasaysayaat laengen nga ipersonalko nga ibaga kada adda umay a section editor ken staffwriter dagiti kabukbukodanda a trabaho. Main-inut met nga adda maiwakasda. Ngem ad-adu ti panangitantanda no damagek dagiti dadduma. Kabusorko unay ni Manong Leon ta awan pay makitak a news item iti file-na. Dandanin agtapus ti Nobiembre idi maaprobaran ti bidding. Nagpaangayak iti presswork kalpasanna. Ti sangabukel nga aldaw sakbay ti rabii a panag-

BANNAWAG * Hunio 29, 1992 pressworkmi, diakon inatendaran ti tallo a klasek. Indalusko ngamin ’tay kolumko ken maysa a feature storyk. Siak payen ti nangaramid iti news write-ups ti dadduma nga aktibidad ti unibersidad. Awan ngamin ti maurayko nga isubmitir ni Manong Leon. Iti malem, naisangpeten ni Divina dagiti supplies. Nagkuyogkami a napan iti university canteen a nagorder iti pangrabii ken meriendami nga agpatnag iti opisina. Utangenmi daytoy ket maikargo iti publication fund. Ngem ti makadakes, saanda kano pay laeng a mabalin ti agpautang ta saan pay a naserraan ti dati nga utangmi. “Ket kasanon? Ania ngarud ti kanentayo no rabii? Diak la ketdi kayat ti umay no awan,” inwagteng ni Divina. Ipospontayon ti presswork, kasla kayat a kuna ngem namrayak laeng ti nagulimek. Rumbeng la ketdi a maikamakam dagiti manuskrito, aglalo ket tallo laengen a lawas ket bakasionen iti Disiembre. Sabalinto manen ti taktak no maipan iti printing press. “Nasaysayaat sa ti kastoy,” kinunak a nangpulsot iti pannakatikawna gapu ti panagmalangak. “Agawidtayo pay laeng kadagiti pagtaengantayo ta sakbay nga agsublitayo ditoy, masapul a nakapangrabiitayon. Agbalontayo metten para iti extra foods ken merienda.” Naawatanna. Ket binilinko ti panangsapulna kadagiti kameng ti staff kadagiti klaseda ta ipakaammona daytoy a desisionko. Nagtarusak met iti opisina ta isu pay a mabilinko dagiti umay dumap-aw. Babaen ti panagtinnulongmi ken ni Divina, naipakaammo ti plano para iti presswork no rabii kadagiti kameng ti staff ken nangipalagip kadakuada dagiti

assignmentda. Nagwenda met amin nupay adu latta ti saan a nagkari a pakaibilangan ni Manong Leon. Alas sais media iti rabii idi napanak iti presswork. Sisiak itay a nangrabii iti kasera. Nagawid aminen a kakuartuak. Biernes ngamin. Inutangko pay iti landlady-mi ti binalonko a kape, asukar ken tinapay a nayon ti rasionmi nga agpatnag. “Manong, bantayannakami koma bassit ta agpressworkkami,” imbilinko iti guardia idi simrekak iti gate. “Apay, siksika?” dinamagna a nangmatmat iti nadagsen a kargak. “Dakami amin, Manong. AApay, awan pay ti immay?” “Diak ammo. . .” Idi addaakon iti lobby, ammok lattan nga awan pay dagiti kaduak ta naiddep pay laeng dagiti silaw. Siakon ti nanggangat ken nagurnos iti lamisaan idi makastrekak iti opisina. Ngem kasla nauyos amin a pigsak idi mabasak ti naisurat iti blakbord: CELSO, WALA KANG “K” PARA MAGING EDITOR! Inatapko dagiti aktibista. Saanda la a panunotenen nga ikarkarigatak met ti mangidaulo ita iti staff. Siak pay ketdin ti umuna a mabain kadagiti estudiante no awan ti maparuarmi nga isyu sakbay ti bakasion. Ad-adda a dimmagsen ti riknak idi tangadek ti oras iti wall clock kalpasan ti nabayag a pannakaikulengko gapu iti nabasak. Alas otson. . . alas nueben... ngem awan pay ti dimteng. Alas nuebe media idi simmangpet ni Manong BJ ken Divina. Naklaatda met iti nadatnganda. “Nagbayag ngamin ni Divina nga inurayko,” inrason ni Manong BJ. Indissona ti pusek a

BANNAWAG * Hunio 29, 1992 bagna iti lamisaan. “Manong, no kastoy la’t tabas ti tao, agikkatakon!” “Kayatmo a sawen, siak met ti ag-OIC, ay, pakpakawan!” kinuna ni Divina. Saan a nagtimek ni Manong BJ. Nagturong ketdi iti lamisaanko sana inukrad ti adda iti file. “Ne, bassit me’ la gayamen ti kurangna,” kinunana. “Mailayout daytoy, okeyen.” Intukonna ti bagina a mangilay-out. Tangay adda met padasko, inkeddengko ti tumulong. “Kayatmo a sawen, tallotayo laeng nga agpresswork?” kinunak a masmasdaaw. “Apay, kasla pilay daytoy publikasiontayo, a!” “Uray pilay makadanon met iti kayatna a papanan uray agkaradap,” insungbat ni Manong BJ. “’La ketdi, kabaelantayo daytoy. Barbareng mapantayo iti printing press no Lunes.” “Unfair kadatayo no datayo laeng ti agtrabaho,” insengngat ni Divina. “Nasaokon, Divina. Adda kenka nga OIC,” sinangonak ni Manong BJ, “ti pannakaungar ti publikasiontayo. No awan ti mairelease ita, katkatawaandatayto ti administrasion. Dika met, aya, mangal-ala iti padas? Next year, full-fledged editor-in-chiefkanto. Ngem no agsanudka ita, gone with the wind, adingko.” “N-Ngem. . .” “Kabaelam, kunak manen. Dimo pay la, aya, nabasa ni idolko a Whittaker?” “Saan pay.” “’Tay dua a bulag?” “Ammok dayta ngem diak maawatan.” “Awatem.” “Imbag koma, a, no adda honorarium-tayo, ‘imbag laeng a gastusen iti presswork,” kinunak a saan pay la a nakombinsir. “Hmm, agdadamoka a tala(Maituloy iti panid 11)

Kabaelam Dayta! * (Diak Kayaten, panid 5) a nakalipat, a.” “Napudnoak ngamin, Manang.” Immisem ti doktora. “Agurayka ta innak ayaban. Nakaturog ngamin.” Nabatiak iti salas. Namrayak ti nagtangadtangad kadagiti kuadro iti diding. Nagbalawak iti kapaut ni Dr. Adel a napan nangayab. “A. . . e, Roman, madi kano ti bagina, Ading. Isu a pasensiakan.” “Husto pay la ti atapko, Manang, a masakit isuna,” kinunak. “Ngem di kad’ dagiti laeng masakit ti rumbeng a mapasiar?” Naawatan ti doktora ti kayatko a sawen. Nayat idi kiniddawko ti ipapanko iti siled ni Marietta. Saan a nadlaw ni Marietta ti iseserrekko. Nakatugaw daytoy iti dekutson a katrena a nagsanggir iti diding. Naulesan ti kagudua ti bagina a nakaipatayan dagiti narapis a takiagna. Kuso ti buokna. Nakakidem a kunam la no agkarkararag. Naklaat idi mangngegna ti sig-amko. Kasla mabutbuteng a nangmulagat kaniak. “Pakawanennak, Mariet. . . masakitka gayam,” kinunak. “Apay pay laeng?” Barbar latta ti timekna. Nagdumog. “Ibagak kadi pay laeng?” “Roman, pangngaasim. . .” “Okey, okey. . . ammok a makaisturboak. Ngem bay-am nga ipeksak ti kinapudnok iti daytoy a gundaway. Uray adaywankanton. At least, diakon agpugpugto no ay-ayatennak pay laeng iti baet ti panaginnadayota. Nalawagen ti amin kaniak. Ti napateg, patiennak koma.” Nagulimek. Madlaw ti pananglappedna iti panagsangitna. Pinungotna ti buokna. Inurayko ti panangabogna kaniak. Ngem

nagtalinaed ti nakakaasi a langana. Kayatko nga arakupen, ayaywen kadagiti takiagko iti daytoy a gundaway. Ngem apay pay? Ad-adda laeng a sumaem ti sugat ti pusok. Diakon nagpakada a rimmuar. Agtuloyak koman idi igawid ni Dr. Adel ti imak. Nagdengngeg gayam iti ruar ti siled. “’Gurayka, Roman. Maawatak ti kinapudnom. Ngem no addanto manen sabali a gundaway ket ibagana nga ay-ayatennaka ni adingko, makaurayka kadi?” “Wen, Manang,” kinunak nga agmalmalanga. “Ditaka ngarud ta dumngegka.” Simrek ti doktora iti siled ni Marietta. Nalawag a mangngegko ti saritaanda manipud iti uneg. Inggagara ni Dr. Adel a saan nga inrikep ti ridaw. “Mariet, parparigatem laeng ’ta bagim. Di kad’ imbagam a kayatmo a makita sakbay nga iserrekdaka iti hospital?” “Nakitakon, Manang. Diak kayaten a saktan pay ti riknana.” Adda tangken ti timekna.” “No nagpakawanka koma kaniana.” “M-Manang. . .” “Ay-ayatem, saan kadi?” Ulimek. “Saanmo koma a pukawen ti namnamam, Mariet. . . manmano ti lalaki a kas kaniana.” Namedmedan nga anug-og ti insungbatna. “Ngem. . .” “Maawatak ti kasasaadmo ngem maaklon met ni Roman ti napalabasmo. Ket no maipapan iti dayta, umimbagka met ket. Adda kenka ti panagimbagmo, Adingko. Maagasan ti panagdakkel ti puso. Isu ngarud nga ipandaka ’diay Heart Center.” Diakon nagawidan ti luak. Diak ammo no namin-ano nga inawagannak ni Dr. Adel. Ah, mananggaasi ni Apo Dios. — •

Gartem Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

“Ammokon... ammokon ti yawagko kenka. Maysaka nga oportunista!” kinuna ni Laura.

ARNEKANEN dagiti ti lima a kakaduak a nagluludon iti bungalow da Mang Amor. Ngem balikid pay la a balikid ni Laura iti sibayko. Nasapakami a nagidda ta naibusen ti nagatang ni Tina, ti news editormi, a kandela. Adda iti nangato a paset ti siudad ti Baguio ti pagtaengan da Mang Amor. Kapidua ni Tina ti akimbalay. Inawisnakami ditoy a pangpalabasanmi iti rabii sakbay nga agawidkami iti Vigan. Nalpasen ti tallo nga aldaw a seminar dagiti estudiante a mannurat iti Teacher’s Camp nga inatendaranmi. Kas pangpaatiddog iti panagaliwaksaymi iti siudad, nagnunummuanmi ti aglayon pay ditoy. Saanmi a napakadaan itay nalpaskami a nangrabii ti panagiddep ti koriente. Gapu ta nailet ti balay, iti salas a nagluludonkami. Immunaak itay a nagilad apaman a mayaplag ti plastik nga ikamen. Awan met arimekmek ni Laura nga immabay itay. Gapu ngata iti kinalamiisna, indennesna iti bukotna iti bagik. Ad-adda ketdi a diak makaturog. Agdadamo ni Laura iti Tandem, ti publikasion iti unibersidad a pagbasbasaanmi. Maysa kadagiti agdadamo a naisurot iti seminar. Kalog ken nalaing a pumatang ni Laura. Kastanan idi agaplay iti publikasion ken mainterbiu. Nasinged ti pannakilangen kaniak ni Laura. Impagarupko idi damo no pasigna la kaniak dagiti gargarawna ngem idi saan a mabayag, madlawkon ti nalimed a panagkursonadana kaniak. Makalawas sakbay a nagluaskami iti Baguio, impalgakna ti riknana. Kinapudnona, diak kinatawaan wenno nadismaya iti dayta a panangibaga ni Laura iti ayatna. Nagyamanak ketdi kenkuana ta adda met gayam mangipatpateg kaniak. Ad-adda ketdi a simminged ngem nainkabsatan laeng ti panangibilangak kenkuana. Iti panagdennes dagiti bagimi, awan ti karkarna a mariknak no di laeng ti pannakanayon ti bara ti napuskol nga ulesko. Tiningitingko ti bagik. Nagay-ayam ket ngarud iti alintataok ti dua a babbai nga inayatko a

BANNAWAG • Disiembre 7, 1992

BANNAWAG * Disiembre 7, 1992 nangisina kaniak. Katkatawaak ti bagik no apay nga inaremko ni Delia idinto ta addan ammok a nobiona. Idi nagsinada nga agnobio, isu metten ti panangaklonna iti ayatko. Ngem ti adatna, nagsubli ti lalaki ket inagawna met laeng kaniak ni Delia. Kasta met laeng ti situasionmi ken ni Irene, ti naudi nga inayatko. Arigna awanen ti essemko nga agarem idi dimteng ni Laura iti publikasion. Saan unay a napudaw ni Laura, simple nga agdaldala ngem isu ketdi ti pintasna. Pangdispley ti punggana nupay agtayag laeng iti lima a kadapan. Kas madlaw kadagiti sinursuratna iti Tandem, moderno ti gargarawna a karkarna la unay kada Delia ken Irene. Tiningitingko manen ti riknak. Pagam-ammuan, addan diak mailadwan a rimkuas iti unegko. Inyad-addak nga indennes ti takiagko iti bukotna. Ket iti panagballikidko, insallapayko ti takiagko iti bakrangna. Saan a nagkir-in.

Disiembre 7, 1992 Issue Akkub: Donita Rose DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita AGTIGNAY KOMA A KAS ALLAWIG Juan B. Quimba Nobela NO TI PUSO TI PAGSARMINGAN Sonia B. Agarpo DAYYENG TI KABAMBANTAYAN Arsenio T. Ramel Jr. BUSSAWIT: MAIKADUA A TUGOT F. Martin T. Rochina

Gartem * (Kabaelam Dayta!, panid 9)

ga! Addanto dayta,” kinunana sana kiniddayan ni Divina. LUNES. Maudi a lawas ti klase sakbay ti Disiembre, nalag-an ti paddakko a nagturong iti opisina. Kagapgapuk iti Registrar’s Office a nakitawagak iti telepono. Tinawagak ti printing press ket inkari ti Northern Press nga ideliberda dagiti kopia kalpasan

Aglulumban ti urok dagiti kakaduak. Ngem kasla naitibong iti lapayagko ti panaggitebgiteb ti barukong ni Laura ken ti pumarpartak nga angesna idi inawidko. ITI kaaddami iti kampus, iti simmaruno a lawas, manmanokamin nga agkita ken ni Laura. Diak ngamin unay agbaybayag iti opisina ti publikasion ta maburiborannak kadagiti make-up classko a nagunggonak gapu iti seminar. No dumaw-asak, siguraduek nga awan ni Laura. Diak kayaten ti agpammarang no mabalin. Maysa a malem, subsob ti ulok iti panagrebiuk kadagiti notesko idi paguniannak ni Laura. Nabayag gayamen a nakatugaw iti yan ti lamisaanda nga staffwriters. “Celso, adda koma saludsodek. . .” kinunana apaman a nakaasideg iti lamisaanko. Nagin-inayad a nagtugaw. Duduakami iti opisina. “’Nia daydiay?” sinaludsodko nupay naalakon ti kayatna nga ibaga. Kasta met laeng ti panangyentrona idi agpudno iti ayatna. Ngem ita, adda nariknak a panagbuteng. “Ngem mabainak sa. . .” Kastoy met laeng ti estilona. (Maituloy iti panid 15)

ti pangaldaw. Makais-isemak a nangipalikmut kadagiti matak iti opisina. Nalagipko ti maangay a party-mi iti staff no Huebes. Agbasbasaak iti librok iti Ethics idi simrek ni Manong Leon. “Ne, ania, yegda met laeng ti Tandem ita?” “Wen, Manong.” Nagturong iti lamisaanna a nakagaygayad ti isemna a nangmatmat iti uneg ti opisina. Ni Manong Leon ti nangisurat iti makapainsulto a balikas iti blakbord. Ngem impalawagna a karitna la kaniak. Napukaw ngaminen ti talekna iti staff. Ngem gapu iti nakitana a regtami nga agtrabaho iti ud-udina, timmulong met laeng. Isu payen ti kaduak a nag-proofread. Rimmaman metten dagiti padana nga aktibista. Eksakto ala-una idi ideliberda dagiti kopia. Apaman a nakapanaw ni Mr. Go, ti printer, impaigidnak ni Manong BJ. Pagarupko no ania itay ti yarasaasna, ngem adu ketdi a sagsasangagasut ti inyawatna. “Sangaribu dayta, naggapu ken ni Mr. Go. Bonustayo!” “Kasanot’ bingay?” “Imbingaykon ti bagi ni Divina ken ti dadduma para iti party-tayo.” Nagdoble ti rag-ok a nangmulengleng iti sangaribu iti sanguanak ken ti panangkablaawda kaniak kalpasanna a panangibagada ti kinapintas ti isyumi ita nupay awanankami iti adviser. Nalagipko ti kunkuna ni Manong BJ a Whittaker. Ni Mr. James W. Whittaker ti immuli ti Bantay Everest, katayagan a bantay iti lubong, a nagkuna ti kastoy: “Saanmo nga abaken ti bantay. Saan a maabak ti bantay, ’ta laeng bagim ti maabakmo dayta namnamam, dayta butengmo.” —•

UNNATKO koman iti papag nga aginana a naggapu iti trabahok idi matugtog ti ridaw ti nakipet a siledko. “Adda sangailim, brader, ni manongmo,” inyawag ni Aris, ti taga-Cagayan a kabordingak. Impalladawko iti lamisaan ti Bannawag a paginanaak koma a basaen. Aglaladutak a nangala iti nakabitin a kamisetak, insuotko saak bimmaba. Iti wall clock a nalabsak iti agdan, pasado alas otson iti rabii. “Komusta, ’bagis,” inkablaaw ni Manong Dindo. Nakadiaket iti agkuskusaw a maong ken nakakaratay iti bassit a bag. Sinimpana ti anteohosna nga immisem. Sinungbatak ti isemna ngem dagusko met la nga imbabawi idi mataldiapak ti chess board nga indissona iti lamesita iti salas. “Adda manen, ’ya, pakiay-ayamam?” sinaludsodko a nangpaandar iti bentilador. Pinagtugawko. “Adda, ’bagis. Far East Bank elimination ditoy Manila. No makatop-ten-ak, masterakton.” “Nangankan?” Naawatak ti gimmayad nga isemna ket insigida nga inturongko iti kosina. Imbag ta dimi nasida amin itay ti daing a dalagang-bukid nga insangpet ti maysa a kabordingak a taga-Pangasinan.

Maymaysa ti ammona a masakbayan: ti chess. Ket ambisionna ti agbalin a national wenno grandmaster.

Chess Boy

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

“Dakkel ti kompiansak ditoy, ‘bagis,” kinunana.

BANNAWAG • Oktubre 25, 1993

BANNAWAG * Oktubre 25, 1993 Kapilitan a ditoy manen nga agdagus ni Manong Dindo agingga a di malpas ti torneo. Naimbag ta bukodko ti bassit a kuarto ditoy apartment nga ababangak. Kapilitan a siak manen ti mangibaklay iti gastosenna. Napaangesak iti nauneg. Naggraduar koma metten ni manong iti kina-maestro no dina impapati ti nag-chess. Nagsardeng naminsan gapu iti pannakisalisalna idiay Baguio ket naserraan dagiti asignaturana. Inunaak payen a nagturpos iti kursok nga Accounting iti UNP a nagbasaanmi a dua. Diak naipasa ti board exam ngem naawatak met iti simrekak a kompania iti kotse. Kaprom-promote-ko itay napan a bulan. Gapu daytoy, siakon ti nangsussustento iti pamiliami, aglalo ti tallo nga adiek, dua iti haiskul ken maysa iti kolehio. Ket, wen, pati ni manongko a chess boy. Agbabawiak pay ketdin a nangisuro kenkuana daytoy nga ayayam. Siak ti immuna a nakaadal iti daytoy; ubingak pay la idi nga Oktubre 25, 1993 Issue Akkub: Racel Tuazon DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita DIAK KAYAT TI AGABROD Julio V. Belmes Nobela NAGPINTASKAN, MA’AM Dionisio S. Bulong MONUMENTO Meliton Gal. Brillantes DAGITI RETTAB ITI BAGANI UBBOG Reynaldo A. Duque

umar-arubayan iti tableria ni Mokong, ti negosiante nga Intsik ken kalaingan iti chess idi tiempoda. Nagbalinkami ken manong a varsity player manipud haiskul iti UNP. Ngem binaybayak daytoy idi ammok a madadael ti panagadalko. Pinuntiriak ngamin ti ag-cum laude ngem daksanggasat ta naarusak. Nalalaingak ngamin, ’bagis, panangkantiaw ni manong kaniak idi dinakon maawis nga agay-ayam. Nagtultuloy agingga a nagbalin a top-rated varsity player iti unibersidad. Dakkel a pagpangpangasna ti pannaki-Palarong Pambansana a namindua, ngem ketdi awan met naganabanna sadiay. Maysa laeng ti ambision ni manong, ti agbalin a Grandmaster! “Kua, ’bagis, agkurang’toy balonko a pagrehistro,” kinunana apaman a maitangadna ti pagbulonna a Coke. Husto ti atapko. Dinamagko no mano. “Two hundred met la ketdi, a, ngem maymaysa ’toy balonko.” “Ket, wento, a,” kinunak. Ngem iti unegko, masuronak. Pudno a dakkel ti sueldok ngem adda met yur-urnongak. Maysa, ammok met nga awan serserbi daytoy a pannakilaban manen ni Manong Dindo. Agpatingga la iti segunda wenno tersera a puesto iti pakilablabananna idiay probinsia, anianto la ketdin ditoy Manila? “Madin sa met ti nakemmo, ’bagis?” “Ania la ket ni manongen, aya. . . No adda kunak, adda!” Ammona met gayam ti agbasa ti panunot. Sabagay, chess player. “Dika madanagan ta no makaurnongak pay iti norm-ko ditoy, National Master-akton.” Nalaklaka nga urnongen ti sueldo, inngayemyemko. Idi addakamin iti siled, dagus nga implastar ni manong dagiti piesana iti board. Inruarna

Chess Boy *

ti napuskol a libro ni Horowitz, ti koleksionna ti ay-ayam ni Fischer, ti chess clock-na, ken ti rutroten a notbokna a naglaon iti rekord dagiti resulta ti di mabilangen a nagay-ayamanna. Ngem dina met kinuti, napaut ketdi ti panangtangadna iti kisame. “Dakkel ti kompiansak ditoy, ’bagis,” kinunana. “Agasem, inabakko ni Perez iti elimination ’diay Vigan. Ammom met, dati a campaigner ditoy a torneo.” Diakon sinaludsod ti puestona idiay regional tournament ta ammok lattan a di nakastrek iti top ten. No koma nakastrek, di saan koman a makisali iti sabali manen nga elimination ditoy Manila. Dagiti ngamin makastrek iti top-ten ti kada regional elimination ti agsalisal iti National Open nga esponsoran met laeng ti banko. “Apay, ’bagis, no ipasiarnak koma pay. Kayatko met bassit ti agrelaks.” Naginat. Awan pay nagaraw kadagiti piesana. “Dika met, aya, nabannog a nagbiahe?” “Hamman, ngem pudotennak ditoy,” kinunana a timmakder a panangurayna ti panagwenko. Narigat met no paayen ta amangan no rasonnanto manen daytoy iti pannakaabakna. Napaisemak ta kasla metten inantisiparko ti pannakaabakna. Sabagay, panggepko met ti agbuya iti sine nga isu ti pangiturongak kenkuana. Nabayagen a pinadpadaanak daytoy panagpareha iti pelikula ni Rudy F. ken Sharon Cuneta. “Kasta man, ’bagis. Dika madanagan ta no maisuratto ti biographyk, ala-Fischer, kas maysa a fulfilled Grandmaster, maysakanto kadagiti iwarwaragawagko a napasnek a nangtulong kaniak.” Pinagnami ti La Salle Street a yan ti apartment agingga iti

14 * Chess Boy krosing ti Aurora Boulevard. Nangparakami iti dyip a mapan iti ACT Theater. “Dika, aya, agenrol ita?” sinaludsodko idi addakamin iti lugan. “Hamman. . . makaabotto no malpas daytoy.” “Manen! Palpasenyo koma pay ’ta kursoyo. Uray ipapatiyonton ti ag-chess.” “Ta kasta met kenka nga awanton ti ammona iti chess. He! He! Malpasko met laeng daytoy a tawen, dika madanagan.” Makapasuron daytoy nga estilo ni Manong Dindo. Laklakayanen iti tawenna a 25 ngem awan pay seriosona iti biag. Naimbag pay no tungtongam maipapan iti laban dagiti world chess champions wenno dagiti gambit ni Kasparov ta agkuretret ti mugingna nga agpanunot. Diak koma kayat a tulongan ngem no apay ketdi a nalukay latta ti imak no dagiti kakabsatko ti agkiddaw. NASAPAAK a bimmangon a nagluto iti pamigat. Alas otso ti serrekko. Nakaturog pay laeng ni Aris a kabangak ta pangrabii ti trabahona a kas sikyo iti maysa a department store, ket agriingto no alas dies. Agkakamat pay laeng ti urok ni Manong Dindo idi maidasarko ti pamigat. Riniingko ta inyawatko ti pagrehistrona sakbay a pumanawak. Bimmangon a nagderetso iti lamisaan a nakayaplagan ti chess board-na. Inyawatko ti tinemplak a kapena, ta dina kano marikna ti mamigat. Rurusoken kano. Apaman a nayawatko ti pagrehistrona, binilinko ti aramidenna iti opisina no bilang ta dumagas. Agpayso, immay iti opisina. Masuronak ta inyam-ammona ketdin iti information a kas NM (National Master) Dindo Jose. Nagpakadaak iti managermi ta

BANNAWAG * Oktubre 25, 1993 entertainek. Pug-awak man ketdi kadagiti napipintas a damag maipapan kaniak ditoy: dakkel a sueldo, nabuslon a panawen ti panaglang-ay ken adu a tsiks— barbareng umapal ket ipasneknanton ti agadal tapno agsapul metten. Suotna pay laeng ti kusaw a diaketna a nadatngak iti resepsion. Inturongko iti kantina. Inyorderak iti hamburger ken Pepsi. Ngem sal-at ta awan met interesna iti napintas a biagko ditoy. Chess, chess ken chess lattan ti linaon ti ngiwatna. “No siak ti ag-GM, ’bagis, pupuotem, napimpintasto ti biagko ngem iti biagmo ita.” Umapal met la gayam. “Maymayat no aggraduarka pay,” pananguyawko. NADANON ti tournament, saanen a naulit ti ipapasiar ni Manong Dindo iti opisina. Siak met ita ti dumagdagas iti Adamson a pakaangayan ti torneo. Dakkel ti tsansana ta nagsasaruno a tinumbana ti tallo a nakalabanna. Aglalo a pagpangasna ti naudi a nadesgrasiana, ni Eugenio Balboa, ti tsampion ti Palaro idi tiempoda. No ti kasera, anagenmi dagiti labanna. Nakadadanag ti gambitna ngem dakkel ti pangatiwna iti kalabanna iti endgame. Praktis, analisis, praktis. Dayta latta ti inaramidna iti nganngani makalawas a kaaddana ditoy. Naminsan laeng a sininganak. Inawisnak a napan nag-beerhouse a nakaabakanna kabigatanna. Damona daytoy, ngem adda pay la tsansana no ar-arigen. Rabii ti Biernes, narabiyanak a nagawid ta nagawis ti maysa a katrabahuak ta nagkasangay. Bassit met la ketdi ti nalidokko iti arak nga impasango ni George ngem nariknak ti panagtayyek ti ulok. Nasangpetak ni manong a na-

kadumog pay la iti chess boardna. Pasado alas onsen iti rabii. “Napalalo man ngatan ti praktismon, dikanto met la agserbi iti kalabanmo,” imprangkak. Demonio dayta nga arak, inlunodko bayat ti panangtengngelko iti riknak nga agpelles. “Challenge! Challenge! Dayta man ti magustuak, ’bagis. Karitendak. Mas dramatic no kuan ti panangabakko. Krusial ti labanko no bigat. No abakek ni Montemayor, sigurado a mapanak iti Top 8 agingga iti 10. Ket agay-ayamak met laeng iti Chess Open. Addanto met laengen maprodius nga NM ti Vigan.” Babawikon a nagsao! Diakon dinengngeg dagiti simmaruno nga impatayabna ta impaklebkon ti rimmidep. Agrareken ti taraok dagiti teksas ti kaarrubami nga apartment idi bumangonak. Sumangsango pay laeng ni Manong Dindo iti chess board. Madlaw a naturog met ta limmabba pay ti lampong a buokna ken adda nagtukel a mukat kadagiti matana. “Labanmo ita, manong?” “Ni Montemayor, ti pambato ti Marikina. Agparehokami a 6.5 ti eskorna ken maysa la a puntos ti nangitarayan dagiti agli-lead kadakami.” Malagipko a maudi daytoyen a laban ni Manong Dindo. No adda gasatna, kapilitan a makiOpen ket agnaed manen ditoy iti maysa a lawas. Gudbay, kunananto manen iti enrollment. Nadagsen pay la ti ulok. Nagderetsoak iti kosina nga agtempla iti kape. Sabado ita, awan ti serrekko. Sumurotak a mangbuya iti laban ti nalaing a kabagisko. UBING pay ni Ralph Montemayor, ket tantiaek a naud-udi ngem iti siak iti dua a tawen iti edadko a 23. Simmingkit ti kasla sibeg a matana ken immirut ti kaemna idi aglamanoda ken

BANNAWAG * Oktubre 25, 1993 manong. Maisupadi ti diar met ni Manong Dindo a mangigis nga immisem sa patangad pay ti panangsiripna iti anteohosna. Nalaklaka la a matan-awak ti ay-ayamda ta asideg iti bleacher ti gymnasium ti yan ti lamisaanda. Nai-set ti chess clock. Puraw ni manong ket isu ngarud ti agmandar ti opening. Queen Gambit ti inusarna ket dagus a sinungbatan ni Montemayor iti Alekhine variation. Limmawag ti rupa ni manong. Daytoy ngamin ti magusgustuanna a pangabak kaniak idi haiskulkami. Napartak ni manong nga agyalis kadagiti piesana aglalo ti ramayna a mangpis-it ti tatalmegan ti chess clock. Ngem ad-adayo a nabumbuntog ni Montemayor nga agkuti. Napataliwak iti aglawlaw. Adu ti tao iti gymnasium. Yurayda ti pannakaiproklama dagiti mangabak ta awarding kalpasan ti maudi a match. Nagdadakkel dagiti tropeo a nakaplastar iti entablado ngem ad-adda a makapaatrakar dagiti sobre nga igiggaman ti tournament manager. Mabalin a maysa kadagitoy ti P25,000 a premio ti champion. Naisaltek ti imatangko ken ni Manong Dindo. Nakaserserioso a kasla rebulto. Kasla awanen iti bukodna a bagi. Malagipna ngata ita ti UNP, ti kursona, ti balo nga inami a mangisaksakad iti panagbiagmi, ni Gemma a nobiana, ken ti masakbayanna. A, maysa laeng ti ammona a masakbayan: ti kuadrado a checkered board a yan ti nakitikitan a babassit a kayo. Daytoy ti lubongna, ti pagragsakanna, ti masakbayanna. National Master, Grandmaster— idaydayawto ken taraknen ti gobierno! Ngem mangrugin a maburak manen ti masakbayanna iti daytoy agdama a pannakisangona. (Maituloy iti panid 19)

Chess Boy * (Gartem, panid 11)

Minulenglengak.Naawatanna a dagus. Naganges iti nauneg sana pinatadem ti ikikitana kaniak. “Celso, ania kadi ti turingmo kaniak?” Iti disisiete a tawenna, kunam la no inauna ngem siak nga agduapulon a nangipangato iti bosesna. Inruamna nga inikkat ti panangmanongna ta naas-asideg kano no kastoy. “M-More than friends. . . special. Ammom metten a nangato ti kaipapanan ni ayat kaniak.” Diak ammo no adda kinapudnona ti sasawek. “Ow, shit! Kalpasan ti inaramidmo idiay Baguio. . . n-no ammom. . .” Kunam la no umel ti tabasna a nangarikap iti balikasna. Daytoyen ti pagbutbutngak. Inatipak idi agsao manen, ngem nagpungar latta. “Ti ammom. . . Shit! Sorry, kalpasan daydiay, ’wan aniamanna. Nasayaat la kenka ta lalakika. Shit! kumamkamatak ngamin. . .” imbulosna ti nauneg a sennaay. “O, sige, sige, guraennakon.” “No mabalin, diak kayat a pagsasawanka ta ipatpategka. Uray pay dimo imbalikas ti kalkalikagumak.” Nagdumogak. “Ala, maagak, ammok dayta. Ngem diak ammo no ania met ti yawagko kenka. Wen, no ammom la koma ti sakit ti panangsutsutilda kaniak iti staff. A siak kano ket agbibisin. Okey lang ta kasta ngarud ti agayat, saan kadi? Ket idi naminsan a dinamagko ti riknam kaniak, imbagam nga agingga’t friends pay laeng. Okey lang, innayonmo met a be true, we’ll remain.” Intuloyna latta idi awan maurayna a panagtimekko. “Ammokon. . . ammokon ti yawagko kenka. Maysaka nga oportunista!”

Kunam la no natungpaak. Ngem diak nabaelan a kinita.” “No imbagam la koma idi, nga awan riknam kaniak, awan koma iti kastoy.” Arigna mabuongen ti ulok. Aglulumban ti nagduduma a rikna nga agpagus a rumkuas. Pinartakak nga inurnos dagiti notebook-ko saak nagdardaras a pimmanaw. “Celso, apay? Please!” Naitubong iti lapayagko ti anugogna uray addaakon iti ruar. Diakon nakita ni Laura a dumaw-as iti opisina. Nupay sangkataliawko iti kampus bareng no madepdepan ti danagko a sabalin ti inaramidna gapu iti napasamak, diak latta makita. “Hoy! agan-anoka, aya?” kinuna ni Tina iti naminsan a pannakaimayengko iti tugawko. Diak napupuotan itay a dimteng. Kagapgapuna iti klasena. Adu pay ti pinatangna ngem awanen ti naimdengak idi matiliw ti imatangko ti nakupin a surat iti uneg ti drawerko. Naggapu ken ni Laura! Mr. Editor-in-chief, Pagarupmo siguro no okey laeng ti napasamak. Saan! Nasaktanak. Maysaka gayam a salawasaw! Mananggundaway! Ket diakto pulos malipatan daytoy. Kunak no edukadoka, bastoska gayam! Pinanawanak ketdin idinto a kapatpatangka. Napukawen ti respetok kenka. No nasakit man kenka daytoy, mas pay kaniak ta babaiak. Saankanton pulos riribuken. Agyamanak Laura Inan-anatko a kinupin ti surat sako insigpit iti walletko. Awan ketdi ti karkarna a mariknak no di laeng ti panagraemko iti kinaprangkana manipud rugi. (Maituloy iti panid 19)

ALAMIIS ti puyupoy ti naladawen a malem. Iti tawa ti kadaklan, sawsawaren manen ti imatang ni Virgie, 20, ti laud, kadagiti adayo a kakaykaywan ken turod, ti pagtaenganda iti Bangued a pinanawanna. Malagipna manen ti pangta dagiti dadakkelna. Inamlidna dagiti luana idi mangngegna ti sig-am ni Primo. Addan daytoy iti sirok ti napataguaban iti garami a kamarin a mangiparparnged iti bakana. Simrek ni Virgie iti kosina. Rinubrobanna ti dalikan. Ti la mangipisoken iti nadiguanna a tinuno a purong iti bulong ti marunggay nga inarnasna itay iti arubayan. Mabalindanton ti mangrabii. “Nagulisam aminen ti agpadaya a lakub?” nangngegna ti

boses ni Tata Silong, ti aglimapulon iti tawenna nga ama ni Primo. Itay pay la nalpasda a nangaldaw a rinugian ti lakay ti aglaga iti kuribot a pagitlogan dagiti manok. “Wen, ’tang. Ni Virgie?” Adda panagamak iti tonada ni Primo. Kas iti ninamnamana, naglayon ni Primo iti kosina. Natayag ngem kullapit ni Primo. Apagsagpatna iti biente singko a tawen. Ngem napintas ketdi ti panagar-aruatna iti lupotna no saan a rutrot wenno durmen a kas ita. Napugot la ngamin ta kinesset ti darang ti init ti kudilna. “Ne, nagsapaka metten nga agluto?” “Nakadengdengak payen. Dika, aya, mabisin?” “Hamman.”

GAPU TA PINAGTULOY NI PRIMO TI PANAGADAL NI VIRGIE, DAYTA METTEN TI NAKAAWISAN DAGITI DADAKKELNA TAPNO AGSIMPADA A NASAYAAT

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

Tapno Naur-urnos “Alla, gaga, komustakan? ‘Niat’ naknakanmo ta nakitarayka a dina oras?” kinuna ni Tina ket nagapirda.

BANNAWAG • Enero 10, 1994

BANNAWAG * Enero 10, 1994 Inawid ni Primo ket apagapaman a naglantip dagiti bibigda. “Nakaan-anuska, Vir. Dayta ti nagayatak kenka.” “Ne, inka ket agbuggon ta mangrabiitayon.” Tinung-edanna idi ti panagtarayda ken ni Primo nupay dina pay idi panggep ti agsimpa. Addan iti maudi a tawen ti AB Social Sciences iti UNP. Ngem iti naminsan nga isasarungkar ni Primo iti kaserana idiay Vigan ken iti panagbuyada iti sine kalpasanna, dina naliklikan ti panagdagusda iti maysa a kapidua ni Primo idiay kabesera. Limbes ngaminen ti curfew hour iti kaserada. Ngem dida namnamaen a kompari met gayam a nasinged ni manongna a Lando ti kapidua ni Primo. Ket sakbay a mapasamak ti pagam-amkanna a maidanon daytoy iti balayda, simmuroten ken ni Primo ditoy Pat-eng. Iti las-ud ti dua a lawas manipud panagtarayda, kanayon a

Enero 10, 1994 Issue Akkub: Rachell Joy Gazmen

(Miss Maui) DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita MANANG ROSE: REKRUTER Firmo A. Estocapio PANAGBALBALIW Pedro Q. Calacal II Nobela NAGPINTASKAN, MA’AM Dionisio S. Bulong KING Meliton Gal. Brillantes

Tapno Naur-urnos * sumurot ni Virgie iti adayo a talonda nga adda iti bakrang ti nasamek a turod. No dadduma, agtalinaed iti balay ngem di ketdi panawan ni Tata Silong wenno ti adien ni Primo a ni Celina. Agpito a tawen itan a nabalo ti ama da Primo ket kapilitan nga isu ti agtagibalay. Naulimekda a nangrabii. Gasera ti silawda. Dandanidan malpas idi buraken ni Primo ti ulimek. Apagbiit la a nangan ni Celina ket nagderetson iti panagleksionna iti kadaklan. “Vir, ammok a marigatanka unay. . . Kayatko nga ituloymo ti panagbasam. Tangay adu met ti nairikak itay naudi a panaggapas. Usarem pay laeng.” Pinagsinnublat ni Virgie a miningmingan da Primo ken Tata Silong. “Mayatak, nakkong, ta dimo kunaen a dakami ti rason no mapaayka man dita ambisionmo a makaadal,” naalumanay ti boses ni Tata Silong a nangsarurong. Adda pay met gundawayna a mangituloy iti panagadalna. Maabotna pay ti final exams. Mabalin met nga itrabaho ni Tina, ti kaeskuelana, nga is-isuna ti thesis a nagkaduaanda iti kursoda. Into no umay a bulanen ti panagdependarda iti proposal ti thesis-da. Dakkel met ti pammatina a nalaka laeng a pakawanen dagiti instruktorna dagiti langanna. “M-Mayatak, Primo, ’tang, ngem pagamkak ni papang. Amangan no madamagna nga agbasbasaak manen ket tuntonennak a yawid no makitanak.” Saan a dagus nakatimek ni Primo. Mangad-adal ti ikikitana. “Agrubuatka no Lunes ta itulodka idiay Vigan,” kinuna met laeng ni Primo idi agangay. “Ket kasanon ti panagtalonmo?”

“Makaammo pay laeng ni tatang. Malpasmo la ketdi daytoy a sem, sabalinto laengen a parikut ti sumaruno.” Ngem uray pay iti iddana, di pay la maiwaksi ni Virgie ti danagna ken sumken latta ti panagduaduana no ituloyna pay ti agadal. Adayo met ketdi ti Bangued a lugar dagiti dadakkelna iti unibersidad iti Vigan. Ket saanda met ngata a birokenen ta kas iti nadamagna iti kapiduana, linaksiddan nga anak. “Diak sa kayaten ti agbasa,” kinunana ken ni Primo idi makapagsimpada iti katre. “Kayatko ditoy, addaka la ketdi.” “Sayang ta narugiamon, Vir. Napateg ti adal. No adda la koma met ulok nga agbasa, agtuloyak iti kinamaestro... Ken maysa, ipakitata kada papangmo a kabaelanmi met nga ited ti ipapaayda kenka.” “Kasanon no. . .?” “Saanmo a panunoten dayta. Maturogka ketdin.” LUNES. Nasapada ken ni Primo a nagpa-Vigan. Nakaanges iti nalukay idi mapanawanda ti Bangued a nangalaanda iti dyip. Pattapattaenna ngamin a ni papangna ti awan ar-arimekmekna a natayag ken ubanan a lakay a limmasat iti sanguananda nga agur-uray iti lugan. Saanna ngamin a namingmingan a nalaing ta apagtaldiap laeng ket nailaoken iti kapuskolan ti tao a mapan iti tiendaan. Saanen nga iti dati a kasera ni Virgie ti nagtarusanda no di ket iti yan ni Tina. Naragsak ni Tina a nangpasangbay kadakuada iti bungalow a kaserana. “Alla, gaga, komustakan? ’Niat’ naknakanmo ta nakitarayka a dina oras?” kinuna ni Tina ket nagapirda.

18 * Tapno Naur-urnos “’Talnaka man. Ni lakayko,” insungona ni Primo a mangipalpalikmut iti imatangna. Nagdidinnakulapda. “Agawiskayon iti engrande a kasar? Kaano?” insutil latta ni Tina. “Sika met. Umayko ituloy ti panagbasak.” “Ay, rumbeng laeng, a. Kasano laengen ’diay thesis-ta? Di sisiak laengen nga agobra, aggasto ken dadduma pay a pakarikutan?” Nabiitda laeng a nakapatang ni Nana Luz, ti landlady, tapno ditoyen nga agkasera ni Virgie. Tangay bakante met ti maysa a katre iti siled da Tina, pinalubosanda met nga agdagus ni Primo iti dayta laeng a rabii. Da Primo ken Tina ti nakaammo iti pannakayalis ditoy dagiti gargaretna a napanawanna iti dati a kaserana. Iti panagiddana iti dayta a rabii, patienna a ni papangna ti nataldiapanna itay iti paradaan idiay Bangued. Nakitanak ngata? Ngem no nakitanak, apay a dinak ginandat a yawid? Wenno inlunoddak kadin nga agpayso? Konserbatibo dagiti dadakkelna. Sensitiboda la unay kadagiti babassit a pagbaliwan ti taray ti biagda, ket daytoy ti nagamkanna isu nga inlayonnan ti nakitaray. Nalagipna ti pannakiasawa ni manongna a Lando iti estudiante a kapurokanda met laeng. Permi ti baningrot ni mamangna ken paritan koma pay ni papangna ti panagkallaysada ta di pay naggraduar ti kinanars idiay babai idinto nga inhenieron ni manongna. Ngem gapu ta natulnog latta ni manongna, naalana met la ti riknada a napan dimmanon. IMMAPLAW ti nalamiis a pugaw ti angin idi makaruar iti pasdek ti pagadalan. Kasla adda ipaspasimudaag a bagyo ti ku-

BANNAWAG * Enero 10, 1994 muyem a tangatang. Kunam la no maitaytayab iti angin ti narapis a bagina a mangtaltalunton iti dalan a rummuar iti ruangan. Napaksuyan iti nagsasaruno nga eksamenna itay iti Sociology ken Economics. Dakkel ti nakaarusanna iti naunday bassit a kaawanna iti panagleksionda. Numona ta awan ni Tina a kumopiaanna koma. Itay pay met ngarud finals a kapten ti tuko ti gayyemna. Nagkintayeg idi malasinna ni manongna a Lando a nakatakder iti paradaan ti traysikel iti sango ti pagadalan. Nakadalikepkep ket langana ti agpaspasungad. Nakitanak ngata? inamadna iti bagina. Ngem kasla awan aniamanna a nangilayon iti pannagnana. Malusotak koma, indawatna. Ngem tigergeren ketdi iti panangantisiparna iti mapasamak. Kasanon no pilitenda a yawid? Kasanonton ni Primo? No apay ketdi a di pulos immay ni Primo ita a lawas? Kunam la no nagpayyak dagiti dapanna a naglayon iti siledna. Awan pay dagiti dua a kakuartuanna. Idi mairikepna ti ridaw, intupakna lattan ti bagina iti katre. Inkidemna bareng mapagkalmana ti riknana. Iti ruar, mangrugin a tumarakatak ti arbis iti atep. Isu met a mangngegna ti awag ti landladyda. “Virgie, umayka ke’ adda sangailim!” Tinugtogna ti ridaw. Ngem saan a nagkir-in ni Virgie iti panagiladna. Ammona a ni manongna daytan. “Virgie, ’mayka ke’ agururay!” Kabisadona ti ugali ni manongna ket nagdanag amangan no agprubokar daytoy. Mapilpilit a nangilukat iti rikep. “Inka sanguen ni manongmo. ’Mangan no adda me’ napateg a gagarana. Ket no ulodennaka bilang a yawid, ’bagam ta siak ti

makisao,” panangguyugoy ni Nana Luz. “A-Apay kadi, manong?” sinaludsodna a dagus. Sipsiputanna ti kabsatna iti panagtugawna iti way a set iti balkonahe. “Nalpas sa metten ti finalsyo, ’nia? Isu nga agsukatkan ta agawidtan.” “Ay, diak kayat, manong! Yurayko ni Primo. Diak kayat ti agawid!” “Uray masakit ni mamang ket kayatnaka a makapatang?” Naimayeng. Ad-adda manen a naglagaw. Mailiwen iti inana. Adda nakaro a sakit ti inana ngem nabayagen daydi naudi a panagdikarna. “D-Diak ammo, manong. . .” “Dika mamati? Bueno. . .” kinunana a bulonna ti timmakder. “Maysa laeng ti napateg, ti panangpatim kadakami a pamiliam uray iti maudi a gundaway. Innak ngarudnen, nana!” inyawagna. “Sige, mapanakon.” Nagmatidder ni Virgie a nangsurot ti nadagsen a paddak ni manongna a Lando. “Manong! ’Gurayka!” ARINKEDKEDEN a bimmaba iti traysikel a nangitunda kadakuada iti pagtaenganda. Sinarunona ni manongna a nangamit iti kargana a nagturong iti dua kadsaaranna a balayda. Nakarikna iti panagbain. No saan la ngata a ti inana ti agkiddaw, mabalin nga umiasen a pumanaw. Ammona a dakkel a pakababalawanna ken ni Primo daytoy a panagawidna ngem agpalawagto. Awan ni papangna a makitana iti aglikmut ti nalawa a balay. Naglayon iti siled ti inana. Nadatnganna daytoy a nakailad iti katrena a naaplagan iti puraw nga ules. Umis-isem ti aginnem a pulo ti tawenna nga inana a nangawat kadagiti takiagna sana ginuyod nga inyasideg iti rupana.

BANNAWAG * Enero 10, 1994 (Chess Boy, panid 15) Naguyod ti apagapaman nga isem ti bibigko. Naipit ti arina a napanawan ti dua a rook-na ken ti reyna a rumaraut iti kalaban. Ngem nadawdawel ti counterattack ni Montemayor. Ni Manong Dindo ti agipagna ita. Nabayag a nakamatidder. Pinugtuak ti pampanunotenna. Inadalko ti posisionna. Nabayag. Nakitak nga adda lusotanna no isakripisiona ti maysa a rook-na tapno makoberan ti ari. Ngem sumabetto ti umab-abante a queening pawn-na. Nupay kasta, masapul a makitana daytoy. Ket nalipatak gayam a nalalaing ni manong ngem siak. Sakbay nga impasidana ti rookna, nanglib-at iti likud ti depensa ni Montemayor. Nairut ti depensa ti kalabanna, ngem bassiten ti orasna. Time-pressured ni Montemayor agingga a nagkamali. Nasinga amin nga agbuybuya idi tamboren ni manong ti lamisaan a bulonna ti nag-Yahoo! Nakapaspasaw a nangkita kaniak. Kitam, ’bagis, inlanad dagiti bibigna. Naglamanoda ken ni Montemayor. Kalpasanna, inted ni manong ti naisurat a labanda iti arbiter. Nagpaigidkami iti gym, pagurayanmi dagiti maiproklama. Adda pay la sumagmamano nga agsasango kadagiti nakahilera a lamisaan. “M-Mang, pakawanendak koma. . .” Inatipa ti inana. Napatak ti isemna. “Batakennak man ketdi ta bumangonak. Ganggani ngata itan da abalayan,” kinunana a simmirip iti akindaya a tawa. (Maituloy iti panid 22)

Tapno Naur-urnos * “Sigurado, ’bagis, nga agayayamak met la iti Open. Agsasangokami met la kadagiti nangabak kaniak iti Regional. Tumbaekto met ida.” “No kasta, dikan mapan agenrol?” Saan a nakatimek. Madlawko ti panagseriosona. Madamdama pay, addan ti parawaragawag. Nawara metten ti amin nga umaayam ken dagiti agbuybuya. Napaangesak iti nauneg a nagdengngeg kadagiti maiproklama. Ket ne, diakon nasiputan ti panagsiwet ni manong a nagturong iti entablado idi mayawag ti naganna. No. 9! “Makitam, ’bagis, nayalatko,” panangipasawna manen idi ununorenmi ti kalsada a mangala ti dyip nga agawid. Diak nagtimtimek. “Ammok ti pampanunotem, ’bagis, ti panagbasak.” “Ammok met ti kayatmo, manong, ti agay-ayam ditoy, saan kadi? Gudbay manen ti panagbasam, agkatangkatangkanto manen iti sadino a pagayayamam iti probinsia kalpasanna.” “N-Nagkuna nga agayayamak ditoy. . . iti Open?” Mangad-adal ti ikikitak kenkuana. “Number 9 nga agpayso, top ten, ngem naarusak iti quotient ta tallokami a nagtatabla. Ngem, at least, nakaplastar met, saan, ’bagis? Isu nga agawidakon no bigat ta mapanak agenrol.” Kasla nadusag ti barukongko. Agul-ulbod ni manong ta nakapatangko itay ti arbiter a dina ammo a kabsat ti manager-mi ket naibagana ti panangatiw ni manong kadagiti dua a kinatablana iti puntosna. Ngem saan a bale, no sustinerenna la ketdi ti inkarina nga agbasa. KABIGATANNA, intulodko a nasapa ni Manong Dindo iti ter-

(Gartem, panid 15) ITI las-ud ti makalawas, saan a nagpakita ditoy opisina ni Laura. Diak pay ketdin makita iti kampus. Ngem no apay ketdi a kasla igaggagara dagiti matak ti mangsawar kenkuana. Adu met a daras a ginandatko a suratan, ngem awan mabukelko a nasayaat a palawag. Diak met mayulo ti agedit kadagiti manuskrito. Naglagawak iti naminsan a bigat a pannakaawatko iti resignation letter-na. Naiparabaw daytoy iti lamisaanko a nadatngak manipud iti klasek. Naipalagip kaniak ti isingsingirna a balikasko. Ginurak ti bagik a nangtutop kenkuana. Pudno, nawaya koma idi a liklikak idi agpudno iti ayatna. Ngem ania koma ti kayatko a maaramid iti napaut a panagpammarangko? Iti dayta a pannakaimayengko, diakon napupuotan ti kaadak iti ruar ti pagadalan a mapan iti kasera da Laura. Damok ti umay pumasiar. Sapay koma ta madepdep ti gurana kaniak iti daytoy a panagpakawanko. “Adda kadi ni Laura, ’ding?” dinamagko iti balasitang a nangilukat iti gate. “Awan, Manong. Nabayagen a saan nga immay dimmagus. Nabayag kano payen a saan a napan nagbasa.” Nagpakadaak met la a dagus. Nagsubliak iti opisina. Kasdi nga awan ti tao. Intupakko ti bagik iti tugaw. Imbulosko ti nauneg a sennaay ket nagpanaas ti barukongko. Basolko! — •

minal ti Times Transit. Inyawatko ti pagpletena agraman iti gastosenna nga agenrol. Ngem dina inawat ti naud-udi. Nakatarayen ti lugan idi malagipko nga awan ti bitbitna a chess board. — •

PANGGEP TI BOKAL TI MANGIRUAR TI MAGAZINE A TUMULONG ITI PANAGTALINAEDNA ITI PODER, KET SIAK A KATURTURPOSNA LAENG ITI UNIBERSIDAD TI KAYATNA NGA AGEDITOR...

ALPASAN la bassit ti makarkarintar a panagrubuatko, limmuganakon iti owner jeep ni Bokal Vic Cabusas nga immay nangsukon kaniak. Ngem no apay ketdi nga idi agandaren ti lugan, mangrugi metten a pagduaduaak ti desisionko ket agtamboren ti barukongko. Madi ngamin ti ririingak gapu ta awan la ngaruden ti naluto a pamigat, karkariaren ni nanang ni tatang no sadinot’ napanan ti naglakuanna iti naapit a lasona. Agsasaruno ngaminen ti umay agsingir kadagiti nakautanganda. Nagastosda daytoy iti panaggraduarko. Immangesak iti nauneg. Nagtalon ti amak idi maikkat iti kompania a nagtrabahuanna iti manon a tawen. Ngem ti rigatna, ipapatina metten ti agbartek ken agsugal no adda maiggamanna a kuarta. Kinitanak ni Lino nga adda iti sango ti manibela. Kataebko nupay nataytayag ngem siak. Nadlawna ngata ti ikikitak, timmaliaw met sa immisem. “Lalaingem, bro, ta napintas ti offer ni Apo Bokal,” kinunana. “Madanaganak ngarud ta diak sa kabaelan ti ibagbagana a responsibilidad.” “Kabaelam, bro.” “Maikatlo daytoyen a daras

“Sir, ni Celso Buenafe, ti papaayabam,” kinuna ni Lino.

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

BANNAWAG • Enero 24, 1994

BANNAWAG * Enero 24, 1994 nga umaynak pasukon ni Bokal Cabusas. Kayatnak a kapatang ta siak kano ti panggepna nga ageditor-in-chief iti irusrusatna a news-magazine para iti rehion. Nakitkitakon ni Bokal Cabusas idi tiempo ti kallabes nga eleksion, ngem dinak pay am-ammo ta dikam’ nakapagsinnango pay. Nalabit nasaon ni Lino ti kabaelak iti journalism ken dagiti pammadayaw a naawawatko idi agad-adalak pay iti unibersidad ditoy probinsiami a nangalaak iti AB English/Mass Com. Nakaklasek ni Lino idi nag-cross-enrollak iti kolehioda. Agpapaay ita a sekretario ti bokal. Masmasdaawak pay laeng. Apay a di dagiti propesional a mannurat iti probinsia ti alaenna? Siak pay a katurturposna ken awan pay padasna iti professional work? Dagidi dua a panangsukon kaniak ni Lino, diak nakasurot ta inrasonko ti kaadda ti papanak. Pangpampanunotak iti diaya ti bokal ken pangur-urayak metten iti resulta ti dadduma nga inaplayak a Enero 24, 1994 Issue Akkub: Sharmaine Arnaiz DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita TI NAGASAT Reynald F. Antonio ANUS... ANUS Nelson G. Daligcon Nobela NAGPINTASKAN, MA’AM Dionisio S. Bulong KING Meliton Gal. Brillantes

Trabaho * trabaho. Agduaduaak ngamin ti awis ni Apo Bokal ta adu ti madi a damagko maipapan kenkuana. No saan a simmabit iti line-up ti nagpailayon a gobernador, nalabit saan a nakapagplastar iti politika ti probinsia. Napuyot kano nga agsasao ket ne, adtoy manen a rummuar ti hiligna iti publicity. Inton umay a tawenen ti sumaruno nga eleksion-lokal ket usarenna ti pagiwarnak. Mabalin a matulonganna metten ti amongna a gobernador. Iti obserbasionko, awan ti agbayag a local paper iti probinsia ta narigat ti subskripsion. Mapanka la agbanbannog, kinuna ni tatang ta tagibassitenna met ti kabaelan ni Bokal Cabusas a kas publisher. Ngem masapulko met ti trabaho apaman a makaturposak. No apay ketdi nga awan pay ti simmungbat kadagiti uppat a pribado a pagadalan nga inaplayak a pangisuruan. Addakamin iti kabesera. Nagsardeng ti lugan iti sango ti dua a kadsaaran a pagtaengan ti bokal. Inurnosko ti suotko a nalabaga a polo ken ti seda a pantalon a pinaggraduarko apaman a makadissaagak. Adayo a maidilig daytoy simple a balayna kadagiti pimmalasio a balay ti dadduma a politiko iti probinsia. Daanen ti balay a di mailinged ti agkuskusawen a pinturana ken ti maysa a nalikkab a rikep ti tawa iti akinngato a kadsaaran. Nailet ti opisina a nangiturongan kaniak ni Lino iti ampir ti balkonahe. Napalikmutan daytoy iti naikuadro a ladawan dagiti nababa a diding. Manmano laeng ti plake. Adda bassit biblioteka iti maysa a paset. Agsasanggala dagiti papeles ken libro iti lamesita a narra iti tengnga ti opisina. Insungo ni Lino ti panagtugawko. Isu met a rummuar ni Bokal Cabusas manipud iti kosi-

na. Agasmang a puraw a pawad ken putot ti aruatna. “Sir, ni Celso Buenafe,” kinuna ni Lino. “O, Celso!” Indiaya ti bokal ti imana a kumam la no amammonakon iti personal. Napugot, barbasan ken rukapi dagiti ngipenna a napnot’ nikotina. Nagtugaw iti swivel chairna sana inurnos dagiti adda iti lamisaanna. Nagpakada metten ni Lino. “’Niat’ yanmo ita?” dinamag ti bokal. Nagsindi ti sigarilio. “Tambay, sir, agbirbirok.” “Nasayaat. Ti kas kenka ti kasapulak. Nadamagmo siguron ti maipapan iti Raniag nga irusrusatko?” Nagtung-edak. Inlawlawagna a koberan ti Raniag ti Northern Luzon ngem iti probinsia ti sentrona. Saan kano a tabloid a kas kadagiti lumned-tumpaw a publikasion no di ket tipo magasin a 30-panid a kas iti Free Press wenno Graphic. Aglaon kano ti in-depth report kadagiti kangrunaan nga isyu iti rehion ken iti sangkapagilian. Nangato nga ambision ngem napintas a plano. Plano para iti eleksion? Dinamagko ketdi ti maipapan iti financing. “Saan a parikut dayta. Addan nailatang kadagiti umun-una nga isyu. Apaman a makapagestablish, adunton ti agbasbasa wenno subscribers. No dagiti advertisers, adunto, dita. Ken kas editor, dimonto problema daytan ta adda tesoreratayon,” kinunana. “Narigat sa, apo bokal, a siak ti editor. Staffwriter wenno correspondent, mabalin siguro,” panangdismayak. “No, no, with your talent and experience,” insungbatna a nagsanggir sa nagay-ayam iti tayyek ti swivel chair-na, “you can make it. Pagpiaanna ta maipamaysam ta awan met ti kunam a sabali a trabahom.”

22 * Trabaho “A-Apay dagiti propesional a mannurattayo, sir?” “Nga ageditor, kunam? Aysus, corrupted-da aminen, saan a kas kadakayo nga agtutubo.” Immasimbuyok ti panangipug-awna iti asuk ti sigariliona. Ngimmato ti maysa kidayko. Wenno gapu ta saanna a magatang dagitoy? “Corrupted, ti kayatko a sawen, adda dagiti milat ti record-da. Ammom siguron ti envelopmental journalism a kunkunada. Ken saanko met a kunaen nga isuda amin, ngem agan-annadak laeng,” innayonna a nangpatadem iti ikikitana kaniak. Naibabawi ngarud ti ingangato koma manen ti kidayko. “Ammom met siguro ti aglayout, ’nia? Ken agsurat iti editorial. No maipapan iti contents, addaakto a tumulong. . .” Nalagipko ti balakad ti maysa a kasingedak nga instraktor iti unibersidad idi mayumanko kenkuana maipapan daytoy a diaya ni bokal. Rumbeng la kano a surotek ti kayat ti publisher ta baybayadannak ngarud. ‘Basta dimo ilako ta kararuam wenno prinsipiom,’ panangipalagipna. “Ket no maipapan iti sueldom, agtimekka no mano ti kayatmo?” “Saan a dayta ti napateg, sir.” “Tres mil ken mabalin a surokanta pay. Sabalinto laeng ti itedko nga allowance-mo.” Napatilmonak. Dakkelen dayta para iti damona ti sumrek iti trabaho. “Padasek ngarud, sir.” “Diak kayat ti kasta a sao,” “Sige ngarud, sir.” “Good. Saanmon a problema ti mangirugi ta. . . kinapudnona, narugiak pay ketdin.” Adda innalana a folder iti drawer-na. “Adda ditoy dagiti balakko koma a linaon ti umuna nga is-

BANNAWAG * Enero 24, 1994 (Tapno Naur-urnos, panid 19) Inamuyna ti ababa a buok ni Virgie. “Nasayaat man, nakkong, ta nagtulnogka.” Napanganga ni Virgie a nangamiris iti kinuna ti inana. Sakbay a makapagsaludsod no ania ti kayat a sawen daytoy, isu met nga adda sumardeng a dyip iti batog ti balay. “Adda’dtadan nga agpayso,” inyesngaw ti inana a nangtannawag iti baba. Nalasin ni Virgie ni Primo, Tata Silong, ken ti kapiduana a kompari ni mayutayo.” Kunam la no natungpaak a nangbasa iti inkur-itna a tentative topics a nakairamanan ti pakasaritaan ti panagbaniagana iti Europa, dagiti proyektona a kas chairman iti maysa a provincial committee iti provincial board ken dagiti isyu pay iti lokal ken nasional a konkontraenmi nga estudiante idi addaak pay la iti gunglo dagiti mannurat iti pagadalanmi. “Kua, sir, okey. Ba’am ta kitaekto, sir. . .” “Bueno, umayka no Lunes, ta ipapatitanton ti agpatang iti daytoy, ken, wen, maorganisarto payen ti staff-mo.” Nagpakadaak. Kinedkedak pay ti awisna a pangaldaw. Iti unegko, diakton agsubli. GIERRA ti nadanonko iti balay. Agkaiwara dagiti alikamen iti salas. Nairut pay laeng ti gemgem ni tatang a nasabetko iti ruangan. Adda nasiputak a timmaray iti likud ti balay sa rimmuar iti inaladan. “Buisit daytoy a balay!” in(Maituloy iti panid 26)

nongna a Lando. Adda imetda a mainum ken nabungon iti papel a banag. Gapu iti pannakakellaatna, intupakna iti nagtugaw iti pingir ti katre nga immabay iti inana. Kasla adda napintas a damag a sumangbay ngem matiktikaw pay laeng kadagiti taray ti pasamak. “Alalayannak, basangko, ta rummuarta. Umadanin ni papangmo ta imbagak a tuntonen ni Lando iti opisinana apaman a sumangpetkayo.” “Kayatyo a sawen, mang, umayda...?” AGSAPA, narabuy ti isem ni Virgie a nangtannawag iti daya manipud iti tawa iti siledna. Mangrugin nga agminar ti araya ti init a sumarut iti umingpisen nga ulep-tudo. Saanen a nabagnet ti pugso ti angin nga immaplaw kenkuana idi bumangon nga immampir iti tawa. Iti labes dagiti adayo a kakaykaywan iti asideg dagiti turod, adda dita ti Pat-eng, ti sumaruno a paraisona. Nalabit nakaawiden a nakaradkad dita da Primo ken ti amana idi kalman. Nalagipna ti kinuna ti inana idi malpasda a mapagtulagan ti panagkallaysada inton semestral break. “Dakkel a banag, basangko, ti pangawidmo a nangkita ti kasasaadko. Mangipasimudaag a napatpategkami pay laeng ngem iti asawamto. . . siguro.” Ken kasta met nga impudno ni mamangna a naragsakan kano ni papangna idi maammuanna a pagbasaen met laeng ni Primo iti baet ti kasasaadda. Isu a ni manongna a Lando ken ti amana ti nangirusat iti panangdanonda ken ni Primo. Tapno mas maipakadawyan kano ken naur-urnos. —•

ASLA diak patien,” kinuna ni Anti Masing, ti agtrenta ken balasang a buridek nga anak ni Apong Putlin. Ni amang ti inaunaan kadakuada. “Kadiri!” binagi met ti agkinse anios a kasinsinko, ni Delia, kakaisuna a babai nga anak ni Anti Loling, ti balo nga adingen ni amang ken agtartrabaho ita a DH ’diay Canada. “Ania lat’ naknakan ‘ta ubingen ta dayta pay ti napanunotna?” indil-ag met ni Apong Putlin a tumanupra iti panagtabakona. “Makaas-asawa ngatan, a, isu a di makatuttutoren,” insengngat ni inang a nakaigpil pay laeng iti linabbana a sabong ti katuday. “Uray siasino koma ditan basta saan a daydiay a babai,” ni manen Anti Masing. “Masdaawak,” di latta paatiw ni Delia a nangipangato pay iti nasinggit a bosesna. Wen, nakakaskasdaaw nga agpayso, kunak koma met ngem kinaykayatko ti agpanunot a mangarikap bassit iti sungbat ti agsasamusam a saludsod iti isipko. Ni Insan Odilon ti tema ti patanganmi. Addakami iti tugaw a ginisla a kawayan iti linong ti narukbos a puon ti mangga. Adda daytoy iti nalawa a paraangan iti nagbabaetan dagiti balbalay da Apong Putlin, Anti Loling ken dagiti dadakkelko. Kagapgapuk iti munisipio ti Narvacan a sumsumrekak a kas klerk. Ugalik ti makitungtong kadakuada a paginanaak a kas iti daytoy a malem. Ti isyu? Ti panangipalgak ni Odilon iti panggepna a mangasawa ken ni Lissa, ti kaedadmi ken insan a pinanawan ti dati a kalive-in-na nga adda itan idiay Japan. Adda dua a tsikiting ti babai ket pinanawan amin daytoy ti dati a kabbalayna, a segun kadagiti nalabid, addan Japayuki ti lakayna sadiay. Ania, aya, ti kayat a paruaren ni Odilon iti daytoy a desisionna? Wenno pudno kadi a bulsek ni ayat? Ngem saan kadi a nakaal-alas a damag dayta? Awan makunak iti taer ti kasinsinko tapno maawanan koma iti nalimpio a babai. Wenno hi-

“’La man, Tony, sika lat’ ammok a denggenna,” panangguyugoy ni Apong Putlin.

Uray asino a babai dita basta saan a ni Lissa, kinuna dagiti kabagianna. Ngem...

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

Nagadu Ti Babbai Dita 23

BANNAWAG • Marso 21, 1994

24 * Nagadu ti Babbai Dita ligna dagiti nagpaparausanen ta awan met ti damagko a nobiana no di la ‘tay kaar-arngi ti artista nga itebtebolmi no mapankami iti New Heaven’s Pub iti daydi a naudi a panagluasko iti Manila. Wenno, maysa manen a gimik ni Odilon daytoy? Daytoy man ti pagalistuanna, ti mangpatpatayyek iti alipuspos dagiti tao. Kas iti naminsan nga inaramidna iti inana a nagdawdawatanna iti dakkel a gatad para iti matrikulana ta kas iti kunana, naarusen iti scholarship. Ngem saan gayam a pudno dayta ta isu pay ket ti kalaingan iti klaseda ket namantinerna ti scholarshipna agingga a nag-fourth year. Gayam, inurnongna dagiti gatad nga ipawpaw-it ti inana ta inggatangna iti owner jeep nga inus-usarna iti panagbasana. “Ay, nakaam-amak no madamag ti sangkapurokan,” ni inang. “Mangibabain payen ti loko.” “Naperdin sa metten ti ulona,” ni Apong Putlin a nagMarso 21, 1994 Issue Akkub: Jestoni Alarcon &

Rita Avila DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita DINAKTO KOMA LIPLIPATAN John B. Buhay BARKADA Noli S. Dumlao Nobela PRENDA Samuel F. Corpuz AGUS TI BIAG Jovito F. Amorin

BANNAWAG * Marso 21, 1994 tanupra iti nakaad-adayo. Sana manen inammalan ti agas-asuk a murdong ti tabakona. Ni Insan Odilon, mauyong? Wenno obersirib? Ni Odilon ti kasariritan kadakami nga agkakasinsin. Ta nupay adun ti nakaturpos kadakami iti karerana a kas kaniak, isu pay laeng ti makuna a kalaingan ta nakabasa idiay UP ken mannurat pay. Kaipaspasana ti eksamenna iti Accounting. Ket siinanama ti sumrekanna a kompania iti sumaruno a bulan. Iti daytoy a panagbakasionna ken ti karkarna a panagtalinaedna iti napaut ditoy Nanguneg, nasumokna metten ti aglang-ay. “Breathing space, insan,” sangkakunana no dillawenmi ta nakaturpos kano met ngaminen. Ket nasalawanna dita ni Lissa a kinahaiskulanmi iti bariomi. Saan met a paatiw ni Lissa no langa. Saan pay met a naperdi ’tay bimmalasang a kurbana. Ket manipud idi awanen ni lakayna, langanan ti kanayon nga agpatpatsarming. Malaksid pay iti kinapugotna, dakkel a pakapilawanna ti kinatarawitwitna ken kinalaingna a makiapa. Ta naminsanen a sinungatna ni Apong Putlin idi dida nagkinnaawatan iti panagsingiran iti utang. Adda iti akin-amianan a paset ti purok ti taeng da Lissa. ’Pagarupmi idi a makibarbarkada laeng ni Odilon iti rinabii a kaawanna iti balayda. Ngem adda gayam sadiay balay ti babai. Ket idi la kalman nga inaklonna ti damag kalpasan ti nairut a panangsumaria ni Apong Putlin kenkuana. Ket pimmudno amin ti atapmi a makaas-asawan ti kasinsinko. Umasideg pay ket ti atapkon a saanen a gimik daytoy. Sabagay, awan ti makaigawid ken ni Odilon no dayta ti desisionna. Uray no di ipalubos ni Anti Loling nga inana, awan

met maaramidanna no agpilit latta. Ta no ar-arigen, kabaelanen ni insan ti agsolsolo. Ket pudno a dakkel a parikut no ipatuloy ni Odilon daytoy a panggepna. “Ipulongko daytoy ken ni inang,” immisugsog ni Delia. “Pagungtan la ketdi ni inang.” “Ay, talaga,” ni Anti Masing nga aglulumba ti tung-edna. “’La man, apok, ta bareng mabagbagaan pay ’ta manongmo,” insampitaw manen ni Apong Putlin. “Nagadu a babbai dita, daydiay pay lat’ napilina,” kinuna ni inang. Dayta ngarud ita ti saanmi a maawatan. Ket nagkaysa laeng ti panggepmi: saanmi nga itulok nga asawaenna, uray ka-live-inna pay, daydiay a babai. Uray siasino ditan a kurdapia basta saan a ni Lissa nga ap-apera. Ti makadakes, simmangpet ni Odilon iti dayta a sardam nga agbasbassawang iti nakaro a bartekna. Maysa manen a karkarna daytoy a garawna ket nagmalangaak. Kapilitan a siak manen ti ginuyod ni Apong Putlin tapno pagkalmaenmi. “’La man, Tony, sika lat’ ammok a denggenna,” panangguyugoy ni Apong Putlin. “Apay, insan, ita man pay nga agkastaka,” inyentrok bayat ti panangiturongko iti siledna. Kunak no talaga a blangkon ti ulona ngem mayat met ti panangiyalikakana iti relo ken balitok a kuentasna iti bolsa ti diaketna a maong. “Insan. . . insan. . .” inyasugna ketdi. “Ania ket ni insanen, aya. Ibagam, a, ti problemam?” Saanak a naparigatan a nangiserrek kenkuana iti siled ta nagdisnudo met a napan nagilad iti iddana. Ngem uray pay ngata no madi, nalaka laeng nga isel-

BANNAWAG * Marso 21, 1994 selko iti siledna ta arigna agkabagbagi ken agkataytayagkami. “Insan, paayabam man ni Apong Putlin ta agpatangkami,” inawaswasna ti takiagna. Dagus a dimteng ni Apong Putlin. Tigergeren iti danag a pinakaro ti saanna a maipeksa a pungtotna iti kasinsinko. “Apong, didak ipatpateg. Ita ta agkiddawak, isu pay ti panagmadiyo,” imberkak a dagus ni Odilon. “Ania, aya, ti kiddawmo, apok?” Imbelleng ni Apong Putlin ti rungrong ti tabakona iti labes ti tawa sa nagmasngaad iti ridaw ti siled. “’Tay diyo panangayon ’toy desisionko nga asawaek ni Lissa.” “Ay, apok, diak mairusok no dayta a nasayet a babai. Agasem—” “Insan, ayabam man pay ni Anti Masing!” Dagus met a dimteng ni Anti Masing. “Apay, anti, damagko a sinungatmo ni Lissa itay malem. Dika la mabainen.” “Isu ti nakababain, ken rumbeng nga aramidek dayta,” imbang-es ni Anti Masing. Pagam-ammuan, naglaaw ken nagbassawang ni Odilon. Permi ti gulagolna idi tenglenmi. Dimteng met ni Delia ken ni inang nga umay umarayat. “Ay, apok, naperdin sa ’ta ulom,” insennaay ni Apong Putlin. “Wen, barok, nagadu a babbai dita, daydiay pay ti nakursonadaam nga ikamang ditoy pamiliatayo. Kasanon no sublian ’tay barumbado a lakayna?” kinuna ni inang. “Agpanunotka, manong,” inyayug met ni Delia. “Panawandak ditoy!” Rimmuar dagiti uppat. Umipusak koman idi yayab ti kasinsinko ti yaasidegko iti yanna.

Nagadu ti Babbai Dita * “Insan, nangngegmo ti amin. Sika ti testigok.” “Ket wen, a, ’nia ket ni insanen, aya. Ania kadi ti pagkaskastaam?” “Insan, saanak a nabartek. Ammok ti ar-aramidek,” inkapsutna ti timekna. Napaisemak. “Ania, aya, a talaga ti problemam?” “Ayat, insan, ayat. . .” “Ti rigatna, insan, ket ’tay met second-hand,” inyellekko. “Nakarkaro pay. Third hand, fourth wenno fifth pay,” inngirsina met. “N-Ni Lissa?” “Sabali. . .” “Diak sa maawatan, a.” “Talaga a dinak maawatan, insan. Ngem ti kalikagumko laeng ket isu ’tay panagtestigom no tubngarenda daytoy nga aramidek.” Ad-adda manen a nagsiddaawak idi idil-agna ti panagawidna iti dagusna idiay Manila. Nasaysayaat met no dayta ti naisipna ta isu pay a sipsiputan ti aramidna ditoy. Nabennat ti isem da Apong Putlin ken Delia a nangparubuat ken ni Odilon iti simmaruno a rabii. Dida payen dinillaw ti agmalmalem a panaguper ti kasinsinko iti balay da Lissa. NGITINGIT ti Marso, makabulan kalpasan ti naudi a bakasionna ditoy idi sumangpet ni Insan Odilon. Idi sabtenmi ken ni Delia iti kalsada, adda metten salsallabayenna a babai a nakasuot iti nakipet a pantalon ken puraw a tisert. Atapek a nobiana. Nakapaspasaw a nangkidday kaniak. Insarunok met a miningmingan ti babai. Mababain a nangsabet kadagiti matak. Diak makatalna a nangipasurot kadakuada iti imatangko agingga a nakastrekda iti pagtaengan da Delia. Kasla pamiliar kaniak ti langa ti babai, a.

Apaman a nalpas ti sinnarabo ken kinnomusta sakbay ti pangrabii, inkornerko ni Odilon. “Insan, kasla addan nakakitkitaak iti dayta gayyemmo.” “Saan a kasla, insan. Pudno a nakitamon.” “N-Ni Gina ti New Heaven’s?” “Korek!” “I-Isu ti umaymo yam-ammo nga asawaem?” “Korek manen!” “Ay, madida la ketdi no maam-muanda.” “Saanen a korek. Sika ti testigok iti dayta.” Iti dayta a rabii ken kadagiti simmaruno nga aldaw iti las-ud ti makalawas a panagbakasion ni Insan Odilon ken ti nobiana, napalalo ti pannakarespetar ni Gina manipud kada Apong Putlin, Anti Masing, Delia ken dadduma pay a kabagianmi. Nupay managbabain ni Gina—ta agpayso met nga adda ibainna—napalalo ti ragsakna a nakidangdanggay iti pamiliami. Ditoy met a nadlawko a pimmintas iti panagkitak kenkuana; gapu ngata iti kinasimple amin a garaw ken langana a maisupadi iti dati nga ammok maipapan kenkuana. “Naemma ken nasingpet ’toy manugangekto nga apo,” sangkasao ni Apong Putlin. “Magustuak unay ti dala ken pintasna,” ni Delia. “Ow, amangan no adda met asawa ken tsikiting dayta, la,” insintirko. Isu met nga immay timmipon ni Insan Odilon a naggapu iti kosina idinto ta agdigdigos ni Gina. Agrubrubuatdan nga agawid iti Manila. “Dika man agsasao ’ti kasta,” indillaw ni inang a nangkusilap pay kaniak. “No nalimed man ta ip-ipagem, ay ket, garaw ti napakumbaba a tao dayta.”

26 * Nagadu ti Babbai Dita (Trabaho, panid 22) laaw ni tatang a nagdardaras metten a rimmuar kalpasan a kinugtaranna ti rikep. “Apayya ngamin?” sinaludsodko ken ni nanang kalpasan ti apagapaman a panagmalangak. Maratubbog dagiti matana. “Inka man ketdi suroten ti adiyo, ni Nena. Baka ania ti aramidenna,” inrarek ni nanang. “Ania ngamin ti inaramidda, aya?” dinagullitko. Nadissuan kano ti amak ni Nena ta nagbubuisitanna manen ti kaawan ti masida iti pangaldaw. Ket naipangta pay kano ti amak a saanen nga agtuloy nga agbasa ni Nena, ti maikatlo iti inaudian a kabsatko. Addan iti maikatlo a tukad iti BSE nga inrugina iti unibersidad met laeng a nagturposak. Nangemkemak. Maysa pay met ngarud nga eskolar. Dagiti dua koma a manongko a ballog! Naunaak pa-

“Uray ania pay ti sawenyo, okey lattan, basta saan a ni Lissa,” impaggaak pay ni Anti Masing. “Dapat lang, anti,” ni Delia sa nakiinnapir ken ni Anti Masing. Nagkinnidaykami ken ni Odilon. “AT least, insan, narikna ni Gina nga isu ket saan a pagduaduaan ti dati a kinataona,” kinuna kaniak ni Insan Odilon idi makapagpatangkami a dua karabiyan ti luasda nga agawid. Nalawagen kaniak ti estrokna. Awan pay met ketdi ti plano ti kasar. Basta ti napateg, naannayas ti panangyam-ammona ken ni Gina iti partesna. Naipalawagna pay a ni Gina ket naggapu iti nadayaw a pamilia iti

BANNAWAG * Marso 21, 1994 yen dagitoy a nagturpos gapu iti panagbaybay-ada iti klaseda. Utang manen ti makagapu. Naikisap amin a naglakuan iti lasona a naapitmi iti sangkakelleng a tinalon ti amak. Naibayad amin iti utang ken agkurang pay. Awan ngarud ti nabati a pagpuonan manen ti amak. Awanen ti pagmatrikula dagiti kakabsatko. Adda pay la iti haiskul ti dua nga inaudian. Ad-adda manen a nagmuriotak idi saludsoden ni nanang no addan nabirokak a trabaho. Kalsa mautoyanen ti tonadana. Sinurotko ni Nena. Siak ti mangpabasa kenkuana. Inkeddengko ti agsubli ken ni Bokal Cabusas. LUNES. Nasapaak a simmangpet iti pagtaengan da Bokal Cabusas. Awan ti tao a nasangpetak iti nakipet nga opisinana. Nagtaru-

Samar ngem biktima laeng ti panangloko dagiti tao a kinamanganna diay Manila, isu a nasumokna ti kasdiay a klase ti trabaho. “Masiribka, insan, bilibak...” “Saan la a pinnusuan ti mangasawa, sinniriban pay.” Agalas diesen idi rugianda ti aguray iti Partas. “Aalis na kami, Manong Tony. Thank you,” impayapay ni Gina sakbay nga umuli iti lugan a pinara ni Odilon. Nagalikuno ti kallidna iti panagisemna. Iti umuna a gundaway, inikkatna ti bainna kaniak. “Sige, hipag, good luck!” imbalesko. Ket uray diak makitan ti lugan, nabati kaniak ti leksion wenno gimik nga impakat ti henio a kasinsinko. — •

sak iti kadaklan. Nakitak ti katulonganda a baket nga agidaldalimanek iti narugit a kosina. Sinaludsodko no sadino ti ’yan ni bokal. “Ay, sika kadi ni Celso Buenafe, nakkong?” inyayug ti baket. “Wen, nang.” “Wen, a, ta adda bilin ni sirmo.” Sinurotko a napan iti lamisaan ni Bokal Cabusas. Inwalinna ti nisnis nga iggemna itay sana inuyos ti drawer. Inruarna ti maysa a folder sana imparabaw iti lamisaan. “Adtoy dagiti imbilinna a yawatko kenka. Mangrugika kano lattan ta baliwanyonto ti agpatang. Napanda ngamin nakiderby ken gobernador ’diay Manila. Sumangpetto pay la no rabii no bigat.” Nabubuisitak iti unegko idi makapanawen ti baket. Agbalinak a bambanti ditoy. Ngem ania ngarud no masapulko ti trabaho. Naglayonak iti bakante a lamisaan iti maysa a suli ti opisina. Inukradko ti folder. Adda ditoy dagiti topiko a kunkuna ti bokal. Nangalaak iti nadalus a papel manipud ditoy ket rinugiak ti nagsurat ti mabalin pay nga inayon kadagiti nailanad. Ngem awan ti gaganasak nga agpanunot. Indissok met la ti folder saak nagpakada iti baket. Iti unegko, inkeddengko a saanakon nga agsubli. Masapul nga ilawlawagko ken ni Nena ti maysa pay a rason tapno agsardeng. Kasangsangpetko iti balaymi idi adda inyawat ni nanang a sobre. Naggapu iti maysa pagadalan nga inaplayak a pangisuruan! Papaayabandak para iti interbiu. Impettengko ti agluas nga insigida. Maliklikakon ni bokal ken makapagtuloy met laengen nga agbasa ni Nena! — •

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

“Nabayagka nga awan, a,” kinuna ni Miss Divina kaniak.

TAY napan a lawas, simmangpet ni mama kalpasan ti mano a tawen manipud iti Canada. Umaynakon alaen. Idi la malem-kalman ti isasangpetmi a naggapu idiay Manila a nangipagna kadagiti papelesko a kasapulak nga agtayab. Agnaeden dagiti dadakkelko idiay Canada. Nars ni mama idinto a cashier iti banko ni papa. Kaduada ti kakaisuna a kabsatko, ni Manang Frosie, a nars met laeng. Ditoyak ngamin nga impasngay ni mama iti naminsan a panagbakasionna, ket gapu kano iti kinadelikado ti kasasaadko a maibiahe, kapilitan nga imbatinak ken ni Lola Caria nga ina ni mama ditoy Poblasion Sur, Sta. Maria. Lunes ita ket iti sumaruno nga aldaw ti luasmi nga agpaManila. Kapilitan nga isardengko ti agbasa ditoy ta ituloyko kano idiay Ontario. Panawakon dagiti kaklasek, da Lindo, Jonjon ken Darius a barkadak, ken dagiti kasingedko a mangisursuro, nangruna ni Miss Divina Bacungan a maestrami iti Chemistry. Ah, iti umuna a gundaway, kalpasan daydi panangipudnok iti riknak iti naminsan a rinantak ni Miss Divina iti library nga agmaymaysa, adda simken a sanaang ken panagbabawik. Kasla

SAAN LAENG A NAGPAKADA KADAGITI KAKLASENA NO DI PAY KET NAGPAKADA ITI KATTUNGBOL NGA AYATNA KEN NI MA’AMNA...

BANNAWAG • Abril 18, 1994

28 * Umayak Agpakada napunas a naminpinsan dagiti agkakaimas a panangpampanunotko ken panangsegseggak iti panawen a maaklonna ti panagayatko nupay kunana a kattungbol pay laeng. Kunana met ketdi nga ipasnekko latta ti agadal ta “ditay’ ammo ti gasat.” “La, dika met, aya, mapan a kunam ta agpakadaka kadagiti kaklasem?” kinuna ni mama idi sangsanguenmin ti pamigat. Agalas-sieten ngem diak pay la nakapelles a kas nakairuamak. “Sayaatem ti agpakada kadagiti mamaestram ta siakto metten ti makisao iti prinsipal no maipapan iti record-mo.” Naulimekak lattan a nangan. Agay-ayam iti isipko no rumbeng pay nga asitgak ni Miss Divina. Maysaak kadagiti kibur wenno papaanawa iti klasemi manipud nag-haiskulak, ngem ni Miss Divina ti dimteng a pagkapsutak. Biente-unona laeng, kaararngina ni Manilyn Reynes. Nagturpos iti kinamaestra iti unibersidad diay Vigan. Idi yamammona ti bagina kadakami idi damo nga aldaw ti klase, dagus a

Abril 18, 1994 Issue Akkub: Gretchen Barreto DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita KULIGLIG - 2 Jenerwin C. Bacuyag SUPAPAK Clodualdo S. Piros Nobela PRENDA Samuel F. Corpuz AGUS TI BIAG Jovito F. Amorin

BANNAWAG * Abril 18, 1994 nakayawan daytoy naalikuteg a riknak. Pudno a naalikuteg ta no kasdiay a buybuyaek nga agesesplikar iti leksionmi iti sango, agan-andar ti imahinasionko. No maagkak la koma dagiti napino a bibigna a binagayan ti natundiris nga agongna. Masirib ni ma’am, naragsak ken disente ti panagkawkawwesna. Adda met dagiti kanito a matiliwak a matmatmatannak ken kasla adda bagas dagiti isemna no sutilek. Ad-adda ngarud a naguyugoy ti riknak ket impeksakon iti dayta nga aldaw iti library. Manipud idi, isu laengen ti puon ti interesko a sumrek iti pagadalan. Mapilpilit ti panagpellesko apaman a makabuyatak. Tiltiliwek pay laeng ti naan-anay a pangngeddengko. Ta no maipapan ken ni Miss Divina ti paturayek a rason, gumuyod met latta ti ganatko nga agpakada iti barkadak. Madamdama pay, sursurotekon ti kalye-probinsial nga agturong iti pagadalan. Diak payen nagunian ni Lola Caria a nalabsak itay nga agsagsagad iti paraangan. Sumanengseng dagiti bus, traysikel ken dyip a nagkarga kadagiti agbasbasa. Sinirigko ti eskuelaanmi a dumakdakkel iti imatangko bayat ti yaasidegko. Napatak a mabasak ti agkuskusawen a naipinta a naganna: St. Mary’s College. Insigida a sinarakko dagiti barkadak. “Komusta, bro? Matuloykan nga umadayo?” impasabat ni Lindo. Impasigko ketdi a dinanog ti boksitna. Nagayek-ek. “Ne, nabayagka man a naglaned? Ita man pay?” insaruno met ni Darius a makakatkatawa iti inaramidko ken ni Lindo. Ken adu pay ti nakipinnadamag kadagiti sumaggaysa nga agsangpet a no mabalin ket

liklikak koma. Sakbay a napatit ti kampanilia, impudnokon kadakuada ti ipapanko iti sabali a pagilian a dagus met a pinaneknekan ni Lindo. Diak makaidna iti tugawko idi addakamin nga agklasklase ken ni Mrs. Gamueda nga adviser-mi. Kasta met dagiti kaklasek ta kasla kayatdak ita a kalang-ay. Mabasak ti kinaserioso iti liday kadagiti rupada. Saan ngarud a napakawan ti imatang ti maestrami daytoy. Ket sinaludsodna no ania ti dimi pakatalnaan. Ania pay, siakon ti pinuntiriana. “Alvin, sika man ngatan. Kaanonto manen nga isubmitirmo ’tay project-mo. . . no next week manen?” inrapidona. “Ma’am, awanton ni Alvin,” insampitaw ni Lindo. “Agabrodton, ma’am!” Kapilitan nga inlawlawagko dagiti pasamak. “Ay, dikanto ngarud mangliplipat, barok, a,” inyisem ti bumaketen a maestrami. “Ken nasayaat met ta agbalbaliwkanto met ngatan.” Suronkon ta ninayonanna pay laeng! Sabagay, nasayaat met ta mapanawakon ti kinaestriktona. Ngem nasayaat sa no makapatangko itan ni Miss Divina. Idi nangrugi ti maikadua a period-mi ket nagpasakar laeng iti leksionmi ti inobra ni Mr. Rigor, inrasonko ti ipapanko ’diay CR tapno sarakek ni Miss Divina. Ubing pay ni Mr. Rigor iti tantiaek a 25 a tawenna. Adayo ti darak kenkuana ta ammok a napasnek a sumarsarigsig ken ni Miss Divina. Ngem no taer, adayo nga artapak. Husto ti atapko, nadanonko ni Miss Divina nga agmaymaysa iti suli ti library. Napasnek nga agsursurat iti dakkel a notebookna. Kinablaawak.

BANNAWAG * Abril 18, 1994 “Hoy, sika gayam, Alvin! Nabayagka nga awan, a,” inyisemna. “Adda ngamin nasken a ginagarak ’diay Manila, ma’am, ken... mabayagakton nga awan.” “Agurayka. . . Apay awan klasem?” “Adda, ma’am, ngem umayak agpakada kenka ken kapatang koma iti nalapat.” Insardengna ti agsurat. “Ne, ay, ’niat’ sasawem manen?” Inestoriak ti kasasaadko. “Ken, ma’am, dikanto pulos malipatan.” Nakulding ti pusok idi mataldiapak ti apagminar a luana a dagus met la nga indumogna a pinunas iti paniona. Nagtalinaed iti isipko dayta a pagteng idi makasubliak iti siledmi. No awan koma ti esturbo a librarian a nangsita ti kaaddak sadiay, innalak koma pay ti naan-anay a palawag ni Miss Divina ken masiertok koma no adda met laeng maurayko. “Ne, talaga a saanen a makatalna ni Alvin, dakayo,” indillaw latta ni Mrs. Gamueda nga isu manen ti maestrami iti maikatlo a period. “Maganatan sa unayen a tumayab.” “M-Medyo, ma’am. . .” “Apay no adda koma met programa a para kenka, barok, sakbay a panawam dagiti kaklasem?” “Ay, wen, koma nga agpayso!” insarurong met dagiti babbai. Nagkikinnidday met dagiti lalaki. “Saanen, ma’am, ’mangan no agsangitak pay, diak bagay,” inrabakko. “Amman. . . Mayat dayta a napanunottayo. ’Gurayka ta innak kapatang ti prinsipal. Narigat no saan a makapnek ti pakada, saan, class?” MALEM, kas iti naplano, naangay ti despedida party nga

Umayak Agpakada * intuyang dagiti kaklasek ken ti adviser-mi. Sipapalubos met ti prinsipal iti daytoy nga inaramidda. Naipalikmut a nakasango amin iti tengnga ti siled dagiti tugaw a kas iti urnosna no maangay ti Christmas programmi. Inaramidda a podium ti lamisaan ni Mrs. Gamueda iti sango. Iti blakbord, naikur-it dagiti pammakada a mensahe dagiti kaklasek. Adda maysa kadagiti mensahe a natiliw ti interesko. “Kahit hindi mo na kami pinapansin, we will still miss you!” Pagarupek nga insurat ti maysa a grupo dagiti babbai a kas nailanad kadagiti initials-da. Makaay-ayo met ti mensahe dagiti kaklasek a maawagan iti sango nga agsao wenno agkanta para kaniak. Kasta met iti dadduma a mangisursuro nga indauluan ti prinsipal. Ngem adadda koma a maay-ayo daytoy pusok no adda ni Miss Divina. Apay ngata a di immay? Adda met itay a nakitak nga agklasklase iti first year. No malpas ti period-na, apay a di umay uray sumirip la koma? Tinangadko ti wall clock iti siled. Alas tresen iti malem. Malpaston ti klasena inton 3:30 ket siinanamaak nga umay agparang. “Alla, absent-minded a talagan ni Alvin,” indillaw ni Mrs. Gamueda. “Dedicated kano daytoy kanta ni Jenalyn kenka, dimo pay ket denggenen.” “Hamman, ma’am,” kinunak lattan. Naglabesen ti 3:30. Ad-addan a diak makaidna. Ipettengko koma manen ti rummuar uray pakababalawak idi sumrek ni Miss Divina a kaduana ni Mr. Rigor! Dagus nga inikkan ni Mrs. Gamueda iti panawen nga agpakada kaniak ni Miss Divina. “Alvin, thanks for a wonder-

ful experience. Why, it’s my very first time to teach, saan ngarud a nakadidillaw no gagangay man ’toy garawko. Ngem kastoy ngata ti maysa a maestra a mapanawan ti maysa nga estudiantena. Ket diak sa maipeksa isu nga adda sagutko a daniw ken ni Alvin.” Inasitgannak ket inyawatna ti nakupin iti bassit a papel a naistapleran. Napatilmonak a nangkita kenkuana ken dagiti kaklasek. Kalpasan ti panagsao ni Mr. Rigor, ti apagapaman a panagyamanko, ken ti napaut a panagpalakpak dagiti kaklasek, rimmuar metten ni Miss Divina nga inipus met laeng ni Mr. Rigor. Inukradko met ti papel ngem dagusko met la nga inlinged iti imatang dagiti kaklasek idi madlawko a saan a daniw ti naisurat no di ket ababa a mensahe. “Ma’am, excuse me,” nagpakadaak apagbiit ken ni Mrs. Gamueda. “Adda nalipatak nga imbaga ken ni Miss Bacungan.” Kinamakamko ida iti ruangan ta pagarupek a rimmuardan, ngem awan met ni Miss Divina kadagiti agturong iti pagurayan iti lugan. Adda pay met la a nakaparking ti motorsiklo ni Mr. Rigor. Nagtarusak iti library. Awan. Pimmartak ti giteb ti barukongko a nagturong iti faculty room. Napasarimadengak iti nadanonko. Iti suli ti siled a nayampir kadagiti estante ti libro, adda sadiay a nakatugaw iti lamisaanna ni Miss Divina a kaduana ni Mr. Rigor. Adda napasnek nga ibagbaga ni Mr. Rigor ngem kasla awan iti ulona ni Miss Divina a nakasanggir iti tugawna a mangmulmulengleng ti kisame. Adda puersa a nangguyod kadagiti sakak a sumrek. Ket idi gandatekon iti umasideg, isu met ti (Maituloy iti panid 33)

No aginnadayo dagiti puso Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ INKARARAGKO TI PANNAKATAGINAYON TI NAPINTAS A LANGENLANGENMI KEN NI IRENE. ITI DENNANA, NALIPATAKON NI ROSMEL...

“Celso..., adda papanam no malem?” inamad ni Irene.

IAK impagarup nga adda makabbalayko a napintas a dayag iti damok a pagkaseraan iti daytoy a panagkolehiok. Ket aglalo a diak ninamnama a makulding manen ti pusok kalpasan ti napaut a pannakaigalutko ken ni Rosmel, ti nobiak iti haiskul ken mangal-ala iti nursing diay Manila. Kas kaniak, damo met ni Irene ti agupa ditoy bunggalo nga asideg iti UNP a nagenrolak. Tubo ti Sinait. Mangal-ala iti kina-sekretaria iti UNP. Kataebko. Napudaw. Nasippukel iti tayagna a lima a kadapan. Kumusipet ngem natinggaw dagiti binukelna. Pangatiddogen ti buokna ken nalag-an ti lunglung-ayna. Naam-ammok ni Irene iti damo a panagranami a nagluto iti kosina. Nupay nailasin ti yan dagiti siled dagiti babbai kadagiti lallaki, maymaysa ti panganan ken paglutuan iti sinan-duplex a balay. Managbabainak met ti kunak ngem idi katawaanna ti nakset nga inapuyko, inturturedkon ti nakisao. Aglalo ket ne, binalakadannak pay iti aramidek tapno saan a ngumisit ti innapuy a maittipan. Idi damo, maipapan iti panaglutuan nga isu kano ti hiligna ti pinatangmi. Agingga a nayam-ammona ti bagina. Ket nanayonan ti panagraemko kenkuana idi naammuak a napasnek a kameng ti Born-Again Christians iti ilida. Saan ngarud a sinsinan daytoy a babai. Nupay dikam’ nakapagsinnango a nangan, inimasko latta nga inalimon ti nakersang nga innapuy ken nadigo a paksiw a galunggong a pinangrabiimi ken ni Manong Fred a kabsatko. Nagalistoak a nangkalungkong iti nangananmi ken nagdardarasak

BANNAWAG • Mayo 23, 1994

BANNAWAG * Mayo 23, 1994 a napan naginnaw ta namnamaek a maranaak manen ni Irene iti paginnawan iti ruar ti kosina. Ngem napalalon ti sileng ti traptrapuak a plato ken permi payen ti panangkisnawko ngem saan a dimteng ni Irene agingga a napaaruyotak amin a lunglongan. Ti gayam kasinsinna a mangal-ala iti kinamaestra ti pinatudonna a naginnaw. Kalpasan a nakaiwakasak iti kosina, sinangok a binasa ti kagatgatangko a Romance pocketbook. Napintas a pangala daytoy iti turog no kastoy nga awan pay la ti adu a requirements kadagiti klasek. Madamdama, simrek ni Manong Fred iti siled a naggapu iti banio. Mabalin nga umallatiw manen kadagiti barkadana iti Tamag a mapan agbilliard iti asideg ti plasa. Addan iti maikatlo a tukad ti kina-inheniero ni manong. Nasingpet met ti kunak ngem gapu iti kinabarkadorna, naulit-ulit ti panagenrolna iti dadduma nga asignaturana. Binukodanmi nga inupaan ti maysa kadagiti uppat a siled dagiti

Mayo 23, 1994 Issue Akkub: Rita Avila DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita PAW-IT Francisco T. Tabuloc PROMDI Jovito F. Amorin Nobela PRENDA Samuel F. Corpuz INDAYONENKANTO ITI SINAMAY Greg Laconsay

No Aginnadayo Dagiti Puso * lallaki ditoy. Diak koma dillawenen ngem idi masay-opko ti Jovan-ko nga inyaplayna iti nabisked a barukongna, naalak ti immingar. Sinaludsodko ti papananna. “’Ta bangir, ’bagis.” “Ita man pay. ’Payya?” “Obvious ba?” “Sino met ti nagasat—nagasat a mangbasted manen kenka?” “Koreksion, diak pay nabasbasted, wen, uray awan malanglanga, yors.” Inyusongna ti manmano nga usarenna a polo. “’Nak pasiaren ni Irene, ’tay taga-Sinait.” “Oy, oy, bagik daydiay, wen. Siak ti immuna a nakakita,” inrabakko ngem adda nakulding iti kaunggak. “Relaks, ’bagis. Adda la ngarud Rosmel-mon, sika met. ’Nia, ’bagis, mayat met la ’toy ala-Robin Padilla a bisngayko?” Naminsan, namindua pay a nagpusipos iti sango ti sarming sakbay a pimmanaw. Sabagay, awan ti panunotko nga armen ni Irene. Napudnoak pay la iti umuna ken agdama a kaayan-ayatko. Nupay agsupadikami iti lugar a pagbasaan kalpasan ti panagturposmi iti Narvacan High, ket agbasbasa ita idiay Manila a pagam-amkak a pakaisagmakanna, ni pay laeng Rosmel ti agturay iti pusok. Kas inkarina, dakaminto latta agingga a makalpaskami iti karerami. Ngem apay ta agilemak metten ken ni Manong Fred. Agalas onsen ngem awan pay ni Manong Fred. Nagbayag ket daytan a patangan. Madamdama, addan. Indissona ti bassit a Biblia iti yan dagiti gamitna iti lamisaan. Napaisemak. Nasayaat met no kinaskasabaan ni Irene ’toy ballog a kabsatko. Kadagiti simmaruno nga al-

daw, impapatik met ti nakitungtong ken ni Irene. Pasaray tulongak nga agdrowing kadagiti proyektona iti klaseda. Gapu ta adda met naadalko nga steno ken typing idi haiskulak, matulongak met kadagiti assignmentna. Ngem dina latta liwayan ti mangibaet iti maipapan ti kabibiagna. Anian, nagmayat ket ngatan a siota! Napakumbaba ken nalambing pay. Bay-am man no permi ti kusilap ni Manong Fred a makadlaw iti dekketmi. “Celso, adda papanam no malem?” inamad naminsan ni Irene idi agranakami iti paglutuan. Dakkel a pangatiwak ken ni Manong Fred ti kanayon a panangpatudonna kaniak nga agluto ken aginnaw. “Awan.” “Nasayaat. Agpakuyogak koma a mapan makiserbis idiay sentro, no mayatka.” Inlawlawagna a regular nga adda maangay a fellowship service iti kada sardam ti Huebes ken Domingo iti maysa a pasdek iti sentro ti Vigan. Kuyogek, mabalin la unay. Ngem ti makitipon iti fellowship a diak pay pulos napadasan, nagalangannak. “Sika la ngamin ti kapasigak ditoy, ken ammok nga interesadoka met kadagiti pagduyosak a kas iti daytoy,” innayonna. Ania pay, timmangar dagiti lapayagko ket diakon nagpangadua a nagtung-ed. Adda iti akinngato a paset ti tallo kadsaaran a pasdek iti sentro ti kabesera ti pakaangangayan ti fellowship. Kunak no dati ng agat-atendar ni Irene iti nasao a service ditoy, ngem damona met gayam ti sumrek. Nupay kasta, nabayag kanon a panggepna iti umay ditoy ngem ita laeng a maituredna ta addaak ngarud a nanguyog. Timmangar

32 * No Aginnadayo Dagiti Puso manen dagiti lapayagko. Ken pagsayaatanna pay, nabara ti panagsangaili kadakami dagiti “braders” ken “sisters” ni Irene sadiay. Ket iti umuna a gundaway, napadasak met ti nakipagsipsipat, nakipagragrag-o, nakiinnadal iti Biblia ken nagkararag iti napasnek. Ket intanamitimko ti pannakataginayon ti napintas a langenlangenmi ken ni Irene. Iti diak naantisipar, umis-isem gayam a nangbuya iti naibayag bassit a panagkararagko. “Agyamanak, brother, ta kinuyognak ditoy. Diakon maikawa iti kaawanko iti simbaanmi ’diay lugarmi,” kinunana idi agdadaankamin iti lugan nga agawid. Agalas-otson iti rabii ket agsaraawen ti boksitko. “Siak ti rumbeng nga agyaman, Irene, ta adut’ naadalko. Ken ammom, raemek man ti kinasingpetmo.” Nagsabat dagiti isemmi. ITI las-ud dayta a lawas, agingga iti simmaruno a Huebes, ad-adda a nagdekket ti riknami ken ni Irene. Adun ti nairuanganna a problemana ken pati payen dagiti arapaapna. Ken napateg unay a naammuak a dina pay pulos napadasan ti nakinobio, ken sapsapulenna kano ti maysa a lalaki a napudno, mannakaawat ken adda panagdayawna iti Dios. Ngem no apay ketdi a diak maitured nga ipudno kenkuana ti maipapan kadakami ken ni Rosmel. Impagarupko nga agpatingga metten ni Manong Fred iti panggepna ken ni Irene ta makunak a naatiwkon, ken saan payen nga umal-allatiw iti bangir. Ngem naperdi ti panagatapko, ta iti simmaruno nga eskediul ti fellowship, impalgakna ti isusurotna. Uppatkami a napan nakifellowship. Kimmuyog ti kasin-

BANNAWAG * Mayo 23, 1994 sin ni Irene. Tapno awan met ti pagkunaan ni Manong Fred, inikayak ni Irene iti dayta a gundaway. Isuda ken ni manong ti nagabay iti tugaw. Ken binayak lattan ti tungtonganda bayat ti panaguraymi iti lugan nga agawid. Immallatiw manen ni manong iti bangir kalpasan a makasangpet ken makapangrabiikami. Mariknakon ti kinapasnek ni Manong Fred ken ni Irene. Ta kas dagiti nadlawko, liniklikanna payen dagiti barkadana ken ikarkarigatanna sa payen a yulo dagiti maad-adalna iti Biblia ken dagiti balakad ni Irene. Idi damo, nasakit ti bakrangko iti daytoy a desisionko. Ngem in-inut met la a nayaw-awanko aglalo idi naawatko ti umuna a subalit ni Rosmel kadagiti suratko. Impalawag ti kaayan-ayatko a nabayag a di nagsubalit ta maburiboran kano iti kaadu ti requirements-da iti nursing ken iti rigatda payen kadagiti leksionda. Diak metten dinildillaw ti essem ni Manong Fred nga aguper iti bangir ta arigna rinabii ti yaallatiwna. Isu a no agranakami ken ni Irene iti paglutuan, paginnawan ken paglabaan, lislisiak dagiti gundaway a makapagpatangkami iti napaut. Inkagumaak ngarud ti nagsursurat ken ni Rosmel. Ngem naglabas ti sumagmamano a lawas, awan latta ti maawatko a subalitna. “Celso, er, brother. . . likliklikannak sa metten?” kinuna ni Irene. Naisardengko ti napartak nga addangko nga agturong iti pagsikkuan a mapan iti unibersidad. Tinaliawko. Sumarsaruno gayam kaniak. Nairut ti arakupna kadagiti librona ken iti duyaw a payongna iti maysa nga imana. Bangbangir ti isemna. Inurayko ket nagkuyogkami. “S-Saan met, a.”

“Addan sa met basolko? Ibagam, a, ta agpakawanak.” Annay! Insennaayko. Siak ti rumbeng nga agpakawan. “Saan met a kasta. Kua. . . maburiborannak ngamin kadagiti aramidko ita. Narigat gayam ti agkameng iti Tandem.” Ti publikasion dagiti agad-adal iti UNP ti kayatko a sawen. Kinomustak ti panagklasena. Nasayaat kano met. Daytoy ti tungtonganmi agingga a maitulodko iti pangrugian ti pasilio a kumamang iti siledda. “Umayka no rabii, a. ’Mangan no saan manen,” inkamakamna. Ti ipapanmi iti fellowship ti yaw-awisna. “A, e, kua, saanak a makaumay ta adda presswork-mi iti Tandem. . .” Nadagsen dagiti paddakko a simmina kenkuana ta arigna dinak pay tinaliaw itay agpalawagak. NALAMIIS ti puyupoy a nangsabet kaniak iti iruruarko iti opisina ti publikasion. Nalagipko ni Rosmel. Agingga ita, awan pay lat’ naawatko a subalitna. Napasnek kadi la unayen nga agadal tapno malipatanna dataon a kaayan-ayatna? Wenno insukatnak ngatan nga agpayso, ta kas insuratna, adu kano ti agararem kenkuana sadiay. Nagpanaas ti barukongko. No kabaelannak nga isukat, mas pay kaniak ditoy. Kasla mayang-anginak a nagawid iti kaserak iti dayta a malem. “Problemam, ’ya, brother?” impasabat ni Irene. No dinak nagtimkan, nalabit diak manen nadlaw ti kaaddana a nakatugaw iti bangko iti sirok ti santol iti sanguanan ti bunggalo. “’Pay, ur-urayem, sister?” sinaludsodko. “Sika,” insungbatna.

BANNAWAG * Mayo 23, 1994 “E, di sika ti adda problemana? Masapulmo manen ti tulongko nga agdrowing, saan?” Nagmurareg ketdi sana inurnos ti panagtugawna. “Saan met, ngem husto ’tay kunam, adda problemak.” “Sino?” “Sika!” Tiningigak. “Sika ta dinak met la masangon a rayray-awen. Kanayon met laengen ti obrayo dita Tandem.” Ania pay, immabayak kenkuana iti bangko. Nagtungtongkami agingga a nadanon ti panaglutomi iti pangmalem. Nayaw-awanko ngarud ti pampanunotek itay a parikutko. Ngem karabiyanna, ad-adda a kimmiro ti isipko. Aglalo ta awan ni Manong Fred iti siledmi ta immallatiw manen iti yan da Irene apaman a maiwarsina ti buggona. “M-Manong, agar-aremka kadin ken ni Irene?” sinaludsodko iti kabsatko iti kabigatanna. “Umadani pay ketdin a sungbatannak. ’Niaka met nga agsaludsoden. ’Payya?” “Awan.” “Ooops, ammok ti pampanunotem. Dikan rumaman ditoy. Wen, aminek a naguguapoka ngem siak, loko, isu nga ipabusoymo kaniak ni Irene ta adda met ni Rosmelmo, nalawag?” inrabak ni manong ngem mangipangpangta dagiti matana. “Awan, angawko la daydiay, sika met,” panangdismolarko ngem naglagaw ti riknak a nakapanunot iti posibilidad a pannakirelasion ni Irene iti ballog a kabsatko. Ngem sungani ti impatalgedko ken ni manong. Sumelsel latta iti panunotko ti napintas a langenmi ken ni Irene. Rumbeng a siak ti ayaten ni Irene. ***

No Aginnadayo Dagiti Puso * (Umayak Agpakada, panid 29) itataliawda a dua. Naipasabet ti agsalsaludsod a matada kaniak. Awan ti dagus a naarikapko a rason. Sorry, kunak lattan a diak pay naisigurado no nagbalikasak wenno saan. Nagdardarasak a rimmuar a nangipalubos ti panagsolsoloda manen iti siled. Iti lobby, kinautko ti surat iti bolsa ti polok. Dinoblek a binasa: Alvin, Time is short. Spend it with your classmates. They are your friends, your brothers and sisters, your ‘barkada.’ I’m just a mere teacher who inspires you to study and no other else. Your ma’am, D. Bacungan

“IRENE, ammom, nabayagen nga aggayyemta. Adun ti naishare-mo kaniak,” inyentrok apaman a nakatugawkami iti maysa kadagiti semento a pagtugawan iti Plaza Burgos. Inawisko ditoy sakbay a kuyogek met a mapan makitienda a kas kiniddawna itay. “Ngem makunak a bassit ti ammom maipapan iti bagik, ’toy marikriknak. . .” “Oy, nagdrama si brother dear.” “K-Kua, a. . .” “Wen, ammokon ti maipapan kadakayo ken ni Rosmel. Siguro, iparitna ti pannakigayyemmo kaniak, ’nia?” Annay! Diak pay nakauli, naspakakon! Ni la ketdi Manong Fred ti nangibulgar iti palimedko. Nakababain payen ti panangyulbodko iti kaaddan ti nobiak. “Er, ammom gayamen ti maipapan kadakami. Ngem awanen, nabayagen nga awankamin, insa-

Nagpanaas ti barukongko. Nakibur met ngarud ti ulok tapno maanagko koma a nalaing dagiti taray ti pasamak. Awan ti timtimekko a nagtarus iti siledmi. Inwarasko ti panagkitak kadagiti kaklasek. Makais-isemda ken maratubbog dagiti matada a naiturong kaniak. Diak metten nagawidan ti riknak idi ayabandakon nga agpatang iti sango ket impeksakon a sipapasnek ti panagpakadak. Dimmawatak iti dispensar iti ania man a kurangko kadakuada iti las-ud ti napaut a panagdedennami. No maulit koma pay dagiti naglabas itay a kanito. Mangankantiaw ti isem da Lindo ken Darius ta ita laeng a makitadak nga aglua iti nabuslon. Kimmusnaw ti panagkitak a kas iti lagipko ken ni Miss Divina nga inkeddengkon a lipaten. — •

rapak. Diak maperreng idi mingmingannak. “Ngem daytoy riknak ti kayatko a maammuam. Ammom, imbilangka a nalablabes pay ngem gayyem, wenno kabsat a babai, ta kua. . . sori laengen no pakabasolak daytoy nga ibagak. Agayatak kenka, Irene!” Whew! Inturedko a linabanan ti perrengna. Isu met ita ti nagdumog. “Celso, brother, please, agawidtan,” kinunana a bulonna ti timmakder. “M-Mapanta pay makitienda, saan?” “Saanen, adu pay met ti rasionmi.” “Irene, sorry no nagulbodak man kenka. Kaguranak kadi?” “Saan.” Natangken ti timekna. Ket saanen a nagun-uni agingga a tinarantanmi ti nagna a (Maituloy iti panid 37)

“O, Manong BJ,” panangkigtot kaniak ni Glena.

AAAY, sa wakas, nalpas met la ti miting, kinunak. Naglulumba dagiti kaopisialak iti organisasionmi nga agad-adal iti Accounting a rimmuar iti akinngato a kadsaaran ti Encarnacion Hall. Nabati pay la ni Glena a sekretariak a nangidalimanek kadagiti adu a folder iti lamisaanna. Kas pangulo, siak ti nagpreside ngem diak naaluadan, nupay dakkel nga ayatko a masapa a malpas, ti napaut a diskusionmi maipapan iti action plan ken budget iti maikadua a semestre. Inalistuak metten nga indulin dagiti papel iti uyosan ti lamisaanko. “Manong BJ, agkuyogtan a rummuar,” inyisem ni Glena. Rikrikpannan dagiti tawa. “Wen, a, adingko, intan!” Arindarasenak a nanggamat iti knapsack-ko iti pideg ti lamisaan ket nagpaagdanakon. “Oy, haannak sa met a kayat a kakuyog? Nagdaraskan!” impakamakam ni Glena. Pimmalet ti isemna idi taliawek. “Saan met. . .” Nagkuyogkami a bimmaba iti agdan.

KASTA UNAY RIGATNA A MANGKUMKUMPAS ITI IMPAGARUPNA NGA AYAT, NGEM NATALTALGED MET GAYAM TI PUSO NGA UMAS-ASIBAY KENKUANA... Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

Balligi iti likudan ni ayat 34

BANNAWAG • Agosto 15, 1994

BANNAWAG * Agosto 15, 1994 Addakamin iti third year Accounting ken ni Glena ngem agsabalikami iti seksion. Inaunaak iti makatawen. Iti relok, alas singko kuarto. Nalagipko ti panangsukonko ken ni Aileen iti klasena. Kiniddawna itay ti panangkuyogko kenkuana a mapan idiay Raois, maysa a kaunegan a lugar iti Vigan. Adda nasken a gagaraenna iti ikitna sadiay maipanggep iti proyektona iti klaseda. Ngem alas kuatro ti intulag ti kaayan-ayatko. Ket naikarik pay met a leppasek ti miting iti dayta met la nga oras. Dimmagasak iti Antonio Luna Hall a yan ti kolehio ti edukasion. Naawatan ni Glena ti situasionko ket simminan iti dalan nga agturong iti exit gate. Sumagmamano laengen ti estudiante a nabati pay iti kampus. Linasinko dagiti adda iti pasilio ngem awan ni Aileen kadakuada. Napasanamtekak. Namin-adu a daras a napaay ti kiddaw ti kaayan-ayatko gapu laeng iti di agsusurot nga eskediulko no maAgosto 15, 1994 Issue Akkub: Jennifer Mendoza

& Jeric Raval DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita TELEBISION Rodolfo B. Cachola Nobela PRENDA Samuel F. Corpuz KONSIERTO Edilberto H. Angco GAMENG Bernardino C. Alzate

Balligi iti Likudan ni Ayat * minsan iti klasek ken iti organisasionmi. Kadaksan pay la a napasamak ti diak yaatendar iti kasangayna itay napan a bulan. Naigiddan ngamin idi ti hearing maipapan iti maysa a parikut iti paglintegan ti administrasion iti kolehio. Rumbeng la nga agpunto ket bassit-usit laengen nga anus tapno agsinakami idi. Nagtalinaedak iti pasdek iti sumagmamano a minuto ta amangan laeng no isu met ti naladaw. Ngem awan. Inkeddengko ti dumagas iti kaserana sakbay nga ilayonko ti agawid iti Capampangan. “Ni Aileen, ading?” dinamagko iti babai a kakaseraanna a naranaak nga ages-estambay iti ruangan. “’Gurayka, manong, apagbiit laeng,” insungbatna a bulonna ti simrek iti bunggalo a pagkaseraan. Nagsubli met la nga insegida a nangipadamag iti kaawan ni Aileen ta adda kano ginagarana idiay Raois. Agalas singko kanon idi agrubuat. Talaga a sinolonan ti lakadna. Ngem kasano ngata ti panagawidnanto no rabii? Narigat met nga umian iti balay ti ikitna ta adda kano pay ikamakamna iti kaserada iti dayta met la a rabii. Mariribukanak a nagawid iti balay. Nabiit pay ti relasionmi ken ni Aileen. Nangrugi daytoy kadagiti immuna a bulan ti umuna a semestre. Adda metten iti maikatlo a tukad iti kursona a BSE. Nagam-ammokami iti birthday party ti kaklasek. Nakayawanak a dagus apaman a nagam-ammokami. Pamistisaen a bombay ti pintas ni Aileen. Morena. Pimmarintumeng dagiti kurimatmatna a maibagay iti panguloten ken atiddog a buokna. Naisem ken nalag-an ti lunglung-ayna. Nalaka a naipasigko kenkuana ti

riknak. Ket idi ipursigik nga armen, inaklonnakon. Tangay nagsinada kano metten iti dati a nobiona ken makitana kano kaniak ti kinatao ti maysa a responsible a tao. Napintas met idi damo ti langenmi, ngem nangrugi ti dimi pagkinnaawatan idi tumapogak iti politika iti kampus. Saan kano a pabor iti daytoy a nastrekko ta makaperdi iti panagklasek ken nangruna a makissayan ti orasko kenkuana. Ngem dinak naigawid ta napigpigsa ti pananguyot kaniak dagiti kaklasek. Maysa, arapaapko met ti mangidaulo ta panggepko a baliwan dagiti madi a sistema nga agar-ari iti administrasion. Sabali laeng ti padas a maalak ditoy. Dinak pay pulos inikkan iti moral support ket kaskasdi a nagpagusak latta ket nangabakak agraman dagiti kapartiduak. Idi agangay, naawatanna met la ti kasasaadko. Ngem sumken latta no maminsan ti kinalaingna nga agpauyo. Kabigatanna iti kaserada ti nagtarusak. Kayatko la a penken ti panagawidna a nakaradkad idi rabii ken agpalawag metten no mabalin. Idi agsaludsodak ken ni Nana Luz a landlady-da, imbagana a matmaturog pay la ni Aileen ta rabii kanon idi sumangpet ken napuyatan a nangikamakam iti proyektona. No kasta, saan nga umay agbasa? Agpaspasugnoden a talaga. Gapu ta nasapa pay met para iti umuna a klasek, nagdiretsoak iti library. Dinumogak ti librok ti Accounting ngem awan ti mairehistrok iti ulok. “O, Manong BJ,” panangkigtot kaniak ni Glena. Nakaigpil iti folder nga immabay kaniak iti lamisaan. “Husto ’tay atapko nga adda kad’toy.” “A-Apay?”

36 * Balligi iti Likudan ni Ayat “Nalipatam kadin ’tay pirmaam nga action plan? Deadline ita ti submission iti SAS, remember?” “Wen, gayam,” kinunak. Inawatko ti folder kenkuana. Pinalabsak ti linaonna sako inkur-it ti naganko. “Kasta, a, ti sekretaria, very responsible,” inyisemko idi isublik ti napirmaak. “Very responsible met ngamin ti pangulomi isu a di la mabalin a kuyogennak a mapan iti SAS office, Mr. President?” “Kua. . .” “Dikan agrason ta awan pay met klasem. Agtarustanto iti cafeteria ta iblow-out-ka man iti merienda. Apay kunam? Siak ti nag-top iti quiz-mi itay ket saan a sinsinan a quiz, kunam sa. . .” “O, sige.” Apaman a nayawatmi ti report iti Student Affairs and Services (SAS) office, intarusmin iti cafeteria. Nagsasaruno dagiti asignaturak iti simmaruno a tallo nga oras. Ugalik ti saanen nga agawid iti pangaldaw ket manganak no kua iti cafeteria. Sagpaminsan awisek ni Aileen a mangaldaw. Ngem ita a gundaway, uray kasano koma nga ayatko nga agpatangkami, saan kano met a simrek kadagiti klasena agingga iti last period. Awan la ket ngarud ti ganasko a mangan, isu a nagmeriendaak laengen iti bassit a kantina iti Encarnacion Hall. Maysa laeng ti klasek iti malem. Ngem pamrayak ti agestambay iti opisina ta isu pay a maiwakasko ti mangadal kadagiti naplano nga aramidmi. Agalas kuatron iti malem idi mapanak iti Antonio Luna Hall. Nakaangesak iti nalukay idi masiripko ni Aileen iti klasena. Nagurayak iti ruar. Madamdama pay, naguni ti buzzer ket naglulumban dagiti

BANNAWAG * Agosto 15, 1994 estudiante a rummuar kadagiti siledda. Nagsabat dagiti matami idi rummuar ni Aileen. Ngem kunam la no nakakita iti al-alia a nangilisi kadagiti matana ket inikayannak. Kamakamek koma idi pagtimkannak ni Prop. Cantoria, maysa a dekano iti unibersidad. Kayatnak kano a makapatang maipapan iti panggep ti organisasionmi a mangesponsor iti Inter-Collegiate Folk Dance Festival. Interesado ngamin unay ta isu ti coordinator ti Student Talents. Ania pay, napalusposak manen ni Aileen. Idi napanak iti kaserada, awan manen a nadanonko ni Aileen. Nagawid kano iti ilida a Narvacan. Talaga a kumaron ti pasugnodna kaniak. “Problemam, ’ya, Manong BJ,” ni Glena ti nangsinga kaniak iti kaaddak iti opisina a mangpampanunot iti rumbeng nga aramidek tapno maay-ayok ni Aileen. Saan a uniform day ita iti kolehiomi ket rimmuar la ket ngarud ti kinalapsat ni Glena iti nakipet ken pangusawen a pantalonna a binagayan ti insukibotna a long-sleeves a nalabaga. Saan a paatiw ti langa nupay dinudog ti kamuro ti rupana ta yar-arigda man iti panagis-isem ni Rita Avila. Narapis la ngamin ken agtayag la iti lima a kadapan. Ngem ketdi rumimrimat ti pudawna. “Ay, manong, no maipapan iti festival-tayo, adtoy, ne, nalpasen ti OP-na.” Inyawatna ti naestapleran a kopia ti immakiniliana nga Operational Plan. Limmag-an ti riknak idi makapirmaak. “Awisenka man met ’diay cafeteria,” kinunak. “Sure. Ania nga okasion?” “Awan. Very good laeng met ti recitation-ko iti Taxation itay,” insungbatko a nagkatawa. ***

DAGITI simmaruno a lawas, diakon inkagumaan ti makipatang ken ni Aileen. Dakkel ngamin nga imbaklaymi dagiti proyektomi ket pagsayaatanna, nagballigikami a nangiringpas kadagitoy. No masabetko ni Aileen iti kampus, napatak latta met ti isemko ngem isu latta ti mangis-isnab kadatao. Napalalon sa a tangken ti pridena. Ket saan la nga isnab ti nalak-amko no di pay ket natadem a kusilap, aglalo idi naranaannakami ken ni Glena nga agmermerienda iti cafeteria. Napalabas ti makalawas, nakitak a kakuyogna ti dati a nobiona. Napintas man ti tungtonganda ken ni Ric a mangtaltalantan iti Crisologo Drive iti kampus a kumamang iti gymnasium. Makitak ida manipud iti tawa ti siledmi iti akinngato a kadsaaran ti Encarnacion Hall. Ket aglalo a limmawa ti nagbaetanmi idi isublina dagiti suratko ken dagiti babassit a sagutko kenkuana iti naminsan a malem a rinantak iti kaserana. “A-Aileen, sobran sa met daytoyen?” “Saan la a sobra, nagpatinggaakon!” natangken ti bosesna. Nagdalikepkep sa naguyas iti panagtugawna. “Ad-adda la a pakaruem ti situasion. Dinak la maawatanen.” “No kasta, dinak pay la patien. Ad’toy dagiti prueba,” inyawatna dagiti nabungon ti plastic a surat ken sagsagutko kenkuana. Diak koma awaten ngem imbatona iti saklotko. “Okey, call-off pay la ngarud agingga a bumaaw ti ulom kaniak. Ngem kaanonto, Aileen?” “Intono agbalbaliwka, kunak koma, ngem naladawen. . .” “Manen! Manen! Manen! Dinak talaga a maawatan!” “Siak ti saanmo a maawatan!” Timmakder a nagdardarasen a naglayon iti siledda. Naba-

BANNAWAG * Agosto 15, 1994 tiak iti balkon nga agmalmalanga. Kayatna kadi a sawen a dinakon kayat a makita? Ah, adaddan a mabuongen ti ulok a mangpanunot iti rumbeng nga aramidek iti daytoy a babai. Iti dalanko nga agawid, napasungadak ti motorsiklo ni Ric nga agturong iti kasera da Aileen. Kasla inggagarana pay a pinaburbor ti luganna idi lumabas iti yanko. TAPNO malipatak ti napasamak, ad-adda nga inggaedko ti nagtrabaho kadagiti proyektomi. Kalpasan ti Dance Festival, nangituyangkami iti Tree Planting kadagiti napilimi a lugar iti probinsia. Kalpasan ti binulan nga Accounting Quiz, inangaymi ti Grand Finals a nakaangayan metten ti Career Orientation kadagiti agturpos. Kasla pay ketdin panangdusa ti ar-aramidekon ta nupay dimi pay la naiwakas ti immuna nga inrusatmi, agplanplanokami manen para iti sumaruno. Limmagan pay ketdin ti panagtalinaedko iti opisina, ta awanen ti sawsawir ti eskediulko a pampanunotek. Malaksid laengen iti klasek, ngem pagsayaatanna, magebgebak pay met laeng. Ngem no kasdiay nga agbakante ti orasko ket birokek ti agaliwaksay, malagipko ni Aileen. Nagmayat ketdin no kadagitoy nga oras ket addakami nga agpalpallailang iti Plaza Burgos agingga iti Plaza Salcedo wenno kaduak iti kaserada ket agay-ayamkami iti innipis wenno isurok iti chess wenno tulongak kadagiti requirements iti klasena. Ngem adayon a mapasamak dayta ta agdinamagen ti panagsinnublida ken ni Ric. Kunam met la no maysaakon a libro nga apaman a maumaan a basaen ket (Maituloy iti panid 41)

Balligi iti Likudan ni Ayat * (No Aginnadayo..., panid 33) nagawid. Babawikon, apo! Iti kasera, diak intulok a mabigatan pay ti saan a panangpakawan kaniak ni Irene. Impilitko ti nakipatang kenkuana nupay irasonna ti sakit ti ulona. Pagsayaatanna ta saan nga immallatiw ni manong ta agikamkamakam kadagiti plates-na. Kayatko la nga ipatalged ken ni Irene a lipatennan ti kinadursokko ngem maawatanna koma met ti kinapudnok. “Brother, husto ’tay kunam, agkabsat laeng, wenno nadekket a gayyem, ti langenta. . .” “Irene. . .” “Ngem dika madanagan, ninamnamak a dayta ti pagturonganna. Maawatanka ngem nasaysayaat no aggayyemta laengen.” “Peace ngaruden.” “Peace.” Narigat gayam ti mapaay! Sabagay, diak mapabasol ti kabsatko ta mariknak met ti kinapudno ti panggepna ken ni Irene. Naatap ti ridep kaniak. Agdadagsen ti ulok a bimmangon. No saan a gapu kadagiti kasapulak iti klase ken dagiti rumbeng nga isubmitirko iti publikasion, diak koman mapan iti unibersidad. “Apay ita, baybay-am met ’ta klasemon?” indillaw ni manong iti sasaadek. “Problemam, ’ya? Nalipatannakan ni Rosmel? Aysus, nagadu dita a babbai, ngem saan a ni Irene, wen. Itaak la a napasnek, makitam met, ’bagis.” Inkeddengko a lipatekon ti marikriknak ken ni Irene. Ngem no irugik met nga iwaksi iti isipko ti napintas a langenmi, sumelsel met ti napasamak iti relasionmi ken ni Rosmel. Doble ti sennaayko. “Adda napintas a damag, ’bagis,” imberakak ni Manong Fred idi sumangpet iti kaserami.

“Dua a damag para kenka ken para kadata a dua.” “Ania ti para kaniak?” Inyawatna ti maysa a sobre. Surat ni Rosmel. “Innalak dayta iti post office ’diay eskuela. ’Nia, ayosen ’ta problemam?” Binasak ti surat. Celso Sorry no diak nakasubsubalit kadagiti suratmo. Pakawanennak koma no pinadaska nga iwaksi iti isipko. Ooops, saan a gapu ta addan sukatmo no di ket kayatko la nga ikonsentreyt ti panagadalko. Ngem isu latta a napaayak iti klasek. Diak mapalubosan a makastrek ditoy iti second semester gapu kadagiti deficiencyk. Narigat a talaga. Ket siguro, maragsakanka iti ipadamagko: agtransferak iti daytoy nga enrolment dita UNP. Kayatko a talaga ti agbasa dita ngem ni la daddy ti nangipapilit iti panagbasak ditoy. Saan kadi a napimpintas no agdanggayta manen para iti nasaysayud a panagbasata? Tulongannakto koma nga agenrol. See you on sem break. Bye! Tsup! Rosmel “Kita’m, talaga a maragsakanka,” sininga ni manong ti pananggandatko koma a basaen manen ti surat. “Aber, ti maikadua a damag?” “Sinungbatannakon ni Irene!” “Oyyee!” Nagtupa dagiti dakulapmi. “Ken napakawankan iti panangribalmo kaniak, loko!” Okey lang. Tangay masaripatpatakon a marubroban manen ti bimmaaw a relasionmi ken ni Rosmel. Narigat met gayam no aginnadayo dagiti puso. Pakaisagmakan pay.— •

ASKUA manen, pari, makauman.” “Wen ngarud, adayo pay laeng ket, ne, magsitugtogda manen iti ayug-Paskua iti radio.” “Paskua manen, pari, makauma a talaga.” “’Nia ket ni parikon, aya. Agsentimiento manen. Agsiotka ketdi latta. Ne, nalaesen ‘toy pulotanta.” “Siak ti malaes iti daytoy a Paskua, pari. . .” “Sika ngamin ta dika nagpanpanunot idi.” “Ni baketko ti awan panunotna, pari. Imbes a panunotenna ti kasasaadko a naputolan ti maysa a gurongna, ‘diay ket imas-imas ti inkagumaanna.” “Ay, ti kunam, pari, nalamiis daydi a Paskua. Sikanto met, nagbayagka sadiay disierto. Amangan no dika naaksidente iti trabahom ket aginggana’t aglaklakayka sadiay. Kunam pay, naalisto daydiay animal a simmurotanna... No apay ngamin a nalamiis daydi a Paskua, pari?” “Imbag pay ta nalamiis latta ti ulok. Sinindiak ket koman ’toy balay ta maksetakon. . . Haay, no impierno la koma ‘toy ulo!” “Ne, itangadmo ’ta basom, pari, agramut san.” “Ay, wen gayam.” “Panunotem ket ti dua a putotmo, pari. Ne, bagik metten ti agsiot.” “Isu ngarud ti parikutko, pari. Ania manen a klase ti Paskua ti datnganmi?” “Addan sa met benepisio a naawatmo, pari?” “Konsumision a talaga, pari. Saan a nairuam kadatao da Jon-

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ jon ken Jennifer. Narigat ida nga ay-aywen no dida mapagustuan.” “Ne, naibusen daytoy pari. . . luktak man ’toy maysan.” “Imbag kunam ta adda ni inangko a mangay-ayo kadakuada.” “Kunak itay, pari, addan sa met benepisiom.” “Adda met bassit ngem dina maited amin a kasapulak.” “Agin-inumta, pari, agrelrelaks. Apay a kunam latta dayta?” “Masapulko ti asawak, pari. Uray no liniputannak, isunto pay la ti aminko.” “Pari, no ar-arigen, basura ti kayarigannan.” “Dika koma agsawang iti kasta, pari.” “Sori, pari.” “Paglemmengan, aya, pari, nga awan ti mangmangngegko nga ayug-Paskua?” “Siotka latta, pari.” NAKAAWIDEN ni George a komparina. Natumba metten iti sopa. Nagtulid ti botelia iti lamesita ken natinnag daytoy idi gandatenna nga arikapen ti saklayna. Naburak ti botelia iti suelo. Aaah! inlaawna. Agbarbariwengweng ti isipna. Madamdama pay, nakaturogen. Sa la nariing idi magunggon. Nagareng-eng. Naalingagna ti nasinggit a boses ni Jennifer, 13, ti buridekna. Mangrabiida kanon. “Mangankay’ lattan,” imbeddalna. “Bumangonkayo, a, ngarud ta tulongankayo a sumrek iti siled. ‘Diaykayo a maturog ta nalamok

ditoy.” Rabii gayamen, nakunana iti unegna. Pangaldaw sa itay nangrugida nga aginum ken ni Pari George. Situtudio a bimmangon. Innalana ti inyawat ni Jennifer a saklayna ket simmallabay iti natulang nga abaga ti balasitang. Pagsayaatanna ta timmulong ni Jonjon, ti tinedier a putotna, a nangiserrek kenkuana iti siled agingga a naipaiddada iti kama. Apaman a nayunnatna ti kunam la no agpipikel a bagina, nariknana ti nabasa ken napudot a labakara a naipunas iti rupa, teltel ken takiagna. Manipud iti karaoke iti salas, maipalpalais ti ayug ni Gary Valenciano, “. . . Kung mawawala ka sa piling ko, sinta / paano ang Pasko, inulila mo . . .” “’Ta radio man!” pagamammuan inlaawna. “Kuya, ’ta radio kano, ikapsutmo.” “Iddepem, kunak, ne. Nagastar ti koriente.” “Ni tatay met, nagmayat ket,” imbales ni Jonjon manipud iti salas. Ngem napilitan a nangikapsut iti karaoke. “Iddepem, kunak! Umayko barsaken ‘ta radio, la, ta agpatinggan ti animal!” “Kuya, iddepem ngaminen, a!” imbugkaw met ni Jennifer a nangatipa iti gandat ti amana a bumangon.Naiddep ti karaoke.” “NASAYAAT man, pari, ta addaka latta a mangan-andingay kaniak.” Addada manen ken ni Pari George iti salas. Sangsanguenda ti maysa a hinebra ken sangaplato a nakirog a pasayan.

BANNAWAG • Disiembre 26, 1994

No Guraem ti Inam Ket Kasapulam ti Amam, Dimo Met Koma Ikkan Iti Gura ti Ipatpategmo... “Ay, pari, tultulonganka ngem tulongam met ’ta bagim” “Tulongan nga aginum, agpulotan, pari? Ha! Ha! Ha!” “Agbalbaliw ti kayatko a sawen.” “Ania koma pay ti baliwak? Nagbaliw a naminpinsanen ti biagmi, pari.” “Kayatko a sawen. . . ’Gurayka ta mangitangadak. Kua, awatemon ti kinapudno, agbiagka a normal.” “Husto ta kunam, pari, abnormalen ti kasasaadko ta awan ket ngaruden ’toy maysa a sakak, awan pay ‘tay kakaisuna nga asawak. Ha! Ha! Ha! Ngem puera angaw, pari, kasano met, aya ti di mabuisit iti daytoy a Paskua? Makaikawa. . .” “Lipatem ngaminen ni baketmo, pari.” “Lipatem ngaminen ni baketmo, pari,” kinuna ni Pari George.

40 * Paskua Manen, Pari “Diak nga’d ammo ti aramidek, pari.” “Ne, bagim man ti agsiot ita, pari.” Siot! Siot! Pulotan! Dayta lattan ti pagpappapasanna. Itay malem ken kadagiti naglabas nga aldaw, natumba manen iti sopa iti salas a pinanawan ti komparina. Anusandak, annakko, isangsangit ti unegna no mariknana ti pannakataripatona. “... I’ll be home for Christmas / You can count on me...”Ah, ad’ta manen ti ayug ti Paskua. “’Ta radio man!” imbugtakna. “’Niakay’ metten,” immirduot ni Jonjon. Ngem awan ti nagbaliwan ti volume ti karaoke. “Barsakek, la!” Ngem awan ti nagkuti. Dinan nagawidan nga impalapal ti ashtray iti karaoke. Ngem saanna a napuntaan. Nagtarus ti imbarsakna iti desarming nga estante a naglaon kadagiti babas-

Disiembre 26, 1994 Issue Akkub: Lailani Navarro DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita MERRY CHRISTMAS, LOVE Rosito D. Pimentero Nobela NI JUDAS, TI MANAGAYAT Cecilio V. Gasmen DAGITI PANGNGARIG NI SANGGUMAY MADAL-ANG Reynaldo A. Duque ATSERO William V. Alvarado

BANNAWAG * Disiembre 26, 1994 sit a pigurin ket adu ti naburak. Mangemkemkem ni Jonjon a pimmanaw. Dimteng ni Nana Talen a nangunton iti napasamak. Agan-anug-ogen ni Jennifer. Ah, ania kadi pay ti ekspektarenna a naimbag a mapasamak no kastoy ti kasasaadna? “Apay, Pekto, agkastaka metten, anakko?” “’Nang, didak koma pakibiangan. . .” “Aysus, dika agisawang iti kasta. Mas kasapulandakami ita gapu ’ta kasasaadmo.” “’Nang, awanen serserbik.” “Pekto, anak. . .” MINIRANA ti kalendario iti diding. Dua la nga aldawen, bisperaston ti Paskua. Naulimek ti siledna. Uray iti salas, awan ti mangngegna a karasakas. Saan metten a nagun-uni ti telepono a naulit-ulit itay nga agkiriring. Ken naulit-ulit met a manalbaag apaman a maingato iti apagapaman. Kinitana ti oras iti wall clock. Agalas nueben. Mabalin a naikuyog da Jonjon ken Jennifer iti barkadada nga agkarkaroling. Uray addada ditoy Quezon City, napintas latta ti langenlangen dagiti agkakaarruba ditoy. Kas met la idiay Narvacan nga ilida. Gapu ta dakkel ti naipundarna iti panagabrodna iti nabayag, nagatangda daytoy apartment ditoy Cubao a dati nga ipapaupa ti katugangan ni Pari George. Ti inana ti nangipakada kadagiti annakna. Mabalin a napan metten rimmidep ni Nana Talen ta amanonto a luktanna dagiti appona no sumangpetda. Adayo ti anabaab dagiti agkarkaroling. Ngem nariri latta ti maallingagna manipud iti ruar, ta aglulumba dagiti maipatayab nga ayug-Paskua iti kaarruba. Napasennaay. Kayatna ti tumakder ngem mariknana ti kapsutna. Agbarbariwengweng

pay laeng ti ulona. Awan ngaminen ti nagyan ti tianna no di alkohol wenno sangkabassit a pulotan. Naglusdoy itay bigat, ngem imbes nga awatenna ti agas nga indiaya ni Nana Talen, hinebra ketdi ti impatangkenna nga awaten. “Napait ti agas, diak mairusok,” inrasonna. Napaisem a nangtaldiap iti awanen kargana a botelia iti rabaw ti lamesita. Inarub-obna amin ti linaonna daytoy sakbay a rimmidep itay malem. Ania narud, tungpalenyo amin a kayatko, annakko, ta imbagto la no masursurok a lipaten ti amin, isangsangit ti unegna. Intono mabibinegen ti riknana iti adu a saem a linakamna gapu iti kasasaadna. Kas iti inaramidda iti sakana sakbay a pinutedda. “Ania ti marikriknam?” ni Nana Talen a nagin-inayad itay a simrek iti siled. “No kayatmon ti mangan, ibagam ta idasarankan.” “Madi a sumrek ti kaan kaniak. Yelo man ketdi, ‘nang.” “Di pay timmangken ti insukatko a danum iti freezer.” “Adda dua a pisosko dita rabaw ti lamesita. ‘Nang, sika lat’ mapan gumatangen dita tienda.” No kasano ti buntogna a simrek, kasta met la ti idiar ni Nana Talen a rimmuar. Madamdama pay, nangngegna ti pannakalukat ti rikep iti salas ken apagbiit a pannakairikepna. Nangngegna ti arimpadek nga umadayo. Napasennaay. Mautoyanen nga agid-idda. Inarikapna ti saklayna iti sikiganna. Iti salas, nagkiriring ti telepono. Naulit-ulit. Maipaspasiraw a nagturong iti salas. Binagkatna ti auditibo. “Jonjon, pangngaasiyo. . .” “S-Sino daytoy?” nagubsang ti bosesna. “Pekto? Sika dayta? N-Ni. . .” “Ofelia!” kunam la no adda nagdalagudog iti barukongna ket apagapaman a natengngelna ti

BANNAWAG * Disiembre 26, 1994 angesna. Ad-adda ket ngarud a timpaw ti panagriknana iti ulona. Ta maulaw pay ketdin. Ad’toyen ti asawana a segseggaanna. “Ofelia!” inulitna. NASAPA pay ngem nakaidasaren ni Nana Talen iti pamigat. Nupay agkakapsut, pinilitna ti bimmangon idi pagunian ni Jennifer. Masapul a makapatangna dagiti annakna maipapan iti pangngeddengna. Agisubsubon dagiti annakna idi agpuesto iti nagtimbukel a lamisaan. Prito nga itlog ken sausage ti sangsanguenda. Ngem dina pay la marikna ti mangan. Ad-adda nga inawatna ti tinempla ni Nana Talen a kape ket isu laengen ti sinangona. Nangpirgis iti napudot pay a pandesal ket insakmolna. “Nakapatangko ti inayo idi rabii,” inyentrona a dagus. Nagsabat dagiti matada nga agaama. Inibbatan ni Jonjon ti kutsarana ket napasardeng a naguray iti sawen ti amana. “Agawidto ditoyen ti inayo. Umayto makibisperas.” “’Tay, diyo kunaen a—” ni Jennifer. “Napakawankon ti inayo.” “Dikay’ la maarieken. Ket no adda lalakina—” “Jonjon!” imbugtakna. Ad’toyen ti inantisiparna a senario. “Dika agsao iti kasta. Inam pay laeng. Maysa, awanen ‘tay animal a lalakina, ta husto ‘tay atapko a kuarta laeng ti kamkamatenna ken ni Ofelia. Maawatam?” “Pekto, kalpasan kadi ti panangibabainna iti pamiliatayo. . .?” kinuna ni Nana Talen. “’Nang, pangngaasiyo. Maagak no maagak. . . ngem mamakawan pay ni Apo Dios.” “Kagurak ni nanay, maariekak!” imbang-es ni Jonjon. “Ket ania ngarud ita?” Pagam-ammuan, ginammatanna ti

Paskua Manen, Pari * (Balligi iti ..., panid 37)

iwalin iti suli, ngem malaksid laengen no magustuam ti linaonna. “Manong BJ, nadamagmon ti agwarwaras a sayangguseng?” impasabet ni Glena idi makastrek iti opisina a yanko. “Saan pay.” “Datay’ kano ti nakagun-od iti Most Outstanding Accredited Organization ita a tawen.” “Sayangguseng pay la gayam. Patpatiem.” “Sika met. Sayangguseng kunak ta saan pay nga opisial.

takiag ni Jonjon ta agpungaren daytoy. Inwagteng ni Jonjon ti imana ket nasagidna ti baso a naglaon iti danum. Nagtulid ti baso sa nagtupak iti baba. Isu met ti yaanawa ni Nana Talen. Ngem awanen ti naaramidanna. Nadissuan ni Pekto ti anakna. Nagdardaras ni Jonjon a rimmuar a mangap-apros iti limmabassit a pangana. Pinanalbaagna pay ti landok a ruangan iti inaladan. Simmaruno met ni Jennifer a pimmanaw iti panganan nga agsasaibbek. Naglayon iti siledna. Nabati ni Pekto, agtigtigerger iti pungtotna. Adda iti sibayna ni Nana Talen a mangur-uray iti sumaruno a mapasamak. “Daytoy ti solusion ti problema, ’Nang. Ita ta dimtengen, ania kad’ pay ti urayek? Kayatko ti naurnos a pamilia.” “Maawatanka, anakko.” “Uray nasakit nga alimonen...” Nagmalmalem a saan a nagawid ni Jonjon. Kaltaang kanon iti rabii idi sumangpet a nagar-arudok iti siledna. Ngem saanen a nadlaw ni Pekto daytoy. Ta nagmalmalem met a nagininum nga is-isuna. (Maituloy iti panid 45)

Nasao kano ti SAS Dean nga awanen ti makaatiw iti gapuanantayo.” “Nasayaat met, a, adingko. Mapanta ngarud agmerienda ket, ne, napaksuyanak a nageksamen.” Nakalaglag-an ti barukongko idi agkuyogkami a napan iti cafeteria. No bilang man ta dakami ti makagun-od iti award, dakkelen a gapuananmi dayta. Ta adun nga organisasion iti UNP ti agessem iti dayta ngem maysa laeng iti makatawen a mayawat ti pammadayaw. Nagorderkami iti saggaysakami a sopdrink ken pansit. Iti akinsuli a lamisaan a nayampir iti diding ti napilimi a nagpuestuan. “Manong, bilibak ti kinagagetmo.” “Ngamin, adda over-gaget a sekretariak,” inyallawatko. Miningmingak iti napaut. Nagin-uuyek ketdi sa nagliad iti panagsanggirna iti tugawna. Immisem a bulonna ti nagdumog. Diakon a pinalusposan daytoy a gundaway ket impeksak ti nabayagen a riknak. “Ammom, Glena, behind the success and fall of every man is a woman.” “N-Ni Aileen?” “Ni Aileen ken sika. Ni Aileen ti nagistayan a fall-ko— ngem, lipatem daytan. Ket sika met ti makunak a success-ko. Glen, sika ti inspirasionko, kayatko a maammuam dayta.” “M-Manong BJ?” “Naladawak kadin?” “Nasapa ket unay, a. Dimon sa pay nalipatan ni Aileen ken ne, adayo pay ti sumaruno a school year.” “Ipakpakaunak laeng met,” kinunak. Nabagas ti isem ni Glena ket ammok a kukuakon ti pusona.— •

UYA Nito, phone para sa’yo,” boses ni Jigo, ti tinedier nga anak ti landlady ditoy up-upaak a siled iti Roxas District. Maturogak koman kalpasan ti medio naladaw a pangrabiik. Nasapaak ngamin a matmaturog ta manipud nangrugiak iti trabahok a kas marketing assistant iti dakkel a printing press ditoy Quezon City, kanayonakon a mabambannog a sumangpet ditoy balay. Sabagay, awanton ti rush a delivery iti sumaruno a lawas. Isu a kadagitoy pay la a tiempo, mapalpaanak la bassit, umayen ti ridep. “Sino raw?” impakamamko ti nagsaludsod ken ni Jigo sakbay a naglayon iti siledna iti ngato ti dua ti kadsaaranna nga apartment. “Babae. Siota mo raw,” insungbatna nga umis-isem Siotak? Amangan no ni Mildred, ti aglima a tawenen a pagdatdatonak, ngem diak met kaayan-ayat. Ngem nagmayat ketdin no isu nga agpayso. In-

Singsing Sarita ni NEYO E. VALDEZ

“O, kuartam dayta, pagbayadmo iti utangmo,” adda paspasaw ti wagasko a nangyawat iti kuarta ken ni Bing.

Kasla agpalpalama a mangpasubli iti ayat ni Mildred kenkuana. Ngem naikarin sa a dina matagikua daytoy. tedko kenkuana itay napan a lawas ti numerok kalpasan a nauyotak nga intedna ti numero ti telepono iti dagusna iti Project 6. Apo, ania ngata ti napintas a damag nga ibagana? Diakon nagtaktak a nangbagkat ti auditibo. “Hello, Mildred?” “Hello, manong? Ni Bing daytoy—Mildred kano, oy!” “O, Bing, apay?” insungbatko a bigla a nagbaliw ti tonadak. Napasakuntipak a nagtugaw iti sopa a nakayampiran ti telepono. Namnamaek nga adu manen ti maestoriana. Adingek ni Brenda wenno Bing. Buridekmi a tallo nga agkakabsat. Isu la’t

BANNAWAG • Marso 6, 1995

BANNAWAG * Marso 6, 1995 nakasuerte nga umay agbasa ditoy Manila gapu iti laingna iti chess. Nakastrek a varsity player iti RTC ti Mandaluyong, gapu met laeng ti panangirekomendar ti dati a coachna idi haiskul. Computer Engineering ti kursona. Nupay eskolar, kargok latta ditoy a mangsuporta iti panagbasana. Ni ngamin Manong Temy ti nangpabasa kaniak idi iti UNP iti Vigan. Awan ngaminen dagiti nagannak kadakami ta ubingkami pay idi matayda iti aksidente. Imbag ta naanus ti negosiante a baak a kabsat daydi amak a nangpaadal kadakami. Ket idi makaturpos iti kina-maestro ni Manong Temy a dagus met a nakastrek iti maysa a pribado a pagadalan iti probinsia, sinuportaranna ti panagbasak. Ita ta addan pamiliana ken adda metten nabirokak a trabaho ditoy, siak kanon ti makaammo iti buridekmi. “Manong, adda papanam no Domingo?” “Apay?” Kakaisuna a dayoff-ko iti makalawas ti aldaw ti Domingo. Ngem inkarik a pasiarek ni Mildred iti daytoy a lawas.

Marso 6, 1995 Issue Akkub: Carmina Villaroel DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita BALASANGAKON Lawrence D. Martin Nobela ADELFA Manuel D. Benosa ESPADA TI ARKANGHEL Guillermo R. Rojas ATSERO William V. Alvarado

Singsing * “Kua, manong, awan ngaminen ti kuartak. Umaymo koma idaw-as. . .” Adda watwatiwat ti Mandaluyong iti dagusko ditoy Roxas. No idaw-asko daytoy a masapa, amangan no diakto masamboten ti inkeddengko nga oras ken ni Mildred. Kasanon no maranaak ti trapiko? Ad-addan nga agproblemaak. “Manot’ masapulmo?” “Para iti makalawas, ken ’tay yunak iti unipormek. Agparuardanto ngaminen ’toy umay a lawas iti klasemi no dikam’ pay la nakauniporme.” “Komusta ti ay-ayammo?” sinaludsodko ketdi a nangilisi iti bigla a pannakakibur ti ulok. “Kalkalpas la unay ti tournament-mi, manong.” Ti intercollegiate nga inesponsoran ti maysa a baro a kompania ti agas ti kayatna a sawen. Nupay agdadamo pay laeng ni Bing iti teamda, napalubosan a nagayayam a kas maikapat iti fourboard a team. Sa la adda maalada nga alawans no adda pagayayamanda. “Ken mayaten, a, ’tay maikatlo a puesto a nayalatmi, naglaing ngamin dagiti kalabanmi.” Ket intuloyna ti nagestoria— ti klasena, dagiti padana nga eskolar nga atleta ken ti linawas a panagpraktisda. “Ket kasano ngay, manong, makaumayka?” sinaludsodna idi agangay a nakadlaw a diakon interesado iti patpatangenna. “Kasla diak masigurado. . . Mano, aya, ti masapulmo a pudno?” “Uray lima a gasut, a, manong, ket ne, adda bayadak pay.” “Lima gasut?” “A-Awan?” “O, sige. . . sige, wen la, umayakto,” napilitanakon a nangipatalged. Ket ania pay, immallatiwen kaniak ti danag. Lima

gasut! No makissayan ’toy nabati a sueldok itay napan a lawas, adda kad’ pay mabati a gastusek agingga iti sumaruno a kinsenas? Imbag koma no diak pay binayadan ti upak iti balay. Nalagipko ni Mildred. No diak mapasiar no bigat, urayekto manen ti makalawas tapno mapasiarko. Bigat la ngamin iti Domingo ti off-na a kas assistant iti PR manager ti SM City iti North Edsa. Ni Mildred ti anak ti akindaga iti mulmulaan daydi amak iti ubas iti bariomi. Aglanglanga nga aristokrata ta pamistisuen a Kastila ni Mr. Castillo nga amana a dati a konsehal iti ilimi. Masirib. Ken nangruna, mannakigayyem iti kas kadakami a marigrigat wenno nakapkapsut ti ulona iti klase. Addakamin iti fourth year idi maituredko nga armen. Isu ngamin ti nagbalin a ragsakko iti pagadalan. Ta sipud natay dagiti dadakkelmi, kunam la no awanen ti ganasko nga agbasa. Sinungbatannak iti nalimed. Ngem idi nagwaras daytoy ket nadudog iti kantiaw kadagiti kaklasemi gapu iti panangpatolna kaniak, ken nangruna unay ti pangta ni Mr. Castillo a mangiparit a makinobio ti anakna aglalo iti kas kaniak a marigrigat nga ulila, inwalinnak met laeng. Nalaisak ngem ad-adda a nakaritak iti kasasaadko. Ingaedko ti nagadal. Manipud nagsina ti dalanmi iti haiskul ken iti las-ud ti panagbasak iti uppat a tawen iti kolehio iti probinsia, isu laeng ti babai a segseggaak. Ba’am no naki-live-in iti makatawen iti nobiona idi agbasbasa pay laeng iti UST a kas sawen dagiti dati a kaklasemi nga asideg kaniana. Ba’am met no kantiawandakto manen dagiti dati a kaklasemi. Ta idi agranakami iti SM ket nagkinnomustakami, ken dinak pinaay a nangitulod kenkuana iti dagusna, nasukay ti nabayagen

44 * Singsing nga im-impek nga ayatko kenkuana. Ket kadagiti suli iti pusok, yik-ikkisna ti uyaw ken karit a nangiduron kaniak iti yanko ita. BIGAT, agalas nueben idi idayalko ti numero ni Mildred. Nakarubuatakon a mapan iti RTC. “Hello?” maladladut ti pamiliar a boses ni Mildred. “Mildred, ni Nito daytoy. Komusta ti bigatmo?” “OK lang. Kaririingko. Yanmo ita? Dika met, aya, umay?” “Dayta ngarud ti rason no apay a timmawagak kenka. Kua, diak makaumay a kas iti inkarik ta adda ngamin emergency a pakapanak.” “OK lang,” kinunana latta a dina pay sinaludsod no ania daytoy. Tapno maibayag met bassit ti tungtonganmi ken maipapatik a mangngeg ti kaililiwko unay a bosesna, kinomustak ti trabahona. Okey lang, insungbatna. Okey laeng met iti amin. Ket inderetsokon ti napan iti Mandaluyong. Adda ti RTC iti naibennat a Boni Highway. Panglawaen ti eskuela a nakaintaran ti adu a klase ti kaykayo. Nabiit pay laeng a nagbalin nga state university daytoy kas madlaw kadagiti kasla uong nga agtubo a mabangbangon a pasdek. Adda iti ngatuen ti uppat ti kadsaaranna a pasdek iti yan dagiti quarters dagiti atleta a babbai. Ditoy ti yan ni Bing. Adda kantina iti ground floor nga isu ti pangpanganan ti ragupda nga atleta. Mariknak ti bannogko idi umuliak. Limmas-udak iti minigym-da iti maikapat a kadsaaran a nagturong iti awan pay pintana a kuarto. Agbangabanga dagiti lamok iti arubayan ti ridaw idi agtok-

BANNAWAG * Marso 6, 1995 tokak. Ni Bing ti nangilukat. Sugabba ti apsay a buokna a dina nailinged ti bayagna a nangbasbasa iti napuskol a pocketbook nga iggemna. “Ne, ad’toy ti masapulmo.” Inyawatko ti kuartana. “M-Manong, dadaytoy?” kinunana a nangmira iti P300 nga inyawatko. “Dayta laeng. Aginutka. . .” Naguyod a bangbangir ti nakakaem a bibigna idi ibulsana ti kuarta. Kunak no agud-od latta iti nayonna ngem naannayas ketdi ti estoriana maipapan iti praktis ken panagklasena. Ngem, panay met amin a reklamo. A dina kano maipapati ti agrebiu iti leksionna ta panay binulodan amin a librona. Nga isu laeng kano ti awan electric fan iti iddana; nga awan kano pay pangpormana nga isuot; a di kano pay makapasiar ta kanayon ti praktisda. Masadsadut kano payen no maminsan. Binalakadak nga agan-anus latta ta awanen ti namnamaenna ken ni Manong Temy. Ken maysa, talaga a kastoy ti agbasa iti Manila. Narikut. Ket inungtak iti naudi nga insawangna. “Laglagipem a gapu iti kinavarsity player-mo ti rason ti panagadalmo, ket no mabagsakka iti klasem, dika met makaeskolar.” “Nayonam, a, ngarud ti intedmo,” impakamakamna idi agpakadaak. “Wento,” kinunak a diak pay ammon no nagbalikasak wenno saan. “MANONG Nito, adda tawagmo idi rabii. Namindua. . . namitlon sa,” impasabet ni Jigo idi rummuarak iti siled a mapan koma agdigos. “Sino?” “Girlfriend-mo.” “Dika man,” kinunak ket inlayonko ti napan nagdigos.

Ammok a ni Bing daydiay. Alas onse ngaminen idi rabii idi makasangpetak iti kasera gapu ta narabiyanak a nagipasiar ken ni Mildred. Iti panaggapuk iti opisina, dinagasko iti trabahona. Pagsayaatanna, naawisko nga agpasiar iti SM ken agmerienda iti Goldilocks. Ah, arigna addaak iti maikasiam a langit no isu ti makadendennak. Apagruarko iti banio idi agkiriring ti telepono. Siakon ti timmaray a simmungbat. Husto ti atapko, ni Bing. “Manong, naimbag ta addaka pay la dita. . . tawagak a tawag kenka idi rabii. . .” “Apay, aniat’ problemam?” “Kua, manong, awan ngaminen ti kuartak.” “Di intedko kenka idi Domingo?” “Daydiay, a-awanen, a. . . nagbassit. Imbayadko iti proyektomi ken kadagiti kasapulak iti drawing, inggatangko pay iti—” “Apay, ’yan ’tay alawansyo?” “Inteddan, a, ngem saan a nakaanay. Ta awan met pagayayamanmi pay no di la daytoy intrams. . .” “Awanen ti kuartak.” “Ket kasanon ngay? Kapilitan a mabagsakak iti subject-ko no diak pay la magatang ti libro a kasapulak.” “Kitaekto.” Masuronak a saan. Ta agpayso, awanen ti nabati a sueldok. Gastosek ti inaldaw ket ne, lima la nga aldawen ket kasangayton ni Mildred. Nakaorderak ngaminen iti singsing a regalok kenkuana. Mariknak a daytoy ti kapintasan a gundaway tapno mairengrengko ti panangaklonna manen kaniak. NGEM saanen a naurnos ti konsentrasionko iti trabahok iti dayta a nagmalen ken dagiti simmaruno nga aldaw. Ta no kasano nga umun-uneg ti riknak ken ni

BANNAWAG * Marso 6, 1995 Mildred, isu met ti pannakadlawko nga umad-adayo ti riknana kaniak. Mabalin, kunak idi, nga atapko la dayta. Ngem iti naminsan a tinawagak, impakaasina a diak pay la kano aw-awagan. “Basta,” kunana lattan a mangputed iti pananguntonko no apay. Idi ulitek latta ti umawag, ibagbaga dagiti kabbalayna a mangsungbat kaniak no kua a rimmuar wenno saan, nasapa a nakaturog. “May problema kasi ako,” impalawagna idi maranaak iti balayda. “Ibagam koma, amangan no makatulongak. . .” “Huwag na lang. Kayak daytoy.” “Ket kasanon no Huebes?” Ti kasangayna ti kayatko a sawen. Dua la nga aldawen manipud ita. “Sigurado kadi a naimbagkanton? Panggepko ngamin a paragsakenka iti dayta—kayatko a sawen, adda dakkel a sorpresak.” Saan a nagkir-in iti panagtugawna. Tinaldiapannak ngem saan met a siak ti kitkitaenna. “Kayatmo ti agrelaks?” “Saanen, Nito. Amangan no madismayaka laeng iti garawko ita. Please,” kinunana a nangilut iti pispisna. Naawatak a dagus ket sidadayawakon a nagpakada. “Sorry, Nito. . . ang bait-bait mo sa akin,” impakamakamna iti barbar a boses. “OK lang, basta para kenka.” NAKLAATAK iti tawagko iti dayta a malem. Long distance manipud iti Narvacan. “Apay, dimon sa met kitkitaen ti masapul ’ta adim?” inyentro a dagus ni Manong Temy nga awanen ti dati a panangkomustana ti biagko ditoy. “Amman, ik-ikkak met ket.” “Ik-ikkan? Ket no kanayon kano a magipit. Nagbassit kano ti

Singsing (Paskua Manen ..., panid 41) Sa la nakapuot idi baniosan ni Jennifer sakbay a paturogenda iti siledna. Uray kurkuridemdemen gapu iti bartekna, binuybuyana ni Jennifer a mangtartaripato kenkuana. Nagaget daytoy nga anakna. Nasingpet ta kanayon a mapan makimisa kada Domingo. Nupay immala kenkuana iti sukog ti rupa ken tirad ti agong, ad-adda a kaing-ingasna ni Ofelia ta naalana ti natinggaw ken kusipet a matana. Kasla ni Ofelia ti panagkitana iti mangtartaripato kenkuana ita. “Jen, mayatka nga agawiden ni nanaymo ditoy?” “D-Diak ammo. . . ni manong?” “Ba’am pay ni manongmo no ania ti kayatna. Sika ti pagsalsaludsodak. . .” “K-Kua, no la ketdi isun ti sumayaatan ti kasasaadyo.” “Ken panagsardeng iti panag-

it-itedmo. Ita, agngangabiten ti maysa a gradona.” “Ket no nagrigat met a yananay no maminsan ti sueldok.” “Ne, apayen? Nagmayat ti panangipatalgedmo idi a sika amin ti makaammo. Ita, kastoyen.” Impalawagko ti kasasaadko. Ngem inlibakko amin maipapan ken ni Mildred. “Basta, makaammokan dita. Maregreg la ’ta adim iti scholarshipna, ad-addan nga agproblemaka. Makaammoka,” impangtana sakbay nga imbabana ti bangir a linia. Nadagsen ti riknak a nangibaba ti auditibo. Naturay ti timek ni Manong Temy. Nagkariak ngamin idi ta agpayso met a ma(Maituloy iti panid 48)

in-inummo, kunam,” bigla nga insampitaw ni Nana Talen nga itay pay la gayam nga agidaldalimanek kadagiti naginumanna. DIMTENGEN ti Paskua a kinasimsimronna idi. Ngem awanen ti mariknana a gura ita. Ni Jonjon ti mangipaneknek iti dayta ta saannan a pawilan nga agipatayab kadagiti ayug ti Paskua iti karaoke. Tumtumpaw ita ti dueto da Kenny Rogers ken Dolly Parton a mangikankanta iti kinasagrado ti Paskua. Kabarbaro daytoy a tape a ginatang ti barona. Awan metten ti gurana iti kasasaadna. Ni met Ofelia ti mangipaneknek iti dayta ta ti idadatengna ti nangipasimudaag iti pannakaawatna iti kinapudno maipapan iti relasionda nga agassawa. Ah, ad-adda nga agbinnuligda ita. “Siotka latta, pari. Naragsak unay ti Paskua.” “Pudno ’ta kunam, pari, ta nabukel manen ti pamiliam. Ket kasano met itayen ti panangawat ni Jonjon ’ti inana, pari?” “Ni lolana, pari, ti nakaammo iti amin. Ta kas iti kinunana, no guraem ti inam ket kasapulam ti amam, dimo met koma ikkan ‘ti gura ti ipatpategmo. Inaklon ni Jonjon ti inana para kaniak. Kasta ti kapateg dagiti putotko kaniak, pari.” “Sakripisio ngarud ti impakita ti anakmo, pari.” Sakripisio iti Paskua, pari.” “Ne, pari, dita lablabsenen, a, ket, ne, agur-uray met da misis ken Junior-ko para iti noche buena.” “Wen, pari, sige lang. Ganggani met ngatan makaluto ni baket.” “Maysa pay ngarud a tos, pari.” “Tos. . . Meri Krismas!” “Meri Krismas!” — •

ARIWET pay laeng idi makasangpetak ti nagluganak a Partas iti terminalna iti Cubao. Inalikumkomko ti pinagulesko itay a diaket iti pannakairidepko iti nasurok nga innem nga oras a biahe manipud iti bariomi a Nanguneg iti Narvacan. Inuyosko ti kakaisuna a bagahek iti ngatuen ti tugawko ket nakilumbaakon a bimmaba. Nasapa pay tapno tawagak iti telepono ni Angkel Roy, ti agtreinta ken baro pay laeng a buridek da nanang, ta sabtennak ta diakto ket mayaw-awan. Iti tawenko a 21, naminduaak pay laeng a bimmaddek ditoy. Nariwet pay nga agpayso ngem bumanurboren ti adu a klase ti lugan iti Aurora Boulevard. Kumaribuso met dagiti padak a kassangpet a pasahero iti kakaisuna a kantina iti terminal. Nagorderak iti kape ken pandimunay. “Talaga a mapanakon, ’nang, awanen ti sanud-sanud ita,” kunam la no naitubong pay laeng iti lapayagko ti bosesko idi agpakadaak iti inak idi rabii. “Ala, maawatanka, anakko, no sadiay ti kunam a yan ti gasatmo,” dayta ti naudi a sinao ni nanang.

Iti Manila ti yan ti pannakatungpal ti arapaapna. Ngem narigat gayam a sapulenna ti kaibatoganna a langit.

TERMINAL Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

“Ditoyka pay la nga agyan,” indisso ni Angkel Roy ti bagko iti abay ti katre.

BANNAWAG • Mayo 8, 1995

BANNAWAG * Mayo 8, 1995 Idi nagturposak a salutatorian iti haiskul, ditoy Manila ti pinuntiriak a pagbasaan. Dakdakkel ti gundawayko ditoy nga ageskolar wenno agballigi iti propesion ta adda ditoy dagiti agkakasirib a mangisursuro. Adda ditoy dagiti dadakkel a karit iti biag. Ngem nakadesision a dagus ti amak nga iti probinsia laengen ti pagbasaak. Kaasi ni Apo Dios, naturposko ti AB English iti UNP iti Vigan. Bassit la a puntos ti kurang iti averageko tapno makacum-laude-ak koma. Ti ngamin panagbalinko nga editor ti pagiwarnakmi nga agad-adal iti unibersidad ti ad-adda nga inintonarko idi. Ngem adda iti Manila ti turong ti panunotko. Kayatko ti agadal iti nangatngato pay a kurso. Wenno agbalin a big-shot journalist. Ngem awan ti masirayak a lawag iti daytoy nga arapaapko gapu iti rigat. Adda trabaho ti inaunaanmi a klerk iti munisipio ngem naigiddan ti panagturposna iti pannaka-lay-off ni tatang iti Mayo 8, 1995 Issue Akkub: Lailani Navarro DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita KANNAWIDAN Ferino A. Bangon Nobela DAGITI KALI ITI TAGIPURO Jose A. Bragado AGSINATAN! Amando I. Yoro ITI PARAANGAN TI ARAPAAP Meliton Gal. Brillantes

Terminal * kompania a sumsumrekanna iti manon a tawen. Nagtalon laengen ti amak ngem awan met latta ti gasatna nga agmula iti lasona, mais wenno bawang. Mano met laengen ti sangkakelleng a mabalinna nga abangan? Adda pay la ni Manong Fred, ti dumna iti inaunaan a manongek, ken ni Nena a simmaruno kaniak, iti kolehio. Dua pay ti adiek iti haiskul. Nasken ngarud ti trabaho tapno makatulongak met. Pagur-urayan iti pannakairelease dagiti record-ko iti pagadalan ken ti panagaplayko iti Civil Service exam, nagsawarak iti mastrekan a trabaho iti ilimi ken kabangibangna. Ngem awan ti bakante no di la iti maysa a pribado a pagadalan iti kaarrubami nga ili. Makasapulda iti mangiggem iti bibiagenda a pagiwarnak iti pagadalan. Inawatdak ditoy a kas part-time. NABIIT a nakontakko ni Angkel Roy iti numero nga intedna. Kaririingna la unay idi sungbatannak iti telepono. Madamdama pay, addan. Nakasiorts iti khaki, ken nakapawad iti pangbasketbol nga uniporme. Natayag a pangrapisen ngem sangkasaona a napigpigsa pay la nga amang ngem dagiti buyongan a polis. Ngem no kanayon la nga adda iti trabahona a kas personnel iti spare parts division iti Toyota, agalangannak iti daytoy nga ibagbagana. Ta saanen a kas iti rigatna nga agtalon ti obrana ditoy. Ti la kano agtugtugaw ken agsursurat kadagiti report ti aramidna nga agmalmalem. Inwagisko ti diaketko idi sumungad. Dagus nga immasideg iti yanko. Induronna iti apagapaman ti kanawan nga abagak sanak pinangato-pinababa a minatmatan. Daytoy a kinapandek-

ko, medio patangad ti panangmulenglengko kenkuana. Nabiit la a tinaray ti dyip a naglugananmi ti dimsaaganmi a kalsada iti sango iti Toyota (Cubao) a sumsumrekanna. Dinesdesmi ti La Salle St. Iti umuna a bloke, iti umuna a dua ti kadsaaranna a balay ti simrekanmi. Ket arigna di pay pimmansin ti balkat a baket nga inyamammo kaniak ni uliteg a landlady-da. Kumaribuso ngamin dagiti kostumer nga agpapaala iti pamigatda iti balkonahe nga inaramidda a karinderia. Panipngeten ti nakipet a paset ti balay a yan ti bassit a salas ken kosina. Immulikami iti ngato. Medio nalawlawa ti siled ngem adadayo a kimmipet daytoy gapu iti linaonna a tallo a double-deck a katre. Inyam-amonak ni uliteg kadagiti nakariingen a dua a kakuartoanna. Adda pay dua a mayat pay laeng ti urok ken kayangda iti nawara a katreda. Agan-anek-ek ti banurbor ti karagkarag a Rota-Aire iti maysa a suli. “Ditoyka pay laeng.” Indisso ni Angkel Roy ti bagko iti abay ti katre. “Nagbakasion ti akinkukua iti daytoy.” Iti pamigat, pumarutpoten ti estoriak maipapan iti probinsia. Kasta met dagiti planok, sinaggaysak nga imbinsabinsa ken ni Angkel Roy. “Adda kuartam?” Kinudkodko ti ulok. “Ne, ibagam latta no agkurang.” Inyarikapna iti dakulapko ti nalukot a sangagasut. Kas iti imbilin ni Angkel Roy, inkanayonkon ti nagidda kalpasan ti pamigat. Ngem diak maala ti turogko. Inruarko ti dakkel a sobre a nagyanan dagiti napateg a papeles nga intugotko. Binidingbidingko ti transcript of records, resume ken xerox copy ti diplomak ken sumagmamano

48 * Terminal nga application letter. Lima a sobre ti nagikkak iti surat agraman dagit kasapulan a dokumento iti panagaplayko ditoy Manila. Naalak ti impormasion iti Classified Ads kadagiti diario. Kabigatanna, kinuyognak ni Angkel Roy a napan nagaplay. Immunakami a napan iti maysa a publishing house. Agaw-awatda iti aplikante a correspondent iti maysa a sumiksikat a tabloid. “Saan ka nagtapos?” sinaludsod ti bumaketen a personnel manager. Minirana a nalaing ti insubmitirko a surat bayat ti panangtaldiapna ti pakabuklak. Inin-inayadko nga imbatones ti long-sleeveko a nalislis. Imbiskagko ngamin ti barukongko itay addakami iti dalan gapu iti pudotna. “Sa UNP po, sa probinsya namin.” Nagtungtung-ed laeng ti baket. Pinaruarna ti akimbaba a bibigna sana binasa ti resumek. Inikkandak iti written exam. Pito ti kakaduak a nageksamen. Impanko amin a kabaelak a pinutar ti maysa a salaysay iti Ingles a kiniddawda. Adda pay uppat a sobre iti imetko. Nagturongkami ken ni Angkel Roy iti maysa a kompania ti silaw iti Quezon Avenue. “Ang kailangan namin dito ay Press Relations officer,” kinuna ti barbasan a manedier nga awanen ti adu pay a pakpakauna. “What are your experiences in publicity?” sinaludsodna a di pay kimmita iti resumek. “I-I have, sir. Actually, my experience in campus journalism could help, sir. . .” “OK, let’s see—hmmm, come back Monday or anytime next week.” Kabigatanna, sinolokon ti lakadko, kalpasan ti panangsemi(Maituloy iti panid 55)

BANNAWAG * Mayo 8, 1995 (Singsing, panid 45) mabadyetko pay la idi ti kasapulak. Ngem apayen ita, kanayonak metten nga agkurkurang. DIMTENG ti Huebes a panagkasangay ni Mildred. Iti bulsa ti pantalonko a maong, diak nailinged ti bungkong ti nabungon a kahita a naglaon iti singsing a 18K nga Arabian gold a nakaikitikitan ti nagan ti ay-ayatek, ket iti maysa a paset ti unegna, naikur-it ti bassit nga “N” a mangipalagipto met kenkuana iti inisial ti naganko. Tapno, a kas met kaniak, dina malipatan ti napalabas—ti panaghaiskulmi, ti damok a nagpinget iti biag. Kalepleppas la unay ti obrak iti malem ket arigna siakon ti immuna a rimmuar iti inaladan ti pasdek ti opisina. Awanen ti oras a sinayangko a naglugan a nagturong iti SM. Mapanko sukonen ni Mildred. Alas sais ti ruarna. No saan la ketdi a natrapik, apagisu a madanonko sadiay. Awisekto a mangankami iti Jollibee wenno Shakey’s, ket itedko kenkuana ti singsing. Ngem awan a nadanonko ni Mildred iti trabahona. Saan kano a simrek. Ania pay, diakon nagtaktak a dimmaw-as iti balayda iti Proj. 6. Kasdi nga awan. “Saan daw nagpunta?” sinaludsodko iti balasitang a kaanakanna ken kaduana iti balayda. “Ewan ko, Kuya Nito. Kaarawan naman niya ngayon, di ho ba?” “Oo nga, e. Makikain sana ako,” inyangawko. Kapasigak ngamin daytoy nga ubing. “May kasama ba siya?” “A, e, kuya, huwag ka sanang mabibigla. A, kuan, kasama niya si Gary, yung dati niyang kalive-in.” Napigket ti ikikitak iti ubing a panangipadlawko iti diak ipapati.

Ngem napasnek a nagtungtunged. Isu met la a kasdiay ti garawna idi, nakunak iti unegko a napasennaay. Sorry, kunanto manen ni Mildred no bilang ta ikasirko ti napalabas. Ngem anianto pay ti maaramidak? Okey lang, kunakto latta metten. Di kad’ namindua, namitloakon a pinangnamnama ken pinaayna? Aglalo ita ta addaakon iti estado a mabalinko nga ikarit aglalo iti imatang ti amana. Nautobko ti agnakemen iti daytoy a banag. Kas kunada ditoy Manila, ‘kung hindi ukol, di bubukol.’ Ngem kasla adda sabsabali nga angin a nangpul-oy kaniak a nakalagip iti singsing. “O, kuartam dayta, pagbayadmo iti utangmo,” adda paspasaw ti wagasko a nangyawat iti kuarta ken ni Bing. Sardam a dimtengak iti RTC a naggapu iti trabahok. Diakon inuray ti Domingo. Mariknak a kasapulanna unay ti kuarta. Nabasak ti apagapaman a siddaaw kadagiti matana a nangawat iti kuarta. Ngem siak met ti nagsiddaaw idi adda pidutenna a nakupin a bassit a papel. Binasana sana inyawat kaniak. “Naregreg daytoy a naggapu iti wallet-mo, manong, itay yawatmo ti kuarta.” Ti resibo ti pawnshop a nangisaldaak iti singsing! Nagsabat dagiti matami. Agsalsaludsod dagiti matana no nangalaak iti singsing. Ngem inisemak laengen. Diakon kayat nga estoriaen pay kenkuana maipapan daytoy, nangruna kadagitoy a gundaway. “Manong, sino daydiay a Mildred? Girlfriendmo?” “Ti akinsingsing iti insaldak.” “Ow,” insungbatna a di latta mapnek. “O, sige, ipasam amin a gradom iti finals. Siguraduem,” kinunak a nangtapik ti abagana idi agpakadaak. — •

APALALO ti bannogko a naggapu iti trabahok ta abusta narikut ti eskediulmi iti printing ken makautoy ti trapiko iti Quezon Avenue, agal-alingasaw pay ti bara. Ngem nali-patak amin dagitoy idi ipakaammo ni Gigi nga adda kano ni Delia ditoy Manila. Timmawag kano ditoy dagusmi iti Roxas District itay alas kuatro ket tumawagto manen no alas siete, kas imbilinna. “Agpaysa ’ta kunam?” sinaludsodko iti agdisiotso ti tawenna a kasinsinko nga agbasbasa iti daan a Bannawag iti salas. Sipsiputak dagiti matana ta nasutil met no maminsan daytoy.

“Hamman!” insungbatna ket diakon nagawidan ti nag-yahoo a bulonko a nangtambor iti diding. “Yes, yes, sa wakas!” Ngem bigla a pimgaak ni Gigi ket nagpreno ti raragsakak. “Ibagam ti husto, ne.” “Hamman. Makakatawaak la ngamin ’ta langam.” Napateg a gayyemko ni Delia. Padak a tagaNarvacan, dati a kaklasek iti unibersidad idiay. Isu laeng ti inaremko a serioso ngem dina pulos inawat ti ayatko ta addan nobiona idi rugiak ti agdaton.

Agsubliakto Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ “Mario, thank you manen...” Addakamin iti bus stop.

Sinegseggaanna ni Delia. No adda gundawayna, ibagananto ti ayatna. No mapaay, saan a bale, agtalinaed ti panaggayyemda.

BANNAWAG • Hulio 3, 1995

50 * Agsubliakto Ngem awan nasakit a bakrangko ta nagtultuloy latta ti naragsak a langenlangenmi. Nagsinada iti nobiona ngem idi idukitko ti riknak, isu metten ti panagturposmi. Immay kano ditoy Manila a nagbirok iti trabaho. Kalpasan ti makatawen a panagisurok iti maysa a pagadalan iti probinsia, nagluasak met ditoy siudad. Naawatak a maysa nga editorial assistant iti maysa a dakkel a printing press iti Quezon City. Ngem diak naala ti adres ti nagdagusanna ditoy. Idi la ngalay ti Nobiembre idi maalak ti adresna manipud iti dati a kaklasemi. Ngem addan idi idiay Santiago City, iti yan dagiti kakabagianna, ket agtartrabaho ita a kas katekista. Diak idi nagtaktak a nagsurat. Dagus met a nagsubalit ket nagtultuloy dayta. Adu ti nairuanganna a problema, kasta met ti biangko kenkuana. Nupay impudnona nga adda manen nobiona nga adda met ita ditoy Manila nga agad-adal, diak nadismaya. Ta siasino kadi ti di maragsakan no gayyemmo manen ti ipat-

Hulio 3, 1995 Issue Akkub: Rachel Lobangco DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita PATTI Monchito Bordey Nobela DAGITI KALI ITI TAGIPURO Jose A. Bragado “PUERA GAMUD!” Jovito F. Amorin ITI PARAANGAN TI ARAPAAP Meliton Gal. Brillantes

BANNAWAG * Hulio 3, 1995 pategmo a nabayag a nagpukaw? Kinapudnona, mangnamnamaak pay laeng nga agwaya manen ti pusona ket diakton itulok a mapukawko. Ita, kalpsasan ti dua a tawen a dimi panagkita, ken lima a bulan a panagsinnuratmi, makitak manen ditoy iti personal ken makapatang. Ad-adda a rimmusing ti namnamak. Sakbay ti pangrabii, diakon makatalna. Sangkasutilnak ni Gigi. Ti ammona, isu ti nobiak ita, ta awanen ti inaremko malaksid iti dua a nanobiak sakbay a nagtrabahoak ditoy. Impunto alas-otso idi agkiriring manen ti telepono. Ni Delia ti adda iti ungto ti linia. “O, komusta?” arigna naggiddankami a nagsao. “Alla, agestoriakan, a.” “Kaanoka pay a simmangpet?” Napaut ti patang ti simmaruno. Immay kano nakiseminar iti maysa a pasken ti simbaan ditoy iti uppat nga aldaw. Agawidto met la no umay a lawas. Siak la kano ti tinawaganna. Awan met ti telepono iti dagus ti nobiona ditoy Manila. Pumasiarto la kanon iti eskuela ni Carlo iti Sta. Mesa no awan a makitana. Mangnamnama nga agkitadanto met la a dagus no bigat. “Ket kaanota ngarud nga agkita?” “Itan, a.” “Selong, rabiin.” Dina pay la gayam naikkat ti ekspresionna a “Selong.” “No bigat,” kinunak. Uray aglanganak iti trabahok, okey lang basta para kenkuana. “Seminarko agingga iti alas kuatro.” “Alas singko. . . alas singkomedia ngarud. Alas kuatro-media ti ruarko iti trabahok.” “Dinodiay?” “Iti Jollibee. Farmer’s. ’Diay Cubao.”

Kasla tumtumpaw iti angin ti panagriknak. Diakon binabalaw ti bagik no overacting manen ti garawko. Ta kas pay la idi panagayatko kenkuana a diak narikna iti dua a nakirelasionak iti las-ud ti tallo a tawen. Sakbay a nagiddaak, sinukainak ti kakaisuna a ladawanna kadagiti napateg a papel iti aparadorko. Nadawatko daytoy idi agbasbasakami pay laeng. Kalpasan ti nasurok a dua a tawen manipud panagturposmi, makitak manen. Kasano ngatan ti langana? Alas dos pay laeng ti malem, ngem kayatkon ti rummuar iti opisina. No mabalin la koma a guyoden ti oras. Diak payen mayulo ti mangyurnos kadagiti manuskrito. Ta abusta nakaadadu ti di naiserrek a correction iti maikadua nga output, makautoy pay a basaen ti maipapan iti economics ken accounting a libro nga ipro-proofreadko ita. Adda pay dagiti kanito a madlawko ti bagik a mangmulmulengleng laengen iti papel iti sangok. Apagpatit ti bell iti 4:30, kunam la no nagpayaken dagiti sakak a rimmuar iti opisinami. Napatak ti Jollibee a makita uray idi sumungadak pay laeng ta adda iti mismo a sango ti pasdek a sumango iti EDSA. Linikmutko ti pasdek ta siguradok nga adda la iti aglawlaw nga agururay. Idi awan a makitak, impuestokon ti naguray iti sango. Kalpasan ti makautoy a kinse a minuto, addaytan a sumungad. Ipalpalikmutna dagiti matana bayat ti panagturongna iti yanko. Ket idi masabatna dagiti agururay a matak, immisem ket nagdardarasen a nagna. Sinabatko sakbay a makauli iti walo ti katukadna nga agdan nga agturong iti pasdek. No mabalin kayatko nga arakupen, ngem naunaak ti nagbain. Piniselko ti abagana, ti met takiagko kadagiti imana. Ket

BANNAWAG * Hulio 3, 1995 idi makapaginnibbetkami, nagminnulenglengkami. Ah, ni Delia daytoy a nakarkaro pay ngem sibibiag ti panagriknak. Pangatiddogen ti buokna. Napatak ti nalawa a mugingna, ti kimmampuso a sukog ti kayumanggi a rupana. Mariknak met ti siddaaw wenno panagraem ngata kadagiti matana a nangmatmat kaniak. Awanen ti makapikar a kamuro a nangmurumor idi iti rupak. Lampongen ngem naurnos ti bisngayna ti buokko, saan a kas idi a turaddek ken high-cut pay. Saanen a kullapit ti bagik ta addan nagbukel a lasag iti narakab a barukongko ken kadagiti takiagko. Pagyamanak ti kaaddak iti trabaho ita. Nakabawiak met laeng manipud iti napaut a pannakaturturko a nangileppas iti BSE a kursok. Inseniasko ti iseserrekmi iti uneg. Nagturongkami iti Jollibee. Iti kakaisuna a bakante a lamisaan a nayampir iti desarming a diding ti nagpuestuanmi. Nagorderkami iti saggaysakami a cheeseburger, french fries, ken regular a coke. “Komustakan?” arigna naggiddankami manen a nagkuna. Nagkatawa. Limmag-an ti riknak. Isu latta ti diarna kas idi awawisek pay la nga agmerienda iti maysa a turo-turo iti UNP. Awan ti nagbaliwanna, naragsak ken nalambing latta. Siakon ti immuna a nagestoria—daydi pasamak kalpasan ti panagturposmi, ti panagbirokko iti gasatko ditoy siudad, ti panagkalkallautangko iti adu a trabaho sakbay a naawatak iti sumsumrekak ita, ti biagko nga agsolsolo iti kaaddak ita iti layasan. “Adda pay nalipatam.” “T-Ti ania?” Ngem naawatak met laeng ti kayatna a sawen, “A, daydiay. . . awan.” “Ow. . .”

Agsubliakto “Adda met, ngem awanen. Awankamin ken ni Maritess. Sabali laeng ti damo.” Ni Delia ti damok nga ayat. Nariknak a limmag-an ti barukongko iti naudi a naisawangko. Uray anianto pay, ti napateg maiparipiripko ti adda iti unegko. Saan a nakatagari. “Ket sika ngay, nagkitakayo metten?” “Haan pay ngarud.” Adda liday iti rupana. “Tinawagak ti maysa a dati a barkadana ket imbagana nga immalis kano iti kasera. Awan kano met ti teleponoda tapno matawagak koma. Idiay V. Mapa ita. . .” “Kabisadok ’diay. . . birokenta,” kinunak ngem bigla a nagbabawiak. “Wen koma, ngem ba’am ta kontakekto pay ’tay maysa a gayyemna.” Tapno maliklikak ti agilem, ta isu ti ammok a dimmukol iti bakrangko itay, inud-odak nga isu met ti agestoria iti napasamak kenkuana iti napalabas a dua a tawen, malaksid laeng ti naibagana kadagiti suratna. Nangsusop nga umuna iti sopdrinkna sana rinugian ti nagestoria. “Kalpasan ti graduationtayo, simrekak a private tutor ditoy Quezon City, ditoy Cubao. Inserreknak ti maysa nga ikitko ditoy. Ngem idi naidalit iti sakit ti inak kalpasan ti tallo a bulan, nagawidak idiay probinsia. Ngem di nalasatan ti inak ti sakitna. Diakon nakasubli iti trabahok. Adda met idi ni Carlo a nagbakasion. Kas kenka, naragsak a kadkadua, mannakaawat. . . idi mangrugi ti klase, nagluas manen iti Manila. Ket daytan ti naudi a panagkitami. Nagbakasionak idiay Isabela, idiay Santiago. Inggawidnak ditoy ti maysa a kabsat daydi inak ket imbirokandak iti trabaho. Ita, maysaakon a Christian educator... Agyamanak ta nagsuratka,

at least, adda mangpalpalukmeg ’toy pusok, a kas iti kunkunam. Ha! Ha! Ha!” “Kasano itan ti komunikasionyo ken ni Carlo?” “Manipud idi, awanen. Ngem adda karina. Mangnamnamaak.” “Ket bayat nga awan, addaak met ita a mangparparagsak kenka,” imbes a yisemko, impormalko ketdi. “Thank you, Mario. You’re one of a kind.” “Kayatko ti agpagnapagna. Agwindow-shopping, kayatmo?” “Sige.” Linawlawmi ti uneg ti aguppat ti kadsaaranna a pasdek— iti yan ti department store, iti yan dagiti badbado ken sapatos. Adda nagustuanna kadagiti tshirt. Ginatangna. Gimmatangak met idi addakami iti bookstore iti libro ni Sydney Sheldon a paboritona nga awtor. Intedko kenkuana sakbay nga agsinakami. Nalimed pay a gimmatangak iti porselas ket insuotko kenkuana. “Mario, thank you manen. . .” Addakamin iti bus stop. Idadaanko nga ilugan a mapan iti Kalookan. Alas otson. Itulodko koma ngem impakaasina a saanen. “Adun ti molestiam kaniak,” kinunana. ISU laeng ti adda a linaon ti ulok. No tumawag, diak palabsen a di kapatang iti napaut, makiinestoria ken mangngeg ti kaayayok unay a bosesna. Bay-am no permi ti kusilap ti landlady-mi a makadlaw ti panagtelebabadko. Adda kayatko nga ipeksa ken ni Delia ngem agpangngaduaak. Uray ta adda pay met dua nga aldawna, ket panggepko nga itulod iti terminal a mapan idiay Isabela. Ammok a dakkel a makatulong ti panggepko a mangipasiar kenkuana sakbay nga agawid, ta sawenna met a dida pay nagkita ken ni Carlo ta dina met pulos makontak. Sa maysa

52 * Agsubliakto dina mapanawan ti seminarda. Malpaston iti maikadua a bigat ti paskenda ket Domingo iti sumarunonto nga aldaw nga isu ti inkeddengna a rubuatna. Umunanto kanon dagiti kinakuyogna nga immay ditoy. “Agkitata koma manen,” inrengrengko iti maudi a tawagna. “Wen, ngem diak maikari no malem no bigat. Agaw-awis ti kasinsinko ’diay Muñoz a pumasiar iti maysa nga ikitmi ’diay Marikina.” “Saan kadi a Domingo ti luasmo?” “Wen, ngem diak sa pay la masigurado,” insennaayna. Ni kadi Carlo ti rason? “Ngem no siguradoka, tumawagkanto koma ta umayka intulod,” kinunak. Diak ngamin matawagan ta awan ti phone-da iti dagusna. Pay phone no kua ti tumawtawaganna. “Alla, nagmayaten.” Kaibabbabak pay la ti telepono, inugedakon ti kalendario iti dayta nga aldaw. Kasla makitkitakon ti senario. Ipasiarkonto nga umuna iti agsapa, ta malemton ti kinunana a biahena. Ipeksakto metten ti pudno a riknak kenkuana, wenno ti namnamak. Ibagakto nga ay-ayatek. Ket no bilang ta isunto ti agwaya, wenno agparikut ketdi, silulukat ti pusok kenkuana iti ania man a gundaway. Ngem no negatibo ti resulta dayta, okey lang. Ti napateg, pinadasko manen. No gayyem laeng ti pangibilanganna kaniak, maawatko dayta. BIERNES, ninamnmak a tumawag. Isu a diakon rimmuar iti balay a kas nakairuamak idi simmangpetak manipud iti trabahok. No tumawag, mabalin a planuenmi ti panagpasiarmi. Ngem awan a naurayko a tawagna agingga iti adalemen ti rabii.

BANNAWAG * Hulio 3, 1995 Iti kaaddak iti opisina iti Sabado, ur-urayek latta ti tawagna. Ngem kaskasdi nga awan. Kasta met la iti karabiyanna. Timmawagak pay iti kasinsinna idiay Marikina, ngem awan kano met sadiay. Nupay kasta, napaneknekak a siguradon ti panagawidna iti alas singko no Domingo, ta kamakamenna kano ti panagisurona. Mangrugin nga aglagawak. Agsapa ti Domingo, maladladutak a bimmangon. Apay ngata a saan a timmawag? Kada agkiriring ti telepono, mariing ti riknak. Ngem no saan nga isu, kasla agtupak met laeng ti kadagsenna. Kasta met la ti nariknak iti nagsaruno a limmabas a dua a rabii. Sangkamulenglengkon ti telepono. Im-impek a kanayon ti panagkiriringna, uray addaakon iti iddak. Ngem napaayak. Apay ngata a saan a timmawag? Agay-ayam latta iti panunotko daytoy. Ania pay, nalaklaka nga arakupek a rason ti maipapan kadakuada ken Carlo. Mabalin a nagkitadan. Naragsakdan ket awanak ngaruden iti lagip ni Delia. Di kad’ gayyem laeng ti panangibilanganna kaniak? Ket mabalin met nga ipawilen ni Carlo ti kaaddak a maningsinga iti girlfriendna. Pasiarek koma pay iti Bagong Barrio iti Kalookan—uray agtaksiak ta diak pay kabisado ’diay— ngem danagek amangan no tumawag met laeng iti ania man nga oras manipud ita. Sayang. Ngem mapanen ti alas-singko a kas kunana a biahena ngem awan latta ti tawagna. Dimmagsen ti riknak. Ah, I love you, Delia, yik-ikkisen ti unegko. No apay ngamin a diak la naipeksa kenkuana idi. Ita nabaludakon iti im-impek a rikna. Alas singko. Awanen ti namnamak a tumawag. Siakon ti na-

pan iti terminal a naibagana a pangalaanna iti lugan. Domingo ngamin isu a saan unay a natrapik ket nabiitak a nakasangpet iti terminal ti bus iti Kamias. Talaga nga agparparikna a madanonko sadiay. Ta isu ti immuna a nataldiapak apaman a nakaserrekak iti nakipet a terminal. Agur-urayen iti sumaruno a biahe ti lugan. Agmaymaysa! Pimmigsa ti giteb ti barukongko nga immasideg kenkuana. “M-Mario, oh, my God. . .” nayesngawna a dagus apaman a malasinnak. Nakarimrimat dagiti matana nga umis-isem. Ngem dina naaluadan nga impuligad ti dua a ramayna iti mumukatanna. Diakon naigawid ti bagik ket naarakupko. Naladawen idi madlawko a kitkitaendakami gayam dagiti pasahero sadiay. Mangrugin nga umuli dagiti adda tiketna iti naituding a bus. Intulodko ni Delia agingga iti tugawna iti likud. “O, ania?” kinunana a nabasa pay laeng dagiti matana. “Sika ti kayatko a sorpresaen, ngem siak metten ti sinorpresam iti yaaymo ditoy.” “Talaga? A, e, kua. . .” “Umayakto manen. Ket padasek a sublian ti dati a trabahok ’diay Cubao.” “Wow, okey!” impukkawko. “Selong, dika la mabain kadagiti tao,” inyungetna a nangkeddel ti bakrangko. Diak pulos insina ti imatangko manipud idi agpayapay iti yan ti tawa agingga idi agkurba ti bus ken nagpukaw iti imatangko. “Awankamin ken ni Carlo. Saan a nakauray. Addan pagrebbenganna a sabali,” kasla mangmangngegko pay laeng ti bosesna. Adu ti palawagna ngem dayta ti kapatgan a naisawangna. — •

Kapuy iti tsiks

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

ATARAKI ti al-at,” nayesngawko idi mayam-ammo ti baro a kaduami iti editorial department ditoy Rex Printing. Proofreader ti trabahona a kas kaniak. Sinuktanna ti naglusulos a kaduami. Aris ti nagan ti kabarbaro. Ala-FVR ti lislis ti asul a long-sleevena nga inasmanganna iti nangisit a Rusty Lopez a pantalon. Nasileng ti Otto a sapatosna. Mayat man ti dekket kenkuana dagiti suotna, neat-looking ken talaga a disente. Nalinis a pamudawen ti kudilna. Napuskol dagiti kidayna, ken makaguyugoy ti isemna. Adda pagkaingasanda ken ni Bong Revillia. No maestro daytoy iti haiskul, pagtripan la ketdi dagiti bumalasitang nga estudiante, ta pudno a cute. “Aris. . . Aris Ilagan.” “Leon Pilas,” insungbatko met a nangawat iti dakulapna. Simmaruno a nayam-ammo kenkuana ni Lorena, maysa pay a proofreader. Napaut man ti panagpinnetpetda, ken aysus, mayat man ti pakindat ti loko! Ni met Lorena, kasla ketdin makilinlinnamano iti artista, ta arigna agar-aruyoten ti kasasam-itan nga isemna. Kurang la nga igarikgiknan ti pannakipatangna.

“Leon, i-orient mo nga si Celine,” imbilin ni Ate Lalay.

No apay ketdi a no gandatenna nga ipudno ti ayatna, agnerbios lattan ken awanen ti maaramidna no di agulimek.

BANNAWAG • Nobiembre 13, 1995

54 * Kapuy iti Tsiks Madi a pakdaar daytoy, nakunak iti bagik idi agsubliak iti lamisaanko. Makaribalkon sa metten ti al-at. Ad-addanton a marigatannak a dumiskarte ken ni Lorena. Kasla urnos dagiti tugaw iti klase ti puesto dagiti lamisaanmi. Nabatog-batog iti lima a linia iti de-aircon a siled. Malaksid iti sikigan a pagsammakedan ken pagsuratanmi, napalikmutan ti lamisaan iti tabla met laeng, nga agtayag iti nasurok a maysa a kadapan manipud iti rabawna. Dinisenio ti manager-mi daytoy tapno maliklikanmi ti agtutungtong no tiempo iti trabaho kadagiti adda iti sikiganmi, aglalo iti sangomi. Adda iti sangok ni Lorena, ngem arigna ti la alipusposna ti matan-awak. Dua a lamisaan ti nagbaetanmi ken ni Aris iti yanko a linia. “Loren, i-orient-mo nga si Aris,” imbilin ni Ate Lalay, ti coordinator ken immediate supervisor-mi. Saan metten a nag-

Nobiembre 13, 1995 Issue Akkub: Rosanna Roces DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita TI AGAS NI AMA MABULO Pete B. Duldulao Nobela LEIS John B. Buhay “PUERA GAMUD!” Jovito F. Amorin DAGITI BIN-I TI KIMAT Cles B. Rambaud

BANNAWAG * Nobiembre 13, 1995 taktak ni Lorena a nagturong iti lamisaan ni Aris. Intuloy ketdin ti loko ti makiam-ammo. Madi a talaga. Kasla umuliak iti nangato a bantay no daytoyen a tao ti makaribalko. Ti imasna, diak pay pulos naipeksa ti riknak ken ni Lorena. Agpatinggaak la iti gandat, adu a gandat. Ngem ketdi kasla kabalio a kumugtar nga agpasango ti adda a bitek ti pusok. Ania pay ita, mapukawkonton ti adu a gundaway a panangipeksak koma iti riknak no daytoyto metten a lalaki ti kumpetan ni Lorena. Torpe, shit, torpeka ngamin, Leon-ka, intabbaawko iti unegko. Agasem, makatawenkamin nga agdendenna iti trabaho, aglalo ta adda pay iti sango ti lamisaanko, ngem awan pay nagudilak. Agtallo bulan pay laeng ni Lorena idi damok ti sumrek iti kompania. Nakayawan a dagus ti riknak. No nakayawan man ni Aris ken ni Lorena ita, agsupadikami iti reaksion. Idi nayamammo kaniak ni Lorena, nagdalagudog ti barukongko ken limmamiis dagiti dakulapko a nakilinnamano kenkuana. Ket diak payen maiperreng ti rupak kenkuana iti mabayag. Kasla nagsubli manen ti panagbabainko idi damok iti sumala iti haiskul. Probinsiana ni Lorena. Kas kaniak, nagluas met ditoy Manila nga immay nagbirok iti trabaho. Taga-Naga, ken sadiay metten ti nagturposanna iti kursona nga AB English. Kayumanggi. Panglukmegen ngem nailinged daytoy iti naurnos a panagdaldalana iti unipormena. Seksi ti lunglungayna. Atiddog ti apsay a buokna a maikonsonante la unay iti tayagna a lima a kadapan ken tallo a pulgada. Napino dagiti bibigna, natundiris ti agongna, ken kasla kanayon a rumimrimat dagiti nangisit a matana.

Adda met ikaritko no langa ti pagsasaritaan a kas sawen dagiti barkadak iti haiskul. Dua a pulgada ti taytayagak ken ni Lorena, ken nabiskedak. Pamugotennak la ngamin ta sawenda ditoy a “balat probinsia”—wenno linuto ti darang ti init iti kataltalonan. Ngem ketdi nalinis ti rupak ta saan a nabaelan a dinudog ti kamuro idi baritoak pay laeng. Naimmbag ta apsay ti buokko; ta no kulot, amangan no pagkamalandak nga Aeta iti Zambales. Nalanay dagiti matak, natangos met ti agongko ken nadalus dagiti naurnos a ngipenko ta diak agsigsigarilio. Ngem ayonan met la dagiti barkadak a napalalo ti kinakapuyko iti tsiks. Torpe—wenno tanga? Diak koma nanobia ni Nelly idi haiskulkami no saan nga isu ti nagkamat a kas kunada. Agpayso, isu ti immuna a nangibaga nga agsalakami idi maaramid ti umuna a JSP-mi iti haiskul. Isu pay ti immuna a nagsurat ken nangted iti kard iti panagkasangayko. Ken dina pay tinurposen ti panagbedbeddalko a nangipudno iti ayatko, ta dagus a pinutedna babaen ti napartak a panagwenna idi. Napaut met ti relasionmi ngem idi agsinakami, addaak idin iti maikadua a tukad iti kolehio iti Vigan, diakon nakaala iti sukatna. Sawek a naperdi a namimpinsan ti ganasko. Sa maysa, awan la ti aanusak a mangpaspasiar iti balasang iti balayda. Wenno mangsuyo kenkuana. Ket no maminsan met a mariknak ti agserioso nga agarem iti sabali, dumikar ti kinamanagnerbiosko no kasangsangokon ti babai a kursonadak. Mas pay ketdin nga urayek ti kas manen ken ni Nelly nga umuna a nangi-pakita iti motibo. Kastoy latta ti reaksionko idi agam-ammokami ken ni Lorena. Ngem sakbayna, nabayagen nga

BANNAWAG * Nobiembre 13, 1995 (Terminal, panid 48) nar kaniak ni Angkel Roy iti aramidek ken dagiti kalsada a turongek nga inesketsna iti bungon ti Marlboro. Nalaka met laeng a nabirokan ti pribado nga unibersidad a nagaplayak iti Sampaloc. Ngem no kasano kadakkel ti limmukayan ti aangsak a nakasapul iti lugar, kasta met la ti kadakkel ti pannakaleppay dagiti abagak. Birokenda ’tay addaan iti masteral degree. Maysa laeng met a semestre ti nalpasko a masteral units iti UNP. Kasta met dagiti nagsasaruno pay nga inaplayak ken nagimtuodan. No sumrekak kadagiti opisina, birokenda met ti ammom iti Wordstar, Lotus wenno ania ditan a banag maipapan iti computer. Adda met ’tay agbirok ti driver’s license nga isu pay met iti awan kaniak. Ken nangruna a sapulenda ’tay graduado iti UP, De La Salle, UST, Ateneo wenno ania ditan a mara-

es-essemak ti maaddaan manen iti siota. Kanayon lattan a mabuhawak. Ket nakakapet latta a kas peste ti dua a rason: tigergerennak no gandatek ti serioso a patangan, wenno iparipirip man laeng ti riknak. No maminsan, bigla nga agsuek ti mariknak, manipud iti panaggusto a mapan iti pananggura. Isardengkonto manen ti mangsuyo. Ta adun a daras nga is-isnabennak ni Lorena. Aglalo no ibagak nga itulodko agingga iti pagurayanna iti lugan nga agawid iti Kamuning; wenno kuyogek nga agmerienda iti canteen. No diak maasitganen iti opisina, saanen a makipatang kaniak. Ba’am, Leon, panangayayok iti bagik, ‘imbagto la no naan-anayen a malabanak ti nakapuy a riknak ken maam-am(Maituloy iti panid 60)

raem kano a pagadalan. Adda pay ’tay nagngilngilangil a nakaammo a probinsianoak laeng. Ni Gerry, ti dati a kaklasek iti elementaria ken mangal-ala ita iti abogasia iti MLQU, ti nasarakak iti Sampaloc. Isu ti nanguyog kaniak kadagiti lakadko. Adu pay ti naibagbagana a sumrekak nga ammona ngem government agency met amin dagitoy. Awan pay met ngarud ti eligibility-k. Nupay kasta, pinatpatibkerna ti nakemko nga agaplikarak latta kadagiti makasapul iti empleado. “Uray aniad’tan a trabaho, angkel. Kargador iti pier, bell boy wenno house boy ditan alimonekon a ti kua. . .” insawangko ken ni uliteg iti umuna a gundaway nga ipapanmi iti maysa a videoke iti Recto. Inawisnak ditoy ta umaynak kano met irelaks ta napalalon ti pannakaturturko iti panagbirbirokko iti panggedan. “Saan a kasta, kaanakan,” insungbat ni Angkel Roy a nangitaguap iti imbasona a beer. “Sayang ti inadalmo. Kastaak met idi, makitam met ita. Idi diak makabirok, nagaplayak iti uray ania dita, ngem didak inawat ta over-qualifiedak kano. Engineer, kunam sa ’toy ulitegmo, ngem awan ti board-na, a. Naganusak agingga a naawatak iti ’yanko ita.” Iti Lunes, nakaawatak iti telegrama nga agreportak iti maysa a pribado a kolehio iti Mandaluyong. Napintas met ti panangrespetarda kaniak iti nasao a pagadalan. Umuna unay, naimpresda kano iti rekordko iti eskuela. Sa maysa, nalaka la a naipasigko ti riknak iti bumaketen a dekana ti College of Arts and Sciences gapu ta Ilokana daytoy. Sukatak kano ti titser iti English nga adda sakitna iti suso a saan kanon a nagreport. Nagsubliak para iti demo teaching iti

Kapuy iti Tsiks *

kabigatanna ket impakitak ti kabaelak a mangisuro. Natarus ti panangipalawagko iti insaganak a leksion. Kompiansa saan ket a panagbain ti ad-adda a nariknak iti dayta a gundaway. Nagtungtung-ed iti pannakapnek ti dekana ken ti dadduma a kameng ti faculty a nangobserbar kaniak. “We’ll call you up next Monday,” kinuna ti dekana. Nasurok la a makalawasen ket panagseserrekton iti klase. Inkeddengko ti agawid iti Narvacan ta isaganak bassit ti bagik ken ilakadko metten ti dadduma a kasapulak a sumrek iti trabaho. Nasdaaw ni nanang iti bigla nga isasangpetko. Ipagarupna idi damo a nagbabawiak met laeng iti dati a desisionko. Nasaona pay a nagpatangda ken ni Miss Madrid, ti prinsipal iti dati a nagisuruak, ket masaysayangan kano ti prinsipal iti kaawanko. Ket no bilang ta panggepko pay ti agsubli, diakto bumdeng nga umay iti yanna. Nagsubliak iti ’yan ni Angkel Roy. Inurayko ti tawag ti dekana. Ngem nagmalmalem nga awan. Kasta met iti Martes ken Mierkoles. Iti Huebes, kinontakko ti dekana. “Ay, Mr. Buenafe, yes, I remember. . .” Impalagipko ti aplikasionko. “I’m very sorry, Mr. Buenafe. Kasi bumalik yung teacher.” Kasla nauyos amin a pigsak. Mangrugiak manen iti awan. Kuarta a busbosen. Traffic. Masteral Degree. . . Shit! ADU ti tao a nadatngak iti terminal ti Partas. Adda atiddog a pila iti pangalaan iti tiket. Iti amin a suli ti terminal, naiwaras dagiti ummong, dagiti agur-uray iti luganda, agraman dagiti bagaheda iti saklotda wenno iti semento, sikigan wenno sirok iti tugawda. Inuksobko ti diaketko ket insalapayko iti abagak. — •

ADDA KOMAN SIOTAK Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ Agsapsapul iti siota, ngem dina ammo nga adda la iti asidegna a kapulpulapolna. “Ow. . .” “Ow ka la nga ow, inta ketdin,” inyawis ni Lindo apaman a maibaba ni Cherry Ann ti intangadna a basona. Rimmuarda iti Chowking, maysa a nalatak a fastfood chain nga adda iti nagsulian ti Banawe St. ken Quezon Avenue. Sinaltaan ni Lindo ti Kawasaki-na a nakaparada iti sango. Insuotna ti guantesna ket dagus a pinagandarna ti motor. Simmalpa metten ni Cherry Ann. Awan pay kinse minuto, addadan iti kasera ni Cherry Ann iti Loreto St. iti Sampaloc. Bimmaba ni Cherry Ann. Impayapayna a dagus ti imana. “Bye, see you again tomorrow.” “Tomorrow? A, e, adda lakadko no bigat. Amangan no marabiyanak. Business and personal matters, ammom metten.” “O, sige, next day.” Pinanurnoren ni Lindo ti kalsada nga agawid iti Sta. Mesa.

NIA, mapantan?” umis-isem ni Cherry Ann a mangmatmatmat ken ni Lindo. Adda pay la nabatbati iti orderna a bihon guisado ken dina pay nagudua ti orange juice-na. “Madamdama, ibusem pay ’ta kanem,” insungbat ni Lindo a nangipaigid iti lamisaanna ti plato a nagyanan ti kinnanna a fried chicken. Intanguapna ti nabati a linaon ti Pepsi iti disposable a plastic a baso. Dinutdotna ti tissue a naipatay iti tray. Impuligadna iti subsobna. Impunasna met la ti kinunesna a tissue iti lamisaan a nangiwalin kadagiti murkatna. “Ania ti eskormo ita ken ni Apple-mo?” sinaludsod ni Cherry Ann. Naklaat ni Lindo. Apple ti imbirngasna ken ni Elenita a kaopisinaanna iti GF Printing ditoy Quezon City. Adda kano iti accounting section ni Elenita idinto nga iti editorial department ni Lindo a kas associate editor kadagiti maimalmaldit a libro. Kursonada unay ni Lindo daytoy—apple of the eyes—isu nga Apple kano tapno naseksekreto ken ab-ababa no isuda ti agpatpatang. “Kasdiay, agpatingga la’t kasdiayen. Crushcrush a kasla tinedier,” inyellek ni Lindo. “Ow, apay a dimo armen?” “Narigat. Diak pay unay am-ammo.Haanna kayat ti makigayyem kaniak. Mabalin nga adayo ti darana kaniak nga Ilokano. Batanggenia ngamin. Sa maysa, napalalo ti kinasupladana.”

NASANGAILI manen ni Cherry Ann ni Lindo iti dayta a malem. Maysa a grande a beer ti impasangona iti bassit a lamisaan iti salas. Sumsumrek ni Cherry Ann iti maysa a kompania ti silaw iti Quezon Avenue a kas computer programmer. Kanayon a dagasen ni Lindo iti panagawidna ta agassidegda laeng iti pagtrabahuan.

BANNAWAG • Pebrero 19, 1996

Ngem saan a dimteng itay ni Lindo a nangsukon kenkuana. Adda kano ngamin lakadna a kas nasaona idi kalman. Ket no kastoy nga umay, adda latta ipasango ni Cherry Ann. Idi rimmuar ni Cherry Ann manipud iti kosina, nakaiggemen iti naiplato nga isaw ti manok. Dinagasna itay daytoy kadagiti matuntuno iti asidegda a kalye. “Nagimasen,” insanapsap ni Lindo. Nangpidut sana intangad ti basona. Nakasiorts iti sabongan ken labong a puraw a tisirt ni Cherry Ann. Pininggolna iti likud ti kulot ket pagat-abaga a buokna. Kadigdigosna ket adadda a rimmimat ti pudawna. Nanglukat iti delata a Cali sana intangad. Immabay ken ni Lindo iti way a tugaw iti salas. “Ammom, Cher, kayatko nga adda koman siotak. Apay ngata a dinak kayat ni Apple?” “Nakapuyka ngamin.” “Ania nga,” inyingarna. “Nagmayat ti panangyab-ablatko kadagiti agkakasam-it a balikas . . .” “Ammom, saan a kayat ti nalimbong ti utekna a babai ti ilusionado a mannaniw.” “Haannak met a dumadaniw. Journalist, mannurat, wen.” “Pareho.” “Apay ngarud a kinayatdak idi ni Jenalyn, ni Maylene?” “Apay ngarud a nakabibiit ti relasionyo?” “Diak ammo. Kasla nadarasda a nauma kaniak.” “Dayta ket ti kunak. ’Mangan no kastanto met ti banagmo ken ni Applemo.” “Mabalin, isu a no maminsan, yaleng-alengko ngarud. It’s not worth my time.” “Apay ngarud nga isu’t pakarikutam?” “Kayatko ngarud nga adda koman siotak.” “Ammom, Lindo, manipud idi haiskulta, ammokon ti kilatismo. Aglalo idi inaremmo ti bestfriend-ko, ni Vina. Ammokon ti klasem nga agayat. Ket ammom, ti kurangna kenka... commitment. Dimo kayat ti paigalut, kunak man laengen. Pues, no adda riknam ken ni Applemo, wenno asinonto pay dita a babai, armem ken ayatem a sipupudno. Commit yourself to her. Siguradoak a dinto pulos

mauma kenka.” Kalpasan pay ti tallo nga oras, naatianandan ti in-inumenda. Maysa a grande ti natumba ni Lindo idinto a dua met a Cali ken ni Cherry Ann. Kornik itay ti naudi a kinaremkemda. “O, siguradoka met la a kayam?” inamad ni Cherry Ann idi maitulnogna iti ruar. “Siak pay, uray nakakidemak, kabisadok ti da-

58 * Adda Koman Siotak lanko nga agawid. Beer laeng daydiay, sika met.” ADDADA manen iti Chowking. Sueldoda ita ket nayaduda ti nagorder. “Ken blow-out-ko daytoy, kunam sa,” impasaksak ni Lindo idi sumangpet ti inorderda a fried chicken, canton guisado, halohalo ken siomai. “Ania kadi ti napintas a damag?” “Okeykamin ken ni Apple.” “Ow, talaga? Ag-on-kayon?” “Haan pay, ngem kasla kasdiayen. Saanen a suplada a kas idi. Aggayyemkamin.” “That would be the start. Congratulations.” “Thank you. Isuna laeng ta nagadu ti barkadana, a kaadduanna ti lallaki. Kasla ngarud aglanglangada a goons. Mabainak a makigamulo kadakuada. Makapa-turn-off.” “Addaka man ditan, a kas iti kunakon. Siempre, no nobiamon, sika laengen ti barkadana a pudpudno.” “Sabagay.”

Pebrero 19, 1996 Issue Akkub: Shirley Fuentes DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita APONG CELO Romel A. Agustin Nobela ALA, IBTURAK AMIN Charlie P. Pinto TODAS NI LAING! Meliton Gal. Brillantes ALSA MASA 1763 Bernardino C. Alzate

BANNAWAG * Pebrero 19, 1996 “Ket, kaano a sungbatannaka?” “Asidegen.” Mayat ti kakaanan ni Lindo a maisupadi unay iti marmaratamnay a garaw ni Cherry Ann. “O, kunak man no maragsakanka? Yap, ammokon ti makagapu. Don’t worry, itultulodkanto latta agingga a malabasak ti pagob-obraam. Asideg la iti opisina ti pagkaskaseraan ni Apple.” “Kasta, aya?” kinuna ni Cherry Ann a di nagbaliw ti mood-na. “Apay? Ni Darius? Ay-ayatennaka daydiay. Saan la a makasurat ta busy siguro. Adu pay ngata ti sakduenda a lana iti disierto.” “Siguro nga. Sige, manganta ketdi,” kinuna met laeng ni Cherry Ann. NI Apple, ni Apple, ken ni Apple lattan ti linaon ti dila ni Lindo no kapatpatangna ni Cherry Ann. Addada manen a mangpanpanurnor iti España a dalanda nga agawid. “Ammom, naglambing kaniak itay. Makainspirar. . . Kay sarap ng may minamahal,” indayyengna ti naudi nga imbalikasna a bulonna a nangikumpas kadagiti abagana. “Ne, ta panagmanehom ti asikasuem,” insipat ni Cherry Ann iti takiag ni Lindo. “Isun sa metten ti rason ti pakatayam. Iramannak pay.” “No way, my dear.” Dimsaag a dagus ni Cherry Ann idi addadan iti sango ti kaserana. Intarengtengna lattan ti nagna, nupay impayapayna ti imana a nakatallikud. “Cher, for a while, please?” “A-Apay?” “Apay nga aglaladutka? Dika met, aya, maragsakan kaniak?” “Happy ako sa ’yo,” insungbatna ngem dina mailibak ti na-

tamnay nga isemna. “Naks, si Darius na naman. Teka, that calls for a celebration!” Kastoy ti patanganda no adda parikut ti maysa kadakuada. ‘Celebration,’ a kayatna a sawen, beer wenno ania man a mainum tapno makapagpatangda iti nalapat. “Lindo, saan pay nga ita. Kayatko ti aginana.” “That’s unfair. No siak ti agproblema, dika paayen.” “Please. . . next time laengen.” “ADDA ipadamagko kenka,” natibong ti boses ni Lindo iti telepono. Kalepleppas la unay ti coffee break iti opisina da Cherry Ann. “’Nia dayta? Ni Appple-mo?” “Correct! Nobiakon ni Apple.” “Kasta? Congratulations.” “Thank you. . . Ngem ’diay blow-out-ko, sumarunonto laengen. Ag-date-kami pay nga umuna. Adda concert ni Gary V iti Araneta Center, remember?” “Wen, okey lang.” “Bye.” “’Gurayka. . . adda met ipadamagko. . .” Ngem di nakamakam ni Cherry Ann ni Lindo. Nagliteken ti dial tone ti ungto ti linia. “CHERRY, ni Elenita, my apple... Ellen, ni Cherry Ann a bestfriend-ko,” panangyamammo ni Lindo iti kaduana ken ni Cherry Ann. Daytoyen ti inururay ni Cherry Ann a maamammo met iti personal ti kaayanayat ti gayyemna. Inyawat ni Cherry Ann ti dakulapna. Inawat ni Elenita, wenno Apple, ngem apagbiit laeng, dina pay pinisel. Apagbiit laeng kas iti isemna, no isem daydiay, a nagminar kadagiti bibig ni Elenita.

BANNAWAG * Pebrero 19, 1996 Agpayso a napintas ni Apple, kas iti panangiladawan ni Lindo kenkuana. Panglukmegen iti pattapattaenna a tayagna a lima kadapan ken dua a pulgada. Ababa ti apsay a buokna, sobra pay ta permi a nalukaisan ti muldotan a teltelna. Naka-sleeveless iti sabongan nga inasmanganna iti nangisit nga square pants. “Sumrekkayo. . . agtugawkayo,” inyawisna. “A, saanen, dimmagaskami laeng ta mapankami dita SM Centerpoint.” kinuna ni Lindo. “Umayka?” “Dakayo laengen, thanks. Kakaisuna a day-off-ko iti Domingo, aginanaak.” Kinaagpaysona, awan gaganaygayanna ta mangrugi pay laeng nga awatenna ti kinapudno a saandan a dua ken ni Darius ta impasingkednan a lipatennan daytoy gapu ti panangbaybay-ana iti relasionda manipud kaaddana iti Saudi. Sabagay, uray idi sinungbatanna daytoy idi haiskulda, ammona a naikari a didanto agkatuloyan. Ta sakbay ken ni Darius, ni Lindo ti tinagainepna a makatuloyan! “O, sige, baliwanminto manen ti umay. Bye!” “Sige, Cherry, tuloy na kami,” impakada met ni Elenita a nangkidday kenkuana. Dina inlisi ti imatangna ken ni Elenita. Minatmatanna ti pakabuklanna. Nakadidillaw ti kinarakab ti patongna. Uray la naideldel ti dakkel a boobsna iti bukot ni Lindo idi saltaanna ti motorsiklo. “LINDO, agpudnoka,” dayta ti inyudi ni Cherry Ann a sinaludsod iti dayta a panangkomusta ni Lindo kenkuana iti telepono. “’Pay? ’Niat’ basolko?” “Adda kadin napasamakyo ken ni Apple?” “Ay, adun, a. Ket no agdua bulanminton.”

Adda Koman Siotak * “Kayatko a sawen, kua, nagarawmon?” “Uy, saan met, a! Apay a kasta met ti saludsodmon?” “Kua ngamin, kasla masikog ti panagkitak kenkuana.” “Dika man agang-angaw iti kasta,” inserioso ni Lindo. “O, sige, angaw no angaw, ngem dimo pay sinungbatan ti saludsodko.” “A, daydiay, diak maaramid ti kasdiay. Narigat no agpayso a nasikogak, uray nagdakkel koma ti oportunidadko. Agasem, papaumianennak a kanayon iti kaserada, ngem agingga la ti kasdiay. . . kasdiay.” NGEM iti saan a mabayag, immay ni Lindo iti kaserana para iti maysa a selebrasion. “Awankamin ken ni Apple,” impakdaarna a dagus. Adda bitbitna a lapad a Gilbey’s ken lime juice, ken uppat a lata a Cali para ken ni Cherry Ann. “Ow. . ?” “Nakababain. Nainsulto ti kinalalakik. Agpayso ti rabakmo a masikog. Ngem saan a siak ti gapuna. Ti maysa a nanobiona iti apagbiit ti nanggaraw kenkuana sakbay a pinanawanna. Isu met la gayam a suplada idi, man-hater. Ngem ti ammona, malokonak? Dinak pudno nga ay-ayaten. Isu a pinatolannak ta ikamatna gayam ti kasasaadna.” Adu pay ti nalawlawat ni Lindo maipapan ti apagbiit a relasionda. Bagi laeng ni Cherry Ann ti dumdumngeg. Kasta ngamin ti ugalida no maysa ti adda problemana, isu laeng ti adda karbenganna nga agpatang. “Cher, sawem siguro, nakapuyak gapu daytoy nga araramidek—agbarbartek. Ngem kastoyak laeng ita ta ammok nga addaka a dumdumngeg. Paspasiensiaannak la koman.” “Dika man agsao iti kasta, nasobraam san, ne.”

Dina ninamnama, inawid ni Lindo ti abagana ket inarakupna sakbay a nagpakada iti yan ti ridaw. Iti pannakakellaat ni Cherry Ann, namrayanna laengen ti nangtapik iti narakab a bukot ni Lindo. “Ingat ka lang sa daan, ha?” impakamakamna. SAAN a dimmagas ni Lindo iti dayta a malem ken iti simmaruno pay nga aldaw. Iti simmaruno a bigat, awan latta ni Lindo. Iti maikapat nga aldaw, saanen a naibturan ni Cherry Ann ti di agsaludsod. Indayalna a dagus ti numero ti opisina da Lindo. Naklaat idi ibaga ti nakasungbat a naka-leave ni Lindo. Nalagipna ni Manong Nito, ti lumakayen ken Ilokano a nasinged a gayyem ni Lindo ken isu laeng ti am-ammona iti GF Printing. Inulitna ti timmawag ket ni Manong Nito ti binirokna. “Kaano pay a nag-leave, manong? Agingga iti kaano? Apay kano?” dinan naaluadan ti bagina a nangtaranta a nagsaludsod. “Don’t worry, one week laeng ti leavena. Ammom met siguron ti rason. ’Diay girlfriendna ditoy, awandan. Linoko ti babai.” “Apay? ’Niat’ napasamak ti babai?” “Buntis gayam daydiay. Ngem saan a ni Lindo, ha. Ngem di bale, naglusolos metten ti babai.” Kalpasan ti makalawas a kas kuna ni Manong Nito, nagpakita met la ni Lindo kenkuana. Sinukon daytoy a kas iti dati ket dimmagasda iti Chowking. “O, ania ita?” sinaludsod ni Cherry Ann sakbay a makababa iti motorsiklo ni Lindo. Ngem sakbay a makasungbat ni Lindo, adda nabaneg a lalaki a nangtukma iti takiagna. Maysa pay a lalaki ti nangdarup kenkuana, ken sabali pay ti nangipaigid ken ni Cherry Ann.

60 * Adda Koman Siotak (Kapuy iti Tsiks, panid 55) mokton a nalaing. Daytanto metten ti panangituloyko nga agdaton.

Dimmisnog ti lalaki a dimmarup. Napuruan ti panga ni Lindo. Sinarapa ti lalaki a nangtukma kenkuana itay ti bukotna ket sinikona ti abaga ni Lindo. Sakbay a mapatugaw ni Lindo, kinugtaran manen ti lalaki ti kutitna. Pinasabtan ti lalaki a tinumeng ni Lindo. “Pare, para sa kapatid namin ito. Pasenya na lang, nasaktan siya sa ginawa mo!” Pimmanawdan. Inag-agkan ni Cherry Ann ni Lindo idi agsalungayngay daytoy. Nakagin-awa idi inirutan ni Lindo ti panangpetpetna iti dakulapna. “CHER, agyamanak iti panangasikasom kaniak.” Nakaidda ni Lindo iti kama iti siledna iti upupaanna iti Pureza St. Agpapaimbag pay la iti dugolna. “Dika man, kaskala an-anader kaniak.” “Cher, adda koma ipudnok kenka, ngem kasla mabutengak.” Immisem ni Cherry Ann. “Dika man. . . agawaam ketdi ti agpaimbag ket ne, adu ti makasapul iti siota a kas kenka. . . maysa a siota a napaneknekanen a committed.” “No maysa manen nga Apple, diak kayaten. . .” “No addanto manen, ania manen a prutas ti ipanaganmo?” “A, e, kua, ’tay kunada a cherry.” “Ow, dimon sa pay ammo ti langa ken raman daydiay?” “Ammok, kabisadok unay.” “Ow, talaga?” insungbat ni Cherry Ann. Dinan napakadaan ni Lindo a nangawid kenkuana. — •

BANNAWAG * Pebrero 19, 1996 Ngem ania pay ita, addan ti maysa nga Aris! Napatit ti bell para iti lunch break. Inurnosko ti diak payen nasango a nabasa a manuskrito iti sanguanak. Timmakderak a bulonko ti nangiduron iti tugawko iti sirok iti lamisaan. “Aris, lunch break na. Saan ka ba kakain?” panangsingak iti al-at nga arigna dina pay la sinango ti manuskrito nga inted ni Ate Lalay. “A, e . . . sa labas. . .” “Sabay ka na lang sa amin,” inyallawat ni Lorena. “Tayo na,” insarunona a nangpaguni metten ken ni Edna, ti naasawaanen a proofreader. Dinagasko ni Rudy iti computer section, ken padak nga Ilokano a kanayon a kalanglangko iti pangaldaw. Dati a makigidgiddanak ken ni Lorena, ngem gapu ta kaslaak la asungot a kumuykuyog kadakuada ken ni Edna, inkeddengko a liklikak laengen ti sumabay. Ta di met agsaon no diak agpatang. No ipapatik man ti agestoria, korni, kunanto met laeng ni Edna, ket ad-addanto manen a masurdoak. Wenno, no isuda met ti mangrugi nga agpatang, saandakon nga iramraman. Uray pay no ikarkarigatak met nga ilibre ida iti sopdrink. “Hrrm, pogi ’diay baro a kaduayo, a,” kinuna ni Rudy idi agturongkamin iti canteen. Sarsarunuenmi da Lorena, Edna ken Aris. “At, delikado yata ang lagay mo, pare.” “Nasapa pay a sawen dayta, pare.” “Sika ngamin ta nakapuyka unay.” “Uy, saan met, a. Idi, a, ngem diak kayaten. Nakasupsuplada.” “Kasdiay, aya,” panangsurdo latta kaniak ni Rudy, aglalo idi matiliwanna dagiti matak a mangkitkita kada Lorena ken A-

ris. Maymaysa a tray ti nagyanan ti sidada ket ni Aris ti nangbagkat. Ni met la Aris ti gimmatang iti sopdrinksda ken nagiwaras kadagiti plato idi makapuestoda iti lamisaan. Nagmayat man ti tungtongan ken sinnippatda idi makarugidan. Pinilik ti asidegda a nagpuestuanmi ken ni Rudy, ken dagiti kaduami a taga-Accounting section. Amano a makapagkinnitakami ken ni Lorena iti nagpuestuak a tugaw. Sangkasiputko, amangan la no kumita met kaniak, sakonto isnaben kampay idi. Mabuisitak iti bagik; aglalo idi keddelen ni Lorena ti takiag ni Aris. “Laglag,” diakon napupuotan a naibalikas. “Anong nalaglag, pare?” sinaludsod ti maysa a kaduami. “Nalaglag ang puso, pare!” impaggaak ni Rudy. DIAK makaturog iti karabiyanna. Malem pay laeng, mulmulmolanen ti isipko ti planok nga agpudno ken ni Lorena, wen, uray no iparipiripko man laeng. Idi addaakon iti iddak, pininalkon ti rumbeng nga aramidek: saedek iti pagnaanna nga agturong iti opisina inton bigat. Kumuyogakto kenkuana agingga iti siledmi iti maikatlo a kadsaaran ti kompania. Adda watwatiwat ti pagnaen manipud iti kalsada a dumsaaganna iti dyip agingga iti pasdek. Ket awanto la kadin ti maibagak? Wenno saan, ikanayonkonton ti panangibagak nga itulodko nga agawid no malem iti dagusda. Awisek nga umuna nga agmerienda iti Jollibee wenno Dunkin’ Donut a malabsanmi, ket isunton ti panagpudnok. Ngem kabigatanna, kasla timmayab iti angin ti planok. Agpayso, napasungadak a bimmaba

BANNAWAG * Pebrero 19, 1996 iti dyip. Kampay idi, kasangsangpetko met ket immipusak kenkuana. Kamakamek koma ngem naparpartak met ti barukongko a nagdalagudog, dimmagsen ti paddakko, ket simmeksek manen ti napalalo a panagbain. Ay, sayang a gundaway, insennaayko. Ngem haan a bale, padasekto manen no bigat. Iti simmaruno nga agsapa, inabangak manen iti kalsada. Kas iti dati nga aramidko, immipusak kenkuana sako kinamakam. Ngem ne, ay, nalabanak nga agpayso dagiti nadagsen a sakak ken ti barukongko, ngem saan ti karabukob ken dilak a bigla a namaga. “Hi!” kinunak a nagsay-a. Ngem dinak pay tinaliaw. “Late na yata tayo?” Ngem di latta simmungbat. “A-Anong oras na ba?” Husto ti inaramidko ta awan kaniak ita ti relok ta impaayosko iti maikatlon a daras. “7:28,” insungbatna a di pay nagbaliw ti ekspresion ti rupana. Wenno tinaliawnak la koma. Madin sa ti panangipalagipko a naladawkamin, ta ad-addan nga intarengtengna ti nagna. Ket maudiakon. Nabuisitak. No mabalin la koma a sumardengakon ket umuna lattan, wenno agsubliak ta kampay idi adda nalipatak. Ngem awan met maarikapko a rason. Iti opisina, badtripakon a mangrugi iti trabahok. Sabagay, dati a saankami nga agpatpatang ken ni Lorena, malaksid no maipapan iti trabahomi. Kas koma no adda umayna saludsoden maipapan kadagiti manuskrito a basbasaenmi, wenno bumulod kadagiti gamitko a kas ti stapler, paper clip ken dadduma pay. Ngem itay man mumalem, mayat ti iisemanna nga immasideg iti lamisaanko. Agpatpatulong a bagkatek ti dadduma a napempen a manuskrito iti lamisaanna a ya-

Adda Koman Siotak * wat iti coordinator-mi. Naikkanak ngarud iti inspirasion a manguray manen kenkuana iti bigat. Ipapatikton. Ti la gayam isemna ti kasapulak tapno rumegta ti riknak. Ngem kabigatanna, arig naggidanda ken ni Aris a bimmaba iti agsabali a dyip. Ania pay, nagkuyogda a nagturong iti opisina. Malas! Nagurayak manen iti simmaruno a bigat, ta ammok a nairana laeng met ti panagkuyogda ken ni Aris. Ngem maladawakon iti serrekmi, ngem awan met laengen a maurayko. Absent gayam ta kinuyogna kano ti inana a nagpaopera iti mata. Diak met ngarud masabayan iti malem a panagawidmi, ta isuda met ken ni Edna a tarawitwit ti agkuyog. Aglalo ita ta kaduada payen ni Aris. Talaga a lablabanannak ni Aris! Iti dayta a bigat, nakagiddanna manen ni Lorena a simrek. Kunak no awan ti al-at ngem idi gandatek a kamakamen ni Lorena, diak payen nasiputan no ania a direksion ti naggapuanna. Naunaannak a nangkamakam ken ni Lorena. Marurodakon. Diak kayaten, yik-ikkis ti unegko. Iti isipko, ilunlunodko ni Lorena. Karengkeng, kunkunak. Pagan-anoka met. Sika laeng, aya, ti babai? Ngem makidkiddis met ti pusok no makitkitak ida ken ni Aris. Plastiken ti pannakilangenko ken ni Lorena kasta met ken ni Aris ta diak maiwaksi ti pannakaabakko a diak pulos nakilaban. Diakon ginandat pay nga asitgan ni Lorena. Kalpasan ti dua a bulan, nobian ni Aris ni Lorena. “LEON, meet Celine, ti baro a proofreader a kaduayo.” Apagbingi ti isem ti pamudawen a babai nga insungo ni Ate Lalay.

Daytoy siguron ti sukat ni Manong Ralph, ti nag-resign a kaduami itay napan a lawas. “Hi!” inyisemko met a nangperreng kenkuana. Narimat dagiti nangisit a matana. Awan ti makitak a make-up wenno pulbos iti kimmampuso ken nalinis a rupana, malaksid laeng ti apagpuligad ngata a nabessag ti kolorna a lipstik iti bibigna. Kulot. Agtayag la ngata iti lima a kadapan ken maysa a pulgada. Narapis ngem adda met ikaritna a pigurana. “’Yan si Leon,” ni Ate Lalay met laeng ti nangyam-ammo kaniak. “Mabangis ang pangalan pero mabait yan at masunurin. Wala pang girlfriend.” Nagkatawa ti babai. Kalmado met ti riknak a nakidinnakulap kenkuana. Kalpasanna, inlikmut ni Ate Lalay nga inyam-ammo iti dadduma pay a kaduami iti opisina. Impuestona iti nabakantean a lamisaan ni Manong Ralph, maysa la a lamisaan ti baetmi. “Leon, i-orient-mo nga si Celine,” imbilin ni Ate Lalay. “Aba, oo, ate. . .” insungbatko a dagus ket inruarko dagiti mabalin nga usarenna. Diakon nagtaktak a nagturong iti lamisaan ni Celine. First base daytoy, kinunak a nakiam-ammo a nalaing ken ni Celine. Saanen a Leon ti naganmo, no pagnerbiosam pay la daytoy nga asitgan, inkaritko iti bagik. Ngem insangit met la iti unegko idi ipudno ni Celine nga adda gayamen nobiona, ’tay maysa kadagiti baro met la nga empleado ditoy. Nagam-ammoda laeng idi naggiddanda a nagaplay. Napartak man ti loko! Ketdi, konsolasionko iti bagik a nagkuna nga, at least, naammuak a dagus, ken Leon pay laeng ti naganko agingga ita. — •

Adda patingga ti amin Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

Ni Melay ti simmungbat a simmango met la AAL-ALAK ngatan ti turogko iti nakaniak iti panagiddana. sapa a panagiddak idi makangngegak iti “Nagririda ken ni Lynette, manong. Ni Lynette ariangga iti bangir a kuarto. Rarek ti ngamin. . . Itay sumangpet ni Gigi a naggapu dita boses ni Gigi a tumtumpaw. Kaap-apana man ngaruar, addan sa nasao ni manangna a dina nagustuan, tan ni manangna a Lynette. Nakariknaak iti bain ket immingar met ’ta maysan. Diak payen kada Manang Remy, ti akimbalay ti up-upaanmi a nasiputan ni Lynette ta pagammuan la ta binatona siled ditoy Roxas District. Nasapa ngamin a matiti sinelas ’ta adina.” maturog no kastoy a lawlawasna “’Niat’ pangipapananna kaagraman ti uppat nga annakna, isu niak?” imputed ni Gigi. “Kaslaak, nga awanen ti tao iti salas no kastoy Dida impangag aya, kaniana?” nga oras ta addadan iti siledda iti “Agtalnakan, ne, nakababain dagiti balakadna ngato. Dakami laeng a boarders ti kadagiti akimbalay,” inyanawak. mabati kadagiti ipapaupada a siled ket idi maumada Maalakon ti estoria. Es-estriktuan ditoy baba. man ngatan ni Lynette ti adina ta di a mapalpalagipan, Manipud iti binukodak a siled iti met dumngeg iti pammagbaga ti asideg iti kosina, nagturongak iti pimmanawdan. naud-udi, lumaban pay. siled da Gigi iti asideg ti salas, iti “Kasangsangpetmo pay laeng, Ket naspak ampir ti landok ti balusterna nga aya?” sinaludsodko. ti masakbayanda. agdan. Linasatko ti nasipngeten a “Ket wen. . . naggapuak lad’ta salas. Iti terrace iti ruar, nataldiapak a balay da Matet.” Ti kaklasena iti nakatugaw nga agmaymaysa ni kaarrubami nga apartment ti kayatLynette. Umanges-anges iti dadakkel. Nagsa- na a sawen. ludsodak ngem dinak pulos sinungbatan. “Apay met ngamin a nagrabiikan?” Kapilitan a simrekak iti silulukat a kuartoda. Di “Saan met koma nga agbato lattan. Nakabaslatta agsarday ti panagtanabutob ni Gigi. bastos.” “Apay manen?” sinaludsodko. Insensiasko ti paNapaisemak iti daytoy a tonada ken diar ni Gigi. nagkalmana. Talaga a natangsit. Kalkalpasna a nagsangit. Lumablabbasit ti ka“Agtalnaka ngaruden ket ne, rabiin.” muruan a rupana. Ad-adda a simmingkit dagiti Ngem sumangkadayamudom latta ni Gigi. matana. Nakatakder a nakabannikes iti abay ti “Gigi, ne. No makadanon daytoy ken ni angkel, kamana. Iti ngato iti sabali pay a double deck, naka- diak la ammon,” impangtak. ilad nga agbasbasa ti Romance pocketbook ni Ni Angkel Roy ti kayatko a sawen, ti baak a Melay, ti kakuartuanda a kadua ni Lynette iti tra- baro a kabsat dagiti dadakkelmi kada Lynette. Ni baho. nanang ti inaunaan kadakuada. Empleado ni Angkel “Diak man ammo dayta, manong,” ni Melay ti Roy iti Toyota iti Alabang. Adda met iti Hong simmungbat a bulonna ti timmalikud. Ginuyodna ti Kong ti nanang da Lynette. Aglima pay la’t tawen ulesna agingga iti abagana. ni Gigi idi mabalo ni Anti Cita. Walonton a tawen “Apayya?” sinaludsodko latta nga awan ti mas- ni ikit sadiay. Ket ni Angkel Roy ti nangitalkanna nop a pangiturongak. kadagiti kasinsinko, ta isu pay ti umaw-awat kada-

BANNAWAG • Marso 18, 1996

giti allowance-da. Isu a no adda pagkamalian ti maysa kadakuada, ireport ni Angkel Roy ken ni Anti Cita. Ket awan maaramidan ti dua no di maksayan ti kuartada wenno gipiten ida ni uliteg. Iti yanko ditoy Roxas ti nagkaseraanda, gapu ta adayo ti Alabang iti FEU a pagbasbasaan ni Gigi iti kina-nars, ken iti Cu-

bao a pagtratrabahuan ni Lynette. Siak met ngarud ita ti nangitalkan ni Angkel Roy kadakuada. Ngem no maminsan, didak denggen no bagbagaak ida. Sabagay, siasinoak met ketdi tapno ipangagdak? Ninto pay Manong Hector nga inaunaanda ket kabaelanda a dupiren. Ania ngarud, baliodong met ni Manong Hector.

Saanna a naturpos ti kinainheniero iti Manila, ket kapilitan a nagsardeng ket isu ita ti agbanbantay iti napanawanda a balay iti Nanguneg. Isu a no adda pagririan dagiti dua a babbai ditoy, patigmaanak la idan. Daytoy man ti maawatak a puon ti ririda ita. Manipud naibarkada ni Gigi kadagiti kaarrubami, ken gapu ken ni Matet a kaklasena, kanayonen a marabrabiyan a sumangpet. Parbangonenna kano pay ti ag-jogging ken adun a daras a duada la ken ni Ariel nga agparbangon. Kataebko ni Ariel iti tawenko a 24, ket isu man ti kanayon a mangpaspasiar ken ni Gigi, aglalo iti sardam. Mabalin nga addan relasionda iti kasinsinko, ta no pudno ’tay damagko dita ruar, napanda kano payen nagbuya iti sine nga is-isuda laeng. Ammo amin daytoy ni Lynette isu nga es-estriktuanna ti adina. Nupay kasta, saan la daytoy ti masansan a pagririanda nga agkaka. No sumangpet dagiti allowance-da, agsinnungbatda gapu iti bingay. A ni kastoy, adu unay ti kidkiddawenna iti inada, idinto ni daytoy ket magipgipit pay. Ngem no maipapan ken ni Ariel, nagririda manen nga agkaka itay napan a lawas. Addaak idi iti siledko a mangiringringpas iti lesson plan-ko idi immay ni Gigi iti yanko. Agsasaibbek nga agpulpulong. Ngem ad-adda a napaisemak ngem ’tay ay-ayek. Ta kasano met, aya, ta isu pay ketdin ti mangibaga a bagbagaak kano ni manangna. Ngem isu ketdi ti binalakadak ket impalawagko a rumbeng la nga estriktuan ni manangna ta inauna. “Hmmp, awanen ti respetok kenkuana! Kanayon a loklokuenna ni nanang. . .”

64 * Adda Patingga ti Amin Dayta ket ti kunak. Innapal, isu nga awan ti mayat a maatiw, aglalo kadagiti gundaway nga agpakumbaba ti maysa. Sabagay, adda met punto ni Gigi no apay a masaona iti kastoy. Nabarayuboy ngamin ni Lynette idi agbasbasa pay iti Baguio. Kaklasek iti haiskul isu a kabisadok ti kinagastadorna. Narsing ti kursona. Agasem met ta aboten ti sangapulo a ribu a pisos ti gastusenna iti makabulan: bayad iti nangina a boarding house, dagiti kano librona a kasapulanna ngem awan met idi ti makitak a nayawidna iti probinsia, ken no ania ditan a paggastosan. Adayo daytoy a maikompara iti tallo gasut a mabusbosko iti makabulan a nagbasa ti kinamaestro iti Vigan. “O, Gigi, agtalnakan. Ninto laengen angkel ti pagpalawaganyo,” kinunak a bulonko ti nagpakada. Dimmagasak met iti yan ni Lynette. Ngem nagbabawiak a nangpaguni. Imbilinko ti iseserreknan ta baliwanminto ti agpapatang, ngem dinak sinungbatan.

Marso 18, 1996 Issue Akkub: Donna Cruz DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita TI DYIP NI CRESENCIO Leo Mar. Balais Nobela ALA, IBTURAK AMIN Charlie P. Pinto TODAS NI LAING! Meliton Gal. Brillantes ALSA MASA 1763 Bernardino C. Alzate

BANNAWAG * Marso 18, 1996 Nakayamanak met laeng ta idi agsubliakon iti iddak, awanen ti mangngegko nga ariangga iti siledda. “O, Mario, makaammokan kenkuana. Ipulongmo no adda aramidna a madi, ta agtuoskaminto no sumangpetak,” kinuna ni Lynette sakbay a maitulodko iti gate. Inyawatko kenkuana ti bassit a bagahena idi sumrek iti inarkilada a taxi. Adda kano dua a lawas a seminar-training-da ’diay Baguio. Kaduana ni Melay. Seminar wenno lakuatsa? TagaBaguio ngamin ni Melay. “Wen, la,” insungbatko ngem iti unegko, awanto met la ti maaramidak, ta di met dumngeg ni Gigi kadagiti balakadko no maminsan. Sabagay, uray kabsatna di pay dumngeg. Alas sieten iti rabii. Awan pay la ni Gigi. Alas singko media ti ammok nga awidna no kastoy a Lunes. Mabalin met nga addan iti natrapik a dalan. Nagturongak iti kosina a mapan agluto. Mariknakon iti bisin ngem awan pay ni Gigi. Kapilitan a diakon naguray ket sinolok a kinnan ti linutok a torta a tarong ken daing a bangus. Agingga a naipaknik ti nanganak, awan pay ti kasinsinko. Kalpasanna, inderetsokon iti siledko a nagilad. Naguduakon ti maysa a tsapter ti basbasaek a nobela, ken maalakon ti turogko idi malagipko a tsek-apen ni Gigi iti siledna. Rimmuarak iti salas. Simmiripak iti gate. Nakalukat iti apagapaman. Naalingagko ti dua a boses nga agpatpatang. Minirak a nalaing ti dua nga anniniwan a nadlawko. Nalasinko a dagus ni Gigi. Ni Ariel ti kaduana. Paguniak koman ni Gigi ngem husto met nga irikepna ti gate sa dagusen a nagturong iti uneg iti balay. “Naggapuam?” sinaludsodko.

“’Diay yan da Ariel—MManong Ariel, birthday ni adingna. . .” “Apay, nobiomon?” Dinak sinungbatan, wenno dinak sa ketdi nangngeg ta nagdardarasen a simrek iti siledda. KANAYON latta a marabiyan ni Gigi kadagiti simmaruno a lawas. Ngem no maminsan, diak maranaan nga agkarabiyan a sumangpet ta makumikomkami ita iti eskuela. Madamdamagko laengen ken ni Manang Remy no kua. Kasta met nga adda maipulong ni Manong Tante nga agup-upa met iti maysa a siled ditoy. Kas ita, alas dies manen iti rabii ngem awan pay la ni Gigi. Maungpotkon ti basbasaek a nobela idi agkiriring ti telepono iti salas. Sinungbatak. Ni Anti Cita, long distance manipud iti Hong Kong! Ni Gigi ti birbirokenna. “Awan pay, anti, mabalin nga adda la napanna ginatang dita ruar,” inrasonko nupay ammok a ni manen Ariel ti kaduana iti ruar. “Apay, komusta met ti panagbasana? Saan sa met a nakaenrol?” “Mapan met agbasbasa, anti. Ngem kadagitoy ket awan pay lat’ pakakumikomanda ta lepleppas pay ti eksam.” “Kasta, aya? Ket no nagdakkel ti dawdawatenna a pagbayadna kano kadagiti projects-na. . .” “Wen ngata, anti. . .” “Ni Lynette? Apay a nagbayag metten ’diay seminarda?” “Makalawas siguro ti seminarda, anti.” “Ket ania ’tay dawdawatenna a pagpakinisna kano iti kudilna, pangpapudaw sa pay daydiay?” “Diak man ammo, anti, ta awan met masasaona. Ngem ma-

BANNAWAG * Marso 18, 1996 balin nga agpayso ta sangkadillawna man ti kudilna no kua. . .” “Alla, Mar, makaammokan kadakuada, ha?” “Komustakay’ ngay, anti?” “Ay, kastoy latta, nakkong. Kumarkaron sa ’toy uyekko no maminsan. Kelkelennak payen. Nagngina met ti agas ditoy. . . an-anusak lattan, a. Isu nga ibagam dita ta agsingsingpetda.” MAYSA a malem, nasapaak a nagawid ta kimmaro ti rikriknaek itay a sagubanit. Pasado alas dosen idi makasangpetak iti boarding house. Ni laeng Manong Tante ti adda la iti balay iti kastoy nga oras, ta adda iti opisinada ni Manang Remy ken adda iti eskuela iti tallo nga annakna. Nadatngak a nakaturog iti sofa iti salas ni Manong Tante. Nakarikep ti siled da Gigi. Ngem saan met a nakakandado iti ruar. Adda serrek ni Gigi iti kastoy nga oras, isu a nagbalawak no apay nga adda tao iti uneg. Into pay la no sumaruno a bigat ti ammok a sangpet ni Lynette. Katokek koman ti ridaw idi adda maalingagko nga agpatpatang iti uneg. Lalaki ti maysa! Tinamborko ti rikep. “Gigi, luktam man! Sino ti kaduam dita?” “A, e. . . manong. . . wen. . .” Saannan a natuloy ti nagsao ta napilitan a nangilukat. Madanagan ti diarna a naibaskag iti ridaw. Ket nasiripko ni Ariel iti uneg. “Nagkukuwentuhan lang ho kami,” kinuna ni Ariel a kasla madanagan. DIAKON imbaga ken ni Lynette idi sumangpet ti naduktalak. Umanayen a napaneknekak a nobion ni Gigi ni Ariel. Ni Angkel Roy ti nangipudnuak. Pinaayabanna a dagus ni Gigi. Kinapatangna iti nalapat daytoy ket

Adda Patingga ti Amin * ditoy payen a naduktalanna a saan gayam a naipasa ni Gigi dagiti gradona iti daytoy a semestre. Iti sumaruno a serrek, nagpakpakaasi ni Gigi nga agtuloy nga agbasa. Awan met maaramidan ni uliteg ken ni Anti Cita no dida latta pagtuloyen ngem ’tay pagawidenda iti Ilokos. Amangan no mapanunotna ti mangasawa no isut’ agestambay sadiay. Nagkari ni Gigi a liklikanna ni Ariel. Kinaguranak ni Gigi iti panangipulongko ket naisawangna pay a napalalot’ kinabibiangotko. Kas ninamnamak, immalatiwda nga agkabsat iti pagyanan. Nagupada iti soloda a siled iti maysa a pagupaan iti Rodriguez Avenue iti Cubao. Napintas ti kuartoda, dakkel la ketdi ti bayadda ditoy. Ngem pagsidsiddaawak man ta pinalubosan ni Anti Cita nga awan mangbantay kadakuada. Kasano a naguyugoyda ti inada ket no kasta met ti ugalida? Idi saludsodek ken ni Angkel Roy daytoy a banag, insungbatna nga isu kano met ti kayat ni Anti Cita. Pattak payen a dinadaeldak iti inada. Sabagay, nasayaat met ta isu pay ket a pakarikutan a sipsiputan no addada ditoy. Ni Lynette, idi agangay, nadamagko a nagsardengen iti trabahona ta nagreview manen para iti eksamenna iti kinanars iti maikatlon a daras. Ngem imbes nga adda la iti review center, damagko a kanayon la nga adda iti ruar; no saan nga iti pagsinean, kadagiti shopping malls wenno sadino ditan a pagpaspasiaranda nga agbabarkada. Sumabsabay latta met ni Gigi. Manmano a maranaak ida iti balayda no tumawagak. Ania ngarud, sabali la ti adu ti kuartana. Maysa a malem, dimteng iti kaserak ni Lynette. Gapu ta ba-

kante pay la iti maysa a siled ditoy, nagyan ditoy iti tallo nga aldaw. Imbag ta mannakaawat latta ni Manang Remy. Papasan kano ni Lynette ti adina ta nagrikiarda manen. “Natangken latta ti ulona,” sangkakunana. “Ni Ariel latta ti adda iti utekna. . .” NASUROK a makatawen ti limmabas manipud daydi a riri da Gigi ken Lynette. Diak koman malagip daytoy no diak nadamag ti maysa a pasamak a nangpasingked iti panagbaliw ti taray iti biagda. Itay malem, nadamagko a sumangpeten ni Anti Cita. Kapilitan nga agawiden ta dinan kabaelan ti agtrabaho gapu iti salun-atna. Adun ti nagastosna iti panagpaagasna sadiay, ken dinan maigaed iti agtrabaho. Maymaysa laengen ti solusion, aginana. Siak ti maysa kadagiti simmabet iti airport. Sakbay nga agawid diay Ilokos, nagtaruskami iti kasera da Angkel Roy iti Alabang. Adun ti imresan ni ikit no idilig kadagiti retratona nga impaw-itna. Nauneg dagiti matana ken pingpingna, sa nangato payen dagiti abagana. TB kano ti sakitna. Adda met ni Gigi a simmabet. Agub-ubba iti aglima bulanen a tagibina. Saanen a nakatuloy a nagbasa ta nakikabbalay iti pamilia ni Ariel a kaarrubami iti Roxas District. Saan manen a naipasa ni Lynette ti eksamenna, ket an-anusanna lattan ti bassit a sueldona a kas cashier iti maysa a food house iti Cubao. Nagsisinnangitda nga agiina. Napasurotak a napalua idi immasideg ni Lynette nga immarakup iti inada ken pagamammuan inapungolna ti nabayagen a dina pinagpagunian nga adina. — •

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

ARDAM, nakagaon ni mamang. “Apay, awan met la ’tay adimon?” insennaayna idi sumangoak. Timmayab ti ganasko ket namrayak laengen a binuybuya ti nabuntog a pannangan ni Josie, ti agkatorse ti tawenna a buridekmi. “Napananna, ’ya, mang?” “Kunana a mapan ’diay Vigan. Awan metten. Agrubuat met ngarud ita nga agpa-Manila.” Agad-adal ni Guiller iti kinaabogasia iti MLQU. Addan iti maikatlo a tukad. Agnanaed ita iti papaupaan nga apartment ti ikitmi a balo a kabsat ni mamang. Sumsumrek pay a klerk iti ahensia ti gobierno. Immay la nagbakasion iti tallo nga aldaw ta inatendaranna ti kasar ti nadekket a kasinsinmi a lalaki ditoy Nanguneg. Pinilitko ti nangan. Apagisu ngata a maiwarsik ti buggok idi sumangpet ni Guiller. Nagturongak metten iti balkon a nagpayubyob. Mangnamnamaak iti panagsubli ti koriente sakbay ti alas dies ta adu pay ti ikorehirko nga exam papers dagiti adalak iti pagadalan a publiko iti ilimi a Narvacan. Impitikko ti rungrong iti ruar. Maikadua daytoyen a naibusko. Isu met nga umaynak kaduaen ni Guiller. “Matuloyka ita?” dinamagko.

“Ikallaysak kalpasan ti makatawen, wenno dua,” impakdaarna.

Iti amin a banag, karibribalna ti adina, uray pay ti ayat ni Agnes a nobiana 66

BANNAWAG • Hunio 10, 1996

BANNAWAG * Hunio 10, 1996 “Parbangonekton, manong, Haan a balen ti langanko no bigat.” “Naggapuam kadi?” “’Diay Vigan. Ngem intarusko ti napan ’diay Batac, ’diay yan da Agnes.” “Komusta isuna. . . ?” Ingawidko ti dimmuko a sanaang iti barukongko, gapu iti nangngegko a nagan. “Nasayaat met. Aktibo latta iti simbaanda.” “Imbag man ta agtultuloy latta ti correspondence-yo.” “M-Manong, nobiakon ni Agnes.” UBBINGKAMI pay laeng, naingeten a karibalko ni Guiller iti amin a banag. Ket mamatiak idin nga uray mataengankaminto, ribalennakto latta. Awan met ti ammok a rason no di ti ipaspasagepsep dagiti dadakkelmi kenkuana, a siak ket nakapsut ti ulona iti klase, isu a lalaingenna latta ta addanto balitok a medaliana. A siak ket nakapsut nga agdesdesision, ken adda pay

Hunio 10, 1996 Issue Akkub: Sharon Cuneta DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita INSPIRASION Joel B. Manuel SAAN A PANANGALLILAW Benjamin C. Gapasin Nobela TUNGGAL PITIK DAGITI DARIKMAT Filemon C. Bautista AHEDRES NI AYAT Rodolfo C. Cachola

Gasat la ti Gasat * sadsadutna, isu a lalaingennanto kano ta napintas latta ti biagna. Wen, tapno atiwennakto latta a manongna. A kasla pay ketdin pakabasolak ti nayanak iti nasurok la a makatawen ngem isu. Rumbeng la siguro ta isu ti ipappapatida a tartaraknen, napintas ti pannakatarabay ti panagbasana, ken maiduol amin a kasapulanna. Siempre, isu ti junior. Ken karuprupana la unay ti nagawan nga amami. Sabagay, no langa, awan met ngata’t pakaatiwak. Naalak ti pudaw ken takder daydi papang a pamistisuen a Kastila. Kayumanggi a kas iti inami ni Guiller, ken kas ken ni mamang, adda naisangsangayan a magneto kadagiti nangisit a bukel dagiti matana. Napuskol dagiti kidayna; no matmatannaka, kunam la no papaammuennaka. Agkataytayagkami iti lima a kadapan ken innem a pulgada, ngem naraprapis. Ngem ketdi naalibtak iti gargarawna. Masirib ni Guiller, ta tallo pay laeng ti tawenna idi, ammonan ti agkuenta ken agbasa iti abakada—nga isu ti pangkankantiawanda kaniak a kanayon. Balediktorian a nagturpos iti elementaria iti Nanguneg, ken adda latta iti top ten idi aghaiskul iti ilimi. Siak, meritorious award laeng ti maal-alak idi elementariaak, ken iti laeng barangay high school ti nagturposak. Kinamaestro ti innalak, idinto a BS Accounting ni Guiller. Napintas a preparatory course iti kinaabogado daytoy a kas singasing ni mamang. Namnamaenna ngamin a ni Guiller ti mangitungpalto iti di natuloy nga arapaap daydi amami nga agbalin nga abogado. Nangisuro laengen daydi amak gapu ta awan naananay a pagbasana. Addakamin iti kolehio ken ni Guiller idi matay iti atake ti puso ni papang.

Maymaysa a kuarto ti nagyananmi idi agkaserakami iti asideg ti UNP iti Vigan. Kakaseraanmi met ni Agnes. Ni Guiller ti talaga a nakapasigan nga immuna ni Agnes, ken dagus a nadekket ti panaggayyemda ta maymaysa a departamento ti yanda. Kas iti kurso ni Guiller, adda met iti College of Business Administration ti kinasekretaria a kurso ni Agnes. Born-again Christian ni Agnes. Ngem awan ti hilig ni Guiller iti relihion. Siak ti nakita ni Agnes. Nakombinsirak iti pananguyotna kaniak. Ket nabirokak ti kaipapanak iti fellowship ken prayer meeting. Ditoy, napakumbabada amin. Agpapada ti kaibatoganda iti imatang ti Dios. Babaen ken ni Agnes, nadepdep ti pananglaisko iti gasatko a maidilig ken ni Guiller. “Manong, ar-armem kadin ni Agnes?” sinaludsod ni Guiller idi addakami pay la iti kolehio. “Apay koma?” “Kua, awan... aggayyemkami met laeng,” insungbatna ket saanen a nagsaludsod. Inkanayonnan iti naturog. Idi umadalemen ti rabii, napuotak a ginangtanna ti silaw. Innalana ti Biblia iti lamisaan a nangidissuak itay ket inukagna. Di mabayag, insublina met laeng. Manipud idin, dina pulos dinakdakamaten ni Agnes no dakami laeng ti agpatpatang. Kasta met a no ni Agnes ti kasasaok, likliklikak a maibalikasko ti nagan ni Guiller. Uray idi adda nalimed a nagkinnaawatanmi ken ni Agnes, di pay la natalged ti riknak. Ta kanayonda met nga agkuykuyog ken agpatpatang a kunam la ketdin no agnobioda. Nupay kasta, isawangda met kadagiti nasutil a kabordinganmi a nainkabsatan laeng ti langenda.

68 * Gasat la ti Gasat Ngem iti simmaruno a tawen, saanen a nagenrol ni Agnes. Sabagay, naipakpakaunana idi ti kasasaadna nga agbasbasa. Siamda nga agkakabsat. Saan a nadaras a maisakad dagiti mannalon laeng a dadakkelna ti panagbasa amin a kakabsatna. Rasonna pay ti panagbaba ti salun-atna a panggapuanna nga agserbi iti simbaanda no isu ti agestambay. Ad-adda a siak ti narigatan iti situasionko. Nupay naminsan wenno naminduanak pay la a sinuratan iti dayta a sangabukel nga school year, diak kontento iti surat laeng. Nasulit met ti kanayon nga agpasiar iti balayda. Abusta nakaad-adayo, manmano pay a maranaak iti balayda ta kanayon nga adda iti simbaanda; no saan a makimitmiting, adda a makikomkombension iti nadumaduma nga ili. Naminsan, diakon nagawidan a naipeksa ti sakit ti nakemko. Dina man la inintonaren ti relasionmi. Nainsulto iti imbagak. Ket ad-adda nga impatalgedna a napatpateg pay la ti panagserbina ken ni Apo Dios ngem ti relasionmi. Innayonna pay nga awan ti pagrebbenganna kaniak tapno dillawek ti aramidna. Ditoyak a nagkintayeg. Nalagipko ni adingko a karibalko. Maudi a tawenkon iti kursok idi masukainak dagiti surat ni Agnes ken ni Guiller. Nakitak dagitoy idi bukitkitak ti kabinetna ta adda koma i-research-ko a komunikasion kadagiti files-na. Pinalubosannak met ketdi a siakon ti mangsukimat dagitoy iti gamitna. “Agsinsinnuratkayo gayam ken ni Agnes,” indillawko iti naminsan a naranaak a mangbasbasa iti kasangsangpet a surat ni Agnes iti iddana. “Wen, kasla penpal-ko.” “Nagmayaten,” kinunak. Ngem iti unegko, kayatko a sa-

BANNAWAG * Hunio 10, 1996 ludsoden no adda met la panangkomusta ni Agnes kaniak kadagiti suratna ken ni adingko. Ngem maunaak latta ti agbain. “Yeah, she’s the best of my friends,” inkantana a kunam la no diak am-ammo ni Agnes, wenno iti nasakit, a naminsan a nobiak. “Adda karimi,” innayonna, “a dikamto aglinnipat. Adda dakkel a pasetna iti biagko.” Kastaak met, insungbatko ngem iti laeng unegko. ITA, nobian ni adingko ni Agnes. Kinutimko ti bibigko iti dayta nga impalgakna. Tangay dina makita ti reaksionko ta nalidem iti ayanmi a balkon. Pinawilak ti bagik nga umanges iti nauneg, ta diak kayat nga adda pamkuatanna kaniak. “Nasayaat, a, no kasta. Sapay koma ta agkatuloyankayo,” insungbatko. “Ikallaysak kalpasan ti makatawen, wenno dua,” impakdaarna. “Awan dakesna. Naan-anay metten ti tawenyo.” “Dakayo ken ni Aileen, manong, kaanokay’ met nga agsimpa?” Naklaatak. Iti tawenko a 25, diak pay sinerioso a pinanunot ti mangasawa, wenno ni Aileen nga agbalin nga asawak. “Asideg metten, dika madanagan,” insungbatko iti barbar a bosesko, ta agmagan ti karabukobko. DUA a tawen kalpasan daydi a sardam a panagpatangmi nga agkabsat iti balkon, nagassawa da Guiller ken Agnes. Iti simbaan Protestante ti nakaangayan ti seremonia, ket siaanamong ti dati a pilosopo a kabsatko, a kunkunana pay ketdin a ti desisionna ket para ken ni Agnes ken iti Apo. Kasta unay ti ragsak ni mamang, a sipapasaw pay a nag-

kuna: “Ala, anakko, no duakayo ken ni Agnes ti karagsakan ita, iramandak a maikatlo. Idaydayawka unay, anak.” Nagkinnitakami nga agkabsat. Mababain ti kita ni Guiller; ket madlawko nga immuneg ti kitana idi ibaw-ingna ti rupana iti sabali a direksion. Ni met mamang ti immasideg kaniak. “Ric, kaano met nga agsimpakayo ken ni Aileen?” sinaludsodna. Diak pulos ninamnama dayta a saludsod ni mamang. Dati a saan a pabor ni mamang ken ni Aileen ta imprangkana idi kalpasan a mayam-ammok a dina magustuan ti moderno a gargarawna. Ket ita, maawatna met laengen. Saanen nga importante no siasino pay ita ti makabanagko. Mangisursuro met ni Aileen iti maysa a barangay high school iti kabangibangmi a barangay. “Asidegen,” insungbatko a nangalimon ti kasla bato a nagsullat iti karabukobko. Apalak ni Guiller ta isu ti nakaala iti ayat ni Agnes. ’Diay Manila ti nagyanan da Guiller apaman a nalpas ti kasar. Addan napintas a trabahona iti maysa nga ahensia iti gobierno. Agrebrebiu para iti bar exam. Dakkelen ti sueldona isu a nakaabang iti bassit nga apartment iti asideg iti opisinada iti Pasay. Agil-ilemak a makabasbasa kadagiti suratna wenno ni Agnes. Isu a no maminsan, diak kayaten ti makidamag no adda manen suratda ken ni mamang, nga isapitanda iti money order. Aktibo kano metten ni Guiller a makifellowship; nagbaliwen a naminpinsan a kas sawen ni mamang. Saanen nga agsigsigarilio wenno aginum. Ta segun kadagiti balikasna, ti la ayat a masagsagrapna ken ni Agnes ti kapintasan a paset ti biagna. (Maituloy iti panid 71)

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

“N

IA ngata no dika sininga iti panagbasam ’ti pocketbook dita idi?” kinuna ni Tirso sana insungo ti narukbos a kalunatsi iti kanigid a paset ti main building iti pagadalan. Addakami ditoy ta naawisak a kas naisangsangayan a sangaili ken agsarita iti Recognition Day ti nagturposak a haiskul iti Narvacan. Napaisemak a nakalagip iti maysa a panawen iti sirok ti kalunatsi. Kas transferee ditoy iti Maikatlo a Tukad iti haiskul, bassit pay laeng ti am-ammok iti umuna a lawas a kaaddak ditoy. Pamrayak ti agbasabasa, nangruna kadagiti romance pocketbooks iti sirok sirok ti kalunatsi. Ni Tirso ti immuna nga immasideg ken nakiam-ammo kaniak. Nagbalinkami a nadekket nga aggayyem agingga ita a mangisursuron ditoy pagadalan. “No makitak dayta a kalunatsi,” kinuna manen ni Tirso, “Malagipko latta daydi namunganayan ti amin. . . love letter days, remember?” Imlek. Love letter days! Nabayagen dagidi. Ngem saan laeng a dagiti naikur-it iti nabanglo nga stastionery wenno dagiti agat-baul a pocketbooks ti agminar iti isipko no makitak ti pinuon ti kalunatsi. Ni Rose, ti immuna nga ayatko!

Dekada ’80. Panawen ti New Wave. Para kadakuada, “Love Letter Days.” Panawen ti sennaay,ken ayat...

MAYSA A PANAWEN ITI SIROK TI

BANNAWAG • Enero 10, 2000

70 * Maysa a Panawen iti Sirok ti Kalanutsi

BANNAWAG * Enero 10, 2000

DEKADA otsenta. Uso kadagiti lallaki ti pukis nga ispayk a napuligadan ti nabanglo a gel a kas kadagiti miembro ti Duran Duran, Spandau Ballet ken dadduma pay a nalatak a personalidad idi aguso ti New Wave. Adda pay mangtultulad ti panagpantalon ni Michael Jackson. Kabarbaraan ti break dance, strut, wenno moonwalk. Da Madonna, Cindy Lauper ken Debbie Gibson met ti idolo dagiti babbai. Ngem awan ti essemko kadagitoy. Kaykayatko ti agbasabasa a siuulimek. Addaak iti sirok ti kalunatsi, bayat ti panangur-urayko iti klasek kalpasan ti recess idi asitgannak ni Tirso. Nataytayag ngem siak. Nabakbaked. Kasimronna unay ti medio akaba nga agongna ta perdienna kano ti guapona. Pagaayatna met ti agbasa iti fiction, nangruna ti serye ti Hardy Boys ken agkolekta iti Archie ken dadduma pay a DC comics. Naangaw ni Tirso; masirib pay ta adda iti top ten. Inyam-

letters ket inrekadok iti inaramidko a surat ni Tirso. Ababa laeng ngem natagapulotan. Napalalo ti rag-o ni Tirso idi yawatko ti surat. Inyalisna a dagus daytoy iti stationery a ginatangmi iti tiendaan iti sango ti eskuela. “Sika ngay, ipatulodmo metten ti para ken ni Rose.” “Awan pay panggepko.” Ti panangsuratko ken ni Rose laeng ti ammok a wagas tapno maipeksak ti ayatko kenkuana. Ta kadagiti napalabas nga aldaw, agtigtigerger dagiti tumengko, ken sumki ti dilak no kasangsangok. Diak pay maperreng no kapatpatangnak. Napudaw ken seksi ni Rose iti tawenna a kinse. Kasla kanayon nga umis-isem dagiti kusipet a matana. Adda iti top ten iti klasemi. Adu ti agrukbab kenkuana, saan laeng a dagiti lallaki a kaklasemi no di pay ket dagiti Fourth Year. Ni Russell ti kapingetanda. Adda guapona, nupay napugpugot ngem siak. Star player ti senior basketball team. Saan nga imbuson ni Tirso ti suratna. Kiniddawna ken ni Annabel, ti kasingedan a gayyem ni Marjorie, a yipitna ti surat iti notebook ni Marjorie no agCAT-da. Kadagiti simmaruno a rabii, rinugiak metten a pinutar ti suratko ken ni Rose. Ngem diak malmalpas ta agbaliw ti panunotko no ulitek a basbasaen ta kasla korni. Diak met ngarud kayat a simple laeng. Ibabaetko latta met nga aramiden dagiti surat ni Tirso para ken ni Marjorie. Kalpasan ti dua a lawas, addan napintas a padamag ni Tirso. “Sinungbatannakon ni Marjorie!” impasungadna sakbay a simrekkami iti umuna nga asignaturami iti dayta a bigat. “Congrats!” “Thank you iti amin, pards. Ngem suratam metten ni Rose.

Enero 10, 2000 Issue Akkub: Joyce Jimenez DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita DAGITI NANGBUNIAG KADAGITI KARAYAN KEN BANTAY Casimiro Is. De Guzman Nobela PAKPAKAWAN, ATANUD! Dionisio S. Bulong NALABAGA TI AGUS TI KARAYAN Ricarte A. Agnes

ammonak kadagiti lima pay a nadekket a barkadana: da Simeon, Jerry, Reinhard, ken Henry. “Yaramidannak man ti love letter, Leo,” inyud-od ni Tirso iti naminsan a nagestambaykami iti sirok ti kalunatsi. “Apay koma a siak? Kabaelam met,” insungbatko a nangisardeng ti basbasaek. “Narigat ti agaramid. Diak ammo a rugian. Nalalaingka.” “Dika man, diak pay makaaramid ’ti bagik.” “Ay, di agaremka met. Suratam ni Rose. Kopiaekto laengen no kua. . .” “O, apay a naiserrek ti nagan ni Rose?” Kaarruba da Tirso ni Rose. “Dika man. Kanayon a matiliwanka a mangmatmatmat kenkuana no kasdiay nga ag-recite. Sangkadamagmo pay no agabsent.” “Agim-imbentoka manen!” kinunak ngem pudno ti kinunana. “Sino ngamin ti suratam, aya?” “Ni Marjorie.” Muse ti Fourth Year idi intrams ni Marjorie. “O, sige, padasek. . . Punnuamto lattan no adda kayatmo nga inayon, a.” “Wen! Basta kapintasem a kas iti kapintas ti crushko.” Itay napan a tawen ti kasar ni Manang Arlene nga inaunaanmi a lima nga agkakabsat. Nagtrabaho iti Manila apaman a nakaturpos iti Accounting iti Vigan. Idi nalpasen ti kasar, inyawiden ni Manong Lito nga asawana iti Las Piñas. Intedna amin kaniak dagiti koleksionna a Mills & Boon’s, Harlequin, Sweet Valley High ken dadduma pay a pocketbooks. Adda pay dagiti kinarton a love letters. Indulinko dagiti love letters. Inruarko dagitoy apaman a makaawidak iti balaymi iti Nanguneg. Inurnongko dagiti agkakasam-it a balikas kadagiti love

BANNAWAG * Enero 10, 2000 Dika agkapuy-kapuy!” Nagdinamag ti panangaklon ni Marjorie iti ayat ni Tirso. Impangpangas gayam ni Tirso kadagiti kaklasemi a lallaki a siak ti para suratna. Immapalda la ket ngarud. Ket pinagbalindakon nga opisial a para suratda iti love letters. Pagsayaatanna, ilibredak met iti merienda. No agsubalit ti suratanda, mas grande ti merienda. Ket no mapasungbatda ti babai, isagutandak ti ania ditan, kas iti panangisagut ni Tirso kaniak iti baro a sapatos nga impaw-it ti amana nga adda idiay Saudi. “ANIA ti sumaruno nga addang?” inyarasaasko ken ni Tirso. Yur-uraymi ti baak a maestrami iti dayta a klasemi kalpasan ti recess. Inruarko ti suratko ken ni Rose a pinuyatak idi rabii. “Simple la’ng. Mod’toy ta siakon ti mangted. No saan nga agsubalit, that means, dinaka kayat. Condolence. Lipatem laengen. At least, awan ti makakitkita nga agar-aremka, safe-ka iti kantiaw. No agsubalit, well and good. Meaning, dakkel a blowout dayta.” Kas inkarina, ni Tirso ti nangted iti suratko. Nakikuyog ken ni Rose iti panagawidda iti Orence iti dayta a malem. Nagbatiak pay iti kampus ta adda kampay idi ileppasko a proyektomi iti Industrial Arts. Kabigatanna, mabainnakon ken ni Rose. Immikay metten, nupay madlawko ti mangtiltiliw nga ikikitana kaniak. Nagtuloy ti kasta nga idiarmi kadagiti simmaruno nga aldaw. Idi agangay, inkeddengko ti agsurat manen. Nagturongak iti library. Manmanon dagiti gundaway a makaduak ni Tirso no kastoy a bakantemi ta dina maadaywan ni Marjorie.

Maysa a Panawen iti Sirok ti Kalanutsi * 71 (Gasat la ti Gasat, panid 68) “Kayat ni Agnes ti agtrabaho ngem pawilak ta fragile pay laeng ti salun-atna,” insuratna iti maudi a naawat ni mamang. “Imbagto la no makabangonkami iti pamilia.” “’NIA, Ric, kaanoka met nga agpamilia?” sinaludsod ni mamang idi addaak manen nga agpalpalpa

Addan sumagmamano a naikur-itko idi asitgannak ni Simeon, maysa pay kadagiti kaklasek. Nognog ti birngasmi kenkuana ta napugot ken kulot. Ngem naragsak. Kanayon a nakaruar dagiti napudaw a ngipenna. Natayag ken pangrapisen. Adda asul a soble nga iggena. “Addan subalit ni Mildred, sika,” siraragsak a nangipadamag. Ti napintas a kaklasemi a taga-ili ti kayatna a sawen. Intupakna lattan ti bagna iti pangatiddogen a lamisaan. Nagtugaw iti abayko, a kayatna a sawen, basaenmi a dua ti surat. “Epektibo a talaga ‘diay love lettermo.” Inangot-angotna pay ti nabanglo a surat. Ket siaannad a nangpigis iti pingirna. Ngem kellaat a napunas ti ragsakna idi mairuarna ti surat. Naggapu nga agpayso ken ni Mildred ti sobre, ngem ti surat ni Simeon ti linaonna. Awan man laeng ti naikur-it a para iti gayyemko. Basted! Tinipedko ti katawak. “Ania metten,” insakuntipna a nangkudkod ti ulona. Saanen a maun-uni ni Simeon kalpasanna. Ket naammuak idi agangay a naisubli met ti surat ni Reinhard manipud iti nangtedanna. “Sino met, aya, ti sinuratan ni (Maituloy iti panid 72)

iti balkon. Nadagaang ita ti panawen. Awan pulos ti angin isu a nakaranraniag dagiti biuten. “Gangganin,” kasla automatiko ti insungbatko. Kasla adda intalmeg ni mamang iti komputer ket bigla a nagparang iti screen ti sungbatko. Kinapudnona, arigna di pay nairehistro iti ulok iti dayta a banag. Sangkaiggem manen ni mamang ti surat ni Guiller, ngem ita diak ginandat a binasa. “Alla, yagawam, anakko, ta makitak pay dagiti apok,” adadda a kiddaw ti tonada ni mamang ngem iti suhestion. “Apay ni Guiller, dida pay agkaanak, aya?” Napasennaay ni mamang. “Narigaten ’diay adim. Gapu iti salun-at ni Agnes, saanen a mabalin nga agkaanak.” Maawatak ti marikrikna ni mamang. Innalak ti surat ni Guiller nga iggemna ket dimmagdag ti ganatko a mangkompirma iti kinuna ni mamang. “. . . Naragsak koman iti amin no maikkannak iti anak ni Agnes; ngem ketdi saan a daytan ti napateg no rason met ti pannakapukawko iti asawak, di kadi, mamang? Ni manong, komustada met ken ni Aileen? Ibagam, ’mang, ta ipandan ta agkaapokay’ metten .. . ken mamatiak a naituding ti gasatda a para iti maysa ken maysa . . .” Nagpanunotak: Ni Aileen ken siak, naituding nga agkagasat? Wen, ita mariknakon ti kinapudno ni Aileen nga agingga ita, agur-uray pay laeng iti panagsublik iti kalaksidan ti panangbaybay-ak iti relasionmi! Rinaemko ni adingko. Ita, makitakon ti rason no apay a mas pabor dagiti tao ken ni Guiller ngem siak. Ibagak a suratan a dagus ni mamang ida ta iyawisnanto metten ti panagkasarmi ken ni Aileen. — •

72 * Maysa a Panawen iti Sirok ti Kalanutsi (Maysa a ..., panid 71) Reinhard?” dinamagko ken ni Tirso. “Ni Mildred.” Patay! Maymaysa a klase ti surat nga intedko kada Simeon ken Reinhard. Ngem basolko ta diak man la dinamag no asino ti pangtedanda. Paggaak a paggaak ni Tirso idi inestoriak kenkuana. Ditoy a rimmuar ti sao a “love letters gang” iti klasemi. Nagtaud daytoy iti sumangkasayet a grupo ni Mildred. Kapuy la ngaruden dagiti lallaki a mangipeksa iti ayatda, nengnengda pay nga agsurat. Agkikinnopiada pay! Dayta man ti iwarwarasda a pakasasairan ti riknak ta kasla pay ketdin dagiti laeng torpe ti agar-aramid iti surat. Ngem intuloyko ti nagsursurat ken ni Rose. Pagsayaatanna, sinubsubalitannak idi agangay. Da Tirso ken Josie a bestfriend ni Rose dagiti karteromi. In-inut metten a naituredko ti makipatang kenkuana iti kampus. Agingga nga inaklonna ti ayatko. Ngem kunana met nga ilimedmi pay laeng. Okey lang. Ti importante, nobiakon. Sangkaulitko a binasbasa ti suratna iti sirok ti kalunatsi. Sinutilnak ni Tirso. Siak met ti nangiblow-out kenkuana. Iti dayta a panawen, maburiborannakon kadagiti nakairamanak nga extra-curricular activities iti eskuela. No adda agpaaramid iti love letter, itedko laengen ti master copy tapno adda tuladenda. Ngem ammuekon no asino ti pangtedanda. Love letters laeng ti rugi, imbalakadko pay kadakuada a kunam la no asinoak a kalaingan. Igiddan ti aksion ken siglat. Dikay’ agkapuykapuy. Opisialak iti Science Club ken Literary Editor iti publikasion ti pagadalanmi. Ket iti ka-

addak kadagiti science fair ken press conference manipud iti municipal agingga iti national level, siguraduek nga adda latta ibatik a suratko ken ni Rose. KAGAPGAPUK iti regional science fair iti Pangasinan idi maangay ti juniors-seniors prom iti eskuela. Nakaro ti gagarko ta maisalak met laengen ni Rose. Kasta met ken ni Tirso a manigsiguron nga isu laeng ti kasala ni Marjorie. Ngem kadagiti maudi a lima a nagpaaramid iti surat kaniak, ni laeng Simeon ti naragsak ta napasungbatna ti ar-armenna nga adda iti lower section. ‘Imbag ta kalpasan ken ni Mildred, saan a napukawan ti namnama nga agarem. Kadagiti uppat, a pakaibilangan ni Reinhard, kakaasida iti kantiaw kadagiti kaeskuelaanmi a kabusor ti love letters gang, nga idauluan ni Mildred; ken pati payen dagiti grupo ti Fourth Year nga idauluan ni Russell! Iti agsapa, marmaratamnay ni Rose idi asitgak iti sirok ti kalunatsi. Dina man laeng dinamag no ania ti nagapuanak iti sciene fair. “’Gurayka ta adda la papananmi ken Josie,” kinunana a bulonna a timmakder iti nagtugawanna. Nagturong iti direksion ti canteen. “Gumiddanakon, agmeriendatayo,” impakamakamko. “Saanen. Ne, adda’dtan ni Josie. . . Bye.” Diakon kinamat ida ta nagturongak metten iti sango ti main building a pakaararamidan ti entablado para iti prom. Tinawen a dagiti juniors ti esponsor ti JSP. Isu a dakami met ti agtrabaho para iti pasken. Iti malem, nakansela ti klase dagiti Third ken Fourth Year tapno adda wayada nga agsagana para iti okasion iti karabiyanna. Diakon nakita ni Rose. Nasakit ti

BANNAWAG * Enero 10, 2000 nakemko. Di man la nagpakada no nagawiden. Rabii ti JSP. Trubenais a puraw a three-fourths ti lislisna ti aruatko. Dinait la ti inak ti nangisit a kurbatak. Nasileng ti sapatosko a lalat nga inasmangak iti nangisit a pantalon nga isu ti pagilasinan ti kina-juniormi. Puraw a pantalon ken barong met ti suot dagiti seniors. Kas iti sigud, di maadaywan ni Tirso ni Marjorie. Nakakaapal ti kinadekketda. Awanen ti makaisala pay a sabali ken ni Marjorie. Bantay-sabet iti salonan ni Tirso. Dagiti Fourth Year ti kanayon a mangliklikmut iti grupo ni Rose. Kanayon a maunaannak ni Russell a mangkortesia iti kaayan-ayatko. Kapilitan a kaduak iti suli da Reinhard, Henry ken dadduma pay a buhaw ti panagareman. Nasakit pay laeng ti nakemko iti panangpanaw ni Rose kaniak itay a di nagpakpakada. Papasak, kunak koma, ngem siak sa met ti maabak no diak man la maasitgan. Inkeddengko nga unaak ni Russell iti sumaruno a piesa. Apagisu, kinanta ti bisitami a banda ti kanta ni Lionel Richie. Paborito ni Rose dayta. Nagdardarasak a napan iti puestona. Kurangna la a layawekon dagiti tugaw a madungparko. Ngem awanen iti dati a puestona. Nagsawar dagiti matak. Idi awan a makitak, tinurongko ti kanigid a paset ti main building, iti yan ti kalunatsi. Nupay panipngeten ti lugar, nalaka a naanninawak ti dua nga asmang a nakapuraw iti sirok ti kayo. Nakatugawda; nakasallabay ti lalaki iti babai idinto a nakarakep ti babai iti lalaki. Idi madlawdak, naklaatda a naginnebbet. Da Russell ken Rose! (Maituloy iti panid 77)

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

â&#x20AC;&#x2DC;N

IA agdesisionkan. Sika ti ammok a mangpangabak ti partidotayo ta napintas ti gapuanam iti Tandem,â&#x20AC;? boses ni Gabriel Marzan wenno Manong Gabo. Nupay maragsakannak iti dayta a panagtalekna kaniak, adda amakko iti posision nga ididiayana. Outgoing president ni Manong Gabo iti Student Council iti unibersidad ditoy Vigan a pagad-adalanmi. Ket maysaak kadagiti konsultantna iti SC. Pamandeken a kas kaniak ngem no agsasao, kunam la no dakkel a tao ta natibong ken nalawag ti panagsasaona. Ismarte ken disente ti panagar-aruatna a mangipakita ti kalidad ti naggapuanna a pamilia iti kabesera. Nakaenrol la ti sumagmamano a yunits ta isagsaganana ti nataktak a panagtesisna, ket mabalin a saanen a makapagkandidato ta limbesen ti uppat a tawen iti AB English a kursona. Nabennat ti

BANNAWAG â&#x20AC;˘ Marso 6, 2000

74 * Politics 101 ti panagkolehiyona gapu kadagiti aktibidadna iti SC. Asideg manen ti eleksion iti konseho, ket pappapigsaen manen ni Manong Gabo ti Kasangga Party a pinundarna idi damona iti agkandidato. Inummongnakami iti maysa a suli ti cafeteria ti pagadalan tapno pagsasaritaanmi ti masakbayan ti partido. Adda ni Ezekiel Baclig a dati nga auditor iti konseho, ni Julie Pilarta a dati a presidente dagiti agad-adal iti edukasion, ken sumagmamano pay a natudingan a dadaulo ti partido a naggapu kadagiti nadumaduma a kolehiyo iti kampus. “O, ania?” intukay ni Manong Gabo iti pannakaimayengko. Nakakita met dagiti dadduma kaniak. “Panunotek pay a nalaing, manong,” insungbatko. Diakon imbaga a no awatek ti diayada, kapilitan nga ibbatak ti kinaeditor-in-chiefko iti Tandem a nagun-odko iti napalabas nga school year. Iti pannakapili manen ti editor-in-chief ti pagiwarnak itoy nga school year, addan pangatiwak kadagiti sabsabali

Marso 6, 2000 Issue Akkub: Ara Mina DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita MURKAT Roy V. Aragon Nobela NO ADDA PAY KAIMUDINGAK DITA PUSOM Ma. Angelica A. Andes ALLA, NI TATA! Meliton Gal. Brillantes

BANNAWAG * Marso 6, 2000 nga agaplay iti nasao a puesto. Ket kasanon no maabakak a presidente iti SC? “Respetarek ti desisionmo,” kinuna ni Manong Gabo. “Ngem no saan nga awaten ni Celso ti takem, asino ti ilabantayo?” insengngat ni Ezekiel. Pamaklaen isuna iti tayagna nga innem a kadapan, ngem nakarit daytoy no maipapan kadagiti banag a mabalin nga irupir. “Agkukombensiontayo no kua. Agbibinnutostayo,” panangserra ni Manong Gabo iti patangan. Nagtarusak iti opisina ti Tandem kalpasan ti mitingmi. “Imbag ta dimmaw-aska, manong,” impasungad ni Blessy Baroña apaman a makastrekak iti opisinami. Addan isuna iti maikatlo a tukad iti Accounting, dati a reporter ken agdama ita a circulation manager. “Apay?” “Sapsapulennaka ni Mr. Friala. Dumaw-aska kano iti opisinana. ASAP.” Ti budget officer ti unibersidad ti kayatna a sawen. Tinarentengko ti likud ti pasdek a yan ti opisinami agingga iti Admin. Alas dos pay laeng iti malem iti relok ngem nakakuykuyemen ti tangatang. Nalabsak iti maysa a paset ti pathway ti ummong ni Paul Rapanut, lider ti oposision. Nailaok kadakuada ni Ansel Lopez, ti agdama a news editor iti Tandem. Inisemak ni Ansel. Immisem met apagapaman sana intuloy ti nakitungtong kada Paul. “Celso, adda dakkel a parikutmo,” impasungad ni Mr. Friala apaman a makastrekak iti nalawa nga opisinana. Dakkel a lalaki ni Mr. Friala. Adun ti ubanna nupay ubing iti tawenna a limapulo. Inurnosna ti sikkawilna iti swivel chair ket pinagtugawnak iti sanguananna. Inyawatna ti Financial Statement ti Tandem iti napalabas a tawen.

“Adda dakkel a deficit iti badyetyo itay napan a tawen. Nasobraanyo ti naggastos.” “Ninamnamak dayta, sir,” kinunak. “Impilitmi ngamin nga inruar iti regular a tallo nga isyu iti kada semestre, malaksid laeng iti special issue iti Disiembre. Dayta ngamin ti ninamnama dagiti estudiante kadakami. Iti pagdaksanna, ngimmato ti singir ti imprenta ta ngimmina met amin a magatgatang. Ti adatna, di met ngimmato ti publication fee a masingsingir kadagiti estudiante.” “Ania ngarud ti aramidentayo? Saan met a mabalin a mulagatantayo lattan daytoy.” “Malaksid pay iti dayta, sir,” kinunak a saan a nangintonar iti imbagana, “adda met dakkel a deficit iti badyet a natawidko iti sinukatak nga editor. Saanmi a nabaelan nga inkamat daytoy kenkuana ta pinalubosan met ti pagadalan a naggraduar.” “Agballatek daytoy a mismanagement of fund iti biangmo,” kinunana latta. “Ngem tangay addan autonomia iti publikasion, makaammokan a mangsungbat iti daytoy kadagiti estudiante ken iti sumaruno nga ageditor.” Kayat a sawen ni Mr. Friala, nga iti pannakaikkat iti advisermi, bukodmin nga iggaman ti publikasion a kas iti nailanad iti Campus Journalism Act of 1991. Uray pay iti liberalisasion iti pondo, mangrugin iti transision ita nga school year. Nadagsen dagiiti paddakko a nagpakada ken ni Mr. Friala. Mangrugin nga agarbis idi nagsubliak iti opisina a bitbitko ti financial report. Adda pay trenta minuto sakbay iti sumaruno a klasek. Ket inkeddengko ti agestambay ditoy. Ur-urnosek dagiti linaon ti drawerko idi sumrekni Ansel. “Hello, Mr. EIC!” Agpakada-

BANNAWAG * Marso 6, 2000 kan sa met nga agpayson ta apay met nga agur-urnoskan?” inyisemna ket nagparang ti pustiso a ngipenna. Igpilna ti napuskol a folder idinto nga amitna ti nalaga iti way a bagpackna. Suotna ti kupas a maong nga agrunrunoten ti tumengna ken puraw a tisert a nakasuratan ti maysa a nalatak nga islogan dagiti aktibista. “Agpakada nga ania?” “Tumarayka kano met nga SC president?” “Nakadamagam?” nasdaawak. Nalagipko ti nakitak a panagpapatangda itay kada Paul Rapanut. Immisem laeng. Naawatak ti baraha ni Ansel. No tumarayak iti SC, isu ti mangala iti takemko ditoy. Isu ngamin iti pinaka-senior kadagiti nabati iti staff-ko itay napan a tawen. No diak ibbatan daytoy, maaddaan ngarud iti parikut. Ket mabalin a mangaramid ti addang tapno maregregak iti takemko. Kinapudnona, awan ti personal a ririmi ken ni Ansel. Isuna laeng ta kabaddungalanna dagiti aktibista iti kampus nga idauluan ni Paul. No adda rally a mangtubtubngar iti pannakaingato iti tuition fee, wenno isyu maipapan ti panaglabsing ti Admin iti sistema nga ipatpatungpalda, isuda ti naariwawa nga agmarmartsa. Kanayon met nga adda ni Ansel iti front line. Taga-Cabugao ni Ansel. Addan iti maikapat a tukad iti BSE. Anak ti maysa a katalonan ti maysa a nalatak ken nabileg a pamilia iti probinsia. Nangnangngegko metten ti nagan ti amana ta isu ti dadaulo daytoy iti reporma iti agrario. Natadem ti pluma ni Arsel ta naipamaysa kadagiti kontrobersial nga isyu kas iti parikut iti daga, militarismo iti barrio, pannakaadipen dagiti babassit ken nangruna maipapan ti pannaka-

Politics 101 * patakias ti base militar iti pagilian. Naisupadi met ti wagasmi ken ni Manong Gabo ta no ilabanmi iti maysa nga isyu, agpannuraykami iti diplomasia wenno iti natalinaay a wagas. Isu a no dadduma, birbirngasandakami a reaksionario. Iti umuna a takemko a kas editor iti publikasion, impingetko nga inlaban ti pannakaipatungpal ti autonomia a nailanad iti linteg. Ngem tinamingko daytoy agingga iti board room nga awan ti pinnulikkaaw. Ket naipangabakko daytoy. Nagsinakami ken Ansel iti opisina nga awan ti naammuanna a planok. ITI panaggapuk iti klasek iti dayta a bigat, nadatngak manen ni Blessy iti opisina. Nalabit yururayna ti isasangpetko ta nakatugaw iti sango ti lamisaanko. Inserrana iti nadatngak a basbasaenna a libro. “O, Blessy, ania?” “Dakkel sa kano met, manong, ti budget deficit-tayo,” dagus a sinaludsodna. “Nagkuna?” kinunak a masmasdaawan ta panggepko nga itinto staff meeting nga ipakaammok daytoy. “Ni Manong Ansel.” Mabalin a nasirip ni Ansel ti report iti daydi pannakadanonna kaniak a mangur-urnos iti linaon ti drawerko. Kapilitan nga imbagak ken ni Blessy ti amin. “Ken tumarayka kano met iti Student Council, manong?” sinaludsod manen ni Blessy. “Ania daytoy? Interview?” inrabakko ketdi. “Dika pay inikkan iti assignment, a.” “Interesadoak laeng,” inyisemna. “Ta no pudno, di maikampaniakan a dagus kadagiti kaklasek. Dakkel ti klase iti Business Administration, kunam sa.”

“Diak pay nakadesision. Ngem no bilang tumarayak, mangabakak ngata?” “Sika pay? Awan ti ammok a makaabak kenka ta nalatakka iti unibersidad. Kas adda iti media, you have the edge, saan kadi?” “Ala man laengen!” inkatawak. “Ngem kua, manong, adda sayangguseng iti kampus nga agduaduaka a tumaray iti SC ta mabutengka a mangpanaw ti bad records mo iti Tandem. Isu a kumkumpetka kano ita a kasla tekka iti puestom.” “Ania a bad record?” nagpukaw ti katawak. “Maipapan iti deficit, tinawidtayo dayta, di met?” “Ngem mangipakita kano daytoy ti kinakapuymo a manager. Kabutengmo kano dagiti estudiante a mang-evaluate kenka. Kasta met nga iti mata iti Admin, puling kano dayta iti panagkitada kenka.” “O, forget it,” kinunak. “Sidadaanak a lumasat iti microscope no isu ti kayatda. Nadalus ti konsensiak. ” Insingasingko ketdi nga ilibrek iti merienda iti cafeteria ta pagpatanganmi dagiti planok iti Tandem, nangruna iti pannakaipatungpal dagiti dadduma pay a probision ti baro a linteg. Adu pay ngamin ti saan a nasurot ditoy kas iti pannakaipaay ti scholarship kadagiti nangato a kameng iti staff ken ti rumbeng a komposision ti screening committee. “Ngem asino ti nakangngegam dayta a saosao,” sinaludsodko idi rummuarkamin iti opisina. “Ni Manong Ansel.” Kunakto pay! NAATAP ti ridep kaniak iti dayta a rabii. Iti bassit a lamisaanko iti binukodak a siled ditoy boarding house-mi, nakadata ti papel

76 * Politics 101 nga inugedak iti tengngana. Iti umuna a kolum, inkur-itko ti “Pros,” ken “Cons” met iti maikadua. Maipapan daytoy iti panagtarayko iti SC. Kayatko a timbangen no ania ti rumbeng a pagsadagak. Dakkel manen a karit iti biangko no tumarayak iti SC. Ta manipud nakigamerak iti administrasion ni Manong Gabo, adu ti nakitak a mabalin pay nga urnosen para iti konseho. Adu met ti mapampanunotko a proyekto para iti pagsayaatan dagiti agad-adal. Ngem aminek met a dakkel a parikut no panawak ti Tandem iti agdama a kasasaadna. Iti maikadua a rabii, nakabukelakon ti maysa a plano. Ni laeng Manong Gabo ti nangibagaak iti daytoy. LUNES. Nasapaak a dimteng iti Student Affairs Office tapno agaplay iti agdama a posisionko a kas editor ti Tandem. Kas iti dati a sistema iti panagpilida iti editor, ti laeng kangatuan a takem, iti kinaeditor, ti paglalabanan. No asinonto ti madutokan kalpasan iti nainget nga oral ken written exams, isunto ti mangbukel iti bukodna nga staff. Makalawas sakbay iti naituding nga eksamen, nagaplayen ni Ansel. Pagsayaatanna, naallukoyko met ni Blessy nga agaplay met iti nasao a puesto. “Sika man laeng, manong, ti ammok a tao ditoy a mangawis ti lumaban kenkuana,” kinuna ni Blessy apaman a maidatagna ti aplikasionna. “Kayatko a sika ti sumaruno nga editor,” kinunak. Ket minatmatannak iti nabagas. Nakibalubal met ni Manong Gabo a para standard bearer ti Kasangga Party ket isu ti nangabak. Nupay adda nangiserrek iti naganko, diak nga inawat ti nominasion. Impalawagko a maad-

BANNAWAG * Marso 6, 2000 adal ti aplikasionko iti Tandem. Nainominar met ni Ezekiel ngem kinaykayatna ti agbise-presidente. Indatag a dagus ni Manong Gabo iti line-up ti Kasangga iti SA office. Ditoy a rimmuar ti kontrobersia iti kandidaturana. Saan kanon a rumbeng nga agkandidato, ta kas met iti pagannurotan iti pannakaited iti scholarship, di rumbeng a lumbes iti tawen ti kurso nga innala iti maysa a kandidato. Overstaying ngarud ni Manong Gabo. Ngem inrasonna a maysan a full-time student a maysa pay met kadagiti kasapulan. Nayenrolna kanon dagiti dadduma nga education units a pundasion iti panagisuro. Kabisadon ni Manong Gabo iti taray iti pulitika iti kampus. Ammona a sakbay a makapagdesision ti Student Election Commission wenno SELECOM, umabot dayta ti sumagmamano nga aldaw ta denggenda met ti biang ti agsumbangir a maseknan. Bayat a maad-adal ti petision iti pannakadiskalipika ni Manong Gabo, saan metten nga impila ni Paul ti kandidaturana iti kinapresidente. Kas ken ni Manong Gabo, overstaying met iti kursona nga engineering. Ken uray pay agsangoda manen ken Manong Gabo, mailampasonto manen a kas iti dati. Ket diakon naklaat no innalada ni Ansel nga standard bearer. Ni Paul ti timmakder nga spokesman ti partidoda. Ni la ngarud Blessy ti kaduak a nageksamen a para editor iti Tandem. Naalak ti takem ket automatiko nga associate editor ni Blessy. Naragsakanak ta nalaing a mannurat ni Blessy. Beauty and brain ngem simple. “Itoy umay a Biernes, iyulogdan ti disqualification-ko,” kinuna ni Manong Gabo iti dayta nga aldaw nga idadaw-asna iti

boarding housemi. Addakami iti salas a mangin-inut ti maysa a grande a serbesa ken pulotan a sangaplatito a mani. “Sigurado a disqualification ta in-droppedkon dagiti dadduma a unitsko. Diakon ag-full-time tapno maasikasok ti thesisko. Kayatko metten ti aggraduar ta makaungeten dagiti dadakkelko.” “Good luck ngarud, manong.” “Sika ti makasapul iti luck. Agsaganakan. Kas iti planota, sika ti isukatko apaman nga yulogda ti desision!” “Nakasaganaakon,” kinunak ket intangguapkon ti nabati pay a beer iti basok. Martes pay la iti kabigatanna ket nawaya a mamitingko ti Tandem staff ken makapatangko ti SA dean maipapan iti panaglusulosko iti puestok. Ammok a dinto metten a maklaat ni Blessy iti desisionko ta sakbay daytoy a patanganmi ken ni Manong Gabo, naiparipiripkon ti panggepko. Maysa laeng met ti kiniddawna: tulongak iti aniaman a pakarikutanna a mangidaulo iti publikasion. ITI cafeteria, naummong manen iti maysa a suli ti Kasangga Party. Kompleto ti line-up ken dagiti dadaulo dagiti nadumaduma nga organisasion iti kampus a supporters iti partido. Impalgak a dagus ni Manong Gabo ti pannakadiskalipikana. Inyam-ammonak ngarud a kasukatna iti puesto. Ngem simngat ni Julie a nangkontra iti kellaat a pannakadutokko. Insingasingna a maangay koma ti normal a panagbibinnutos ta karbengan kano met ni Ezekiel ti madutokan ta isu ti agdama a kandidato iti kinabise. Naibato ngarud daytoy nga opinion ni Julie iti kaadduan. Ngem ad-adu met ti nangsupiat iti kayatna. Impeksada ketdi ti ragsakda iti kaaddak iti partido. Dagus met a linamanonak ni

BANNAWAG * Marso 6, 2000 Ezekiel a nagpabus-oy para kaniak. Kinunana a ti napateg, mangabak iti partido. Ket malaksid iti ngato, awanen ti nabaliwan iti line-up. “Apaman, a maiserrek ti nagan ni Celso iti SELECOM, angayentayon ti proclamation rally,” panangiserra ni Manong Gabo. Ngem karkarna ti kinaulimek ti grupo ni Julie idi agsisinakamin. Nadlawko iti panangipaigidda ken ni Ezekiel. Nabulabog ngarud ti partido ni Paul. Aglalo ken ni Ansel a mangrugin a mamersonal. Ta ania ngarud ti ammona, naliklikannak a makalaban iti kinaeditor ngem duakami ketdin nga agsango ita iti kinapresidente. Timmadem ti dilana. Ken dakami met ti nasdaaw iti ipapanaw ni Ezekiel iti partido ket nagaplay a kas independiente a kandidato iti kinapresidente. Ni Julie ti bisena. Iti naudi ngarud a gundaway, nabaliwan ti line-upmi. Kas ninamnamak, binukitkit ti oposision ti gapuanak iti Tandem. Poor manager, dayta ti iwarwarasda a kababalinko. Ngem agingga la ti sao dayta, ta awan met ti naurayko nga aksion tapno maimbestigarak. Di met ngarud rimmuar daytoy nga isyu idi naangay ti debate dagiti amin a partido maipapan iti konseho. Ammoda ngamin a no agungkatda pay ti naun-uneg, rummuar met ti nagan ni Paul ta isu ti dati a managing editor iti sinukatak nga editor nga immuna a nakaibus iti pundo. Nangrugi met a nagtrabaho ti grupo ni Ezekiel. Imbambandoda ti naganmi a “trapo.” Awan kano ti maganab dagiti estudiante kadakami no di laeng dagiti kari nga ipatpatayabmi iti angin. Pagduduaanda kano pay ti kabaelak a mangidaulo iti konseho ta bolpen kano laeng ti ammok nga

Politics 101 * (Maysa a ..., panid 72) Sakbay a nakaatrasak, nalasinnak ni Russell. “Ania’t problemam, bro?” “Ania ti kayat a sawen daytoy, Rose?” bumanugbogen ti barukongko a nangkita ken ni Rose. “Forget it, Leo,” insalpika ni Rose. “Girlfriendmo ’ti kunam?” ni manen Russell iti nagubsang a tono, “No way. Suratsurat la daydiay. Agbibisinka met.” Iti pannakasair ti riknak, dinuklosko. Ngem pinasabtannak a dinisnog ti pangak. Ngem diak inkir-in. Binalesko ti subsobna. Simngat ni Rose ket inyadayona ni Russell. Inaribungbongandakamin dagiti estudiante iti asidegmi.

iggaman. Di nagbayag, bimtak ti damag a natambang ni Ansel. Nagtudo ti bala iti direksionna iti naminsan a panagawidna iti barioda. Naratrat ti traysikel a naglugananna. Ngem kas iti drayber, awan met ti tamana. Impakitana laeng ti garadgadna a naalana kano iti isusuksokna iti nalemmeng a paset iti kalsada. Ket idi dimteng dagiti polis, impakdaarna nga adda naawatna a death threat sakbay iti panagtambang. Ngem awan met ti maipakitana a surat wenno ania man nga ebidensia iti daytoy. Ket nakapungtotak iti sayangguseng nga adda kano pakainaigak iti pannakatambang ni Ansel. Rimmuar ti damag a kabagiak kano dagiti dati a goons iti Narvacan a lugarmi ket mabalin a dagitoy ti timmira ken ni Ansel tapno butbutngenda laeng. “Taktika laeng ti kalaban dayta. Peke ti ambush,” panang(Maituloy iti panid 82)

Agtigtigergerak iti pungtotko ken sakit ti nakemko. Tinangadko ti kalunatsi ta mangrugin a tumbog dagiti matak. Diakon pinalpas ti pasala; nagawidakon nga agmaymaysa. “CONGRATULATIONS, p’re,” inalamanonak ni Tirso apaman a nalpas ti panagbitlak iti programa. “Napintas a talaga ti panangyablatmo, romantikoka a talaga a mannurat.” “Thanks. Daytoy met ti pagyamanko kenka,” inyawatko ti napirmaak a libro, maysa kadagiti bestseller a nobelak ken nangabak iti FAMAS idi maipelikula itay napan a tawen. “Basaenyo ken ni baketmo.” “Wow, thank you. Maysa ni Marjorie kadagiti fansmo, ammom met. Regards laengen ken ni baketmo.” “Idanonko.” Nabati ni baket iti Manila ta ilepleppasna ti thesisna iti klasena iti masteral iti UP. “P’re, malagipko ni Rose. Komusta met?” “Naks, nakalagip ni loverboy. Aglaklako iti sida dita tiendaan iti ili. Ammom, nasikogan ni Russell kalpasan ti graduationtayo. Saanen a nakapagkolehiyo. Ni Russell? Saan metten a nakapagturpos ket agbilbilang laengen kadagiti putotna. . . ha! ha! ha!” “Kasta, aya?” nagtungtungedak. “Pasiarenta. Inka komustaen.” “Haanen ta agawidak met la a dagus. Ibagamto laengen, p’re, no makitam ni Rose, nga isu’t gapuna no apay a nariing ti essemko nga agsurat.” “No kayatmo, patulodam ’ti love letter ta siak ti mangted,” inkiddayna. “Ammom, p’re, nabayagen a naitanem ti Love Letters Gang,” insungbatko ket nagpaggaakkami. — •

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ “DUMIKAR manen ti topakna,” inyarasaas ni baket idi sumrekkami iti siledmi. Ni Manong Rex a kabsatna a dumna iti inaunaan ti kayatna a sawen. Napangilangilak a nagilad iti kama. Nakapigpigsa iti panagpatokar ni Manong Rex iti radio iti baba. Kastoy ti ugalina no sumro. Itodona ti volume ti radio wenno TV-na ket kunam la no marba ti sibubukel a balay. Dumayamudom dagiti kaarruba no kua.

BANNAWAG • Abril 24, 2000

BANNAWAG * Abril 24, 2000 Kagapgapumi ken baket iti trabaho. Aginanakami koma sakbay nga agluto iti pangmalemmi. Ngem kas iti dati, awan manen ti gawaymi a mangtiped ti “trip” ti aglimapulon ti tawenna a kayongko. “Anus, Nito, anus!” inyandingayko iti bagik. Diakon nagkirin iti panagiddak bayat ti panagluto ni baket. Bassit laeng ti kuartomi ken baket nga adda iti maikadua a kadsaaran iti asideg iti kosina. Adda met iti asideg ti kadaklan ti nalawa a siled ti katugangak a babai. Kuarto met ni Manang Gloria, inaunaan da baket, ken ti dua nga annakna, ti maikatlo a siled ditoy. Tallo met ti kuarto iti baba. Bagi ni Manong Rex ti adda iti batog ti siledmi, ni Manong Arman nga agadi ken ni baket ti maysa, idinto a paupaanda ti kuarto iti ampir ti agdan. Daanen daytoy tinabla ken dua ti kadsaaranna a balay nga adda iti daanen a distrito ti

Abril 24, 2000 Issue Akkub: Piolo Pascual &

Judy Ann Santos DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita NASIN-AW A TARIGAGAY Rolando R. Rojas Nobela NO ADDA PAY KAIMUDINGAK DITA PUSOM Ma. Angelica A. Andes SIKA, AWANEN TI SABALI Felimon C. Bautista

Ni Manong Rex * Malate. Maysa daytoy kadagiti sumagmamano laengen a residensia iti babaet dagiti agkakatayag a pasdek dagiti hotel ken condominium. Binangon kano daytoy daydi katugangak a lalaki idi kalkalpas ti Maikadua a Gubat. Ditoy a dimmakkel ni baket ken dagiti tallo a kakaenna. Ditoy met laeng a nagnaedda idi addan pamiliada. Nagbibingayanda dagiti siled. Idi damo, diak kayat a tumiponkami nga agassawa ditoy. Ngem gapu ta asideg ti trabahomi iti Makati ken awan pay met ti naan-anay nga urnongmi, ditoykamin a nagyan. Mabalin a no maaddaankaminto iti anak, kapilitan nga agupakami iti dakdakkel a kuarto. Ngem iti kastoy a tabtabas ni kayong, kasla diak pay ket makaurayen. “Ania kadi ti problemana, ’nang?” sinaludsod ni baket iti katugangak idi mangrabiikami. Gimmidanen ni nanang a nangan kadakami ta mabisinen. Dinan nauray ti lutlutuen ni Manang Gloria. “Dimmawat itay ’ti kuarta,” insungbat ti nasurok a sitenta ti tawenna a katugangak. “Ammona a naalak manen ti pension daydi tatangyo. Awan ti naitedko, a, ta indiretsokon nga imbayad iti silaw.” Dayta ket ti kunak. Makasapul ni kayong iti kuarta ngem dina met kayat ti agobra. Papakpakan laeng iti nagannak kenkuana idinto a nagdakkelan a karne. Awan pay maitedna a bingayna iti pagbayad iti koriente ken danum. Agalas nuebe ngatan iti rabii idi mauma ni Manong Rex nga agpatokar. Naitimkak dagiti barkadana iti baba. SAAN a nakaturpos iti kolehio ni Manong Rex ta baliodong kano idi agbasbasa pay. Isu ti nangisit

a karnero ti pamiliada. Nakarintar kano ti pannakatay ti managsaksakit nga amana gapu kadagiti madi nga aramid ni kayong idi agtutubo pay. Idi makastrek kano ni kayong a drayber ti trak nga agbiahe manipud iti pier agingga kadagiti probinsia, isu metten ti pannakiasawana. Ngem nagtultuloy latta ti pannakairamanna kadagiti dadakkel a gulo. Idi maikkat iti trabaho, dinan pinadas ti agbirok pay. Ditoy metten ti nangrugian ti panagrikrikiarda nga agassawa agingga a pinanawan ni Ate Jean, ina dagiti dua a babbai a putotna, uppat a tawenen ti napalabas. Simmaruno a nagtalaw ti buridekna, ni Jessa, nga agtawen la idi iti kinse. Simmurot iti maysa a gayyemna ket saanen a nagawawid pay. Paborito pay met ni Manong Rex daytoy kadagiti dua nga annakna. Spoiled, uray idi ubing pay. Itay met napan a tawen, nakitaray ti inaunaanna, ni Maricris, iti taga-Bulacan a construction worker. Gayam, liman a bulan nga agdadagsen. Pinangtaan ngamin ni Manong Rex a patayenna ni Junrod, uray pay idi agar-arem daytoy, no dumap-aw iti Malate. Agbasbasa pay laeng idi ni Maricris iti kolehio. Diak pay laeng malipatan ti napasamak idi pagammuan la ta dimteng ni Maricris ditoy nga ubbana iti agtallo bulan nga anakna. Kaduana ni Junrod, pamugoten ken dakdakkel nga adayo ti bagina ngem siak. Nadayaw. Immayda kano yamo iti bagbagida. Immulida iti balay tapno agpatulongda a makipatang iti amada. Siak ti pinatudon ni baket ta nairana nga awan ti katugangak. “Naimbag a bigatmo, manong,” inkablaawko. Tartarimaanen ni kayong ti bisekletana iti nakipet a salana. “Adda umay

80 * Ni Manong Rex mangbisita kadakayo.” “’Tay, addakamin. Adtoy, ne, ni Jose Frederick, nga apom,” imbungad ni Maricris nga adda iti likudak. Napasardeng ni kayong iti araramidenna. Nairut ti petpetna iti liabe idi tumakder. Nataldiapanna ni Junrod a nakaipus ket immerteng ti rupana. Nagsaganaak met. “Pumanawkayo ditoy!” kinunana a dina pay tinaliaw ti apokona. “Awanen ti anakko pay.” “’Tay!” Makasangiten ni Maricris. “Iti panangsukiryo kaniak, nabayagen nga inlunodkayo. Agrigatkayonto iti biagyo!” “Manong,” insarapak, “lipatem la koman dagidi. Addada ditan nga—” “Kayong, dika koma bumiang ditoy. Ket sika,” sinangona ni Maricris. “Diak kayat a bumaddekayo pay ditoy. No makitak la ketdi ni Jessa, uray maibaludakon ta patayek no kunak, patayek dayta a lalaki!” Intudona ni Junrod. Manipud idin, didan pimmaspasiar. Naannadak metten a makilanglangen ken ni Manong Rex. Impangtana pay naminsan ni kayong a puoranna ’toy balay no adda mangtubngar iti araramidenna. Daytoy ti kabuteng unay ti katugangak. Uray ni Manang Gloria nga inaunaan, saan a tumubtubngar. Ngem dina ketdin kasasao ni kayong. Pabasolenna ngamin ni kayong no apay a nagsinada ken Manong Nelson a lakayna. Nagrikiar ngamin dagiti dua gapu iti utang. Ket idi awanen ti trabaho ni Manong Nelson ta nagserra ti sumsumrekanna a pabrika, lalo nga inipit ni Manong Rex. Saanen a nagaw-awid ni Manong Nelson agingga a nagsinadan nga agassawa. Saan met nga agtagtagari ni

BANNAWAG * Abril 24, 2000 Manong Arman ken ti negosiante nga asawana. Driver ti taxi ti naub-ubing a kayongko isu a manmano laeng iti balay. No iti biangmi ken baket, agpaspasensiakami laengen. Gapu ngarud ta awan ti tumubtubngar kenkuana, ni kayong ti ari iti balay. Ari a rinuker ti utekna! SARDAM. Nadatnganmi ken baket ti lugan ti polisia iti sango ti aglatlatin a gate a lumasat iti eskinita nga agturong iti balay. Arintarayenkami a simrek iti uneg. Nasabetmi ni Manong Rex a nakadumog a kuykuyogen dagiti polis. Naka-shorts laeng iti labong a khaki ken nakasando iti puraw. Kuso ti buokna a langana ti kaririingna. Awan ti posasna ngem nairut ti petpet dagiti buyongan a polis kadagiti takiagna. Umanangsab ni nanang a simmabet kadakami. Kagayna ti cardigan a sweaterna. “Umaykayo, annakko, ta kadduaenyo ni manongyo! Baka no ania ti aramidenda kenkuana.” Madanaganen ni nanang. “Apay ’ya?” sinaludsod ni baket a tigergeren metten. “Konektado kano iti drugs...” Simmurotkami ken baket iti presinto singko iti U.N. Avenue. Iti interogasion, naammuak a nairaman ni kayong ti inwayat dagiti polis a raid. Natiliwan ti maysa a barkadana iti Harrison Plaza iti maysa a kilo a shabu. Ket segun pay ti tip a nakadanon iti kuerpo ti polisia, aglemlemmeng kano dagiti kakaduana iti balay ni kayong. Napanda a dagus rinaut. Ngem naangotan ti maysa ng adda polis ket nakapagtaray daytoy ken ti dua pay a kakaduana. Ni kayong ti nadanon dagiti pannakabagi ti linteg ket isun ti kinemmegda. An-anupen metten dagiti polis dagiti nakataray. Kinontakko iti cellphoneko ni

Joey, ti kasinsinko nga abogado a naka-assign iti maysa a nangato nga ahensia iti gobierno. “Adda kadi nakitada a drugs wenno paraphernalia iti balay ni kayongmo?” dinamag ni Joey. “Awan kano met.” “Pues, dida basta mabalin nga ibalud.” “Ngem kaduana dagiti suspetsa idi matiliw. Coddling siguro.” “Nalaka la dayta, bailable. Sige, urayennak ta umayak dita.” Impupokda ni kayong apaman a naalada ti detalye ti biagna. Binantayan ni nanang. Nakakaasi ita ti langa ti agin-aari iti balay. Kaduak met ni baket iti ruar ti presinto a mangpadpadaan ken ni Joey. Dimteng ni Joey kalpasan ti maysa nga oras. Kagapgapuna iti pagtaenganna iti Sta. Ana. Dagus a nakipatang kadagiti polis. Sakbay ti aglawag, inruardan ni Manong Rex. “Basta saan la ketdi nga agkamkamali a sumurot iti grupo ni Tarik Ravinal,” impakamakam ti imbestigador idi iruarmin ni kayong. Ni Tarik ti barkada ni kayong a maatap a lider ken ananupenda ita. “Dikay’ madanagan, sir,” ni nanang ti simmungbat. GOOD boy ni kayong kadagiti simmaruno nga aldaw. Nadalimanek ken naulimek ti kuartona. Isu payen ti umas-asideg kaniak no adda masapulna. Naminsan, insaldana kaniak ti relona a naharborna kano iti barkadana tapno adda panggatangna ti piesa ti bisekletana. Idi maperdi ti componentko, isu payen ti nangtarimaan. Nakasursuro daytoy nga agtarimaan kadagiti daan a radio, TV wenno ania ditan nga alikamen ta dayta laeng met ti obrana, no saan a sumro. Idi agangay binigaten a makitak ni kayong a nakabisekleta.

BANNAWAG * Abril 24, 2000 Agideliber iti diario kadagiti suki ni Ulitegna nga Amado a kaarrubami met laeng. Impasublat kano ti ulitegna ti obrana ta dinan magebgeban daytoy manipud idi manglukatda iti groseria iti San Andres Market. “Tulungannak koma, Nito,” kinuna ni Manong Rex idi inasitgannak iti maysa nga aldaw. Immuli payen iti balay ken nagtoktok iti siledmi a dina inararamid idi. No adda ngamin gagarana idi, sabtennak lattan iti agdan. “Masapulko ti kuarta.” “Aniat’ pakasapulam, manong?” “Adda dakkel a problemak.” Sinusopna iti napaut ti sigariliona. Tigergeren ti ramayna a nangkudkod ti pispisna. “Singsingirennak ti grupo ni Tarik iti napukaw a kilo ti... ti... ammomon daydiay.” “Kayatna a sawen, pudno nga adda shabu idi nag-raid dagiti polis?” Saan a nakatimek a dagus ni kayong. “Wen. . . pudno,” inakona idi agangay. “Nailemmengko daytoy iti kubeta idi immay dagiti polis. Kunak no didan pansinen daytoy ta nakakulong metten dagiti dua.” “’Yanna ’ta ngarud?” “Idi ammok a didan sublian, inlakok iti maysa met nga agususar dita tiendaan.” “Delikado ti kasasaadyo, manong” insakuntipko. “Mano met ngarud ti masapulyo?” “Uray lima ribu la koma.” “Dakkel sa unay dayta. Ammom metten, awan pay ti urnongmi.” “Awan la ti mautangam no kua. Wenno, garantorannak. Siakto ti agbayad.” “Awan ti ammok, manong. Ngem sige, padasek.” Napangiwingak laengen idi makapanaw. ***

Ni Manong Rex * IDI adda dagiti lallaki a madmadlawko nga umar-arubayan iti balay, mamatiakon ti kinapeggad ti kasasaad ni Manong Rex. Diak met mairupaan ida ta kasla gangganaetda. Saan metten a rumrummuar ni kayong tapno agideliber iti diario. Kanayonen a nakaserra ti kuartona. Maysa a rabii, nadatnganmi manen ken baket ti napigsa a panagpatokar ni kayong iti radiona. Kinariarna kano itay ni nanang ta di inikkan ti katugangak. Ken nasakit ngata pay ti nakemna kaniak ta diak napautangan. Dina payen ginangtan ti silaw iti banio ken kubeta ta adda iti uneg iti kuartona ti main switch. Kas iti dati nga ugalina no adda kasimronna kadagiti kabbalayna, sinabotahena pay ti gripo. Uray ammona nga agar-aruyot, dina tinarimaan. “Pagpasensiaanyo laengen ni manongyo,” kinuna ti katugangak idi immasideg kadakami. “Adda dakkel a problemana.” “Hmmmp, kanayon met a kasta!” inmirugrog ni baket. “Kasla ilunlunodna a kanayon ti lubongna. Kasano met a tulungam dayta?” “Drugs manen?” sinaludsodko ketdi ken ni nanang. “Wen, ngem saan la dayta. Iggem gayam ni Tarik ni Jessa. Pagtratrabahuenna iti klab. Ket patayenna kano daytoy no saan nga ited ni kayongmo ti dawdawatenda.” “Apay no ipatiliwtayo ti grupo ni Tarik, total ammo ni manong ti yanna ita?” insingasingko. “Mabalin a tumulong ni Manong Rex ditoy ket sigurado a maabsuelto metten iti kasona. Iti kasta, didanton riribuken pay.” “Ngem delikado ’ta pangpanggepem, ’pa,” insengngat ni baket. “Ania ngarud koma pay ti napintas nga aramidentayo?”

“Itedmon ’tay dawdawaten ni manong. Utangenna met, saanna a dawdawaten.” “Ngem no addanto latta dagita nga adik, amangan no adadda nga isarsarakda ti karadkad ti kabsatmo ta ammoda a didan kagrupo.” “Ngem no sika met ti maisagmak no maammuanda a nagpulongka.” “Saan met ngata.” Tinawagak a dagus ni Joey. Plinanomi ti napintas nga addang. Ket isun ti nagboluntario a makikoordinar kadagiti pannakabagi ti linteg. “Mayat ti taymingmo, insan,” kinunana. “Kadutdutok ti hepe ti PNP ket serioso ita ti programana kontra droga. Pampabanglo, ammom metten.” Apaman a naibabak ti telepono, bimmabaak a dagus iti kuarto ni Manong Rex. Uray dinak pagun-unian kadagiti napalabas nga aldaw, siakon ti umuna a makipatang ta importante datoy. Mangnamnamaak a maurnosto metten ti biagna. “Mano kad’tayen ti masapulmo, manong?” sinaludsodko. Siningak iti panagbasbasana iti komiks iti rutroten a sopa. “Adda met la kuartam, aya?” Napakietak iti gubsang ti sungbatna. “A-Adda met nautangko. Itedmon no bigat ti masapul ni Tarik, manong. No mayatka, ipatiliwtayo metten ti grupona. Tulongannaka ti kasinsinko nga abugado.” “Gagoka met! Di maisarsarakak. Mairamanka pay ken ti pamiliam. No itedmo la koma dayta kuartan ta agtalnadan.” Natangar latta! No diak la ipagpagapu iti masaksakiten a katugangak, bay-ak ket koman a kilawen ti sindikato. “Ngem dimo kadi kayat a makita pay ti anakmo?” Nagpanunot iti nauneg.

82 * Ni Manong Rex Kabigatanna, inyawatko ti gatad a nabulodko. Dagus met nga imbayad ni kayong daytoy idi dimteng ti binaon ni Tarik kalpasan a tumawag iti telepono. Rinugian metten ni Joey ken dagiti nakapatangna a tagaNARCOM a pinaliiw ti garaw ti grupo. Pagsayaatanna, timmulong metten ni kayong iti plano a pannakakemmeg da Tarik. ADDAAKON iti lugan nga agawid idi tumawag ni Joey iti cellphoneko. Naragsakanak iti impadamagna. Nagdardarasak a nagawid iti balay. “Natiliwen ni Tarik ken dagiti kakaduana, ’nang,” impalgakko apaman a nakasangpetak iti balay. “Ay, nasayaat no kasta!” Kasla nakagin-awa pay ti katugangak. “Awanen ti mangkibur pay ken ni manongmo.” “Ket ni Jessa?” sinaludsod ni baket. “Dayta laeng ti problema. Kaduada a natiliw. Dealer ken user met gayam.” “A-Ania!” arigna nagiddan dagiti dua a nangisawang. “Awanen ti maaramidantayo. Nadagsen ti kasona. Isu a dakayon ti makaammo a mangipakaammo ken kayong.” KARKARNA ti kinaulimek ni kayong apaman a naammuanna ti napasamak. Kanayonen nga agpupok iti siledna. Kapilitan a siakon ti mangtartarimaan no kua kadagiti maperdi a gripo wenno silaw iti banio. Naammuak idi agangay a dakkel a nagsakitan ti nakemna ti napasamak ni Jessa. Napannan pinasiar daytoy iti pag-baludan, ngem di kayat a kapatang ti anakna. Pabpabasolenna pay ti amana iti kasdiay a nagbanagan ti biagna. “Yamanentayo laengen a sibibiag pay ti apokoyo,” kinunak laengen a mangpalpalag-an iti

BANNAWAG * Abril 24, 2000 (Politics 101, panid 77) pakalma ni Manong Gabo iti riknak. “Kayatda laeng a maala ti simpatia dagiti estudiante kenkuana, malaksid laeng ti panangperdida ti kandidaturam ta ammoda a napigsaka. Just plain dirty tactics.” Adda met latta ni Blessy a nangpatpatibker kaniak. Sinuratannak pay. “Diak patien a maaramidmo daydiay. Hang on, brother. Truth will prevail.” Pimmudot ti kampania. Lalo a kimmarit ni Ansel idi ibagak nga agduaduaak iti pannakatambangna. Lalo met a nagputak dagiti kakaduana a mangkonkondenar ti iwaywayatmi kano a harassment kadagiti kalabanmi iti partido. Adu ti bimmaliktad a supporters-mi. Ket naawan kadakami iti kadakkelan a kolehiyo, ti business administration, ta balwarte daytoy ni Ezekiel. Nupay kaadduanna pay laeng met kadagiti presidente ti organisasion iti adda iti grupomi, saan a garantia dayta. Impingetko ngarud ti nagkampania a rason payen ti diak yaatendar kadagiti klasek iti mano nga aldaw ken nadaras a pannakaibus ti allowance-ko. ALDAW ti eleksion. Apaman a rikna ti katugangak. “Mangnamnamatayo nga agbalbaliwto met.” Kalpasan pay ti sumagmamano nga aldaw, bimmaban ti salun-at ni kayong. Ni nanang ti nangasikaso kenkuana. Insingasingko nga ayabanda ni Maricris ta isun ti mangtaripato iti amana. Idi dimteng da Maricris ken ti pamiliana, kinuyogko ida a makipatang iti amana. Simrekkami iti kuarto ni kayong. (Maituloy iti panid 85)

makabutosak iti kolehiyomi, nagawidakon iti boarding housemi. Awanen panggepko a sumrek kadagiti klasek. Nangnamnamaak met a bantayanton ni Manong Gabo ken dagiti grupona dagiti balota ken ti binnilangan. Nasaysayaat no agmaymaysaak tapno makapagdesisionak no anianto ti pagbanagak no bilang ta diak nagballigi iti panagtarayko iti SC. Kabigatanna, addan ni Manong Gabo a nasapa a nagtoktok iti siledko iti kaserak. Maladladutak a nangilukat iti ridaw. “Bad news!” impalgakna a dagus. Nagwingiwing pay. Kasla adda bato a bigla a nagsullat iti karabukobko. “Bad news ta bassit laeng ti nangitarayam kada Ansel ken Ezekiel,” inyisema. “N...Nangabakak?” “Nangabak ti sibubukel a line-up. Close fight!” “Yes!” diak a naigawid ti bagik a nangdanog iti angin. KALPASAN ti bilangan, nangidatag ti protesta ti partido ni Paul iti Student Affairs Office. Pabpabasolendakami iti vote-buying ken harassment kadagiti liderda a kas ken ni Ansel. Innayonda pay ti pannakikumplot ti Tandem iti partidomi. Ngem nagbaaw met laeng ti riawda sakbay a dimteng ti panagsapatak ta awan men ti maipakitada nga ebidensia. Saan metten a nagpakita ni Ansel. Naammuak idi agangay a natambangda nga agama iti naminsan a panagawidda iti barrioda. Saan a nakalasat ti amana. Natamaan met ti takiag ni Ansel. Iti damag iti radio, kalabanda kano iti daga ti nangsaed kadakuada. Iti kaaddak iti takem, inkeddengko a tulongak iti kaso ti dati a gayyemko. Ta para kaniak, nalpasen ti pulitika iti nagbaetanmi. —•

TI RANGTAY ITI

Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

I DANIEL ti immuna a nalagip ni Blessy idi matannawaganna ti uppat ti span-na a rangtay iti ilida a Sta. Maria a nangbarikes iti siket ti karayan. Dildilpatan ti ngumatngaton a danum ti sirokna. Agtallo nga aldawen nga agbagbagyo. Napigsa ti angin ken tudo. Ket no di sumardeng ti tudo, amangan no maputed ti rangtay a kas iti napasamak idi ubing pay gapu ti kinaapres ti karayan. No apay ketdi a nairanrana pay a nagbagyo, nakunana iti panunotna idinto a riniparna ti kalsada nasional: binuybuyana dagiti sumagmamano a bus nga aggapu iti Manila a kasla pag-ong ti kinabuntogda nangruna no lumasatda iti rangtay. Sapay koma ta sumangpeten, nakunana .

BANNAWAG â&#x20AC;˘ Mayo 22, 2000

84 * Ti Rangtay iti Sta. Maria manen iti unegna. Mamati unay a napateg daytoy a panagawid ni Daniel. Padana a mangisursuro ti baro iti UNP idiay Vigan ngem nag-sabbatical leave ta mangalala iti doktorado iti UP Diliman kas eskolar. Sapay koma ta uray iti kastoy a klase iti panawen, mairupirna ti ayatna, intanamitimna iti unegna. Guapo ni Daniel, nabisked iti tayagna a lima kadapan ken siam a pulgada. Masirib ta cum laude idi agkaturposanda iti Edukasion iti UNP met laeng. Saan a gapu ta awan ti riknana ken ni Daniel ngem maamak nga ay-ayamen ti baro ti ayatna. Adu ngamin ti dumekdekket iti baro a kaadduanna dagiti napilia nga estudiante. Adda pay ti saosao iti kampus nga adda relasionna kadagiti dadduma a babbalasang a padada met laeng a mangisursuro. Iti tawen ni Blessy a duapulo ket tallo, dina pay napadasan ti nakinobio nupay adu iti agar-arem kenkuana. Saan ketdi a nagarem ni Daniel kenkuana. Nalabit, naidanon kenkuana ti dina panaggusto iti baro. Ngem nagtalinaed ketdi

Mayo 22, 2000 Issue Akkub: Rufa Mae Quinto DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita PADAYA ITI TALLO NGA ALDAW Eliseo B. Contillo Nobela NO ADDA PAY KAIMUDINGAK DITA PUSOM Ma. Angelica A. Andes BANTAY-SABUT Rudy R. Tabaco

BANNAWAG * Mayo 22, 2000 a nasinged ti baro kenkuana. Iti ipapasiar ni Daniel iti naminsan a panagpiesta ti Sta. Maria, naam-ammo daytoy ni Connie a kapiduana. Tallo laeng a balay ti nagbabaetan dagiti pagtaenganda. Kataebna ni Connie, pamistisaen ken napungga ti tayagna a lima a kadapan ken dua a pulgada. Klerk ita iti munisipio. Awan met pay ti nobiona ta napili. Ket naklaat laengen idi impudno ni Daniel kenkuana a nakayawan iti pintas ni Connie. “Tulongannak man ken ni kapiduam, Bless,” impakaasi idi ni Daniel. “No palubosannak, a. . .” “Awan met ti mangiparit no asino ti kayatmo nga armen,” insungbatna met ngem kasla adda nagpanaas iti barukongna. Apay ngamin a mamati idi kadagiti sayangguseng maipanggep ken ni Daniel? “Ngem apay a masapulmo pay la ti tulongko?” Pinakalmana ti riknana. “Sabali ni Connie, naatap. . . Saan kadi a nalaklaka ti bumallasiw no adda kalantayan?” “Ket siak ti pagbalinem a rangtay?” Nagtung-ed ti baro a langana pay laeng ti agpakpakaasi. “O, sige.” Okey laeng kenkuana idi ta impagarupna nga agang-angaw wenno sinsintiren laeng ni Daniel. Kayat kad’ met ni Connie ti baro? Ammona ti kinaambisiosa ni Connie. Inkaubingan daytoy ti nagar-arapaap a makaasawa iti nabaknang ta adu ti kayatna a gun-oden. Naggapu ti nababa laeng a kaamaan iti Vigan ni Daniel. Ken mismo a ni Connie ti nangibaga idi nga awan ti maipagpannakkel ni Daniel no di laeng ti kinataerna ken kurso a naturposna. Ngem impapati ketdi ni Daniel ti nagarem ken ni Connie.

Idi addan nagkinnaawatan dagiti dua, inkeddengna a saanen a rumaman pay. Ngem no adda met di pagkinnaawatan dagitoy, isu met laeng ti rangtayda tapno agsubli manen ti kinasam-it ti relasionda. Iti kaadda ni Daniel iti Manila, manmano daytoy nga agsurat, kas kuna ni Connie. Ngem irasrason met ni Blessy a makumikom ngata iti panagadalna. Itay napan a bulan, nagbalikbayan ni Louie a nakaubinganda, tapno umay mangasawa. Adda laeng iti abagatan ti barangayda a Maynganay ti balayda. Ubbingda pay laeng idi sumurot daytoy kadagiti dadakkelna idiay Hawaii ket ita laeng nga agbakasion. Ni Connie ti napilina nga asawaen. Sakbay daytoy a bagyo, immannugoten ti kapiduana iti diaya ni Louie. Ngem marikna ni Blessy a napilitan laeng ti balasang gapu ta agpumpunto ken ni Daniel. Ditoy nga inkeddeng ni Blessy a suratan ni Daniel tapno agawid bareng masalbar pay ti ayanayatda. “Agawidka nga agawid ditoy iti umay a Mierkoles. No ayayatem pay laeng ti kapiduak, kapatangmo a dinan ituloy ti panggepna. Ta iti kabigatanna, danonendan,” inlanadna iti surat. Nakaturong pay laeng ti imatang ni Blessy iti rangtay a kunam la no nakaka-asi nga agmaymaysa a mangib-ibtur iti dawel. Naawatna ngata ti suratko? nakunana iti nakemna. Wenno mabuteng nga agbiahe ta amona a narisgo ti lumasat ita ditoy Ilokos? SIMMARDENG ti angin ken bimmattaway ti tudo kalpasan ti tallo nga aldaw. Nagnadnad bassiten ti danum iti karayan. Ngem saan pay a simmirnaat. Nalpay metten ti namnama ni Blessy

BANNAWAG * Mayo 22, 2000 a sumangpet pay ni Daniel. Ket awan ni Daniel idi dinanonda ni Connie. Kunam la no agpiesta ti paraangan da Connie ta timmabuno pay dagiti kakabagian da Louie nga immay met nagbalikbayan. Nagpainum ti tatang ni Louie ket ania pay, immarak metten dagiti dadduma a kaarrubada. Ngem iti sumaruno a malem, immaplaw ti angin a sinaruno ti bayakabak. Kalpasan laeng ti nagpatnag ken nagmalem a nabuslon a tudo, naglupiasen ti karayan. Paggatsiket metten ti danum iti salas da Blessy. Manipud iti tawa ti siledna iti maikadua a kadsaaran ti balayda, tinannawagan manen ni Blessy ti rangtay ken ti teppang a dildilpatan ti napegges a danum. Minirana ti kalsada nasional iti agsumbangir a direksion. Agininayad dagiti lugan iti agsumbangir nga ungto ti rangtay ket kunam la no aguy-uyasda nga agballasiw iti narungsot a karayan. Sumangpet pay ngata ni Daniel? nasaludsodna iti bagina. Ngem napawingiwing met laeng iti pannakaamirisna nga iti di isasangpet biit daytoy, impasimudaagnan a naawatnan ti inaramid ni Connie. Idi kalman, nagsaritada ken Connie. Saan a nagustuan ti kapiduana ti panangipalagipna iti baro. “Inyanudkon ti lagipko kenkuana iti nalibeg a karayan,” immisuot ni Connie. “Sorry, Connie... Matiktikawak ngamin... ” kinunana. “Nagpukaw laeng iti sumagmamano nga aldaw iti imatangmo, ngem insukatmon.” “Diakon ay-ayaten. . . kasdiay.” Ket dina ammo, nakarikna iti gura iti kapiduana. Naatap ti ridep ken ni Blessy iti dayta a rabii gapu iti kasasaad

Ti Rangtay iti Sta. Maria * ti panawen. Nagdudupudopda a sangapamilia iti akinngato a kadsaaran. Adda iti siledna ti dua a tinedier nga adienna. Adda met iti bangir a siled dagiti dadakkelna ken ti buridekda nga adda iti elementaria. Ad-adda pay a kasla immilet ti ngato gapu kadagiti alikamen nga inyulida. Pagsayaatanna, sakbay a nakapangrabiida, nangrugin nga agnadnad ti layus. Ngem napigsa pay laeng ti angin. Naulimeken iti kabigatanna. Ngem idi luktan ni Blessy ti tawa iti siledna, naipasabat iti imatangna ti naputed nga span ti rangtay! DOMINGO. Nasinga ti dati a naladaw a riing ni Blessy iti kasla di karkarna a boses a nangngegna. Sinarabo ti raya ti init idi luktanna ti tawa. Kalpasan ti nasurok a makabulan, nakaungungaren dagiti kayo ken masetas iti aglawlaw a sinanutan ti bagyo. “Umayak man, nana!” “Ay, maestro, sika gayam. Dumanonko!” “Napalalot’ traffic dita, ’nang, isu a dimmagasak ditoyen. Komusta ni Blessy?” Ni Daniel! Nagdardaras a nagpelles ket sakbay a nangngegna ti pukkaw ni nanangna, addan iti arsadan ti agdan. “Sanguem ni maestro. Mamigatkayo metten. Ammok, di pay nangan dayta.” Ket nagturongen iti kosina tapno idasarna ti pamigatda. Nadlawna a rimmapis ngem pimmudaw ketdi ni Daniel. Naurnos ti bisngay ti lampongen a buokna. Nakamaong a pantalon, nangisit a balat ken checkered a polo ti aruatna. Awan ti degrado nga anteohosna ket nagminar dagiti nalanay a matana. “Maymaysa met ngamin ken nakipet pay ti inaramidda a detour, isu a na-traffic! Bimmabaakon iti lugan ta nagnaakon nga immay

(Ni Manong Rex, panid 82) Adun ti imresan ni kayong. Nakadidillaw dagiti naimurumor nga ubanna ta sugabba ti lampongna. Nakaules agingga iti timidna ken nakamulagat iti kisame idi madanonmi. Nakarikep pay dagiti tawa iti kuartona. Ket siak metten ti makalua idi apungolen ni kayong ti anakna ken siiisem a nangubba iti aginnem a bulanen nga apokona. Inapungolna ti ulo ni Junrod. Limmawag ti siled idi luktak ti nakabalunet a tawa iti daya. Nagminar ti nalawag a rupa ti maladaga a kunam la no adda nakemna a makiin-innisem ken ni kayong. — • ditoy,” impalawag ti baro. “Dayta kadi laeng ti rason?” “Adda umayko i-research maipapan iti requirementsko iti maysa a subject-ko.” “Ow. . .” Ngimmato ti maysa a kiday ni Blessy. “A, daydiay? Komusta isuna?” “Natinongen ti kasar. ’Niat inar-aramidmo?” “No kayatko a lapdan ti desisionna, immayak koma uray kapigsa ti bagyo. Ngem ania ngarud no talaga a dikam’ agkagasat.” “Pasiarem. Adda dita balayda ita.” “Saanen.” Kalpasan a nakapamigatda, nagpakada met laeng ni Daniel. Intulod ni Blessy iti paradaan. Nadam-eg pay laeng ti daga iti igid ti panglawaen a bit-ang a kumamang iti highway a tinaluntonda. Napukawen ti napasaw itay a darang ti init. Naulpanen daytoy iti panagpangatona iti tangatang. “Bless, dika koma gumurgura (Maituloy iti panid 89)

Kinuna idi ni tatangna: matulongannaka daytoy a sapatos a makadanon iti sadino man a papanam. Ngem nagkurang ti pammatina iti daytoy! Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

NURNOS ni Lindo ti panagtugawna iti dekutson a sopa iti pangipeten nga opisina. Nangisit a seda a pantalon ti internona iti lumabaga a checkered a polona ken ti nangisit a lalat a sapatosna. Itay pay nga ur-urayenna ti pannakainterbiuna. Insammakedna ti sikona kadagiti tumengna sa nagdumog. Naipigket ti imatangna iti lalat a sapatosna. Napasakuntip. Kapaspasilengna ngem pimmuraw iti pannakatapokna iti dalanna nga immay nagaplay iti trabaho ditoy opisina ti maysa a nalatak a pagiwarnak iti Makati. Awan ti etiketa ti sapatos, dina ammo no akinaramid ta natawidna laeng ken ni tatangna. No made-to-order, mabalin nga impaaramid ni tatangna kadagiti sapatero iti Vigan idi agtartrabaho pay daytoy iti munisipio.

BANNAWAG â&#x20AC;˘ Hulio 8, 2000

BANNAWAG * Hulio 8, 2000 Pinagdekketna dagiti sapatosna, impunasna ti paniona kadagitoy. Sinirigsirigna ti lalat. Pinagtinnik-olna iti apagapaman ken inkatokna iti marmol a suelo. Mayaten. Binennatna ti pantalonna sana inurnos ti sakibotna. Indiretsona ti nagtugaw. Uppat itay ti nadanonna nga aplikante a nakatugaw iti sopa. Nalpasen ti batang dagiti dua, idinto nga adda pay laeng iti uneg ti maysa. Saan pay met a rimmuar ti sekretario iti simrekanna itay a kuarto ti personnel manager. Napaut ti pannakainterbiu ti sarunuenna. Nautoyanen ken agsikaw payen ti tianna. Namrayanna a sinirigsirig ti lalatna. Napaisem a nakalagip a di naruam nga agsapatos iti lalat. Idi laeng nagturpos iti haiskul ti damona a nangusar iti kastoy. Nagkalio idi iti ngatuen ti mukodna. Ita ta nakaturposen iti kurso, masapul a lalat ti usarenna ta nasken a pormal ti aruatna nga agsapul iti trabahona. “Daanen daytoy, ngem no mapasilengmo la ketdi, napintas,” kinuna idi ni tatangna idi agrubuat nga agpa-Manila. “Ma-

Hulio 8, 2000 Issue Akkub: Glydel Mercado DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita TUGOT TI KINATAO Elmer L. Lopez Nobela NO ADDA PAY KAIMUDINGAK DITA PUSOM Ma. Angelica A. Andes BANTAY-SABUT Rudy R. Tabaco

Sapatos * tulongannaka a makadanon iti sadino man a papanan. . .” Arinkedkeden a nangawat. Malaksid iti topsider-na, awanen ti sabali a sapatosna no di laeng ti goma a pangbasketbolna. Dina met ngarud a kabaelan ti gumatang iti baro ta imbes nga igatangna ti kuartana, gastosenna laengen nga agsapul iti trabaho. Nasinga ni Lindo idi aganit-it ti narra a ridaw. Rimmuar ti lalaki a padana nga aplikante. Natamnay ti isem ti lalaki. Nakangngeg ni Lindo ti kanaktuol ti sapatos iti suelo a rimmuar manipud iti kuarto ti personnel manager. Imbes a tangaden ni Lindo ti sekretario, naiturong ketdi dagiti matana iti nasileng ken aglanglanga a nangina a lalat daytoy. “Mr. Cadorna, you’re next,” kinuna ti sekretario. Simrek ni Lindo iti naalpombraan nga opisina. Pinagtugaw ti sekretario iti sango ti lamisaan ti bumaketen a personnel manager. Nagtugaw met ti sekretario iti sabali pay a lamisaan sa rinugian daytoy nga inurnos dagiti adu a papeles. Manen, sinirig ni Lindo iti lalat a sapatosna. Immanges iti nauneg. Insaganana ti bagina iti maikatlon a pannakainterbiuna iti nadumaduma a nagaplayanna a trabaho itoy a nagmalem, ken iti di mabilangen a pannakainterbiuna iti dua a bulanen a kaaddana iti Manila. Sakbay a nagpakada iti opisina, nangngegna manen ti makauman a litania: “Don’t call us, we’ll call you.” Leppay ti abagana a nagawid iti dagusna iti maysa a nakipet nga eskinita iti Moriones, Tondo. Pagtaengan daytoy da ulitegna a Condring. Tawid ti asawa ni ulitegna ti maysa a ridaw ti daanen nga uppat ti ridawna nga apartment. Adda iti akimbaba a kadsaaran ti yan da ulitegna. Nakipet

ti salas a ‘yan metten ti kosina. Adda dua a siled, maysa kadagitoy ti nagluludonan dagiti tallo nga annakda. Nasayaat met da ulitegna a Condring kenkuana basta anusanna kano laeng ti maturog iti salas. Naisem ni ulitegna a Condring a nadanonna nga agpaypayubyob nga agbuybuya iti TV iti salas. Kimmaramba ti boksitna nga agbitbitin iti nalabudoy a bagina. Nakauksob; nakaputot iti nadurmen a puraw. Agtawenen iti nasurok a limapulo daytoy adingen ti inana. Manipud idi simmangpet a nagtrabaho idiay Saudi, saanen a simrek iti trabaho. Imanmaneho laengen daytoy ti maysa iti dua a dyip a pundarda. Ti maysa a kayongna ti mangimanmaneho iti maikadua. Nagtugaw ni Lindo iti abay ti ulitegna. “’Nia, komustat’ lakadmo?” sinaludsod ti ulitegna. “Naatap ti gasat, ’kel,” insungbatna. Inuksotna ti sapatosna. “Agaplayka latta. . . dika maawanan ti namnama.” “Hamman, ’kel. Padasek amin a papanan dagiti magettengko no kua iti diario nga anunsio iti trabaho.” “Adda pay kuartam?” “Adda pay met, angkel.” Napasennay ni Lindo. Sakbay a maibus ti kuartana, nasken a makasapulen iti trabahona. Dina kayat ti agawid iti probinsia a mapaay. Ditoy ti ammona a yan ti gasatna. No makapagtrabaho, bareng manayonannanto ti adalna. Ket ngumatonto iti trabahona. Dumakkel ti sueldona. Maikkannanto metten dagiti dadakkelna. Narang-ayto met ti bangonenna a pamilia. MANIPUD iti Divisoria naglugananna iti dyip, dimsaag ni Lindo iti Morayta. Nangpara iti sabali pay a dyip nga agpa-Quezon

88 * Sapatos zon Avenue. Agaplay ita iti GF Printing a kas subject editor. Pangatiddogen ti uppat ti kadsaaranna a pasdek iti nangkurba a kalsada iti Quezon Avenue. Pinastrek iti guardia iti desarming a rikep. Nagimtuod ni Lindo iti agtutuglep a babai iti reception. Intudo ti babai iti maikadua a kadsaaran. Inyawat ni Lindo iti narapis ken naubing pay a personnel assistant ti application letter-na. Inikkanna daytoy iti sungbatanna nga in-house a biodata ken ababa nga IQ test. Tinugawan a dagus ni Lindo daytoy iti atiddog a lamisaan iti ampir ti pasilio. Amano a malpas ni Lindo iti IQ test idi dumteng ti maysa nga aplikante a babai. Napudaw, atiddog ti buokna a maibagay iti nasippukel a pammagina, ken naisem dagiti matana. Kataebna ngata iti tawenna a biente tres. Yawat koma ti babai ti application letter-na iti personnel assistant ngem dina naaluadan ket naregreg iti suelo. Naiburais pay dagiti linaon ti folder nga imet ti aplikante. Nagdardaras ni Lindo a tinulongan daytoy. “Aplikante ka met?” inyisem ti babai kalpasan a nakapagyaman. “A, wen. . . Siak ni Lindo. . . Lindo Cadorna. Er, baroak pay.” Dinan naaluadan ti dilana. “Ella Sabater. . . ken balasang pay met,” inkatawa ti babai. Kapatang koma pay ni Lindo ngem sineniasan ti assistant. Impasa a dagus ni Lindo iti exam paper-na. Inawat ti assistant sa nagturong iti opisina ti barbasan a personnel manager. Nagsaritada biit itoy. “Agsublika inton Mierkoles, iti alas dos ti malem para iti interbiu,” kinuna ti personnel assistant idi agsubli iti yanna. Nagyaman ni Lindo sa rimmuar. Pinayapayanna ni Ella idi ma-

BANNAWAG * Hulio 8, 2000 labsanna ti balasang nga agekeksamen iti pasilio. Immisem a nagpayapay met ti balasang. MARTES. Iti Muñoz-EDSA ken Cubao iti nagaplayan ni Lindo. Uray ania a klase ti office work, basta ammona la ketdi a kabaelanna, padasenna nga aplayan. Maysa a publishing house iti Cubao ti nangted kenkuana iti namnama. Ngem naburiboran ta iti Mierkoles a nayeskediul a pannakainterbiuna dita, isu met ti pannakainterbiuna iti GF Printing. Sabagay, alas nuebe iti bigat ti eskediulna iti Cubao, idinto nga iti malem iti GF Printing. Sinapa ni Lindo ti nagpaCubao iti kaaldawan ti interbiuna. Adda ti kompania nga agipabpablaak kadagiti nalatak a magasin ken komiks iti asideg iti Araneta Center. Panggepda kano ti agipablaak met kadagiti textbook isu a kasapulanda dagiti editors a mangirusuat itoy. Gapu ta nasapa a dimteng, immuna a nainterbiu kadagiti saggaysa nga agsangpet nga aplikante. Naannayas met ti taray ti interbiu. Kuna pay ti personnel manager nga adda kano pangatiwanna kadagiti dadduma nga aplikante gapu iti padasna a nageditor iti maysa a magasin iti probinsia, kasta metten iti school paper-da iti kolehio iti Vigan. Mainterbiunto kano manen inton Biernes. Alas dies media idi rummuar. Nasapa pay para iti sumaruno nga interbiuna iti GF Printing. Inkeddengna ti agaplay iti maysa kompania iti Ortigas. Nagpa-EDSA. Nadagaang ngem saanen a naglugan iti aircon bus. In-inutenna ti balonna. Isu nga idi makadissaag iti batog ti papananna, nadarugsoyen ti ling-et. Kapilitan a nagpabaaw iti asideg ti waiting shed. Ken nabang-aran idi makainum iti nalamiis a gulaman ken sago iti ag-

laklako iti palamig. Umaldawen idi maidatagna ti aplikasionna. Adda pay dua nga oras sakbay ti interbiuna iti GF Printing. Iti ibaballasiwna iti kalsada a paglugananna, nakangngeg iti kasla agpalpalakpak iti mapaddakanna. Nagsarimadeng ket sinirigna iti mabaddekanna. Nagkaling-etan idi madlawna a naukap ti suelas ti akinkanigid a sapatosna. Nakangangan iti murdong ti sapatos. Dagus a nagpaigid. Nagbannikes pay a kimmita iti aglikmutna. Nagpanunot. Adda nagkatek iti pispisna idi makitana ti barito nga aglaklako iti sigarilio, kendi ken babelgam. Pinaswitanna. “Manot’ Juicy Fruit, boy?” sinaludsodna. “Tallo ti dua pisos, bosing.” Gimmatang ni Lindo iti tallo. Nginalngalna ti maysa, sana imbulsa ti nabati. Idi masepsepanna bassit ti babelgam, intapalna daytoy iti suelas. Inridisna nga imbaddek. Nagkaem ti suelas. Nabang-aran a nagturong iti GF Printing. Dimmagas a gimmatang iti burger ken Coke iti maysa a puesto. Daytoyen ti pangaldawna. Adda pay treinta minuto sakbay ti interbiuna idi sumrek iti pasdek. Limmawag ti rupa ni Lindo idi madanonna ditoy ni Ella Sabater. Pimmintas ti balasang iti pangitingen ken A-line iti gayadanna a sabongan a palda ken blousena. Naka-hairpin ti atiddog a buokna. Dumerderosas ti napudaw ken namek-apan iti apagapaman a rupana. “Hi,” inkablaaw ni Lindo. “Siksika pay laeng?” “Wen ngarud. Nasapaak sa unay,” kinuna ni Ella. Apagapaman a kinitana ti sapatos ni Lindo sa siiisem a nangkita iti baro. Dimteng ti dua pay nga aplikante: maysa a nataenganen a babai ken pandek a lalaki. Uppat-

BANNAWAG * Hulio 8, 2000 dan a nagtutongtong bayat ti panagurayda iti interbiuda. Inkarigatan ni Lindo nga inlinged ti agrungrungiit a sapatosna. Immuna a naawagan ni Ella. Napaut bassit ti pannakainterbiuna. Idi bumaba, naisem latta. Sinabat ni Lindo a kinapatang. “Komusta ti interbiu? Narigat?” “OK met. Final interview kano inton Friday. Kabaelam daydiay... ” Nakapilpilia a nangsirig iti sapatos ni Lindo sa umisisem latta a nagpakada. Kasla napug-awan iti nakabangbanglo nga angin ni Lindo idi mayawag ti batangna. Ngem bimsag idi agpalakpak manen ti sapatosna. Kayatna ti mangngalngal manen ti babelgam a pangpigketna. Ngem dinagdag ti sekretaria a sumreken iti opisina ti editorial department. Nadanonna ditoy ti barbasan a personnel manager ken iti nayam-ammo kenkuana nga editorin-chief ti kompania. Nairuamen iti interbiu. Ngem nagnerbios iti pannakaburiborna iti lalatna. Pagsayaatanna, ababa laeng iti interbiuda kenkuana. “Very well, Mr. Cadorna,” kinuna iti personnel manager idi malpas ti interbiu. “You can come back, same time Friday, for the final interview.” “Thank you, sir.” Rimmuar iti siled a nagin-inayad ta amkenna ti panagpalakpak manen ti lalatna. “SAAN a kabaelan ti dikit daytoy,” kinuna ti butiog a sapatero a nangipakitaanna iti lalatna. “Sukatanta laengen ti suelasna. Pudpoden daytoy, ne.” “Mano ngarud, tata?” “340, mabalinmon nga urayen.” “340?” Naklaat. Awan ti kasta a balonna. No dikit koma laeng, mabalinen ti kuarenta pisosna.

Sapatos * (Ti Rangtay iti..., panid 85) iti napasamak kadakami... kadatay’ a tallo ta pasetka met ditoy,” kinuna ti baro. Mangad-adal ti ikikitana ken ni Daniel. Napasardeng ti baro ket pimmerreng met. “Blessy, pakawanennak koma. Sika ti ay-ayatek, saan a ni Connie!” Nagsay-a ni Blessy sa immisem a kayatna nga ipasimudaag nga agang-angaw laeng ti baro. Impalladawna ti ikikitana iti nadidigra a rangtay. “Pudno ti damag a tsikboyka. Siak manen ti naturongmo. . .” “Dinak maawatan. Ammo ni Connie no ania iti pudno a riknak. Inaminko dayta kenkuana idi mangrugin nga agbaaw ti relasionmi sakbay a nagluasak a nagpa-Manila. Ti laeng pisikal a langak ken ken ti linaon ti bolsak “O sige, 300. Ngem no bigaten a maalam. . . pimilika la ditan.” Insungo ti sapatero dagiti suelas iti estante. Ngem implastik manen ni Lindo ti sapatosna ket pinanawannan ti sapatero. No kissayan ni Lindo iti P300 ti badyetna ita, ania pay ti gastosenna nga agaplay? Mabain metten nga umutang kada ulitegna a Condring. Di pay nakatawag idiay probinsia tapno agipaw-it koma iti gastosenna. “Imbag ta dimtengkan. . . Katawtawag la unay ’tay publishing a nagaplayam ’diay Cubao,” impasabat ti ulitegna idi masangpet iti dagusna. “A-Apay kano, angkel?” “Mabalinmo kanon ti mangrugi inton Lunes. . .” Tinambor ni Lindo ti lamisaan iti ragsakna. Imbatona iti sirok ti sopa ti naka-plastic bag a lalatna. No pudno nga addan trabahona, gumatangto laengen iti

ti nakitana, Bless. Dina nakita daytoy.” Intudona ti batog ti pusona. “Awan ti nadakdakamat ni Connie,” matiktikaw ni Blessy a simmungbat. “No kasta, kaslaak gayam tanga a nagsursurat pay kenka.” “Okey lang. Ti panangsuratmo kaniak ti mangiparangarang a dinak kayat a masaktan. Meaning, ay-ayatennak met.” Pagamammuan, inarikap ni Daniel dagiti dakulapna ket pinetpetanna daytoy. Ginandatna nga iwagteng ngem nairut ti petpet ni Daniel. Asidegdan iti narba a rangtay. Iti ballasiw ti pagluganan ti baro nga agpa-Vigan. “Saan a sika ti rangtayko, ta no ag-talinaed dayta, marba met iti panagla-bas ti panawen,” inyarasaas ni Daniel. “Sika ti mismo a papanak. . .” Napalua lattan ni Blessy. — •

baro a sapatosna inton makasueldo. Nagpaala ni ulitegna a Condring iti inumenda para iti kunana a selebrasion. Idi damo, duada laeng nga aguliteg. Ngem sakbay ti sumipnget, dimteng ti drayber a kayong ti ulitegna. Kunkunana a manmano nga agpainum ti ulitegna, malaksid kadagiti importante nga okasion. Limmukmeg ngarud ti puso ni Lindo ket gimmatang pay iti arak ken pulotanda. NGEM apagbiit ti ragsak ni Lindo, ta nasurok pay laeng a makabulanna iti trabahona, nagwelga dagiti empleado iti imprenta gapu iti saan a pannakaited iti nayon a sueldoda a kas nailanad iti CBA. Naapgad a damag daytoy kadakuada nga uppat a naawat a mangbukel ti editorial staff ken mangirugi metten iti ba(Maituloy iti panid 93)

Dati, ipalpalagipna ti panagan-annad ni lakayna iti panagawid daytoy manipud iti trabahona. Ita, awan payen ti ganasna a mangunton no pappapananna.

Agsublinto Sakbay ti Kasangaymo Sarita ni NEYO MARIO E. VALDEZ

IGERGEREN iti kigtot ken pannakatikaw ni Susan a nangibaba iti telepono. Makaluslusdoy a nagsubli iti lamisaanna. Kasla mangmangngegna pay laeng ti kinuna ni Emily, ti kaanakan ti lakayna a kaduada iti balayda: “Naaksidente kano ni uncle, adda iti MCU. Serious. Intawag dagiti polis!” Nadlaw dagiti kaopisinaanna iti Alpha Machineries iti Makati a sumsumrekanna a kas bookkeeper iti idiarna. “O, apay?” sinaludsod ni Elenita, ti kapasiganna nga accounting clerk. “Naaksidente ni Aris,” barbar ti boses ni Susan a simmungbat. “Ania’t gapuna?” sinaludsod met ti maysa pay a kaopisinaanda. “Pinasabogda kano ti Ever Grand Central iti Monumento, maysa kadagiti biktima,” mapilpilit

BANNAWAG • Disiembre 4, 2000

BANNAWAG * Disiembre 4, 2000 ti sungbatna. “Ania?” arigna naggigiddanda a nangisawang. “Ngem apay nga adda sadiay? Di kad’ iti Quezon City ti pagopisinaanna?” “Aniat’ kasasaadna ita?” “Saanyo a daraddanen ti agsaludsod,” insengngat ni Mrs. Cordero, ti bumaketen a superbisorda. “Nakiro ti isip ni Ssan... O, sige,” sinangona ni Susan, “ag-file-kan ’ti pass slip ta pirmaakon a dagus. I just hope nga awan unay ti dakes a napasamak ken ni mistermo.” “T-Thank you, ma’am.” Agkakapsut ken nadagsen ti barukong ni Susan a bimmaba manipud iti maikadua a kadsaaran a yan ti Accounting Department. Nakuyem ti tangatang ken nalamiis ti angin nga immaplaw kenkuana iti ruar. Nagpatulong iti agtutuglep a guardia a mangpara iti taxi. Ket apaman a makalugan ken maibilinna iti drayber ti papananna, inkidemna ti nagpanunot. Apay nga agpayso nga adda iti Grand Central iti Kalookan ni Aris? dayta ti mangburburibor kenkuana. Awan met ti nadakda-

Disiembre 4, 2000 Issue Akkub: Lea Salonga DADDUMA PAY A NAIPABLAAK

Sarita TANDOK Edward G. Britos Nobela NO ADDA PAY KAIMUDINGAK DITA PUSOM Ma. Angelica A. Andes SANIATA Samuel F. Corpuz

Agsublinto Sakbay ti Kasangaymo * 91 kamatna a papananna itay. Book editor ti asawana iti maysa a publishing house, saan a salesman a mapan agidiaya kadagiti textbook nga ipabpablaakda. No adda man papananna, itawag daytoy no kua iti opisinada. “Adtoytayon, ma’am,” kinuna ti drayber. Addadan iti ospital iti ungto ti EDSA Balintawak. Mangrugin nga agarbis. Apaman a makapagplete, nagdardarasen a simrek iti ospital. Nagdamag iti naka-duty a nurse iti reception no yan ti kuarto ti pasienteda nga agnagan iti Aris Ilagan—ni lakayna. “For a while,” kinuna ti nars. Kinitana dagiti papeles iti sanguananna. Iti panagur-urayna, nataldiapanna ti telepono iti abay ti nars. Impakadana iti itatawagna. Matartaranta a nangdayal ti numero Rex Printing. “Si Mr. Aris Ilagan, please? Ni misisna daytoy.” Naikonekta iti departamento da Aris. Ti boss daytoy ti simmungbat. “Nag-emergency leave, misis. Masakit kano.” Bigla a kimmipet ti aangsanna. Imbabana ti telepono. Kinitana ti nars. “Adda iti Room 104, ma’am,” kinuna ti nars. Nakaidda ti asawana iti kama a nadatnganna. Nabandaan iti puraw ti ulona; naka-oxygen; dua a dextrose ti suerona; awan pay ti puotna. “Dikay’ madanagan, misis,” kinuna ti lumakayen a doktor nga immasideg kenkuana. “Nakalasaten iti peggad. External injuries. Malaksid kadagiti babassit a shrapnel wounds, natukkol pay ti clavicle-na gapu iti pannakaipalladawna iti mano a metro.” “Agyamanak, doktor,” paarasaas ti sungbatna ta agmaga unayen ti karabukobna.

Iti kabigatanna, linaon kadagiti pagiwarnak ti pannakabomba ti Grand Central. Grinanada dagiti maatap a terorista ti Ever Gotesco Grand Central iti Monumento, Kalookan City idi bigat-kalman. Lima ti nakaro a nasugatan a pakaibilangan dagiti kostumer kadagiti puesto dagiti aglaklako iti cell phone ken alahas iti umuna a kadsaaran. Adda ita iti MCU Medical Foundation Hospital dagiti biktima a nainaganan a kas Aris Ilagan, 28; Laila Nolasco, . . . . Laila. . . Laila Nolasco? Kellaat a nagkebba ni Susan idi malagipna a dati a kaklase ken girlfriend ni Aris ni Laila. Inyam-ammona ni lakayna kenkuana iti naminsan a nairana a nasabatda ti balasang iti mall. Nagatap nga adda ar-aramiden ni lakayna a di rumbeng. Tinurongna ti nurse station. Dinamagna iti nars ti yan ni Laila Nolasco. “Room 106, ma’am.” Adda nga agpayso! Aglukayen dagiti susuopna a nagturong iti Room 106. Awan ti puot ni Laila. Uray nabandaan met ti ulona, nalaka laeng a mairupaanna daytoy. Nabendaan pay ti kanawan a gurongna. Kas ken ni Aris, kunam la no nalulo a nateng daytoy iti iddana. Adda bassit a baket a mangbambantay itoy. “Gayyemnak ni Laila, nanang,” inyulbodna nga inyamammo iti bagina. “Dakayo kadi ti inana?” “Saan, nakkong, ikitnak. Kadamdamagko la unay met iti napasamak.” “Kasta? Komusta metten ti kasasaadna, ’nang.” “Nupay napakaruan, kuna ti doktorna, nakkong, a nakalasaten. Naderder kano ti kanawan a sakana ket ‘mangan no putdenda

92 * Agsublinto Sakbay ti Kasangaymo pay.” “Kasta? Ket sino met ti kaduana, nang?” impaspasarakna. “A, ni Aris? Adda laeng itoy nga ospital, nakkong. Kas nadamagko kadagiti kaopisinaan ni Laila iti Ever nga immay itay, nakalasat kano metten.” Makapungtot a makasangiten ni Susan iti dayta a naammuanna. Nagpakadan iti baket idi dimteng ti doktor ni Laila. Nagsubli iti siled ni Aris. Nadagsen ti riknana iti asawana. Apay a naaramid ni Aris kenkuana daytoy? Kasla mabtaken ti barukongna ta dina kabaelan a sidiren ni lakayna, aglalo iti kasta a kasasaad daytoy ita. Diak kayat ti maipada kenka, mamang, naisangitna. Ubing pay laeng idi mairaman iti maysa a pagteng a dina malipatan iti unos iti panagbiagna: makaung-unget ti amana nga agem-empake kadagiti aruatenna, idinto a ngiwat a ngiwat ti inana a mangab-abog kenkuana. Di man la inin-tonaran dagiti dadakkelna ti kaaddana iti sanguananda a matiktikaw ti naganus nga isipna kadagiti pasamak. Dayta ti maudin a rabii a nagkadua dagiti dadakkelna iti maymaysa a bubong. Naaddaan iti baro a pamilia ti amana. Nabati ni Susan iti sidong ti inana, nga idi natay daytoy gapu iti nalaus a ladingitna, maysa kadagiti ikitna a balasang ti nangtaraken ken nangpaadal kenkuana. Inkarkararagna idi apagdennada ken Aris a dinto maitulad iti inana, wenno ti anakna kenkuana. Ngem apayen a kastoy metten iti mapaspasamak? No mabalin, dina kayat ti agsaludsod. Mabuteng iti mabalin a panagsinnubangda nga agassawa. Urayenna ni Aris nga agpudno, wenno uray mangestoria iti napasamak. Ngem awan naurayna, uray idi makaruar daytoy iti ospital kalpasan iti innem nga aldaw. Kasla man awan ti

napasamak. Malaksid laeng iti impalawag daytoy kadagiti nagimbestiga a polis nga adda iti disso ti nakapasamakan ti panagbomba ta kumitkita idi iti gatangenna a cellphone. Dina ammo nga adda plano daytoy a gumatang iti cell phone, sakbay dayta. Ti nalawag ketdi ken ni Susan ita, rason laeng daydiay ti lakayna. Saan nga impalgak ni Susan iti asawana ti itatawagna iti opisinada iti daydi nga aldaw. Kasta met ti natakuatanna a kadua daytoy ni Laila Nolasco idi mapasamak ti desgrasia. Inem-emanna lattan ti sakit ti nakemna. Ngem sipud idin, awanen ti panagtalekna iti asawana. “MARABIYANAK nga agawid ita,” impakaammo ni Aris idi tumawag iti opisina da Susan. “Bertdey ti maysa a komparik ditoy.” “Kasta... o, sige,” kasla awan ti aniamanna nga insungbat ni Susan. Imbabanan ti telepono. Awanen ti kas iti dati a panangipalagipna ti panagannad ti lakayna iti panagawidna, wenno panangtipedna no kua daytoy a makiinninum. Awan metten ti ganasna nga agunton. Pudno man wenno saan ti papanan daytoy, awanen ti panagtalekna. “O, ania ti kuna ni husband dear-mo,” sinaludsod ni Elenita a nakadlaw iti pannakaimayengna. Inhiniero iti MRT ti asawana. “Kasdiay, marabian kano manen,” natamnay ti sungbatna. “Dayta ket. Kasta a kasta ni lakayko idi adda milagro nga araramidenna.” Namrayanna laengen ti nagulimek. Kinapudnona, awan pay ti nangibagaanna iti naduktalanna iti ospital. “Ay no di inako ni Lucas nga adda babaina,” intuloy ni Elenita, “putdek no kunak, putdek ti kuana. Nagamin, nagpakawan ken impanamnamana a panawan-

BANNAWAG * Disiembre 4, 2000 nan daytoy. Ket siak ni gaga, iti pateg ti sibubukel a pamilia, pinakawanko. Idi damo mabutengak nga agtalek manen kenkuana. Ngem aglunit met gayam ti sugat. Ita ketdin, liman ti putotna kaniak!” impaggaak ni Elenita. MAIBARBARIBAR ni Aris iti bartekna iti dayta a rabii. Napaarakup pay ken ni Susan idi matuang daytoy a simrek iti ridaw. Tinulungan ni Susan nga inturong iti sopa iti salas. Agbedbeddal ni Aris nga agpaidasar. Di kano pay nangan. “Ayabam ni Emily, saan pay a nakaturog!” kinuna ketdi ni Susan ket naglayonen iti siledda nga agassawa. Dati, labaran ken pakanenna ti asawana no sumangpet daytoy a nakainum. Naglaaw ni Aris ket imbarsakna ti ashtray iti suelo. “Ne, apay, ’nia’t probokarem!” “Apay a kastaka metten! Awan pay ket panangasikasom dataon!” “Adda met ’diay kaanakam. Ken maysa, nabannogak iti trabahok idinto nga agpapaimaska la iti pappapanam!” Kellaat ti panangtungpa ni Aris kenkuana. Napleng. Kayatna a duklosenen ti lakayna ngem tinipedna ti riknana Apay pay laeng? Isemanna ketdi ti pannakariingna iti kinapudno iti nabayag a panagtangatangana. “Sorry, sorry... nabiglaak laeng,” inggay-at ni Aris nga arakupen. Ngem naglisi ni Susan. Tiptipdenna ti pungtotna. “Agpatangtanto no bigat!” Kabigatanna, dina kinatung-tong ti lakayna a kas inkarina. Nariinganna a narnekan pay laeng ti turog daytoy iti salas. Ammona a di nangrabii ni Aris ta awan ti naksay iti tinakkabanna a masida iti lamisaan. Nasagadan ketdin ti

BANNAWAG * Disiembre 4, 2000 (Sapatos, panid 89). ro a proyekto iti kompania. Kalpasan ti nakurang a makalawas a welga, nagtunos ti kom-

ti naburak nga ashtray iti suelo. Nagdardaras a nagsukat tapno sumrek iti trabaho. Dina maiyulo dagiti obrana iti opisina. Imbag ta adda ni Elenita ken ni Mrs. Cordero a nangbalbalakad kenkuana. Rabii. Nasangpetanna ni Aris a mangpadpadaan kenkuana. Nakaluton ni Emily. Nangrabiida a siuulimek. “Umulikan, Marisse, ta ’diay kuartoyon ken manangmo nga Emily nga agdrowing sakbay a maturogkayo,” imbilin ni Susan kalpasan a makapangrabiida iti aguppat ti tawenna ken kakaisuna nga anakda. “Adun ti pagpatanganmi ken papam!” Nagtungpal ti ubing. “Ania ti pagpatanganta?” napigket ti ikikita ni Aris kenkuana. Addadan iti salas. “Adu!” nagubsang ti sungbat ni Susan. Nagdalikepkep. Daytoyen ti engkuentro a nabayagen a liniklikanna. Ngem awanen ti dati a dalagudog iti barukongna. Ket kayatna ita a pikaren ni Aris. Nagsakuntip ni Aris. “Kas koma iti . . . ?” “Panunotem no ania ti nagkurangam kadakami nga aginam.” “Siak ti nagkurang? Ania a pammabasol dayta!” “Nabayagen nga inalallilawnak, Aris. No diak la ipagpagapu iti anakta. . .” “Shit! Ania dayta nga ipabpabasolmo? Nabayag ngatan a narinuker dayta ulom no ania man dayta a pampanunotem. Ken apay a dika nagsasao?” “Ania koma ti ar-aramidek ita?” (Agsublinto..., panid 94)

Agsublinto Sakbay ti Kasangaymo * 93 pania ken dagiti lider ti welga a mangrisut iti problema kadagiti taoda. Tapno maipaay iti kiddawda, impakat iti kompania ti cost-cutting measures. Maysa ditoy iti panangisardengda pay laeng nga agipablaak iti libro. Nupay kunada a temporario laeng, kapilitan a na-retrench ni Lindo. Ania pay, nagsubli manen ni Lindo iti dati a biagna nga agsuyod kadagiti kalsada iti Kamanilaan tapno makapagtrabaho. Naibus ti sueldona a nagaplay. “Agawidakon, angkel,” impakada ni Lindo idi agangay ken ni ulitegna a Condring. Mamigbigatda. “Talaga a diak a gasat ti makatrabaho iti Manila.” “No dayta ti desisionmo, nakkong,” kinuna ti ulitegna. Kabigatanna ti panggep ni Lindo nga agawid. Ngem sakbayna, inkeddengna ti agaliwaksay. Pambaranna metten ti gumatang iti baro a sapatosna. Adda kawadwadan ti impatulod ti inana. Addanto usarenna nga agaplay iti trabaho idiay probinsia. Dina kayaten ti agngalngal iti babelgam iti katengngaan iti kalsada. Rabii. Inurnosna dagiti gargaretna. Napangilangil a nakataldiap iti maysa a suli iti ampir ti sopa. Adda ditoy dagiti nagtutuon a diario a naggetgettenganna kadagiti anunsio iti trabaho. Pagpatpatayan daytoy dagiti sakana iti panagturogna iti ababa a sopa. Naiparabaw dita ti naiplastik a salatosna. Binagkatna daytoy nga impasirok iti sopa. Dinan kayat a yawid; kampay idi, nalipatanna. Naturogen. Nariing ni Lindo iti kabigatanna iti napigsa a kariring ti telepono. Sinirigna ti wall clock. Agalas otson. Maladladut a nangbagkat ti auditibo. “Mabalin ken ni Mr. Lindo Cadorna?” boses ti babai. “Yes, speaking. . .”

“Yes, Mr. Cadorna. Iti GF Printing daytoy. No mabalin, agreportka ditoy office para iti final interview... Ita met la nga aldaw.” “Final interview?” “O, yes. Pormalidad laeng. Kinapudnona, apruben daytay applicationmo a para editor. Kasapulanda unay ita.” “But sorry, er... e,” nagsarimadeng. Kasano nga ipeksana iti butengna a kalpasan ti interbiu, panamnamaenda, ngem kalpasanna, ibbatanda met laeng? “Apay, adda kadin trabahoyo, Mr. Cadorna?” “A-Awan pay.” “Very good. Siguradoka ngaruden. Maysa pay, inrekomendanaka ti maysa kadagiti editor ditoy!” “S-Sino?” “Siak, a! Ella Sabater, remember?” “Ella!” Kasla namurmurayan ni Lindo. Nagparang iti mugingna ti pilia nga isem ti balasang. “Kuna ti personnel manager, duata laeng a qualified iti puesto. Ngem dika met nagparparang. Nangalada ti maysa ngem saan a nagustuan ti EIC ti trabahona.” “Sinorpresanak, a. Ngem siguradoka kadi?” “Yes, naman.” “Sige, I’ll go there. . . Ken, Ella, imbag man ta nalagipnak pay?” “Kinapudnona, diak nalagip a dagus ti naganmo. Ngem nakallalagip daydi suotmo a lalat!” Nagkatawa. Imbes a makasuron, nakipagkatawa met ni Lindo. Ket idi idissona ti auditibo, dagus a ginuyodna ti nakaplastic bag a lalatna manipud iti sirok ti sopa. Idi dayta a gundaway, kasla kayatna nga agkan ti sapatosna. Wen patarimaannanto iti sapatero tapno ituloyna nga usaren daytoy—agingga iti makadanon met iti puso ni Ella. — •

94 * Agsublinto Sakbay ti Kasangaymo “Sika. . . sika iti ’yan ti problema?” Intudotudona ni Susan. “Awan pay ket panangtaripatom kadataon. Kasla saannak nga asawa!” “Ania? Siak a loklokuem, siak pay ’ti ’yan ti problema? Ah, mabalin nga adda kaniak ti problema ta apay nga ita laeng nga aguniak. No koma pinanawanka apaman a naammuak a loklokuennak. Wen, isu met la gayam a Laila Marisse ti nagan dayta anakmo. Gayam. . .” “’Nia’t sasawemon?” Imbulgar ni Susan ti naduktalanna iti ospital idi maaksidente ti lakayna. Kasla tinukkawan ti uleg ni Aris iti dayta nga impalgakna. “Mapankan kenkuana ta adadda a kasapulannaka. Naputed ti sakana, saan kadi? Pues, kabaelanmi nga agina ditoy, siwawayakan a pumanaw!” Imbugtakna. Kasla mabtaken ti barukongna ket idi dinan maibturan, nag-turong iti siledda. Naganug-og iti punganda. Di nagbayag, nangngegna ti arintarayen a paddak ni Marisse nga agturong iti siled. Apaman a

makasalpa ti ubing iti kama, dagus a pinunasanna dagiti luana. Ngem saan a nailinged ti panagsangitna iti ubing. “Mama! Apay nga agringringgorkayo ken ni papa?” “Ha, e. . . adda la bassit problemami ken papam, anak.” “Ma, diak kayat nga agringgorkayo. Asidegen ti bertdeyk.” “Wen, wen, anak.” Inapungolna ti anakna. Ginuyodna daytoy nga inturong iti siledna iti ngato. Nataldiapanna nga agpaypayubyob ti lakayna iti balkon idi lumas-ud iti salas. Inkeddengna a saanen a bumaba pay ita a rabii. Dina kayaten nga agsubangda pay. No mabalin, dina kayat a maulit ti pagteng ti panagubingna: ti arimpadek ti pimmanaw, ti saning-i ti napanawan, ti nabingay nga ayat, ti ulila nga ayat. . . Apaman a nakaturog ni Marisse, nairidep metten ni Susan. “AKUEK ti nagbasolak kadakayo nga aginak. Ngamin, idi damo, kunak no mailintegko ti biagko iti bukodko a wagas, a kasla awan ti napasamak. Ita,

BANNAWAG * Disiembre 4, 2000 sidsidirennakon ti konsensiak. No dusak daytoy a panangabogmo kaniak, sipupusoak nga agtungpal. . .” Timbog dagiti mata ni Susan bayat ti panagbasbasana iti surat ni lakayna nga imbati daytoy iti rabaw ti TV sakbay ngata a pimmanaw itay bigat. Dinan nagawidan ti riknana ket napasaibbek idi madakamat ni Aris iti suratna ti ipupusay ni Laila itay nabiit gapu iti komplikasion ti sugatna idi maaksidenteda iti Grand Central. “Umadayoak. . . Sapay koma ta luktamto met laeng dayta pusom kaniak. Agsubliakto kenka, ken iti anakta.” “Apay nga agsangsangitkayo, mama,” dina napuotan nga adda gayamen ni Marisse iti yanna. “A, e . .. natay gayam ti maysa a gayyem ni papangmo,” insungbatna a nangpilit ti isemna. “Napanna pinasiar, isu nga awan iti mabayag. Ngem agsublinto met laeng sakbay ti kasangaymo.” Siraragsak ni Marisse nga immarakup iti nairut kenkuana. —•