net dergi
16. ve 19. yüzyıllar arasında Osmanlı saray şenlikleri, padişah çocuklarının doğumu, şehzadelerin sünneti, padişahın kızları ve kız kardeşlerinin düğünü, padişahın tahta çıkması, bir savaşın kazanılması, bir şehrin ele geçirilmesi, yabancı devlet büyüklerinin ve elçilerinin ziyareti, şehzadelerin öğrenime başlaması gibi vesilelerle düzenlenmiştir. Bu görkemli eğlenceler, bir yandan halkı eğlendirirken diğer yandan da düzenlenen şenliklerin ihtişamı ile herkesi büyülemekteydi. Osmanlı saray şenlikleri, Sultanın gücünü, yönetiminin kudretini ve imparatorluğun zenginliğini göstermenin önemli araçları arasında sayılmalıdır. Şenlik mekanların düzenlenme biçimleri, şenliklerde oynanan oyunlar, verilen hediyeler, düzenlenen ziyafetler, gösteriler ve geçit alayları, Osmanlı'nın hiyerarşik yapısını yeniden üretmede önemli rol oynamışlardır. Bu bağlamda, Osmanlı şenlik harcamaları, prestij harcamaları (‘conspicious consumption’) kapsamında değerlendirilmeli ve imparatorluğun devamlılığını sağlayan önemli faktörler arasında kabul edilmelidir. 19. Yüzyıla kadar görkemli bir şekilde düzenlenen Osmanlı saray şenlikleri, bir yandan toplumdaki her kesimin katılarak katkı sağladığı birliği ve bütünlüğü gösterdiği, diğer yandan, toplumsal yapı içerisindeki farklı kesimlerin birbirinden özenle farklılaştığı ve ayrıştırıldığı önemli siyasal araçlarından birisi olarak kabul edilebilir. Osmanlı saray şenlikleri ile ilgilenen ilk tarihçi Reşat Ekrem Koçu'dur. İstanbul'un gündelik yaşamı ve Osmanlı'nın adet, gelenek ve
konuya ilişkin önemli katkılar sağlamıştır. Osmanlı saray şenlikleri sırasında verilen hediyeler (kitaplar, kumaşlar, giyecekler, mefruşatlar, kürkler, saatler, silahlar, kap-kaçak, kokular...vb.), düğün süsleri (nahıllar, şeker alatı...vb.), ziyafetler (yiyecekler, içecekler, tatlılar...vb.), yağmalar (yemek ve çanak yağmaları, altın ve gümüş yağmaları... vb.), esnaf alayları, çeşitli hünerler gösterilen oyunlar ve gösteriler (cambaz, hokkabaz, ateşbaz, kuzebaz, matrakbaz, curcunabaz...vb.), sportif oyunlar ve gösteriler, savaş oyunları ve gösteriler (yaya yarışları, at yarışları, güreş, matrak oyunları, cirit oyunu, kabak oyunu, binicilik, gemi savaşları gösterisi, kale savaşları gösterisi... vb.), musikiye bağlı gösteriler (hanendeler, sazendeler, raks ve rakkas, çengiler, köçekler, tulumcular...vb.), ateş işleri ( kandiller ve mahyalar, fişekler, meşaleler... vb.), alaylar (cihaz alayı, düğün alayı...vb.) üzerine ayrıntılı bilgilere surnamelerden ulaşılabilir. Bilinen ve üzerine çalışılmış en önemli surnameler ise şunlardır : 1582 şenliği üzerine Gelibolulu Mustafa Ali'nin yazdığı Cami ül Buhur der Mecalis-i Sur, 1675 şenliği üzerine Nabi surnamesi, 1720 şenliği üzerine Vehbi surnamesi, 1759 şenliği üzerine Haşmet'in Viladetname-i Hibetullah Sultan, 1834 şenliği üzerine Rıfat surnamesi ve Esat surnamesi, 1836 şenliği üzerine Hızır surnamesi ve Lebib surnamesi, 1847 şenliği üzerine Tahsin surnamesi, 1858 şenliği üzerine Nafi surnamesi.
İrem Özgören Kınlı görenekleri üzerine önemli çalışmaları bulunan Koçu, 1930'lu yıllardan itibaren, şenliklere ilişkin birincil kaynakları bularak ve onları notlamış, çalışmaları bu konudaki araştırmalara önemli katkılar sağlamıştır. 1950'li yıllardan itibaren ise, Çağatay Ulaçay'ın sultan düğünleri ve hanedan doğumları üzerine yapılan şenlikler üzerine yoğunlaşmıştır. Özellikle, Topkapı Sarayı Arşivlerindeki, Osmanlı saray yaşamına ilişkin belgeler üzerindeki çalışmaları, Osmanlı elitinin sosyal yaşantısına ilişkin önemli ipuçları verir. 1960'lı yıllardan itibaren ise Metin And, şenlikler sırasında oynanan oyunları ve gösterileri yabancı ülke arşivlerindeki konuya ilişkin fransızca, italyanca, almanca ve ingilizce belgeleri de toplayarak, bu şenliklerin siyasal ve toplumsal işlevi üzerine önemli tespitler yapmıştır. 1970'li yıllardan itibaren ise, Özdemir Nutku Osmanı saray şenlikleri üzerine yazılan mensur ve manzum eserler (surnameler) üzerine önemli incelemeler yapmıştır. Nurhan Atasoy, Esin Atıl, Hatice Aynur ve Mehmet Arslan'ın Osmanlı saray şenlikleri üzerine çalışmaları da,
net dergi 37