Donderdag avondserie
Do 9 mei 2019 Grote Zaal 20.15 uur
Nieuw Ensemble Première Georges Aperghis Lost Connections
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Donderdag avondserie Serie Nieuw Ensemble
Nieuw Ensemble Première Georges Aperghis Lost Connections Ed Spanjaard dirigent Makiko Goto koto Harrie Starreveld fluit Misato Mochizuki (1969) Silent Circle (2006) Carola Bauckholt (1959) Point of Presence (2016/2017)
Do 9 mei 2019 Grote Zaal 20.15 - 21.50 uur ca. 35 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
Inleiding Foyerdeck 1 19.15 - 19.45 uur Joël Bons in gesprek met componiste Hanna Eimermacher
Pauze Hanna Eimermacher (1981) The Hurdy Gurdy (2018/2019; Nederlandse première) Georges Aperghis (1945) Lost Connections (2017; Nederlandse première)
Dit concert wordt live uitgezonden door de NTR op NPO Radio 4
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Toelichting Georges Aperghis heeft de afgelopen decennia steeds weer weten te verbazen met een buitengewoon veelzijdig oeuvre dat uiteenloopt van puur instrumentale muziek tot speels, absurdistisch en innovatief muziektheater. Zijn nieuwste werk – Lost Connections – is speciaal in opdracht van Acht Brücken|Musik für Köln voor het Nieuw Ensemble geschreven. Met Lost Connections levert de geboren Griek, die al zijn halve leven in Parijs woont, een partituur van een duivelse virtuositeit, wemelend van de microtonen, clusters en snelle noten. Het is een soort Concerto dat de spelers van het Nieuw Ensemble prikkelt op de toppen van hun kunnen te musiceren. Ook het nieuwe The Hurdy Gurdy van Hanna Eimermacher, een van de interessantste componisten van haar generatie, is geschreven in opdracht van Acht Brücken|Musik für Köln. Met haar opmerkelijke keuze voor instrumenten en visuele aspecten brengt Eimermacher met The Hurdy Gurdy een boeiend avontuur. Naast deze twee premières klinken twee eerder voor het Nieuw Ensemble gecomponeerde werken: Silent Circle van Misato Mochizuki uit 2006 en Point of Presence van Carola Bauckholt uit 2016.
Misato Mochizuki Silent Circle Zoals bijna alle Japanse componisten is ook Misato Mochizuki muzikaal beschouwd een kind van de grote Japanse componist Toru Takemitsu. Net als haar grote voorbeeld heeft de componiste haar eigen synthese gevonden
tussen Japanse verstilling en de westerse ontwikkelingsdrang. In Silent Circle, in 2006 geschreven voor het 25-jarig jubileum van het Nieuw Ensemble, vormen de westerse en Japanse kant van de componiste een evenwichtige twee-eenheid. Het werk voor basfluit- en kotosolo en een ensemble van percussie, gitaar, harp, viool, altviool en cello ontvouwt zich statig als een muzikaal labyrint, waarbij de componiste ernaar streeft de rationeel luisterende mens zand in de ogen te strooien. ‘Het verstand wordt het zwijgen opgelegd en de geest wordt – in de overgang naar een andere manier van waarnemen – gedwongen verschillende staten van bewustzijn door te maken.’ De cirkel is daarbij het vertrekpunt, de ‘oervorm om de ruimte te begrenzen’. Silent circle ontvouwt zich als een spiraal, om ‘bij iedere draai een stapje verder te komen op de spiraal, in de richting van zijn middelpunt’.
Carola Bauckholt Point of presence In Point of Presence, geschreven voor het Nieuw Ensemble, draait alles om de ‘steeds sterker wordende aanwezigheid van de onzichtbare en onhoorbare elektromagnetische velden die ons omgeven’. 3
Toelichting
Het begrip ‘point of presence’ heeft ook de betekenis van een knooppunt in een communicatiesysteem. Bij het ‘point of presence’ worden de verbindingen voor het data- en spraakverkeer van verschillende centrales samengevoegd. Bauckholt werkte voor deze partituur twee jaar geleden op verzoek van het Nieuw Ensemble samen met componiste Christina Kubisch, die elektromagnetische golven en ultrageluid omzet in muzikaal bruikbare klanken. Over de samenwerking met Christina Kubisch zegt Bauckholt: ‘Christina Kubisch gaf mij enkele opnamen uit haar enorme collectie. Daaruit heb ik er twaalf gekozen. Deze heb ik geanalyseerd en voor het Nieuw Ensemble geïnstrumenteerd. Natuurlijk is dat een utopie, maar deze klankvelden zijn zo anders dan onze normale muzikale taal dat het betoverend is deze klanken in de concertzaal gespeeld door normale instrumenten te horen. Het is verbazingwekkend hoe harmonisch en ritmisch deze klanken zijn, alsof ze werkelijk zijn gecomponeerd. Mijn enige opgave was om hun eigenheid te bewaren en te versterken terwijl ze in een andere context verschijnen. Andersom wordt zo ook het ensemble en de concertsituatie vanuit een ander perspectief bevraagd en belicht.’
Hanna Eimermacher The Hurdy Gurdy De Duitse componiste Hanna Eimermacher richt zich naar eigen zeggen vooral op ‘de relatie tussen de oren en de ogen op het 4
gebied van klank, licht, beweging, ruimte en het totaalplaatje.’ Een compositie ‘bevat immers al deze elementen en de relatie daartussen.’ Eimermacher vertaalt deze observatie naar werken die zowel de verwachtingspatronen als de luisterhouding op hun kop zetten. Bovendien weet ze uit het instrumentarium dat zij gebruikt de meest onwaarschijnlijke klanken te destilleren. Ook in The Hurdy Gurdy voor mandoline, gitaar, harp, percussie, tafelorgel, viool, altviool, cello, contrabas en vier melodica’s, dat ze dit voorjaar voltooide voor het Nieuw Ensemble, komen veel ongehoorde klanken langs. Bovendien is het stuk een inbreuk op de gebruikelijke concertsetting. In The Hurdy Gurdy klinkt het twaalfkoppig ensemble als een ontspoorde draailier, doordat zowel het orgel als de melodica’s ‘ontstemd’ zijn en de componiste halverwege de compositie zelfs als een ‘zingende zaag’ bespeeld karton inzet om een toverachtige klankwereld te creëren. Het ensemble opereert daarbij ook visueel schijnbaar als één stem. De musici spelen als het publiek binnenkomt, waardoor het lijkt op een toevallige ontmoeting, op ‘een schilderij dat zonder lijst aan de muur hangt’ aldus de componiste. Ook het slot, dat doet denken aan Haydns Abschiedssymfonie, versterkt het idee dat wij als publiek slechts passanten zijn bij een even toevallige als noodzakelijke muzikale uiting van één megamuzikant. Hoewel het zich laat lezen als een krachtprotest tegen het verdwijnen van het Nieuw Ensemble aan het
Toelichting
eind van dit jaar, is het voor Eimermacher ook weer en vooral een onderzoek naar de relatie tussen publiek en musici. Hoe eindig je een compositie? Hoe gaan musici en toehoorder op een adequate wijze uit elkaar?
Georges Aperghis Lost Connections De van oorsprong Griekse componist Georges Aperghis heeft een geheel eigen stijl geschapen. Wars van om het even welke stroming werkt Aperghis aan een oeuvre vol muziektheater en instrumentale werken dat de luisteraar geregeld op het verkeerde been zet. Zijn muziek is nooit anekdotisch en lijkt meer op een verzameling onafgemaakte verhalen en associaties dan op een afgerond werk in de traditie van de westerse klassieken. Ten grondslag aan zijn werk ligt doorgaans een betekenisvraag: zo gauw de luisteraar een structuur of regelmaat lijkt te ontdekken, weet Aperghis met een al dan niet humoristische twist vraagtekens te zetten bij de waarneming van de luisteraar. Ook in Lost Connections, in 2017 in opdracht van Acht Brücken – Musik für Köln geschreven voor het Nieuw Ensemble, vergt hij het uiterste van de musici en de luisteraar. De virtuoze partituur reikt de musici duivels lastige microtonen aan. Verder wil de componist geen toelichting geven. De titel zegt volgens Aperghis alles. Tekst toelichting: Paul Janssen
5
Biografieën Componisten Misato Mochizuki
foto: Jérémie Souteyerat
De Japanse componiste Misato Mochizuki (1969) behaalde haar master aan de National University of Fine Arts and Music in Tokio. Ze vervolgde haar compositiestudie aan het Conservatoire National Supérieur de Musique in Parijs bij Paul Méfano en Emmanuel Nunes. Aan het IRCAM (het Institut de recherche et coordination 6
acoustique/musique in Parijs) verdiepte ze zich onder leiding van Tristan Murail in de relatie tussen compositie en computermuziek. Deze laatste studie was bepalend voor haar denken over klank en klankrelaties. Ze gaf compositiecursussen in onder andere Darmstadt en op het Conservatorium van Amsterdam. Sinds 2007 doceert ze op het Meiji Gakuin University in Tokio. In 2008 werd L’heure bleue tijdens de UNESCO International Tribune of Composers verkozen tot het ‘meest indrukwekkende werk’ van dat jaar. Van 2011 tot en met 2013 was ze composer in residence van het Besançon International Music Festival.
aan de Cologne Musikhochschule en richtte direct na haar studie Türmchen Verlag op waarmee ze haar eigen en andermans werk uitgeeft. In 1991 volgde de oprichting van het Türmchen Ensemble Köln.
foto: Inge Zimmermann
Carola Bauckholt De Duitse componiste Carola Bauckholt (1959) werd geboren in Krefeld en vond al jong haar plek in het Theater am Marienplatz aldaar. Toch was het vooral de muziek die trok. Bauckholt studeerde bij Mauricio Kagel compositie
Ze viel met haar werk veelvuldig in de prijzen en ontwikkelde zich tot een eigenzinnig componiste voor wie de begrippen perceptie en begrip van groot belang zijn. In haar werk gebruikt ze vaak ongebruikelijke ruisklanken die geïnspireerd zijn op omgevingsgeluiden. Ook combineert ze muziek met muziektheater en
Biografieën
visuele kunsten. Bauckholt is ook als docente actief. Ze geeft vele gastcolleges en is sinds 2015 docent compositie met zwaartepunt hedendaags muziektheater aan de Anton Bruckner Privatuniversität te Linz. Sinds 2013 is ze lid van de Akademie der Künste Berlin.
Hanna Eimermacher
Eimermacher ontwikkelde zich tot een eigenzinnige stem in het Duitse muziekleven en viel al snel in de prijzen. Zo won ze de Berlin-Rheinsberger Kompositionspreis (2012), een beurs van de Duitse overheid voor Villa Massimo Rome (2014) en een beurs om te studeren in Villa Concordia in Bamberg. Inmiddels krijgt Eimermacher ook internationaal steeds meer waardering en worden haar werken door vooraanstaande ensembles uitgevoerd.
voor zijn muziektheatrale werken. Aperghis maakte naam met geëngageerde composities en even complexe als kleurrijke toontaal.
Georges Aperghis De Griekse componist Georges Aperghis (1945) groeide op met een vader die beeldhouwer was en een moeder die actief was als kunstschilder.
De Duitse componiste Hanna Eimermacher (1981) studeerde in Bremen, Graz, Frankfurt en Buffalo bij onder anderen Younghi Pagh-Paan, Beat Furrer, Pierluigi Billone, Mark Andre en David Felder.
Aperghis vertrok op achttienjarige leeftijd naar Parijs waar zijn landgenoot Iannis Xenakis een voorbeeld voor hem was. Al snel vond hij een eigen weg voorbij het naoorlogse serialisme en in 1976 richtte hij het Atelier Theatre et Musique (ATEM) op om een plek te creëren
foto: Astrid Ackermann
Het leverde hem in 2011 de eerste Maurico Kagel Muziekprijs op. Vier jaar later kreeg hij de BBVA Foundation Frontiers of Knowledge Award voor zijn vernieuwende bijdragen op het gebied van muziektheater. In 2015 onderstreepte de Biënnale van Venetië Aperghis’ belang voor de hedendaagse muziek door het toekennen van de oeuvre-prijs ‘Golden Lion for Lifetime Achievement’. 7
Biografieën
Uitvoerenden
bij nieuwe werken waarin de koto een rol speelt.
Makiko Goto
Harrie Starreveld
Koto
Fluit
De Japanse kotospeelster Makiko Goto begon op negenjarige leeftijd koto te spelen en werd al snel beschouwd als een bijzonder talent. Vanaf haar twaalfde studeerde Goto aan de Sawai Koto Academy in Tokio. Na haar studie vertrok ze naar Hawaii waar ze een Amerikaanse afdeling van deze kotoschool stichtte. Sinds 1992 woont ze in Nederland en is ze in heel Europa veelvuldig betrokken 8
De Nederlandse fluitist Harrie Starreveld studeerde bij Koos Verheul in Amsterdam. Starreveld groeide uit tot een van de internationaal toonaangevende fluitisten op het gebied van de hedendaagse muziek. Na zijn studie werkte hij samen met componisten als Elliott Carter, Franco Donatoni, Brian Ferneyhough, Pierre Boulez, George Crumb, Jonathan Harvey, Tan Dun, Theo Loevendie, en Ton de Leeuw.
Ed Spanjaard Dirigent Dirigent en pianist Ed Spanjaard (1948) is sinds 1982 vaste dirigent van het Nieuw Ensemble. Daarnaast is hij regelmatig gastdirigent bij het Koninklijk Concertgebouworkest, de Nederlandse radioorkesten en het Nederlands Kamerkoor. Spanjaard dirigeerde bij de Münchner Philharmoniker en was ook werkzaam bij de Staatskapelle Weimar, het Deens Nationaal Symfonie Orkest, de Opéra van Lyon, Ensemble intercontemporain, Ensemble Modern en KlangForum Wien. Met ingang van seizoen 20172018 is hij vaste dirigent van het Orkest van het Oosten. Van 2009 tot 2012 had hij als dirigent veel succes met de nieuwe productie van Wagners Ring des Nibelungen door de Nederlandse Reisopera. Als gastdirigent van het Orkest van de 18e Eeuw voerde hij in 2013 met veel succes de
Biografieën
semiconcertante versie van Così fan tutte uit en kreeg hij voor de uitvoering van Ein deutsches Requiem in 2016 met het Scottisch Chamber Orchestra lovende kritieken. In de Cellobiënnale 2016 en 2018 dirigeerde Ed Spanjaard het Atlas Ensemble in Nomaden, het werk waarmee componist Joël Bons de prestigieuze Grawemeyer Award won. Sinds september 2012 is Ed Spanjaard hoofddocent orkestdirectie aan het Conservatorium van Amsterdam.
foto: Klaas Fopma
9
Biografieën
Nieuw Ensemble Het Nieuw Ensemble is opgericht in 1980. De basisbezetting bestaat uit twaalf musici, tokkelinstrumenten behoren tot de vaste kern. Het ensemble heeft een geheel eigen repertoire van bijna duizend stukken. Onder leiding van chefdirigent Ed Spanjaard heeft het Nieuw Ensemble zich ontwikkeld tot een internationaal toonaangevend ensemble voor hedendaagse muziek. In 1998 werden het ensemble en artistiek leider Joël Bons onderscheiden met de Prins Bernard Fonds Muziekprijs vanwege de ‘uitgesproken avontuurlijke en speelse programmering die letterlijk en figuurlijk als grensoverschrijdend kan worden betiteld.’ Samenwerking met componisten is essentieel voor het Nieuw Ensemble. De groep werkte met Pierre Boulez, Elliott Carter, Franco Donatoni, Brian Ferneyhough, Mauricio Kagel, Ton de Leeuw, 10
György Ligeti, György Kurtág en Theo Loevendie, organiseerde talloze componisten practica en introduceerde een groot aantal componisten uit landen buiten Europa: in premièreprogramma’s stonden China, Japan, de Kaukasus, het MiddenOosten en Midden- en ZuidAmerika centraal. Harrie Starreveld fluit Cristina Maria González fluit Ernest Rombout hobo Anna voor de Wind klarinet Ferdinand Binnendijk mandoline / banjo Helenus de Rijke gitaar Ernestine Stoop harp Paolo Gorini piano Herman Halewijn slagwerk Emi Ohi Resnick viool Frank Brakkee altviool Rares Mihailescu cello Dario Calderone contrabas
BiografieĂŤn
foto: Kadir van Lohuizen
11
Verwacht
Donderdag avondserie Do 16 mei 2019 Grote Zaal 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta + Anthony Marwood + Alexander Melnikov Illumine me ‘Het grootste muzikale fenomeen sinds Mozart’, noemde cellist Pablo Casals de jonge Roemeense componist Georges Enescu. Al op zeer jonge leeftijd trad wonderkind Georges Enescu op als violist en pianist. Op zijn negentiende ontpopte hij zich met een meesterlijke Strijkoctet ook nog eens als componist. Voor de pauze klinkt de wereldpremière van een nieuw dubbelconcert van de Russische componiste Katia Tchemberdji. De klanken die de IJslandse Anna Thorvaldsdottir oproept in haar composities worden vaak in verband gebracht met de tot de verbeelding sprekende natuur van haar geboorteland: noordelijke woestijnlandschappen, hete bronnen, gletsjers, florden en slapende vulkanen. Illumine schreef ze in 2016 voor acht strijkers.
Anna Thorvaldsdottir foto: Kristinn Ingvarsson
Programma: Anna Thorvaldsdottir Illumine / Katia Tchemberdji Dubbelconcert voor viool, piano, strijkers en slagwerk (wereldpremière) / George Enescu Strijkoctet op. 7 (versie voor strijkorkest)
12
Seizoen 2019-2020 Serie Nieuw Ensemble Na bijna vier decennia op het hoogste niveau nieuwe muziek te hebben gebracht, komt het Nieuw Ensemble eind 2019 tot stilstand. Als nationaal en internationaal toonaangevend ensemble voor hedendaagse muziek is het Nieuw Ensemble geprezen om de baanbrekende programmering en vernieuwing van het repertoire met bijna 1000 in opdracht geschreven composities. Tokkelinstrumenten vormen daarbij het karakteristieke hart. Als finale brengt het Nieuw Ensemble onder leiding van chef-dirigent Ed Spanjaard in het najaar van 2019 drie prikkelende concerten. do 24 okt 2019 Nieuw Ensemble Thirty Situations do 28 nov 2019 Nieuw Ensemble Spot op John Adams do 5 dec 2019 Nieuw Ensemble Sinterklaasavond – stuur je verlanglijstje!
13
Verwacht
Mei vr 10 mei / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Anthony Marwood + Alexander Melnikov Wonderkinderen za 11 mei / 14.15 uur De IJ-Salon Klezmer & Co za 11 mei / 20.15 uur Schumann Quartett Chiaroscuro zo 12 mei / 11.00 uur / Kleine Zaal Carolina Eyck + Ere Lievonen + Wouter Snoei The Theremin Stories zo 12 mei / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Café Zimmermann wo 15 mei / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor + Paul Van Nevel De schatkamer van Paul Van Nevel 14
do 16 mei / 12.30 uur Artem Trio Lunchconcert ism NMF do 16 mei / 20.00 uur / Paradiso Nederlands Blazers Ensemble Bach en Soefi do 16 mei / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Anthony Marwood + Alexander Melnikov Illumine me vr 17 mei / 20.15 uur Cappella Amsterdam Rachmaninov Vespers vr 17 mei / 20.30 uur / Bimhuis The Necks The Rest is Noise @ Bimhuis za 18 mei / 20.15 uur Thomas Oliemans + Malcolm Martineau Beethoven, Wagner en Strauss
Kijk Muziek! zo 19 mei
13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Piccolino Filmconcert (2-4) Muziektheater Canti Vaganti 13.30 uur Rots! (6+) Slagwerk Den Haag
Andriessen Festival do 23 t/m zo 26 mei
do 23 mei / 20.15 uur Asko|Schönberg Drie decennia Andriessen vr 24 mei / 20.15 uur Ralph van Raat Andriessen en Stravinsky za 25 mei 13.00 uur Asko|Schönberg Ter Ere 15.00 + 17 uur / Kleine Zaal Monica Germino MUTED 20.15 uur I SOLISTI De Staat van Andriessen
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café Kom voor het concert eten in 4’33 grand café. Reserveren: 020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiënten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15