Vademecum per la creazione di impresa in Italia e Albania by Noemi Frascella

Projekti KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë Interreg/Cards Itali-Shqipëri, Aksi IV: “Turizmi, pasuritë kulturore dhe bashkëpunimi institucional” - Masa 4.1: “Mbrojtja dhe vlerësimi i pasurive kulturore” - Veprimi 3): “Projekte të integruara për vlerësimin e kulturave tradicionale e moderne” shkronja a), b), c). Partneri Kryesor Universiteti i Barit – Departamenti i Studimeve të Shoqërive Mesdhetare Partnerë të Projektit Konservatori i Muzikës “N. Piccinni” Shoqata UNISCO Network per lo sviluppo locale Puglia, Lavoro e Comunicazione Compagnia delle Formiche ITACA - International Theatre Academy of Adriatic Universiteti “Aleksander Xhuvani” - Elbasan Shoqata Art & Culture For The Future - Tirana EPTA - European Piano Teacher Association - Tirana Botimi u realizua nën kujdesin e Shoqata UNISCO Network per lo sviluppo locale

Hartues Lucrezia Solimando - Elira Karaja Përkthyer në shqip nga Blerina Meçule Grafika Creativiassociati srl

Kompozimi fotografik WIP Edizioni

Të dhënat dhe informacionet e përfshira në këtë publikim janë përditësuar në muajin tetor 2008.

HYRJE PROJEKTI KRIJIMTARIA Projekti KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë synon zhvillimin socialo-kulturor të bashkësive vendore Italo-Shqiptare, nëpërmjet një rrugëtimi rizbulues të shprehësive të ndryshme artistike, klasike e bashkëkohore, me interes të përbashkët. KRIJIMTARIA, përfshirë në Programin e Nismës Komunitare Interreg Itali-Shqipëri, është nën titullaritetin e Universitetit të Barit, në partneritet me Ente e Organizata pulieze (Konservatori i Muzikës “N. Piccinni”, Shoqata UNISCO, Puglia Lavoro e Comunicazione, Compagnia delle Formiche, ITACA – International Theatre Academy of Adriatic) e shqiptare (Universiteti i Elbasanit “Aleksander Xhuvani”, Shoqata Art and Culture for the Future e EPTA Shqipëri,Tiranë). Objektivi i veprimtarive është realizimi i veprimeve të ndryshme dhe ndërthurja e më shumë veprimtarive të integruara, duke u përqendruar në fushat e mëposhtme: teatri, muzika, letërsia dhe elementet gjuhësore të qytetërimit shqiptar e puliez. Veprimtaritë e zhvilluara në projekt kanë qenë si më poshtë vijon: Promovimi i veprimtarive teatrale. Objektivi i këtij veprimi ka qenë rikonkretizimi në territorin të cilit i referohet projekti, i shembullit të sipërmarrjes së njohur “Kasollja e Teatrit Universitar” të Federiko Garcia Lorka, sipërmarrje e lashtë nëpërmjet së cilës Lorka hodhi idenë për ta çuar kulturën klasike spanjolle në realitetet rurale të vendit. Projekti KRIJIMTARIA ka kryer një veprim riaftësimi, sensibilizimi e përhapës, i ngjashëm me atë të Lorkës, por e qendërzuar në kulturën teatrale. Vlerësimin dhe edukimin muzikor e teatral . U realizua një rrugëtim formues për themelimin e një grupi artistësh e teknikësh të spektaklit teatral e muzikor, të gatshëm për të themeluar shtyllën krye-

sore të “masave artistike e teknike” të Enteve Teatrale e Muzikore dhe atyre të ngjashme me to, italiane e shqiptare, të pranishme në zonën e Adriatikut. Vlerësimi i elementeve gjuhësorë që ka pasur si qëllim vendosjen e gjuhës italiane “në shërbim” të përçimit dhe thellimit të përmbajtjes së letërsisë e qytetërimit shqiptar, si në Shqipëri, ashtu edhe në kontekstin ndërkufitar, nisur nga vlera lidhëse që ky po merr, sidomos në zonën lindore e ndëradriatike. Me qëllim garantimin e një vazhdimësie të përvojave të mira që lindën gjatë fazës eksperimentale të bashkëpunimit, si dhe konsolidimin e rezultateve të projektit, u realizua edhe një rrugëtim për “krijimin e sipërmarrjes”, nën kujdesin e UNISCO, shoqatë që prej vitesh vepron në formimin profesional, bashkëpunimin ndërkombëtar dhe konsulencën ndaj sipërmarrjeve, me qëllim intensifikimin sasior e cilësor të bashkëpunimit ndërkufitar Itali – Shqipëri në fushën kulturore e artistike. Në mënyrë më specifike, rrugëtimi “i krijimit të sipërmarrjes” ka pasur objektivat e mëposhtme: Transferimin e njohurive e kompetencave të specializuara, në lëmin e krijimit dhe menaxhimit të sipërmarrjes në përgjithësi, duke u thelluar në profilin specifik të sipërmarrjeve që veprojnë në fushën kulturore e teatrale; Të ofrohet një shërbim konsulence dhe shoqërimi në themelimin e organizmave teatrale e kulturore në favor të përfituesve kryesorë të projektit, e pra, të rinjtë italian e shqiptarë; Krijimi i një mjeti që do të shërbente si “udhërrëfyes” për të gjithë ata, të cilët dëshirojnë të ndërmarrin një veprimtari sipërmarrëse në Itali apo në Shqipëri, apo një veprimtari italo-shqiptare, e profilizuar në fushën artistike e kulturore.

VADEMEKUM KRIJIMTARIA Vademekum KRIJIMTARIA është fryt i një pune të thelluar për riorganizimin e legjislacionit të gjerë civil e fiskal që ekziston në Itali e Shqipëri mbi krijimin e një sipërmarrjeje. Përpjekja nuk konsistoi thjesht në mbledhjen dhe riorganizimin e rregullave ekzistuese, por në përkthimin e koncepteve në një gjuhë të thjeshtë për t’u lexuar e zbatuar nga të gjithë ata të cilët “ëndërrojnë” të nisin një veprimtari ekonomike, pavarësisht nga njohuritë që mund të zotërojnë ose jo, mbi elementet ekonomike e të organizimit të ndërmarrjeve. Pra, shprehur me pak fjalë, Vademekumi KRIJIMTARIA është një udhëzues praktik për të lëvizur me më tepër siguri në kuadrin e madh legjislativ, italian e shqiptar, në lëmin e nisjes së një sipërmarrjeje. SHOQATA UNISCO Shoqata UNISCO është një organizatë jofitimprurëse që në thelb të filozofisë së themeluesve dhe anëtarëve të saj, ka vullnetin për të bashkuar, bashkëpunuar e krijuar një rrjet me Organizatat dhe Burimet Profesionale pulieze, kombëtare e komunitare, me qëllim aktivizimin e një rrjeti, i cili nëpërmjet veprimtarisë së tij, i kontribuon zhvillimit vendor, sidomos sa i takon të rinjve. Nëpërmjet përhapjes së tematikave e parimeve mbi rritjen kulturore, ekonomike e sociale të Bashkimit Evropian dhe vendeve të treta, UNISCO ka si objektiv nxitjen e zhvillimit të politikave e nismave të orientuara drejt informacionit dhe formimit profesional të të rinjve, politikave aktive të punës, kulturën e vetëpunësimit dhe sipërmarrjes e në mënyrë më të përgjithësuar, ndërlidhjen me botën e punës. Në këtë mënyrë, i kontribuohet rritjes së një Evrope “sociale” që respekton vlerat e individit.

PASQYRA E LËNDËS PJESA E PARË – ITALIA 1. HYRJE

2. PUNA E PAVARUR 2.1 IVA dhe punëtorët e pavarur 2.2 Kontrata 2.3 Aspekte lidhur me sigurimet shoqërore 2.4 Deklarimi i fillimit të veprimtarisë 2.5 Regjistrat e detyrueshëm 2.6 Kosto e menaxhimit 2.7 Zbritja e IVA 2.8 Likuidimi i IVA 3. NDËRMARRJE INDIVIDUALE 3.1 Ndërmarrje familjare 3.2 Sipërmarrja bashkëshortore

4. SHOQËRI PERSONASH 4.1 Shoqëri e thjeshtë 4.2 Shoqëri kolektive 4.3 Shoqëritë e thjeshta komandite

5. SHOQËRITË ME KAPITAL 5.1 Shoqëritë anonime 5.2 Shoqëritë komandite anonime 5.3 Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar 5.4 Organet sociale të shoqërive me kapital 5.5 Faza e themelimit

6. KLASIFIKIMI I VEPRIMTARIVE EKONOMIKE 6.1 Kur kërkohet kodi i veprimtarisë ekonomike

7. INPS – Instituti Kombëtar i Sigurimeve Shoqërore

15 17 19 20 21 21 21 22 22 22 23 24 24 24 26 26 28 29 32 33 34 35 35 38 39 39 43

8. INAIL-Instituti Kombëtar i Sigurimeve kundrejt Fatkeqësive në Punë 9. TAKSAT VENDORE 10. REC - Regjistri i Tregtarëve 11. CAKTIMI I NIPT-it NË ITALI 11.1 Përmbajtja e deklarimeve 11.2 Hapja e NIPT-it pranë Dhomës së Tregtisë 11.3 Subjektet jo rezidentë 12. OPSIONET E REGJIMIT KONTABËL 13. REGJIMI I ZAKONSHËM 13.1 Detyrimet e kontabilitetit 13.2 Si përcaktohen të ardhurat

44 45 46 47 48 49 50 51 53 53 53

14. REGJIMI I THJESHTUAR 14.1 Detyrimet kontabël 14.2 Si përcaktohen të ardhurat

54 54 55

15. REGJIMI TEJET I THJESHTUAR 15.1 Detyrimet kontabël 15.2 Si përcaktohen të ardhurat

56 56 57

16. REGJIMI ZËVENDËSUES PËR VEPRIMTARITË DYTËSORE 58 16.1 Detyrimet kontabël 58 16.2 Si përcaktohen të ardhurat 59 17. REGJIMI QESIM 17.1 Detyrimet kontabël 17.2 Si përcaktohen të ardhurat

60 60 61

18. REGJIMI ZËVENDËSUES PËR NISMAT E REJA PRODHUESE

Fatura Kuponi fiskal Dëftesa fiskale Dokumenti i transportit (D.D.T.) Regjistrimet e detyrueshme Likuidimi dhe derdhjet

63 64 65 66 66 67 68

19. IVA 19.1 19.2 19.3 19.4 19.5 19.6

20. TATIMI MBI TË ARDHURAT

21. DEKLARIMET VJETORE 21.1 Deklarimi i të ardhurave 21.2 Deklarimi i IRAP 21.3 Deklarimi vjetor i IVA 21.4 Deklarimi vjetor i tatimeve zëvendësuese 22. DETYRIME TË TJERA 22.1 Përcjellja vjetore e të dhënave IVA 22.2 Parapagimi i IVA

23. SHOQËRITË E BASHKËPUNIMIT TË NDËRSJELLË 24. SHOQËRITË KOOPERATIVE

PJESA E DYTË – SHQIPËRIA

1. VEPRIMTARITË SIPËRMARRËSE TË KARAKTERIT INDIVIDUAL

2. SHEMBUJ SHOQËRISH TREGTARE NË SHQIPËRI 2.1 Shoqëria komandite

70 71 71 72 72 72 74 74 74 78 79 83 85 86 86

2.2 Shoqëria kolektive 2.3 Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar 2.4 Shoqëritë anonime

3. REGJISTRIMI I SHOQËRIVE TREGTARE NË REGJISTRIN TREGTAR 4. REGJISTRIMI I SUBJEKTIT JURIDIK 4.1 Subjektet e huaja

5. DETYRIMET E ADMINISTRIMIT TË ZAKONSHËM

6. TAKSA 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

MBI SIPËRMARRJET Tatimi i personave juridikë Baza e tatueshme Shpenzime të zbritshme nga taksat Tatimi në Burim Administrata tatimore

PJESA E TRETË – ITALIA. FORMAT JURIDIKE QË SUGJEROHEN PËR VEPRIMTARITË ARTISTIKE 1. KOOPERATIVA – PARIMET E BASHKËPUNIMIT 1.1 Kooperativa - Vademekum i kooperativistit 1.2 Çfarë është një shoqëri kooperative 1.3 Si krijohet një shoqëri kooperative 1.4 Ligjet e tjera mbi bashkëpunimin 1.5 Hapat për themelimin e një kooperative 1.6 Rregullorja e bashkëpunimit 1.7 Themelimi dhe menaxhimi i një kooperative mbart kosto të përballueshme 1.8 Keni një projekt të mirë? Ka kush ju ndihmon

86 87 87 89 92 93 95 96 96 97 97 98 99

101 103 104 105 106 107 107 108 110 111

2. SHOQATA PËR PROMOVIMIN SHOQËROR 2.1 Si themelohet një shoqatë për promovimin shoqëror 2.2 Akti themelues dhe Statuti 2.3 Asambleja themeluese 2.4 Regjistrimi 2.5 Kërkesa e Kodit Fiskal 2.6 Regjistrimi në Regjistrin Kombëtar 2.7 Lehtësimet fiskale për Shoqatat për Promovimin Shoqëror 3. BURIME TË MUNDSHME FINANCIMI 3.1 Puna e pavarur 3.2 Ndërmarrjet e vogla 3.3 Financime rajonale në dobi të spektaklit

PJESA E KATËRT – SHQIPËRIA

1. OJF – ORGANIZATA JOFITIMPRURËSE (Ligji 8788/2001) 1.1 Format juridike të OJF-ve 1.2 Themelimi dhe regjistrimi i organizatave jofitimprurëse 1.3 Akti i themelimit të OJF-së 1.4 Statuti 1.5 Organizimi dhe funksionimi 1.6 Organizata jofitimprurëse të huaja 1.7 Dokumentacioni dhe aktet që nevojiten për kërkesën e lejes për ushtrimin e veprimtarisë së përkohshme 1.8 Disiplina e veprimtarisë ekonomike e OJF-së 1.9 Dispozitat mbi shpërndarjen dhe likuidimin e veprimtarisë së OJF-së

114 115 115 116 116 117 117 117 119 119 123 126 135 137 137 138 139 139 141 142 142 143 144

2. SHEMBULL I KOHËVE TË FUNDIT MBI FINANCIMIN E SHOQATAVE KULTURORE NË SHQIPËRI

147

PJESA E PESTË – DISIPLINA E SIPËRMARRJEVE ITALO-SHQIPTARE

149

3. REFERIME SHOQATASH KULTURORE (O.J.F) SHQIPTARE 148

1. NENI 14 I KONVENTËS ITALO-SHQIPTARE

2. A.T.I. SHOQËRI E PËRKOHSHME SIPËRMARRËSE 2.1 Aspekte civile 2.2 Aspekte fiskale

151 164 164 164

PJESA E PARË ITALIA

HYRJE Të nisësh një veprimtari sipërmarrëse është ëndrra e shumë personave, të cilët, falë aftësive të tyre, parapëlqejnë më tepër të punojnë “për hesap të vet”, sesa si vartës, e kështu të krijojnë hapësirën e tyre në botën e punës. Ka raste kur ky akt përbën një alternativë kundrejt papunësisë. Si mund të krijohet një sipërmarrje? Çfarë kushtesh duhen plotësuar? Cilat ndryshore duhen marrë në konsideratë kur niset një veprimtari sipërmarrëse? Cilat dhe sa janë detyrimet administrative e tatimore që duhen përmbushur? Për të nisur një veprimtari sipërmarrëse nevojitet plotësimi i një game kërkesash, të cilat mund të presin hovin, sidomos nëse mungon një dozë e mirë entuziazmi e shpirti nismëtar.

Për të ushtruar veprimtari të ndryshme tregtare, operatorëve ekonomikë, ende vazhdohet t’u kërkohen licenca, autorizime, koncesione, marrja e lejes, regjistrimi pranë Dhomës së Tregtisë dhe zyrave të sigurimeve shoqërore, deklarimi pranë Repertorit Ekonomiko-Administrativ (REA), etj.

Nga pikëpamja tatimore, të paktën situata lidhur me nisjen e një veprimtarie të re është shumë më e thjeshtë: mjafton vetëm deklarimi i nisjes së veprimtarisë pranë Agjencisë së Hyrjeve1, duke kërkuar përcaktimin e IVA2, si dhe zgjedhja e regjimit kontabël që i përshtatet më tepër karakterit juridik që synohet t’i jepet sipërmarrjes (individuale apo shoqërore). Ky udhëzues synon t’u vijë në ndihmë të gjithë atyre që dëshirojnë të ndërmarrin një veprimtari private dhe dëshirojnë të kenë një orientim në fushën e detyrimeve tatimore e, në këtë mënyrë, t’u japin zgjidhje pikëpyetjeve të lartpërmendura.

Një ndër zgjedhjet e para që duhet bërë nga ata që nisin një veprimtari private, është forma juridike me të cilën dëshirohet të kryhet administrimi i veprimtarisë. Bëhet fjalë që të përcaktohet nëse do të punohet individualisht apo në shoqëri me persona të 1 Agenzia delle Entrate-Agjencia e Hyrjeve përfaqëson autoritetin tatimor italian. 2 TVSH.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

tjerë, duke themeluar një shoqëri. Nëse zgjidhet kjo alternativë e fundit, nevojitet, veç të tjerash, të përcaktohet lloji i shoqërisë që do themelohet: shoqëri me kapital apo shoqëri personash (shoqëri kolektive, shoqëri e thjeshtë komandite, shoqëri e thjeshtë).

Është e rëndësishme qartësia lidhur me karakterin juridik që dëshirohet t’i jepet shoqërisë, pasi zgjedhjet e bëra në fillim, mund të rezultojnë, në një moment të dytë, si të papërshtatshme deri edhe të paleverdishme ekonomikisht. Në fakt, të gabuarit lidhur me formën juridike, mund të përcaktojë një nënvlerësim apo mbivlerësim të sipërmarrjes, gjë që në të dy rastet mund të prodhojë kosto të mëtejshme.

Për këtë, është me vend të mos lihet pas dore analizimi i një sërë elementesh, ndër të cilët: ✔ përgjegjësia e pasurisë: duhet vendosur nëse përgjegjësia e pasurisë do të kufizohet vetëm tek një kapital i caktuar, apo do të përfshihet e tërë pasuria personale e sipërmarrësit;

✔ leverdia tatimore: tatimi i drejtpërdrejtë, megjithë përfshirjen e së njëjtës kategori të ardhurash (ato të sipërmarrjes), ndryshon sipas formës juridike që është vendosur të aplikohet; në varësi të Irpef3, p.sh. një shoqëri personash taksohet në një mënyrë të ndryshme (për transparencë) nga ndërmarrjet individuale; ✔ perspektivat ekonomike dhe financiare të veprimtarisë së ndërmarrjes: nëse për ushtrimin e veprimtarisë nevojiten kapitale shumë të mëdha, atëherë do preferohet të zgjidhet një formë juridike më e zhvilluar, e pra themelimi i një shoqërie.

Nën dritën e sa u konsiderua më lart, në vijim do të analizohen nga pikëpamja juridike, karakteristikat kryesore të ndërmarrjes individuale dhe të shoqërisë së personave, si dhe përparësitë që mund të kihen duke zgjedhur një formë të caktuar në vend të një tjetre. 3

Tatimi mbi të ardhurat e personave fizikë

PUNA E PAVARUR Konsiderohet si punë e pavarur: veprimtaritë artizanale, sipërmarrëse, tregtare dhe profesionet e lira, si ato të rregullta ose jo, përveç kontratave me projekte. Në këtë kategori, gjithashtu bëjnë pjesë të ashtuquajturit profesione të lira, pra: Ato për ushtrimin e të cilave, nevojitet regjistrimi i detyrueshëm në regjistrat apo listat e mëposhtme: 1) profesionet teknike: agronom e specialistë pyjesh, arkitektë, gjeologë, gjeometër, inxhinierë, teknik bujqësor, teknik industrial 2) profesionet juridiko-ligjore: avokatët, noterët, përmbaruesit

3) profesione administrativo-ekonomike: ekonomist, konsulent pune, llogaritar, agjentë këmbimesh, dërgues doganor

4) profesione mjekësore e socio-shëndetësore: biologë, kimistë, teknikë radiologjie, veterinerë, mjekë, dentistë, farmacistë, infermierë, asistentë social 5) Profesione të tjera: gazetarë e publicistë

✔ Ato për ushtrimin e të cilëve nuk parashikohet asnjë regjistrim i detyrueshëm në regjistra apo lista, por gjithsesi janë profesione të përcaktuara në ligj

✔ Ato jo të rregulluara

Cilat janë kushtet e nevojshme për hapjen e NIPT-it, çfarë mbart hapja e tij dhe kur leverdis? Në fakt, leverdia mund të përcaktohet nga një sërë faktorësh, sikurse të ardhurat vjetore bruto të punëtorit, prania ose jo e burimeve të tjera të ardhurash, numri i porositësve dhe cilësia e tyre, kostot lidhur me blerjet (kompjuter, kancelari, libra...) apo veprime që lidhen me veprimtarinë vetjake (qera zyre p.sh.). Mundësia për të hapur NIPT-in lidhet edhe me disa faktorë subjektivë, si: vetëdija për më shumë përgjegjësi dhe detyrime për punëtorin, nevoja e vetëmenaxhimit dhe vetëpromovimit. Me fjalë të tjera, punëtori i pavarur merr mbi vete “rrezikun e sipërmarrjes” që për punëtorët e tjerë bie mbi punëdhënësin. Ndër faktorët objektivë, rëndësi të veçantë ka numri

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

i porositësve dhe pra niveli real i pavarësisë së bashkëpunëtorit. Nëse je titullar i NIPT-it, por punon për një porositës të vetëm, duke zhvilluar veprimtarinë tënde pranë strukturës së tij, duke përdorur mjetet e sipërmarrjes, nëse pra kushtet e tua të punës i përngjajnë pak a shumë atyre të punëtorëve vartës, nuk do ta kesh të lehtë të shfrytëzosh një ndër mundësitë e pakta që ofrohen me hapjen e NIPT-it, pra mundësia për të zbritur shpenzimet që kanë lidhje me veprimtarinë (sepse, në këtë rast, ato janë kryer dhe zbritur nga vetë porositësi); nuk do të kesh as mundësi për të shmangur rrezikun minimal të sipërmarrjes, i cili shoqëron punëtorin e pavarur (pasi nëse porositësi i vetëm tërhiqet nga kontrata, gjendesh papritmas i papunë). Nëse mendon të kesh më tepër porositës, apo synon të investosh në promovimin e veprimtarisë tënde, NIPT-i mund të nevojitet si nga pikëpamja e “njohjes” së profesionit dhe pavarësisë tënde, ashtu edhe lidhur me thjeshtësinë për vendosjen e marrëdhënieve të reja tregtare. 2.1 IVA dhe punëtorët e pavarur IVA është një tatim i përgjithshëm që rëndon mbi konsumet dhe zbatohet për furnizimin me mallra (shitje, furnizim etj.) dhe për ofrimin e shërbimeve (të gjitha shërbimet e ofruar në këmbim të një pagese) të në territorin e shtetit ku ushtrohet sipërmarrja, apo profesioni. Mund të hapin një NIPT, pra janë subjekte të tatueshëm të IVA, artistët dhe profesionistët, d.m.th ata që zhvillojnë çfarëdo veprimtarie të pavarur me karakter profesional. Për të qenë e tillë, veprimtaria e punës së pavarur, para së gjithash duhet të karakterizohet nga pavarësia, pra nga mungesa e lidhjes së vartësisë ndaj porositësve. Nuk nevojitet ekzistenca e një organizate apo regjistrimi në një regjistër profesional. Për profesion, nënkuptohet një veprimtari pune e pavarur, e ushtruar në mënyrë të rregullt dhe jo rastësore, megjithëse kjo nuk përjashtohet, (mund të bashkekzistojë me punën e vartëse) në këmbim të pagesave me peshë ekonomike.

2.2 Kontrata Pasi përcaktohet konsulenca apo ajo çka do të ofrohet, mes punëtorit dhe porositësit, megjithëse nuk është e detyrueshme forma e shkruar, në përgjithësi procedohet me plotësimin e një kontrate për punën quë do të ofrohet, shkruar dhe firmosur nga palët. Ky dokument, meqë është objekti i vetëm i referimit, është mirë të përfshijë përshkrimin e mjaftueshëm e të detajuar të veprës apo shërbimit të kërkuar; kohërat e dorëzimit nga ana e porositësit, të materialeve të nevojshme për projektimin apo realizimin; kohërat e pagesës; datën dhe modalitetet e tërheqjes. 2.3 Aspekte lidhur me sigurimet shoqërore Duke qenë punëtor i pavarur, titullari i NIPT-it duhet të regjistrohet në një Ent të sigurimeve shoqërore. Disa profesione, me kalimin e kohës kanë ngritur një regjistër (për t’u mbrojtur nga ushtrimi abuziv i profesionit) dhe “Arka”, pra Ente përgjegjëse për menaxhimin e kontributeve të sigurimeve shoqërore për të regjistruarit. Nuk ndodh me të gjitha profesionet, por ama ekziston dhe është aktive Arka e sigurimeve shoqërore me kategori, pra për të gjitha profesionet “që nuk kanë një arkë” (sikurse grafikët, informaticienët, formatorët, përkthyesit) dhe parashikohet si i detyrueshëm regjistrimi pranë INPS4. Masa e kontributit INPS është prej 17,80% apo 18,80%, sipas të ardhurave të prodhuara, duke patur të drejtën për shërbimet e sigurimeve shoqërore (rast i lejes së lindjes, sëmundje, çeqe familjare, pension pleqërie) të bashkëpunëtorëve. 2.4 Deklarimi i fillimit të veprimtarisë Për t’u bërë titullar i NIPT-it, nevojitet paraqitja e deklarimit të fillimit të veprimtarisë pranë Zyrës së IVA sipas territorit përkatës. Në këtë rast, lëshohet edhe NIPT-i që mbetet i pandryshueshëm deri në ndërprerjen e veprimtarisë, edhe në rast ndryshimi të vendbanimit fiskal. 4

Instituti Italian Kombëtar për Sigurimet Shoqërore

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

2.5 Regjistrat e detyrueshëm Hapja e një NIPT-i kërkon plotësimin e regjistrave të detyrueshëm që duhen për likuidimet periodike të IVA, për të vënë në dukje fitimet dhe kostot e menaxhimit, pra për të dokumentuar nga ana llogaritare të gjitha veprimet me rëndësi për tatimet e drejtpërdrejta (IVA) dhe jo të drejtpërdrejta (IRPEF, IRAP e kontributet) e për të mundësuar kontrollet e mundshme të administratës tatimore. Regjistrat shpesh ruhen pranë të tretëve (p.sh. ekonomisti personal).

2.6 Kosto e menaxhimit Nëse intuita për fitimet ekziston tek të gjithë (në këtë rast i referohemi kompensimit të faturave, pagesa për shërbimet e ofruara), aq më e vështirë apo më pak i menjëhershëm është koncepti i kostos së menaxhimit. Hapja e NIPT-it nuk mbart kosto fikse nëse je një profesionist; sipërmarrjet individuale, janë subjekt të së drejtës së kërkuar nga C.C.I.A.A.5, në masën 80 € në vit. Ashtu sikurse të gjithë punëtorët vartës e bashkëpunëtorët, edhe profesionistët kanë kosto prodhimi të të ardhurave, për shembull kostot e transportit, telefoni etj, por në dallim nga kategoritë e tjera të punëtorëve ata duhet të përballojnë edhe shpenzime të tjera lidhur me kushtet e tyre prej profesionistësh të lirë. I referohemi kryesisht shpenzimeve për blerjen e mallrave dhe për mbulimin e rreziqeve të lidhura me profesionin (sigurimet për rreziqet profesionale). Të gjitha këto kosto, në masa të ndryshme, rrëzojnë shumën mbi të cilën mblidhen tatimet, duke sjellë një kursim tatimi aq të lartë sa do të jenë edhe këto shpenzime. 2.7 Zbritja e IVA Ashtu sikurse kostot ulin tatueshmërinë, IVA e paguar në faturat e blerjes lejon uljen e IVA që duhet të derdhet (ajo që vendoset në faturat e lëshuara). Zbritja e IVA konsiston në të drejtën për të 5

Dhoma e Tregtisë, Industrisë, Artizanatit e Bujqësisë

zbritur nga IVA e detyrueshme për t’u derdhur, IVA lidhur me blerjet e kryera apo veprimet e tatimpaguesit në të njëjtën periudhë, mjafton të bëhet fjalë për blerje, apo veprime në kuadrin e veprimtarisë dhe IVA të jetë vendosur në faturën e lëshuar në ngarkim të subjektit që ka blerë mallin apo shërbimin.

2.8 Likuidimi i IVA Likuidimi konsiston në llogaritjen e diferencës mes shumës totale të IVA për veprimet e tatueshme gjatë një periudhe dhe shumës totale të IVA së zbritur në të njëjtën periudhë. Likuidimi mund të kryhet një herë në muaj apo tri muaj. Likuidimi gjatë deklarimit vjetor, mundëson barazimin e tatimit lidhur me tërë vitin, mbi bazën e të gjitha elementeve aktivë e pasivë lidhur me tatimpaguesin, duke pasur parasysh edhe derdhjet eventuale periodike dhe kreditin eventual që rezulton në deklarimin vjetor të vitit të mëparshëm, që nuk kërkohet për rimbursim.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

NDËRMARRJE INDIVIDUALE Ndërmarrja individuale përfaqëson një formë juridike të thjeshtë pasi për themelimin e saj nuk kërkohet përmbushja e detyrimeve të veçanta. Mund të kemi një ndërmarrje individuale në rastin kur një person fizik ndërmerr një veprimtari ekonomike që synon prodhimin dhe/ose shkëmbimin e sendeve apo shërbimeve e, për arritjen e këtij qëllimi, organizon dhe koordinon faktorët e nevojshëm prodhues (kryesisht, kapitalin dhe punën), duke e marrë personalisht mbi vete rrezikun e kësaj lloj veprimtarie. Titullari i ndërmarrjes individuale është i vetmi përgjegjës i veprimtarisë dhe është i ekspozuar ndaj rrezikut të sipërmarrjes. Në fakt, ai ka detyrime të marra në emër të ndërmarrjes duke përfshirë të gjithë pasurinë e tij të tashme e të ardhshme (përgjegjësi e pakufizuar). Ndërmarrja individuale mund të konfigurohet edhe si një sipërmarrje familjare apo ndërmarrje bashkëshortore. 3.1 Ndërmarrje familjare Ndërmarrja familjare karakterizohet nga fakti që, përveç titullarit, anëtar i saj mund të jetë edhe bashkëshorti/ja, farefisi deri në gradën e tretë, krushqit deri në gradën e dytë. Pjesëtarët e ndërmarrjes familjare gëzojnë të drejtën e fitimeve, sipas kuotës së sendeve të blera me fitimet dhe sipas kuotës së shtimit së të ardhurave të ndërmarrjes. Titullari i sipërmarrjes, megjithë përfitimin e pranisë së familjarëve, mbetet përgjegjësi i vetëm i veprimtarisë: ai është i vetmi që mund t’i nënshtrohet procedurave të mundshme të falimentimit. Rregullorja tatimore parashikon që sipërmarrja familjare duhet të themelohet me anën e një akti publik apo një shkrese private me firmë të vërtetuar nga noteri. 3.2 Sipërmarrja bashkëshortore Sipërmarrja bashkëshortore përfaqëson të vetmin lloj të një ndërmarrjeje kolektive për të cilën nuk nevojitet asnjë formalitet gjatë themelimit. Të vetmet kushte për themelimin e një

ndërmarrjeje bashkëshortore janë:

✔ themelimi i saj duhet të ndodhë pas martesës;

✔ bashkëshortët duhet të kenë ligjëruar hapin e bashkimit të pasurisë (karakteristikë jo e rëndësishme në rastin e ndërmarrjes familjare);

✔ bashkëshortët e administrojnë së bashku në mënyrë të njëllojtë ndërmarrjen, pa asnjë pozitë vartësie.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

SHOQËRI PERSONASH Me kontratën e shoqërisë, dy ose më shumë persona vënë në dispozicion së bashku sende apo shërbime për ushtrimin e një veprimtarie ekonomike të përbashkët me qëllim që të ndajnë së bashku fitimet (neni 2247 i kodit civil italian). Në këto lloj shoqërish, anëtarët (përjashto anëtarët me përgjegjësi të kufizuara të shoqërisë me ortakëri të thjeshtë) përgjigjen në mënyrë të pakufizuar dhe solidare për çdo detyrim që lind gjatë ushtrimit të veprimtarisë. Pra për detyrimet e shoqërisë, anëtarët përgjigjen me të gjithë pasurinë e tyre personale e jo duke u kufizuar vetëm në kontributin e vënë në dispozicion për themelimin e shoqërisë. Një përgjegjësi e tillë, gjithsesi, është e subvencionueshme. Kjo do të thotë që kreditorët e shoqërisë mund të marrin në konsideratë pasurinë e secilit anëtar vetëm pasi pasuria e shoqërisë të rezultojë e pamjaftueshme. Shoqëritë e personave janë tri llojesh: shoqëri e thjeshtë, shoqëri kolektive, shoqëri me ortakëri të thjeshtë. Le të vërejmë, përmbledhtazi, karakteristikat kryesore të secilës prej tyre. 4.1 Shoqëri e thjeshtë Duke përdorur llojin e shoqërisë së thjeshtë, është e mundur të ushtrohen vetëm veprimtari jotregtare (p.sh. bujqësore, profesionale me ortakëri, administrim i pronësive të luajtshme e të paluajtshme). Akti i themelimit nuk i nënshtrohet formave a mënyrave të veçanta, përjashto ato që kërkon lloji i pasurisë së vënë në dispozicion, ndërsa është mëse i detyrueshëm regjistrimi i shoqërisë në seksion të veçantë të Regjistrit të Sipërmarrjeve. Administrimi, përfaqësimi dhe përgjegjësia Administrimi i shoqërisë, nëse me marrëveshje nuk është parashikuar ndryshe, i takon secilit ortak në veçanti nga të tjerët. Gjithashtu, nëse në kontratë nuk është parashikuar ndryshe, përfaqësia i takon secilit ortak administrator dhe shtrihet në të

gjitha veprimet që përfshihen në objektivin e shoqërisë. Sa i përket përgjegjësisë, të gjithë ortakët përgjigjen në mënyrë solidare dhe të pakufizuar për detyrimet e shoqërisë. Përgjegjësia e ortakëve që nuk administrojnë drejtpërdrejtë shoqërinë, mund të përjashtohet përmes një vendimi kundërshtues. Një vendim i tillë, për t’iu kundërvënë të tretëve, duhet t’i bëhet i ditur këtyre të fundit me mjete të përshtatshme (regjistrimi në Regjistrin e Sipërmarrjeve). Kreditorët e shoqërisë gëzojnë lirinë për të kërkuar të drejtat e tyre mbi pasurinë e shoqërisë, ashtu edhe pasuritë personale të ortakëve. Ndërkohë, ortaku gëzon të drejtën e një përfitimi të vogël nga ekzekutimi i pasurisë së shoqërisë e kështu, mund ta ftojë kreditorin të vërë dorë paraprakisht në pasuritë e shoqërisë duke i treguar atij se cilat nga këto pasuri kthehen më kollaj e më shpejt në para. Ndërsa kreditorët e veçantë të shoqërisë, mund të kërkojnë likuidimin e kuotës së ortakut debitor, por vetëm në rast se dëshmojnë që pasuritë e e tjera të tij janë të pamjaftueshme për të shlyer kredinë e tyre. Ata mund të kërkojnë të drejtat e tyre edhe mbi fitimet që i takojnë ortakut debitor, nëpërmjet sekuestrimit tek të tretët dhe të procedojnë me sekuestrimin ruajtës të kuotës së të njëjtit, kur shoqëria është në likuidim. Shpërndarja Shoqëria e thjeshtë shpërndahet në ato raste kur kemi të bëjmë me: ✔ mbarimin e afatit; ✔ arritje të objektivit të shoqërisë apo pamundësi e papritur për ta arritur; ✔ vullnetin e të gjithë anëtarëve; ✔ mangësi të shumicës së anëtarëve, nëse në fund të gjashtë muajve shoqëria nuk është rithemeluar; ✔ raste të tjera të mundshme të parashikuara në kontratë.

Zgjidhja e marrëdhënies me një ortak, mund të ndodhë në rast vdekje, dorëheqje apo përjashtim, me të drejtë apo në mënyrë fakultative (d.m.th. me vullnetin e anëtarëve të tjerë).

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

4.2 Shoqëri kolektive Për themelimin e një shoqërie kolektive, nevojitet nënshkrimi i një akti publik apo shkrese private firmosur në praninë e një noteri. Nëse nuk përmbushet një detyrim i tillë atëherë ndalohet regjistrimi në Regjistrin e Sipërmarrjeve (ky detyrim duhet të përmbushet brenda 30 ditëve nga dita e themelimit, nën kujdesin e noterit apo administratorit): kjo do të thotë që shoqëria ekziston, por konsiderohet si e parregullt. Shoqëria vepron me një emërtim shoqëror, themeluar nga emri i një apo më shumë ortakëve, me marrëdhënie ortakërie të përcaktuar, si dhe mund të ushtrojë qoftë veprimtari tregtare, qoftë jotregtare; fitimet e vjelura konsiderohen si të ardhurat e sipërmarrjes. Administrimi, përfaqësia dhe përgjegjësia Administrimi, në rast se nuk është parashikuar ndryshe me marrëveshje, i takon secilit ortak në veçanti. Ata që janë të ngarkuar për administrimin e shoqërisë duhet të përcaktohen shprehimisht në aktin themelues. Gjithashtu edhe administratorët që kanë për detyrë përfaqësinë e shoqërisë duhet të përcaktohen shprehimisht në aktin themelues: ata mund të kryejnë të gjitha veprimet që përfshihen në objektivin e shoqërisë, përjashto kufizimet e parashikuara në aktin themelues apo me prokurë.

Sa i takon përgjegjësisë, të gjithë ortakët kanë përgjegjësi solidare dhe të pakufizueshme ndaj detyrimeve të shoqërisë. Në rastin kur është marrë një vendim i kundërt, ky nuk ka efekt tek të tretët.

Kreditorët e shoqërisë mund të kërkojnë të drejtat e tyre mbi pasurinë e shoqërisë. Ndalimi i kreditorëve të shoqërisë për të vepruar drejtpërdrejtë kundrejt ortakëve shfuqizohet vetëm pas ekzekutimit paraprak të pasurisë së shoqërisë. Ndërsa kreditorët e veçantë të ortakut, derisa shoqëria të ekzistojë, nuk mund të kërkojnë likuidimin e kuotës së ortakut debitor.

Ndalimi i konkurrencës dhe shpërndarja Për shoqëritë kolektive parashikohet që, me përjashtim të kufizimeve të parashikuara, asnjë ortak nuk mund të ushtrojë, për hesap të vetë apo për ndokënd tjetër, një veprimtari konkurruese ndaj shoqërisë në të cilën bën pjesë, e as nuk mund të jetë anëtar me cilësinë e ortakut me përgjegjësi të pakufizuar në një shoqëri tjetër konkurrente. Kështu veprimtaria konkurruese mund të ushtrohet vetëm me pëlqimin e ortakëve të tjerë. Sa i takon shkaqeve të shpërndarjes së shoqërisë kolektive, ato janë: ✔ mbarimi i afatit;

✔ arritja e objektivit të shoqërisë, apo pamundësia e papritur e arritjes së këtij objektivi; ✔ vullneti i të gjithë ortakëve;

✔ mungesa e shumicës së ortakëve, nëse në përfundim të gjashtë muajve shoqëria nuk është rithemeluar;

✔ deklarimi i falimentimit (vetëm në rastet kur shoqëria ka si objektiv një veprimtari tregtare); ✔ masë e marrë nga autoritetet qeveritare;

✔ shkaqe të tjera të parashikuara në kontratën e shoqërisë.

Zgjidhja e marrëdhënies me një ortak mund të ndodhë për shkak të vdekjes, dorëheqjes apo përjashtim me të drejtë ose fakultativ (d.m.th me vullnetin e ortakëve të tjerë). 4.3 Shoqëritë e thjeshta komandite Gjithashtu edhe shoqëritë e thjeshta komandite themelohen nëpërmjet një akti publik, apo shkrese private të firmosur në praninë e një noteri (mosplotësimi i këtyre detyrimeve çon në ndalimin e regjistrimit në Regjistrin e Sipërmarrjeve, me pasojë parregullsinë e shoqërisë).

Në shoqëritë e thjeshta komandite bashkëjetojnë dy kategori ortakësh (për t’u përcaktuar në aktin themelues):

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

✔ ortakë me përgjegjësi të pakufizuara, që përgjigjen në mënyrë solidare e të pakufizuar ndaj detyrimeve të shoqërisë;

✔ ortakët me përgjegjësi të kufizuara që kanë detyrime deri në kufirin e kuotës së kapitalit të shoqërisë.

Shoqëria që duhet regjistruar në Regjistrin e Sipërmarrjeve brenda 30 ditëve nga themelimi, nën kujdesin e noterit apo të administratorëve, vepron me një emërtim shoqëror, që mund të jetë emri i të paktën njërit prej ortakëve me përgjegjësi të pakufizuara; prania e emrit të një ortaku me përgjegjësi të kufizuara në emërtim, i sjell këtij të fundit humbjen e përgjegjësisë së kufizuar.

Administrimi, përfaqësimi dhe përgjegjësia Administrimi i shoqërisë i jepet në dorë vetëm ortakëve me përgjegjësi të pakufizuara. Ortakët me përgjegjësi të kufizuara, nuk mund të kryejnë veprime administrimi e as traktativa apo marrëveshje tregtare në emër të shoqërisë, përveçse nëpërmjet ndonjë prokure të veçantë apo për çështje të caktuara. Ortaku me përgjegjësi të kufizuara që e shkel këtë rregull, merr mbi vete përgjegjësinë e pakufizuar e solidare kundrejt të tretëve për të gjitha detyrimet e shoqërisë dhe mund të përjashtohet nga shoqëria. Përfaqësimi i shoqërisë i takon ortakëve administratorë. Ndalimi i konkurrencës dhe shpërndarja Për shoqëritë e thjeshta komandite, ndalimi i konkurrencës vlen vetëm për ortakët me përgjegjësi të pakufizuara. Shkaqet e shpërndarjes janë të njëjta me ato të shoqërive kolektive, sikurse janë lartpërmendur.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

SHOQËRITË ME KAPITAL Shoqëritë me kapital përcaktohen si të tilla kur elementi i kapitalit ka një përparësi konceptuale dhe rregulli, krahasuar me elementin subjektiv përfaqësuar nga ortakët. Pjesëmarrja e ortakëve në kapitalin shoqëror mund të përfaqësohet nga aksione apo kuota sipas tipologjisë specifike shoqërore. Karakteristikat e shoqërisë me kapital janë: ✔ Personaliteti juridik dhe pavarësi pasurore të përsosur (shoqëria përgjigjet vetëm me pasurinë e saj). Përjashtohen s.a.p.a., në të cilat ortakët kanë detyrime në kufijtë e kuotës së kapitalit shoqëror të nënshkruar, ndërsa ortakët e pakufizuar përgjigjen në mënyrë solidare dhe të pakufizuar.

✔ Përgjegjësi e ortakëve të kufizuar: ortakët përgjigjen për detyrimet e shoqërisë brenda kufijve të aksioneve apo kuotave të nënshkruara; në rastin e paaftësisë paguese, kreditorët nuk kanë të drejta mbi pasurinë personale të secilit ortak. Një përjashtim për këtë parim verifikohet kur ortaku firmos disa dorëzanë garancie për hua të shoqërisë: në atë rast kreditorët kanë të drejtë të prekin pasurinë personale të ortakut në fjalë.

✔ Pushteti administrativ i zgjidhur nga cilësia e ortakut: ortaku vetëm mund të ushtrojë funksione kontrolli e pjesëmarrjeje për fitimet e humbjet dhe të kontribuojë, me votën e tij proporcionale në aksionet e kuotat e zotërueshme, për të zgjedhur administratorët.

✔ Organizim i llojit korporativ, me organe të përcaktuara me ligj (si në lloj ashtu edhe në funksion: asambleja e ortakëve, kolegji i kontrollit).

✔ Menaxhimi me metodë kolegjiale sipas parimit mazhoritar: vendimet merren në mënyrë kolegjiale, me të drejta vote në proporcion të entit pjesëmarrës në kapitalin shoqëror.

Shoqëritë me kapital ndahen në: 1. Shoqëri anonime (Spa); 2. Shoqëritë komandite anonime (Sapa); 3. Shoqëri me përgjegjësi të kufizuar (Srl).

5.1 Shoqëri anonime Në këto shoqëri kapitali shoqëror përfaqësohet nga aksionet (kapitali themeltar minimal është 120.000 Euro). Shoqëritë anonime mund të emetojnë kategori të ndryshme aksionesh (të zakonshme të privilegjuar, pa votë, me votë të kufizuar, kursimi). Shoqëritë anonime ndahen në: ✔ shoqëri që i drejtohen tregut të kapitalit të rrezikuar, pra shoqëri që emetojnë aksione të shpërndara në publik në mënyrë të theksuar (është rregulli i Consob që përcakton, në bazë të numrit të orktakëve dhe shumës së pasurisë neto të shoqërisë, atë çka nënkuptohet me “e rëndësishme”). Këto shoqëri ndahen në shoqëri të kuotuara (shoqëri të kuotuara në tregjet e rregullta, që zakonisht nuk veprojnë si shoqëri të vetme por përfshihen në një grup sipërmarrjesh) dhe shoqëri jo të kuotuara (shoqëri që nuk i drejtohen kuotimit, por që janë “të hapura” ndaj tregut të kapitalit në rrezik, pasi kanë aksione të përhapura në mënyrë të theksuar në publik). Ndër shoqëritë e kuotuara, dallohen gjithashtu shoqëritë e të kufizuara në aksionarë me aksione të përhapura (që përfshijnë aksionarët e quajtur “kursyes”); ✔ shoqëri që nuk i drejtohen tregut të kapitalit në rrezik: shoqëri që nuk i drejtohen kursimit publik, bëhet fjalë për shoqëri “të mbyllura”, të formuara nga një numër i ngushtë ortakësh. Gjithashtu, me ligj kanë karakter sipërmarrës të ushtruar nga shoqëri anonime, sipërmarrjet e ndërmjetësimit të pasurive të luajtshme (sipërmarrje, që në interes të investitorëve, veprojnë në tregjet financiare me mjete financiarë, të përcaktuar “vlera të negociueshme në tregun e kapitaleve “ dhe të drejtuara drejt kursimit në shkallë të gjerë). Sipërmarrjet e ndërmjetësimit për pasuritë e luajtshme janë: bankat, sipërmarrjet e sigurimeve, shoqëritë e menaxhimit të kursimeve (edhe shoqëri për investimin në pasuritë e luajtshme - s.i.m.). Këto janë shoqëri anonime me të drejta të veçanta, falë dispozitave të veçanta që i përshijnë dhe që parashikojnë:

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

✔ garanci transparence të pronësive, të veprimtarive dhe aseteve aksionare, veçanërisht lidhur me pjesëmarrjet e rëndësishme (Pjesëmarrjet me peshë këto pjesëmarrje janë të përcaktuara sipas nenit 120 të tekstit unik financiar kur: një Person fizik apo Shoqëri a Ent marrin pjesë, drejtpërdrejt ose jo drejtpërdrejtë, në një shoqëri anonime të kuotuar në masën mbi 2% të kapitalit themeltar të saj, ose kur një shoqëri anonime e kuotuar merr pjesë, drejtpërdrejtë ose jo, në një tjetër shoqëri anonime jo të kuotuar apo në një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar, qoftë e huaj, në masën mbi 10% të kapitalit të tyre. Consob - Komisioni Kombëtar për Shoqëritë dhe Bursën - mund t’i ndryshojë kufijtë sipas peshës së pjesëmarrjes); ✔ disiplina e marrëdhënieve të grupit dhe marrëveshjeve parashoqërore që mund të ekzistojnë ndër ortakë; ✔ të drejta të reja për aksionistët në pakicë; ✔ detyrime në çështjet e ofertave publike për blerje e shkëmbime; ✔ disiplina e përfaqësimit dhe delegimit në ushtrimin e së drejtës së votës dhe votë me korrespondencë; ✔ funksione të kontrollit kontabël dhe menaxhim të shoqërisë (të ushtruara nga Consob, Komisioni kombëtar për shoqëritë dhe bursën),veçanërisht për dokumentet e bilancit. Norma të tilla vihen si garanci e veçantë për investitorët, në përputhje me çka përcakton neni 47 i Kushtetutës (“Republika inkurajon,mbron dhe kursen me të gjitha mënyrat”). 5.2 Shoqëritë komandite anonime Shoqëritë komandite anonime (Sapa) përfaqësojnë një degë të shoqërive anonime: ortakët e pakufizuar, që përgjigjen në mënyrë solidare dhe të pakufizuar ndaj detyrimeve shoqërore, si dhe kanë cilësinë e administratorëve të shoqërive komandite; dhe ortakët e kufizuar që përgjigjen vetëm sipas kuotave të nënshkruara dhe nuk mund të kryejnë funksione administratorësh.

Që të dyja këto lloje sapa dhe spa, duhet të zotërojnë karakteristikat e mëposhtme: ✔ kapitali minimal themeltar është 120.000 Euro; ✔ kapitali themeltar përbëhet nga aksione; ✔ aksionet duhet të jenë të njëjta për nga vlera, por mund të japin disa të drejta (aksione të zakonshme, të privilegjuar, me votë të kufizuar); ✔ mund t’i drejtohen mbledhjes së kursimit publik përmes emetimit të obligacioneve. 5.3 Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar përbëjnë një model shoqëror të kufizuar; tek këto, kuotat themeltare nuk mund të përfaqësohen me aksione dhe ndalohet mbledhja e kursimit në publik. Karakteristikat e tyre janë: ✔ kapitali themeltar minimal është 10.000 Euro; ✔ kapitali themeltar ndahet në kuota; ✔ kuotat mund të jenë të shumave të ndryshme, por nuk mund të jenë objekt kërkese për investime në kursimina publik; ✔ titujt debitorë të emetuar nga shoqëria mund të nënshkruhen vetëm nga investitorët profesionistë. Vlera e kontributeve nuk mund të jetë më e ulët se shuma e kapitalit themeltar. Vendimet merren me pëlqimin e asamblesë, por akti themelues mund të kufizojë një dispozitë të tillë. Këto lloj shoqërish mund të themelohen me një kontratë apo akt unilateral, mjafton që akti themelues të plotësojë kushtet e përcaktuara me ligj. 5.4 Organet sociale të shoqërive me kapital Që shoqëria të veprojë rregullisht, nevojitet që brenda saj të zhvillohen në mënyrë të rregullt funksione të përbashkëta për të gjitha shoqëritë: organizimi, menaxhimi dhe kontrolli (neni 23632409). Në shoqëritë me kapital, secili prej funksioneve lidhet me një organ të caktuar: a) Asambleja, që miraton organizimin e brendshëm dhe çështje të

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

rëndësishme të shoqërisë; b) Këshilli administrativ, ose i vetmi Administrator, që ka funksione ekzekutive dhe menaxhimi; c) Kolegji i kontrollit, që ushtron funksione kontrolli.

a) Asambleja Asambleja është organi kolegjial ku formohet, sipas kriterit mazhoritar, vullneti shoqëror. Organet e tjera, pra administratori dhe kolegji i kontrollit, janë të nënrenditura pas Asamblesë. E drejta e plotë e votës në asamble i takon ortakëve, zotërues të aksioneve të zakonshme, të cilët mund të ndërhyjnë në asamble me prokurë. Asambleja e zakonshme dhe e jashtëzakonshme janë në thelb i njëjti organ, por miratojnë çështje të ndryshme. Parashikohen dy lloj asamblesh të ndryshme sipas kufijve minimal të themelimit (kuorumi themelues) dhe të vendimeve (quorum miratues) (neni. 2368). Asambleja ështe e zakonshme kur (neni 2364): ✔ miraton bilancin; ✔ emëron apo pezullon administratorët, revizorët, presidentin e kolegjit të kontrollit dhe revizorin kontabël; ✔ përcakton kompensimin për administratorët dhe kontrollorët, nëse nuk është përcaktuar në statut; ✔ miraton me përgjegjësi të administratorëve dhe revizorëve; ✔ miraton mbi çështjet e tjera, që i paraqiten nga ligji, statuti apo administratorët. Asambleja është e jashtëzakonshme, kur thirret për miratimin e (neni 2365): ✔ ndryshimeve në statut; ✔ emërimin dhe pushtetin e likuiduesve.

b) Administratorët Administratorët përbëjnë organin ekzekutiv të Spa. Administratorëve, të emëruar nga asambleja apo nëpërmjet aktit themelues, u ngarkohet detyra për të zbatuar vendimet e asamblesë, qoftë në veprimet e menaxhimit të zakonshëm apo të

jashtëzakonshme (neni. 2380 kodi civil italian). Administrata mund të jetë: ✔ e vetme: emërohet një administrator i vetëm (AU); ✔ kolegjiale: emërohet këshilli administrativ (CdA), drejtuar nga një president që emërohet nga asambleja apo anëtarët e këshillit administrativ. Në këto raste, shpesh këshilli i delegon një administratori disa funksione. Administratorët kanë për detyrë: ✔ të mbajnë librat e detyrueshëm, shoqëror e kontabël;

✔ të hartojnë bilancin e veprimtarisë që ushtrohet;

✔ të thërrasin asamblenë e ortakëve.

Në Spa, administrimi i besohet personave që nuk janë ortakë, ndërkohë që në Sapa, administratorë me të drejta, janë ortakët e pakufizuar.

c) Kontrolli mbi menaxhimin dhe kontrolli kontabël Në Spa funksioni i kontrollit i besohet kolegjit të kontrollit, që përbëhet (neni. 2397) nga tri apo pesë anëtarë konkret dhe nga dy anëtarë zëvendësues, të gjithë të emëruar nga asambleja dhe ka një kohëzgjatje prej tri vitesh. Asambleja emëron edhe presidentin e kolegjit të kontrollit që duhet të ruajë: ✔ zbatimin e ligjit të statutit; ✔ respektimin e parimeve të një administrimi korrekt; ✔ përshtatshmërinë e organizimit administrativ dhe kontabël të shoqërisë si dhe funksionimin konkret të saj. Kontrolli kontabël, që mund t’i besohet edhe një revizori kontabël apo një shoqërie revizore, konsiston në: ✔ verifikimin periodik të kontabilitetit të shoqërisë dhe regjistrimit korrekt në kontabilitetin e çështjeve të menaxhimit; ✔ në verifikimin e bilancit, veçanërisht, që të jetë në përputhje me dispozitat ligjore mbi kontabilitetin; ✔ në krijimin e një gjykimi mbi bilancin.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

5.5 Faza e themelimit Për themelimin e një shoqërie anonime, nevojitet firmosja e aktit themelues, depozitimi i tij pranë zyrës së regjistrimit të sipërmarrjeve brenda 20 ditëve nga themelimi, si dhe regjistrimi i shoqërisë pranë zyrës së regjistrimit të sipërmarrjeve. Kjo procedurë duhet të vëzhgohet edhe për shkak të ndryshimeve të mundshme që bëhen në statut apo në aktin themelues gjatë jetës së shoqërisë. Kushtet paraprake për themelimin e një Spa ose Sapa janë: ✔ nënshkrimi i tërë kapitalit themeltar të shoqërisë; ✔ derdhja e 25% të kontributeve; ✔ paraqitja e raportit nga një ekspert i caktuar nga gjykata nëse ka kontribute sendesh apo kredish (vendoset një vlerë e caktuar e kontributit); ✔ ekzistenca e ligjeve të veçanta apo autorizimeve qeveritare lidhur me objektin e shoqërisë. Kushtet paraprake për themelimin e një Srl janë:

✔ nënshkrimi i tërë kapitalit themeltar të shoqërisë; ✔ derdhja e 25% të kontributeve apo firmosja e një police sigurimi apo dorëzanë bankar me një shumë që i përshtatet; ✔ paraqitja e raportit të një eksperti të regjistruar në regjistrin e revizorëve (apo të një shoqërie revizore) nëse ka kontribute sendesh apo kredish (përcaktohet vlera e kontributit); ✔ ekzistenca e ligjeve të veçanta apo autorizimeve qeveritare lidhur me objektin e shoqërisë.

Në shoqëritë anonime, themelimi bëhet në dy mënyra:

✔ themelimi simultan: kryer nga ana e një grupi të ngushtë personash, të cilët, në praninë e një noteri që noterizon aktin themelues, nënshkruajnë tërë kapitalin themeltar dhe përcaktojnë statutin; ✔ themelim me nënshkrim publik: e quajtur edhe themelim i mëtejshëm, nëpërmjet të cilit një grup ortakësh nismëtarë, vendosin programin mbi bazën e të cilit do të mblidhen nënshkrime, në përputhje me ligjin.

KLASIFIKIMI I VEPRIMTARIVE EKONOMIKE Të gjitha veprimtaritë ekonomike klasifikohen në një tabelë dhe dallohen nëpërmjet një kodi identifikues të posaçëm që përdoret nga tatimpaguesi gjatë të gjitha veprimeve dhe deklarimeve që paraqiten në Agjencinë e Hyrjeve. Është miratuar me vendim të Drejtorit të Agjencisë më 16/11/2007 tabela e re e klasifikimeve të veprimtarive ekonomike – ATECO 2007 – e cila, duke filluar nga 1 janari 2008 duhet të përdoret nga tatimpaguesi në veprimet dhe deklarimet që paraqiten në Agjencinë e Hyrjeve.

6.1 Kur kërkohet kodi i veprimtarisë ekonomike Treguesi i kodit të veprimtarisë ekonomike që ushtrohet kërkohet në një sërë formularësh që tatimpaguesi duhet të paraqesë në Agjencinë e Hyrjeve për të shlyer detyrimet tatimore të parashikuara me ligj. Caktimi i kodit të veprimtarisë merr një rëndësi të veçantë, p.sh. kur paraqitet deklarimi i nisjes së një veprimtarie, ndryshime të dhënash apo ndërprerje të veprimtarisë. Gjithashtu, caktimi i kodit të veprimtarisë parashikohet në deklarimet vjetore që paraqiten për pagimin e taksës mbi të ardhurat dhe taksës mbi vlerën e shtuar (p.sh mund të kihet parasysh Modeli Unico, në deklarimin vjetor të të dhënave për IVA). Nga pikëpamja fiskale, veprimi i parë zyrtar për atë që ndërmerr një veprimtari ekonomike, është deklarimi i saj pranë Agjencisë së Hyrjeve, nëpërmjet prezantimit të deklaratës përkatëse brenda 30 ditëve nga fillimi i veprimtarisë apo nga themelimi i shoqërisë. Pra në thelb, detyrimet kryesore për t’u përmbushur janë: ✔ kërkesa për caktimin e IVA;

✔ përzgjedhja e regjimit kontabël, pra lloji i kontabilitetit.

Megjithëse bëhet fjalë për hapa administrativë, duhet pasur parasysh se brenda 30 ditëve prej fillimit të veprimtarisë, pothuajse të gjitha ndërmarrjet (si ato individuale edhe ato shoqërore) janë të detyruara të regjistrohen në Regjistrin e Sipërmarrjeve dhe në

Regjistrin Ekonomiko Administrativ, të cilët ruhen në Dhomën e Tregtisë. Lidhur me hapat kryesore administrativë që duhen kryer, ato janë përmbledhur në tabelën e mëposhtme.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

INPS - Instituti Kombëtar i Sigurimeve Shoqërore Duke filluar që nga data 01/01/2006, sipërmarrësit që do të regjistrohen pranë Dhomës së Tregtisë (titullarët dhe ortakët e shoqërive) do të regjistrohen automatikisht pranë Institutit Kombëtar të Sigurimeve Shoqërore pa qenë e nevojshme që ata të kryejnë veprime të tjera për këtë regjistrim. Menjëherë pas pak kohësh, sipërmarrësve u dërgohet një kopje e regjistrimit të kryer në listën e sigurimeve shoqërore. Ndërkohë mbetet në fuqi, detyrimi personal për të regjistruar bashkëpunëtorët e mundshëm familjarë, të cilët ushtrojnë veprimtari në sipërmarrje ndaj dhe duhet të deklarohen ndryshimet e gjendjes civile që ndodhin pas themelimit të ndërmarrjes. www.inps.it

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

INAIL6 - Instituti Kombëtar i Sigurimeve kundrejt Fatkeqësive në Punë Kujdeset mbi të gjitha për asistencën ekonomike të punëtorëve të cilët rrezikojnë jetën apo mund t’iu shfaqet ndonjë sëmundje profesionale gjatë punës që ata kryejnë; përveç nëpunësve, regjistrimi është i detyrueshëm edhe për bashkëpunëtorët familjarë të titullarit dhe ortakëve të shoqërisë, përfshi edhe titullarin artizanal. Deklarimi pranë Institutit Kombëtar të Sigurimeve kundrejt Fatkeqësive në Punë, duhet të dorëzohet kontekstualisht që me nisjen e veprimtarisë, ndërsa brenda 30 ditëve pas themelimit, duhet të deklarohen ndryshimet e ndodhura apo ndërprerja e veprimtarisë e cila është e siguruar. www.inail.it

Istituto Nazionale per l’Assicurazione contro gli Infortuni sul LavoroInstituti Kombëtar Italian i Sigurimeve kundrejt Fatkeqësive në Punë.

TAKSAT VENDORE Për të ushtruar çfarëdolloj veprimtarie sipërmarrëse me vendndodhje të caktuar, sipërmarrja duhet të kryejë regjistrimin përkatës për asgjësimin e mbeturinave urbane, duke deklaruar pranë komunës kompetente sipërfaqen e vendndodhjes së sipërmarrjes, qoftë ajo e çfarëdolloj karakteri (pronësi, qiradhënie, huapërdorje, etj.); gjithashtu për çdo rast që dëshirohet të reklamohet veprimtaria e re përmes tabelave emërtuese apo parullave, duhet marrë autorizimi paraprak për instalimin e mjetit reklamor (shkrim etj.) gjithmonë në zyrën përkatëse bashkiake.

Pasi përmbushen të gjitha hapat burokratike të detyrimeve fillestare sipërmarrësi duhet të shlyejë një sërë detyrimesh vijetore si: derdhja periodike në shtet e IVA (derdhje mujore apo trimujorshe); Përditësimi dhe dërgimi i deklarimit të të ardhurave vjetore; Derdhja e parapagimeve apo shlyerjeve të taksave mbi të ardhurat.

Pubblicazione realizzata nell'ambito del progetto "CREATIVITA. Cooperazione per la Riscoperta delle Espressioni Artistiche Tradizionali ed InnovatiVe tra ITalia e Albania"

REC7 - Regjistri i Tregtarëve Neni 3 i Ligjit nr. 223/2006 (Fletorja Zyrtare nr. 153 datë 4 korrik 2006), ndryshuar me Ligjin nr. 248/06 (Fletorja Zyrtare nr. 186 datë 11 gusht 2006), ka anuluar Regjistrin e Tregtarëve të parashikuar në ligjin nr. 187/91 – Disiplina e veprimtarisë furnizuese).

Për pasojë, zyra e Regjistrit të Tregtarëve nuk pranon më kërkesa regjistrimi apo kontrolli. Kush ka për qëllim të nisë një veprimtari furnizimi ushqimesh apo pijesh duhet të deklarojë, me anë dokumentesh, direkt në Bashki zotërimin e cilësive personale, morale e profesionale bazuar në Ligjin 287/91.

Neni 3, paragrafi 1, pika a), përcakton kushtet profesionale lidhur me sektorin ushqimor dhe atë furnizues të ushqimeve dhe pijeve. Kjo do të thotë që për ata të cilët synojnë të hyjnë në veprimtaritë e shitjes së produkteve të sektorit ushqimor dhe veprimtaritë e furnizimit me ushqime e pije, mbetet i detyrueshëm plotësimi i kushteve profesionale. Në vijim të anulimit të Regjistrit të Tregtarëve, për veprimtarinë e furnizimit ushqimor e të pijeve, si dhe kontrollet, kushti i ushtrimit të tregtisë, pra “të kesh punuar më parë për të paktën dy vjet gjatë pesëvjeçarit të fundit në ndërmarrjet që ushtrojnë veprimtarinë e furnizimit ushqimor dhe të pijeve, në cilësinë e nëpunësit, vartësit të kualifikuar, përgjegjës për furnizimin, apo prodhimin e administrim, ose në rast bashkëshorte/i, të afërmi apo krushk, deri në gradën e tretë, të sipërmarrësit, në cilësinë e ndihmësit apo zëvendësit” (krahaso neni 2, paragrafi 3, periudha e fundit, e ligjit nr. 287), mund të jetë i vlefshëm për qëllim dëshmimin e zotërimit të kualifikimit profesional, në mënyrë të ngjashme me atë çka parashikohet në qëllimet e nisjes së veprimtarisë së shitjes në sektorin ushqimor sipas dekretit legjislativ nr. 114 (krahaso neni 5, paragrafi 5, pika. B.)

Registro Esercenti il Commercio – REC – Regjistri i Tregtarëve

CAKTIMI I NIPT-it NË ITALI NIPT-i në Itali është një kod i formuar prej 11 karakteresh numerike: shtatë të parët përcaktojnë tatimpaguesin nëpërmjet një numri rendor progresiv, ndërsa tri të tjerët që vijojnë përcaktojnë kodin e Zyrës dhe i fundit është një karakter kontrolli. Për subjektet e ndryshëm nga personat fizikë, të cilët nuk zotërojnë kodin fiskal, në momentin e nisjes së veprimtarisë, NIPT-i merr vlerën e kodit fiskal. Të kërkosh NIPT-in është e thjeshtë dhe nuk ka asnjë kosto. Formularët që duhet të përdoren për të paraqitur kërkesën janë të njëjtët që përdoren për deklarimin e nisjes së një veprimtarie (të miratuar me vendim të Drejtorit të Agjencisë 12 nëntor 2002) dhe janë dy llojesh sipas karakterit juridik të kërkuesit: ✔ Mod. AA9/7, për ndërmarrjet individuale, punëtorët e pavarur;

✔ Mod. AA7/7, për subjektet e ndryshëm nga personat fizikë (shoqëri, ente, etj.).

Formularët e lartpërmendur, me udhëzimet përkatëse të plotësimit të tyre, mund të merren falas nëpërmjet faqes së internetit të Agjencisë (www.agenziaentrate.gov.it) në seksionin “Modulistica Altri modelli8”. Këto formularë paraqiten në një nga mënyrat që vijojnë: a) paraqitje e drejtpërdrejtë (edhe nëpërmjet një personi të posaçëm të deleguar) në një nga degët e Agjencisë së Hyrjeve, në dy kopje. Zyra përcakton falas NIPT-in që mbetet i pandryshueshëm deri në momentin e ndërprerjes së veprimtarisë, edhe në rast ndryshimi të vendbanimit fiskal. Një numër i tillë duhet deklaruar në deklarimet fiskale, në home-page9 dhe në çdo dokument tjetër ku kërkohet; b) dërgimi me postë (rekomande), në një prej degëve të Agjencisë, të një formulari të vetëm, duke bashkëlidhur kopjen fotostatike të një dokumenti identifikimi të deklaruesit. Në këtë rast, deklarimet konsiderohen të dorëzuara ditën që dërgohen me postë; 8 9

Formularët, modele të tjera Faqen zyrtare të internetit

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

c) dërgimi me rrugë informatike direkt nga tatimpaguesi ose nëpërmjet ndërmjetësuesve të ngarkuar. Në këto raste deklarimet konsiderohet ditën në të cilën kryhet transmetimi informatik në Agjencinë e Hyrjeve. Dëshmia e paraqitjes jepet nga komunikimi i Agjencisë, që vërteton marrjen e deklarimit. Dërgimi informatik i Formularëve AA7/7 dhe AA9/7 Dërgimi informatik kërkon përdorimin e një produkti që mundëson plotësimin e deklarimit në format elektronik. Agjencia e Hyrjeve ka vënë në dispozicion programet software e mëposhtme: ATTVAPF141 (nisja e veprimtarisë sipërmarrëse individuale dhe për punëtorët e pavarur) ATTVAPNF131 (nisja e veprimtarisë së subjekteve të ndryshëm nga personat fizikë) VARVAPF131 (ndryshimi i të dhënave të sipërmarrjes individuale dhe punëtorëve të pavarur) VARVAPF121 (ndryshimi i të dhënave të subjekteve të ndryshëm nga personat fizikë) CESVA140 (ndërprerje e veprimtarisë) Për të nxjerrë këto aplikime mjafton hyrja në seksionin “Software” të faqes së internetit të Agjencisë (http://fisconline.agenziaentrate.gov.it). Dërgimi i drejtpërdrejtë i deklarimit bëhet nga përgjegjësi i së njëjtës, ose për subjektet e ndryshëm nga personat fizikë, dërgimi bëhet nga përfaqësuesi i subjektit. Për çdo deklarim të transmetuar jepet një komunikim i kryerjes së paraqitjes (një lloj fature), e cila dorëzohet brenda 24 orëve nga dërgimi.

11.1 Përmbajtja e deklarimeve Deklarimet duhet të përmbajnë të dhënat personale të tatimpaguesit dhe informacionet lidhur me veprimtarinë që ushtrohet. Nëse ndryshon njëri prej elementeve të përfshira në deklarimin e nisjes së veprimtarisë (p.sh. vendbanimi fiskal), tatimpaguesi duhet të paraqesë, brenda 30 ditëve, deklarimin e ndryshimeve (me të njëjtët formularë AA9/70 AA7/7) në një nga degët e Agjencisë së Hyrjeve.

11.2 Hapja e NIPT-it pranë Dhomës së Tregtisë Një tjetër alternativë nga mënyra e lartpërmendur, për ata që duhet të regjistrohen në Regjistrin e Sipërmarrjeve apo të deklarojnë në Regjistrin Ekonomiko Administrativ, është edhe hapja e NIPT-it apo deklarimi i ndërprerjes së veprimtarisë (për deklarimin e ndryshimeve ende nuk është e mundur) direkt pranë Dhomës së Tregtisë. Sa i takon rregullave të paraqitjes, bazuar mbi një vendim të fundit të Ministrisë së Veprimtarive Prodhuese, parashikohet:

✔ për sipërmarrjet individuale, paraqitja në letër, në dy kopje të Formularit AA9/7, apo paraqitja informatike;

✔ për subjektet e ndryshëm nga sipërmarrjet individuale, mjafton vetëm paraqitja me rrugë informatike (transmetimi, në këto raste, duhet shoqëruar me firmën dixhitale).

Më tej i takon Zyrës së Regjistrimit të Sipërmarrjeve të transmetojë të dhënat informatike, tek Agjencia e Hyrjeve, duke lëshuar vërtetimin përkatës për veprimin e kryer për tatimpaguesin e interesuar.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

11.3 Subjektet jo rezidentë Subjektet jo rezidentë mund të ngarkojnë, edhe nëse kanë një seli të qëndrueshme në territorin shtetëror, një përfaqësi tatimore, apo mund të identifikohen drejtpërdrejt (neni. 3S-ter Dekret i Presidenti të Republikës n. 633/1972), me qëllim që të shlyhen detyrimet apo të ushtrohen të drejtat që rrjedhin nga kryerja e këtyre veprimeve të rëndësishme për pagimin e IVA në Itali, por që nuk i ngarkohen selisë së qëndrueshme. Për këtë, subjekti jo rezident mund të marrë një IVA të dyfishtë, prej nga rrjedh caktimi nga ana e zyrës së tatimeve të dy NIPT-eve të ndryshëm.

Si për jo rezidentët që zotërojnë një seli të qëndrueshme në Itali, ashtu edhe përfaqësuesit tatimorë, të emëruar nga po këta bazuar në nenin 17 (paragrafi i dytë) i Dekreti i Presidentit të Republikës nr. 633/1972, duhet të konsiderojnë hapjen e NIPT-it duke përdorur një prej formularëve të mësipërm (AA7/7 o AA9/7) sipas karakterit juridik.

Ata që dëshirojnë të identifikohen drejtpërdrejtë, duhet të përpilojnë deklarimin e nisjes së veprimtarisë mbi bazën e formularit ANR/l (edhe ky gjendet në faqen e internetit të Agjencisë) dhe ta paraqesin direkt, apo me rrugë postare, ekskluzivisht në Zyrën lokale të Romës 6, që ka për kompetencë marrëdhëniet me tatimpagues të tillë. Nuk parashikohet, për këto lloj deklarimesh, dërgimi informatik, që në fakt është i mundshëm për deklarimet e ndryshimeve të të dhënave apo ndërprerjen e veprimtarisë. KUJDES Institutet e “përfaqësisë tatimore” e të “identifikimit të drejtpërdrejtë” janë alternativë. Për këtë, subjektet jo rezidentë, të cilët dëshirojnë të angazhohen me një institut në vend të një tjetri, me të cilin janë angazhuar paraprakisht, duhet që më parë të ndërpresin veprimtarinë duke e mbyllur NIPT-in që zotërojnë dhe të ruajnë kodin fiskal që i është caktuar në të shkuarën për ta përdorur për veprimtarinë e re që është zgjedhur.

OPSIONET E REGJIMIT KONTABËL Me kërkesën e hapjes së NIPT-it, tatimpaguesi që nis një veprimtari të re nuk është i detyruar të deklarojë edhe opsionin e regjimit kontabël të zgjedhur. Në fakt, vlefshmëria e opsionit bazohet në mënyrën se si vepron tatimpaguesi. Megjithatë, opsionet duhen bërë të ditura në deklarimin e parë të IVA vjetore që paraqitet në vijim të zgjedhjes së bërë. Nëse tatimpaguesi përjashtohet nga detyrimi për të paraqitur deklarimin vjetor të IVA, duhet të bëjë të ditur opsionin, apo heqjen

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

e regjimit kontabël në formularin e deklarimit të ardhurave (Modello Unico10), duke bashkëlidhur me të edhe kuadrin përkatës për deklarimin e opsioneve dhe tërheqjeve që përmbahen në formularin e deklarimit vjetor të IVA. Në rast se nuk bëhet një deklarim i tillë, megjithëse zgjedhja e tatimpaguesit mbetet e vlefshme, mbi të zbatohet masa administrative e një gjobe prej 258 a 2.065 Euro.

Sikurse për formën juridike, ashtu edhe për regjimin kontabël që do të zbatohet, është e mundur që sipërmarrjet të kenë mundësinë e më shumë zgjedhjeve.

Zgjedhja, që do të kushtëzojë detyrimet që vijojnë kundrejt organeve tatimore, varet nga faktorë të shumëfishtë, ndër të cilët më të rëndësishmit janë: volumi i xhiros që mendohet të realizohet, forma juridike që do të zbatohet, përmasat e ndërmarrjes, mundësia e përfitimit nga lehtësimet, qoftë për regjistrat kontabël, qoftë për llogaritjen e taksave. Le të shohim tani se cilat janë regjimet kontabël në dispozicion të sipërmarrjeve, detyrimet kryesore që secili prej tyre sjell, avantazhet dhe thjeshtësimet.

Modello Unico – lloji i formularit për deklarimin e të ardhurave

REGJIMI I ZAKONSHËM Bëhet fjalë për një regjim që është gjithmonë i detyrueshëm për shoqëritë me kapital. Për shoqëri personash dhe ndërmarrjet individuale, mbajtja e kontabilitetit të zakonshëm është e detyrueshme vetëm në rast se në periudhën e mëparshme të tatimit janë nxjerrë fitime më të larta se: ✔ 309.874,14 Euro, në rast të veprimtarive dhe ofrimit të shërbimeve;

✔ 516.456,90 Euro, në rastet e tjera.

Nën këto kufij regjimi i zakonshëm është fakultativ.

13.1 Detyrimet e kontabilitetit

Ndërmarrjet individuale dhe shoqëritë me persona me kontabilitet të zakonshëm duhet të mbajnë regjistrat e mëposhtëm: ✔ librin ditar dhe librin e inventarit;

✔ regjistrin IVA (regjistër i faturave të lëshuara, regjistër i faturave të lëshuara, regjistri i pagesave të kryera dhe regjistri i blerjeve); ✔ fletore ndihmëse (apo llogari mastro);

✔ fletore magazine, vetëm në rastin kur tejkalohet kufiri i përcaktuar i fitimit dhe vlerës së tepricave të fundit; ✔ regjistri i sendeve të amortizueshme (fakultativ, me kusht që regjistrimet të kryhen në librin ditar – në fund të paraqitjes së deklarimit të të ardhurave- ose në librin e inventarit).

Për regjistrimet e llogarive përdoret mënyra e kontabilitetit të dyfishtë.

13.2 Si përcaktohen të ardhurat Përcaktimi i të ardhurave bëhet mbi bazën e fitimit ose humbjes që del nga bilanci i ushtrimit të veprimtarisë, mbi të cilin aplikohen ndryshimet (në rritje e zbritje) parashikuar nga rregulloret përkatëse.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

REGJIMI I THJESHTUAR Kontabiliteti i thjeshtuar përdoret, pavarësisht nga veprimtaria e ushtruar, për sipërmarrjet individuale dhe shoqëritë me persona të cilët, vitin e mëparshëm dhe atë aktual, si dhe lidhur me të gjitha veprimtaritë e ushtruara, kanë vjelur fitime jo më lart se kufijtë e mëposhtëm: ✔ 309.874,14 Euro, në rastin e veprimtarive të ofrimit të shërbimeve; ✔ 516.456,90 Euro, në rastet e tjera.

14.1 Detyrimet kontabël Thjeshtimi krahasuar me regjimin e zakonshëm, konsiston në përjashtimin nga mbajtja e regjistrave të detyrueshëm përveç: ✔ regjistrave IVA (faturat e lëshuara, pagesa e blerje); ✔ regjistri i sendeve të shlyeshme.

Regjistrat IVA duhen plotësuar duke shtuar:

✔ brenda 60 ditëve nga kryerja e veprimit, komponentët pozitivë e negativë të të ardhurave të ndërmarrjes që nuk kanë peshën e duhur për qëllimet e IVA. Bëhet fjalë, p.sh. për shpenzime të rrogave, interesat pasivë, taksa për koncesione qeveritare, etj.;

✔ brenda afatit të paraqitjes së deklarimit të të ardhurave, regjistrimet që kanë rëndësi në përcaktimin e të ardhurave, pra fitimeve, dmth ndryshimet që duhen përfshirë tek fitimet dhe kostot mbi bazën e parimit të kompetencës ekonomike (p.sh. një shpenzim apo e ardhur e papërfunduar-diskonte, fatura për t’u lëshuar, e fatura për të marrë, etj.);

✔ brenda afatit të paraqitjes së deklarimit të të ardhurave, në regjistrin e blerjeve përfshihet, vlera e mbetjeve, posaçërisht e vënë në dukje si për nga sasia dhe për nga vlera, për çdo kategori sendesh, si dhe kriteret e ndjekura për vlerësimin.

KUJDES Regjistrimet lidhur me sendet e amortizueshme mund të kryhen, në vend të regjistrit përkatës, në regjistrin IVA të blerjeve, brenda afatit të deklarimit të të ardhurave. Veç kësaj, duke filluar nga 1 janari 2002, nuk mund të mbahen më shënime të tilla, mjafton që tatimpaguesi të jetë në gjendje, në rast se kërkohet nga Administrata, të japë të dhënat e parashikuara në regjistrin e sendeve të shlyeshme.

14.2 Si përcaktohen të ardhurat Për ndërmarrjet e vogla, të ardhurat e tatueshme përcaktohen nga diferenca mes fitimeve dhe kostove të ushtrimit të veprimtarisë, duke zbatuar disa rregulla specifike të përfshira në T.U.I.R. (neni. 66).

Duke mos ekzistuar detyrimi i përpilimit të bilancit vjetor, të ardhurat përcaktohen nëpërmiet plotësimit të kuadrit përkatës të deklarimeve të të ardhurave.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

REGJIMI TEJET I THJESHTUAR Ky është regjimi kontabël i parashikuar për tatimpaguesit e ashtuquajtur “minimal”, dmth për të vetmet ndërmarrje individuale që ushtrojnë veprimtari sipërmarrëse e që në vitin kalendarik të mëparshëm kanë plotësuar kushtet e mëposhtme:

✔ vlera e xhirove nuk tejkalon 15.493,71 Euro për veprimtaritë e ofrimit të shërbimeve dhe 25.822,85 Euro në rastet e tjera; në rast se kemi të bëjmë me ushtrim veprimtarie furnizimi me mallra e sende apo ofrim shërbimesh i referohemi veprimtarisë më të rëndësishme;

✔ blerje (pa IVA) me vlerë jo më të lartë se 18.075,99 Euro në rast furnizimi me mallra, e në rastet e tjera 10.329,14 Euro;

✔ kosto e përgjithshme e mjeteve të punës të përdorura (edhe në leasing), pa amortizimin, jo më e lartë se 25.822,85 Euro;

✔ pagesa e vartësve dhe bashkëpunëtorëve të përhershëm (me përjashtim personelin e jashtëm) me një vlerë totale jo më të lartë se 70% i vlerës së xhiros si më lartë (kihen parasysh edhe pagesat e sigurimeve shoqërore). KUJDES Tatimpaguesit që synojnë të përfitojnë nga ky lloj regjimi, duhet të dëshmojnë, në kutinë përkatëse të deklarimit të nisjes së veprimtarisë për caktimin e IVA (formulari AA9/7), se hamendësojnë që, gjatë vitit, të mos i tejkalojnë kufijtë e përcaktuar, pa përcaktuar vlerën e xhirove që mendohet të arrihet.

15.1 Detyrimet kontabël Në regjimin tejet të thjeshtuar është e mundur të mbahen vetëm regjistrat e IVA, ose si alternativë, një pasqyrë të veçantë e të thjeshtuar, miratuar me Dekret Ministror shkurt 1997, ku të regjistrohen shënimet e detyrueshme. Gjithashtu, parashikohen thjeshtime të mëtejshme, si mëposhtë: ✔ regjistrimi i përgjithshëm mujor, i ndarë sipas tarifës, i veprimeve të faturuara ose të kryera, brenda ditës së 15-të të

muajit që vijon atë të cilit i referohemi;

✔ regjistrimi i përgjithshëm, mujor apo tremujor, i blerjeve dhe hyrjeve me vlerë të rëndësishme për IVA, duhet të kryhen brenda afatit të parashikuar për likuidimin e IVA;

✔ ruajtja e dokumentacionit lidhur me kostot, pa rëndësi për IVA, që janë të zbritshme për përcaktimin e të ardhurave, që ngarkohen direkt me deklarimin e të ardhurave, pa asnjë specifikim në shënimet kontabël; ✔ shënimi, brenda afatit të paraqitjes së deklarimit të të ardhurave, i vlerës së mbetjeve të mundshme në depo.

15.2 Si përcaktohen të ardhurat Ata që kanë aplikuar regjimin tejet të thjeshtuar përcaktojnë të ardhurat e tatueshme sipas të njëjtave rregulla të parashikuara për sipërmarrjet e vogla me kontabilitet të thjeshtuar, për të cilat kemi folur më lart.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

REGJIMI ZËVENDËSUES PËR VEPRIMTARITË DYTËSORE Bëhet fjalë për një regjim fiskal lehtësues që parashikon një tatim të reduktuar (taksë zëvendësuese prej 15% të të ardhurave të sipërmarrjes).

Sipërmarrjet individuale, edhe të llojit familjar, mund të zgjedhin regjimin zëvendësues për veprimtaritë dytësore (“qesimi”) në kushtet e mëposhtme: ✔ veprimtaria e ushtruar duhet të bëjë pjesë tek ato që lidhen me studimin e sektorit;

✔ fitimet dhe pagesat në periudhën e tatimore të mëparshme nuk duhet të tejkalojnë kufirin e përcaktuar me vendimet përkatëse ministrore. Një kufi i tillë, që ndryshon lidhur me sektorët e tjerë të veprimtarisë, nuk mund të jetë asesi mbi vlerën 25.822,85 Euro.

KUJDES Tatimpaguesit që dëshirojnë të përfitojnë nga ky lloj regjimi, i cili zgjat për një kohë të papërcaktuar, me përjashtim kur shfaqen rastet e humbjeve apo kur hiqet dorë, duhet të paraqesin kërkesën e përpiluar sipas një modeli përkatës (që mund të gjendet në faqen e internetit të Agjencisë së Hyrjeve www.agenziaentrate.gov.it) në degën përkatëse bazuar mbi vendbanimin fiskal, brenda muajit janar të vitit që fillon, në të cilin synohet të kihet përfitimi. Opsioni është i vlefshëm për të paktën një periudhë tatimore që ripërtërihet automatikisht nga momenti kur skadon, përjashto tërheqje apo përballja me raste të ndërprerjes së veprimtarisë.

16.1 Detyrimet kontabël Subjektet e përfshira në regjimin lehtësues kanë për detyrë të: ✔ ruajnë dokumentet e marra dhe të lëshuara; ✔ të paraqesin deklarimet e të ardhurave; ✔ të faturojnë paracaktuar.

dëshmojnë

pagesat,

nëse

kjo

është

Thjeshtësimet konsistojnë në përjashtimin nga një sërë detyrimesh

kontabël, si: regjistrimi dhe mbajtja e shënimeve kontabël që kanë vlerë për taksat e drejtpërdrejta, Irap11 dhe IVA, likuidimet dhe derdhjet periodike me vlerë për IVA (taksa paguhet për një periudhë vjetore).

Gjithashtu, tatimpaguesit që përfitojnë nga regjimi fiskal i veprimtarive dytësore mund të ndihmohen në përmbushjen e detyrimeve tatimore, nga dega përkatëse, sipas vendbanimit fiskal, e Agjencisë së Hyrjeve.

16.2 Si përcaktohen të ardhurat Të ardhurat e tatueshme llogariten nga diferenca mes fitimeve e apo pagesave (që llogariten nëpërmjet programit Ge.Ri.Co., pra programi llogaritës i stadeve të sektorit) dhe kostove të shpenzimeve, të përcaktuara sipas rregullave që parashikohen për veprimtaritë e sipërmarrjeve me kontabilitet të thjeshtuar. Mbi të ardhurat e llogaritura në këtë mënyrë, aplikohet taksa zëvendësuese e tatimit mbi të ardhurat e personave fizikë (IRPEF) e barabartë me 15% të së njëjtës. Për t’u pasur parasysh Shumat e marra nga tatimpaguesit që kanë zgjedhur regjimin zëvendësues për veprimtaritë dytësore, nuk janë subjekt për mbajtje parapagimi. Për këtë, kush i ka paguar (zëvendësim takse) nuk duhet të kryej veprime për ndalesa. Për të shmangur që kjo të ndodhë, tatimpaguesit e interesuar, duhet t’i dorëzojnë të ngarkuarve të tyre një deklaratë në të cilën duhet të rezultojë se të ardhurat e tyre janë subjekt të taksës zëvendësuese dhe prandaj nuk duhet mbajtur asnjë ndalesë.

Taksa rajonale mbi veprimtaritë prodhuese

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

REGJIMI QESIM Me ligjin nr. 662/96 ka hyrë një regjim i veçantë i kontabilitetit të thjeshtuar dhe i përcaktimit qesim të IVA dhe të të ardhurave të sipërmarrjes apo punës së pavarur për tatimpaguesit e ashtuquajtur “minimal”. Regjimi qesim, përjashto rastin kur zgjidhet regjimi i zakonshëm apo i thjeshtuar, është i detyrueshëm për ndërmarrjet individuale të cilat, gjatë vitit kalendarik të mëparshëm, kanë njëkohësisht karakteristikat e mëposhtme: ✔ volumi i xhirove jo më i lartë se 10.329,14 Euro, sheshuar në vit, përfshi pagesat dhe kompensimet pa rëndësi për IVA;

✔ kostoja e përgjithshme e mjeteve të punës (edhe në leasing), pa amortizimet, brenda 31 dhjetorit të vitit të mëparshëm, jo më e lartë se 10.329,14 Euro; ✔ nuk kanë kryer asnjë eksportim;

✔ nuk kanë paguar vartësit, nëpunësit, apo bashkëpunëtorët me kohë të plotë (përfshi të jashtmit) me vlera totale mbi 70% të volumit të xhirove, sikurse është lartpërmendur (duke pasur parasysh edhe sigurimet shoqërore).

17.1 Detyrimet kontabël Për tatimpaguesit e regjimit qesim parashikohen detyrimet e mëposhtme (të thjeshtuara): ✔ lëshimi (vetëm nëse kërkohet nga klienti) dhe ruajtja e faturave, apo në rast së parashikohet detyrimi, lëshimi i kuponit apo dëftesës fiskale; ✔ detyrimi për të kërkuar e ruajtur dokumentet e objekteve të blera për veprimtarinë vetjake, pa qenë e nevojshme që të shënohen në regjistrin e IVA të blerjeve (e pra që nuk është e detyrueshme);

✔ shënimi brenda ditës së 15-të të muajit që vijon, të shumës së përgjithshme, e ndarë sipas tarifave, të veprimeve tatimore IVA që janë kryer çdo muaj; regjistrimi kryhet në regjistrat e faturave apo pagesave, në një pasqyrë të veçantë që i

zëvendëson, sipas modelit të miratuar me vendim ministror të 12 shkurtit 1997. 17.2 Si përcaktohen të ardhurat Për qëllimin e caktimit të taksave mbi të ardhurat, të ardhurat e tatueshme përcaktohen qesim dhe në lidhje me veprimtarinë kryesore, duke aplikuar mbi volumin e xhirove, i shtuar me pagesat e kompensimet pa rëndësi për IVA, një përqindje prej: ✔ 75%, për sipërmarrjet që kanë për qëllim të ofrojnë shërbime;

✔ 61% për sipërmarrjet që ushtrojnë veprimtari të tjera; ✔ 78% për artistët e profesionistët.

Sa i takon IVA, taksa përcaktohet qesim, mbi veprimtarinë kryesore, duke aplikuar, mbi taksën që i përgjigjet veprimeve të tatueshme, një përqindje prej: ✔ 73%, për sipërmarrjet që kanë për qëllim të ofrojnë shërbime;

✔ 60% për sipërmarrjet që ushtrojnë veprimtari të tjera; ✔ 84% për artistët e profesionistët.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

REGJIMI ZËVENDËSUES PËR NISMAT E REJA PRODHUESE Bëhet fjalë për regjimin fiskal lehtësues që ka hyrë me Ligjin 388/2000 (ligji financiar për 2001) posaçërisht për ndërmarrjet individuale dhe sipërmarrjet familjare që nisin një veprimtari të re sipërmarrëse.

Ai parashikon, kryesisht, një taksim të reduktuar që realizohet nëpërmjet pagesës së një takse që zëvendëson IRPEF, me vlerë 10% të të ardhurave që janë prodhuar. Në këtë kapitull paraqitet një përmbledhje e detyrimeve themelore fiskale që duhen përmbushur nga ata që ushtrojnë një veprimtari dhe mbi dokumentet kryesorë që parashikohen për caktimin e taksës së drejtpërdrejtë (Irpef) dhe jo të drejtpërdrejtë (veçanërisht IVA).

IVA IVA është taksa (e përcaktuar në Dekretin e Presidentit të Republikës 633/72) që aplikohet mbi furnizimin me mallra e shërbime që kryhen në Itali nga të gjithë titullarët personat e tatueshëm që zotërojnë një NIPT, për të cilët ajo është “neutrale”, dmth nuk përbën asnjë kosto e asnjë fitim. Në fakt IVA paguhet nga konsumatori përfundimtar.

Ajo përcaktohet duke zbritur IVA e paguar furnizuesve për blerjen e mallrave e shërbimeve (IVA e kredituar) nga arkëtimi i shitjes së produktit apo nga ofrimi i shërbimeve që ushtrohet (IVA e huazuar).

Kuota e zakonshme e taksës është 20%; megjithatë për disa mallra e shërbime, ligji parashikon kuota të reduktuara deri në 4% (sikurse p.sh. qumështi i freskët, frutat, gazetat, librat e revistat, furnizimi me ushqime e pije nëpër mensat e ndërmarrjeve apo nëpërmjet kutive automat) apo në 10% (p.sh. për qumështin e konservuar, vezët agrumet, uji, birra, ëmbëlsira, energji elektrike e gaz për përdorim shtëpiak, ilaçe, furnizim me ushqime e pije në vende publike). a) VEPRIMET QË JANË SUBJEKT I IVA DHE DOKUMENTACIONI PËRKATËS Veprimet kryesore që përfshihen në fushën e aplikimit të IVA, e që duhet të dokumentohen prej atyre që ushtrojnë një veprimtari, ndahen në:

✔ veprime të tatueshme, pra ato mbi të cilat aplikohet taksa me kuotë që ndryshon (4%, 10%, e 20%);

✔ veprimet jo të tatueshme, mbi të cilat nuk llogaritet IVA, por që gjithsesi janë subjekt i detyrimeve të tjera formale. Përgjithësisht bëhet fjalë për: - eksportet, pra ajo çka i ofrohet vendeve që nuk i përkasin Bashikimit Evropian; - veprime të përngjashme me eksportin (p.sh. shitja e anijeve që përdoren për veprime tregtare e peshkim); - Shërbimet ndërkombëtare, sikurse transporti i personave

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

që kryhet një pjesë në Itali e një pjesë jashtë shtetit, apo transportet lidhur me mallrat në eksport; ✔ veprime të përjashtuar nga IVA, por që janë përgjithësisht subjekt i detyrimeve të tjera formale; bëhet fjalë për veprime të përcaktuara me ligj (neni 10 i Dekret i Presidentit të Republikës 633/72), ndër të cilat, p.sh.

- qeratë e ndërtesave e terreneve; - veprimet e sigurimeve; - ofertat që i bëhen enteve publike, shoqatave apo fondacioneve, që kanë për qëllim të ofrojnë ndihmë e bamirësi, tek Onlus12; - bastet, llotaritë, e llotaritë kombëtare; - transporti urban i personave. Veprimet e mëposhtme duhen dokumentuar, lidhur me veprimtarinë e ushtruar: ✔ me fatura;

✔ me kupon fiskal;

✔ me dëftesë fiskale;

✔ me dokumente transporti.

Përgjithësisht, për çdo veprim që është subjekt i IVA duhet lëshuar vetëm fatura. Vetëm për disa veprimtari, p.sh. tregtare për tregtarët e vegjël, restorantet, baret, artizanalët, apo për veprime te veçantë të përcaktuara me ligj, parashikohet lëshimi i kuponit apo dëftesës fiskale (ose kur fatura kërkohet nga vetë klienti).

19.1 Fatura Fatura lëshohet po atë ditë, në të cilën kryhet veprimi (dmth: në momentin e dorëzimit sa i takon furnizimit me mallra të lëvizshme; të pagesës për shërbimet e ofruara; në momentin e vulosjes së aktit noterial kur ofrohen pasuri të paluajtshme). Organizzazione non lucrativa di utilità sociale – Organizatë jo – fitimprurëse me dobi shoqërore 12

Vetëm kur kemi të bëjmë me furnizim mallrash të lëvizshme, dorëzimi i të cilëve dëshmohet me një dokument transporti (D.D.T.), mund të lëshohet një faturë e vonuar deri ditën e 15-të të muajit që vijon pas muajit kur është kryer dorëzimi. Një faturë e tillë duhet të pasqyrojë furnizimet e kryera muajin e mëparshëm. Fatura në përgjithësi lëshohet në dy kopje, prej të cilave njëra i dorëzohet klientit dhe duhet të përmbajë:

✔ datën e lëshimit dhe numrin rendor progresiv të faturës;

✔ të dhënat identifikuese të atij që lëshon faturën dhe të klientit;

✔ lloji, sasia e cilësia e mallrave apo shërbimeve të ofruara; ✔ kuota e IVA që aplikohet dhe vlera e IVA sipas kuotave;

✔ norma dhe titulli i pazbatueshmërisë për veprimet që nuk tatohen me IVA apo që përjashtohen nga tatimi;

✔ data dhe numri i dokumentit të transportit në rast faturash të vonuara.

19.2 Kuponi fiskal Kuponi fiskal duhet lëshuar duke përdorur regjistruesit përkatës të arkave (të parashikuara me ligj dhe të instaluara nga një teknik i autorizuar). Ai duhet të përmbajë: ✔ mbiemrin e subjektit që e lëshon;

✔ NIPT dhe vendndodhja e veprimtarisë ekonomike;

✔ Kompensimin përfshi IVA dhe zbritje të mundshme; ✔ Data, ora e lëshimit dhe numri progresiv;

✔ Numrin e regjistrimit të aparatit e logo-ja fiskale.

Në fund të ditës, tatimpaguesi duhet të stampojë kuponin e mbylljes ditore, i cili mbart qoftë totalin e pagesave të kryera gjatë ditës, qoftë shumën përmbledhëse të totalit të ditëve të mëparshme.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

19.3 Dëftesa fiskale Dëftesa fiskale lëshohet në dy kopje në momentin e përfundimit të kryerjes së shërbimit (edhe nëse kompensimi nuk është paguar) duke mbartur të dhënat e mëposhtme: ✔ numërimin rendor progresiv që shtypet nga shtypshkronja; ✔ data e lëshimit;

✔ emërtimi shoqëror, NIPT, adresa e vendit të veprimtarisë ekonomike dhe adresa e vendit ku ruhen dëftesat fiskale;

✔ lloji, sasisa, e cilësia e mallrave të shitura dhe shërbimeve të ofruara; ✔ shuma e kompensimeve përfshi IVA.

19.4 Dokumenti i transportit (D.D.T.) Ky dokument lëshohet kollaj në dy kopje. Duhet të përmbajë numrin rendor progresiv të caktuar, datën, të dhënat identifikuese të ofruesit të shërbimit, të blerësit dhe të sipërmarrjes përgjegjëse për transportin, përshkrimin e mallrave të transportuara (lloji, cilësia, sasia) dhe qëllimi i transportit (kur nuk kemi të bëjmë me shitje).

D.D.T., duke mos qenë e nevojshme të shoqërojë domosdoshmërisht mallrat e ofruara, mundet që edhe të dërgohet me rrugë postare. Detyrimi për lëshimin e këtij dokumenti vlen në rastin e faturimit të vonuar dhe është i përdorshëm edhe për transferimin e mallrave në mënyrë të huazuar (në punim, në depo, huapërdorje, etj.). Duhet pasur parasysh se për disa lloj mallrash mbetet ende në fuqi detyrimi për lëshimin e pullës së shoqërimit (cigare, shkrepse, produkte subjekte akcizash dhe taksat e konsumit). Të rejat e fundit në fushën e faturimit (bazuar në dekretin ligjor të 20 shkurt 2004, nr. 52):

✔ ai që është i detyruar të lëshojë një faturë mund t’ia përcjellë faturimin një subjekti të tretë apo drejtpërdrejtë klientit;

✔ përmbajtja e faturimit është ripërcaktuar;

✔ është e mundur të administrohen dhe arkivohen në mënyrë elektronike faturat pa asnjë autorizim paraprak nga ana e administratës financiare, thjesht duke e deklaruar tek kjo e fundit; ✔ në rast faturimi elektronik, dokumentet duhet të vërtetohen nëpërmjet një firme elektronike.

b) DETYRIMET E TJERA IVA Përveç detyrimit për të vërtetuar veprimet e kryera, nëpërmjet lëshimit të faturës (kuponit ose dëftesës fiskale), masa ligjore që rregullon taksën, detyron të kryhet: ✔ regjistrimi;

✔ likuidimi dhe derdhja e parave. 19.5 Regjistrimet e detyrueshme Dokumentet që lëshohen për të certifikuar veprimet aktive, si dhe ato të fituara nga shpenzimet e kryera, duhet të shënohen sipas një mënyre të caktuar dhe brenda afateve të përcaktuara, në regjistrat përkatës të IVA. Bëhet fjalë, veçanërisht, për regjistrat e mëposhtëm: ✔ fatura të lëshuara, në të cilat shënohen, brenda 15 ditëve nga data e lëshimit; fatura të menjëhershme (faturat e vonuara regjistrohen brenda ditës së 15 të muajit të ardhshëm duke filluar nga momenti i dorëzimit të mallit);

✔ kompensimet, pra regjistri ditor që duhet të mbahet nga tregtarët e vegjel e te mesem dhe nga subjektet e tjera që i vërtetojnë kompensimet me dëftesa fiskale dhe kupone fiskalë. Në të shënohen, përditë, shumat e përgjithshme të kompensimeve të kryera, me një shënim të posaçëm për shumat e tatueshme (përfshi IVA), të ndarë sipas kuotave, për shumat jo të tatueshme, për shumat e përjashtuara nga taksat. Ata që lëshojnë kuponë apo dëftesa, mund të kryejnë një regjistrim të vetëm mujor brenda ditës së 15-të të muajit

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

të ardhshëm;

✔ Blerjet, gjatë të cilave regjistrohen faturat e marra nga sipërmarrja për mallrat apo shërbimet e blera. E drejta e zbritjes së taksës përkatëse ushtrohet më vonë, nëpërmjet deklarimit që lidhet me vitin e dytë që pason vitin në të cilin ka lindur kjo e drejtë (data e kryerjes së veprimeve që lidhen me IVA).

Kur kemi të bëjmë me specifika të rastit në fjalë, veç të tjerash parashikohen edhe regjistra, ndër të cilët ato të shpërblimeve dhe kompensimet për raste të jashtëzakonshme.

19.6 Likuidimi dhe derdhjet Tatim paguesi duhet të kryejë likuidimet dhe derdhjet e IVA përkatëse në mënyrë periodike një herë në muaj apo një herë në tri muaj. Likuidimi, sipas ligjit, kryhet çdo muaj, megjithatë, disa tatimpagues (me një volum xhirosh të caktuar) mund të zgjedhin edhe likuidimin tremujor, duke paguar në këtë rast, një interes prej 1% mbi IVA që do të derdhet. Veprimet e likuidimit periodik kanë për qëllim të përcaktojnë taksën e çdo periudhe (mujore apo tremujore) që duhet të derdhet në arkat e shtetit apo shumat përkatëse që rezultojnë në emër të tatimpaguesit. Në thelb, likuidimi konsiston në llogaritjen e diferencës mbi IVA dhe shitjeve të mallrave e shërbimeve, si dhe të IVA mbi blerjet e mallrave dhe shërbimeve, e lejuar për t’u zbritur, në varësi të veprimeve të kryera gjatë muajit apo trimujorshit të mëparshëm, sipas detyrimit të likuidimit mujor apo tremujor. Likuidimi mujor i taksës duhet kryer brenda ditës së 16-të, për veprimet e regjistruara në muajin e mëparshëm dhe njëkohësisht duhet bërë derdhja që ka mbetur e palikuiduar. Tatimpaguesit që zgjedhin derdhjet trimujorshe, kryejnë likuidimet dhe derdhjen e IVA përkatëse brenda afateve të mëposhtëm: ✔ 16 maj, për tremujorin e parë;

✔ 16 gusht, për tremujorin e dytë;

✔ 16 nëntor, për tremujorin e tretë.

Tremujori i fundit likuidohet me deklarimin vjetor të IVA.

Në të gjitha rastet, nëse skadimi i afatit bie ditë shtune apo ditë feste, ai shtyhet ditën e parë të punës që vijon. Derdhjet e IVA duhen kryer duke përdorur modelin “F24” (mund të tërhiqet nga faqja e internetit e Agjencisë së Hyrjeve). Nuk është e detyrueshme të kryhet derdhja e IVA paraprakisht, nëse shuma që nevojitet nuk kalon vlerën prej 25,82 Euro. Nëse ndodh, huaja duhet mbartur dhe të përfshihet në likuidimin e mëtejshëm.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

TATIMI MBI TË ARDHURAT Në bazë të karakterit juridik, taksat që rëndojnë mbi të ardhurat e nxjerra nga sipërmarrja janë:

✔ Irpef dhe Irap13 për ndërmarrjet individuale. lrpef aplikohet mbi bazën tatimore që llogaritet nga të gjitha të ardhurat që zotërohen nga sipërmarrësi (pra jo vetëm ato të sipërmarrjes, por edhe nga pasuritë e paluajtshme, kapitalet, etj.), duke përcaktuar kuotat progresive për çdo shkallë të ardhurash;

✔ Irap për shoqëritë me persona.

Shoqëritë me persona, në fakt, nuk janë subjekt i drejtpërdrejtë i Irpef, por taksohen “për arsye transparence”. Megjithëse të ardhurat e tyre i përcaktojnë në mënyrë të pavarur, shoqëritë me persona i transferojnë taksimet e së njëjtës në emrin e ortakëve të tyre apo anëtarëve, pavarësisht nga shpërndarja reale e tyre. Irap llogaritet mbi një bazë tatimore që del nga diferenca mes vleftës dhe kostos së prodhimit, sikurse tregohet në skemën e Llogarisë Ekonomike të bilancit. Po ashtu edhe sipërmarrjet që nuk janë të detyruara të përgatisin bilancin (sikurse ato me regjim të thjeshtuar), për përcaktimin e taksës duhet t’i përmbahen kësaj skeme. Ndërkohë, janë të parashikuara disa rregulla llogaritjeje për kategori të caktuara tatimpaguesish (mes të cilëve, theksohen sipërmarrjet bujqësore, artiste e profesionistët).

Taksa rajonale mbi veprimtaritë prodhuese

DEKLARIMET VJETORE Sipërmarrësit individualë dhe shoqëritë me persona që ushtrojnë veprimtari sipërmarrëse duhet të paraqesin deklarimet e mëposhtme vjetore: ✔ deklarimi i të ardhurave;

✔ deklarimi Irap;

✔ deklarimi IVA;

✔ deklarimi i zëvendësimeve taksore.

21.1 Deklarimi i të ardhurave Deklarimi i të ardhurave të personave fizikë duhet hartuar duke përdorur formularin “Vetëm për Personat fizikë - Unico Persone fisiche”. Tabelat që duhet të plotësohen për përcaktimin e të ardhurave të sipërmarrjes janë tabela RF për ndërmarrjet individuale me kontabilitet të zakonshëm dhe tabela RG për ndërmarrjet individuale me kontabilitet të thjeshtuar. Deklarimi i të ardhurave të shoqërive me persona duhet hartuar sipas formularit “Vetëm për Shoqëritë me Persona- Unico Società di Persone” që përdoret për të deklaruar: ✔ të ardhurat që i caktohen ortakëve;

✔ taksa zëvendësuesve mbi mbivlerën në emër të shoqërisë; ✔ të ardhurat që janë subjekt i taksimit të veçantë;

✔ të ardhurat dhe fitimet që janë subjekt i taksimit zëvendësues; ✔ lista e ortakëve deri datën e mbylljes së periudhës tatimore;

✔ shuma e fitimeve dhe humbjeve, e ndalesave paradhënie dhe kredive tatimore që i caktohen ortakëve.

Tabelat që duhen plotësuar për të përcaktuar të ardhurat e sipërmarrjes janë formularit RF për shoqëritë me kontabilitet të zakonshëm dhe formularin RG për ato me kontabilitet të thjeshtuar. Sa i takon mënyrës së paraqitjes, deklarimet e të ardhurave mund të paraqiten:

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

✔ me letra në dorë, tek një bankë apo zyrë postare;

✔ me rrugë informatike, direkt nga tatimpaguesi apo nga ana e një ndërmjetësuesi, brenda 31 tetorit. 21.2 Deklarimi i IRAP Detyrimi i deklarimit i takon sipërmarrjes tregtare, sipërmarrjes bujqësore apo sipërmarrjes së vogël, si dhe atyre që ushtrojnë artin dhe profesionin; përjashtohen bashkëpunimet dhe puna e pavarur e rastit. Meqenëse deklarimi duhet të përfshihet në formularin e Unico, afatet e paraqitjes janë të njëjtët. 21.3 Deklarimi vjetor i IVA Deklarimi i IVA vjetore duhet të paraqitet nga të gjitha subjektet tatimpaguese, të cilët kryejnë veprime me vlerë për IVA në territorin shtetëror.

Me rikuperimin e pagesave të prapambetura që nuk janë kryer brenda periudhave të duhura dhe korrigjimin e gabimeve të mundshme që janë bërë në shënimet e mëparshme, mundësohet përcaktimin përfundimtar i huas apo kredisë tatimore.

Deklarimi i IVA vjetore, zakonisht është i përfshirë në formularin Unico dhe afati përkatës i paraqitjes përputhet me atë të deklarimit unifikues. Në rastin kur nga deklarimi rezulton një hua tatimi, derdhja duhet kryer brenda 16 marsit, apo brenda afateve të parashikuara për pagesën e UNICO me një rrtije prej 0,4%. 21.4 Deklarimi vjetor i tatimeve zëvendësuese Sipërmarrësit duhet të deklarojnë edhe kompensimet e kryera vitin e mëparshëm ndaj vartësve, bashkëpunëtorëve, profesionistëve, të cilëve i është mbajtur parapagim. Deklarimi i formularit 770, ndahet në dy pjesë homogjene që përbëjnë dy deklarime të veçanta: ✔ Form. 770-i thjeshtuar, që duhet të paraqitet brenda 30

shtatorit për t’i përcjellë me rrugë informatike Agjencisë së Hyrjeve të dhënat fiskale lidhur me ndalesat e vitit të mëparshëm mbi të ardhurat e punës vartëse dhe të asimiluara, kompensimet e mbylljes së marrëdhënies së punës, huadhënie në formë kapitali të marra nga fondet e pensioneve, të ardhurat e punës së pavarur, përqindje ndërmjetësimi e të ardhura të ndryshme, sigurimet shoqërore dhe ato lidhur me asistencën fiskale ofruar po atë vit;

✔ Form. 770-i zakonshëm që duhet paraqitur brenda 31 tetorit, prej atyre që janë të detyruar t’i përcjellin të dhënat lidhur me ndalesat e dividentëve, fitimet nga pjesëmarrjet, të ardhurat e kapitaleve të shpërndara vitin e mëparshëm apo veprime të natyrës financiare të kryera gjatë së njëjtës periudhë, si dhe të dhënat lidhur me përqindje ndërmjetësimi shpronësimi dhe ato lidhur me derdhjet e kryera, pagesat e bëra dhe kreditë tatimore të përdorura.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

DETYRIME TË TJERA Gjatë ushtrimit të veprimtarisë ekonomike, sipërmarrja është subjekt i një sërë detyrimeve, shumë prej të cilave ndryshojnë sipas tipologjisë dhe zhvillimit të saj.

Mes detyrimeve të tjera të zakonshme që sipërmarrjet në përgjithësi duhet të përmbushin, janë: ✔ përcjellja vjetore e të dhënave për IVA; ✔ derdhja e parapagimit të IVA.

22.1 Përcjellja vjetore e të dhënave IVA Brenda fundit të muajit shkurt të vitit që vijon nga periudha referuese, tatimpaguesit duhet të përcjellin të dhënat e IVA, nëpërmjet një komunikate.

Në këtë komunikatë, vihen të dhënat e veprimeve aktive e pasive të kryera gjatë vitit të kaluar (pa pasur parasysh veprimet ndreqëse apo e barazimi). Përjashtohen nga ky detyrim: ✔ ata që kanë kryer vetëm veprime të përjashtuara nga taksat (përjashto kur kanë kryer veprime brenda Bashkimit Evropian);

✔ tatimpaguesit e përjashtuar nga detyrimi i paraqitjes së deklarimit vjetor;

✔ personat fizikë që kanë realizuar gjatë periudhës së cilës i referohemi një volum xhirosh deri në 25.822,85 Euro.

Modeli i përcjelljes së të dhënave vjetore për IVA duhet paraqitur ekskluzivisht me rrugë informatike, drejtpërdrejtë nga tatimpaguesi ose nëpërmjet një ndërmjetësuesi posaçërisht të ngarkuar. Çdo mënyrë tjetër paraqitjeje nuk është e pranueshme.

22.2 Parapagimi i IVA Derdhja e parapagimit së IVA duhet kryer brenda 27 dhjetorit të çdo muaji, duke përdorur për llogaritjen një ndër tri mënyrat alternative: ✔ mënyra historike: paradhënia është 88% e derdhjes së kryer

apo që duhej kryer për muajin dhjetor të vitit të kaluar (ose në rastin e trimujorshit, për muajin e katërt të vitit të kaluar) pa llogaritur parapagimin e mundshëm të derdhur për këtë periudhë;

✔ mënyra parashikuese: në rast se sipërmarrja parashikon se pagesa për t’u kryer për likuidimin e dhjetorit (apo në rastin e trimujorshit, për trimujorshin e katërt) është më e ulët sesa ç’është derdhur për dhjetorin (ose për trimujorshin e katërt) e vitit të mëparshëm, ajo mund të derdhë 1’88% të kësaj vlere minimale;

✔ mënyra reale: kjo metodikë merr në konsiderate veprimet e kryera realisht në 20 dhjetor. Pra në thelb, shuma që duhet derdhur del nga një likuidim që ka parasysh IVA mbi veprimet – e shënuara në regjistrin e faturave të lëshuara (apo të kompensimeve) nga 1 deri në 20 dhjetor (ose, në rastin e tremujorshit, nga 1 tetori në 20 dhjetor);

✔ të kryera nga 1 nëntori deri në 20 dhjetor (ose në rastin e trimujorshit, deri në 20 dhjetor) por që ende nuk janë regjistruar (në regjistrat e cituar) apo faturuar, sepse afatet e regjistrimit dhe apo të faturimit ende nuk kanë skaduar;

✔ të shënuara nga 1 deri në 20 dhjetor (ose, në rastin e trimujorshit, nga 1 tetori në 20 dhjetor) në regjistrin e blerjeve.

Parapagimi është i barabartë me shumën e shënuar në regjistrin e faturave të lëshuara (IVA në hua), minus shumën e IVA së zbritshme, shënuar në regjistrin e blerjeve.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

14 Kur sipërmarrja ka nëpunës, është e detyrueshme, pavarësisht nga regjimi kontabël që përdoret, mbajtja e librit të amzës, librit të pagave dhe regjistrit të fatkeqësive.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

SHOQËRITË E BASHKËPUNIMIT TË NDËRSJELLË Lloje shoqërish bazuar në kapitullin VI të Librit V të Kodit Civil Italian.

Qëllimi i bashkëpunimit të ndërsjellë përbën premisën ligjore të këtyre organizimeve të veçanta shoqërore. ✔ Qëllimi i bashkëpunimit të ndërsjellë: është përçapja për t’u siguruar mallra, shërbime e raste punësimi, direkt anëtarëve të organizatës, me kushte më të favorshme nga ato që do të kishin nga tregu. Për të realizuar qëllimin e bashkëpunimit të ndërsjellë: është e nevojshme që cilësia e sipërmarrësit, të përvetësohet nga të njëjtat persona që përballen me të (klientët, konsumatorët). Sipërmarrja vihet në veprim nga të njëjtat subjekte që do të përfitojnë më pas nga sendet, mallrat, shërbimet e prodhuara prej saj. Në shoqëritë e bashkëpunimit të ndërsjellë, ortakët dhe ata që përfitojnë prej veprimtarisë shoqërore janë të njëjtët persona. Qëllimi ndërsjellës mund të ketë shkallë të ndryshme që konsistojnë ose në bashkëpunimin e ndërsjellë të pastër, karakterizuar nga mungesa absolute e qëllimit fitimprurës, ose në bashkëpunimin e ndërsjellë jo të pastër, që i mundëson sipërmarrjes të veprojë përveçse me ortakët, edhe me të tretë, me qëllim fitimprurës.

SHOQËRITË KOOPERATIVE Janë shoqëri të orientuara drejt ushtrimit të veprimtarisë së tyre në mënyrë kolektive me qëllim ndihme të ndërsjellë për sipërmarrjet tregtare dhe jo tregtare. Pjesëmarrja në to përcaktohet kryesisht lidhur me karakterin e nevojave që kanë ortakët dhe mundësinë për t’i kënaqur ata nëpërmjet zhvillimit të veprimtarisë shoqërore. Fenomeni kooperativë mund të shfaqet në fusha të ndryshme:

✔ konsum: kooperativa i ofron ortakëve ushqime me çmim pak më të lartë për të mbuluar shpenzimet e përgjithshme;

✔ prodhimi: ortakët e furnizojnë kooperativën me produktet e tyre, e nëpërmjet së njëjtës, ia shesin direkt konsumatorit, duke shmangur çdo ndërmjetësues; ✔ puna: kooperativa shfrytëzon direkt punën e ortakëve;

✔ ndërtime: kooperativa ka për qëllim ndërtimin e ndërtesave, që i jepen në pronësi ortakëve, pa të drejtë shitblerjeje kundrejt jo ortakëve dhe me përjashtim të çdo përfitimi nga ana e shoqërisë;

✔ kredi (banka popullore): kooperativa përdor kredinë në favor të ortakëve, të cilëve u shpërndan edhe fitimet e mundshme që nxirren.

Kooperativa realizohet edhe në fushën e sigurimeve, qoftë nëpërmjet bashkimeve të sigurimeve, qoftë nëpërmjet siguruesve të ndërsjellë. Kooperativa i ofron ortakëve mundësi më të favorshme për blerjen e sendeve e mallrave, shërbimeve apo punë e financime. Avantazhi i pasurisë së ortakëve, që është fituar apo synohet të fitohet, nuk arrihet vetëm mbi bazën e marrëdhënies shoqërore. Pjesëmarrja në kooperativë kërkon “krijimin e marrëdhënieve të mëtejshme kontraktuare, kundrejt kontratës së shoqërisë”.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

MARRËDHËNIET E BASHKËPUNIMIT TË NDËRSJELLË DHE MARRËDHENIET SHOQËRORE

Këto të fundit janë të lidhura ngushtë me të parat dhe përbëjnë premisën e tyre. a) Kooperativat që kanë përpapërsi ndihmën e ndërsjellë ✔ E kryejnë veprimtarinë e tyre kryesisht në favor të ortakëve, konsumatorëve apo përdoruesve të mallrave, sendeve apo shërbimeve. ✔ Përdorin kryesisht, gjatë zhvillimit të veprimtarisë, punën e ofruar nga ortakët.

✔ Përdorin kryesisht, gjatë zhvillimit të veprimtarisë, sende, mallra apo shërbime të ofruara nga ana e ortakëve. ✔ Mbi bazën e disa statuteve të veçanta, parashikohen edhe kushtet jo fitimprurëse, të përshtatshme për të garantuar lehtësimet fiskale.

✔ Regjistrimi i kësaj lloj shoqërie bëhet apostafat në një tabelë të veçantë, në të cilën duhet të depozitohen bilancet (Ministria e Zhvillimit Ekonomik).

b) kooperativat që nuk kanë përpapërsi ndihmën e ndërsjellë Bëhet fjalë për një model të ri, gjerësisht i disoponueshëm për hyrjen e kapitaleve të jashtme dhe me organizim sipërmarrës më fleksibël. Kufiri i shpërndarjes së fitimeve: ✔ kufiri mbi bazën e statutit: në aktin themelues duhet të parashikohet mënyra e ndarjes së përqindjeve maksimale të fitimeve të ndashme; ✔ kufiri ligjor: fitimi që del nga bilanci mund të shpërndahet (sipas përqindjes që është fiksuar në statut) nëse huaja e shoqërisë nuk është më e lartë sesa çereku i pasurisë neto të shoqërisë.

c) Themelimi i kooperativave ✔ Shoqëria duhet të themelohet me një akt publik; i nënshtrohet regjistrimit në regjistrin e sipërmarrjeve, fiton personalitet juridik. ✔ Për themelimin e një shoqërie kooperative është e nevojshme që të ekzistojnë të paktën nëntë ortakë (kufizimi i fuqisë).

✔ Në disa lloje kooperativash, ortakët duhet të zotërojnë kushte subjektive e/ose objektive (kooperativa pune, bujqësore, shoqërore, konsumi). ✔ Akti i themelimit përmban rregullat për zhvillimin e veprimtarisë së bashkëpunimit të ndërsjellë. Përmban gjithashtu edhe rregullat e jetës shoqërore. ✔ Emërtimi është i lirë, përjashto diçiturën “kooperativë”.

✔ Për themelimin e shoqërisë nevojitet të tregohet shuma tërësore e shpenzimeve të themelimit, tërësia e kapitalit shoqëror, kuota e dhënë prej secilit ortak.

d) Regjimi i përgjegjësisë Për detyrimet shoqërore përgjigjet ekskluzivisht shoqëria me pasurinë e saj. Pas reformës, i vetmi regjim i Përgjegjësisë që ekziston

PARIMI I DERËS SË HAPUR ✔ Kontrata e shoqërisë është e hapur dhe lejon hyrjen e ortakëve të rinj me kushte të përcaktuara në aktin e themelimit. ✔ Pranimi duhet të lejohet me pëlqimin e Administratorëve, pasi janë siguruar për plotësimin e kushteve, e në vijim pëlqimi shënohet në librin e ortakëve.

Parimi i Derës së Hapur: nuk mbrohet interesi i të tretëve me hyrjen e tyre në Kooperativë, por mbrohet ai atyre ortakëve që bëhen

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

anëtar të kooperativës, pa numër të kufizuar, duke pasur interesa të ngjashme me ata që kanë përcaktuar themelimin e shoqërisë.

ORTAKË SUBVENCIONUES Janë ata ortakë, kontributet e të cilëve janë të destinuara për themelimin e fondeve për zhvillimin teknologjik, ristrukturimin apo fuqizimin e ndërmarrjes. Meqënëse bëhet fjalë për persona fizikë e juridikë që kontribuojnë duke rrezikuar kapitalin e tyre: interesi i tyre, në të vërtetë, nuk është që të marrin pjesë në atë që ofron shoqëria në mënyrë të ndërsjelle, por për të kryer një investim parash të leverdishëm.

ORTAKË PUNËTORË ✔ janë ata që ndihmojnë në administrimin e shoqërisë, duke marrë pjesë në themelimin e organeve shoqërore dhe në përcaktimin e strukturës së drejtimit e udhëheqjes së ndërmarrjes; ✔ marrin pjesë në përpunimin e programeve të zhvillimit dhe në vendimet lidhur me zgjedhjet strategjike;

✔ kontribuojnë në formimin e kapitalit shoqëror dhe marrin pjesë në rreziqet e ndërmarrjes; ✔ Vënë në dispozicion kapacitetet e tyre profesionale.

Ortaku punëtor, me anëtarësimin e tij, krijon një marrëdhënie të mëtejshme pune, në mënyrë vartëse.

PJESA E DYTË SHQIPËRIA

VEPRIMTARITË SIPËRMARRËSE TË KARAKTERIT INDIVIDUAL Sipërmarrja individuale në Shqipëri, sikurse edhe në Itali, përbën mënyrën më të thjeshtë për zhvillimin e një veprimtarie ekonomike. Investitori që bën një zgjedhje të atillë, duhet të regjistrohet në regjistrin e personave fizikë në gjykatë, nëpërmjet paraqitjes së një kërkese, ku të përfshihet emri, rezidenca në Shqipëri (vendbanimi në rastin e një sipërmarrësi të huaj), si dhe përshkrimi i veprimtarisë që dëshiron të zhvillojë. Në një moment të dytë, duhet të procedojë me regjistrimin e sipërmarrjes tek autoritetet tatimore. Duhet pasur parasysh se sipërmarrësi individual mbart përgjegjësi të pakufizuar për huatë që mblidhen gjatë veprimtarisë së ndërmarrë.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

SHEMBUJ SHOQËRISH TREGTARE NË SHQIPËRI Baza ligjore së cilës i referohet themelimi i shoqërisë tregtare në Shqipëri është e përmbledhur në ligjin nr. 7638 të 1992. Kemi katër forma kryesore shoqërish të parashikuara në ligj: shoqëri kolektive, shoqëri komandite, shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëritë anonime. Ndër to, sikurse ndodh edhe në Itali, më të përhapurat për zhvillimin e veprimtarisë sipërmarrëse janë shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar (Sh.p.k.) dhe shoqëritë anonime (Sh.A.). Ekzistojnë gjithashtu edhe lloje të tjera shoqërish tregtare (Fonde Investimi, Shoqëri e Unione të Kursim-Kreditit, Shoqëri Kooperativiste) karakteri i të cilave përcaktohet me ligje të veçanta. 2.1 Shoqëria komandite Karakteri juridik i këtij modeli shoqërie, në përgjithësi, nuk ka shumë dallim nga organizimi italian i saj. Shoqëria komandite përbëhet nga dy kategori ortakësh: të pakufizuar dhe të kufizuar. Mbi bazën e Ligjit 7638 parashikohet që, nga njëra anë, ortakët e kufizuar gëzojnë të drejtën për t’u informuar mbi gjendjen e shoqërisë nëpërmjet analizave të librave të llogarive mbi menaxhimin, e nga ana tjetër nuk mund të marrin pjesë në administrimin e shoqërisë. Për themelimin e një modeli të tillë shoqërie nuk kërkohet kapitali minimal themeltar.

2.2 Shoqëria kolektive Në këtë lloj shoqërie, të gjithë ortakët kanë përgjegjësi të pakufizuara dhe solidare për detyrimet shoqërore. Çdo ortak gëzon pushtetin e përfaqësimit, pra, fuqia për të angazhuar shoqërinë ndaj të tretëve. Nuk nevojitet një kapital minimal për themelimin dhe shoqëria mund të shpërndahet si pasojë e vdekjes, falimentimit, heqje e liçensës së tregtisë apo paaftësi veprimi e një ortaku të vetëm. Shoqëri të tilla duhet të paraqesin çdo vit një bilanc.

2.3 Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar Sikurse ndodh edhe në Itali, ky model shoqërie mund të themelohet nga më shumë ortakë apo nga një ortak i vetëm. Është një shoqëri me kapital, për të cilin, çdo ortak ka detyrimet e tij shoqërore vetëm për kapitalin themeltar; pasuria personale e secilit ortak nuk preket. Shuma minimale e kapitalit themeltar është 100.000 lek (rreth 800 Euro). Para se të kryhet regjistrimi i një Sh.p.k. në Regjistrin Tregtar, duhet të kryhet krejtësisht derdhja e kapitalit themeltar. Asambleja e përgjithshme e ortakëve duhet të mblidhet të paktën një herë në vit dhe zakonisht miraton me shumicë të thjeshtë; megjithatë, ndryshimet në statut miratohen në mënyrë të vlefshme me një shumicë të atyre që përfaqësojnë të paktën 75% të kapitalit themeltar. Ndër funksionet e asamblesë së ortakëve mund të përmendim në veçanti: a) emërimi e shkarkimi i administratorëve dhe (kur parashikohet) specialistëve kontabël b) miratimi i bilancit c) të vendosin mbi: shpërndarjen e fitimeve, mbulimin e humbjeve, zmadhim e zvogëlim të kapitalit, masat e kontrollit mbi menaxhimin e shoqërisë d) ndryshimet në statut. Administrimi i zakonshëm i takon administratorëve, të cilët nuk duhet të jenë patjetër ortakë. 2.4 Shoqëritë anonime Shoqëria anonime (Sh.A.) mund të themelohet nga një ortak i vetëm apo nga më shumë ortakë. Kapitali themeltar minimal për themelim ka një vlerë prej 2.000.000 di lek (10.000.000 lek kur shoqëria kryen me ofertë publike nënshkrimin e aksioneve). Organet e detyrueshme të shoqërisë janë asambleja e përgjithshme, administratorët dhe këshilli mbikëqyrës. Ndryshimet në statut mund të vendosen vetëm në gjirin e mbledhjes së jashtëzakonshme të asamblesë dhe miratohen me votën pro të ¾ të ortakëve të pranishëm. Mbledhja e zakonshme e asamblesë është e vlefshme me një përfaqësi të aksionerëve që përfaqësojnë të paktën 25% të kapitalit themeltar. Kjo asamble merr vendimet e saj me shumicë të thjeshtë votash të aksionerëve të pranishëm. Këshilli administrativ i një Sh.A. ka për detyrë të zbatojë vendimet lidhur me menaxhimin e shoqërisë (vendimet e shoqërisë me rëndësi madhore i përcillen

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

për miratim asamblesë së përgjithshme të aksionarëve). Ky organ emërohet dhe është subjekt kontrolli i këshillit mbikëqyrës. Mbi bazën e ligjit nr. 7638 parashikohet që Sh.A. mund të emetojë aksione të privilegjuara që i japin titullarëve të veçantë avantazhe gjatë ndarjes së fitimeve apo gjatë rimbursimit të aksioneve në rast të shkrirjes së mundshme të shoqërisë.

REGJISTRIMI I SHOQËRIVE TREGTARE NË REGJISTRIN TREGTAR Shoqëritë regjistrohen në Regjistrin Tregtar që ndodhet në gjykatën e rrethit të Tiranës. Kostoja mesatare për regjistrimin, përfshi kostot administrative e noteriale, është rreth 1.000 euro. Mbi bazën e ligjit nr. 7632 mbi pjesën e parë të Kodit Tregtar, kërkesa e regjistrimit (e firmosur nga ortakët në rastin e shoqërive kolektive, nga administratorët në rastin e shoqërive me përgjegjësi të kufizuar, nga këshilli administrativ në rastin e shoqërive anonime) duhet të përmbajë: ✔ kërkesën e regjistrimit: duhet të përcaktojë llojin e shoqërisë që është zgjedhur, kohëzgjatjen e saj, emërtimin, vendndodhjen e selisë zyrtare, shumën e kapitalit themeltar të nënshkruar apo derdhur, datën e themelimit dhe informacione të tjera specifike lidhur me shoqërinë që duhet regjistruar; ✔ statutin dhe aktin e themelimit të shoqërisë; ✔ aktet e emërimit të administratorëve e anëtarëve të këshillit të administratës; ✔ listën e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, në ato raste kur ekziston një organ i tillë, me informacionet përkatëse mbi të dhënat personale; ✔ certifikatën e depozituesit të fondeve që rezultojnë nga shlyerja e pjesëve të kapitalit themeltar; ✔ deklaratën e depozitimit të kapitalit themeltar; nëse kemi të bëjmë me një Sh.p.k. apo Sh.A., nevojitet që të bashkëlidhet një vërtetim i bankës që dëshmon derdhjen e kapitalit minimal themeltar që kërkohet;

✔ një kopje e noterizuar e autorizimit qeveritar (licenca), në rastet kur kërkohet për ushtrimin e një veprimtarie të caktuar. Kërkesat i drejtohen Ministrisë përkatës apo autoriteteve kompetente; me qëllim shmangien e vështirësive burokratike, ndiqet një rrugë e dyfishtë, për të cilën, i kërkohet autoritetit përgjegjës lëshimi i një licence të përkohshme që nuk autorizon përfundimisht ushtrimin e veprimtarisë ekonomike, por që të paktën i mundëson shoqërisë regjistrimin pranë gjykatës së rrethit. Pas regjistrimit, shoqërisë i lëshohet një

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

licencë e përhershme për të nisur veprimtarinë e saj. Pas regjistrimit në regjistrin tregtar duhet t’i kërkohet autoriteteve tatimore një licencë e përgjithshme tregtie (nuk duhet ngatërruar me licencën administrative) dhe një numër identifikimi tatimor NIPT (një licencë e tillë ripërtërihet çdo vit).

Nda 1 shtatori 2007, në bazë të Ligjit nr. 9723 datë 03/05/2007, Shoqëritë janë të detyruara të regjistrohen në Regjistrin Tregtar. Në bazë të Ligjit nr. 9723 datë 03/05/2007 “Mbi Qendrën

Kombëtare të Regjistrimit”, subjektet që janë të detyruara të regjistrohen në Regjistrin Tregtarë janë si më poshtë vijon: ✔ personat fizikë që ushtrojnë veprimtari ekonomiko-tregtare; ✔ shoqëritë e thjeshta sipas dispozitave të Kodit Civil; ✔ shoqëritë tregtare; ✔ degët dhe zyrat e përfaqësive të shoqërive të huaja; ✔ shoqëritë dhe unionet e kursim-kreditit; ✔ shoqëritë e bashkëpunimit të ndërsjellë; ✔ çdo subjekt tjetër për të cilin parashikohet detyrimi i regjistrimit mbi bazën e kuadrit ligjor shqiptar. Kërkesa për regjistrim duhet të paraqitet brenda 15 ditëve nga nisja e veprimtarisë, me përjashtim të rasteve të veçanta të parashikuara me ligj. Mënyrat e paraqitjes së kërkesës për regjistrim janë si më poshtë. 1. Regjistrimi kryhet me dorëzimin e kërkesës përkatëse, së cilës i bashkëlidhen dokumentet që vërtetojnë të dhënat që regjistrohen: 2. Dokumentacioni i bashkëlidhur, i përpiluar mbi bazën e kuadrit përkatës ligjor, duhet të dorëzohet në origjinal apo kopje e noterizuar. 3. Dokumentacioni nuk duhet të ketë korrigjime apo fshirje dhe përmbajtja duhet të jetë e qartë, e lexueshme që të mundësojë leximin elektronik të dokumentit. Dokumentacioni duhet të jetë i shkruar në gjuhën shqipe. Së bashku me dokumentacionin në gjuhën shqipe, të interesuarit mund të depozitojnë edhe përkthimin e noterizuar në gjuhë të huaj. Aktet private e dokumentet zyrtare nën juridiksionin e huaj duhet të shoqërohen nga përkthimi në gjuhën shqipe vërtetuar mbi bazën e ligjeve në fuqi dhe marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara nga Republika e Shqipërisë.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

REGJISTRIMI I SUBJEKTIT JURIDIK Mënyrat e paraqitjes së kërkesës për regjistrimin fillestar janë si mëposhtë.

1. personat fizikë duhet të depozitojnë kërkesën e regjistrimit fillestar dhe të japin të dhënat e detyrueshme të parashikuara me ligj, si dhe të bashkëlidhin një kopje të dokumentit të identifikimit. 2. Shoqëritë e thjeshta duhet të depozitojnë kërkesën e regjistrimit fillestar, duke dhënë të gjitha të dhënat e detyrueshme të parashikuara me ligj, kontratën përkatëse sipas Kodit Civil dhe kopje të dokumentit të identifikimit të anëtarëve repsektivë. Në rastin kur palët nuk kanë firmosur kontratën e shkruar, regjistrimi i shoqërisë së thjeshtë kryhet duke depozituar vetëm kërkesën, e duke përmbushur të gjitha detyrimet e parashikuara me ligj, kopje të dokumentit të identifikimit, si dhe një deklaratë lidhur me funksionin e shoqërisë. 3. Shoqëritë tregtare, përveç detyrimeve të parashikuara me ligj për personat fizikë, duhet të paraqesin statutin dhe aktin e themelimit. 4. Shoqëritë kolektive, komandite dhe ato me përgjegjësi të kufizuara, përveç të dhënave të detyrueshme për personat fizikë, duhet të paraqesin dokumentin e identifikimit të anëtarëve apo ortakëve, duke nënshkruar deklaratën përkatëse për njohjen e tyre, pranimin dhe zbatimin e dispozitave ligjore në fuqi lidhur me organizimin dhe funksionimin e llojit të shoqërisë që do të regjistrohet. 5. Filialet dhe zyrat e përfaqësisë së shoqërive të huaja regjistrohen me depozitimin e kërkesës së regjistrimit fillestar, duke plotësuar siç duhet të gjitha të dhënat e detyrueshme të parashikuara me ligj, së bashku me: a. aktin e themelimit dhe statutin e shoqërisë së huaj, apo në mungesë, akti ekuivalent i themelimit mbi bazën e ligjeve të huaja si dhe teksti i plotë me modifikimet përkatëse; b. dokumentacionin që vërteton regjistrimin e shoqërisë së huaj në shtetin e origjinës;

c. dokumentacionin që vërteton gjendjen aktuale të shoqërisë së huaj, lëshuar brenda jo më tepër se 90 ditëve nga data e kërkesës për regjistrim, të dhënat e regjistrimit e përfaqësimit, përfshi informacionin mbi ekzistencën ose jo të një procesi likuidimi apo falimentimi. d. bilancin e shoqërisë së huaj për vitin e fundit financiar, i përpiluar mbi bazën e standardeve të vendit të huaj, për rastet kur shoqëria e huaj ka kryer veprimtari për më shumë se një vit; e. vendimin apo akte të tjera të organit kompetent të shoqërisë së huaj, bazuar mbi ligjin e juridiksionin e huaj për hapjen e degëve apo zyrave të përfaqësisë. Akte të tilla mund të zëvendësohen me kërkesën e regjistrimit në rastin kur personi i interesuar për kryerjen e regjistrimit përbën njëkohësisht edhe organin kompetent për të vepruar i vetëm në emër të shoqërisë së huaj. 6. Shoqëritë e unionet e kursim-kredive si dhe shoqëritë e bashkëpunimit të ndërsjellë, regjistrohen duke depozituar kërkesën e regjistrimit fillestar me plotësimin e të gjitha të dhënave të parashikuara me ligj, statutin e aktin e themelimit si dhe çfarëdolloj dokumenti tjetër i kërkuar nga ligjet në fuqi.

4.1 Subjektet e huaja 1. Në rastet e regjistrimit të personave juridik apo shoqërive të thjeshta me ortakë, aksionistë apo anëtar një person juridik të huaj, përveç dokumentacionit të kërkuar sipas llojit të subjektit, kërkesës së regjistrimit fillestar i bashkëlidhen dokumentet lidhur me personin e huaj juridik. 2. Subjektet e regjistruara si persona juridik, fitojnë personalitetin juridik nëpërmjet regjistrimit në Regjistrin Tregtar, përjashto rastet e parashikuar ndryshe nga ligjet përkatëse. QKR (Qendra Kombëtare e Regjistrimit) pasi ka verifikuar plotësimin e kushteve të regjistrimit, kryen regjistrimin dhe lëshon çertifikatën përkatëse brenda 1 një dite nga momenti i paraqitjes së kërkesës.

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

Me regjistrimin e subjekteve në Regjistrin Tregtar, automatikisht kryhet edhe regjistrimi i tyre pranë autoriteteve tatimore sa i takon sigurimeve shoqërore e shëndetësore pranë Inspektoriatit të punës. Në vijim të regjistrimit, lëshohet numri i identifikimit. Numri Unik i Identifikimit ose NIPT-i është i vlefshëm për identifikimin e subjekteve pranë autoriteteve tatimore qendrore e lokale, për sigurimet shoqërore e shëndetësore, për inspektimin e marrëdhënieve të punës apo për çdo qëllim tjetër të karakterit statistikor e identifikues. Numri Unik i Identifikimit lëshohet një herë të vetme në momentin e regjistrimit fillestar. Ai është i pandryshueshëm dhe nuk i jepet subjekteve të tjera edhe në rast fshirje të regjistrimit. Subjektet e regjistruara janë të detyruara ta shënojnë Numrin e Vetëm të Identifikimit të Subjektit në çdo korrispondecë të tyre. Brenda afateve të parashikuara për regjistrimin fillestar, QKR i lëshon subjektit të regjistruar certifikatën e regjistrimit që përmban emrin, formën, numrin e unik të identifikimit, datën e regjistrimit fillestar dhe adresën e selisë kryesore ku zhvillohet veprimtaria. Në rastet kur subjekti i regjistruar e ushtron veprimtarinë e tij në më shumë se një vend, QKR lëshon një certifikatë regjistrimi për çdo seli ku zhvillohet veprimtaria. Në rastet kur subjekti ndryshon emër, formë, apo selinë ku zhvillohet veprimtaria, QKR zëvendëson certifikatat e mëparshme me një certifikatë të re për çdo vendndodhje ku zhvillohet veprimtaria.

DETYRIMET E ADMINISTRIMIT TË ZAKONSHËM Sistemi tatimor shqiptar rregullohet me ligjin nr. 8438 datë 28/12/1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, dhe ndryshimet e mëtejshme ligjore. Kjo disiplinë zbatohet për të gjitha personat juridikë lokalë e të huaja, që ushtrojnë një veprimtari ekonomike brenda territorit shqiptar. Nga 1 janari 2008 ka hyrë në fuqi një reformë e re fiskale që ka shfuqizuar aplikimin mbi nivelet e të ardhurave dhe ka futur një taksë të sheshtë prej 10%. Të gjitha personat fizikë e juridike janë subjekt i pagesës se taksave sipas skemës së mëposhtme:

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

TAKSA MBI SIPËRMARRJET Të gjitha sipërmarrjet (shqiptare apo të huaja) të regjistruara për qëllim pagimin e TVSH, janë subjekt i taksës mbi të ardhurat e ndërmarrjes. Subjektet rezidentë janë të taksueshëm mbi të gjitha të ardhurat e tyre, ndërsa jo rezidentët taksohen vetëm mbi të ardhurat që nxjerrin në Shqipëri.

Një person juridik konsiderohet si rezident në Shqipëri, nëse: a) ka një strukturë të përhershme (seli kryesore) në Republikën e Shqipërisë; b) ka një seli për administrimin real të biznesit në Shqipëri.

6.1 Tatimi i personave juridikë Shoqëria duhet të derdhë pranë zyrës së tatimeve taksën mbi dividentët brenda dhe jo më vonë se 30 korriku i vitit kur është miratuar bilanci, pavarësisht nga pagesa e dividendëve. Dividendët e dhënë personave juridikë rezidentë taksohen krejtësisht, me përjashtim të rastit kur tatimpaguesi nuk është subjekt i tatimit mbi të ardhurat e të zotërojë një përqindje aksionesh mbi 25% në shoqërinë që ka shpërndarë dividendët. Kuota është 10% për ndarjen e fitimeve, dividendët aksionerë dhe interesat e subjekteve rezidentë. Pagesa e tatimit duhet mbyllur brenda 15 ditëve nga paraqitja e deklarimit mbi të ardhurat, parashikuar për 31 marsin e vitit të ardhshëm. Sipas rregullave të reja, ka hyrë në fuqi gjithashtu edhe një detyrim i mbajtjes së parapagesës prej 10%, që zbatohet mbi pagesat lidhur me dividendët aksionarë që i shpërndahen jo rezidentëve, interesat, të drejtat e autorit e për pronësinë intelektuale, shërbimet teknike e drejtimi i ndërmarrjes, veprimtari ndërtimi, instalimi, montimi e mbikëqyrjeje. Sipas dispozitave të reja ligjore, të ardhurat që nxirren nga shitja e kuotave apo aksioneve, konsiderohen si të tatueshme mbi të ardhurat personale. Kuota përkatëse e tatimit është 10%. Gjithashtu parashikohet një disiplinë e përparuar për parapagimin e tatimit. Kështu tatimpaguesit janë të detyruar të derdhin brenda

datës 15 të çdo muaji një parapagim tatimi të sheshuar në dy vitet e shkuara. Për 4 muajt e parë (janar-prill) duhet dhënë çdo muaj 1/12 e tatimit të derdhura dy vite më parë. Për 8 muajt e tjerë, tatimi llogaritet mbi bazën e asaj çka rezulton nga bilanci, depozituar brenda 31 marsit të vitit aktual (duke iu referuar vitit të mëparshëm), dhe mbahet paraprakisht nga parapagimi i tatimit të 4 muajve të parë. Tatimpaguesit i jepet mundësia për të rimarrë kredinë e mundshme të tatimit qoftë duke e zbritur nga detyrimet e ardhshme fiskale, qoftë duke kërkuar rimbursimin. Autoritetet tatimore mund të procedojnë me vlerësimin vetëgjykimor të tatimit për t’u parapaguar, nëse vlerësojnë se fitimet e vitit aktual janë më të larta se të paktën 10% krahasuar me periudhën së cilës i referohemi. Fitimet përfshihen në të adhurat globale të taksueshme dhe taksohen me përqindjen mbi vetë të ardhurat. Në Shqipëri nuk ekziston taksimi i veçantë për fitimet. 6.2 Baza e tatueshme Të ardhurat e tatueshme përcaktohen nga bilancet dhe anekset përkatëse. Dokumente të tilla përpilohen në përputhje me ligjin nr. 7661 “Mbi kontabilitetin”, dhe mbi bazën e akteve nënligjore të nxjerra nga Ministria e Financa të RSH. Fitimi apo të ardhurat neto të tatueshme llogariten nga diferenca midis të ardhurave dhe shpenzimeve të zbritshme. Viti tatimore përputhet me vitin kalendarik (nga 1 janari në 31 dhjetor). 6.3 Shpenzime të zbritshme nga taksat Sikurse në vendet e tjera, shpenzimet e zbritshme nga tatimet janë ato që krijojnë, sigurojnë dhe mirëmbajnë të ardhurat e tatueshme. Konsiderohen shpenzime të zbritshme nëse:

✔ kryhen nga një veprimtari ekonomike që gjeneron të ardhura, apo nëse lidhen me menaxhimin normal të veprimtarisë së taksapaguesit;

✔ shpenzimet të tilla duhet të shoqërohen dokumentacionin që justifikon destinacionin e tyre;

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

✔ gjithashtu, duhet të reflektohen në librat e llogarisë, duke zvogëluar asetet neto. 6.4 Tatimi në Burim Të gjithë personat rezidentë në Republikën e Shqipërisë, organet e qeverisjes qendrore e vendore, organizatat jo-fitimprurëse dhe çdo subjekt tjetër janë të detyruar të mbajnë tatimin në burim në masën 10% nga shuma bruto e pagesave të mëposhtme: a) dividentët; b) ndarjet e fitimeve; c) interesat; d) pagesat për të drejtat e autorit dhe pronësisë intelektuale; e) pagesat për shërbimet teknike, e menaxhimi, shërbimet financiare e të sigurimit; f) pagesat për menaxhim e pjesëmarrje në drejtimin e këshillave; g) pagesa për ndërtime, pjesë ndërtimi, montime apo punë mbikëqyrëse lidhur me veprimtari të tilla; h) pagesat për qeratë; i) pagesat për shërbimin e aktorëve, muzikantëve apo “sportistëve”, përfshi pagesat që i bëhen personave, të cilët punësojnë artistë apo sportistë apo veprojnë si ndërmjetësues në organizmin e spektakleve dhe shfaqjeve. Jo rezidentët janë të detyruar të paguajnë tatimin në burim për të gjitha pagesat e lartpërmendura, nëse këto pagesa bëhen nëpërmjet një institucioni të përhershëm në RSH, apo nga përfaqësuesit e tyre. Tatimi në burim nuk zbatohet për:

1) personat juridikë dhe ortakët, ashtu sikurse për çdo person tjetër, pavarësisht nga forma e regjistrimit, janë subjekt i taksës mbi vlerën e shtuar;

2) personat fizikë, subjekt të taskës së thjeshtuar mbi fitimin, kur pagesa ështe në varësi të shërbimeve që janë pjesë e

veprimtarive të tyre, sikurse rasti i personave që janë të angazhuara në mbledhjen e mbeturinave metalore, bimëve mjekësore, qumësht, ullinj, etj.;

3) personat juridikë shqiptarë apo të huaj, për pagesat që lidhen me transportin ndërkombëtar të mallrave apo pasagjerëve;

4) personat juridikë apo fizikë të huaj, për pagesat e kryera jashtë territorit shqiptar. Pagesa të tilla duhet të dëshmohen me dokumentacionin përkatës.

6.5 Administrata tatimore Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve është autoriteti qendror i vetëm i administrimit të sistemit fiskal. Personat fizikë e juridikë që ushtrojnë një veprimtari ekonomike duhet të regjistrohen në regjistrimin e tatimeve nëpërmjet Numrit të Identifikimit të Personit të Tatueshëm (NIPT) që lëshohet nga Dega e tatimeve. NIPT lëshohet pas paraqitjes së kërkesës së tatimpaguesit, që gjithashtu duhet të bashkëlidhë me kërkesën edhe vendimin gjyqësor të miratimit të regjistrimit. Pagesa e tatim taksave mund të kryhet nëpërmjet sistemit bankar, zyrave postare apo subjekte të tjera që kanë lidhur marrëveshje të veçanta me administratën tatimore, brenda afateve ligjore. Me ligjin nr. 8560 hyri në fuqi një reformë lidhur me kundërshtimin e tatimeve. Mbi bazën e saj lindi parimi mbi të cilin tatimpaguesi mund të apelojë çdo akt të administratës tatimore, brenda 30 ditëve nga data në të cilën ai është lajmëruar. Vendimi i organit tatimore mund të apelohet tek: Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve në Tiranë si shkallë e parë, më pas në Komisionin e Apelimit të Tatimeve. Ky komision është një organ gjyqësor i pavarur, i ngritur pranë Ministrisë së Financave dhe përbëhet nga shtatë anëtarë. Vendimet e Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve apo të Komisionit janë të kundërshtueshme para autoritetit të sistemit gjyqësor.

PJESA E TRETË ITALIA FORMAT JURIDIKE QË SUGJEROHEN PËR VEPRIMTARITË ARTISTIKE Forma e parë juridike e sugjeruar për zhvillimin e veprimtarive kulturore dhe artistike në përgjithësi është kooperativa me përgjegjësi të kufizuar, ashtu sikurse zbatohet nga organizma të ndryshme teatrale në territorin italian. Le të thellojmë pra aspektet e një shoqërie të tillë, të përmendura edhe më lart.

101

KOOPERATIVA – PARIMET E BASHKËPUNIMIT Përkufizimi Kooperativa është një bashkim i pavarur personash, të cilët bashkohen vullnetarisht për të plotësuar nevojat e tyre ekonomike, shoqërore e kulturore si dhe aspiratat e tyre nëpërmjet krijimit të një sipërmarrjeje me pronësi të përbashkët dhe e kontrolluar në mënyrë demokratike. Vlerat Kooperativat themelohen mbi vlerat e vetëmjaftueshmërisë, vetëpërgjegjësisë, demokracisë, barazisë, paanësisë dhe solidaritetit. Duke i qëndruar besnikë frymës së etërve themelues, ortakët e kooperativave i përvetësojnë vlerat etike të ndershmërisë, transparencës, përgjegjësisë shoqërore dhe altruizmit. Parimet kooperativiste janë linjat udhëheqëse, me anën e të cilave kooperativat zbatojnë konkretisht vlerat e tyre. Parimi 1 – Anëtarësimi i lirë e vullnetar. Anëtarësimi në një kooperativë duhet të jetë vullnetar dhe jo objekt i kufizimeve artificiale, as diskriminimi shoqëror, politik, racor apo fetar. Parimi 2 – Kontrolli demokratik nga ana e ortakëve. Kooperativat janë organizata demokratike: punët duhet të menaxhohen nga persona të zgjedhur prej ortakëve. Ortakët duhet të gëzojnë njësojë të drejtën e votës (një ortak, një votë). Parimi 3 – Pjesëmarrja ekonomike e ortakëve. Interesi që mund të lind mbi kapitalin shoqëror duhet kufizuar; tepricat e menaxhimit i përkasin ortakëve dhe duhet të ndahen paanshmërisht, sipas objektivave të mëposhtëm: ✔ zhvillimi i punëve shoqërore ✔ ngritja e shërbimeve të përbashkëta

✔ shpërndarja tek ortakët të jetë mbi bazë proporcionale të veprimeve të shoqërisë

Parimi 4 – vetëqeverisje e pavarësi. Kooperativat janë organizata vetëqeverisëse, të bazuara mbi vetë ndihmesën dhe të qeverisura nga anëtarët e tyre. Nëse ata firmosin

103

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

marrëveshje me organizata të tjera, përfshi qeveri, apo grumbullojnë kapital nga burimet e jashtme, e bëjnë këtë në ato kushte që sigurohet kontrolli demokratik nga ana e ortakëve të tyre e kështu e ruajnë qëndrueshmërinë e mëvetësisë kooperativiste. Parimi 5 – Edukimi, formimi dhe informacioni. Kooperativat duhet t’u ofrojnë ortakëve, drejtuesve, administratorëve e vartësve të tyre, edukimin e formimin e nevojshëm për të kontribuar në mënyrë efikase në zhvillimin e vetë kooperativave. Duhet gjithashtu të kujdesen për përhapjen në opinionin publik të parimeve, metodave e përfitimeve të bashkëpunimit. Parimi 6 – Bashkëpunimi mes kooperativave. Çdo kooperativë, me qëllim që të kënaqë sa më me efikasitet ortakët e vet dhe të përforcojë tërë lëvizjen kooperativiste, duhet të veprojë në mënyrë aktive dhe të koordinueshme në nivel lokal, kombëtar e ndërkombëtar. Parimi 7 – Angazhim ndaj shoqërisë. Kooperativat punojnë për zhvillimin e qëndrueshëm të shoqërisë që përfaqësojnë dhe së cilës i përkasin nëpërmjet politikave të miratuara nga ortakët e tyre.

1.1 Kooperativa - Vademekum i kooperativistit Angazhimi kooperativist, që ka nisur vite më parë, vazhdon ende sot dhe mund të ketë zhvillime të mëtejshme me interes, falë edhe punës kontribuese të ortakëve të rinj. Bashkëpunimi ka një histori mbi një shekull e gjysëm. Për çfarë bëhet fjalë ekzaktësisht? Si lind? Shoqëria kooperativiste është në thelb: ✔ një sipërmarrje; ✔ një shoqëri.

Pra ajo (në cilësinë e sipërmarrjes) ka një qëllim ekonomik e nuk ndërtohet vetvetiu. Lind nga një grup personash që bashkohen për të plotësuar një nevojë të përbashkët. Nuk bëhet fjalë vetëm për një ent të thjeshtë ekonomik. Aspekti ekonomiko-financiar, në fakt, ka rëndësinë e vet, por veprimtaria kooperativiste prek, në mënyrë aspak dytësore: sferën shoqërore,

104

atë ekonomike dhe jo e fundit, atë kulturore. Kështu, kooperativa është një sipërmarrje në të cilën personi-ortak ka vlerë mbi elementin ekonomik. Në themel të kooperativës është vullneti i përbashkët i anëtarëve të saj për të tuteluar interesat e konsumatorëve, punëtorëve, bujkut, operatorëve kulturore, etj. Menaxhimi i përbashkët i sipërmarrjes mundëson hyrjen në rrethana konkurruese ndaj atyre që, sikurse grupet e mëdha, kanë një pozitë me mjaft peshë në treg. 1.2 Çfarë është një shoqëri kooperative Kooperativa është një shoqëri që, për t’u themeluar, nevojiten të paktën 3 ortakë (shoqëri e vogël kooperative) ose 9 ortakë (kooperativë tradicionale). Reforma e së drejtës shoqërore pjesërisht ka modifikuar kodin civil italian. Neni 2522 i kodit civil italian, në paragrafin e parë kujton se për themelimin e një kooperative është e nevojshme që ortakët të jenë të paktën nëntë. Deri këtu asgjë e re krahasuar me kodin e vjetër, por duket se në paragrafin e dytë ka një risi të madhe: është i mundur themelimi i një shoqërie kooperative me të paktën tri ortakë, kur këta janë persona fizikë dhe shoqëria në këtë rast “duhet” të zbatojë dispozitat ligjore të shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar. Ky kalim shënon fundin e shoqërisë së vogël kooperative si koncept në vetvete. Numri minimal i ortakëve ndryshon nga ai i parashikuar për kooperativat në përgjithësi (9) sipas kategorive të veçanta të kooperativave si mëposhtë vijon: ✔ kooperativat prodhim-pune të pranueshme për sipërmarrjet publike duhet të kenë të paktën 15 ortakë; ✔ ato të konsumit duhet të kenë të paktën 50 ortakë;

✔ ato të ndërtimit të banesave që synojnë të regjistrohen në Regjistrin Kombëtar, kusht për pjesëmarrje në financimet e lehtësishme, duhet të kenë të paktën 18 ortakë; ✔ për themelimin e një Banke Kredie Kooperative, nevojiten të paktën 200 ortakë.

105

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

Kooperativat ndahen në shoqëri të kufizuara apo të pakufizuara, sipas detyrimeve shoqërore ndaj të cilave përgjigjet vetëm shoqëria me pasurinë e saj apo edhe ortakët nëpërmjet subvencionimeve. Kapitali themeltar i shoqërisë është i ndryshueshëm dhe përbëhet nga kuota apo aksione. Kooperativat mund të bashkohen dhe të krijojnë një koncern që ka për qëllim ngritjen e një strukture organizative të përbashkët, e cila të garantojë më të mirën e qëllimeve të tyre të bashkëpunimit të ndërsjellë. Kushtet për krijimin e një koncerni janë: ✔ ortakët duhet të jenë kryesisht shoqëri kooperative; ✔ numri i kooperativave nuk mund të jetë nën tri ✔ kapitali minimal themeltar i shoqërisë 516,46 €, prej të cilave të paktën gjysma derdhet në momentin e themelimit. 1.3 Si krijohet një shoqëri kooperative Shoqëria kooperative themelohet me një akt publik (në praninë e noterit) dhe me pjesëmarrjen e të paktën nëntë ortakëve.

Cilat janë hapat e mëtejshme? Pas regjistrimit pranë gjykatës, kooperativa duhet të kryejë hapat e mëposhtme: ✔ të regjistrohet në Regjistrin e Sipërmarrjeve në Dhomën e Tregtisë; ✔ të regjistrohet në Regjistrin Bashkiak.

Cilat janë organet shoqërore të një shoqërie kooperative? ✔ Asambleja e ortakëve (së cilës i ngarkohet detyra për të hartuar programin e veprimtarive shoqërore);

✔ Këshilli administrativ (organi i qeverisjes së sipërmarrjes që kujdeset për administrimin); ✔ Kolegji sindikal (organi i kontrollit).

Ligjvënësi, duke u nisur nga përvoja e dispozitave të ndryshme ligjore, të ngjashme me Gjermaninë dhe Britaninë e Madhe, ka futur në sistemin italian dy modele të reja menaxhimi: të ashtuquajturit

106

modelet e administrimit e kontrollit “dualist” apo “monist”, të zbatueshme për shoqëritë kooperative mbi bazën e nenit 2544, paragrafi i dytë e i tretë. Modele të tilla rregullohen me ligj nga nenet 2409-octies e në vijim, dhe nga nenet 2409-sexiesdecies, të kodit civil. Gjithashtu, po në këtë lëmë, ligji ia beson zgjedhjen e modelit, statutit: në nenin 2380, të kodit civil shkruhet se “nëse statuti nuk e parashikon ndryshe, administrimi dhe kontrolli i shoqërisë “ rregullohen sipas rregullave të ngjashme me ato aktuale (me një këshill administrativ dhe një kolegj revizor). 1.4 Ligjet e tjera mbi bashkëpunimin ✔ DLCPS15 i 14 dhjetorit 1947, nr. 1577 dhe ndryshimet dhe shtesat e mëtejshme (ligji Basevi) është ligji themelor në çështjet e bashkëpunimit. Jep normat mbi kontrollin e sipërmarrjeve kooperative si dhe të strukturës juridike. ✔ Ligji 17 shkurtit 1971, nr. 127 – Ndryshimi ligjor DLCPS 14 dhjetorit 1947, n. 1577. ✔ Ligji 19 mars 1983, nr. 72 – Rivlerësimi monetar i sendeve e kapitaleve të sipërmarrjes: dispozitat në çështjet e tatimeve lokale mbi të ardhurat e ndërmarrjeve të vogla; normat lidhur me bankat popullore, shoqëritë anonime dhe kooperative, si dhe në çështjet e trajtimit tatimor të llogarive ndërbankare. ✔ Ligji i 31 janarit 1992, nr. 59 – Norma të reja në çështjet e shoqërive kooperative. ✔ Dekreti ligjor i 17 janarit 2003 nr. 6 (botuar në fletoren zyrtare nr. 17 të 22 janarit 2003 - S. O. nr. 8)- Reforma organike e disiplinës së shoqërive me kapital dhe shoqërive kooperative, në zbatim të ligjit të 3 tetorit 2001, nr.336.

1.5 Hapat për themelimin e një kooperative Pasi përcaktohet një projekt dhe kushtet, duhet menduar për 15

Dekret ligjor i Kreut Provizor të Shtetit 14.12.1947 – Ligji Basevi

107

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

themelimin e kooperativës. Hapat që duhen ndjekur janë: ✔ themelimi me akt publik, në praninë e një noteri, duke bashkëlidhur Statutin e kooperativës; ✔ depozitimi i aktit të themelimit dhe statutit në gjykatë për të marrë miratimin dhe regjistrimin në Regjistrin e Sipërmarrjeve;

✔ regjistrimi pranë Zyrës së punësimit të rrethit, me qëllim që kooperativa të botohet në (Buletin Zyrtar të Shoqërisë Kooperative);

✔ regjistrimi pranë Dhomës së Tregtisë në Regjistrin Tregtar;

✔ regjistrimi në Regjistrin bashkiak në një ndër tetë seksionet e ngritura (konsumi, prodhimi dhe puna, bujqësia, ndërtimi, transporti, peshkimi, të ndryshme, shoqërore);

✔ depozitimi i aktit themelues pranë zyrës së tatimeve direkte të rrethit përkatës;

✔ hapja e një numri të tatimpaguesit pranë zyrës së vjeljes së taksave dhe NIPT pranë zyrave përkatës.

1.6 Rregullorja e bashkëpunimit

1. Asambleja e ortakëve Është mbledhja e ortakëve së cilës i ngarkohet detyra për të miratuar programin e veprimtarive shoqërore dhe zgjedhja e organeve shoqërore. Çdo ortak gëzon të drejtën e një vote, cilado qoftë kuota apo numri i aksioneve të zotëruara (përjashto rastet e ortakëve persona juridikë dhe ortakët subvencionues të cilët mund të kenë deri në pesë vota). Ortaku mund të përfaqësohet në Asamble vetëm nga një ortak tjetër dhe në rastet e parashikuara në statut. Secili ortak nuk mund të përfaqësojë më shumë se pesë ortakë. Delegimi bëhet me shkrim dhe ruhet në aktet e kooperativës. Gjatë asambleve gëzojnë të drejtën e votës vetëm ata që rezultojnë të regjistruar prej të paktën tri muajsh në Librin e Ortakëve.

108

Asambleja e ortakëve mund të jetë e zakonshme apo e jashtëzakonshme: ✔ e zakonshme, kur miraton bilancin vjetor të ushtrimit, emëron administratorët, revizorët dhe presidentin e këshillit revizor, përcakton kompensimin e administratorëve dhe të revizorëve, jep pëlqimin lidhur me çështje të menaxhimit të shoqërisë; ✔ e jashtëzakonshme, kur modifikon aktin themelues dhe statutin.

Asambleja e zakonshme duhet të thirret të paktën një herë në vit, brenda katër muajve nga mbyllja e ushtrimit të veprimtarisë shoqërore.

2. Këshilli administrativ Është organi qeverisës i kooperativës. Ka për detyrë të kujdeset për administrimin e shoqërisë dhe të përpilojë bilancin. Këshilltarët, e emëruar nga asambleja, duhet të jenë ortakë apo të kenë mandatin e ortakut si person juridik. 3. Kolegji revizor Është organi i kontrollit, detyrat e të cilit janë: ✔ kontrolli i administrimit të kooperativës;

✔ të kontrollojë zbatimin e ligjeve dhe statutit;

✔ të sigurojë mbajtjen e rregullt të kontabiliteti shoqëror.

Kolegji revizor përbëhet nga tri apo pesë anëtar real plus dy zëvendësues. Kohëzgjatja e detyrës së tyre është tri vjet.

PJESËMARRJA E ORTAKËVE NË KAPITALIN SHOQËROR Çdo ortak person fizik mund të zotërojë kuota e aksione deri në maksimumin 100.000 €. Vlera nominale e secilës kuotë apo aksioni nuk mund të jetë nën 25 € dhe as mbi 500 €. Në kooperativat me mbi 500 ortakë, kufiri i zotërimit të € 100.000 mund të ngrihet deri në 2% të kapitalit shoqërore, mjafton që një

109

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

klauzolë e tillë të jetë e përfshirë në aktin themelues. Çdo ortak person fizik, pavarësisht nga kuota e derdhur, ka të drejtën e një vote në Asamble. Ortakët subvencionues dhe ortakët persona juridikë kanë të drejtën e jo më shumë se pesë votave. Kontributet me materiale nuk konsiderohen të vlefshme për kufirin e 100.000 €, si më lart, por një kufi i tillë zbatohet vetëm për kontributet në para. Ligji i ri 59/92 (e ashtuquajtura Minireforma e bashkëpunimit) ka sjellë elemente të reja për t’iu përgjigjur problemit të nënkapitalizimit të sipërmarrjes kooperative. Modalitetet e gjetura janë: ✔ vetëfinancimi. Ortakët mund t’i japin hua kooperativës së tyre maksimumi deri në 30.031,00 € (60.063,00 € për kooperativat e prodhimit e të punës si dhe ato të ndërtimit të banesave); ✔ aksionet e pjesëmarrjes. Janë pa të drejtë vote për prurësin, dhe të privilegjuara në ndarjen e fitimeve dhe rimbursimin e kapitalit. Zotëruesit e këtyre aksioneve kanë të drejtën e një pagese më të lartë nga ajo e ortakëve.

1.7 Themelimi dhe menaxhimi i një kooperative mbart kosto të përballueshme Duket sikur themelimi dhe menaxhimi i një sipërmarrjeje kooperative mbart kosto të larta? Nuk është kështu. Kjo pikërisht sepse, sikurse e përmendëm, elementi thelbësor i kooperativës jeni ju, puna juaj, idetë tuaja dhe jo kapitali. Ja një shembull. HAMENDËSIM I SHPENZIMEVE PËR THEMELIMIN E NJË SHOQËRIE KOOPERATIVE Shpenzime noteriale ✔ Akti i themelimit dhe statuti; ✔ miratimi (miratimi vjen pas rreth një muaji nga themelimi); ✔ regjistrimi pranë kancelarisë tatimore; ✔ regjistrimi pranë Dhomës së Tregtisë.

110

Totali 1.810,00 € (për kooperativat shoqërore kostoja është më e ulët se 260,00 €, në varësi të përjashtimit nga pulla taksës). Shpenzime të tjera: ✔ regjistrimi në zyrën e IVA dhe hapja e NIPT-it; ✔ regjistrimi në Regjistrin bashkiak;

✔ regjistrimi në Regjistrin Kombëtar të Shoqërive Kooperative.

Totali rreth 105 € ✔ blerja dhe vërtetimi i librit shoqëror;

✔ blerja dhe vërtetimi i librit të llogarive.

Totali rreth 516,00 € (për kooperativat shoqërore 387,00 € pasi nuk ka kosto të vërtetimit) Totali i kostove për themelimin: 2.431 € (për kooperativat shoqërore 2.042,00 €) Kostot vjetore ✔ taksa C.C.I.A.A. 88,00 €; ✔ kosto dyvjeçare për revizionimin 227,00 €, rreth 1.700,00 € sipas përmasave dhe llojit të kooperativës; ✔ shpenzimet e depozitimit të bilancit rreth 232,00 € (për kooperativat shoqërore depozitimi bëhet pa vulën e taksës); ✔ kuota themeltare përkatëse organizatave përfaqësuese (rreth 260 €)

Totali i kostove për mirëmbajtje nga 807,00 € në 2.280,00 € për kooperativat në përgjithësi; nga 575,00 € në 2.048,00 € për kooperativat shoqërore. Shënim: kostot e cituara janë llogaritur përafërsisht dhe mund të ndryshojnë në varësi të ndryshimeve ligjore apo dispozitave ligjore që janë në fuqi në rajonet përkatëse (sikurse rasti i Takses C.C.I.A.A.).

1.8 Keni një projekt të mirë? Ka kush ju ndihmon Duke lexuar këtë udhëzues po mendoni për mundësinë e themelimit të një kooperative? Jeni të paktën tri persona? Keni një ide të mirë sipërmarrëse? Produkti apo shërbimi që synoni të realizoni a do të

111

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

gjejë hapësirë të sigurt në treg? Pra keni çka ju nevojitet, por baza financiare (që megjithatë duhet të ekzistojë) nuk është e mjaftueshme për të krijuar kooperativën tuaj? Disa kooperativa lindin dhe zhvillohen për të krijuar punësim, për të përmirësuar kushtet e punës, për të vlerësuar burimet individuale e kolektive, të tjera kërkojnë një pjesëmarrje për forcimin e konkurrencës së tyre e të fitojnë tregje të reja. Në të gjitha rastet pikënisja është projekti, që në të njëjtën kohë kërkon studim, punë krijuese dhe intuitë: elementet thelbësore për një business plan. Business plan është një dokument me të cilin përshkruhet plani sipërmarrës: nga analizat e tregut tek projekti financiar, nga marketing-u tek menaxhimi i burimeve njerëzore. Mbi të gjitha është një mjet që ndihmon atë që shkruan dhe atë që e analizon për të gjetur problemet që do duhet të përballohen për t’u bërë i njohur më parë e më pas për të gjetur burime partnershipi që është mëse e nevojshme, si në fazën e nisjes edhe në fazën e menaxhimit. Kështu pra bëhet thelbësore ndihma ndaj kooperativave në hartimin e business plan, dhe t’i ofrohen shoqërive që do kërkojnë veprimtari konsulence e formimi të personalizuara. Është pikërisht motivacioni i sipërmarrësit, elementi që kurrë nuk duhet të mungojë në një business plan. Vetëm vendosmëria e tij mund të lejojë që një ide të shndërrohet në sipërmarrje kooperative dhe projekti i tij të korri sukses. Një mënyrë financimi mund të jetë angazhimi për pjesëmarrje në kooperativë i shoqërive financiare, me objektivin që të përballohet zhvillimi. Bëhet fjalë për një pjesëmarrje pakice dhe të përkohshme, pra nën 50% të kapitalit në rrezik të kooperativës që do ta kërkojë dhe me kohëzgjatje jo mbi 10 vjet. Modalitetet për të konkretizuar pjesëmarrjen, janë ato të parashikuara për ortakët persona juridikë, ortakët subvencionues dhe për nënshkruesit e aksioneve të pjesëmarrjes në kooperativë. Në rast fitimesh të kooperativave të angazhuara, shoqëritë financiare do të kenë të drejtë për një divident me dy pikë më të lartë nga ai i vendosur prej asamblesë së ortakëve të tjerë. Një tjetër mjet është dhënia (direkte apo indirekte) e financimeve

112

për realizimin e programeve të investimit. Bëhet fjalë për financime në mbështetje të investimeve fikse. Në vend të financimeve, mund të përdoren mjete ekuivalente, sikurse certifikatat e investimit dhe obligacionet, huatë pjesëmarrës, dorëzani dhe huazime financiare. Këto financime janë të nënrenditura në marrëveshjen e pjesëmarrjes. Për informacione më të detajuara mund t’i drejtoheni ndihmës dhe kompetencave që sistemi i Bashkimit të kooperativave mund t’ju ofrojë. Bashkimi i Kooperativave-Konfkooperativa (shkurtimi i Konfederata e Kooperativave Italiane) është një Shoqatë kombëtare përfaqësie, asistencem tutele e revizionimi i lëvizjes kooperative. Është e pranishme në të gjithë territorin kombëtar, në çdo rajon e provinca të caktuara. Pra mund t’i drejtoheni selisë së Konfkooperativës të provincës suaj, me qëllim për të patur asistencën dhe konsulencën e duhur për themelimin dhe menaxhimin e një shoqërie kooperative. Konfkooperative përbëhet gjithashtu nga tetë Federata sipas sektorëve: ✔ Federata e banesave ✔ Federata ushqimore

✔ Federata e Bankave të Kredive Kooperative

✔ Federata e konsumit

✔ Federata e peshkimit

✔ Federata e Turizmit dhe Sportit

✔ Federata e punës dhe shërbimeve ✔ Federata e solidaritetit

113

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

SHOQATA PËR PROMOVIMIN SHOQËROR Forma e dytë juridike e sugjeruar për veprimtaritë teatrale, artistike apo kulturore në përgjithësi është shoqata për promovimit shoqëror (A.p.s16). Shoqatat për promovimin shoqëror përcaktohen me ligjin 383/2002 sipas së cilit: “konsiderohen shoqata të promovimit shoqëror, shoqatat e njohura e të panjohura, lëvizjet, grupet dhe koordinatat e tyre apo federatat e themeluara me qëllim zhvillimin e veprimtarive me qëllim shoqëror në dobi të anëtarëve apo të tretëve, pa qëllim fitimprurës dhe në respekt të plotë të lirisë e dinjitetit të anëtarëve. I njëjti ligj përjashton nga kjo kategori “partitë politike, organizatat sindikaliste, shoqatat e punëdhënësve, shoqatat e profesionistëve dhe të gjitha shoqatat që kanë si objektiv mbrojtjen ekskluzive të interesave ekonomikë të anëtarëve. Ndërkohë nuk janë shoqata për promovimin shoqëror, rrethet private dhe shoqatat megjithëse me atë emërtim, që kanë kufizime lidhur me kushtet ekonomike dhe diskriminimet e çdo lloji lidhur me pranimin e anëtarëve apo parashikojnë të drejtën e transferimit, për çfarëdo titulli, të kuotës së shoqatës, apo që lidhin çdo pjesëmarrje shoqërore me titullaritetin e aksioneve apo kuotave pasurore”. Në këtë kategori, p.sh. bëjnë pjesë shoqatat ARCI17, ACLI18, ENDAS19… Përfitojnë kryesisht nga veprimtaritë e kryera vullnetarisht dhe falas nga anëtarët e vet, megjithëse pranojnë mundësinë për të paguar një punë të vartëse dhe autonome. Ndër burimet ekonomike parashikohen shprehimisht fitimet e nxjerra nga veprimtaritë tregtare, artizanale, e bujqësore, por që të zhvillohen në mënyrë ndihmëse e me qëllim arritjen e objektivave institucional. Shkurtimi ne Italisht i Associazione di Promozione Sociale, Shoqata për Promovimin Shoqëror Associazione di Promozione Sociale - Shoqata Për Promovimin Shoqëror 18 Associazioni Cristiane Lavoratori Italiani – Shoqatat e Krishtera të Punëtorëve Italian 19 Ente Nazionale Democratico di Azione Sociale – Enti Kombëtar Demokratik i Veprimit Shoqëror 16 17

114

Mbi bazë të ligjit është hapur një regjistër kombëtar dhe parashikon regjistrat rajonalë, në të cilët nevojitet regjistrimi për të përfituar lehtësira ligjore dhe për të lidhur marrëveshje me ente publikë, sikurse parashikohet për organizmat vullnetare. Në këtë hapësirë do të ofrojmë disa udhëzime themelore për ata që synojnë të themelojnë nje Shoqatë për Promovimin Shoqëror. 2.1 Si themelohet një shoqatë për promovimin shoqëror Hapat që duhen ndërmarrë: Përpilimi i Aktit themelues dhe Statuti Thirrja e asamblesë themeluese Regjistrimi Kërkesa e kodit fiskal Regjistrimi në Regjistrin Kombëtar 2.2 Akti themelues dhe Statuti Akti themelues: përfaqëson dokumentin që dëshmon krijimin dhe ekzistencën e shoqatës vullnetare. Statuti: përfaqëson një dokument të hartuar nga ata që synojnë të anëtarësohen, në të cilin shprehen rregullat e vendosura dhe thelbësore të organizatës, si dhe shpreh vullnetin kontraktual të palëve. Në dy dokumentet duhet të parashikohen shprehimisht elementet e mëposhtëm: a) emërtimi i entit; b) përcaktimi i qëllimit, pasurisë dhe selisë; c) rregullorja mbi strukturën dhe administratën. Gjithashtu në bazë të nenit 3 të ligjit 383/02: a) emërtimi; b) objekti social; c) caktimi i përfaqësisë ligjore të shoqatës; d) mungesa e qëllimeve të fitimit dhe parashikimi që të ardhurat nga veprimtaritë, në asnjë mënyrë, nuk mund të ndahen mes anëtarëve, as në mënyra indirekte;

115

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

e) detyrimi për të riinvestuar tepricat në dobi të veprimtarisë institucionale të parashikuar me statut; f) rregullorja e brendshme e frymëzuar nga parimet e demokracisë e barazisë dhe të drejtave të të gjithë anëtarëve. Lidhur me veçantinë e karakterit të këtyre shoqatave, Ministri për Solidaritetin Shoqëror, pas konsultimit me Osservatorio-n kombëtar, sipas nenit 11, mund të lejojë kufizime ligjore të dispozitës në fjalë; g) kriteret për pranimin dhe përjashtimin e anëtarëve, si dhe të drejtat dhe detyrimet e tyre; h) detyrimi për përpilimin e llogarisë ekonomiko-financiare, si dhe modalitetet e aprovimit të tyre nga ana e organeve të parashikuara në statut; i) mënyrat e shkrirjes së shoqatës; l) detyrimi i kalimit të pasurisë së mbetur në rast shkrirjeje, dhënie apo mbyllje, pas likuidimit, në dobi të shoqërisë. Këshillohet përfshirja në aktin themelues të disa elementeve thelbësorë që përcaktojnë shoqatën dhe që nuk do të ndryshohen për një kohë të gjatë dhe të gjithë elementet e tjera të përfshihen në statut. 2.3 Asambleja themeluese Asambleja themeluese është momenti në të cilin, ortakët themelues të organizatës mblidhen për të diskutuar mbi statutin e të miratojnë versionin përfundimtar të tij. Ortakët duhet të nënshkruajnë dy dokumentet. Është e udhës që ortakët të firmosin në origjinal më shumë kopje të aktit themelues dhe të statutit, në mënyrë që zyra e regjistrimit të mbajë një kopje dhe një tjetër e vërteton për t’ia lënë shoqatës. 2.4 Regjistrimi Themelimi i një organizate kolektive mund të ndodh me një akt publik (në praninë e noterit apo të një zyrtari publik të autorizuar), me firmë vetjake e më pas e noterizuar nga noteri apo zyrtari publik

116

i autorizuar, ose me një firmë private të regjistruar. Për shoqatat për promovimin shoqëror, ligji parashikon që akti duhet të përpilohet me shkrim, pa specifikuar tjetër. Pra, teorikisht, mjafton nënshkrimi i statutit. Nëse shoqata synon të ketë njohjen nga ONLUS, që do t’u mundësonte përfitueseve lehtësime fiskale e përjashtime nga taksat, nevojitet të paktën që firma të vërtetohet nga Zyra e Regjistrimit 2.5 Kërkesa e Kodit Fiskal Me regjistrimin e aktit themeltar të statutit kërkohet kodi fiskal 2.6 Regjistrimi në Regjistrin Kombëtar Ligji parashikon regjistra kombëtarë e rajonalë. Për të qenë një Shoqatë për Promovimin Shoqëror me të drejta të plota dhe pra të përfshihet në përfitimet e ligjit, nevojitet regjistrimi në regjistrin rajonal apo kombëtar. Në Regjistrin Kombëtar mund të regjistrohen shoqatat apo federatat e shoqatave që rezultojnë si vepruese në të paktën pesë rajone dhe të paktën njëzetë provinca të shpërndara në territorin italian. 2.7 Lehtësimet fiskale për Shoqatat për Promovimin Shoqëror Tatimi mbi të ardhurat Lehtësimet fiskale në kuadrin e IRPEG e TVSH-IVA shtrihen deri tek familjarët e anëtarëve. Tatimi mbi shfaqe argëtuese Kuota e pagesa që i bëhen shoqatave për promovim shoqëror, për të hyrë në manifestimet e këtyre organizatave, nuk kanë vlerë për formimin e bazës së tatueshme me qëllim tatimin mbi spektaklet. Dhurime të lira Financimi i shoqatave për promovimin shoqëror nxitet nëpërmjet lehtësimeve fiskale në favor të mbështetësve. a) Dhurim parash nga ana e personave fizikë.

117

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

✔ Përfitimet fiskale: zbritje 19% nga tatimit bruto ✔ Kufiri: deri në 2.060 Euro

b) Dhurime parash nga sipërmarrjet. ✔ Përfitimet fiskale: zbritje nga të ardhurat e tatueshme

✔ Kufiri: deri në 2.060 Euro ose 2% e të ardhurave të tatueshme që janë deklaruar

c) Dhurime në para nga entet jotregtare. ✔ Përfitimet fiskale: zbritje 19% nga tatimi bruto ✔ Kufiri: deri në 2.060 Euro

Tatimet vendore Parashikohet mundësia që për entet lokale të bëhen reduktime mbi tatimet në kompetencë vetjake për shoqatat për promovimin shoqëror.

118

BURIME TË MUNDSHME FINANCIMI Për të nisur një veprimtari të re, në formën e një pune autonome, ndërmarrjeje individuale apo shoqëri personash, është e mundur përfshirja në financimet e Zhvillimi i Italisë (www.sviluppoitalia.it) 3.1 Puna e pavarur Puna e pavarur është një masë e parashikuar në Kapitullin II të Dekretit 185/2000 e menduar për ata që synojnë të operojnë në mënyrë private, nëpërmjet ndërmarrjes individuale, me një maksimum pre 25.823 Euro. Kujt i drejtohet Për të paraqitur kërkesën, propozuesit duhet të plotësojnë kushtet e mëposhtme: ✔ të kenë moshën 18 vjeç në momentin e datës së paraqitjes së kërkesës; ✔ i papunësuar datën e paraqitjes së kërkesës;

✔ rezident në territoret ku zbatohet dispozita ligjore në datën 1 janar 2000 ose prej të paktën gjashtë muajsh nga data e paraqitjes së dokumenteve.

Për t’u pasur parasysh Konsiderohen të punësuar mbi bazën e nenit 17 të Dekretit ligjor 185/00 e pra nuk mund të përfitojnë nga ky lehtësim: 1. punëtorët e varur (me kontratë të përkohshme ose të përhershme, edhe part-time), titullarët e kontratave të punës me projekte, me ndërpreje ose jo, punëtorët e CIG20 apo ne asistencë; 2. subjektet që ushtrojnë profesion të lirë; 3. titullarët e NIPT-it edhe pse i palëvizur;

4. sipërmarrësit, familjarët (në rastin e sipërmarrjes familjare) dhe zëvendësit e sipërmarrësve; 5. artizanët.

Comitato Italiano Gas- Komiteti Italian për Gazin

119

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

Gjithashtu, konsiderohen të punësuar ata që marrin të ardhura në nivel të ardhurash pune të varur si: ✔ titullarët e pensioneve specialë të sistemit të detyrueshëm publik; ✔ titullarët e bursave të studimit;

✔ subjektet e angazhuara në punë me dobi shoqërore;

✔ ata marrin rentë jetike ose për një kohë të caktuar, për vështirësi, ndryshe nga ata që kanë funksione sigurimesh shoqërore;

✔ ata që marrin kompensime të ndryshme nga Shteti apo Ente lokale.

Ndërmarrja individuale duhet të themelohet pas paraqitjes së kërkesës.

Veprimtari të financueshme Nismat lehtësuese mund të prekin çdo sektor (prodhim mallrash, furnizim shërbimesh, tregti). Por përjashtohen veprimtaritë që i referohen: ✔ prodhimit, transformimit e tregtimit të produkteve bujqësore; ✔ transportit (të mallrave apo personave mbi 9 njësi).

Investimi tërësor nuk mund të kalojë 25.823 Euro pa IVA. Veprimtaria e financuar duhet të zhvillohet për një periudhë prej të paktën 5 vjet duke filluar nga data e miratimit të lehtësimeve.

Lehtësimet Lehtësimet e parashikuara janë dy llojesh: 1. lehtësime financiare, për investimet dhe për vitin e parë të menaxhimit; 2. shërbime mbështetëse në fazën e realizmit dhe fillimit të nismës. Lehtësimet financiare që mund të jepen janë: ✔ për investimet, një kontribut i pakthyeshëm dhe një kredi me taksa të lehta, që mbulon 100% të investimeve të

120

pranueshme;

✔ për menaxhimin, një kontribut i pakthyeshëm.

Taksa e interesit është 30% e taksës referuese në fuqi, nga data e firmosje së kontratës së financimit në bazë të dispozitave ligjore komunitare. Kredia është e kthyeshme brenda pesë viteve, me këste trimujorshme të rregullta.

Kontributi i pakthyeshëm për shpenzimet e menaxhimit për vitin e parë nuk mund të tejkalojë shumë maksimale prej 5.165 € Mund të përdoren financimet për investimet në: ✔ blerjen e mjeteve, makinerive, impianteve etj.;

✔ ristrukturimin e ndërtesës – brenda kufirit prej 10% të totalit të investimit.

Për t’u pasur parasysh ✔ Shpenzimet për IVA nuk janë të pranueshme.

✔ Mjetet pajisëse dhe makineritë mund të jenë edhe të përdorura mjafton që: 1. të mos kenë qenë ndonjëherë të përfshira në lehtësim;

2. të ofrojnë garanci të përshtatshme funksionimi, me certifikim zyrtar;

3. për çdo mall, bashkëlidhen faturat apo regjistrimet që dëshmojnë çdo lëvizje pronësie, nga shitja deri tek propozuesi i ri.

✔ Shpenzimet konsiderohen të pranueshme nëse janë kryer në vijim nga data e miratimit të lehtësimeve dhe nga data e paraqitjes së kërkesës. ✔ Sendet apo mallrat që janë objekt i lehtësimit janë të lidhura me ushtrimin e veprimtarisë financiare për një periudhë minimale prej pesë vitesh, duke filluar nga data e miratimit të lehtësimeve dhe deri në shlyerjen e plotë të kredisë. Financimet për menaxhimin mund të përdoren për: ✔ blerjen e lëndëve të para që kanë të bëjnë me procesin e

121

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

prodhimit; ✔ pajtime apo qera për ndërtesa; ✔ garanci sigurimi.

Vlerësimi i kërkesës Vlerësimi i kërkesës parashikon verifikimet e mëposhtme: ✔ verifikimi formal (paraprak) i kërkesës së paraqitur, me qëllim që të sigurohet plotësimi i kushteve, mungesa e të cilave paragjykon drejtpërdrejt dhe objektivisht mundësinë për të pasur përfitimet (kushte pranueshmërie); ✔ verifikimi i plotë real, bazuar në kriteret e përcaktuara nga CIPE21, që kanë të bëjnë me përputhjen mes profilit të propozuesit dhe idesë së sipërmarrjes, sa reale është realizimi tekniko-ekonomik i nismës dhe në fund, sa i shpejt i konkretizueshëm është realisht.

Theksojmë se propozuesi duhet të plotësojë në momentin e paraqitjes së kërkesës, kushtet subjektive të kërkuara me ligj për fillimin e rregullt të veprimtarisë.

Mënyra e dhurimit Dhurimi mund të kryhet në dy mënyra, paradhënie dhe shlyerje. Sa i takon investimeve, në momentin e firmosje së kontratës së financimit, është e mundur të kërkohet një paradhënie prej 40% të totalit te lehtësimeve për investimet. Shlyerja kryhet me një mënyrë të vetme, pasi kryhen pagimet, edhe mbi bazën e faturave që mund të jenë paguar pas dhurimit të shlyerjes. Investimet duhet të realizohen brenda 6 muajve nga data e firmosje së kontratës. Sa i takon menaxhimit, është e mundur të kërkohet një paradhënie, prej 40% të shpenzimeve të parashikuara; shlyerja do të kryhet, në vijim të paraqitjes, nga ana e përfituesit, e faturave të paguara. Comitato Interministeriale per la Programmazione Economica- Komiteti Ndërministror për Programimin Ekonomik 21

122

Kërkesa për rimbursimin e shpenzimeve të menaxhimit për vitin e parë duhet të paraqitet brenda 18 muajve nga data e firmosje së kontratës së financimit. 3.2 Ndërmarrjet e vogla Ndërmarrja e vogël parashikohet në Kapitullin II të Dekretit 185/2000 e menduar për ata që dëshirojnë të krijojnë një ndërmarrje të vogël në sektorin e prodhimit të mallrave e të furnizimit me shërbime, që të ketë maksimumi 10 nëpunës, me një investim maksimal prej 129.114 Euro. Kujt i drejtohet Kjo lehtësi i drejtohet personave që synojnë të nisin një veprimtari sipërmarrëse të përmasave të vogla në formën e shoqërisë kolektive, të thjeshtë e komandite. Gjithashtu përjashtohen nga ky lloj ndërmarrjet individuale, shoqëritë me kapital, kooperativat, shoqëritë de facto dhe shoqëritë me një ortak të vetëm. Për të paraqitur kërkesën, të paktën gjysma e ortakëve duhet të plotësojë kushtet e mëposhtme: ✔ të ketë mbushur 18 vjeç datën e paraqitjes së kërkesës; ✔ të rezultojë i papunë datën e paraqitjes së kërkesës;

✔ rezident në territoret ku zbatohet dispozita ligjore për datën 1 janar 2000 ose prej të paktën gjashtë muajsh nga data e paraqitjes së kërkesës.

Ortakët që plotësojnë këto kushte duhet të mbajnë të paktën gjysmën e kuotave të pjesëmarrjes dhe të kenë përfaqësi ligjore.

Për t’i pasur parasysh Konsiderohen të punësuar mbi bazën e nenit 17 të Dekretit ligjor 185/00 e pra nuk mund të përfitojnë nga ky lehtësim: ✔ punëtorët e varur (me kontratë të përkohshme ose të përhershme, edhe part-time), titullarët e kontratave të punës me projekte, me ndërpreje ose jo, punëtorët e CIG apo në lëvizje;

123

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

✔ subjektet që ushtrojnë profesion të lirë; ✔ titullarët e NIPT-it edhe pse i palëvizur; ✔ sipërmarrësit, familjarët (në rastin e sipërmarrjes familjare) dhe zëvendësit e sipërmarrësve; ✔ artizanët. Gjithashtu, konsiderohen të punësuar ata që marrin të ardhura në nivel të ardhurash pune të varur si: ✔ titullarët e pensioneve specialë të sistemit të detyrueshëm publik; ✔ titullarët e bursave të studimit; ✔ subjektet e angazhuara në punë me dobi shoqërore; ✔ ata quë marrin rentë jetike ose për një kohë të caktuar, për vështirësi, ndryshe nga ata që kanë funksione sigurimesh shoqërore; ✔ ata që marrin kompensime të ndryshme nga Shteti apo Ente lokale.

Shoqëritë duhet të jenë të themeluara në momentin e paraqitjes së kërkesës. Kujdes: statuti i shoqërisë duhet të jetë në përputhje me parashikimet që përmbahen në nenin 12, co. 4 të Dekretit Ministror 295/01 në zbatim të Dekretit ligjor 185/00, sipas të cilit: “statutet e shoqërive duhet të përmbajnë një klauzolë që nuk lejon veprime transferimi kuotash pjesëmarrjeje shoqërie, të cilat shmangin kushtet e papunësisë e të rezidencës, të parashikuara në nenin 17, paragrafi 1 e 2, të dekretit ligjor, për të paktën pesë vjet nga data e miratimit të përfshirjes në masat lehtësuese.”

Veprimtari të financueshme Nismat mund të lidhen me prodhimin e mallrave e furnizimin me shërbime. Janë të përjashtuar veprimtaritë që i referohen: ✔ prodhimit, transformimit dhe tregtimit të produkteve bujqësore; ✔ transporti (i mallrave apo personave mbi 9 njësi); ✔ tregtia.

124

Investimi në tërësi nuk mund të tejkalojë vlerën 129.114 Euro pa IVA. Veprimtaria e financuar duhet të zhvillohet për një periudhë prej të paktën pesë vitesh duke filluar nga data e miratimit të përfshirjes në masat lehtësuese. Masat lehtësuese Kemi dy lloj masash lehtësuese: 1. masat lehtësuese financiare, për investimet e vitit të parë të menaxhimit;

2. shërbime mbështetëse në fazën e realizimit e të fillimit të nismës. Masat lehtësuese financiare të miratueshme janë: ✔ për investimet, një kontribut i pakthyeshëm dhe një kredi me taksa lehtësuese, që mund të mbulojë 100% të investimeve të pranueshme; ✔ për menaxhimin, një kontribut i pakthyeshëm shpenzimet e vitit të parë të veprimtarisë.

për

Masat lehtësuese financiare nuk mund të kalojnë në total kufirin “de minimis” prej 100.000 €. Interesi i kredisë lehtësuese është 30% e taksës referuese në fuqi datën e firmosje së kontratë së financimit, në bazë të dispozitave ligjore komunitare. Kredia kthehet maksimumi brenda shtatë vitesh, me këste trimujorshe të rregullta. Shpenzimet e investimit e të menaxhimit konsiderohen “të pranueshme” për të llogaritur shumën që do dalë falë masave lehtësuese janë: ✔ për investimin

➩ mjetet e punës, makineri, impiantet e instalimet; ➩ të mirat materiale me përdorim shumëvjeçar;

➩ ristrukturimi i ndërtesave, brenda kufirit maksimal në masën 10% të vlerës së investimeve.

125

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

✔ për menaxhimin

➩ Materiali konsumit, të papërfunduara e të përfunduara, si dhe kosto të tjera lidhur me procesin e prodhimit; ➩ Pajtime e qera për ndërtesa;

➩ Vështirësi financiare (pa interesat e kredisë lehtësuese); ➩ Dhënie garancie mbi mallrat e sendet e financuara;

➩ Ofrimi i shërbimeve.

Mënyrat e dhurimit Ka dy mënyra dhurimi, paradhënie e shlyerje. Sa i takon investimeve, në momentin e firmosje së kontratës së financimit, është e mundur të kërkohet një paradhënie prej 20% të totalit të lehtësimeve për investimet. Shlyerja bëhet me një zgjidhje të vetme, pasi kryhen shpenzimet, edhe mbi bazën e faturave që mund të paguhen pas shlyerjes. Investimet duhet të realizohen brenda 6 muajve nga data e firmosje së kontratës për financim. Sa i takon menaxhimit, është e mundur të kërkohet një paradhënie, prej 30% të shpenzimeve të parashikuara; shlyerja do të kryhet, pas paraqitjes, nga ana e përfituesve, e faturave të paguara. 3.3 Financime rajonale në dobi të spektaklit Programi i Rajonit të Pulias në çështjet e spektakleve për trivjeçarin 2007/2009, ndryshuar për vitet 2008 e 2009, bazohet në nenin 15 të Ligjit Rajonal nr.6/2004 dhe në Rregulloren Rajonale Regionale nr.11/2007 dhe ndryshime të tjera (Rregullorja Rajonale nr.16/2007).

Me vendim të udhëheqjes, nr.227 të 16 tetor 2007, është miratuar, mbi bazën e nenit 6, paragrafi 2, të Rregullores Rajonale nr.11/07, Regjistri Rajonal për Spektaklin ku janë regjistruar subjektet që veprojnë në fushën e spektakleve pulieze e që plotësojnë kushtet e parashikuara në nenin 5 të së njëjtës Rregullore Rajonale.

Spektakli është element thelbësor i veprimtarisë rajonale në kuadrin

126

e identitetit kulturor, të rritjes individuale, të kohezionit shoqëror, edhe si faktor strategjik në planin ekonomik e të konkurrencës. Investimi në fushën e kulturës kërkon përfshirjen e të gjithë aktorëve (Shteti, Rajonet, Entet lokale, Institucionet e territorit, operatorët kulturorë e artistikë) në një angazhim të fuqishëm projekti e novator, që t’i japë vlerë të gjitha burimeve të disponueshme. Mbështetja dhe nxitja rajonale e veprimtarive të spektaklit veprojnë në drejtim të riekuilibrimit territorial, me qëllim ndarjen në mënyrë të barabartë të oportuniteteve në territor, e për të rritur jo vetëm cilësinë e jetës së popullsisë, por edhe ndjenjën e përkatësisë dhe identitetit kulturor e qytetar. Në këtë kuadër, ndërhyrja e Rajonit synon të kapërcejë gjendjen e copëzimit të kërkesës e ofertës për spektakle e të kualifikojnë tërë sistemit. Ndërhyrja mbështetëse e nxitëse e veprimtarive, synon krijimin e një sistemi rajonal spektakli të lidhur me pole produktiv/shpërndarës të fortë e të aftë të sigurojnë nivele të përshtatshme punësimi, përreth të cilave zhvillohet një rrjet i gjerë e i artikuluar veprimtarish, duke garantuar konsolidimin, zhvillimin, përtëritjen në profilin artistik, organizativ e teknik. Një sistem “të hapur” në të cilin historiku dhe dimensioni “tradicional” i sipërmarrjeve, të përfaqësojnë një vlerë të rëndësishme për t’u shpëtuar por edhe verifikuar e përtërirë. Rëndësi të veçantë, në këtë sistem të përtërirë, duhet të kenë subjektet pjesëmarrës rajonal dhe Entet lokale, që duhet të bëjnë një farë programimi organik e të vazhdueshëm në territor, me qëllim mbështetjen e talenteve të reja, nxitjen e vazhdueshmërisë dhe cilësisë së ndërhyrjes e zgjerimit publik. Objektivat Veprimtaria politike e financiare e Rajonit, në kuadrin e objektivave të lartpërmendura, do të orientohet në dobi të rritjes cilësore e sasiore të përfituesve, të vendeve të spektaklit, të subjekteve të prodhimit e të punëtorëve të sektorit, duke ndjekur drejtimet thelbësore të tyre:

127

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

✔ Publiku

➩ të konsolidojë kërkesën për spektaklin;

➩ të stimulojë nivele të reja publiku, sidomos duke iu referuar territoreve që paraqesin tregues të ulët në marrëdhënien kërkesë/rezidentë dhe brezave të rinj, nëpërmjet përfshirjes së drejtpërdrejtë në botën e shkollës;

➩ të favorizojë mundësitë dhe formimin e publikut nëpërmjet mjeteve të komunikimit dhe shërbimeve novativë, të afta për të kapërcyer pengesat për të përfituar (transporti, parkime, shitje on-line, orare jo tradicionalë, kindergarden, etj.);

➩ të nxisë rrethet më të dendura e të ekuilibruara të spektakleve në mbarë territorin rajonal.

✔ Vendet

➩ rritja, në perspektivën e riekuilibrimit territorial, e veprimtarisë teatrale komunale;

➩ mbështetja e ushtrimeve të vogla kinematografike dhe sallat essai, sidomos nëpër qendrat që kanë shumë pak institucione kulturore;

➩ nxitja e ngritjes së rrjeteve teatrale publike e private, të sallave kinematografike të essai dhe të festivaleve, ekspozitave edhe në vendet veçanërisht me rëndësi historikeartistike-arkitektonike dhe nëpër qendrat e frekuentueshme nga turistët;

➩ favorizimi i krijimit të hapësirave publike për veprimtari të territorit edhe nëpërmjet përfshirjes së drejtpërdrejtë të subjekteve profesionalë rajonalë të prodhimtari/shpërndarje gjatë menaxhimit; ➩ nxitja e formimit të kompetencave menaxhuese (organizative e teknike).

✔ Prodhimtaria

➩ mbështetja e prodhimit rajonal, në mënyrë parësore sipër-

128

marrjet që veprojnë me vazhdimësi e qëndrueshmëri, veçanërisht lidhur me fushën artistike e organizative;

➩ favorizimi i bashkëpunimeve produktive dhe organizative, edhe në nivel mbirajonal, si dhe i projekteve ndërdisiplinorë mes arteve;

➩ rritja e veprimtarive të subjekteve të reja edhe nëpërmjet marrëveshjeve të bashkëpunimit produktiv me subjekte historikë, marrëveshje programesh e marrëveshje me Ente lokalë territorial;

➩ nxitja, jashtë çdo garantizimi, e qarkullimit të spektakleve pulieze në territorin rajonal, në Itali dhe jashtë.

✔ Puna

➩ nxitja nëpërmjet politikave rajonale e në mirëkuptim me Universitetet, Konservatorët dhe Akademitë e Arteve, e formimit të vazhdueshëm të punëtorëve të sipërmarrjeve dhe formimin bazë të të rinjve që dëshirojnë të ndërmarrin profesionin e spektaklit (artistikë, organizativ dhe teknik);

➩ kujdesi ndaj profesionalizmit të punëtorëve të sektorit nëpërmjet verifikimit, duke bashkëpunuar me Organizata Sindikale dhe Entet e përkujdesjes, për respektimin e kontratave kolektive dhe të dispozitave ligjore në çështjet e punës;

➩ privilegjimi i financimeve të veprimtarive produktive, shpërndarëse, ushtrimit e nxitjes, që krijojnë mundësi punësimi të vazhdueshëm e konstante për punëtorët puliez në fushën e spektaklit.

Veprimet dhe prioritetet Në përputhje me objektivat e lartpërmendur dhe në harmoni me sa sa parashikohet në dispozitat ligjore rajonale në fuqi, Rajoni, mbi bazën e kritereve e modaliteteve, sipas Rregullores Rajonale nr.11/07 dhe ndryshimet e mëtejshme (Rregullorja Rajonale nr.16/2007), ndërhyn:

129

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

✔ në mbështetje të subjekteve të regjistruar në Regjistrin Rajonal të Spektaklit, me prioritet subjektet që vitin e mëparshëm kanë përfituar nga ndërhyrja financiare e Shtetit;

✔ për promovin e drejtpërdrejtë, edhe në bashkëpunim me subjekte të tjera publike e private, të projekteve të veçanta dhe të nismave në sektorët e spektaklit, me prioritet: ➩ komunikimet e reja dhe brezat e rinj;

➩ përhapje e njohjes së zhanreve të ndryshme të spektaklit edhe në bashkëpunim me sistemin shkollor dhe universitar;

➩ ruajtja, vlerësimi dhe përfitimi nga pasuria e gjerë e spektaklit puliez, duke kërkuar marrëdhënien mes traditës dhe bashkohores; ➩ vlerësimi i monumenteve, arkeologjike e natyrore të Pulias;

➩ kërkimet dhe studimet mbi sistemin e spektaklit puliez;

➩ fomimi në profesionet e spektaklit, në bashkëpunim me sektorët e tjerë kompetentë të Rajonit.

Kriteret dhe modalitetet e konkretizimit të veprimit rajonal Programi për vitet 2008 e 2009 zbaton dispozitat e Rregullores Rajonale nr.11/07 dhe ndryshimet e mëtejshme (Rregullorja Rajonale nr.16/2007), që mundësojnë transparencën e kritereve vlersues (duke favorizuar aftësine e subjekteve të interesuar për të projektuar mbi bazën e drejtimeve konkrete të programuara) dhe duke sjelle kritere vlerësimi të rezultateve lidhur me përgjigjen e veprimtarive të zhvilluara me ovjektivat dhe qëllimet rajonalë.

Sipas llogjikës së sistemit rajonal, duhet vlerësuar nismat që zhvillohen në zonat më pak të favorshme, duke nxitur, edhe në nivel ndërkomunal, krijimin e sinergjive organizative e financiare mes përvojave të ngjashme apo të integrueshme, që kanë për qëllim përforcimin e ndërsjellë. Janë gjithashtu për t’u konsoliduar e zgjeruar bashkëpunimet institucionale, nëpërmjet negocimeve në fus-

130

hën e projekteve, mes Rajoneve, Enteve lokale, Institucioneve të tjera dhe operatorëve, në perspektiven e bashkimit të objektivave të Programit rajonal. Me qëllim thjeshtësimin e procedurave, të gjitha subjektet që kërkojnë ndërhyrjen financiare rajonale, në mbështetje e për nxitje, duhet të përdorin modulet, e përbashkëta për të gjitha veprimtaritë, funksionale për të përshpejtuar rrugën udhëzuese dhe kohërat e dhënies e likuidimit të financimeve rajonale.

Ndarja e FURS për vitet 2008 dhe 2009 Bazuar në nenin 9, paragrafi 2, pika b) të Rregullores Rajonale nr.11/07 dhe mbi bazën e objektivave e prioriteteve të Programit aktual, si dhe të ecurisë historike të financimeve rajonalë gjatë periudhës 2005/2007, FURS për vitet 2008 dhe 2009, për qëllimet e ndërhyrjeve në mbështetje e nxitje, është ndarë në përgjithësi mes sektorëve me të cilët lidhet Regjistri Rajonal i Spektaklit sipas përqindjeve që vijojnë.

131

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

Për efekte të nenit 9, paragrafi 3 e 4, i Rregullores Rajonale nr.11/07, Lidhja Rajonale, mbi bazën e Programit, brenda 45 ditëve nga botimi i Bilancit të Parashikimit të Rajonit të Pulias për secilën veprimtari financiare lidhur me vitin 2008 e 2009, dhe sidoqoftë brenda dhe jo pas 3 majit të çdo viti, miraton Planin vjetor të veprimtarive spektakle që përmban: ✔ ndarjen e burimeve të përgjithshme financiare mes sektorëve tek të cilët ndahet FURS për ndërhyrjet në mbështetje e nxitje të drejtpërdrejtë; ✔ shquarja e ndërhyrjeve specifike për t’u financuar mbi bazën e kërkesave që kanë arritur brenda afateve të parashikuara nga Programi;

✔ lista e sektorëve specifikë të veprimtarisë së promovimit të drejtpërdrejtë për të cilat zhvillohet gara, në përputhje me burimet financiare të disponueshme, procedura transparente publike, të rezervuara për subjektet private që nuk janë të regjistruar në Regjistrin Rajonal; ✔ vlerat në përqindje lidhur me “historikun” dhe pikët mbi “veprimtarinë”.

Drejtuesi i Sektorit të Veprimtarive Kulturore, brenda 30 ditëve që pasojnë nga miratimi i Planit vjetor në fjalë, me nismën e tij, përcakton entin dhe dhënien e financimeve të nxitjes dhe mbështetjes së subjekteve të vetëm, si dhe përcakton paketat e konkurseve.

Kërkesat për t’u përfshirë në mbështetjen rajonale Mund të përfshihen në mbështetjen rajonale, mbi bazën e nenit nr.11, paragrafi 1 i Rregullores Rajonale nr.11/07, subjektet të cilat nga data e paraqitjes së kërkesës për financim rezultojnë të regjistruar në Listën Rajonale të Spektaklit.

Gjithashtu mund të përfshihen në këtë mbështetje rajonale Entet Lokale, sipas modaliteteve të parashikuara nga Rregullorja Rajonale nr.11/07 dhe ndryshimet që pasojnë (Rregullorja Rajonale nr.16/2007).

132

Promovimi rajonal Promovimi rajonal drejtuar projekteve të veçanta dhe nismave në sektorët e spektaklit është realizuar sipas modaliteteve të parashikuara nga neni 17 i Rregullores Rajonale nr.11/07.

Në kuadrin e veprimtarive nxitëse të drejtpërdrejta, Rajoni, ndër të tjera, në përputhje me burimet e bilancit, mund të promovojë dhe bashkëfinancojë çdo vit projektet e veçanta nëpërmjet publikimit të paketave konkuruese sipas sektorëve drejtuar subjekteve private të spektaklit, të kualifikuar artistikisht dhe profesionalisht, jo të regjistruar në Regjistrin Rajonal, që në veçanti kanë për objektiv favorizimin dhe konsolidimin e talenteve të reja dhe veprimtaritë novative e të eksperimentimit. Paketat konkurruese përcaktohen me vendim të veçantë të Drejtuesit të Sektorit të Veprimtarive Kulturore dhe për secilin sektor të cilit i drejtohen, tregojnë:

a) numrin maksimal të projekteve që duhet të promovohen; b) kërkesat për pjesëmarrje drejtuar subjekteve dhe tipologjisë së veprimtarive; c) maksimumin e financimit rajonal të ndarë për çdo veprimtari; d) afatet dhe modalitetet e pjesëmarrjes në paketën konkurruese; e) afatet dhe modalitetet për realizmin dhe raportimin e veprimtarisë.

Veprimtaritë për nxitjen e drejtpërdrejtë përcaktohen me Planin vjetor të ndërhyrjeve. Me miratimet e Lidhjes Rajonale pas Planit në fjalë, mund të financohen, mbi bazën e nenit 17, paragrafi 3 i Rregullores Rajonale nr.11/07, veprimtari të tjera për promovimin e drejtpërdrejtë brenda kufirit maksimal të 10 % të burimeve vjetore të FURS.

133

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

Marrëveshjet trivjeçare Rajoni, në përputhje me burimet e bilancit rajonal dhe duke respektuar kuotat e ndarjes së FURS mes sektorëve të ndryshëm të Spektaklit, lidh marrëveshje tri vjeçare me subjektet që plotësojnë kushtet e përgjithshme dhe që i përkasin sektorit të parashikuar me nenin 19 të Rregullores Rajonale nr.11/07 dhe sipas modaliteteve e në respekt të afateve të treguara në nenet 20 e 21 të së njëjtës Rregullore Rajonale. Lidhja Rajonale miraton listën e projekteve tri vjeçare dhe skemat përktëse të marrëveshjes në kuadrin e Planit vjetor të ndërhyrjeve, sipas nenit 9, paragrafi 3 i Rregullores Rajonale nr.11/07

Modalitetet e konkretizimit të ndërhyrjes rajonale Rajoni ndërhyn: a) në mbështetje të veprimtarive të spektaklit, nëpërmjet mbulimit të pjesshëm të kostove dhe:

✔ për një shumë jo mbi 50% të totalit të kostove të pranueshme të përcaktuara në nenin 13 të Rregullores Rajonale nr.11/07; ✔ brenda limitit të deficitit preventiv e përfundimtar të veprimtarisë së propozuar;

b) për promovimin e nismave dhe projekteve të veçanta, nëpërmjet bashkëfinancimit të veprimtarisë, pra me mbulimin total të kostove.

134

PJESA E KATËRT SHQIPËRIA Në Shqipëri, kuadri ligjor lidhur me shoqatat dhe kooperativat artistike është ai mbi organizatat jofitimprurëse (OJF). Termi no-profit-jofitimprurëse është një shprehje juridike me prejardhje anglosaksone që do të thotë “pa qëllim fitimi “. Organizata të tilla përcaktohen me Ligjin nr.8788 datë 07/05/2001 për OJF dhe me ligjin nr.8789 datë 07/05/2001 për regjistrimin e tyre.

135

OJF – ORGANIZATA JOFITIMPRURËSE (Ligji 8788/2001) Çdo person fizik ose juridik, shqiptar apo i huaj, ka të drejtë të themelojë një organizatë jofitimprurëse, të jetë anëtar i saj ose të marrë pjesë në organet drejtuese ose në personelin administrativ të saj. Këto organizata e zhvillojnë veprimtarinë e tyre bazuar mbi parimin e respektimit, mbrojtjes dhe zbatimit të të drejtave themelore të njeriut, të parashikuara në Kushtetutën shqiptare, ligjet dhe marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara me ligj. Organizatat jofitimprurëse e ushtrojnë veprimtarinë e tyre në mënyrë të pavarur nga organet dhe interesat shtetërorë. 1.1 Format juridike të OJF-ve Themelimi, format, organizimi, funksionimi dhe fusha e veprimtarisë së organizatave jofitimprurëse bëhet në përputhje me Kodin Civil dhe me ligjin në fjalë. Në varësi të mënyrës së organizmit, OJF ndahen në:

✔ Organizata jofitimprurëse pa anëtarësi. Në këtë kategori bëjnë pjesë fondacionet dhe qendrat. Këto OJF krijohen nga një ose më shumë persona, apo me akt testamentar. Organi më i lartë drejtues është bordi i drejtuesve.

✔ Organizata jofitimprurëse me anëtarësi. Kjo formë juridike përfshin shoqatat e mirëfillta. Këto lloj OJF themelohen me vullnetin e lirë të personave fizikë ose juridikë. Numri minimal i anëtarëve themelues është pesë persona fizikë ose të paktën dy persona juridikë. Çdo anëtar ka të drejtë të largohet nga organizata dhe statuti parashikon detyrime e përgjegjësi të tij dhe organizatës ndaj të tretëve deri në çastin e largimit të anëtarit. Përgjegjësia e anëtarit që largohet është e njëjtë me atë të anëtarëve të tjerë të organizatës, për veprimtarinë e kryer deri në çastin e largimit. Organi më i lartë drejtues i OJF është asambleja e të gjithë anëtarëve që zgjedh organet e tjera drejtuese dhe përgjigjen përpara këtij organi më të lartë.

137

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

Sipas së drejtës dhe vendit të regjistrimit të tyre OJF ndahen në:

✔ Organizata jofitimprurëse vendase. Janë ato të themeluara, njohura dhe regjistruara si të tilla mbi bazën e ligjit shqiptar dhe mund të themelojnë degët e tyre kudo në vend. Këto degë nuk janë persona juridikë, por pjesë të vetë organizatës. Organizatat jofitimprurëse vendase kanë të drejtë të themelojnë degë të tyre, jashtë territorit të Shqipërisë.

✔ Organizatat jofitimprurëse të huaja. Këto lloj OJF janë ato organizata të themeluara, të njohura dhe regjistruara si të tilla sipas ligjit të një shteti tjetër dhe mund të ushtrojnë veprimtarinë e tyre në territorin shqiptar, me kusht që të mos bien në kundërshtim me Kushtetutën dhe legjislacionin shqiptar. Këto lloj organizatash mund të ushtrojnë veprimtarinë e tyre edhe nëpërmjet themelimit dhe regjistrimit të një dege të tyre ose të një organizate jofitimprurëse të re sipas së drejtës shiqptare.

1.2 Themelimi dhe regjistrimi i organizatave jofitimprurëse Organizatat jofitimprurëse fitojnë personalitetin juridik pasi janë themeluar dhe regjistruar në gjykatë, në përputhje me kushtet dhe procedurat e parashikuara me ligj. Të njëjtave procedura të regjistrimit u nënshtrohen edhe degët e organizatave jofitimprurëse të huaja. Themeluesit e organizatës mblidhen dhe miratojnë aktin e themelimit dhe statutin e saj, si dhe mund të autorizojnë një a më shumë persona për të kryer veprimet e regjistrimit. Procedurat për regjistrimin e organizatave jofitimprurëse në gjykatë dhe për depozitimin e akteve të tyre në Regjistrin përkatës rregullohen me ligj të veçantë. OJF thmelohen me ose pa një periudhë të papërcaktuar dhe kjo periudhë apo ndryshime të tjera të mundshme përcaktohen në statut.

138

Ato fitojnë personalitet juridik ditën që vendimi i gjykatës për regjistrimin e saj është marrë në formë të prerë, si dhe ka përgjegjësi ndaj të tretëve për veprat e kryera gjatë zhvillimit të veprimtarisë së saj. Personaliteti juridik i organizatës jofitimprurëse mbaron ditën kur vendimi i gjykatës për çregjistrimin e saj merr formë të prerë. 1.3 Akti i themelimit të OJF-së Akti i themelimit është akti me të cilin themeluesit e saj shprehin vullnetin e tyre për themelimin e organizatës jofitimprurëse. Ai përmban në mënyrë të përmbledhur: ✔ llojin e organizatës; ✔ emrin;

✔ selinë;

✔ identitetin e themeluesve; ✔ qëllimin;

✔ fushën e veprimtarisë; ✔ kohëzgjatjen;

✔ emrin e personit që autorizohet të ndjekë procedurat e nevojshme për regjistrimin e organizatës dhe për përfaqësimin ligjor të saj me të tretët.

Vendimet për ndryshime e elementëve të përmendura duhet t’i paraqiten gjykatës brenda 30 ditëve nga marrja e këtij vendimi. Ndryshimet në aktin e themelimin i nënshtrohen të njëjtës procedurë të përdorur në rastin e regjistrimit fillestar të organizatës. 1.4 Statuti Statuti i OJF hartohet nga themeluesit dhe miratohet në mbledhjen themeluese të organizatës, si dhe duhet të përmbajë: ✔ formën e organizmit të OJF; ✔ emrin, siglën dhe simbolin e veçantë të organizatës; ✔ themeluesit;

139

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

✔ qëllimin dhe fushën e veprimtarisë së saj; ✔ ndalimin e shpërndarjes së fitimeve;

✔ kohëzgjatjen e veprimtarive;

✔ organet drejtuese dhe kompetencat e tyre;

✔ përbërjen e organeve të para drejtuese që parashikohen në statut;

✔ procedurat dhe mënyrat për zgjedhjen ose ndryshimin e organeve drejtuese;

✔ rregullat për mbajtjen e mbledhjes, pjesëmarrjen, mënyrën dhe procedurën e votimit për marrjen e vendimeve; ✔ kriteret e administrimit të pasurisë;

✔ mënyrën e miratimit të ndryshimit të statutit, të aktit të themelimit dhe të rregullave të brendshme; ✔ rregullat për bashkimin jofitimprurëse;

dhe

ndarjen

organizatës

✔ mënyrën e përfaqësimit ligjor;

✔ rregullat për destinacionin e pasurisë pas shpërndarjes së organizatës; ✔ rregullat për pranimin dhe përjashtimin e anëtarëve; ✔ të drejtat dhe detyrimet e anëtarëve;

✔ rregullat lidhur me kuotizacionet.

Ndryshimi i statutit bëhet vetëm në mbledhje e përgjithshme të anëtarëve të saj. Në rast kur nuk parashikohet një shumice më e lartë votimi, ndryshimet mund të bëhen me shumicën e thjeshtë. Vendimi i marrë lidhur me ndryshimet në statut, duhet të depozitohet menjëherë në Regjistrin e OJF sipas procedurave të parashikuara me ligj.

140

1.5 Organizimi dhe funksionimi Organi më i lartë vendimmarrës i OJF me anëtarësi është mbledhja e përgjithshme e anëtarëve të saj, që nuk mund të ketë më pak se pesë anëtarë, përjashto rastet kur parashikohet Statuti e parashikon ndryshe. Në përputhje me ligjin ai duhet të mblidhet jo më pak se numri i mbledhjeve të parashikuara në statut, si dhe brenda kohës së caktuar për zhvillimin e tyre, por në çdo rast jo më pak se një herë në vit. Organi më i lartë vendimmarrës vendos për ndryshimin e statutit, përcakton fushat dhe programet e veprimtarisë, mbikëqyr dhe kontrollon rregullisht realizimin e tyre, shqyrton çështjet ekonomike financiare dhe të administrimit, miraton aktet më të rëndësishme në lidhje me buxhetin e organizatës. Gjithashtu ai nxjerr norma për rregullimin e veprimtarisë, të organizmit dhe të strukturës së organizatës, zgjedh ose emëron anëtarët e organit më të lartë ekzekutiv, krijon komitete të posaçme. Anëtarët e organit më të lartë vendimmarrës, mund të shpërblehen për punën e kryer dhe mund të përfitojnë rimbursime e kompensime, për detyrat e caktuara. Njëkohësisht nuk janë përgjegjës për aktet e së njëjtës ndaj të tretëve, me përjashtim rastet kur dëmi nuk shkaktohet gjatë kryerjes së detyrave respektive.

Rastet e konfliktit të interesave Çdo anëtar i organit më të lartë vendimmarrës apo ekzekutiv i OJF, nuk mund të marrë vendime lidhur me çështje, të cilat në mënyrë direkte apo indirekte mund të prekin interesin personal apo ekonomik të tij dhe /ose të familjarëve të tij. Çdo transaksion financiar për llogari të organizatës jofitimprurëse, ndërmjet një anëtari të organit vendimmarrës, atij ekzekutiv a një punonjësi të organizatës jofitimprurëse, si dhe një personi tjetër juridik dhe fizik, kur anëtari i organit vendimmarrës, atij ekzekutiv ose punonjësi i organizatës jofitimprurëse ka interes financiar, mund të përfundohet vetëm nëse organi më i lartë vendimmarrës e lejon atë dhe nëse ky transaksion përmban kushte më të favorshme për organizatën jofitimprurëse. Punonjësit e paguar nuk mund të jenë anëtarë të organit vendimmarrës të OJF, por mund të marrin

141

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

pjesë në mbledhjet e tyre pa të drejtë vote. 1.6 Organizata jofitimprurëse të huaja OJF e huaja kanë të drejtë të ushtrojnë veprimtari të përkohshme ose të përhershme në Republikën e Shqipërisë duke respektuar legjislacionin shqiptar dhe në kushte të njëjta me OJF vendase. OJF e huaja mund të themelojnë e regjistrojnë degët e tyre në bazë të ligjit shqiptar. Përveç kur është parashikuar ndryshe në marrëveshje dy ose shumëpalëshe, organizatat jofitimprurëse të huaja, për të ushtruar veprimtari të përkohshme, me kërkesë të tyre, marrin vetëm pëlqimin paraprak të organit shtetëror që e ushtron veprimtarinë në të njëjtën fushë ose në fushë të ngjashme me organizatat jofitimprurëse të huaja. Vendimi i organit shtetëror përkatës për dhënien e lejes së përkohshme të veprimtarisë, jepet jo më vonë se një muaj nga data e paraqitjes së kërkesës. 1.7 Dokumentacioni dhe aktet që nevojiten për kërkesën e lejes për ushtrimin e veprimtarisë së përkohshme Organizatat jofitimprurëse të huaja, që synojnë të ushtrojnë veprimtari të përkohshme, krahas përmbushjes së kërkesave të tjera të parashikuara nga ky ligj, si dhe marrjes së pëlqimit të organit shtetëror përkatës, bashkë me kërkesën duhet të paraqesin edhe dokumentet vijuese: ✔ dokument që të provojë qenien e tyre person juridik në vendin e tyre të origjinës;

✔ deklaratë nga vetë organizata jofitimprurëse e huaj, se veprimtaria që synon të realizojë në Shqipëri është në përputhje me qëllimin për të cilën është krijuar dhe me legjislacionin e atij vendi.

Aktet shoqëruese të lëshuara në vendet e tjera duhet të jenë autentike ose të vërtetuara rregullisht nga organi kompetent i vendit ku është lëshuar akti dhe të përkthyera e të noterizuara në gjuhën shqipe. Organizatat jofitimprurëse të huaja, në ushtrimin e veprimtarisë

142

së tyre kanë të gjitha të drejtat, lehtësitë dhe detyrimet ligjore sikurse edhe ato vendase, përveç kur me ligj ose me marrëveshje ndërkombëtare është parashikuar ndryshe. 1.8 Disiplina e veprimtarisë ekonomike e OJF-së Organizatat jofitimprurëse, për realizimin e qëllimit të parashikuar në statut, kanë të drejtë të ushtrojnë çfarëdo lloj veprimtarie të ligjshme. Fillimi i ushtrimit të veprimtarisë autorizohet me vendim të gjyqtarit në aktin e regjistrimit. Një kopje e lejes ose e licencës së përfituar nga organizata jofitimprurëse, e vërtetuar sipas ligjit, depozitohet në regjistrin përkatës të gjykatës. Burimet e të ardhurave të organizatës jofitimprurëse janë të ardhurat nga kuotizacioni kur ka të tilla, fonde, grante dhe donacionet e ofruara nga subjektet private ose publike, vendas ose të huaj, si dhe të ardhurat nga veprimtaria ekonomike dhe pasuritë në pronësi të organizatës jofitimprurëse. Shpenzimet e këtyre organizatave përdoren vetëm për realizimin e qëllimit dhe objektit të veprimtarisë, për të cilin janë krijuar, si dhe për drejtimin e mirëmbajtjen e pasurisë së tyre. Nuk lejohet asnjë formë e shpërndarjes së fitimit ose e përfitimit financiar dhe material nga të ardhurat dhe fitimet e organizatës jofitimprurëse prej personave që janë subjekte të statutit ose aktit themelues, përveç detyrimeve në formën e pagave, rrogave, pagesave, shpërblimeve e kompensimeve që rrjedhin nga kontrata e punës ose kontrata të tjera të ngjashme me të ose për mbulimin e shpenzimeve të kryera me porosi dhe për llogari të organizatës jofitimprurëse. Organizata jofitimprurëse mund të zhvillojë veprimtari ekonomike pa qenë nevoja që të krijojë një subjekt të veçantë për këtë qëllim, me kusht që kjo veprimtari të jetë në përputhje me qëllimet e organizatës jofitimprurëse, të jetë deklaruar si një nga burimet e të ardhurave dhe me kusht që kjo veprimtari të mos përbëjë qëllimin primar të veprimtarisë së organizatës. Fitimet e mbledhura duhet të përdoren vetëm për qëllimet e

143

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

përcaktuara në aktin e themelimit e në statut. Këto organizata kanë të drejtë të kryejnë veprimtari për mbledhjen e fondeve, në bazë të rregullave për mbledhjen publike të fondeve, të përcaktuara me ligj të veçantë. Marrëdhëniet financiare, të drejtat dhe detyrimet e ndërsjella me donatorët realizohen duke respektuar kërkesat e statutit të organizatës jofitimprurëse dhe të këtij ligji. Ndalohen ndihma materiale ose financiare që jepen për qëllime të kundërligjshme ose që sigurohen nëpërmjet burimeve të kundërligjshme. Organizatat jofitimprurëse kanë të drejtë të marrin pjesë si të gjithë personat e tjerë juridikë në fushën e sipërmarrjes, të tenderimit dhe të prokurimit të granteve, të kontraktimeve dhe të shitblerjeve nga ana e organeve shtetërore të shërbimeve publike, të mallrave dhe pasurive publike, si dhe të transferimit të shërbimeve publike dhe pasurive përkatëse nga sektori publik tek organizatat jofitimprurëse. OJF mund të përfitojnë lehtësime financare të caktuara me ligj. Përjashtohen nga tatimi mbi të ardhurat dhurimet dhe kuotat e anëtarësisë. Personat fizikë dhe juridikë që japin ndihmesë me dhurime në favor të organizatave jofitimprurëse, gëzojnë të drejtën e lehtësirave, lidhur me tatimin mbi të ardhurat sipas ligjit. Organet kompetente shtetërore kanë të drejtë të mbikëqyrin organizatat jofitimprurëse përsa i përket zbatimit të legjislacionit tatimor, doganor, të kontraktimit të ushtrimit të shërbimeve publike e sociale, si dhe për përmbushjen e veprimtarive të tyre me fonde të Buxhetit të Shtetit.

1.9 Dispozitat mbi shpërndarjen dhe likuidimin e veprimtarisë së OJF-së Shpërndarja mund të ndodh: ✔ me nismën e vetë OJF; ✔ me vendim të gjykatës. Në rastin e parë, likuidimi realizohet nga një ose disa likuidatorë, të caktuar sipas statutit dhe kurdoherë përpara çregjistrimit nga

144

gjykata. Në rastin e dytë gjykata ajo cakton edhe likuidatorin, duke e veshur me kompetencat e nevojshme për zhvillimin e procedurës së likuidimit. Në të gjitha rastet, likuidatorët kanë autoritetin dhe përgjegjësinë mbi asetet, pasurinë dhe përfaqësimin e organizatës jofitimprurëse, që nga dita e emërimit të tyre dhe deri në përfundimin e likuidimit. Likuidatorët bëjnë vlerësimin e gjendjes financiare të organizatës jofitimprurëse dhe të pasurisë së saj, si dhe evidentojnë të gjithë kreditorët e debitorët e mundshëm. Pas pagimit të detyrimeve që organizata i ka shtetit dhe kreditorëve të tjerë dhe marrjes së detyrimeve nga të tretët, likuidatori vlerëson pasurinë e mbetur dhe kujdeset që kjo pasuri të shkojë në destinacionin e përcaktuar nga statuti, organi kompetent i saj, gjykata ose ligji. Në asnjë rast nuk lejohet shpërndarje ose disponimi në favor të anëtarëve ose personave të tjerë që janë subjekte të statutit, ose në favor të familjarëve të tyre. Në rastet kur organizata jofitimprurëse ka përfituar përjashtim nga taksat apo lehtësira fiskale, donacione nga publiku ose grante shtetërore, çdo pasuri e mbetur pas pagimit të detyrimeve i shpërndahet organizatave të tjera jofitimprurëse që ndjekin qëllime të njëjta ose të ngjashme me organizatën e likuiduar Në rastet kur një organizate jofitimprurëse shpërndahet vullnetarisht, organizatat përfituese të pasurisë së mbetur përcaktohen në statut ose me një vendim të organit më të lartë vendimmarrës. Kur ky përcaktim nuk është bërë, organizatat përfituese përcaktohen nga gjykata. Kur shpërndarja është vendosur nga vetë organizata jofitimprurëse, organi kompetent, sipas statutit, miraton raportin përfundimtar të likuidatorit dhe kërkon nga gjykata çregjistrimin e organizatës jofitimprurëse. Në rastet kur organi kompetent i organizatës jofitimprurëse nuk miraton raportin përfundimtar të likuidatorit ose shpërndarjen dhe

145

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

likuidimin e ka vendosur gjykata në seancë gjyqësore në prani të përfaqësuesve të organizatës jofitimprurëse dhe të likuidatorit, ajo shqyrton raportin përfundimtar të likuidatorit dhe merr vendim për çregjistrimin e saj.

146

SHEMBULL I KOHËVE TË FUNDIT MBI FINANCIMIN E SHOQATAVE KULTURORE NË SHQIPËRI Rajoni i Pulias, ndër entet kryesore tek të cilat financon nismat kulturore mes Italisë dhe Shqipërisë, ka ngritur në bilancin e pavarur rajonal kapitullin 881010, në të cilin përfshihen masat për shpenzimet lidhur me “nismat e karakterit nxitës, me qëllim përhapjen e kulturës së paqes dhe zhvillimit të marrëdhënieve, shkëmbimit kulturor dhe mjeteve të komunikimit e informimit mes Vendeve të Mesdheut, si dhe në mbështetje të veprimtarive ndërkulturore të organizuara në territorin rajonal, nën kompetencën e Këshillit për Mesdheun. Në shtator 2008 u dha një kontribut financiar pre 3.000€ për Projektin: “Festivali ndërkombëtar i muzikës së Dhomës”- edicioni i tretë, përfituesit e të cilit ishte shoqata “Arti dhe Kultura ItaloShqiptare” me seli në Durrës (Shqipëri). Kontributi për realizimin e këtij aktiviteti, tashmë në edicionin e tretë të tij, ka të bëjë me nxitjen dhe organizmin e “Festivalit Ndërkombëtar të Muzikës se Dhomës”, ku marrin pjesë Vende të ndryshme, ndër të cilët edhe Italia. I organizuar në bashkëpunim me Minsitrinë e Kulturës, Turizmit, Rinisë dhe Sporteve të Republikës së Shqipërisë, me Prefekturën dhe bashkinë e Durrësit, synon të përforcojë marrëdhëniet kulturore dhe lidhjet mes popujve.

147

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

REFERIME SHOQATASH KULTURORE (O.J.F) SHQIPTARE A.A.I Albanian Art Institute www.albaniaartinstitute.org Cultural Centre Lindart www.lindart.org

Moving Culture www.movingculture.org

Shoqata kulturore shqiptare Skanderberg www.provincia.milano.it/cultura/progetti/integrando/cd-online/associazioni/albania/cernusco/skanderberg.htm

Shoqata Kulturore Italo-Shqiptare Agimi www.agimi.org

Shoqata Kulturore Italo-Shqiptare “Vatra”, Torino www.vatrashqiptare.com

148

PJESA E PESTË DISIPLINA E SIPËRMARRJEVE ITALO-SHQIPTARE

149

NENI 14 I KONVENTËS ITALO-SHQIPTARE 1. Të ardhurat që rezidenti i një Shteti me të cilin ka lidhur kontratën, nxjerr nga ushtrimi i një profesioni të lirë apo nga veprimtari të tjera të pavarura të karakterit të ngjashëm, janë të tatueshme vetëm në Shtetin në fjalë. Fitime e mëposhtme të tilla mund të jenë të tatueshme në Shtetin tjetër kontraktues:

a) nëse ai zotëron rregullisht një bazë fikse në Shtetin kontraktues për ushtrimin e veprimtarive të tij. Nëse kjo qëndron, të ardhurat janë të tatueshme në Shtetin tjetër, por vetëm në atë masë që tatohet baza fikse në fjalë;

b) nëse ai qëndron në Shtetin tjerër kontraktues për një periudhë apo periudha që nuk tejkalojnë totalin e 183 ditëve brenda 12 muajve, që fillojnë dhe përfundojnë gjatë vitit tatimor; në këtë rast të ardhurat janë të tatueshme në Shtetin tjetër, por vetëm në atë masë që rrjedhin nga veprimtaritë e tij të ushtruara në Shtetin tjetër.

2. Shprehja “profesion i lirë” përfshin veçanërisht veprimtaritë e pavarura të karakterit shkencor, letrar, artistik, edukativ apo pedagogjik, si dhe veprimtaritë e pavarura të mjekëve, avokatëve, arkitektëve, dentistëve e llogaritarëve.

Cilat janë marrëveshjet ekonomiko-tregtare më të rëndësishme, në fuqi, mes Italisë dhe RSH? Marrëveshjet më të rëndësishme aktualisht në fuqi mes dy vendeve janë Marrëveshja për mbrojtjen dhe nxitjen e investimeve, nënshkruar në Romë më 12/09/1991 dhe Konventa për shmangien e tatimit të dyfishtë mbi të ardhurat, firmosur në Tiranë, më 12/12/1994. Theksohet gjithashtu edhe Traktati i miqësisë dhe bashkëpunimit mes Republikës së Italisë dhe Republikës së Shqipërisë.

Cilat janë dispozitat ligjore të legjislacionit italian mbi shoqëritë, të themeluara në Shqipëri, e që veprojnë në Itali? Shoqëritë e themeluara në Shqipëri, të cilat veprojnë në Itali janë të disiplinuara në mënyrë të ndryshme, sipas vendndodhjes së selisë së tyre reale dhe qëllimit kryesor të veprimtarisë së tyre në Shqipëri

151

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

apo në Itali, ose nëse në Itali kanë themeluar një seli tjetër dytësore. Bazuar në nenin 25 të ligjit nr. 218/95 (e drejta ndërkombëtare private italiane), shoqëritë, rregullohen me ligjin e Shtetit në territorin e të cilit është përfunduar procedura përkatëse e themelimit, dhe ku këto shoqëri kanë selinë reale dhe objektivin kryesor të tyre. Një shoqëri, e themeluar në Shqipëri, e cila plotëson këtë kriter, njihet automatikisht në Itali sipas konfigurimit dhe kufijve të përcaktuara nga sistemi shqiptar, që i jep atyre subjektësi (për këto raste, ligji shqiptar që zbatohet rregullon elementet e mëposhtme të shoqërisë: natyra juridike, arsye shoqërore, themelimin, shndërrimin dhe ndërprerjen, aftësinë, funksionimin e organeve të shoqërisë, cilësinë e ortakut, përgjegjësinë për detyrimet e shoqërisë, pasojat që rrjedhin nga shkeljet ligjore apo të aktit të themelimit). Anasjelltas, një shoqëri që, megjithëse e themeluar në Shqipëri, ka në Itali, një tjetër seli reale dhe qëllim kryesor, i nënshtrohet ligjeve italiane. Akti i themelimit të shoqërisë që përfshihet në këtë lloj hipoteze, duhet të plotësojë kërkesat e formës dhe thelbit të parashikuara nga ligjet italiane, në rast të kundërt anulohet.

Cilat janë karakteristika e një selie dytësore? Çfarë kërkohet nga legjislacioni italian për të hapur një seli të dytë të një shoqërie të themeluar në Shqipëri (“Italian branch of the Albanian company”)? Selia dytësore në Itali e një shoqërie të huaj, që nuk përbën një ent ligjor, karakterizohet kryesisht nga qëndrueshmëria e vendosjes së selisë dhe përfaqësie së vazhdueshme. Për të hapur një seli dytësore në Italia, shoqëria shqiptare duhet të kryejë regjistrimin e saj në Regjistrin e sipërmarrjeve dhe deklarimin në zyrën e IVA. Akti i regjistrimit së selisë dytësore është gjithashtu subjekt i detyrimeve të regjistrimit. Me qëllim regjistrimin, përfaqësuesi ligjor duhet të depozitojë në zyrën e regjistrimit të sipërmarrjeve të vendit ku është hapur selia dytësore, brenda 45 ditëve nga hartimi i aktit: një ekstrakt të miratimit të shoqërisë me anën e së cilës është themeluar selia dytësore (është e detyrueshme për shoqërinë që ky ekstrakt të përpilohet nga një zyrtar shtetëror shqiptar, i cili dëshmon se shoqëria shqiptare është themeluar në përputhje me

152

dispozitat ligjore, dhe kush e ka miratuar gëzon fuqitë përkatëse dhe e miraton); prokurë e veçantë për kryerjen e formaliteteve lidhur me hapjen; kopje e origjinalit të aktit të themelimit dhe e statutit të shoqërisë; për dokumentet e përmendura, nëse janë të hartuar në gjuhën shqipe, duhen përkthyer zyrtarisht; kërkesa për regjistrim e përpiluar sipas formularit S1 e SE. Për regjistrimin në REA (Repertori i lajmeve ekonomike e administrative) përdoret formulari R. Përfaqësuesi ligjor duhet të kërkojë caktimin e kodit fiskal dhe të NIPT-it (të dy numrat janë njësoj, brenda 30 ditëve nga fillimi real i veprimtarisë së selisë dytësore, pranë degës përkatëse të Zyrës së Hyrjeve. Përfaqësuesi ligjor paraqet deklaratën e fillimit të veprimtarisë për qëllim pagimin e IVA, e hartuar në dy kopje sipas formularit AA7/6. Shoqëria shqiptare duhet të respektojë detyrimet e reklamimit, të parashikuara nga dispozitat ligjore italiane, për t’i bërë të njohur të tretëve se selia dytësore është organ i një shoqërie të themeluar jashtë shtetit. Përfaqësuesit ligjor të selisë dytësore italiane, në veçanti, duhet të botojnë në Regjistrin e sipërmarrjeve të dhënat e tyre personale së bashku me përcaktimin e pushtetit që gëzojnë. Ata duhet gjithashtu të përcaktojnë në veprimet e ndryshme dhe korrespondencën e selisë dytësore të dhënat shoqërore të detyrueshme edhe për shoqërinë italiane – zyrën e Regjistrit të sipërmarrjeve në të cilën është regjistruar, si dhe numrin përkatës të regjistrimit. Sipërmarrje të tilla janë gjithashtu veç të tjerash, subjekt i rregullave për shënimet kontabël, për marrëdhëniet e punës, për nevojën e autorizimeve përkatëse administrative me qëllim mundësimin e veprimtarisë dhe për detyrimet fiskale. Lidhur me këtë aspekt të fundit, selia dytësore konsiderohet një organizatë e qëndrueshme dhe të gjitha fitimet që vilen në Itali, janë subjekt i taksimit njësoj si të ishin arritur nga një shoqëri italiane.

Cilat janë të veçantat e një “Njësie vendore”? Çfarë kërkohet nga legjislacioni italian për të hapur në Itali një Njësi vendore të shoqërisë së themeluar në Shqipëri? Një mënyrë e tillë përdoret shpesh nga të huajt për të kryer hulumtime të tregut para se të vendosin themelimin e një selie

153

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

dytësore apo të një shoqërie të re. Karakteristikë e njësisë vendore është se ato nuk mund të përfaqësojnë sipërmarrjen e huaj kundrejt të tretëve; ky, veç të tjerash, është dallimi kryesor nga selia dytësore. Duhet pasur parasysh se një mundësi e tillë nuk lejon asnjë transaksion tregtar e financiar, e as mund të veprojë si agjent apo shpërndarës i shoqërisë së huaj. Derisa ajo të funksionojë si një mjet i thjeshtë marketingu, pa implikime fiskale, ekzistojnë formalitete ligjore të thjeshta regjistrimit; nuk kërkohet asnjë bilanc e as tatim mbi të ardhurat e shoqërisë. Pra Njësia vendore është një zgjidhje e mundshme vetëm për rastet kur synohet të realizohen veprimtari të thjeshta: a) depozitim, ekspozim dhe dorëzim mallrash apo sendesh që i përkasin shoqërisë shqiptare; b) blerje materialesh apo mallrash, e marrje informacioni për shoqërinë shqiptare; c) zhvillim i veprimtarisë parapërgatitore dhe ndihmëse për veprimtarinë e sipërmarrjes shqiptare. Njësia vendore është një njësi produktive e pavarur nga selia administrative e huaj dhe duhet regjistruar vetëm në REA. Regjistrimi duhet të kryhet brenda 30 ditëve nga data e hapjes së njësisë vendore duke depozituar: 1) formularin R, me firmë të thjeshtë nga përfaqësuesi ligjor apo i dërguari për përfaqësimin në Itali, si dhe fotokopje e një dokumenti identiteti të vlefshëm (në rastin kur delegohet një i ngarkuar me prokurë, duhet bashkëlidhur edhe kopja e prokurës së përkthyer së bashku me ekspertimin);

2) ndërmjetësin P me të dhënat personale të subjekteve të vetëm që gëzojnë pushtetin përkatës në Itali;

3) formularin UL lidhur me vendndodhjen reale të njësisë vendore në Itali, firmosur me firmë të thjeshtë prej të njëjtit që nënshkruar formularin R;

4) certifikata e përkthyer me ekspertimin, lëshuar nga enti i shtetit të huaj që ushtron funksionet që përputhen me ato të regjistrit të sipërmarrjeve në Itali, prej nga të rezultojnë të dhënat

154

personale dhe ligjore të përfaqësuesve të sipërmarrjes apo akti i themelimit (me përkthimin zyrtar në gjuhën italiane. Përkthimi mund të kryhet edhe në ambasadën italiane).

Një tjetër shembull i njësisë vendore është zyra e përfaqësimit që ka për qëllim kryesisht vlerësimin e potencialeve të tregut vendor: një veprimtari karakteristike e këtyre zyrave është ajo e promovimit të imazhit të sipërmarrjes së huaj në tregun vendor.

Cilat janë përparësitë e themelimit në Itali të një shoqërie Kooperative, në vend të një selie dytësore? Ndryshimi kryesor mes dy llojeve strukturash është që kjo e fundit nuk është një ent juridik. Një seli dytësore është subjekt i legjislacionit italian (shoqëror e fiskal) dhe e legjislacionit shqiptar, gjë që zakonisht kërkon mbajtjen e librave kontabël të dyfshitë për t’iu përshtatur dy sistemeve ligjore. Duhet pasur parasysh se bankat dhe institutet financiare janë më pak të gatshme për t’i dhënë hua një selie dytësore dhe kur kjo ndodh, shpesh interesat janë më të larta se zakonisht. Duhet gjithashtu të theksohet se një shoqëri Kooperative ka përgjegjësi të kufizuara kur themelohet në Itali, nga sipërmarrja shqiptare, dmth përfiton nga përgjegjësia e kufizuar, ndërsa një shoqëri e themeluar në Shqipëri, ka detyrime nga selia dytësore në Itali.

A mundet një qytetar shqiptar të hyjë lirisht në Itali për arsye pune apo për të nisur një veprimtari sipërmarrëse? Hyrja në Itali për çështje pune, i lejohet një shtetasi shqiptar kur merr vizën e punës (operator ekonomiko-tregtar), që mund të kërkohet pranë Ambasadës Italiane apo Konsullatës Italiane në Vlore e Shkodër. Dokumentet e kërkuara janë: 1) formulari për vizë Schengen; 2) fotografi e kohëve të fundit me format dokumenti; 3) dokument udhëtimi i vlefshëm dhe me skadencë jo më pak se tri muaj nga periudha e vizës së kërkuar; 4) mjeti i udhëtimit (bileta, prenotimi, mjete personale); 5) dokumentacioni që dëshmon të qenurit tregtar (p.sh: licencë e ushtrimit të veprimtarisë, dëshmi e Dhomës së Tregtisë, etj.);

155

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

6) programi i udhëtimit ku të renditen kontaktet “e punës” të parashikuara, apo ftesë nga sipërmarrja italiane; 7) dëshmi e zotërimit të mjeteve ekonomike të mjaftueshme për qëndrimin, sipas masës së parashikuar në vendimin 01/03/2000 të Ministrisë së Brendshme; 8) sigurimet shëndetësore me mbulim minimal prej 30.000 Euro për shpenzimet e shtrimit urgjent në spital dhe shpenzimet e riatdhesimit.

Është e detyrueshme për shtetasit shqiptar, që të kërkojnë lejen e qëndrimit pranë kuesturës përkatëse brenda 8 ditëve të zakonshme pune nga hyrja në Itali. Në rast hyrjeje me vizë pune lëshohet leja përkatëse e qëndrimit për çështje pune. Qëndrimi në Itali dhe hapësirën Schengen është i kufizuar deri në 90 ditë për semestër (gjashtë muaj). Duhet theksuar se me një lloj të tillë vize nuk lejohet asnjë veprimtari pune. Për hyrjet për çështje pune sipërmarrëse, edhe pse për periudha të shkurtra, nevojitet viza përkatëse për punë të pavarur. Që një shtetas shqiptar të ushtrojë një veprimtari sipërmarrëse jo rastësore duhet të paraqesë pranë organeve të lartpërmendura dokumentacionin e mëposhtëm: 1) formularin e plotësuar për kërkesë vizë Schengen; 2) foto e kohëve të fundit, me përmasa dokumenti; 3) dokument udhëtimi i vlefshëm dhe që skadon të paktën pas tri muajsh nga periudha e kërkesës për vizë; 4) vërtetimi përkatës lidhur me dëshmimin e zotërimit të burimeve të nevojshme për veprimtarinë sipërmarrëse, artizanale, lëshuar nga Dhoma e Tregtisë, organi kompetent në territorin e zhvillimit të veprimtarisë; 5) plotësimi i kushteve ekonomike të mjaftueshme për të garantuar në Itali burimet e nevojshme sipas vërtetimit (shih pikën 4); 6) mundësia e qëndrimit (fjetjes, ngrënies) dëshmuar sipas mënyrave të mëposhtme: kontrata e blerjes, apo vendndodhjes së ndërtesës; deklarimi i bërë mbi bazën e nenit 2 e 4 të ligjit 4.1.1968, nr.15; deklaratë sipas së njëjtave dispozita ligjore, nga një shtetas italian apo i huaj me qëndrim të rregullt në Itali, që të dëshmojë se ka vënë në dispozicion të kërkuesit të vizës një

156

vendqëndrim të përshtatshëm, që përputhet me parametrat minimal të parashikuar në ligjin rajonal për vendbanimet në rezidencat publike; 7) mundësia e një të ardhure – lidhur me ushtrimin e mëparshëm financiar- me një shumë më të lartë se niveli minimal i parashikuar me ligj për përjashtimin nga pjesëmarrja në shpenzimet shëndetësore (Euro 8.400), i fituar në vendin e rezidencës; 8) nulla osta e kuesturës kompetente territoriale. Përfaqësitë diplomatike e konsullore italiane në Shqipëri, pasi kanë verifikuar plotësimin e këtyre kërkesave dhe pas marrjes së nulla osta, lëshojnë vizën e hyrjes. Pra, pasi paraqitet tërë dokumentacioni i kërkuar në kuesturën e rrethit përkatës ku synohet të zhvillohet veprimtaria, lëshohet leja e qëndrimit. Procedura e lartpërmendur, lidhur me vizën e veprimtarisë sipërmarrëse, kërkon kryerjen e hapave të tjera në rastin kur shtetasi shqiptar dëshiron të jetë ortak apo administrator i një shoqërie në Itali. Në këtë hipotezë të fundit, me qëllim marrjen e vizës, shtetasi shqiptar duhet të dorëzojë, (përveç pikave 1, 2, 3, 6, 8 të lartpërmendura): a) certifikatën e regjistrimit të shoqërisë prej të paktën tri vjetësh në regjistrin e sipërmarrjeve; b) deklarimi i përfaqësuesit ligjor të shoqërisë, me anën e së cilës garanton për ortakun që ofron veprimtari apo për subjektin me kompetenca ortaku shoqëror, me një shumë mbi nivelin minimal të parashikuar me ligj për përjashtimin nga pjesëmarrja në shpenzimet shëndetësore (Euro 8.400); c) kopje e bilancit të fundit të depozituar në Regjistrin e sipërmarrjeve (shoqëri me kapital), apo të deklarimit të fundit të të ardhurave (shoqëri personash apo sipërmarrje individuale), prej nga të rezultojë se burimi i të ardhurave mjafton për të garantuar pagesën (shih pika b); d) kopje e deklaratës së përgjegjësisë lëshuar apo dërguar nga pala italiane (apo nga përfaqësuesi i saj ligjor) për kompetencë Drejtorit Provincial të Punës, Shërbimit të

157

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

Inspektoratit të Punës, me të cilën dëshmohet se në emër të kontratës së firmosur nuk do të lidhet asnjë marrëdhënie nënrenditur.

Cili është modeli shoqëror më i përshtatshëm për sipërmarrësin ialin që synon të veprojë në Shqipëri? Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar (Sh.p.k.) është shembulli të cilit, zakonisht i referohen sipërmarrësit e huaj që veprojnë në Shqipëri. Kjo shpjegohet, para së gjithash, për shkak të lehtësisë të procedurës së themelimit. Duhet theksuar se një model i tillë ka pavarësi organizative më të gjerë, pasi mund të administrohet nga një administrator i vetëm dhe që nuk është e detyrueshme emërimi i revizorëve kontabël zyrtar për revizionimin e bilancit, me përjashtim të rasteve kur shoqëria regjistron hyrje mbi një kufi të caktuar vjetor (rreth 99 mijë Euro).

A parashikon legjislacioni shqiptar mundësinë, për një investues italian, që të hapë në Shqipëri një filial të vetin apo një zyrë përfaqësie? Ky modalitet rregullohet me ligjin nr. l. n. 7632/1992 mbi pjesën e parë të Kodit tregtar dhe nga ligji n. 7667/1993 mbi Regjistrin Tregtar. Ky i fundit parashikon, në mënyrë të veçantë, që regjistrimi i një zyre përfaqësie duhet të kryhet sipas të njëjtave procedura dhe formalitet të parashikuara për themelimin e një shoqërie shqiptare. Gjithashtu edhe filialet, duhet, pra, të regjistrohen në Regjistrin e Sipërmarrjeve e duhet të kenë një përfaqësi ligjore me të drejtë administrimi. Nga pikëpamja fiskale, filiali do të trajtohet njësoj sikurse llojet e tjera të shoqërive. Një sipërmarrës italian mund të hyjë lirisht në Shqipëri? Cilat janë dispozitat ligjore për të pasur në Shqipëri një leje pune? Hyrja në Shqipëri, për një shtetas italian (nevojitet pasaporta), nuk kërkon formalitete sa i takon vizës konsullore dhe mund të merret direkt në momentin e mbërritjes në aeroport, me pagesën e një takse prej 10 eurosh. Sa i takon lejes së punës, kjo rregullohet me anë të ligjit nr. 8492/1999 “Mbi të huajt” që ka shfuqizuar të vjetrin mbi emigracionin nr. 7939/1995 duke krijuar edhe një disiplinë të

158

re lidhur me lejen e punës. Mbi bazë të dispozitave ligjore të reja, të gjithë ata që synojnë të kryejnë një veprimtari në Shqipëri për arsye pune, gjatë një periudhe mbi tri muaj, duhet të pajisen me një leje pune (më parë duhet pasur nga Ministria e Brendshme leja e qëndrimit). Leja e punës lëshohet nga Zyra e punës së atij rrethi që përfshin vendin ku i huaji ushtron veprimtarinë e tij të pavarur (dokumenti në fjalë lëshohet nga Ministria e Punës dhe Çështjeve Sociale, në rast se i huaji ushtron veprimtarinë e tij në më shumë rrethe). Leja e punës lëshohet apo refuzohet brenda 30 ditëve (60 kur kërkohet nga i huaji që gjendet jashtë territorit shqiptar) nga data e paraqitjes së dokumenteve të kërkuara me ligj. Megjithatë ligji parashikon përjashtime të veçanta në dobi të disa shtetasve të huaj. Ndër subjektet e përjashtuar nga detyrimi për të pasur lejen e punës, në veçanti përmendim: administratorët apo drejtuesit e shoqërive dhe sipërmarrjeve të huaja që zhvillojnë apo premtojnë të zhvillojnë një veprimtari sipërmarrëse në Shqipëri; vartësit dhe profesionistët e tjerë të një shoqërie të huaj që punojnë në Shqipëri pranë një filiali të së njëjtës shoqëri.

Legjislacioni shqiptar ka parashikuar një dispozitë antitrust? Dispozita ligjore shqiptar në çështjet e kujdesit për konkurrencën e lirë, përcaktohet me ligjin nr. 8044/1995, ndryshuar me ligjin nr. 8403/1998 e ligji nr.9121/2003. Dispozitat e përmendura zbatohen tek të gjithë ato subjekte, shtetas që ushtrojnë në Shqipëri apo jashtë, veprimtari tregtare, që kanë efekte të dëmshme për tregun shqiptar. Ligjet në fjalë propozojnë, në veçanti, në sërë ndalimesh kundrejt atyre operacioneve tregtare që çojnë në krijimin e një pozicioni dominant të një shoqërie të caktuar. Në ato raste kur kjo gjë ndodh me një shoqëri apo grup shoqëror, një ent i Ministrisë së Ekonomisë, Drejtoria e Përgjithshme e Konkurrencës, mund të marrë vendim për shkrirjen e grupit dominant. Ndër sjelljet e ndaluara bëjnë pjesë edhe ato marrëveshje (vertikale e horizontale) që synojnë: ndarjen e territorit; caktimin e çmimeve, kufizimin e investimeve e të prodhimit; të kushtëzojnë ofertën dhe kërkesën për produkte të caktuara. Duhet pasur parasysh se në bazë të ligjit shqiptar, konsiderohen pa vlerë kontratat e furnizimit që përmbajnë

159

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

klauzola preference (parashikohen përjashtime në rastet kur një marrëveshje e tillë synon të mbrojë të drejtat e pronësisë industriale).

Çfarë parashikon legjislacioni shqiptar për investitorët e huaj? Republika e Shqipërisë ka nxjerrë një ligj në 1993, mbi “Mbrojtjen e investimeve të huaja”, që ka liberalizuar dhe lehtësuar hyrjen në vend të kapitaleve dhe nismave ekonomike, duke i mbrojtur investitorët e huaj nëpërmjet dhënies së një sërë garanicrash shumë të gjera. Sipas ligjit nr.7764/1993, që ka shfuqizuar ligjin e mëparshëm nr.7594/1991, investimet e huaja konsiderohen të lira dhe duhet të rregullohen sipas kushteve jo më pak të favorshme nga ato që zbatohen për investitorët vendas në rrethana të ngjashme. Krahasuar me dispozitat e mëparshme të 1991, teksti i ri ka shfuqizuar autorizimet qeveritare dhe ka thjeshtuar në mënyrë të konsiderueshme hyrjen e operatorëve të huaj në tregun shqiptar. Ligji aktual nuk parashikon kufizime lidhur me vlerën e investimit dhe pranohen të veprojnë edhe shoqëri me kapital krejtësisht të huaj. Investimi mund të ketë të bëjë me pasuri të luajtshme e të paluajtshme (për blerje terreni ende është në fuqi një dispozitë specifike), shoqëri e pjesëmarrje në kapitalin shoqëror, blerje obligacionesh e titujsh, prona intelektuale, patenta etj. Investitorëve të huaj, u njihet gjithashtu, mbi bazën e dispozitave ligjore, e që nuk mund të kenë karakter diskriminues, e drejta për të transferuar lirisht jashtë shtetit të gjitha fitimet lidhur me investimet e kryera në Shqipëri (dividentë, capital gain) etj.

Republika e Shqipërisë ka nënshkruar Konventën e Nju Jorkut të 1958 lidhur me njohjen dhe zbatimin e vendimet të arbitrazhit të huaj? Kohët e fundit Republika e Shqipërisë ka ratifikuar Konventën e Nju Jorkut të 1958 dhe Konventën e Gjenevës të 1961. Duhet pasur parasysh gjithashtu edhe se ligji shqiptar nr.7764/1993 parashikon se Shqipëria angazhohet të njohë dhe zbatojë çdo vendim arbitrar ndërkombëtar që ka si objekt, mosmarrëveshje lidhur me investimet e huaja. Dispozita ligjore shqiptare parashikon mundësinë për të përfshirë brenda një kontrate një klauzolë që përcakton, për

160

parandalim, procedura për t’i zbatuar në zgjidhjen e kundërshtive. Në rastin kur kjo klauzolë nuk përfshihet, sipërmarrja e huaj mund t’i drejtohet, sikurse parashikohet me ligjin shqiptar, një gjykate apo një gjyqtari. Në rast mosmarrëveshjesh lidhur me ndonjë trajtimi të pabarabartë apo shpronësimi ndaj një investimi të huaj nga ana e qeverisë shqiptare, investitori italian mund t’ia përcjellë rastin Qendrës Ndërkombëtare për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve mbi Investimet (ICSID), mbi bazën e asaj quë parashikohet nga “Konventa mbi zgjidhjen e mosmarrëveshjeve për investimet”, miratuar në Uashington 1965.

Cilat janë në Itali aleancat strategjike më të zakonshme mes sipërmarrjeve? Në Itali tipologjitë e bashkëpunimit mes ndërmarrjeve janë jointventure, ortakëri me pjesëmarrje, koncern, shoqëri e përkohshme e sipërmarrjeve. Shoqëria me pjesëmarrje është një kontratë bashkëpunimi që parashikon që një subjekt (anëtari) të çojë në sipërmarrjen e një subjekti tjetër mallra apo para dhe në këmbim të marrë nga ky i fundit të drejtën për pjesëmarrje në fitimet e së njëjtës sipërmarrje. Në rastin e humbjeve, anëtari përgjigjet vetëm në limitet e asaj që ai ka ofruar. Ai është një financues i thjeshtë, pasi nuk fiton asnjë pushtet brenda sipërmarrjes; marrëdhëniet me të tretë mbeten në dorë të anëtarit të kundërt që ofron hyrjen në pjesëmarrjen e fitimeve. Koncern – është një kontratë me të cilën shumë sipërmarrës (në përgjithësi ndërmarrjet e mesme e të vogla) themelojnë një organizatë të përbashkët për zhvillimin e disa veprimtarive të sipërmarrjeve përkatëse (p.sh. në një fazë të procesit produktiv etj.) Kjo mënyrë bashkëpunimi i lejon sipërmarrjeve pjesëmarrëse të kenë një reduktim kostosh dhe shpenzimesh të përgjithshme. Koncerni përfaqëson për ndërmarrjet e vogla e të mesme një mjet të mrekullueshëm për rritjen e konkurrencës së tyre në treg, edhe ndaj ndërmarrjeve më të mëdha në përmasa. Kodi civil italian bën një dallim mes koncerneve me veprimtari të brendshme e të jashtme, sipas rëndësisë që merr organizata e përbashkët e themeluar ndaj të tretëve. Lloji i parë është i destinuar të veprojë vetëm mes anëtarëve të koncernit; lloji

161

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

i dytë është i destinuar të veprojë edhe ndaj të tretëve dhe për këtë ka një fond të veçantë të pavarur. Shoqëria e përkohshme mes ndërmarrjeve është një marrëveshje bashkëpunimi mes sipërmarrjeve me qëllim zhvillimin e përbashkët të veprimtarive të caktuara brenda një afati të caktuar që përkon me periudhën e nevojshme për realizimin e veprimtarisë. Kjo lloj forme shoqate, që përkon me joint-venture kontraktuale, përdoret në përgjithësi për realizimin e veprave të mëdha, publike e private dhe i mundëson më shumë sipërmarrjeve që ushtrojnë veprimtari të llojit të ndryshëm të konkurrojnë në realizimin e tyre.

Çfarë është një joint-venture? Cilat janë format e saj? Joint-venture është një ndër format e bashkëpunimit tregtar (mes shoqërive apo sipërmarrësve) më të zakonshme në nivel ndërkombëtar. Qëllimi i tyre në thelb është realizimi, me ndërhyrjen e përbashkët të dy a më shumë co-ventures, i një biznesi specifik dhe të ecin sipas një interesi të përbashkët ekonomik e teknologjik. Një marrëveshje joint-venture mund të realizohet në dy mënyra kryesore. Në bazë të tipologjisë së parë, e emërtuar joint-venture shoqërie, dy ose më shumë pjesëmarrës krijojnë një shoqëri për të kryer një biznes të përbashkët. Sipas praktikës ndërkombëtare, një zgjedhje e këtij lloji, justifikohet vetëm nëse synohet të krijohen bashkëpunime për periudha të mesme e të gjata. Modeli i dytë jointventure kontraktuale, përbën një kontratë bashkëpunimi dhe nuk krijon asnjë shoqëri të re. Ky opsion synon të realizojë projekte të caktuar për të cilët nevojiten më shumë subjekte të specializuar në sektorë të ndryshëm, që plotësojnë njëri-tjetrin.

Çfarë parashikon ligji shqiptar për çështjet e joint-venture? Ligji shqiptar nuk parashikon asnjë dispozitë në çështjet e jointventure mes sipërmarrjeve private. Për pasojë, zbatohen dispozitat e përgjithshme në kuadrin e kontratës, pra të shoqërive tregtare, sipas modelit joint-venture (kontraktuar apo shoqëror) që synohet të realizohet. Dy shoqëri mund të krijojnë një joint-venture nëpërmjet kontratës, pa parashikuar themelimin e një shoqërie të re, apo themelimi e regjistrimi pranë gjykatës të një shoqërie të re. Dispozita të veçanta përcaktojnë joint-venture në të cilat marrin

162

pjesë një sipërmarrës i huaj dhe një sipërmarrje shtetërore shqiptare.

Çfarë parashikon legjislacioni italian për çështjet e joint-venture? Ligji italian parashikon forma të ndryshme bashkëpunimi mes sipërmarrjeve. Joint venture shoqërore, në Itali, i nënshtrohen disiplinës së parashikuar për llojin e shoqërisë së zgjedhur nga pjesëmarrësit. Kufijtë e pavarësisë mes palëve kontraktuese, rezultojnë të kushtëzuar nga rregullat e skemës shoqërore të zbatuar. Akti i themelimit të një joint venture italo-shqiptare e themeluar në Itali, duhet të përmbajë elementet e kërkuar për vlefshmërinë e shoqërisë së krijuar. Duhet pasur parasysh që të përfshihen në aktin e themelimit elemente të veçantë që garantojnë një pjesëmarrje të përshtatshme të të gjithë ortakëve (edhe në pakicë) në administrimin e joint-venture. Joint-venture kontraktuare rregullohet me dispozitat e kontratës së nënshkruar. Një marrëveshje e tillë, në përgjithësi përdoret kur pjesëmarrësit dëshirojnë një lidhje bashkëpunimi më pak angazhues krahasuar me joint-venture shoqërore, kur për shembull veprimtaria që duhet të zhvillohet ka karakter rastësor. Në këtë kategori bën pjesë një model i përcaktuar në mënyrë specifike, përdorur zakonisht për sipërmarrjet të dimensioneve të mëdha.

Çfarë trajtimi fiskal i bëhet një joint-venture kontraktuare në Itali? Duhet bërë një dallim mes dy hipotezash të mundshme. Nëse kontrata nuk krijon një subjekt të pavarur, tatimi vendoset mbi secilën shoqëri. Kur co-venturers themelojnë një organizatë të përbashkët për ushtrimin e përbashkët të një veprimtarie, jointventure do të konsiderohet një subjekt i tatueshëm, veçmas pjesëmarrësve. Ligji tatimor lë të kuptohet se mund të aplikohen dispozitat e parashikuara për shoqëritë e përkohshme sipërmarrëse.

163

Botim i realizuar në kuadrin e projektit "KRIJIMTARIA Bashkëpunim për Rizbulimin e Shprehësive Artistike Tradicionale e Novative mes Italisë dhe Shqipërisë"

A.T.I. SHOQËRI E PËRKOHSHME SIPËRMARRËSE 2.1 Aspekte civile Ortakëria përbën një ent që vepron de facto, e pajisur me strukturë të përbashkët për marrëdhëniet që rrjedhin nga sipërmarrja. Mjeti teknik që përdoret për një formë të tillë shoqërie është ai i mandatit me përfaqësi, edhe ligjore, tek një shoqëri kryetare e grupit që përfaqëson shkrirjen e të gjitha marrëdhënieve të nevojshme për zhvillimin e veprimtarisë, deri në likuidimin e çdo marrëdhënieje. Mandati dorëzohet me akt publik apo shkresë të firmosur e noterizuar. A.T.I. që vepron në sektorin publik mund të themelohet nga sipërmarrje, edhe individuale apo artizanale, si dhe nga shoqëri tregtare e kooperative, e në formë koncerni. Sa i takon subjektit juridik, bashkimi nuk përbën një qendër të pavarur të ngarkuar me përgjegjësi për situata të ndryshme juridike, prandaj çdo sipërmarrje ruan pavarësinë e vet me qëllim menaxhimin e detyrime fiskale dhe shoqërore. Me fjalë të tjera, nuk ka një organizatë apo shoqëri mes sipërmarrjeve të mbledhura, por secila ruan autonominë e vetë me qëllim menaxhimin e detyrimeve fiskale dhe shoqërore. 2.2 Aspekte fiskale Meqenëse bëhet fjalë për figura juridike me karakteristika që i dallojnë nga format tipike të shoqërisë me kapital dhe me persona, regjimi fiskal përkatës duhet të dalë nga përpunimi i praktikës dhe anës ligjore para, nxjerrjes së dispozitës ligjore. Duke iu referuar subjektit të tatueshëm, sipërmarrjet janë subjekte të tatueshme për pjesën që iu takon: konfirmohet se me shoqërinë e përkohshme nuk lind një subjekt i ri fiskal, përveç rastit kur haset një shoqëri de facto. Për sa i përket detyrimeve të A.T.I. si shoqëri de facto, asaj i ngarkohen kostot lidhur me ushtrimin e punëve të dhëna me sipërmarrje. Është subjekt i detyrimeve kontabël dhe fiskale lidhur me ekzekutimin e punëve të dhëna me tender. Sipërmarrjet e bashkuara janë subjekt tatimi vetëm për kuotat e të

164

ardhurave që i takojnë secilës sipas kuotave të pjesëmarrjes. Me qëllim pagesën e IVA, konsiderohen të rëndësishme veprimet ndërvepruese mes: subjektit kolektiv dhe entit sipërmarrës; sipërmarrjeve autorizuese dhe kreut të grupit; sipërmarrjeve pjesëmarrëse në mbledhjet dhe entit sipërmarrës. Në këtë rast nuk njihet subjektiviteti tatimor për shoqërinë de facto (R.M. prot. 384989/1981). Në rastin kur veprat janë të dukshme, ose sipërmarrjet veprojnë së bashku, shoqëria konsiderohet e pavarur dhe subjekt për IVA (R.M. prot. 363406/1986). Ofrimi i shërbimeve të veçanta që realizohen nga sipërmarrjet e bashkuara ndaj shoqërisë duhet të paguajnë IVA (R.M. prot. 550231/1988).

165

Doli nga shtypi në nëntor 2008