ХОВД ИХ СУРГУУЛЬ НИЙГЭМ, ХҮМҮҮНЛЭГИЙН УХААНЫ СУРГУУЛЬ ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БИЧИГ Түүх, археологи ____________________________________________________________________________ V боть 2012 14-р дэвтэр
НЭГЭН ХАЛБАГАН ХЭЛБЭРИЙН ЗҮҮЛТНИЙ ТУХАЙ Б.Ч.Мөнхбаяр1 Түлхүүр үг: Хүрэл халбаган зүүлт, Монгол Алтай, Бодонч гол, дөрвөлжин булшны соѐл, тэвшийн соѐл, чемурчекийн соѐл.
Монгол Алтайн бүс нутаг нь Хятад, Дорнод Европ, Дундад Ази, Баруун өмнөд Сибирийн нутаг оронтой хиллэж түүхэн тэгшрэлийн хуулиар соѐлоо солилцох зам харилцааны уулзвар байсан болон бүс нутгийн хүрлийн үехарьцангуй бага судлагдсан тул мөнхүү үеийг тусгайлан судлах шаардлага зүй ѐсоор урган гарч байгаа билээ. Алтайн бүс нутгийн хүрлийн үеийг XIX зууны сүүл XX зууны эхэн үеэс Оросын жуулчин Г.Н.Потанин, Финийн эрдэмтэн Г.Гранэ нар судлан шинжилсэнээс хойш А.П.Окладников, В.В.Волков, Н.Сэр-Оджав, Д.Наваан, Т.Санжмятав, Д.Цэвээндорж, А.Э.Новогородова нарын зэрэг судлаачид баруун бүс нутгийн хүрлийн үеийг ямар нэгэн хэмжээгээр судласан байна. Монгол Алтайн бүс нутаг угсаа түүх, хүн судлалын үүднээс хоѐр соѐлын уулзвар, хоѐр төрхтөн (Монгол, Европ) байдаг гэх дүгнэлт, Буган чулуун хөшөөний соѐл, Хиригсүүрийн соѐл хэмээх хоѐр соѐл оршиж байсан хэмээх ерөнхий дүгнэлт эдүүгээг хүртэл манай судалгаанд зонхилж ирсэн. Гэтэл сүүлийн жилүүдэд археологич Д.Эрдэнэбаатар, А.А.Ковалев нар Афанасьевийн соѐл (МЭӨ 2800-2500 жил), Чемурчекийн соѐл (МЭӨ 2500-1800 жил), Мөнххайрханы соѐл (МЭӨ 1800-1500 жил), Байтагийн соѐл (МЭӨ 1600-1300 жил), Тэвшийн соѐл (МЭӨ 1400-1100 жил), Мөнгөн тайгийн соѐл (МЭӨ 1300-1000 жил)2 зэрэг өмнө нь мэдэгдээд 1
ХИС-ийн НХУС-ийн Түүхийн тэнхимийн багш, магистр 2 Эрдэнэбаатар Д., Ковалев А.А. Монгол Алтайн бүс нутгийн археологийн соѐлууд // Mongolian Journal of Anthropology, Archaeology and Ethnology, Vol.3, №1(287), УБ., 2007. т. 35–50;Ковалев А.А., Эрдэнэбаатар Д. Монгольский Алтай в бронзовом и раннем железном веках (по результатам работ Международной Центральноазиатской экспедиции СанктПетербургского государственного университета, Института истории АН Монголии и Уланбаторского государсвенного университета) // Алтае–Саянская горная страна и история освоения ее кочевниками. Барнаул; Изд – во Алт. Ун - та, 2007. с. 80–85;Ковалев А.А. Чемурчекский культурный феномен (статья 1999 года) // А.В.: Сборник научных турдов в честь 60-летия А. В. Вниоградова. СПб.: Культ-Информ-Пресс, А11 2007.с. 25–76;Ковалев А.А. Чемурчекский феномен как продукт эволюции мегалитов атлантического побережья Франции (По материалам радиоуглеродного мегалитических гробниц Западной Европы и памятников чемурчекской культуры) // Роль естественно-научных методов в археологических исследованиях. Сборник научных трудов. Посвящается 125 – летию со дня рождения исвестного российского ученого Сергея Ивановича Руденко. Барнаул, 2009. с. 130–140;Ковалев А.А., Эрдэнэбаатар Д. Ранний и средний периоды бронзового века Монголии в свете открытий международой Центрально-Азиатской археологической экспидиции // Центральная Азия и Прибайкалье в древности. Сборник научных трудов. Вып. 4; Древние культуры Монголии и Байкальской Сибири: материалы междунар. науч. конф. Улан-Удэ; Изд – во Бурят. гос. ун - та, 2010. с. 89–103;Ковалев А.А., Эрдэнэбаатар Д. Поздний бронзовый век и начало раннего железного века Монголии в свете открытий международой Центрально-Азиатской археологической экспидиции // Центральная Азия и Прибайкалье в древности. Сборник научных трудов. Вып. 4; Древние культуры Монголии и Байкальской Сибири: материалы междунар. науч. конф. Улан-Удэ; Изд – во Бурят. гос. ун та, 2010. с. 104–118;Ковалев А.А., Эрдэнэбаатар Д. Афанасьевско-Чемурчекская курганная группа Кургак гови (Хуурай говь) и вопросы внешних связей афанасьевской культуры//
72