X
X 3 ˝À|ü\ ù|J˝À¢............ dü+|ü⁄{Ï : 3
dü+∫ø£ : 6
ôdô|º+ãsY 2012, ù|J\T : 64 , yÓ\ : s¡÷. 25 m&ç≥sY |ü_¢wüsY
C….$. s¡‘·ï+
dü+bÕ<äø£ es¡Z+
&Ü ˆˆ yÓ’ . ø£èwüíeT÷]Ô Ábıô|òdüsY ˆˆ ¬ø. u≤ãTsêe⁄ Ábıô|òdüsY ˆˆ |æ.&ç. dü‘·´bÕ˝Ÿ Ábıô|òdüsY ˆˆ õ. ø£ècÕísêe⁄ |æ.$. s¡eTD ¬s&ç ¶‹s¡T|ü‹sêe⁄ |æ. nbÕŒsêe⁄ ¬ø. mdt. #·\+ &çC…’qsY
m+. lìyêdt j·÷&é‡ n+&é düs¡Tÿ´˝ÒwüHé
õ.&ç. Á|ükÕ<é
GREEN CLIMATE, Telugu Monthly
X
Edited, Printed, Published and Owend byJanapareddy Venkata Ratnam, D. NO. 8-21-4,Thamil Street, China waltair, Dist - Visakhapatnam - 530017, Andhra pradesh, Ph; 9441319996. Printed at Sridevi Printers, Industrial Estate, NH-5, Visakha patnam - 530007, Andhrapradesh, India. Published from D.NO.8-21-4, Thamil Street, Chinawaltair, Dist -Visakhapatnam E-Mail;ratnamvsp@gmail.com
X
Editor : JANAPAREDDY VENKATA RATNAM
1. eTqbÕ≥ ....... 4 2. mf…º{≤º ........ 6 3. eTTK∫Á‘· ø£<Ûäq+ ` 7 4.eTq ø£$‘· ........ 16 5. q&ÉTdüTÔqï #·]Á‘· ....... 17 6. ôd˝Ÿ πs&çj˚TwüHé ..... 28 7. ñ‘·Ôs¡ nyÓT]ø±˝Àì ..... 30 8 ø±¬s’“¤&é‘√ ø±´q‡sYqT kÕ«>∑‹düTÔqï n+<äyÓTÆq |ü+&ÉT¢ ` 31 9. j·TT<ë∆q+‘·s¡ $j·T‘êï+ ` 32 10. >√¢ã˝Ÿ dü+Á>±eT+ ` 34 11.düeTTÁ<ë\qT eTT+#Ó‘·TÔ‘·Tqï #·eTTs¡T ø±\Twü´+ ` 35 12.&Ó˝≤º\ Ä<ÛäT˙ø£s¡D˝À eTs¡∫q ÁbÕ<Ûä$Tø£ dü÷Á‘ê\T ` 36 13.¬ø.õ. uÒdæHé ˇ|üŒ+<ë˝À¢ neø£‘·eø£\T ` 37 14.˝Ò≥¬s’{Ÿ >∑qT\ <√|æ&ç ` 39 15.Á|üe÷<ä|ü⁄≥+#·T˝À¢ düeTTÁ<ä JeC≤\+ ` 40 16. ø£<äT\T‘·Tqï »q+ ` 43 17.e÷]‡ÿ»+`|üsê´es¡D+ ` 46 18.zCÀHé ~H√‘·‡e+ ` 48 19.n&Ée⁄\T <ä≥º+>± e⁄+fÒ |ü⁄\T\ dü+K´ ô|s¡T>∑T‘·T+~ ` 50 20. yê‘êes¡D+˝À e÷s¡TŒ` <ëì Á|üuÛ≤e+ ` 51 21.|üsê´es¡D Á|üuÛ≤e n+#·Hê`Á|ü»\ bÕÁ‘· ` 61
#·+<ë $esê\T
dü+e‘·‡s¡ #·+<ë : s¡÷. 300 ◊<äT dü+e‘·‡sê\ #·+<ë : s¡÷. 1500 #Óø˘‡ / Á&Ü|òtº‡ <ë«sê ` Á^Hé ¬ø’¢y˚T{Ÿ ù|s¡Tq øÏ+<ä ∫s¡THêe÷≈£î |ü+|æ+#·e\dæ+~>± ø√s¡T#·THêï+.
m&ç≥sY
Á^Hé¬ø’¢y˚T{Ÿ e÷dü|üÁ‹ø£, &√sY HÓ+ãsY 9`5`11, 2/2 m<äTs¡T M~Û, ñ&Ü ø±«s¡ºsY‡, |”‘·\yêìbÕ˝…+, |æsƒê|ü⁄s¡+ ø±\˙ $XÊK|ü≥ï+ 530003
e´ekÕj·T+ #˚<ë›+
kÕj·T+ #˚<ë›+ e´ekÕj·T+ #˚<ë›+ Á|üC≤˙ø£eT+‘·{ÏøÏ |òü\kÕj·T+ n+~<ë›+ ªªkÕj·T+µµ e´ekÕj·T+ <ä+&É>∑qï Hêj·T≈£î\‘√ì+&çq{Ϻ eTq<˚X¯|ü⁄ bÕ\≈£î\ Ä˝À#·q˝…+&É>∑{Ϻ |ü≥ºD e´ekÕj·T+‘√ yÓTT‘·Ô+ ñ‘·Œ‹Ô ô|+#˚ ≈£L´u≤<˚XÊì¬ø[fl ≈£L&ÉT‹ì s¡eTà+<ëeTT ªªkÕj·T+µµ ∫qï<˚X¯yÓTÆ‘ÓH˚$T mqï<ä–q |üqT\T CÒôd dü+Á|ü<ëj·T $‘·ÔHê\T #·ø£ÿ>±qT Hê≥T¢u…{Ϻ ùd+Á~j·T ms¡Te⁄\qT #ê\u≤>∑yê&Éãf…º $cÕ˝Ò$ #·\¢≈£î+&É Á|üXÊ+‘·+>± |ü+&ç+#ÓqT ªªkÕj·T+µµ
X
|ü≥ºD e´ekÕj·TeTH˚ |ü<ä∆‹ ø£ìô|{ϺHês¡T |ü~>∑C≤\ C≤>∑ e⁄+f… |ü+&É¢#Ó≥T¢ Hê≥T‘ês¡T Ç+{Ï#·T≥Tº ‘êC≤>± ≈£Ls¡\T|ü+&ç+#·T‘ês¡T düVü≤ø±s¡|ü<ä∆‹˝À dü+eè~∆ì bı+~Hês¡T ªªkÕj·T+µµ
X
X
X 4 ` ¬s&ç¶ sêeTø£èwüí
eTqbÕ\≈£î˝…+‘·ùd|ü⁄ Á|ü>∑‹ bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T bÕ]ÁXÊ$Tø£Á|ü>∑‘˚ n_Ûeè<ä›ì #ê≥T‘ês¡T bÕ&ÉT|ü&ɶ |ü]ÁX¯eT˝Ò |ü≥Tº|ü{Ϻ ‘ÓdüTÔ+f… ~Ûø£ÿ]+∫b˛sê&˚ Á|ü»\‘√&ç≈£L&çeTq+ ªªkÕj·T+µµ nyÓT]ø√&ç n|ü⁄Œø=s¡≈£î wüs¡‘·T\ìï ˇ|ü⁄Œø=ì $‘·ÔHê\T‘√ bÕ≥T>∑ |ü⁄s¡T>∑T\T eT+<äT\T ~+|æ kÕ+Á|ü<ëj·T e´ekÕj·T+ #·#·TÃã+&É˝Ò CÒôdÔ ˇø£ÿ>=+‘·T‘√ ¬s’‘·T\T ñ<ä´e÷˝… CÒdüTÔ+f…
ªªkÕj·T+µµ
ø±\Twü´+‘√ ì+ù| ø£sêà>±sê˝§<ä›ì ≈£L´u≤ e´ekÕj·T |ü<Ûä+ ø±yê\ì ø√s¡T<ëeTT Jesê•q+‘·{Ïì ø±bÕ&˚ $<ÛëqeTT e÷qe eTqT>∑&ÉøÏ y˚T\T#˚j·T&Éy˚T Á|ü<ÛëqeTì
ªªkÕj·T+µµ
#·ø£ÿì eTq H˚\q+‘· |ü#·Ã>±qT ã‹øÏ<ë›+ dü«#·Ã¤yÓTÆq»˝≤\≈£î dü+s¡ø£åDø£*Œ<ë›+ #·\¢#·\¢ ˙ >±*ì dü+|ü<ä>± uÛ≤$<ë›+ yÓTT‘·Ô+ uÛÑ÷>√fi≤ìï düJe+>± ì\u…&É<ë+
ªªkÕj·T+µµ
X
X 5 |ü≥ºD |ü+≥≈£î ô|<ä› |”≥ y˚<ë›e÷! $
X
≈£L´u≤ nq>±H˚ kÕÁe÷C´yê<ëìøÏ ô|qT düyê˝Ÿ>± ì*∫q ñ<ä´eT•Ks¡+˝≤ ø£ì|ædüTÔ+~. kÕeT´yê<ëìøÏ #Ós¡>∑ì ∫s¡THêe÷ nì|ædüTÔ+~. ô|≥Tºã&ÉT\≈£î, Á|ü˝ÀuÛ≤\≈£î ‘·\e+#·ì BÛs√<ë‘·Ô <˚X¯+>± ì\TdüTÔ+~. á düT>∑TD≤\‘√bÕ≥T Á|ü»\T n‘·T´qï‘·+>± J$+#·&ÜìøÏ ‘·–q ø£èwæìôd’‘·+ á <˚X¯+ n+~k˛Ô+~. Á|üuÛÑT‘·« ø£èwæøÏ Á|ü»\T #˚<√&ÉT>± ì*∫ Ä#·]düTÔHêïs¡T. n+<äTπø |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD≈£î ø£èwæ #˚düTÔqï Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ ≈£L´u≤ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT ø√yê*. ≈£L´ãq¢ $»j·÷\qT Ä<äs¡Ù+>± d”«ø£ ]+∫ yê{Ï neT\T<ë«sê |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD≈£î ø£èwæ #˚j·÷*. |ü≥ºD e´ekÕj·÷ìøÏ ô|<ä›|”≥ y˚dæq ≈£L´u≤ ‘·q ø±fi¯¢MT<ä ‘êqT ì\ã&É>∑\T>∑T‘√+~. e´ekÕj·T s¡+>∑+˝ÀH˚ Á|ü|ü+#êìøÏ Ä<äs¡Ù+>± ì*∫+~. ≈£L´u≤˝À Á|ü<Ûëq+>± Vü≤yêHê˝À ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\‘√ |ü≥ºD e´ekÕj·T+ n_Ûeè~∆ #Ó+~+~. Ç≥T |üsê´ es¡D≤ìøÏ Vü‰ì ˝Ò≈£î+&Ü, n≥T |ü≥ºD Á|üC≤˙ø±ìøÏ Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq ‘êC≤ ÄVü‰sêìï n+~e«&ÉeTH˚ CÀ&ÉT Á|üjÓ÷»Hê\qT @ø£ø±\+˝À kÕ~Ûk˛Ô+~ ≈£L´u≤. <äfi≤Ø\ düeTdü´˝Ò≈£î+&Ü |ü+&ç+∫q yê] qT+#˚ H˚s¡T>± $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T bı+<˚ neø±X¯+ \_Û+∫+~. <ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü+&ç+∫, _Ûqï s¡yêD≤ e÷sêZ˝À¢ |ü≥ºD≤\≈£î ‘·s¡*+#˚ n>∑‘·´+ ˝Òø£b˛e&É+‘√ \ø£å˝≤~ ©≥s¡¢ #·eTTs¡T Ä<ë ne⁄‘√+~. Ç~ sêÁ‹øÏ sêÁ‹ kÕ~Û+∫q |òü*‘·+ ø±<äT, ìs¡+‘·s¡ ÁX¯eT‘√ kı+‘·+ #˚düT≈£îqï $»j·T+. ≈£L´u≤qT #·÷dæ |ü\T <˚XÊ\T |ü≥ºD e´ekÕj·÷ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘·ì∫ÃHê Á|üC≤ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ø=s¡e&ÉT‘√+~. nsTT‘˚ |ü\T <˚XÊ˝À¢ Á|üdüTÔ‘· Äø±X¯Vü≤sêà´\˝À yÓ]ºø£˝Ÿ |ü<䛋 <ë«sê e´ekÕj·T+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. <ëì uÛÑ$wü´‘·TÔ m˝≤ ñ+≥T+<√ y˚∫ #·÷&Ü*. uÛÑ÷$T >∑T+&Ó ˝À‘·T˝À¢+∫ #·eTTs¡TqT ˝≤π> düTÔHêïs¡T. düVü≤»yêj·TTe⁄qT |”˝ÒÃdüTÔHêïs¡T. uÛÑ$ wü´‘·TÔ˝À Ç$ eTTqT|ü{Ï˝≤ Çã“&çeTTã“&ç>± \_Û+#·e⁄. Ç|üŒ{Ïπø #·eTTs¡T, düVü≤»yêj·TTe⁄\≈£î &çe÷+&é ô|] –+~. á &çe÷+&é Ç+ø± ô|s¡T>∑T‘·T+~. &çe÷+&é`düs¡|òüsê\ q&ÉTeT e´‘ê´dü+ HêHê{Ïø° ô|]– b˛sTT <Ûäs¡\T n+<äTu≤≥T˝À ˝Ò≈£î+&Ü b˛‘·THêïsTT. ô|Á{À ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î ø£s¡e⁄ @s¡Œ&ç‘˚ m<äTs¡j˚T´ düeTdü´\qT >∑T]Ô+#ê*. BìøÏ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ ù|s¡T‘√ Ç{°e\ yÓTTø£ÿC§qï ùd<ä´+ô|’ n+<äs¡÷ <äèwæº
X
ô|&ÉT‘·THêïs¡T. Á|ü|ü+#·|ü⁄ ô|<ä›qï>± e÷]q nyÓT]ø± Je Ç+<Ûäq+ (ãjÓ÷ |òüP´jÓT˝Ÿ ) |ü\¢$ì n+<äT ≈£î+~. Ç<˚ >∑qTø£ Á|ü|ü+#·eT+‘ê $düÔ]ùdÔ »HêuÛ≤≈£î ÄVü‰s¡ düeTdü´ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. Ç|üŒ{Ïπø nyÓT]ø±˝À Je Ç+<Ûäq+ ø√dü+ yÓTTø£ÿC§qïqT $kÕÔs¡+>± kÕ>∑Ty˚j·T&Üìï nø£ÿ&ç Á|ü»\T e´‹ πsøÏdüTÔHêïs¡T. ñ<ä´e÷\T ôd’‘·+ rÁe s¡÷|ü+ <ë\TÑ·THêïsTT. Á|ü‹ <˚X¯eT÷ Je Ç+<ÛäHêìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çdü÷Ô b˛‘˚ ‹q&ÜìøÏ ‹+&ç –+»\T ˝Òø£, ns¡ø=s¡>± \uÛÑ´eTj˚T´ ‹+&ç –+»\ <Ûäs¡\T kÕe÷qT´\T ø=qT>√\T #˚j·T˝Òì |ü]dæú‹øÏ ekÕÔsTT. eT<Ûä´‘·s¡>∑‹, n+‘·ø£Hêï ~>∑TekÕúsTT Á|ü»\T ø=qT>√\T #˚j·T˝Òø£ Äø£* #êe⁄\≈£î >∑Ts¡j˚T´ Á|üe÷<ä+ ñ+~. ‹+&ç –+»\ qT+∫ Je Ç+<Ûäq+ ñ‘·Œ‹Ô #˚j·T&É+, Ç+<äTø√dü+ yÓTTø£ÿC§qï e+{Ï |ü+≥\T n~Ûø£+>± y˚j·T&É+, n~Ûø£ ~>∑Tã&ç kÕ~Û+#·&ÜìøÏ qÁ‘·»ì ms¡Te⁄\T n‘·´~Ûø£+>± $ìjÓ÷–+#·&É+ Ç|üŒ{Ïπø |ü\T <äTwüŒ¤*‘ê\qT n+~+#êsTT. yÓTøχø√ q~ düeTTÁ<ä+˝À ø£*ùd #√≥ ìØ®e Á|ü<˚X¯+ @s¡Œ&ç+~. Ç<˚Ø‹˝À Á|ü‹ <˚X¯+˝Àq÷ kÕ>∑s¡ dü+>∑eT ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìØ®e Á|ü<˚XÊ\T @s¡Œ&É‘êsTT. Ç|üŒ{Ïπø e÷qe ‘·|æŒ<ë\ e\¢ $X¯«yê´|üÔ+>± düeTTÁ<ë˝À¢ 460 ìØ®e ÁbÕ+‘ê\T @s¡Œ&ܶsTT. á dü+K´ ô|s¡T>∑T‘·÷ b˛j˚T Á|üe÷<ä+ ñ+~. yêdüÔyêìøÏ Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± düeTTÁ<ä+ qT+∫ 30 XÊ‘êìøÏ ô|’>± ÄVü‰s¡|ü<ësêú\qT eTq+ ùdø£]düTÔHêï+. XÊgy˚‘·Ô\T uÛÑ$wü´‘·TÔ ÄVü‰s¡ πø+Á<ä+ (|òüP´#·sY |òü⁄&é u≤ôdÿ{Ÿ) nì ù|s=ÿ+≥Tqï Ä düeTTÁ Á<ë\T m+<äT≈£L ø=s¡>±ì$>± e÷]b˛‘êsTT. eTT+<äT>± y˚T˝§ÿq˝Òì n\dü‘·«+ ø±s¡D+>± uÛÑ$wü´‘Y ‘·sê\≈£î ‹+&ç˝Ò≈£î+&Ü #˚düT≈£î+≥THêïeTqï e÷≥! <ëì |òü*‘ê\T @ $<Ûä+>± ñ+{≤jÓ÷ Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ }Væ≤+#ê*. ≈£L´u≤˝À e÷~]>± mø£ÿ&ç yê]øÏ nø£ÿ&˚ ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\qT ñ‘·Œ‹Ô #˚ùd $<ÛëHêìøÏ ô|<ä›|”≥ y˚j·÷*. |üsê´es¡D≤ìøÏ Vü‰ì ˝Ò≈£î+&Ü nedüs¡yÓTÆq #·s¡´\T #˚|ü{≤º*. #·eTTs¡T Ä<ë #˚j·T&É+‘√bÕ≥T, düeqe˝≤&˚ |ü+≥qT ÄVü‰s¡+>± d”«ø£]+#˚ |ü]dæú‘·T\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. |ü≥ºD |ü+≥<ë«sê á |òü*‘·+ bı+<˚ neø±X¯+ ñ+~. Bìì e<äT\T≈£î+fÒ eTq #˚‘·T\‘√ eTqy˚T ÄVü‰s¡ ø=s¡‘·≈£î ;»+ y˚dæqyêfi¯¢+ ne⁄‘ê+.
X
X 6
X
X
X
X 7
|æ. $.s¡eTD
Á|ü|ü+#·+˝À
X
>∑‘· 15 dü+ˆˆ \˝À |ü≥ºD e´ekÕj·T $<ÛëHê\ Ä#·s¡ D˝À #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z $»j·÷\T kÕ~Û+∫q <˚XÊ\˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä≥~ ≈£L´u≤. BìøÏ 20\ø£å\ ô|’>± »HêuÛ≤ ø£*–q ≈£L´u≤ sê»<Ûëì q>∑s¡+ Vü≤yêHê Á|ü<ÛëqbÕÁ‘· eVæ≤+∫+~. Vü≤yêHê |ü≥ºD ÁbÕ+‘·eT+‘ê ª|ü≥ºD e´ekÕj·T ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~ q<˚. q>∑sêìøÏ #Ó+~q eTTì‡bÕ*{°\T(ãs√\T) ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À #·<äs¡|ü⁄ yÓTÆ\T≈£î 2300 qT+&ç 3500 »HêuÛ≤‘√ eT]ø=ìï ÁbÕ+‘ê˝À¢ 50 y˚\ qT+&ç 1 \ø£å es¡≈£î »HêuÛ≤‘√ e⁄HêïsTT. yÓT‘·Ô+ MT<ä 87 y˚\ mø£sê\ |ü≥ºD uÛÑ÷$Tì e´ekÕj·T uÛÑ÷$T >± ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. 1990˝À k˛$j·T{Ÿ j·T÷ì j·THé ≈£î|üŒ≈£L*b˛>±H˚ <ëì Ä]∆ø£ düVü≤
X
Á|ü|ü+#·+˝À >∑‘· 15 dü+e‘·‡sê\T>± |ü≥ºD e´ekÕj·T $<ÛëHê\ Ä#·s¡D˝À #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z $»j·÷\T kÕ~Û+∫q <˚XÊ \˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï~ ≈£L´u≤. 1990˝À k˛$j·T{Ÿ j·T÷ì j·THé ≈£î|üŒ≈£L*b˛>±H˚ <ëì düVü≤ø±s¡+‘√ q&ÉTdüTÔqï ≈£L´u≤ Ä]∆ø£ e´edüú rÁeyÓTÆq dü+øå√uÛÑ+˝À |ü&çb˛sTT+~. Bìì m<äTs√ÿe{≤ìøÏ kÕ«e\+ãq ~X¯>± Á|üj·÷D+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. ñ‘·Œ‹Ô s¡+>∑+˝À, e´ekÕj·T s¡+>∑+˝À, $<˚o düs¡T≈£î\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&É≈£î+&Ü, $<˚o |ü]C≤„q+ Ä<Ûë s¡+>± dü«j·T+düeTè~∆ kÕ~Û+#ê\ì ìs¡ísTT+#·Tø=Hêïs¡T.
ø±s¡+‘√ q&ÉT düTÔqï ≈£L´u≤ Ä]∆ø£ e´edüú rÁe yÓTÆq dü+øå√uÛÑ+˝À |ü&çb˛sTT+~. sêÁ‹øÏ sêÁ‘˚ &ûõ˝Ÿ, >±´dt˝…’Hé, Á≥≈£îÿ\T, e´ekÕj·T dü+u+<Ûäj·T+Á‘· |ü]ø£sê\T, Á≥≈£îÿ\≈£î, j·T+Á‘ê\≈£î $&ç bÕs¡Tº\T, ô|Á{À ¬ø$Tø£˝Ÿ‡‘√ ‘·j·÷s¡j˚T´ ms¡Te⁄\T, |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\T, nìï+{Ïø° ø=s¡‘· @s¡Œ&ç+~. ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ‹Ô˝À rÁe yÓTÆq düeTdü´\T ‘·˝…‘êÔsTT. ‘·|üŒìdü] |ü] dæ∆‘·T˝À¢ ≈£L´u≤ |ü≥ºD e´ekÕj·÷ìøÏ e÷s¡e\dæe∫Ã+~. Bìe\q s¡yêD≤ Ks¡TÃ\T ‘·>∑Z&É+, ∫qï‘·s¡Vü‰ ñ‘·Œ‹Ô e\q ô|<ä› j·T+Á‘ê\ nedüs¡+ ‘·–Z+~. ìe dædüTÔqï »q+ eT<Û˚´ e´ekÕj·T+ »s¡T>∑T ‘·T+&É≥+ e\q |üsê´es¡D nqT≈£L\ e´ekÕj·T+ nedüs¡+>± e÷]+~. Bì
e\q $wü|üP]‘·yÓTÆq ô|Á{À¬ø$Tø£˝Ÿ ms¡T e⁄\T, |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\ yê&Éø±ìï ‘·|æŒ+ #ê*‡q nedüs¡+ e∫Ã+~. 1970 qT+&ç Á|ü‹≈£L\ |ü]dæú‘·T \qT m<äTs=ÿq&ÜìøÏ, C≤rj·T uÛÑÁ<Ûä‘· ô|+bı+~+#·Tø√e&ÜìøÏ, á s¡+>∑+˝À e÷s¡TŒ\T ‘˚e&ÜìøÏ Á|üj·T‘êï\T ÁbÕs¡+ uÛÑ+ nj·÷´sTT. ≈£L´u≤ yÓTT<ä{Ï qT+&ç nyÓT]ø± Ä]∆ø£ ~>∑“¤+<Ûäq≈£î >∑Ts¡e⁄‘·÷ H˚e⁄+~. ô|’>± ìs¡+‘·s¡+ nyÓT]ø± ≈£L´u≤ B$ì ~>∑“¤+<Ûäq #Ój·÷´\ì Á|üj·T ‹ïdü÷ÔH˚ ñ+~. Bìì m<äTs√ÿe&ÜìøÏ
kÕ«e\+ãq ~X¯>± Á|üj·÷D+ yÓTT<ä\T ô|{≤ºs¡T. ø=ìï XÊÁdüÔ |ü] XÀ<Ûäq dü+düú\T, ñ‘·Œ‹Ô s¡+>∑+˝À, e´ekÕj·Ts¡+>∑+˝À, $<˚o düs¡T≈£î\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&É≈£î+&Ü, $<˚o |ü]C≤„q+ Ä<Ûës¡+>± dü«j·T+ düeTè~∆ kÕ~Û+#ê\ì Ä˝À#·q\T #˚kÕsTT. n<˚ düeTj·T+˝À s¡ø£åD eT+Á‹‘·«XÊK, H˚wüq˝Ÿ Çìdæº ≥÷´{Ÿ Ä|òt ùdº{Ÿ ]»sY« (◊.mHé.ÄsY.Ç) ˝≤+{Ï C≤rj·T dü+düú\T, yÓTT‘·Ô+ ô|Á{À*j·T+ ñ‘·Œ‘·TÔ\ ~>∑TeT‘·T*ï s¡<äT›#˚j·T{≤ìøÏ kÕ<Ûä´ eTj˚T´ e÷sêZ\>∑T]+∫ düe÷˝À#·q\T »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T.
≈£L´u≤ <˚X¯ yÓ’XÊ\´+`1.10,860 #·ˆˆøψˆMT,, »HêuÛ≤`1ø√{Ï 12 \ø£å\T., <˚X¯ sê»<Ûëì` Vü≤yêHê, ø£¬s˙‡ ` ô|k˛ uÛ≤wü`kÕŒìwt, C≤‘·T\T: eTT\‘√Ô 51%, X‚«‘·C≤‘·T\T37%, q\¢C≤‹yês¡T 11%, #Ó’˙j·TT\T 1%. &çôd+ãsY 27,1987q ôd’ìø£<äfi≤\ ñ<ë´qeq yê´bÕs¡ dü+düúqT ÄHê{Ï s¡ø£åDeT+Á‹ sêe⁄˝Ÿ ø±Ák˛º dü+<ä]Ù+#ês¡T. nø£ÿ&É neT\e⁄‘·Tqï $<ÛëHê\qT Äj·Tq n$T‘·+>± Áb˛‘·‡Væ≤+#ês¡T. <ëì |üs¡´ekÕq+>± Ä kÕ+πø‹ø£ $<ÛëHê\T H˚&ÉT $]$>± |ü≥ºD e´ekÕj·÷ìøÏ ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. ◊.j·THé.nsY.Ç n~Û|ü‹ »qs¡˝Ÿ yÓ÷sTTôddt dæjÓ÷ yê+>¥, sêe⁄˝Ÿø±Ák˛º e∫Ãq|ü⁄&ÉT, ªªnì{≤ nH˚ ù|s¡T>∑\ ˇø£ e´e kÕj·T XÊÁdüÔE„sê\T ô|Á{À*j·T+ yê&É≈£î+&Ü ø±j·T≈£Ls¡\T |ü+ &ç+#˚ |ü]XÀ<Ûäq˝À kÕ~Û+∫q ø=ìï $»j·÷\ì >∑T]Ô+∫µµ n_Ûq+ ~+#ês¡ì #ÓbÕŒs¡T. Ä $»j·÷\ Ä<Ûës¡+>± 1987 &çôd+ãsY˝À n+fÒ k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé ≈£î|üŒ≈£L\{≤ìøÏ 4dü+ˆˆ\ eTT+<˚ ªªÄsêZH√ b˛ìø√dtµµ nì |æ\eã&˚ ìsêàD≤*ï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Ç$ Bs¡È#·‘·Ts¡Ádü|ü⁄>√&É\‘√ 30 MT≥s¡T¢ bı&Ée⁄, 1 MT≥s¡T yÓ&É\TŒ‘√, ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\‘√ø£*|æq kÕs¡e+‘·yÓTÆq eT{Ϻ‘√ á ìsêàD≤\qT ôd’ìø£ <äfi≤\ ÁbÕ+‘ê\˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Vü≤yêHê, $TsêeTsY õ˝≤¢˝À¢ ◊.mHé.ÄsY.Ç Á|ü<Ûëq
X
X
X
X 8 πø+Á<ëìøÏ <ä>∑Zs¡˝À e⁄qï M~Û˝À U≤∞>± ñqï 2 mø£sê\ düú\+˝À yÓTT<ä{Ï |ü≥ºD |ü⁄s¡»qT\ ªÄsêZH√b˛ìø±dtµ 1997 ∫es¡≈£î >±ì yÓTT<ä\e«˝Ò<äT. ‘·sê«‘· yÓTT‘·Ô+ ≈£L´u≤ |ü≥ºD e´ekÕj·T+˝À ≈£Ls¡>±j·T\ ô|+|üø±ìøÏ yÓTT<ä{Ï n&ÉT>∑T y˚dæq dü+düú>± ì\ ã&ç+~. |ü≥ºD e´ekÕj·÷ìï |ü<ä∆‹ Á|üø±s¡+ eTTeTàs¡+>± ø=q kÕ–+#·&ÜìøÏ ªÄsêZH√b˛ìø√dtµ \qT ÁbÕs¡+_Û+∫ yê{Ïì |ü] o*+#·&ÜìøÏ 1994 ˝À ˇø£ dü+düú @s¡Œ&ç+~. 1997˝À Bìï ªC≤rj·T |ü≥ºD e´ekÕj·T ñ<ä´eT+µ >± e÷sêÃs¡T. dü+øå√uÛ≤ìøÏ eTT+<äT uÛÑ÷$T ø=+‘·eT+~ Áô|’y˚≥T e´≈£îÔ\ #˚‘·T˝À¢qT, Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\‘√ q&ç#˚ C≤rj·T+ #˚j·Tã&çq uÛÑ÷eTT\T+&˚$. Ç|ü⁄Œ&ÉT <ëìøÏ n<äq+>± bÕ¢≥¢qT, $&çe´≈£îÔ\≈£î (bÕ¬s‡˝…s√dt), ø√|üπs{Ï yé\≈£î πø{≤sTT+#ês¡T. ìsêàDj·TT‘·yÓTÆq |ü<ä∆‹˝À ñ‘·Œ‹Ô 1994 qT+&ç ñìøÏ ˝ÀøÏ e∫Ã, dü+|üPs¡íyÓTÆq $<Ûëq+>± 1997 ˝ÀøÏ e÷]+~. Bì e\q 1991˝À kÕ<Ûä´+ ø±ì |òü*‘ê\T #ê˝≤ düT\Te⁄>± kÕ~Û+ #·&ÜìøÏ M\T|ü&ç+~. ñ‘·Œ‹Ô uÛ≤Ø n+>∑˝À¢ ô|]–+~. Á|ü»\ nedüsê\≈£î nDT>∑TD´+>± ÁbÕ+rj·T+>± ùd+ÁBj·T e´e kÕj·T |ü<ä∆‘·T\ <ë«sê |ü+&çq |ü+≥\ e\q ≈£L´uHé Á|ü»\ ÄVü‰s¡+˝À >∑D˙j·TyÓTÆq, Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq e÷s¡TŒ\T e#êÃsTT. Bì e\q ≈£L´u≤ |ü≥ºD≤\˝À Ä≈£î |ü#·Ãì |ü+≥\ e\q |üsê´es¡D+ n<äT“¤ ‘·+>± u≤>∑T|ü&ç+~. Ç<ä+‘ê |üsê´es¡D <äèw溑√ »]–q e´e kÕj·T ñ‘·Œ‹Ô e\q kÕ<Ûä´|ü&ç+~. >∑‘·+˝À |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ m+<äT≈£L ø=s¡>±ì, #Ó‘·Ô ≈£î|üŒ\T>± e÷]q uÛÑ÷eTT\˙ï ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ë\T>± e÷]b˛j·÷sTT. |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝À j·TTer j·TTe ≈£î\≈£î, á kÕe÷õø£, Ä]∆ø£, e÷s¡TŒ\e\q Bs¡Èø±*ø£ ñ<√´>± eø±XÊ\T u≤>± yÓTs¡T>∑j·÷´sTT. yê] dü+bÕ<äq˝À, Äs√>∑´+˝À n<äT“¤‘·yÓTÆq e÷s¡TŒ\T e#êÃsTT. ∫e]>± |ü≥ºD e´ekÕj·T+˝À
X
Á|ü<Ûëq+>± dü$Twæº ìsêàD≤ìøÏ nedü s¡yÓTÆq |ü]dæú‘·T\T @s¡Œ&ܶsTT. Vü≤yêHê˝À |ü≥ºD e´ekÕj·T ø±s¡´Áø£e÷*ï |üs¡´y˚øÏå+#·&ÜìøÏ 29 ñ|ü ø±s¡´Áø£e÷\qT @sêŒ≥T #˚kÕs¡T. yê{Ï˝À 12 |ü+≥\ø√dü+, 7 |üX¯ób˛wüD ø√dü+, 9 ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\T, $‘·ÔHê\T, ˙{ÏbÕs¡T <ä\, eTTs¡T>∑T ø±\«\T, yê´bÕs¡+, kÕ+πø ‹ø£ $<ä´ ø√dü+ e⁄HêïsTT. >∑‘· 12 dü+ˆˆ \˝À á ñ|üø±s¡´Áø£e÷\ ø√dü+, <ë<ë|ü⁄ 3 \ø£å\ 50 y˚\ ñ<√´>±\T düèwæº+#· ã&ܶsTT. á |ü≥ºD e´ekÕj·T $<Ûëq+ <ë«sê πøe\+ ìs¡T<√´>∑T\≈£î ñ<√´>±\qT ø£*Œ+#·&Éy˚T ø±≈£î+&Ü yÓTT‘·Ô+ ≈£L´u≤ düe÷C≤ìï Á|üuÛ≤$‘·+ #˚dæ+~. ñ|üø±s¡´Áø£e÷˝À¢ ˇø£f…Æq ≈£Ls¡ >±j·T\T, Wwü<äyÓTTø£ÿ\ ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ }Væ≤+#·˝Òì n<äT“¤‘ê\T »]>±sTT.1994 qT+&ç 2005 es¡≈£î 4 y˚\ ≥qTï\ qT+&ç 42 \ø£å\ ≥qTï\ es¡≈£î n+fÒ <ë<ë|ü⁄ yÓsTT´ ¬s≥T¢ n_Ûeè~› kÕ~Û+ #ês¡T. ªÄsêZH√b˛ìø√dtµ\˝À #·<äs¡|ü⁄ MT≥s¡T dü∆\+˝À 1994 ˝À 1.5 øÏ˝ÀÁ>±eTT\T |ü+&çùdÔ, 2001 Hê{ÏøÏ 25.8 øÏ˝À\T ô|]–+~ n+fÒ 17 ¬s≥T¢ ô|]–+~. Ç+‘· n<äT“¤‘·yÓTÆq |òü*‘ê\T kÕ~Û+#·&ÜìøÏ nH˚ø£ ø±s¡D≤\THêïsTT. n+<äT˝À ìsêàD |üs¡yÓTÆq $<Ûëq+ #ê˝≤ Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. Áø£eT•ø£åD‘√, <äè&ÛÉìX¯Ã j·T+‘√, nedüsê\≈£î ‘·>∑Z≥Tº>±, πø+Á<ä kÕ∆sTT˝À rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷\qT, $<Ûë Hê*ï, neT\T #˚j·T≥+˝À ø±e*‡q düVü≤
X
ø±s¡+ n+~+#·≥+ ˝À, ñ‘·Œ‹Ô˝À e÷¬sÿ {Ï+>¥\˝À, $πø+ÁB ø£s¡D $<Ûëq+˝À dü$Tà[‘·+ #˚dæ neT \T#˚j·÷*. n+<äTπø yêfi¯fl Á|ü‹»„ @$T ≥+fÒ ªª$πø+ÁB ø£s¡ D‘√ |üì #˚dü÷Ô, yÓTT‘·Ô+ \øå±´ìøÏ #˚s¡T ø√e&É+˝À πø+Á<ä ø√D≤ìï n\ø£å´+ #˚j·T≈£î+&Ü #·÷&Ü *. n˝≤π> πø+Á<äø√D+ <ë«sê $πø+ ÁBø£s¡DqT, #=s¡eqT #·+ù| $<Ûä+>± e⁄+&É≈£L&É<äTµµ. á \ø£å´ dæ~›ø√dü+ ªH˚wüq˝Ÿ ns¡“Hé nÁ–ø£\Ãs¡˝Ÿ Á>∑÷|tµ(õ.mHé.@.j·TT) Hêj·Tø£‘·«+˝À 14 ÁbÕ+ rj·T dü+düú\T, 169 eTTìdæ|ü˝Ÿ dü+dü∆\T |üì#˚düTÔHêïsTT. $<ÛëHê\qT bÕ\d”\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T ≥+, n≥º&ÉT>∑T Á|ü»*ï düMTø£]+#·≥+, yê]øÏ |ü≥ºD e´ekÕj·÷ìøÏ dü+u+~Û+ ∫q |üì˝À bÕ˝§ZqeTì Áb˛‘·‡Væ≤+#·≥+, yê{Ïq ìï+{Ï˙ n»e÷sTTw” #˚dü÷Ô Á|ü»\ #=s¡e ô|+bı+~+#·&É+, á dü+düú\ |üì yê]øÏ ø±yê*‡q$ n+~+ #·≥+ , •ø£åD Çe«≥+, e÷¬sÿ{Ï+>¥, Á|üuÛÑT‘·« ªns¡“Hé bòÕsYà‡µµ dü+düú\T |üs¡´ y˚øÏåkÕÔsTT. á $πø+ÁBø£s¡D ìsêàD+˝À e´ekÕj·T eT+Á‹‘·«XÊK≈£î #Ó+~q |ü≥ºD e´ekÕj·T Á|ü‹ì<ÛäT\T eTTK´yÓTÆq bÕÁ‘· eVæ≤kÕÔs¡T. ˇø√ÿ |ü]bÕ\Hê j·T÷ì{ŸqT, ªbÕ|ü⁄\sY øöì‡˝Ÿ>±µ |æ\TkÕÔs¡T. Ç$ eTTìdæbÕ*{°\ Ä~Û|ü‘·´+˝À e⁄+{≤sTT. ˇø√ÿ eTTìdæbÕ*{°˝À 8 >±ì 9 >±ì bÕ|ü⁄\sY øöì‡\T¢+{≤sTT. H˚&ÉT ≈£L´u≤ yÓTT‘·Ô+>± 1452 bÕ|ü⁄\sY øöì‡\T¢HêïsTT. ñ‘·Œ‹Ô #˚ùd j·T÷ì≥¢˝À $<ÛëHê\ >∑T]+∫ #·]Ã+#·≥+, nedüs ¡yÓTÆq düe÷#ês¡+ ùdø£ ]+#·≥+, düs¡T≈£î HêD´‘·, yÓT\≈£îe\T ø√dü+ •ø£åD ˝≤+{Ï eTTK´yÓTÆq |üqT\˙ï á |ü≥ºD e´ekÕj·T Á|ü‹ì<ÛäT\T #˚kÕÔs¡T.
•ø£åD, $<ë´uÀ<Ûäq
X
X 9 ªôdŒwü˝Ÿ |æ]j·T&éµ>± |æ*#˚ k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé |ü&çb˛sTT, Çã“+ <äT*ï m<äTs=ÿqï ø±\+˝À, ≈£L´u≤ |ü≥ºD ÁbÕ+‘·yêdüT\+<äs¡÷ ñqï‘· kÕúsTT $<ë´e+‘·T˝Ò nsTTHê yê]øÏ |üsê´es¡D |üs¡+>± e´ekÕj·T+ >∑T]+∫ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe C≤„q+ e⁄+&˚~. nsTTHê Ms¡T ‘=+<äs¡>± H˚s¡TÃø=H˚ X¯øÏÔ e⁄qïyês¡T. n|üŒ{Ïπø m+‘√ eT+~ XÊÁdüÔE„\T á ø√D+˝À |üì#˚düTÔHêïs¡T. n˝≤π> nH˚ø£ eT+~ ¬s’‘·T\T n<äT“‘·yÓTÆq kÕ+Á|ü<ëj·T e´ekÕj·T $C≤„q+ ø£*– e⁄Hêïs¡T. M]<ä›] |ü]C≤„Hêìï |ü+#·Tø√e&É+‘√ ˇø£ >=|üŒ ø£\sTTø£‘√ $q÷‘·ïyÓTÆq C≤„Hêìï uÀ~Û+#·>∑\, ñbÕ<Ûë´j·TT\T, $<ë´s¡T∆\T, ‘·j·÷s¡j·÷´s¡T. Øôd]à dü+düú\T, j·T÷ìe ]‡{°\T, Ç‘·s¡ dü+dü∆\T nìï+{Ï˙ uÛ≤>∑kÕ« eTT\T>± #˚dæ |ü≥ºDe´ekÕj·T $<Ûëq+˝À •ø£åD, n+fÒ πøe\+ ø=‘·Ô kÕ+πø‹ø£ $\T e*ï Á|üy˚X¯ ô|≥º&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, Ç+ø± ñqï‘·yÓTÆq ÄX¯j·T+‘√ q&ÉbÕ\ì ìs¡í sTT+#ês¡T. yê] ÄX¯j·T+ @$T≥+fÒ ªªH˚s¡TÃ≈£î+≥÷H˚ ñ‘·Œ‹Ô #˚j·T&É+, ñ‘·Œ‹Ô #˚dü÷Ô uÀ~Û+#·&É+, uÀ<Ûäq #˚dü÷Ô H˚s¡TÃø√e&É+µµ. j·T÷ìe]‡{°\qT+&ç $<ë´e+‘·T˝…’q e´ekÕj·T XÊÁdüÔE„\T, kÕ+πø‹ø£ ì|ü⁄DT\T, Ç+»˙s¡T¢, n+<äs¡÷ á $<ÛëHê\≈£î $]$>± ‘√&ÉŒ&ÉT‘·THêïs¡T. ∫es¡>± ÁbÕ<Ûä$Tø£, e÷<ä´$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\\T ≈£L&Ü, |ü≥ºDe´ekÕj·T+ >∑T]+∫ uÛÑ$ wü´‘Y ‘·sê\qT ‘·j·÷s¡T #˚düTÔHêïsTT.
|ü]XÀ<Ûäq, n_Ûeè~∆ 1970˝À¢ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq $$<Ûä eT+Á‹‘·«XÊK˝À¢ nqTu+<Ûä+>± ñqï Øôd]à dü+düú\T, j·T÷ìe]‡{°\T á |üì˝À |üP]Ô>± ìeT>∑ïyÓTÆe⁄HêïsTT. õ.mHé.@.j·TT M]øÏ ø±e*‡q Hêj·Tø£‘·«+ n+~düTÔ+~. 2002 Hê{ÏøÏ düTdæ∆s¡yÓTÆq ùd+ÁBj·T e´ekÕj·T $<ÛëHê\ >∑T]+∫ <˚X¯ yê´|üÔ+>± y˚˝≤~ dü+düú\T |üì #˚düTÔHêïsTT. Á|ü‘˚´ø£+>± ø=+&É\ ÁbÕ+ ‘ê\˝À düTdæ∆s¡yÓTÆq n_Ûeè~› ø√dü+ 38
X
X 10 2008 pHé 8 e ‘˚Bq nk˛dæj˚Tf…&é Áô|dt˝À •Ks¡yês¡Ô>± ªªø£fi¯ó¢ $Ts¡T$T≥T¢ >=*ù| ≈£L´u≤ |ü≥ºD e´ekÕj·T+µµ nì ˇø£ ø£<∏äq+ Á|ü#·T]+#ês¡T. Ç~ ì»+>± n<äT“¤‘·yÓTÆq $wüj·Ty˚T. πøe\+ Ä]úø£ |üs¡yÓTÆq n+fÒ ñ‘·Œ‹Ô #˚j·T&É+, ñ<√´>±eø±XÊ\T ø£*Œ+#·&Éy˚T ø±<äT dü$Twæº n_Ûeè~∆øÏ, |üsê´es¡D≤ìï yÓTs¡T>∑T|üs¡T#·T ø√&ÜìøÏ, Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq, dü+‘√wüø£s¡yÓTÆq J$‘êìï ø£*Œ+#êsTT. ÁbòÕHé‡ ª*eTT+&˚µ |üÁ‹ø£ m&ç≥sY 2005˝À |òæ&˚˝Ÿ ø±Ák˛ºqT |üsê´es¡D≤ìï |ü]s¡øÏå+#·&ÜìøÏ m≥Te+{Ï #·s¡´\T rdüTø√uÀ‘·THêïs¡ì Á|ü•ïùdÔ ªªnìï+{Ïø£Hêï Á|ü<∏äeT+>± |ü≥ºD e´ekÕj·T $<Ûëqy˚Tqìµµ »yêãT #ÓbÕŒs¡T. Vü≤yêHê˝À |ü≥ºD e´ekÕj·T $<Ûëq+ dü«j·T+ düeTè~∆øÏ ô|<ä› ì<äs¡Ùq+. Bìì Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ bÕ{Ï+∫ ˝≤uÛÑ+ bı+<ä&ÜìøÏ neø±X¯+ ñ+~. ø±ì ≈£L´u≤˝À kÕ~Û+∫q≥T¢>± nìï #√{≤¢ kÕ~Û+#·&É+ kÕ<Ûä´+ ø±ø£b˛e#·TÃ, ø±ì yês¡T bÕ{Ï+∫q |ü<䛑·T\T, $<ÛëHê\T ‘·|üŒì dü]>± ˇø£ Áø=‘·Ô Ä≈£î|ü#·Ãì e÷qe‘·«+‘√ ì+&çq düe÷C≤ìøÏ <ë] rdüTÔ+<äì #Ó|üŒe#·TÃ.
|ü]ø£sê\T, HÓ’‹ø£ Áù|s¡ø±\T
n+~+#·&ÜìøÏ <ë<ë|ü⁄ ¬s+&ÉT e+<ä\ dü+düú\T Ä nedüsê*ï rs¡TdüTÔHêïsTT. 9y˚\ ùd+ÁBj·T düs¡T≈£î\ πø+Á<ë˝À¢ ø£+b˛düTº, yÓØà ø£+b˛düTº, yêsYà VüA´eTdt ˝≤+{Ï ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\T ‘·j·÷ s¡e⁄‘·THêïsTT. ø±e\dæq ˙{Ï dü<äTbÕj·÷ìøÏ »˝≤X¯j·÷\T, q<äT\T, u≤e⁄\T, eTTì‡|ü˝Ÿ ≈£îfi≤sTT\ <ë«sê düs¡|òüsê »s¡T>∑T ‘·THêïsTT. es¡¸|ü⁄ ˙{Ïì ì\« #˚dæ n‘·´~Ûø£+>± |ü≥ºD e´ekÕj·T πø+Á<ë\≈£î, ô|<ä› ô|<ä› ‘√≥\≈£î düs¡|òüsê #˚düTÔHêïs¡T. ≈£L´u≤ yÓTT‘·Ô+ e´ekÕj·T uÛÑ÷$T˝À Vü≤yêHê q>∑s¡+˝À 0.4 e÷Á‘·y˚T ñ+~. n˝≤π> |ü≥ºD e´ekÕj·T uÛÑ÷$T˝À 3 XÊ‘·+ ñ+~. ≈£L´u≤ yÓTT‘·Ô+ ÁbÕ+‘·+˝À 0.67 e÷Á‘·y˚T ø£*– ñ+~.
X
ñ‘·Œ‹Ô #˚ùd dü+düú\T ˝≤uÛ≤\T e#˚Ã≥≥T¢ #·÷düT≈£î+{≤sTT. á |ü≥ºD e´ekÕj·T πø+Á<ë\˙ï ˝≤uÛ≤\‘√ q&ÉTdüTÔHêïsTT. e∫Ãq ˝≤uÛ≤\qT ñ<√´>∑T\≈£î, eT]+‘· ñ‘ê‡Vü≤+>± |üì #˚j·T&ÜìøÏ, Áù|s¡D>± n~Ûø£ y˚‘·Hê\qT #Ó*¢düTÔHêïs¡T.‘·<ë«sê yê] e´øÏÔ>∑‘· kÕ∆sTT˝À ñqï‘· #·<äTe⁄\T, eT+∫ Äs√>∑´+, düe÷»+˝À VüQ+ <ë>± J$+#·>∑\ yê‘êes¡D≤ìï bı+<ä>∑\T>∑T‘ês¡T. düe÷»+˝À |ü≥ºD e´ekÕj·TeT+fÒ ˇø£ >ös¡eÁ|ü<äyÓTÆq, Á|ü»\+<ä]ø° ñ|ü jÓ÷>∑|ü&˚ ø±s¡´Áø£eT+>± >∑T]Ô+#·ã&ç, Ä |üì˝À bÕ˝§Zqï yê]øÏ ≈£L&Ü kÕe÷õø£ >ös¡e+ \_ÛdüTÔ+~. ñqï‘·yÓTÆq XÊÁd”Ôj·TC≤„q+, kÕ+πø‹ø£ HÓ’|ü⁄D´+‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï<äì n+<äs¡÷ >ös¡$düTÔHêïs¡T. 2006˝À Á|ü|ü+#· eq´ÁbÕDT\ dü+düú >∑‘·+˝À ¬s’‘·T\+fÒ ñ+&˚ ∫qï#·÷|ü⁄, á s√E ˝Ò<äT. ñ‘·Œ‹Ô kÕ~Û düTÔqï yê]˝À n‘·´+‘· ÁX‚wüºyÓTÆqyê{Ïì >∑T]Ô+∫ >ös¡$düTÔHêïs¡T. (&Éã÷´&Éã÷´m|òt) ªªÁ|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± e÷qe n_Ûeè~∆ Á|ü‹ 3 HÓ\\≈£L |üØø£å\T ø=qkÕ–dü÷Ô á $•wüºyÓTÆq j·T÷ì≥¢qT dü÷∫ø£˝À ≈£L´u≤ ˇø£ÿfÒ $<ä´, Äs√>∑´+, $<äT´‘·TÔ >∑T]Ô+#·&É+ #˚kÕÔs¡T. M{ÏøÏ düe÷»+˝À n‘·´+‘· >ös¡e+ \_Û yê&Éø£+˝À bı<äT|ü⁄, ‘·≈£îÿe ø±s¡“¤Hé&Ó’ Ĭø’‡&é $&ÉT<ä\ düTÔ+~. M{Ï Á|üuÛ≤e+ $T>∑‘ê yê{Ïô|’ |ü&ç b˛{°>± >∑T]Ô+|ü⁄ #˚j·T&É+ <ë«sê |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD˝À eTT+<äT bı+<ä {≤ìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔHêïs¡T. á s√E <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+ 82 ì\ã&ç+<äìµµ |üø£{Ï+∫+~. $•wüº πø+Á<ë \THêïsTT. M] nqTuÛÑyêìï $T>∑‘ên+<ä]ø° uÀ~Û+ #·≥+ »s¡T>∑T ‘·T+~. BìøÏ ªªnedüs¡+, neø±X¯+, »HêuÛ≤ $wüj·T+˝À 20 XÊ‘·+ Vü≤yêHê˝ÀH˚ ñ+~. |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\‘√ øÏøÏÿ]dæ ñqï á q>∑s¡+˝À e´ekÕj·T uÛÑ÷$T #ê˝≤ <äè&ÛÉìX¯Ãj·T+µµ eTTK´eTì yêfi¯ófl qeTTà‘·THêïs¡T. ‘·≈£îÿe>± ñ+~. ø±ì ñqï e´ekÕj·T uÛÑ÷$T n+‘ê |ü≥ºD e´e e´ekÕj·÷ìøÏ ø±e\dæq düs¡T≈£î\ düs¡|òüsê kÕj·T uÛÑ÷$T>±H˚ |ü]>∑DÏdüTÔHêïs¡T. ◊ø£´sê»´ dü$T‹øÏ #Ó+~q |ü≥ºD e´ekÕj·T ñ‘·Œ‹ÔøÏ ø±e\dæq düs¡T≈£î\T $‘·Ô ÄVü‰s¡ eT]j·TT e´ekÕj·T dü+düú (m|òt m ˇ) ìã+<Ûäq\ Á|üø± Hê\T, ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\T, Je dü+ã+<ÛäyÓTÆq |ü⁄s¡T>∑T\ (yêsYà‡) s¡+ C≤rj·T dü>∑≥Tq eTìwæøÏ 300 Á>±eTT\ ≈£Ls¡>±j·T\T düs¡ eT+<äT\ ‘·j·÷Ø, kÕ+πø‹ø£ düVü≤ø±s¡+, dü\Vü‰\ es¡≈£L |òüsê #˚j·÷*. 2001 Hê{ÏøÏ ≈£L´u≤˝À 171 Á>±eTT˝Ò düs¡|òüsê
X
#˚j·T>∑*>±s¡T. n+fÒ m|òt m ˇ \ø£å´+ ø£Hêï ‘·≈£îÿe>±H˚ ñ+~. BìøÏ ø±s¡D+ ≈£L´u≤ yÓTT‘·Ô+ n+‘ê |ü≥ºD e´e kÕj·÷ ìøÏ eTìwæøÏ ôV≤ø±ºs¡TøÏ |ü<√e+‘·T uÛÑ÷$T ñ+fÒ Vü≤yêHê˝À eTìwæøÏ ôV≤ø±ºs¡T≈£î ¬s+&ÉTe+<ä\ ¬s≥T¢ uÛÑ÷$T ñ+~. |ü+≥\T |ü+&ç+#˚ uÛÑ÷$T <˚X¯+˝À |ü]$T‘·+>±H˚ ñ+~. yÓTT‘·Ô+ 33y˚\ ôV≤ø±ºs¡¢ uÛÑ÷$T˝À πøe\+ 10,500 ôV≤ø±ºs¡¢ uÛÑ÷$T˝À e÷Á‘·y˚T <ÛëHê´\T, ø±j·T>∑÷s¡\T, ôd’Á≥dt, |üfi¯ófl |ü+&çdüTÔHêïs¡T. |ü+&ç+∫q |ü+≥˝À¢ 1997˝À πøe\+ 20 y˚\ 700 yÓTÁ{Ïø˘ ≥qTï\T, 2005 Hê{ÏøÏ 2 \ø£å\ 72 y˚\T yÓTÁ{Ïø˘ ≥qTï\≈£î ô|+#·>∑*>±s¡T. πøe\+ Vü≤yêHê Á|ü»\≈£î düs¡|òüsê #˚dæq dü>∑≥T 340 Á>±eTT\ ≈£Ls¡>±j·T\T. n+fÒ Ç~ ◊ø£´sê»´ dü$T‹ dü÷∫ø£ ø£Hêï m≈£îÿy˚. 1995‘√ b˛*Ñ˚ 2001 Hê{ÏøÏ ns¡{Ï ø±j·T\ |ü+≥˝À 8 XÊ‘·+, ns¡{Ï |üfi¯ófl 13 XÊ‘·+, |òü˝≤\T 8.4 XÊ‘·+, ‘·èD <ÛëHê´˝À¢ 10.2 XÊ‘·+, ;Hé‡ 29.9 XÊ‘·+. e]˝À 21.9 XÊ‘·+ ñ‘·Œ‹Ô ô|+#·· >∑*>±s¡T. Vü≤yêHê˝À |ü≥ºD e´ekÕj·T
X
X
ø±s¡´Áø£eT+˝À bÕ˝§Zqï ñ<√´>∑T\T 1999 ˝À 9 y˚\T+fÒ 2001 Hê{ÏøÏ 23 y˚\ø°, 2006 Hê{ÏøÏ 44 y˚\≈£î ô|’>± ô|] >±s¡T. Vü≤yêHê˝À |ü≥ºD e´ekÕj·T+ yÓTT‘·Ô+ ≈£L´u≤ ø£+fÒ m≈£îÿe>± #·eTTs¡T, $<äT´‘·TÔ, j·T+Á‘ê\qT $ìjÓ÷–+#·≈£î+&Ü e÷qe ÁX¯eT MT<˚ Ä<∏ës¡|ü&ç »s¡T>∑T ‘√+~. yÓTT‘·Ô+ ≈£L´u≤≈£î #Ó+~q |ü≥ºD e´ekÕj·T uÛÑ÷$T˝À πøe\+ 3 XÊ‘·+ ñqï Vü≤yêHê <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+˝À ñqï e´ekÕj·T ø±]àø£ esêZìøÏ 12.5 XÊ‘êìøÏ |üì ø£*Œ+#·>∑*–+~. á ø±]à≈£î˝À¢ 25 XÊ‘·+ Ád”Ô˝Ò. kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ ñqï ø±]à≈£î\T 50 XÊ‘·+ eT+~ ñHêïs¡T. Á|ü‘˚´ø£ ìã+ <Ûäq\ <ë«sê 10XÊ‘·+ dü÷ÿfi¯ófl, ÄdüT|ü Á‘·T\T, $X¯«$<ë´\j·÷\≈£î kÕe÷õø£ nedüsê\ <äècÕº´ düs¡|òüsê »s¡T>∑T‘·T+~. Á|üuÛÑT‘·« Ä<˚XÊ\qTkÕs¡+ ÄVü‰s¡|ü<ë sêú\T e+<ä˝≤~ πø+Á<ë\ <ë«sê Á|ü»\≈£î H˚s¡T>± n+<äCÒj·Tã&ÉT‘·THêïsTT. |ü≥ºD e´ekÕj·÷ìøÏ $&ç>± |üì #˚dü÷ÔH˚ <ëìøÏ <ä>∑Zs¡ dü+ã+<Ûä+ ñqï |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\ n≥Mø£s¡D ø±s¡´Áø£eT+ >∑T]+∫ Á|ü‘˚´ø£+>± #Ó|ü⁄Œø√yê*. Bìì 1996˝À
X
X 11 ÁbÕs¡+_Û+∫ 2004 Hê{ÏøÏ Á|ü‹ eTTì‡ bÕ*{° ÁbÕ+‘·+˝À neT\T |ü]#ês¡T. Bì Á|üø±s¡+ |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝À M\Tqï #√≥T˝À¢ #Ó≥T¢ Hê≥&É+, Á|ü»\T ìe•düTÔqï ÁbÕ+‘·+˝À 12 #·<äs¡|ü⁄ MT≥s¡¢ y˚Ts¡ #Ó≥T¢ Hê≥&É+ ÁbÕs¡+_Û+∫, düãs¡“Hé eTTì‡|ü˝Ÿ ÁbÕ+‘·+˝À 30 #·<äs¡|ü⁄ MT≥s¡¢ düú\+˝À #Ó≥T¢ HêfÒ kÕúsTTøÏ ô|]>±s¡T. B+‘√ Ä ÁbÕ+‘ê\˙ï Ä≈£î|ü#·Ã>± e÷s¡&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, »+‘·Te⁄\≈£î ÄVü‰s¡+, Ä≈£î\‘√ ùd+Á~j·T ms¡Te⁄\T ‘·j·÷Ø\‘√, yÓTT‘·Ô+ |üsê´es¡D+˝À nqT≈£L\ e÷s¡TŒ\T rdüT ≈£îsê>∑*>±s¡T. Á|üdüTÔ‘·+ Vü≤yêHê |ü≥ºD ÁbÕ+‘·+˝À e´ekÕj·÷ìøÏ n<äq+>± $ì jÓ÷–+#·&ÜìøÏ uÛÑ÷y˚T ø£ì|æ+#·&É+ ˝Ò<ä q&É+ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT. e´ekÕj·÷ìï <Ûä«+dü+ #˚ùd ÁøÏeTT\qT $$<Ûä kÕ+Á|ü <ëj·T |ü<ä∆‘·T\ <ë«sê m<äTs=ÿ+≥THêïs¡T. |ü+≥\qT <Ûä«+dü+ #˚ùd ÁøÏeTT\qT <ä÷s¡+>± ñ+#˚ yÓTTø£ÿ\qT |ü+≥\ #·T≥÷º‘ê Hê≥T‘·THêïs¡T. q‘·Ô\T <ë&ç #˚ùdÔ yê{Ïì yÓqTyÓ+≥H˚ ‘=\–+#˚ $<Ûëq+ bÕ{ÏdüTÔHêïs¡T. |ü≥ºD e´ekÕj·T $<Ûëq+ nH˚ø£
ø=‘·Ô Ä˝À#·q\qT πs¬ø‹ÔdüTÔHêïsTT. ñ<ëVü≤ s¡D≈£î ªªkÕdt $T>∑T˝Ÿ &Ó˝Ÿ bÕÁ&ÉHéµµ nH˚ |ü≥ºD+˝À &Üø£ºsY sêe⁄˝Ÿ –˝Ÿ nH˚ kÕe÷õø£, e÷qdæø£ XÊÁdüÔy˚‘·Ô ñHêïs¡T. ø=ìï yÓTTø£ÿ\ <ë«sê Á|ü»\ e÷qdæø£ s√>± \qT ‘·–Z+#·&ÜìøÏ neø±X¯+ ñ+<äì ‘Ó\T düT≈£îì yê{Ïì m˝≤ ô|+#ê˝À ‘Ó\TdüTø√ e&ÜìøÏ j·TT_|ædæ, n\e÷sY dü+düú düVü‰ j·T+ ø√sês¡T. ‘·q Ç+{Ï yÓqø£ uÛ≤>∑+˝À U≤∞>± ñqï #√≥T‘√bÕ≥T |üø£ÿH˚ U≤∞>± e~˝Òdæ #Ó‘·Ô‘√ ì+&çb˛sTT ñqï bÕ] ÁXÊ$Tø£ dü+düú\ düú˝≤ìï yê&ÉTø√e&ÜìøÏ ÁbÕ+rj·T n~Ûø±s¡T\ nqTeT‹ rdüT≈£î Hêïs¡T. yÓTT‘·Ô+ 23 ˝≤Ø\ #Ó‘·ÔqT X¯óÁuÛÑ+ #˚XÊs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ Ä düú\+˝À Ä≈£î≈£Ls¡\T, ;{Ÿs¡÷{Ÿ, Ä≈£î|ü#·Ã ;Hé‡, ôd’Œ¤Hêø˘, ñ*¢ bÕj·T\T, dæ«dt #êsY¶, bÕ]Ù©, $T+{Ÿ, ns¡{Ï, e÷$T&ç, ∫+‘·, C≤$T, ìeTà, nHêHé #Ó≥T¢ ô|+#·T‘·THêïs¡T. &Üø£ºsY –˝Ÿ #Ó≥¢qT Hê≥&ÜìøÏ ˇø£ MT≥s¡T |ü]~Û˝À 80 ôd+{°MT≥s¡¢ ˝À‘·T >√‘·T\T ‘·$« |ü+≥\≈£î $ìjÓ÷–+#˚ eT{Ϻ, ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\T, Jedü+ã+<Ûä ÁøÏeTT\T n˙ï ø£*|æ yê{Ï˝À yÓTTø£ÿ\T Hê{≤s¡T. ø±ì |ü+&çqe˙ï neTàø±ìøÏ ø±<äT, Vü≤yêHê˝À Ç˝≤π> q&ÉTdüTÔqï 60 y˚\ ù|wæjÓ÷\T kı+‘êìøÏ $ìjÓ÷–+#·T ø√>± $T–*q~ #·T≥Tº Á|üø£ÿ\ ñqïyês¡+ <ä]ø° |ü+#ê*. Bì Á|üuÛ≤e+ n+‘ê Ç+‘ê ø±<äT. &Üø£ºsY >±] $»j·T+ C≤rj·T+>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~+~. ˇø£yÓ’|ü⁄ Á|ü|ü+#·eT+‘ê kÕÁe÷ »´yê<ä $<ÛëHê\ |òü*‘·+>± yÓTT‘·Ô+ yê‘ê es¡D+ ø£\Twæ‘·yÓTÆ |üsê´es¡D+ <Ûä«+düyÓTÆ b˛‘·Tqï ‘·s¡TD+˝À dæús¡yÓTÆq n_Ûeè~∆ e÷s¡Z+˝À ≈£L´u≤ Ä<äs¡Ù+>± ì\ã&ç+~. 1959˝À e´ekÕj·T dü+düÿs¡D\T ÁbÕs¡+ _Û+∫q|ü⁄Œ&ÉT $XÊ\ uÛÑ÷uÛ≤>±\qT C≤r j·T+ #˚dü÷Ô Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ˇø£ ìã+<Ûäq
X
X 12
1992˝À ]jÓ÷&ç »˙s√˝À »] –q Á|ü|ü+#· |üsê´es¡D dü<ädüT‡˝À (msYÔ dü$Tà{Ÿ) e÷{≤¢&ÉT‘·÷ ªªeTq+ e÷q yê[ ‘·q≈£î ‘êH˚ #˚düT≈£î+≥Tqï $<Ûä«+ dü+ qT+&ç s¡øÏå+#ê\+fÒ, eTq+ uÛÑ÷MTà<äTqï dü+|ü<äq÷, kÕ+πø‹ø£ $C≤„Hê˙ï Á|ü»\+<ä]ø° düe÷q+>± |ü+#ê*. uÛÑ÷$Tô|’ Äø£*˙, ù|<ä]ø±˙ï ‘·–Z+#ê\+fÒ, Ä&É+ãsê\T ‘·–Z+∫, ø=ìï <˚XÊ\T Ç‘·s¡ <˚XÊ\qT ø=\¢>=fÒº |ü<䛋øÏ dü«dæú |ü\ø±*.|üsê´es¡D≤ìï $HêX¯q+ #˚ùd, dü+|üqï <˚XÊ\ dü+düÿèr, Jeq $<Ûëq+, ø£q÷‡´eT] C≤\qT eT÷&√ Á|ü|ü+#· <˚XÊ\ HÓ‹ÔMT<ä s¡T<ä›≈£î+&Ü #·÷&Ü\ìµµ |æ\T|ü⁄ì#êÃs¡T |òæ&Ó˝Ÿ ø±Åk˛º.
neT\T #˚j·T&É+˝À XÊÁdüÔE„\T, $<ë´ y˚‘·Ô\T Á|üeTTK bÕÁ‘· eVæ≤düTÔHêïs¡T. n≥º &ÉT>∑T düe÷»+ qT+∫ |üsê´es¡D |ü] s¡ø£åD ñ<ä´e÷ìï ìsêàD+ #˚j·T&ÜìøÏ nH˚ø£ dü+düú\T @sêŒ≥T #˚j·Tã&ܶsTT. C≤rj·T »+‘·T dü+s¡ø£åD≤ πø+Á<ä+, eTqT wüß\T, Á|üø£è‹ |ü]s¡ø£åD ø√dü+ @sêŒ≥T #˚dæq Áb˛ Hê#·T sê˝ÒC≤ bòÂ+&˚wüHé , C≤rj·T ∫qï e´ekÕj·T<ës¡T\ dü+|òüT+, C≤rj·T ø±]àø£ dü+|òü÷\ düe÷K´, C≤rj·T eTVæ≤fi≤ dü+|òüT+ e+{Ï dü+düú\˙ï M{ÏøÏ Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤düTÔHêïsTT. k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé ≈£î|üŒ ≈£L*b˛>±H˚ Ä <˚X¯+ qT+∫ ~>∑TeT‹ ne⁄‘·Tqï #·eTTs¡T, e´ekÕj·T |ü] ø£sê\T, s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\T, ÄVü‰s¡ |ü<ë sêú\T nø£kÕà‘·TÔ>± ì*∫b˛sTT yÓTT‘·Ô+ ≈£L´u≤ düe÷»+ sêÁ‹øÏ sêÁ‘˚ rÁeyÓTÆq dü+øå√uÛÑ+˝À |ü&çb˛sTT+~. Ä]úø£ nedü sê\ ø√dü+ Ç‘·s¡ <˚XÊ\MT<ä Ä<Ûës¡ |ü&ɶ+ e\¢ <˚X¯ ìsêàD+˝À #ê˝≤ rÁeyÓTÆq ‘·|æŒ <ë\T »]>±sTT. ø±ì yês¡T Ä ‘·|ü⁄Œ\ qT+&ç >∑TDbÕsƒê\T H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T. yÓTT<ä ≥>± k˛$j·T{Ÿ s¡cÕ´qT yÓ÷&É˝Ÿ>± rdüT ≈£îì |üsê´es¡D+ >∑T]+∫ |ü{Ϻ+#·Tø√ ≈£î+&Ü uÛ≤Ø bÕ]ÁXÊ$Tø£ $<Ûëq+ ø=qkÕ –+#ês¡T. <ëì |òü*‘·+>± rÁeyÓTÆq qcÕº\T dü+uÛÑ$+#·&É+‘√ |ü]dæú‘·T˝Ò yê]ì ‘·eT <˚XÊìøÏ nqT≈£L\yÓTÆq e´edüú ìsêà D+ >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·&É+ H˚sêŒsTT. 1980˝À¢ bÕ]ÁXÊ$Tø£ ø±\Twü´+ m+‘· >±H√ ô|]–b˛sTT+~. mø£ÿ&É #·÷dæHê Hê#·T‘√ ì+&çb˛sTTq ˙{Ï eqs¡T\T, ªªes¡<Ós√µµ˝À #˚|ü{Ϻq ôVQ≥fi¯¢ ìsêàD+ e\¢ düeTTÁ<ä rs¡ ÁbÕ+‘ê\˙ï bÕ&Ée&É+, bÕ]ÁXÊ$Tø°ø£]+#·ã&çq uÛ≤Ø e´ekÕj·T πøåÁ‘ê\qT e\¢ uÛÑ÷$T <Ûä«+dü+ ø±e&É+, ˙{Ï eqs¡T\˙ï ñ|ü⁄ŒeTj·T+ ø±e&É+
X
#˚XÊs¡T. n~ ªªn&Ée⁄\T, uÛÑ÷$Tì dü+s¡øÏå+ #ê*, <ëì ø√dü+ ù|s¡T>±+∫q »bÕ{≤ ãTs¡<ä uÛÑ÷eTT\T, ;\ uÛÑ÷eTT\T, M{Ï˝À J$dü÷Ô n+‘·]+∫b˛‘·Tqï ≈£L´u≤ yÓTTdüfi¯¢qT |ü]s¡øÏå+#ê*µµ nì ù|s=ÿ+≥÷ yê{Ïì ø±bÕ&ÉT‘·THêïs¡T. ‘·sê«‘· nH˚ø£ |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD #·{≤º\T #˚dæ yê{ÏøÏ sêC≤´+>∑ã<ä›yÓTÆq s¡ø£åD ø£*Œ+#ês¡T. M{Ïì ]q÷´eãT˝Ÿ mqØ® |üÁ‹ø£ ªª>∑‘·+˝À $<äT´‘Y Á–&é≈£î nqTdü+<Ûëì+#·ì Á>±MTD dü÷ÿfi¯ófl, Äs√>∑´ πø+Á<ë\T, kÕe÷õø£ πø+Á<ë\T n˙ï H˚&ÉT dü÷s¡´s¡•à <ë«sê ñ‘·Œ¤‹Ô #˚ùd X¯øÏÔ‘√ $<äT´‘·TÔqT bı+<ä>∑\T>∑T‘·THêïsTT. H˚&ÉT yÓTT‘·Ô+ B$˝À 2364 kÂs¡X¯øÏÔ πø+Á<ë\T Á>±MTD bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ñHêïsTT. M{Ï <ë«sê $<äT´‘·TÔ BbÕ\T, ø£+|üP´≥s¡T¢, $<ë´, $C≤„q f…*$»Hé ø±s¡´Áø£e÷\T Á|ü‹ bÕsƒ¡XÊ\ø°, Á|ü‹ $<ë´]úø° H˚&ÉT n+<äTu≤≥T˝ÀìøÏ e#êÃsTT. á ø±s¡´Áø£eT+ 2001˝À ◊ø£´sê»´dü$T‹ <ë«sê >√¢ã˝Ÿ 500 nyês¡T¶ n+<äT≈£îHêïs¡Tµµ nì Á|ü#·T]+∫+~.
X
X
X 13
X
˝≤+{Ï uÛ≤Ø qcÕº\T yê{Ï\¢&É+‘√ ≈£L´u≤ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‘·´e÷ïj·T $<ÛëHê\ ø√dü+ Ä#·s¡D yÓTT<ä\T ô|{≤ºs¡T. dü+øå√uÛÑ+ qT+∫ ãj·T≥ |ü&É{≤ìøÏ yÓ+≥H˚ |üX¯óe⁄*ï $ìjÓ÷–dü÷Ô ùd+ÁBj·T e´ekÕj·÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Á|üø£è‹ düVü≤»yÓTÆq ms¡Te⁄*ï $ìjÓ÷–+#ês¡T. ô|’>± πø+ÁBj·T $<Ûëq+˝À q&ÉTdüTÔqï e´ekÕjÓ÷‘·Œ‹Ô eT+<äø=&ç>± ñ+&É&É+ e\q yê{Ïì ∫qï ∫qï düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T>± $&É>={≤ºs¡T. Bì‘√ $πø+ÁBø£s¡D »]– Á|üC≤ kÕ«eT´ã<ä∆+>± n≥º&ÉT>∑T Á|üC≤˙ø£+ u≤<Ûä´‘·˝À¢ìøÏ e#êÃs¡T. <ë+‘√ ô|qTe÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ$+#êsTT. |ü~ \ø£å\ ôd’øÏfi¯flqT #Ó’Hê qT+&ç ~>∑T eT‹ #˚düT≈£îHêïs¡T. ø=‘·Ô>± nsTT<äT ôd’øÏfi¯fl ìsêàD πø+Á<ë\T kÕú|æ+#ês¡T. yÓTT‘·Ô+ MT<ä nsTT<äT \ø£å\ ôd’øÏfi¯flqT Vü≤yêHê˝ÀH˚ $ìjÓ÷–düTÔHêïs¡T. $TìÁd”º Ä|òt ôd’Hé‡, f…ø±ï\J n+&é mì«sêHéyÓT+{Ÿì Á|ü‘˚´ø£+>± ˇø£ÿ |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD ø√dü+ πø{≤ sTT+∫ neT\T #˚sTT+#ês¡T. 1993˝À H˚wüq˝Ÿ mqØ® k˛¬s‡dt &Óe\|tyÓT+{Ÿ Áb˛Á>±yéTqT yÓTT<ä\Tô|{Ϻ <ëì <ë«sê X¯øÏÔì ø£q«sYº #˚dü÷Ô X¯øÏÔì düeTs¡úe+‘·+>± ‹]– $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚ $<ÛëHêìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. yÓTT‘·Ô+ <˚X¯eT+‘ê á $<ÛëHêìï Ä#·]+#·&ÜìøÏ ˇø£ uÛ≤Ø Á|ü#ês¡ ø±s¡´Áø£e÷ìï ø=qkÕ–+#ês¡T. j·TTeø±s¡´ø£s¡Ô\T Á|ü‹ Ç+{Ï+{Ïø° yÓ[fl dü]ø=‘·Ô |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD≤ $<ÛëHê\ >∑T]+∫ düe÷ #êsêìï Á|ü»\øÏ n+~+#ês¡T. kÕ<Ûës¡D $<äT´‘·TÔ BbÕ\ kÕúq+ ˝À ‘·≈£îÿe $<äT´‘·TÔ‘√ yÓ*π> bò˛¢s√ôd+{Ÿ ã\T“\qT yÓTT‘·Ô+ <˚X¯ yê´|üÔ+>± $ìjÓ÷–+∫q <˚XÊ˝À¢ yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï~>± ì\ã&ç+~. C≤rj·T $<äT´‘·TÔ Á–&éqT Ä<ÛäT˙ø£]+#·&É+‘√bÕ≥T, $πø+ÁBø£]+#·&É+ ≈£L&Ü ·«+ uÛ≤$+∫q ≈£L´u≤ Á|üuÛÑT‘&éì ì ä < + ñ · ‘ ¡ s ø= ê\ s ü d e Ϻø˘ Á– <˚X¯ n s¡T‘√ ø£q‡πs«wüHé, m\Áø ± $ì | ù µµ + e ¢ ü | $ Ô Ï ø ¯ ªªX À ˝ > 2006 ãT˝Ÿ mqØ®ì m≈£îÿe± \_Û+#˚ e T´ q ] , Ô ÷ ü d ] ø£ ˙ T ä Û < Ä Û+∫+~. ÁbÕ+rj·T+> jÓ÷–+#·&É+ ÁbÕs¡+_ ¡T yÓ*øÏ rj·T &ÜìøÏ n+‘·sê®rj·T düVü≤»yêj·TTe⁄, #·eTTs s¡+ bı+<ä&ÜìøÏ nsTT<äT ø±s¡´ düe÷»+ qT+∫ düVü≤ø±¡T Äø±X¯+ qT+∫ }&ç |ü&ÉT‘·T+<äì Áø£e÷\T #˚|ü{Ϻ ªª#·eTTs˝Ò<äT. ˇø£ >=|üŒ #·eTTs¡T ì~Û <=]øÏ y˚TeTT m<äTs¡T #·÷&É≥+ ´+>± ñqï #·eTTs¡TqT bı<äT|ü⁄>± q≥T¢>± <ëìø£Hêï eTTKy˚TeTT Ä$wüÿ]+#·>∑*>±+µµ nì $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+ ô|’ m+‘· rÁeyÓTÆq <äèwæº ô|{≤ºs√ ø±´Ák˛º nHêïs¡+fÒ <ëì $X¯<äeTe⁄‘·T+~. »]–+~.
X
e+<ä˝≤~ ôV’≤Á&√ m\ÁøϺø˘ dædüºyéT‡qT ì]à+#ês¡T. |ü≥ºD e´ekÕj·÷ìøÏ $ìjÓ÷–+#·&É+˝À ôV’≤Á&√ bò˛ìø˘‡ yê&Éø±ìï $]$>± ô|+#ês¡T. düeTTÁ<ä rs¡ ÁbÕ+‘·+˝À >±* <ë«sê $<äT´‘·TÔ ñ‘·Œ‹Ô #˚XÊs¡T. e+<ä øÏ˝Àyê≥¢ $<äT´‘·TÔ bÕ¢+≥¢‘√bÕ≥T e+<ä˝≤~ $&ç$&ç>± |üì #˚ùd kÂs¡X¯øÏÔ πø+Á<ë\T Á>±MTD Je yÓ’$<Ûë´ìï dü+s¡øÏå+#ê\ì ]jÓ÷&ç»Hês√˝À ìs¡«Væ≤+∫q msYÔ düyÓTà{Ÿ˝À Ç∫Ãq |æ\T|ü⁄qT neT\T #˚dæq yÓTT<ä{Ï <˚XÊ˝À¢ ≈£L´u≤ ˇø£{Ï. dæús¡yÓTÆq n_Ûeè~∆øÏ, |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD≈£î, Je yÓ’$<ä´+ ˇø£ Á|ü<Ûëq kÕ<Ûäq+>± $ìjÓ÷–+ #·T≈£îHêïs¡T. <˚X¯ yê´|üÔ+>± #·s¡Ã »]|æq ‘·sê«‘· 2000 dü+e ‘·‡s¡+˝À ªªH˚wüq˝Ÿ Áùdº≥J n+&é bÕ¢Hé Ä|òt j·÷ø£åHé |òüsY ãjÓ÷ &Ó’e]‡{ϵµ nH˚ ø±s¡´Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. ‘·<ë«sê düTìï‘·yÓTÆq yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\‘√bÕ≥T yÓTT‘·Ô+ 42 s¡ø±\ $$<Ûä yê‘ê es¡D |ü]dæú‘·T\T Á|üø£è‹˝À ñHêïj·Tì >∑T]Ô+#·>∑*>±s¡T. n&É$ì ‹]– ô|+#·&É+˝À 21 XÊ‘·+ n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#ês¡T. n~ Ç+ø± ô|s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+~. n&Ée⁄\T, #Ó≥¢≈£î K∫Ñ·yÓTÆq |üP]Ô s¡ø£åD ø£*Œ+#ês¡T.
ÁbÕ+‘ê˝À¢ HÓ\ø=˝≤Œs¡T. |ü+#·<ës¡ ñ‘·Œ‹Ô˝À ãj·T≥ |ü&˚ #Ó‘·ÔqT ‹]– $ìjÓ÷–+#·&É+ <ë«sê ãjÓ÷ |òüP´j·T˝Ÿ‡qT ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔHêïs¡T. ≈£L´u≤˝À n+<äyÓTÆq düeTTÁ<ä rs¡ ÁbÕ+‘·+ ˝≤uÛ≤\ ø√dü+ <Ûäì≈£î\ ã+>±¢\≈£î Ç∫ÃbÕ&ÉT #˚j·T≈£î+&Ü Ç+ø± Á|ü»\ ÄdæÔ>±H˚ $T–* ñ+~. n+<äTπø Ä ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñqï ;\ uÛÑ÷eTT\T, eT&É n&É e⁄\T, ø√s¡˝Ÿ Ø|t‡, ∫‘·Ô&ç H˚\\qT dü+s¡øÏådü÷Ô Á|ü|ü+#êìπø ˇø£ qeTTHê>± ì*∫+~. rs¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìsêàD≤\qT ìùw~+#ês¡T. nyÓT]ø± Ä]úø£ ~>∑“¤+<ä+ s¡<ä›sTT‘˚ n‘·´~Ûø£+>± e#˚à nyÓT]ø£Hé |üsê´≥≈£î\ ø√dü+ @sêŒ≥T #˚j·÷*‡q kÂø£sê´\T,
X
X 14
#˚|ü{≤º*‡q ìsêàD≤\ ø√dü+ á ªª |ü≥ºD e´ekÕj·T $<Ûëq ø±s¡´Áø£eT+ #ê˝≤ $\TyÓ’q~ H˚&ÉT Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± <˚XÊ\T ÄVü‰s¡ düeTdü´qT m<äTs=ÿ+≥Tqï ‘·s¡TD+˝À á $<Ûëq+ >∑T]+∫ ‘·|üŒì dü]>± |ü{Ϻ+#·T ø√yê*µµ nì m+‘√ ø±\+ qT+∫ Vü≤yêHê e´ekÕj·T πøåÁ‘ê˝À¢ |ü]XÀ<Ûäq kÕ–düTÔqï ø±*bò˛]ïj·÷ kÕe÷õø£ XÊÁdüÔy˚‘·Ô πø<∏ä]Hé eTØŒ¤ nHêïs¡T.
X
ÁbÕ+‘ê\ì $TqVü‰sTT+#·>∑\sê? á $<Ûä+>± n_Ûeè~∆, |üsê´es¡D |ü] s¡ø£åD\ eT<ä´ @s¡Œ&˚ dü+|òüTs¡¸DqT @ $<Ûä+>± uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À m<äTs=ÿ+{≤s¡H˚~ ô|<ä› düyê\T>± ñ+~. @<˚yÓTÆHê ≈£L´u≤ ˇø£ düe÷»+ kÕeT´yê<ä $<ÛëHê\‘√ n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ, ÁX¯$T+#˚ Á|ü»\ Ä]úø£, sê»ø°j·T X¯øÏÔì ã\+>± $ìjÓ÷–+#·T≈£îì ô|≥Tºã&ç<ëØ $<Ûëq+ ø£Hêï yÓTs¡T¬>’q düe÷C≤ìï ì]à+∫ |üsê´es¡D $<Ûä«+kÕìï ‹|æŒø={Ϻ <ëìì s¡øÏå+#·T≈£îqï <˚X¯+>± Á|ü|ü+#êìøÏ ˇø£ qeT÷Hê>± ì\ã&ç+~. m≥Te+{Ï |üsê´es¡D #·{≤º\HÓ’Hê yê{Ïì neT\T »]ù| Áø£e÷ìï n&ÉT¶ø√e&É+˝À Á|ü|ü+#·
X
ø±ì nø£ÿ&É ˝Ò<äT. á $<Ûä+>± kÕeT´yê<ä $<Ûëq+‘√ Á|ü»\ nedüsê\πø yÓTT<ä≥ ÁbÕeTTK´‘· ì∫à >∑‘·+˝À #˚dæq ‘·|ü⁄Œ\ qT+&ç >∑TDbÕ sƒê\T H˚s¡TÃ≈£îì, dæús¡ yÓTÆq Ä]úø±_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#·>∑\>∑&É+ >=|üŒ $wüj·T+. ˇø£ yÓ’|ü⁄ Á|ü|ü+#·eT+‘ê |üsê´e s¡D $<Ûä«+dü $<ÛëHê \‘√ ndüe÷q‘·\T, ù|<ä]ø£+, ô|+∫ b˛wæ düTÔqï dü+<äs¡“¤+˝À kÕeT´yê<ä $<Ûëq+ ˇø£ÿfÒ e÷qe C≤‹ >∑e÷´ìøÏ dü¬s’q ~X¯ nì ìs¡÷|æ+∫+~ ≈£L´u≤. 1989`93 ø±\+˝À s√E≈£î 3004 ø±´\Ø\ ÄVü‰s¡+ rdüT≈£îH˚ ≈£L´ãqT¢ πøe\+ 2323 ø±´\Ø\ ÄVü‰s¡+ rdüTø√ >∑*>±s¡T. ø±ì H˚&ÉT yê´|üÔ+>± ã©j·TyÓTÆq X¯øÏÔ>± ì\ã&ɶ 3547 ø±´\Ø\ ÄVü‰ s¡+ rdüTø√>∑\T>∑T ‘·THêïs¡T. Ç~ nyÓT]ø± yê] <˚X¯ Á|ü»\≈£î dæbòÕs¡T‡ #˚dæq <ëìø£Hêï m≈£îÿe. ≈£L´u≤ <˚X¯+˝À 80 XÊ‘·+ |ü≥ºD ÁbÕ+‘·+. ≈£L´u≤ C≤rj·T e´ekÕj·T πøåÁ‘ê˝À¢ >∑‘·+˝À ø±]à≈£î\≈£î dü¬s’q Áù|s¡ø±\T ˝Òø£ ñ‘·Œ‹Ô #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+&˚~. ≈£L´u≤ |ü≥ºD e´ekÕj·T $<Ûëq+ Á|üjÓ÷>±ìï nH˚ø£ <˚XÊ\T neT\T #˚düTÔHêïsTT. (‘·s¡TyêsTT 53e ù|J˝À) ãVüQfi¯C≤‹ ø±s√Œ πswüq¢≈£î ≈£L´u≤ ˇø£ ô|<ä› düyê\T>± ì\ã &ç+~. m+<äTø£+fÒ yê] n_Ûeè~∆ $<Ûëq+ ˝≤uÛ≤\T Ä]®+#· &ÉyÓTÆ‘˚ ≈£L´u≤ <ëìøÏ $s¡T<ä›+>± Á|ü»\ dü+πøå eTy˚T Á|ü<Ûëq n+ X¯+>± ì\ã&ç+~. nø£ÿ&É XÊdü qdüuÛÑT´\≈£î, bÕs¡¢yÓT+ ≥Ø düuÛÑT´\≈£î \+ #ê\T Ç#˚à neø±X¯+ ø±ì, yê] <ë«sê ‘·|ü⁄Œ&ÉT XÊÁdüÔ $C≤„Hêìï neT\T #˚ùd neø±X¯+
f…bÕ¢Hé ø√f…&é ≈£îø˘y˚sY\‘√ bı+∫e⁄qï Á|üe÷<ä+ &É÷bÕ+{Ÿ dü+düú≈£î #Ó+~q XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ô|sY|üPs√Äø±ºìø˘ j·÷dæ&é (|æ.m|òt.z.@) nH˚ ø£èÁ‹eT s¡kÕj·THêìï ø£qT>= Hêïs¡T.Bì yê&Éø£+‘√ f…bÕ¢Hé |üP‘·|üPj·Tã&çq HêHédæºø˘ e+≥ bÕÁ‘·\ ‘·j·÷s¡T>±ã&ç, Á|ü‹ Ç+{≤ <äs¡Ùq+ ÇdüTÔHêïsTT. M{Ï yê&Éø£+ ˇø£ s¡ø£+>± kÕº≥dt dæ+ã˝Ÿ>± e÷]+~. Ç+<äT˝À q÷HÓ ‘·≈£îÿe $ìjÓ÷>∑+, e÷&çb˛≈£î+&Ü bÕÁ‘·≈£î n+≥Tø√≈£î+&Ü kÂ\uÛ≤´\Tqïe÷≥ ì»y˚T! eT] f…bÕ¢Hé e\q ô|q+ e÷≥Tq bı+∫ ñqï Á|üe÷<ä+ >∑T]+∫ #ê˝≤ eT+~øÏ ‘Ó*j·T<äH˚ nqTø= yê*. n~Ûø£ ñc˛íÁ>∑‘·\ e<ä› f…bÕ¢Hé |üP‘· $∫äqïyÓTÆ yêj·TTe⁄ s¡÷|ü+˝ÀøÏ e∫à n$ |”\Ã&É+ <ë«sê |òüP¢ ˝≤+{Ï \ø£å D≤\T bı&É#·÷|ü&Éy˚T >±ø£ Bs¡È ø±\ $ìjÓ÷>∑+˝À, eèwüD≤ \≈£î, bÕ*+&É¢≈£î ø±q‡sY e#˚à neø±XÊ\THêïj·Tì j·TT.mdt.á.|æ.@. yê] ôV≤#·Ã]ø£. »+‘·T e⁄\ MT<ä »]|æq |ü]XÀ<äq˝À¢ ø£D‘·T\T e∫Ãq≥T¢>± s¡÷&Ûç>±
X
X 15 ø£qTø√ÿe&É+ »]–+~. *esY, <∏Ó’sêsTT&é, yê´~ìs√ Ábıô|òdüsY ˆˆ Ç.j·TT._. ¬s&ç¶ <äø£ e´edüú, eT>∑yê]˝À dü+‘êH√‘·Œ‹ÔøÏ dü+ã+~Û+∫q Vü‰s√àqT¢ <Óã“‹+{≤j·Tì ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTÔ+~. f…bÕ¢Hé |üP‘· b˛sTTq ‘·sê«‘· ãj·T≥|ü&˚ n\÷´$Tìj·T+ eTq X¯Øs¡+˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫ Äs√>±´ìøÏ #Ós¡T|ü⁄ #˚düTÔ+~. n+<äTø£H˚ M{Ï ñ‘·Œ‹ÔÔì 2015 ø£˝≤¢|üP]Ô>± ì*|æy˚j·÷\ì dü÷∫+#·&É+ »]–+~. n+<äT≈£î dü‘·«s¡ Á|ü‘·´e÷ï j·T+>±, |æ+>±D° bÕÁ‘·\T eT]j·TT b˛‘· ÇqTeTT‘√ ‘·j·÷¬s’q bÕÁ‘·\T yê&ÉTø√ e#·Ãì dü÷∫düTÔHêïs¡T. ˇø£y˚fi¯ ÇqTeTT yê&Éø£+˝À @e÷Á‘·yÓTÆHê eTq X¯Øs¡+ ˝ÀøÏ Á|üy˚•+ ∫Hê n~ ˝≤uÛÑy˚T >±ì qwüº+ e÷Á‘·+ >±<äT. eTqs¡ø£Ô+ ‘·j·÷ Ø˝À ÇqTeTT n‘·´edüs¡+. n<ÛäTHê‘·q kÕ+πø‹ø£‘·‘√ ≈£L&çq $˝≤düe+‘·yÓTÆq JeqXË’*øÏ nÁs¡T \T#êdü÷Ô nHês√>±´ìï ø=ì ‘Ó#·TÃø√ø£+&ç. ø£qTïb˛j˚T≥+‘· ø±≥Tπø\ì Á>∑Væ≤+#·+&ç.
bÕsƒ¡≈£î\≈£î eTq$
ˇø£ÿ uÛÑ÷>√fi¯+ô|’q e÷Á‘·y˚T Jesê• ñ+~. Ç+‘·es¡≈£L ìs¡«Væ≤+∫q |ü]o\q\T, |ü]XÀ<äq˝À¢ ‘˚≥‘Ó\¢yÓTÆq n+X¯+ Ç~. ø±ì Á|üdüTÔ‘·+ uÛÑ÷ ñ|ü]‘·\+ y˚&ÓøÏÿb˛‘√+~. >±* $wü‘·T\´+>± e÷] b˛‘√+~. $wü‘·T\´ s¡kÕj·THê\T, uÛ≤s¡˝ÀVü‰\T e∫à Á‘ê>∑T˙{Ïì, düeTTÁ<ä »˝≤\qT $wü‘·T\´+ #˚düTÔ HêïsTT. e÷qyê[ ‘êeTT Á|üø£è‹˝À J$düTÔHêïeTqï $wüj·÷ìï eT]∫b˛sTT, düeT÷\+>± Á|üø£è‹ eqs¡T\qT <Ûä«+dü+ #˚düTÔHêïs¡T. ø=~›eT+<˚ ñqï <Ûäq e+‘·T\T yê] <Ûäq <ëVü‰ìøÏ düeT÷\+>± n&Ée⁄ \qT, q<äT\qT, yê>∑T\qT, »\eqs¡T\qT, düeTTÁ<ëìï, >±*ì, yê‘êes¡D≤ìï HêX¯q+ #˚düTÔHêïs¡T. |òü* ‘·+>± ˇø£ÿ e÷qyêfi‚ø±<äT, düeTdüÔ Jesê•øÏ eTT|ü⁄Œ @s¡Œ&ÉT‘√+~. uÛÑ÷$TMT<ä @ Jesê• n+‘· ]+∫Hê <ëì Á|üuÛ≤e+ e÷q yê[MT<ä ñ+≥T+~. á n+XÊ\qT <äèwæº˝ÀìøÏ rdüT≈£îì uÛÑ÷>√fi¯+ düJ e+>± ñ+#˚+<äT≈£î, düeTdüÔ Jesê• Vü‰sTT>± J$+#˚+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq ø£èwæ kÕ–+#ê\H˚ ñ<˚›X¯´+‘√ á Á^Hé ¬ø’¢y˚T{Ÿ e÷dü|üÁ‹ø£qT MT eTT+<äT≈£î rdüT≈£î e#êÃ+. Bìì Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ Ä<ä]kÕÔs¡ì ø√s¡T ‘·THêï+. á |üÁ‹ø£≈£î $<Ûä«+düø£s¡ n_Ûeè~∆, |üsê´es¡D≤ìøÏ @s¡Œ&ÉT‘·Tqï eTT|ü⁄Œ, uÛÑ÷‘ê|ü+ ô|]–b˛e&É+ e\¢ ø£\T>∑T‘·Tqï ø£wüºqcÕº\ >∑T]+∫ $e]dü÷Ô ø£<∏ä\T, ø£$‘·\T, ø£<Ûëìø£\T, yê´kÕ\T, ‘·eT |ü]o\q˝À ‘˚*q yêdüÔe |ü]dæú‘·T\T, |ü+|æ+#·e\dæ+~>± s¡#·sTT‘·\qT, XÊÁdüÔy˚‘·Ô\qT ø√s¡T‘·THêï+.
X
m&ç≥sY : Á^Hé¬ø’¢y˚T{Ÿ e÷dü|üÁ‹ø£, &√sY HÓ+ãsY 9`5`11,2/2 m<äTs¡T M~Û, ñ&Ü ø±«s¡ºsY‡, |”‘·\yêìbÕ˝…+,
X
|æsƒê|ü⁄s¡+ ø±\˙, $XÊK|ü≥ï+ 530003, bò˛Hé HÓ+: 9441319996
ne÷à ! XÊs¡<äeTà ‘ê>∑T˙s¡T eTqøÏ#˚à neTà XÊs¡<äeTà u≤¬ø’‡≥T <Óã“ø=&ç‘Ó m+&çb˛e⁄qeTà q<äT˝… ø£<ë ÁbÕD≤\T ì+ù| Ä<Ûës¡+ Ä q<äT˝… m+&çb˛‘Ó ã‘·T≈£î m+‘√ uÛ≤s¡+
X
X 16 ` e÷<ÛäM düHêsê
eTq ø£$‘·
ns¡≈£î ˝Àj·T ø=+&É˝À¢ u≤¬ø’‡{Ÿ ‘·$«‘˚ Á|üe÷<ë\T eTq MT~øÏ bÕ\≈£î˝Ò s¡T$«‘˚ u≤¬ø’‡≥T ‘·e«ø±\T e´‹πsøÏ<ë›+ ‘·*¢ eTq XÊs¡<äeTà qT |ü]s¡øÏå<ë›+ yê>∑T\÷ e+ø£\T n+‘·]+∫ b˛˙j·T≈£î |ü+≥\ìï m+&çb˛e⁄ <äTdæú‹ sê˙j·TuÀ≈£î ‘ê>∑T˙s¡T sTT+øÏb˛e⁄ |ü]dæú‹ sê˙j·T≈£î ÁbÕD≤\qT ì\T|ü⁄˙s¡T e÷j·TyÓTÆb˛˙j·T≈£î u≤¬ø’‡≥T ‘·e«ø±\T e´‹πsøÏ<ë›+ |üsê´es¡D≤ìï eTq+ |ü]s¡øÏå<ë›+ ñ‘·Ôsê|ü*¢, nqø±|ü*¢, #√&Ées¡+, m\eT+∫* #·T≥Tº |üø£ÿ\Tqï Á|ü»\ ˙{Ï nedüsê\T rs¡Tà XÊs¡<äeTà eTqø£+&Ésê, Ä neTàqeTTàø√uÀ≈£îsê u≤¬ø’‡≥T ‘·e«ø±\T e´‹πsøÏ<ë›+ |üsê´es¡D≤ìï eTq+ |ü]s¡øÏå<ë›+ ¬s’yê&É≈£î #·Tø£ÿ ˙s¡T ø£qTeTs¡T¬>’‘˚ yêqC≤&É ø£qT\ø£dü\T ø£qã&É≈£î+fÒ ¬s’‘·T ã‘·T≈£î #Óù|Ã+<äT≈£î @eTT+≥T+~ eTT+<äT>∑‹ ø±q≈£î+f… eTT|ü⁄Œ+≥T+~ u≤¬ø’‡≥T ‘·e«ø±\T e´‹πsøÏ<ë›+ |üsê´es¡D≤ìï eTq+ |ü]s¡øÏå<ë›+
X
ø=+&É\+‘·]+∫b˛‘Ó ø£+&É\T ˝Òqf…º ø£<ë ns¡≈£î˝Àj·T nq+‘·–] n+<äeT+‘·]+#·T ø£<ë |üsê´≥ø£ ÁbÕ+‘ê\T $T>∑\≈£î+&Éb˛e⁄ ø£<ë Çìï <ës¡TD≤\T eTq≈£î ≈£L´\T ø£{Ϻ edüTÔ+f… u≤¬ø’‡≥T ‘·e«ø±\T e´‹πsøÏ<ë›+ |üsê´es¡D≤ìï eTq+ |ü]s¡øÏå<ë›+ ˆˆ‘ꈈ
X
u≤¬ø’‡{Ÿ ø=+&É\T
e÷qe ‘·|æŒ<ë˝Ò uÛÑ÷ø£+bÕ\≈£î }‘·+ |üø£è‹
e‹Ô&ç‘√ uÛÑ÷$T˝À|ü* bıs¡˝À¢øÏ |ü+|ü ≥+, U≤∞ nsTTq u≤e⁄\qT e´s¡∆· »˝≤ \‘√ ì+ù|+<äT≈£î |ü+|æ+>¥#˚j·T&É+ e+{Ï |üqT\˙ï Á|üe÷<ä ùV≤‘·Te⁄\T>± e÷s¡T ‘·THêïsTT. nyÓT]ø±˝Àì n\ u≤e÷ qT+∫ ñ‘·Ôs¡ ÁbÕ+‘·+˝Àì |üs¡«‘· ÁX‚DT\ es¡≈£î {°e\ dü+uÛÑ$+∫q uÛÑ÷ø£+ bÕ\˙ï á ‘·s¡Vü‰≈£î #Ó+~qy˚qì j·TTmdt õmdt ù|s=ÿ+~. nyÓT]ø±˝À 2001 ‘·s¡Tyê‘· e∫Ãq uÛÑ÷ø£+bÕ\≈£î nø£ÿ&É »]|æq #·eTTs¡T, düVü≤»yêj·TTe⁄ yÓ*øÏr‘· |üqT\T, uÛÑ÷>∑s¡“¤+˝ÀøÏ e´s¡∆ »˝≤\qT |ü+ |æ+>¥ #˚j·T&É+ e+{Ï #·s¡´\T Á|ü<Ûëq
‘·≈£îÿe>±H˚ ñqï|üŒ{Ïø° sêqTqï s√E˝À¢ n$ eT]+‘· rÁe‘·s¡+ nj˚T´ Á|üe÷<ä+ e⁄+<äì nyÓT]ø±˝Àì õjÓ÷˝≤õø£˝Ÿ düπs« (j·TTmdtõmdt) ì|ü⁄DT\T ôV≤#·Ã ]düTÔHêïs¡T. ô|<ä› m‘·TÔq #·eTTs¡T, düVü≤»yêj·TTe⁄ ìπøåbÕ\qT yÓ*øÏrùd+ <äT≈£î s¡kÕsTTHê\T ø£*|æq ˙{Ïì n~Ûø£
ø±s¡eTì á |ü] XÀ<Ûäq˝À¢ bÕ˝§Zqï j·TTmdtõmdt õjÓ÷ |òæõdtº $*j·T+ m˝Ÿ‡esYÔ ù|s=ÿHêïs¡T. nyÓT]ø±˝À ˇø£ >±´\Hé >±´k˛*Hé <Ûäs¡ Hê\T>∑T &Ü\s¡¢ y˚Ts¡ e⁄qï+<äTq , #·eTTs¡T düVü≤» yêsTT e⁄\qT yÓ*øÏ rùd+<äT≈£î eTTeTàs¡+>± Á|üj·T‘êï\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. nsTT‘˚ á
X
ø£HÓïÁs¡ #˚dæq|ü⁄&ÉT uÛÑ÷ø£+ bÕ\T, düTHêMT e+{Ï »\Á|üfi¯ j·÷\T dü+uÛÑ$düTÔ+{≤sTT. ø=ìï kÕs¡T¢ e÷qe ‘·|æŒ<ë\T ≈£L&Ü M{ÏøÏ ‘√&Ée⁄‘·T+ {≤sTT. nyÓT]ø±˝À Ç{°e\ edüTÔqï uÛÑ÷ø£+bÕ\T á $wüj·÷H˚ï düŒwüº+ #˚düTÔHêïsTT. Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± #·eTTs¡T, düVü≤»yêsTTe⁄\≈£î &çe÷+&é nq÷ Vü≤´+>± ô|s¡T>∑T‘·Tqï+<äTq á düVü≤» eqs¡T\qT ô|<ä› m‘·TÔq yÓ*øÏrùd+<äT≈£î j·T‘êï\T eTTeTàs¡+>± kÕ>∑T‘·THêïsTT. nyÓT]ø±˝À #·eTTs¡T nH˚«wüD, yÓ*øÏr‘· ø±s¡´Áø£eT+ Vü≤<äT›MT] kÕ>∑T‘·Tqï+<äTq |ü\T sêÁcÕº˝À¢ uÛÑ÷ø£+bÕ\ düeTdü´ m<äTsö‘√+~. Á|üdüTÔ‘·+ yê{Ï rÁe‘·
X
X
X 17 ` ¬s&ç¶ ‹s¡T|ü‹sêe⁄ |ü]D≤eT+ n+‘· eT+∫ ~ø±<äì, Ä∫‘·÷∫ eTT+<äT≈£î b˛e\dæ e⁄+≥T+<äì mì«sêHéyÓT+≥˝Ÿ e]ÿ+>¥ Á>∑÷|t≈£î #Ó+~q d”ìj·TsY øöì‡˝Ÿ, NÛ|òt ]k˛sY‡ mq*dtº &Éd”º VüAsY${Ÿ #ÓbÕŒs¡T. Á|ü»\ Äs√>±´\qT, Çfi¯¢≈£î eTT|ü⁄Œ ‘Ó∫Ãô|fÒº »\ø±\TcÕ´ìï, ìyê]+#· ˝ÒeTì, uÛÑ÷ø£+bÕ\qT m<äTs=ÿq˝ÒeTì Äj·Tq ù|s=ÿHêïs¡T. M{Ï ø√dü+ $T*j·THé &Ü\sY\ kıeTTàqT Ks¡TÃ#˚j·÷*‡ e⁄+≥T+<äHêïs¡T. #·eTTs¡T, düVü≤»yê j·TTe⁄\qT yÓ*øÏrj·T&É+ e\¢ uÛÑ÷ø£+ bÕ\T m+<äT≈£î edüTÔHêïjÓ÷ ns¡∆+ø±ì j·TTmdtõmdt ì|ü⁄DT\T Bìô|’ $ÁdüÔ‘· kÕúsTT˝À n<Ûä´j·Tq+ #˚XÊs¡T. >∑&É∫q <äXÊã›ø±\+˝À #·eTTs¡T u≤e⁄\qT n~Ûø£ dü+K´˝À ‘·e«&É+, á u≤e⁄\ ‘·e«ø£+˝À ôV’≤Á&Ü*ø˘ Áô|òø£Ã]+>¥ ø√dü+ ô|<ä› yÓTT‘·Ô+˝À Á<äyê\qT ñ|üjÓ÷ –+#ês¡T. uÛÑ÷>∑s¡“¤+˝À U≤∞ ne⁄‘·Tqï u≤e⁄˝À¢øÏ #·eTTs¡T ø£+ô|˙\T n~Ûø£ dü+K´˝À e´s¡∆»˝≤\\qT |ü+|æ+>¥ #˚dü÷Ô edüTÔHêïsTT. Ç˝≤ 1960 Á|ü<Ûäe÷s¡∆+ qT+∫ U≤∞ ne⁄‘·Tqï u≤e⁄˝À¢øÏ e´s¡∆»˝≤ \qT |ü+|æ+>¥ #˚j·T&É+ e\¢ uÛÑ÷$Tbıs¡\T s¡kÕsTTq Á|üuÛ≤yêìøÏ ˝ÀqsTT, e‹Ô&çøÏ ø±s¡DeTsTT´+<äì >∑T]Ô+#ês¡T. j·TTmdt mq]® ÇHé|òüsYy˚TwüHé n&çàìÁùdºwüHé ìy˚~ ø£\ Á|üø±s¡+ nyÓT]ø±˝À 1991 qT+∫ 2000 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´ 2,45,000 #·eTTs¡T u≤e⁄\qT ‘·e«>±, 2001 qT+∫ 2010˝À 4,05,000 u≤e⁄\qT ‘·$«q≥Tº >∑T]Ô+#ês¡T. Ç~ düTe÷s¡T 65 XÊ‘·+ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î düe÷q+. á ˝…ø£ÿq u≤e⁄\ ‘·e«ø±ìøÏ @y˚Ts¡≈£î ÁbòÕøÏ+>¥ |üP¢sTT&éì $ìjÓ÷–+#ês√ n+#·Hê
y˚j·Te#·TÃ. #·eTTs¡T, düVü≤»yêj·TTe⁄\ yÓ*øÏr‘· Á|üÁøÏj·T˝À ˇø√ÿ u≤$˝À ôV’≤Á&Ü*ø˘ Áô|òøÏ+>¥ ø√dü+ 20,000 qT+∫ 80,000 >±´\Hé\ Á<äyê\qT ñ|üjÓ÷–+#ê\ì q÷´j·÷sYÿ sêÁwüº+ 1988 ìs¡«Væ≤+∫q düMTø£å˝À ì+ã+ <Ûäq\qT s¡÷bı+~+∫+~. #·eTTs¡T ø£+ô|˙\T á ìã+<ÛäqqT bÕ{Ï+#ê*‡ e⁄+~. ø±>± 2011˝À »]|æq eTs√ düMTø£å˝À ˇø√ÿ #·eTTs¡T u≤$ ‘·e«ø£+˝À ø£+ô|˙\T ñ|üjÓ÷–+#˚ Á<äyê\ XÊ‘êìï 2.4 qT+∫ 7.8 $T*j·THé >±´\Hé\ es¡≈£î ñ|üjÓ÷–+ #·T≈£îH˚+<äT≈£î M\Tø£*Œ+∫+~. Ç~ q÷s¡TXÊ‘·+ ô|s¡T>∑T<ä\‘√ düe÷q+. #·eTTs¡T u≤e⁄\ dü+K´‘√ bÕ≥T yê{Ï˝À ñ|üjÓ÷–+#˚ Á<äyê\ XÊ‘·+ ≈£L&Ü u≤>± ô|]–+<äì ôV’≤Á&Ü*ø˘ Áô|òø£Ã]+>¥ô|’ ’n<Ûä´j·Tq+ #˚dæq ø±¬sï˝Ÿ $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ #Ó+~q Ç+»˙]+>¥ Ábıô|òdüsY n+<∏√˙ ÇHé Á>±|ò” #ÓbÕŒs¡T. j·TTmdtõmdt dü+düú zø£¢ôVAe÷ sêÁwüº+˝À »]|æq n<Ûä´j·Tq+˝À düTe÷s¡T 50 uÛÑ÷ø£+bÕ\T ÁbòÕøÏ+>¥ ø±s¡D+>±H˚ e#êÃj·Tì >∑T]Ô+∫+~. M{Ï˝À m≈£îÿe XÊ‘·+ 1.0 qT+∫ 2.8 rÁe‘·qT ø£*–e⁄HêïsTT. »qe] HÓ\˝À {Às¡+{À˝À e∫Ãq uÛÑ÷ø£+|ü rÁe‘· e÷Á‘·+ 4.0>± qyÓ÷<äsTT´+~. á dü+|òüT≥ q\˙ï #·eTTs¡T ‘·e«ø±\T »s¡T>∑T‘·Tqï @˝≤|ò”˝Ÿ¶‡≈£î 2.1 yÓTÆfi¯¢ |ü]~Û˝Àìy˚qqï $wüj·÷ìï |ü]XÀ<Ûä≈£î\T >∑T]Ô+#ês¡T. eTs√ ÄX¯øÏÔø£s¡ $wüj·T+ @$T≥+fÒ #·eTTs¡T ‘·e«ø±\ ø√dü+ »]ù| ôV’≤Á&Ü*ø˘ Áô|òø£Ã]+>¥ ÁbÕs¡+_Û+∫q ‘·s¡Tyê‘· ∫qï∫qï uÛÑ÷ø£+bÕ\T 50 es¡≈£î e∫Ãq≥Tº >∑T]Ô+#ês¡T. M{Ï˝À 43 es¡≈£î #ê˝≤ es¡≈£î >∑T]Ô+#˚+<äT≈£î M\T>± $düÔ]+∫ e⁄HêïsTT. M{Ï˝À
∫ø±>√˝À ¬s+&ÉT $<äT´‘Y πø+Á<ë\ eT÷dæy˚‘·
X
nyÓT]ø±˝À u§>∑TZ Ä<Ûës¡+>± |üì#˚ùd ¬s+&ÉT $<äT´‘Y πø+ Á<ë\qT eT÷dæy˚j·÷\ì ìs¡ísTT+#ês¡T. kÕúìø£ Á|ü»\T, |üsê´ es¡D ñ<ä´eTdü+|òü÷\ qT+∫ e∫Ãq rÁee´‹πsø£‘· <äècÕº´ bÕ‘· ø±\+Hê{Ï, n‘·´+‘· ø±\Twü´ø±s¡ø£yÓTÆq á $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ë\ ‘·\T|ü⁄\qT XÊX¯«‘·+>± eT÷dæy˚düTÔHêïs¡T. ãVüQfi¯C≤‹ bÕ]ÁXÊ$Tø£ ~>∑Z»+ m&çdüHé Ç+≥πsïwüq˝Ÿ nqTã+<Ûä dü+düú $T&éyÓdtº »qπswüHé≈£î #Ó+~q á $<äT´<äT‘·Œ‹Ô πø+Á<ë\ eT÷dæ y˚‘· e\q düTe÷s¡T e+<˚fi¯¢ qT+∫ edüTÔqï ø±\Twü´ düeTdü´≈£î ‘Ós¡|ü&ÉqT+~. düTe÷s¡T |ü<˚fi¯¢bÕ≥T á ¬s+&ÉT $<äT´<äT ‘·Œ‹Ô πø+Á<ë\≈£î e´‹πsø£+>± ìs¡düq ø±s¡T\T ñ<ä´e÷ìï ø=qkÕ–+∫ $»j·T+ kÕ~Û+#ês¡T. ø±\Twü´ s¡Væ≤‘· Ç+<Ûäq yê&Éø£+ô|’ nyÓT]ø± Á|ü»˝À¢ #Ó’‘·q´+ sêe&É+‘√, ø±\Twü´ø±s¡ø£ |ü]ÁX¯eT\≈£î e´‹πsø£+>± ñ<ä´e÷\T »s¡T>∑T ‘·THêïsTT.
X
X
X 18
m≈£îÿe XÊ‘·+ ôV’≤Á&Ü*ø˘ Áô|òø£Ã]+>¥ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T ì\T|ü⁄#˚dæq 24 >∑+≥˝À¢ ø£qT>=Hêïs¡T. á @&Ü~ @Á|æ˝Ÿ, y˚T HÓ\˝À¢ Ç+>±¢+&é˝Àì u≤¢ø˘|üP˝Ÿ˝À e∫Ãq ¬s+&ÉT uÛÑ÷ø£+bÕ\T ÁbÕøÏ+>¥ , uÛÑ÷ø£+bÕìøÏ eT<Ûä´>∑\ ã+<Ûä+ô|’ nqTe÷Hê\qT πsøÏ‹Ô+∫+~. ∫es¡≈£î BìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø±«Á&ç˝≤¢ ]k˛s¡‡dt ø£+ô|˙ ùw˝Ÿ ÁbòÕøÏ+>¥ ø±s¡D+>±H˚ uÛÑ÷ø£+bÕ\T e∫Ãq≥Tº ˇ|ü⁄Œ≈£î+~. á |ü]D≤e÷\˙ï+{Ï˙ <äèwæº˝À e⁄+#·Tø=ì uÛÑ÷$T ˝À|ü* bıs¡˝À¢ #·eTTs¡T nH˚«wüDø√dü+ »s¡>∑T‘·Tqï j·T‘êï\T uÛÑ÷ø£+bÕ\≈£î <ëØrdüTÔHêïj·Tì M{Ïô|’ n<Ûä´j·Tq+ #˚dæq XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ôV≤#·Ã]düTÔHêïs¡T. ª∫ø±>√˝Àì ø°¢Hé |üesY ø=sTT˝ÒwüHéµ dü+düú >∑‘· |ü<˚fi¯ó¢>± á düeTdü´ô|’ b˛sê≥+ ø=qkÕ–k˛Ô+~. ˝≤uÛ≤s¡®H˚ <Û˚´j·T+>± |üì#˚dæq j·÷»e÷q´+ yÓ’K]˝À e÷s¡TŒrdüT≈£îsêe&É+˝À ñ<ä´eTø±s¡T\T $»j·T+ kÕ~Û+#ês¡T. >∑‘· e+<˚fi¯ó¢>± ø±\Twü´+ s¡÷|ü+˝À $cÕìï ∫eTTà‘·Tqï á ø£sêà>±sê\≈£î e´‹πsø£+>± Á|üC≤ìs¡düq rÁe‘·s¡s ø±e&É+‘√, $T&éyÓdtº »qπswüHé dü+düú ~–sêø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. ∫es¡≈£î ‘·eT $<äT´‘Y πø+Á<ë\qT eT÷dæy˚düTÔqï≥Tº Á|üø£{Ï+∫+~. á y˚Ts¡≈£î $T&é yÓdtº j·÷»e÷q´+ ø°¢Hé |üesY ø=sTT˝ÒwüHé dü+düú , ∫ø±>√ q>∑s¡ bÕ\ø£ dü+düú‘√ ø£\dæ ˇø£ ˇ|üŒ+ <ä+ô|’ dü+‘·ø±\T #˚dæ+~. á ˇ|üŒ+<ä+ Á|üø± s¡+ |òæ\‡Hé˝À e⁄qï |òædtÿ ø√˝Ÿ bÕ¢+{ŸqT á @&Ü~ eT÷dæy˚düTÔHêïs¡T. *{Ï˝Ÿ$˝ÒCŸ˝Àì Áø±bò˛s¡T¶ ø√˝ŸbÕ¢+{ŸqT 2014˝À eT÷d æy˚düTÔqï≥Tº Á|üø£{Ï+#ês¡T. <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y ø±\Twü´ düeTdü´≈£î e´‹πsø£+>± kÕ–q á ñ<ä´eT+ yÓqTø£ mì«sê HéyÓT+≥˝Ÿ »dæºdt Äs¡ZHÓ’CÒwüHé(m˝Ÿ$ÇC…z), ¬s’dæ+>¥ f…Æ&é HêsYÔ nyÓT]ø±, ¬s’Hé bòÕ¬sdtº j·÷ø£åHé HÓ{Ÿes¡Tÿ (ÄsYmmHé) e+{Ï dü+düú\ ø£èwæ <ë– e⁄+~.
kÕe÷õø£ düeTdü´\ô|’ ñ<ä´$TdüTÔqï &ÓyÓ÷Áø£{Ïø˘ {°#·s¡T¢ &ÓyÓTÁø£{Ïø˘ {°#·sY‡ ô|ò&ÉπswüHé ‘·eT düeTdü´\‘√ bÕ≥T kÕe÷õø£ düeTdü´\T, $<ë´s¡+>∑+˝Àì Ç‘·s¡ düeTdü´\ |ü] cÕÿsêìøÏ eT÷&ÉT <äX¯˝À¢ b˛sê≥+ kÕ–k˛Ô+~. p˝…’ HÓ\˝À ÁbÕs¡+_Û+∫q á b˛sê≥+ ôdô|º+ãsY 22e ‘˚Bq sêÁwüº sê»<Ûëì ôV’≤<äsêu≤<é˝À ˇø£ eTVü‰ <Ûäsêï ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ nìï õ˝≤¢\ qT+∫ u≤<ÛäT´\T @sêŒ≥T¢ ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. ìã<ä∆‘·‘√ ≈£L&çq eè‹Ô˝À ñqï ñbÕ<Ûë´j·TT\T‘·eT e+‘·T>± kÕe÷õø£ u≤<Ûä´‘·\qT ≈£L&Ü >∑T]Ô+∫, düe÷»+˝À ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·Tqï düeTdü´\ |ü] cÕÿsêìøÏ ôd’‘·+ ø£èwæ #˚düTÔHêïs¡T. &ç{Ïm|òt &çe÷+&É¢ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ ñbÕ<Ûë´j·TT\T m<äTs=ÿ+≥Tqï düeTdü´\T n|tÁπ>&Ó&é uÛ≤cÕ |ü+&ç‘·T\≈£î qcÕºìï ø£*–+#˚ 1/2005 #·{≤ºìï s¡<äT›#˚j·÷*. 330 Jy√≈£î s¡ø£åD ø£*Œ+#ê*. msTT&Ó&é ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î HêcÕºìï ø£*–+#˚ 37/2005 #·{≤ºìï s¡<äT›#˚j·÷*. nHé msTT&Ó&é düØ«düTqT >∑T]Ô+#ê*. ôdŒwü˝Ÿ {°#·s¡¢ düØ«düT≈£î H√wüq˝Ÿ Ç+ÁøÏ yÓT+≥T¢qT Çyê«*. ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î ã~©\ ø√&éqT s¡÷bı+ ~+#ê*. Á|üuÛÑT‘·«+ #˚ùd nÁø£eT ã~©\qT ì*|æy˚j·÷*. m+.Ç.z. b˛düTº\qT uÛÑØÔ #˚j·÷*. m+.ÄsY.dæ.\≈£î dæã“+~ b˛düTº\qT eT+ps¡T #˚j·÷*. msTT&Ó&é bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ìj·TeT ø±\≈£î, |ü<√qï‘·T\≈£î, yÓT&çø£˝Ÿ Øj·T+ãsY‡yÓT+{Ÿ≈£î nqTeT‹ ìyê«*. nHêeT©dt ø£$T{°ì ù|]$»Hé ø£MTwüHé>± e÷sêÃ*. ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\ \ìï+{Ï˝À dü÷ÿ˝Ÿ ndæôdº+{Ÿ (uÛ≤wü\T, yê´j·÷eT $<ä´) b˛düTº\qT eT+ps¡T #˚j·÷*. $<ë´Vü≤≈£îÿ #·≥º+ Á|üø±s¡+ Á&ÜsTT+>¥, eT÷´õø˘, Áø±|òtº‡, ‘·~‘·s¡ n+XÊ\qT uÀ~Û+#·&ÜìøÏ ñbÕ<Ûë´j·T\qT ìj·T$T+#ê*. Áø±|òtº {°#·sY b˛düTº\˝À |üì#˚düTÔqï y=πøwüq˝Ÿ ñbÕ<Ûë´j·TT\ |üPs¡«|ü⁄ düØ«düTqT ¬s>∑T´\¬s’CŸ #˚j·÷*. b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT ‘=\–+#˚ 177 Jy√qT s¡<äT› #˚j·÷*.
X
Á|ü»\T ìe•düTÔqï Á|ü<˚XÊ˝À¢ nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\T @sêŒ≥T #˚j·T &É+e\¢ Ä πø+Á<ëìøÏ #˚s¡Te˝À ñqï Á>±e÷\T πs&çjÓ÷ <Ûë]àø£‘·≈£î >∑Ts¡e⁄ ‘ês¡ì yê] uÛÑÁ<ä‘·≈£î, JeHêìøÏ @$<Ûä+>± uÛÑs√kÕ ø£*Œ kÕÔÔs¡ì ø±>¥ Á|ü•ï+∫+~. nDT$<äT´‘Y ¬s>∑T´˝Ò≥Ø uÀs¡T¶≈£î #·≥ºã<ä∆‘· @<äì Á|ü•ïdü÷Ô πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ìï ªªø£+Á{À\sY n+&é Ä&ç≥sY »qs¡˝Ÿµµ ‘·|ü⁄Œ |ü{Ϻ+~. πø+Á<ä+˝À j·TT|æm Á|üuÛÑT‘ê«ìï u§>∑TZ >∑qT\ πø{≤ sTT+|ü⁄ô|’ ‘·|ü⁄Œ|ü{Ϻq ø=~› s√E\πø nDT $<ÛëHêìøÏ m+<äT≈£î #·≥º ã<ä∆‘· ø£*Œ+#·˝Ò<äì, nDT $<äT´‘Y πø+Á<ë\ ìsêàD $<Ûëq+ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü ‘·|ü⁄Œ |ü{Ϻ+~. ø±>¥ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À nDT$<Ûëq+ô|’ ‘·q ìy˚~ø£qT Á|üy˚X¯ô|{Ϻ+~. Ä ìy˚~ø£qT #·÷dæq Á|ü‹|üøå±\T πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ìï
X
X
X 19 $<ë´s¡+>∑+˝À ñqï düeTdü´\ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ Áô|’y˚≥T bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ 25% d”≥º≈£î Øj·T+ãsY‡yÓT+{Ÿ $<ÛëHêìï $s¡$T+#·T≈£îì Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\qT ã˝Àù|‘·+ #˚j·÷*. eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<∏äø±ìï $düÔ]+∫, ñ<äj·T+ n˝≤ŒVü‰sêìï, kÕj·T+Á‘·+ kÕïø˘‡‘√ bÕ≥T bÕ\qT n+~+#ê*. Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\ $<ë´s¡T ›\≈£î <äTdüTÔ\T, H√{ŸãTø˘‡, u≤´>∑T\T, #Ó|ü⁄Œ\T ñ∫‘·+>± n+~+ #ê*. |üø£ÿ }]qT+&ç e#˚à $<ë´s¡T›\≈£î ñ∫‘· Á|üj·÷D kÂø£sê´ìï ø£*Œ+#ê*. e\dü yÓfi‚fl ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ |æ\¢\≈£î Vü‰düº˝Ÿ edü‹ ø£*Œ+∫, #·<äTe⁄≈£îH˚˝≤ #·÷&Ü*. $<ë´s¡+>±ìøÏ ã&Ó®{Ÿ˝À 30% y˚Ts¡≈£î ì<ÛäT\qT eT+ps¡T #˚j·÷*. $<ë´Vü≤≈£îÿ #·≥º+, 2009, ì s¡<äT› #˚dæ , ø±eTHé dü÷ÿ˝Ÿ $<ÛëHêìï neT\T #˚j·÷*. $<ë´ s¡+>∑+˝À Áô|’y˚{°ø£s¡DqT s¡<äT› #˚dæ, ø±eTHé dü÷ÿ˝Ÿ $<ÛëHêìï neT\T #˚j·÷*. kÕe÷õø£ düeTdü´\ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ \øÏå+ù|≥ <ä[‘·T\ }#·ø√‘·≈£î u≤<ÛäT´˝…’q yê]ì •øÏå+#ê*, eTè‘·T\≈£î, u≤~Û‘·T\≈£î uÛÑ÷$Tì, qwüº|ü]Vü‰sêìï Çyê«*. |üsê´es¡D≤ìøÏ, Á|ü»\ J$ ‘ê\≈£î Vü‰ì ø£*Z+#˚ <∏äs¡à˝Ÿ, nDT$<äT´‘Y πø+Á<ë\ ìsêàD≤\qT ì*|æy˚j·÷*. ø√düº˝Ÿ ø±]&ÜsY ìsêàD≤ìï ì*|æy˚j·÷*. yêHé|æø˘, ÁãVü≤àD° d”º˝Ÿ‡\≈£î #Ó+~q uÛÑ÷eTT\qT me]$ yê]øÏ n|üŒ –+#ê*. nìï s¡ø±\ ôdŒwü˝Ÿ mø£HêeTø˘ CÀHé\qT s¡<äT› #˚j·÷*. $<Ûä«+düø£s¡ n_Ûeè~› $<ÛëHê\T $&ÉHê&Ü*. n_Ûeè~› $<ÛëHê\T Á|ü»\T πø+Á<ä+>± ñ+&Ü*. sêj·T\d”eT, ñ‘·Ôsê+Á<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝Àì yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê˝À¢ n_Ûeè~›˝Àì ndüe÷ q‘·\qT s¡÷|ü⁄e÷bÕ*. Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ sêÁcÕºìï @sêŒ≥T #˚j·÷*. nH˚ &çe÷+&É¢‘√ ‘·eT b˛sê{≤ìï n≈£î+]ƒ‘· Bø£å‘√ ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.
nDT ìj·T+Á‘·D ñ+<ë ? ` ø±>¥
<äTyÓTà‹Ô b˛XÊsTT. ˇ+f…<äT› b˛ø£&É‘√ e´eVü≤]+#·&Üìï rÁe+>± <äTj·T´ã{≤ºsTT. nDT$<Ûëq+˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ #ê˝≤ ñ<ëd”q+>± m+ <äT≈£î e´eVü≤]+∫+<äì Á|ü‹ |üø£åbÕغ\ Hêj·T≈£î\T rÁe+>± <Ûä«»yÓT‘êÔs¡T. eTq <˚X¯+˝À nDT$<äT´‘·TÔ ¬s>∑T´˝Ò≥Ø uÀs¡T¶≈£î m+<äT≈£î #·≥ºã<ä∆‘· ø£*Œ+#·˝Ò <äì ø±>¥ Á|ü•ï+∫+~. Á|ü|ü+#·+˝À Ç‘·s¡ <˚XÊ\T @sêŒ≥T #˚dæq $<Ûä+>± eTq+ m+<äT≈£î @sêŒ≥T #˚j·T˝Òø£ b˛j·÷eTì ù|s=ÿ+~. eTq |üø£ÿH˚ ñqï bÕøÏkÕÔHé ≈£L&Ü ‘·eT uÀs¡T¶≈£î #·≥ºã<ä∆‘· ø£*Œ+∫+<äì ø±>¥ ‘·q
ìy˚~ø£˝À ù|s=ÿ+~. eTq <˚X¯+˝À nDT$<äT´‘·TÔ ¬s>∑T´˝Ò≥Ø uÀs¡T¶≈£î #·≥ºã<ä∆‘· ø£*|æùdÔ nDT ìj·T+ Á‘·D @s¡Œ&ÉT‘·T+<äì uÛ≤s¡‘· <˚X¯ nD≤«j·TT<Ûä nedü sê\qT á uÀs¡T¶ rs¡T düTÔ+ <äì ø±>¥ $e]+∫+~. >∑‘· eT÷&ÉT <äXÊ u≤›\T>± nD≤« j·TT<Ûë\ô|’ ìj·T+Á‘·D ˝Ò<äì, ˇø£ uÛÑÁ<Ûä‘ê $<Ûëq+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT ‘ê«ìøÏ ñ+&Ü \ì ‘·q ìy˚~ø£˝À ù|s=ÿ+~. á uÀs¡T¶≈£î #·≥ºã<Ûä∆‘· ˝Ò≈£î+&Ü q÷´øÏ¢ j·÷sY, πs&çj˚TwüHé uÛÑÁ<Ûä ‘·\qT @$<Ûä+>± ìs¡ísTT düTÔ+<äì ø±>¥ ‘·|ü⁄Œ |ü{Ϻ+~.
me]ø√dü+ á nDT≈£î+|ü≥T¢ Á|ü|ü+#·eT+‘ê
Á|ü‘ê´e÷ïj·T, kÕ+Á|ü<ëj·T, ¬sq÷´eãT˝Ÿ (eT∞fl eT∞fl yê&É >∑*π> Ç+<Ûäq eqs¡T\T >±*, ˙s¡T, dü÷s¡´s¡•à, düeTTÁ<ä n\\T, õjÓ÷ <∏äs¡à˝Ÿ n+fÒ uÛÑ÷ n+‘·sꓤ>∑ ñwüíeTT ˝≤+{Ï$) eqs¡T\¬ø’ ô|<ä› yÓTT‘·Ô+˝À &ÉãT“qT πø{≤sTTdüTÔ+fÒ uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ e÷Á‘·+ <˚X¯ Á|ü»\ kıeTà+‘ê rdüT≈£îyÓ[fl nDT $<äT´‘Y πø+Á<ë\˝À eT‘êãT˝À¢, ∫#·Tà ãT&û¶\˝À eT+<äT ≈£L]q≥Tº ≈£L] ‘·>∑\u…{≤º\ì #·÷k˛Ô+~. Ç<=ø£ yêdüÔe+. Çø£ÿ&É ÄdüøÏÔ ø£*–+#˚ ¬s+&ÉT Á|üX¯ï\T ñ<䓤$kÕÔsTT. m+ <äT≈£î nDT $<äT´‘·TÔ ]j·÷ø£ºs¡¢ì, yê{Ï |ü]ø£sê\ì, j·T+Á‘· kÕe÷ Á–ì ~>∑TeT‹ #˚düTø√e&É+ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ ô|<ä› yÓTT‘·Ô+˝À &ÉãT“ πø{≤sTT k˛Ô+~? mes¡T á q÷´øÏ¢ j·TsY |üesY bÕ¢+≥¢ e\¢ ˝≤uÛÑ |ü&˚~? <˚X¯+˝À nH˚ø£ kÕÿeTT\qT #·÷dæq eTq+ <ä]øÏ á Á|üX¯ï\øÏ »yê ãT\T ‘Ó\TdüTø√e&É+ ô|<ä› ø£wüºyÓTÆq |üH˚+ø±<äT. nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ düe÷#ê s¡+˝Àì >√|ü´‘· e\¢ ÇwüºyÓTT∫Ãq+‘· kıeTTàqT Ks¡TÃô|{Ϻ ˝…ø£ÿ #Ó|üŒe\dæq edüs¡+ ˝Ò<äT. ndü\T Ks¡Tà ô|{≤ºsê ˝Ò<ë nH˚ $wüj·T+ ≈£L&Ü #Ó|üŒqedüs¡+ ˝Ò<äT. n˝≤π> n$˙‹ \+#·>=+&ç‘·q+ $T>∑‘ê yê{Ï˝À ø£ì|æ+#˚+‘· düŒwüº+>± B+{À¢ ø£q|ü&É<äT.
eTq nDT X¯øÏÔ kÕeTs¡∆´+ m+‘·?
X
uÛ≤s¡‘· <˚XÊìøÏ nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\qT ~>∑TeT‹ #˚düTø√e&É+˝À ñqï Á|ü»„ nDT kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+˝À ˝Ò<äT. Bì |üs¡´ekÕq+ @+≥+fÒ kÕe÷q´ |òü* ‘ê\T kÕ~Û+∫, n<äT“¤‘·yÓTÆq |òü*‘ê\T kÕ~Û+#êeTì #Ó|ü⁄Œ≈£î+≥T+~. >∑‘· ø=~› dü+e‘·‡sê\T>± á |ü]C≤„q+ ô|]–+<äì
X
<˚X¯ Á|ü»*ï q$Tàk˛Ô+~. Ç+ø± ‘Ó*$>± ˇø£ Á|üø£ÿ BìøÏ nedüs¡yÓTÆq f…ø±ï\Jì |ü]ø£sê\qT ~>∑TeT‹ #˚düT≈£î+≥÷ eTs√ |üø£ÿ dü«<˚oj·TyÓTÆq |ü]C≤„q+‘√ q&É|ü>∑\T >∑T‘êeTì Á|ü#ês¡+ #˚düTø£T+≥T+~. m\ Áø±ºìø˘ Á|æ+{Ÿ MT&çj·÷ ≈£L&Ü $T>∑‘ê $wü j·÷˝À¢ n$˙‹ì |ü]XÀ~Û+∫ ãj·T≥ô|≥º >∑*–q+‘·>± á s¡+>∑+˝À #˚j·T&É+ ˝Ò<äT. Ä s¡ø£+>± <˚X¯ Á|ü»\T nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ >∑T]+∫ dü¬s’q bÕs¡<äs¡Ùø£yÓTÆq düe÷#êsêìï ‘Ó\TdüTø√˝Òø£b˛‘·THêïs¡T.
nDTX¯øÏÔ e¬s‡dt ¬sq÷´eãT˝Ÿ mqØ®dt
Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± ¬sq÷´eãT˝Ÿ mqØ®ô|’ ô|&ÉT‘·Tqï Ks¡TÃqT ˇø£kÕ] |ü] o*ùdÔ u≤e⁄+≥T+~. Á|üdüTÔ‘·+ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± 26 y˚\ ø√≥¢ &Ü\s¡T¢ (1 &Ü\s¡T 54 s¡÷ˆˆ nqT≈£î+fÒ) 2011 ˝À ¬sq÷´ eãT˝Ÿ mqØ® ø√dü+ Ks¡Tà #˚kÕs¡T. Ç~ 2010 ø£Hêï 5 XÊ‘·+ m≈£îÿe, 2004 ø£Hêï 5 ¬s≥T¢ m≈£îÿe. Ç˝≤ m+<äT≈£î »] –+<ä+fÒ u§>∑TZ q÷´øÏ¢j·TsY |üesY jÓTTø£ÿ j·T÷ì{Ÿ Ks¡Tà ø£Hêï á$<Ûä+>± (>±*, ˙s¡T, dü÷s¡´ s¡•à‘√ ‘·j·÷s¡j˚T´ ¬sq÷´e ãT˝Ÿ mqØ®dt $<äT´‘·TÔ) ‘·j·÷s¡j˚T´
X
X 20 $<äT´‘·TÔ Ks¡Tà 50 XÊ‘·+ #·e ø£>± ne⁄‘·T+~. á Ks¡TÃ˝À 137 ` õ. s¡|òüTTsêyéT y˚\ ø√≥¢ &Ü\s¡T¢ (düTe÷s¡T 75 \ø£å\ 35 y˚\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T) ø=‘·Ô kÂs¡ X¯øÏÔ bÕ¢+≥¢ ø√dü+ Ks¡Tà ô|≥º&É+ |üsê´es¡ D≤ìøÏ m+‘√ ñ‘˚Ô» e+‘·yÓTÆq $wüj·T+. yÓTT‘·Ô+>± 2004 es¡≈£îÁ|ü‘ê´e÷ïj·T Ç+<Ûäq eqs¡T\ ø√dü+ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± b˛>∑sTTq ô|≥Tºã&ç düTe÷s¡T 10 \ø£å\ ø√≥¢ &Ü\s¡T¢. n<˚ düeTj·T+˝À nDT$<äT´‘·TÔ ø√dü+ 1,20,000 ø√≥¢ &Ü\s¡T¢ Ks¡Tà #˚düTÔHêïs¡T. 1998, 2006, 2009,2011., á dü+ e‘·‡sê\˝À Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± nDT$<äT´‘Y πø+Á<ë\ kÕú|üq ‘·–Z+~. n<˚ düeTj·T+˝À >±* eTs¡\‘√ $<äT´‘Y ñ‘êŒ <äq #˚j·T&É+ 41 –>± yê{Ÿ‡(n+fÒ 1 –>±yê{Ÿ R 1000 yÓT>±yê{Ÿ‡) øÏ ô|]–+~. Á|ü|ü+#·+˝À ¬sq÷´eãT˝Ÿ mqØ®‘√ ø£¬s+{Ÿ ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+ ˝À Á|ü<ÛëqyÓTÆq yê{≤ #Ó’Hê<˚. n<˚ s¡ø£+>± j·T÷s¡|t˝À nDT $<äT´‘·TÔ 14 –>± yê≥¢≈£î |ü&çb˛sTT 142 –>± yê≥¢≈£î ¬sq÷´eãT˝Ÿ ø£¬s+{Ÿ ô|]–+~. 2012 q Á|ü|ü+#· nDT $<äT´‘Y |ü]ÁX¯eT yÓ\Te ]+∫q ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± nDT$<äT´‘·TÔ dü«\Œ+>± e÷Á‘·y˚T ô|]–+~. $T>∑‘ê $<äT´‘Y |ü]ÁX¯eT\‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ Bì yê{≤ >∑D˙j·T+>± |ü&ç b˛sTT+~. 2011 ˝À πøe\+ >±* eTs¡ \‘√ 330 f…sê yê{Ÿ‡(1 f…sê yê{ŸR 1000 –>± yê{Ÿ) n+fÒ 3,300 \ø£å\ yÓT>± yê≥¢ $<äT´‘·TÔqT ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕsTT.
X
3,300 \ø£å\ yÓT>± yê≥¢ $<äT´‘·TÔqT ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕsTT. j·T÷s¡|t ˝À ñ‘·Œ‘·Ôj˚T´ nDT $<äT´‘·TÔ ˝À ÁbòÕHé‡ dü>∑uÛ≤>∑+ ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~. Ç|ü⁄Œ&ÉT á 10 @fi¯fl˝À »s¡à˙ n+‘˚ $<äT´‘·TÔ qT kÕ+Á|ü<ëj˚T‘·s¡ Ç+<Ûäq eqs¡T˝…’q >±*, dü÷s¡´ s¡•à, >±´dt <ë«sê ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~. 5 dü+ˆˆ ÁøÏ‘·+ #Ó’Hê |üeq $<äT´‘·TÔ ø£Hêï |ü~ ¬s≥T¢ n~Ûø£+>± $<äT´‘·TÔ qT nDT X¯øÏÔ <ë«sê kÕ~Û+#˚~. ø±ì 2011 ø£˝≤¢ n~ ‘·–Zb˛jT+~. Ç|ü⁄Œ&ÉT |üeq $<äT´‘·TÔ ø£Hêï nDT $<äT´‘·TÔ 30 XÊ‘·+ ‘·≈£îÿe. »s¡à˙ 2012 Á|ü<ÛäeT ns¡∆u≤>∑+˝À n+fÒ pHé 2012 es¡≈£L düTe÷s¡T 14.7 f…sê yê{Ÿ kÂs¡X¯øÏÔì yê] C≤rj·T Á–&é ≈£î $»j·Te+‘·+>± dü|ü¢sTT #˚kÕs¡T. ÄX¯Ãs¡´ø£s¡yÓTÆq $wüj·Ty˚TeT+fÒ á kÂs¡X¯øÏÔì yês¡T |”ø˘˝À&é(u≤>± ø£¬s+{Ÿ yê&˚ düeTj·÷\˝À) 10 qT+∫ 50 XÊ‘·+ &çe÷+&é qT rs¡Tdü÷Ô dü|ü¢sTT #˚j·T>∑*>±s¡T. m≈£îÿ e>± ø£¬s+{Ÿ yê&˚ düeTj·T+˝À z˝Òºõì Ä y˚Ts¡≈£î kÂs¡X¯øÏÔ‘√ bı+<ä>∑*>±s¡ì ns¡∆+. >∑‘· dü+ˆˆ 19 f…sêyê{Ÿ‡ dü|ü¢sTT #˚ùdÔ á dü+e‘·‡+ Äs¡T HÓ\\˝ÀH˚ 14 f…sê yê{Ÿ kÂs¡X¯øÏÔ <ë«sê $<äT´‘·TÔqT ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕs¡T. »s¡à˙ ˝À, Çfi¯fl˝Àq÷ ø=+‘·eT+~ yê´bÕs¡düTÔ\T ìs¡bÕj·T ø£s¡yÓTÆq ø±\Twü´ s¡Væ≤‘·yÓTÆq düTe÷s¡T 12 \ø£å\ kÂs¡X¯øÏÔ bÕ¢+≥T¢ ì]à+∫ $<äT´‘·TÔqT kÕ~ÛdüTÔHêïs¡T. á dü+e‘·‡s¡+ »qe] @Á|æ˝Ÿ HÓ\\ eT<Ûä´ 73,756 kÂs¡X¯øÏÔ πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #˚dæ 2,328 yÓT>±yê≥¢ $<äT´‘·TÔqT ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕs¡T. Bì‘√ yÓTT‘·Ô+ »s¡à˙˝À Ç|üŒ{Ï es¡≈£L k˛˝≤sY |üesY 28 –>± yê{Ÿ‡ es¡≈£L ñ‘·Œ‹Ô nsTT+~. Ç~ #Ó’Hê 2015˝À \ø£å´+>± ô|≥Tº≈£îqï 21 –>±yê{Ÿ\ ø£Hêï m≈£îÿe. á s¡ø£+>± Á|ü|ü+#·eT+‘ê ø£¬s+≥T ø√dü+ ¬sq÷´eãT˝Ÿ mqØ®dt MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·÷ Áø£eT+>± nDT $<äT´‘·TÔqT ‘·–Z+#·T≈£î+≥÷ b˛‘·T+fÒ eTq Á|ü<Ûëq eT+Á‹ eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ >±s¡T e÷Á‘·+ nyÓT]ø± Ç+&çj·÷ nDT $<äT´‘·TÔ ˇ&É+ã&çø£qT $»j·Te+‘·+ #˚j·÷\H˚ yÓTT+&ç |ü≥Tº<ä\‘√ mqØ® ã&Ó®{Ÿ˝À n~Ûø£ yÓTT‘êÔìï nDT $<äT´‘·TÔ ø√dü+ Ks¡TÃu…≥º&ÜìøÏ |üs¡T>∑T rdüTÔHêïs¡T. n+<äTπø nyÓT]ø± qT+&ç ~>∑TeT‹ #˚düT≈£îH˚ á nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\T me]ø√dü+ nH˚ Á|üX¯ï ñ<䓤$düTÔ+~. ì»+>± Á|ü»\ Á|üjÓ÷»Hês¡∆y˚T nsTT‘˚ s¡÷.15 y˚\ ø√≥¢‘√ yÓsTT´ yÓT.yê. nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ì ˇø£{Ï ≈£î&É+≈£îfi¯+ ˝Àq÷, eTs=ø£{Ï C…’‘ê|üPsY ˝À ì]à#·≥+ ø£Hêï n˝≤π> 1,600 yÓT.yê. Áô|ò+#Y q÷´øÏ¢j·TsY ø£+ô|˙ ]j·÷ø£ºs¡¢qT Ä]+{Ïì 2 \ø£å\ ø√≥¢ s¡÷ˆˆ \‘√ ì]à+ #·&É+ ø£Hêï á kıeTà+‘ê kÂs¡X¯øÏÔ, >±* eTs¡\, »\ $<äT´‘·TÔ, õjÓTT<∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y MT<ä Ks¡TÃô|&ç‘˚ Á|ü»\ J$‘ê\ø°, yê‘ê es¡D ø±\Twü´ ìs√<ÛëìøÏ uÛÑs√kÕ ñ+≥T+~ ø£<ë! á e÷≥
X
X
X 21 n&ÉT>∑T‘·Tqï+<äT≈£î Á|ü»\T y˚T<Ûëe⁄\T πødüT\≈£î >∑T¬s’ n_Ûeè~∆ ìs√<Ûä≈£î\T>± eTTÁ<äy˚j·Tã&ÉT‘·THêïs¡T. Ms¡T XÊ+‹ j·TT‘·+>± #˚düTÔq Á|ü<äs¡Ùq\˙ï b˛©düT\ ˝≤؃\qT m<äTs√ÿe\dæ ek˛Ô+~. eTs√ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ Á|üuÛÑT‘·«+ düŒwüº+>± <˚X¯ Á|ü»\ ìs¡düq \qT |ü{Ϻ+#·Tø√≈£î+&Ü yê] ÁbÕD≤\qT |üD+>± ô|{Ϻ ãVüQfi¯C≤‹ dü+düú\≈£î, uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì ø£+ô|˙\≈£î, ø±+Á{≤ø£ºs¡¢≈£L, sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\≈£î n+&É>± ì\Tdü÷Ô eT<Ûä´ e]Ô‘·«+ eVæ≤k˛Ô+~, nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ kÕú|üq≈£î |üPqT≈£î+{À+~. 2011 düTHêMT˝À uÛÑ÷ø£+|ü+ e\¢ »bÕHé˝Àì ª|òü⁄≈£îwæe÷µ nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ä+ ≈£î|üŒ≈£L*b˛sTT+~. Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± nDT <∏ë]àø£‘· yê´|æ+ ∫+~. Bì‘√ Á|ü|ü+#· Á|ü»\+<ä]ø° nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ eTqT>∑&ÉøÏ dü+ã+~Û+∫q qeTàø±\T Ä$s¡ j·÷´sTT. nDT yê´bÕs¡+, <ëì #·T≥÷º n\T¢≈£îqï n_Ûeè~∆ dæ<ë∆+ ‘·+ Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆ+<äì á Á|üe÷ <ä+ mø£ÿ&É »]–Hê Á|ü|ü+#·eT+‘·{Ïø° Á|üe÷<äy˚Tqì 1986 ª#ÛÓs√ï_Û˝Ÿµ Á|üe÷<ä+, 2011 »bÕHé˝À ª|òü⁄≈£îwæe÷µ Á|üe÷<ä+ eTq eT÷s¡ÿ‘ê«ìøÏ ns¡∆eTj˚T´≥T¢ #ÓbÕŒsTT. eTqeT+‘ê Ç˝≤ Ä˝À∫düTÔ+fÒ m{≤$Tø˘ ø£MTwüHé yÓT+ãsY n+&é #ÛÓ’s¡àHé nsTTq &܈ˆ m+.ÄsY. lìyêdüHé >±]ì ≈£î&É+≈£îfi¯+ nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ëìøÏ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ @yÓTÆHê ñ+<ë? nì n&ç–‘˚ ªªm+‘· e÷Á‘·+ ˝Ò<äT, <äøÏåD≤~˝À ≈£î&É+ ≈£îfi¯+˝À s¡wü´Hé ª$$ÇÄsYµ s¡ø£+ nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\T ¬s+&ç+ {Ï‘√{Ï $T>∑‘ê #√≥¢ ì]à+#·e\dæq Äs¡T nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ ‘√{Ï eTT+<äT≈£î yÓfi¯fl≥y˚T eTq Á|ü‘ê´e÷ïj·T+µµ nì ôd\$ #êÃs¡T. Ç+ø± ø£ècÕí, >√<ëeØ, ø±y˚] uÒdæHé \˝À <=]πø >±´dt e\¢ >±ì Ç‘·s¡Á‘ê \_Û+#˚ k˛˝≤sY mqØ®, >±*, »\ $<äT´‘Y e\¢ >±ì uÛ≤s¡‘· <˚X¯ $<äT´‘·TÔ nedüsê\T rs¡eì Á|üø£{Ï+#ês¡T. (á Á|ü>±&ÛÉ $XÊ«dü+ me]ø√dü+) »]–q yêdüÔyê\ì ñqï ìC≤\˙ |üø£ÿq ô|{Ϻ nDT $<äT´‘Y πø+Á<ë\≈£î nqT>∑TD+>± e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï &܈ˆlìyêdüHé >±] Á|üø£≥q˝À¢ì Ä+‘·sê´˙ï, nyêdüÔyê\˙, ìπsΩ‘·Tø£‘·ì n+<äs¡÷ ns¡∆+ #˚düT≈£î+≥THêï Äj·Tq e÷Á‘·+ @+ |ü≥ºqfÒº Á|üø£≥q*düTÔHêï&ÉT.
nDT $<äT´‘Y πø+Á<ë\T ` Ä]∆ø£ ˝≤uÛ≤\T
ˇø£ yê´bÕs¡düTÔ&ç˝≤, eT<Ûä´ e]Ô˝≤ nDT $<äT´‘·TÔ πø+ Á<ë\ düeTà‹ ø√dü+ e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï Á|ü‹kÕØ yê{Ï Ä]∆ø£ ˝≤uÛ≤ \qT, X¯øÏÔ ñ‘êŒ<äqqT ÁuVü‰à+&É+ #˚dæ #Ó|ü⁄‘·THêïs¡T. n<˚ düeT j·T+˝À Äj·Tq nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ kÕú|üqø£j˚T´ Ks¡TÃì, j·T+Á‘· kÕe÷Á–ì ~>∑TeT‹ #˚düTø√e&ÜìøÏ, e´s¡∆|ü<ësê∆\qT
ìØ«s¡´+ #˚dæ <ë#·{≤ìøÏ nj˚T´ Ks¡TÃì nìï{Ïø£Hêï Á|ü<ÛëqyÓTÆq n‹ m≈£îÿyÓ’q Á|üe÷<ë\qT n]ø£≥º&ÜìøÏ, ª#Ós√ï_Û˝Ÿµ, ª|òü⁄≈£îwæe÷µ \ e÷~]>± Á|ü e ÷<ä y Ó T Æ ‘ ˚
X
m<äTs√ÿe&ÜìøÏ nj˚T´ Ks¡TÃì ‘Ó*$>± <ëfÒdüTÔHêïs¡T. <˚X¯+˝Àì sê»ø°j·T bÕغ\T M{Ïì düeT]∆ düTÔ+&É>± &çbÕsYºyÓT+{Ÿ Ä|òt m{≤$Tø˘ mqØ® qT+∫ ]f…ÆsY nsTTq d”ì j·TsY ôd’+{ÏdüTº\T ≈£L&Ü M{Ï ndü\T ìC≤\T ‘Ó\TdüT ø√≈£î+&Ü ˝Ò<ë <ë∫ô|{Ϻ düeT]∆düTÔHêïs¡T. &܈ˆ lìyêdüHé >±s¡T ≈£î&É+≈£îfi¯+ nDT $<äT´‘·TÔ bÕ¢+{Ÿ >∑T]+∫ e÷{≤¢ &ÉT‘·÷ ˇø£ øÏ˝À yê{Ÿ nDT $<äT´‘·TÔ≈£î nj˚T´ Ks¡Tà eT÷&ÉT s¡÷bÕj·T˝Ò n+≥T Hêïs¡T. Ç~ ì»e÷? á Á|üø£≥q˝À @yÓTÆHê dü‘·´eTT+<ë? Á|ü|ü+#·+˝À @ eT÷\ nDT $<äT´‘·TÔ bÕ¢+{Ÿ ô|{ϺHê yê{ÏøÏ ø±e\dæq j·T+Á‘· kÕe÷Á–ì düs¡|òüsê #˚dæ ø√≥¢ &Ü\s¡T¢ >∑&çdüTÔqï nyÓT]ø± »qs¡˝Ÿ m\ÁøϺø˘ ø£+ô|˙ NÛ|òt m–®≈£L´{Ïyé ªC…|òt Çy˚Tà˝Ÿºµ nH˚ ô|<ä›ø±|ü⁄ ˇø£ nyÓT]ø£Hé |üÁ‹ø£≈£î Ç∫Ãq Ç+≥sYeP´˝À ªª$T>∑‘ê kÕ+Á|ü<ëj·T ¬sq÷´eãT˝Ÿ Ç+<Ûäq eqs¡T\‘√ b˛\TÃ
X
≈£î+fÒ nDT $<äT´‘Y øÏ nj˚T´ Ks¡Tà m+‘√ ndü+ã<ä∆yÓTÆq~. dü÷s¡´s¡•à, >±* ‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï Á|ü|ü+#·$T~. Ç+<ÛäHê\øÏ ny˚ dü¬s’q$. Ç+ø± #ÓbÕŒ\+fÒ q÷´øÏ¢j·TsY |üesY ø£Hêï >±´dt ‘·≈£îÿyÓ’q~. Ç+‘·ø£Hêï ‘·≈£îÿe >±*, dü÷s¡´s¡•à. ø£qTø£ Hê ñ<˚› X¯´+˝À >±´dt, >±*, dü÷s¡´s¡•à‘√ q&ç#˚ $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äH˚ ‘·≈£îÿe Ks¡Tà m≈£îÿe ˝≤uÛÑ+‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï~. |üsê´es¡D≤ìøÏ nqT≈£L\yÓTÆq~µµ. ˇø£ |üø£ÿ áj·Tq Ç˝≤ n+≥T+fÒ eTq q÷´øÏ¢j·TsY ø±s=ŒπswüHé #ÛÓ’s¡àHé, y˚TH˚õ+>¥ &Ó’¬sø£ºsY ª¬ø’˝≤dt #·+Á<ä |ü⁄s√Væ≤‘Yµ pHé 2012 ˝À Ç∫Ãq ˇø£ Ç+≥sYeP´˝À »qs¡˝Ÿ m\ÁøϺø˘ ø£+ô|˙, Væ≤{≤∫ ø£+ô|˙\‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ lø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢ ˝Àì ø=yê«&É Á>±eT+˝À 10, 000 yÓT.yê. nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ëìï ì]àkÕÔeTì sêuÀ j˚T ø±\+˝À n+fÒ 2012 ` 2017 ø£˝≤¢ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ düTe÷s¡T 16, 100 yÓT.yê. nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\qT ì]à+#·uÀ‘·T+<äì Á|üø£{Ï+ #ês¡T. nyÓT]ø±˝À ≈£L&Ü nDT $<äT´‘·TÔ #ê˝≤ #·eø£ì m+‘√ ˝≤uÛÑ<ëj·T ø£eTì eÁø£yÓTÆq n+#·Hê\‘√ Á|ü»*ï q$Tà+∫ nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\T ô|{≤ºs¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT Ä nDT<∏ë]àø£ e´s¡∆ |ü<ësê∆\qT <ë#·&ÜìøÏ Á|üe÷<ë\qT n]ø£≥º&ÜìøÏ nj˚T´ Ks¡TÃ*ï Á|ü»\ HÓ‹ÔMT<ä s¡T<ä›&ÜìøÏ á Áô|’y˚{Ÿ nDT $<äT´‘Y πø+Á<ä j·T»e÷qT\+<äs¡÷ Á|üuÛÑT‘·«+ >=+‘·T MT<ä ≈£Ls=Ãì dü_‡& û*e«eTì ˇ‹Ô&ç #˚düTÔHêïs¡T. Ç<˚ ∫Á‘· |ü{≤ìï eTq <˚XÊìøÏ nq«sTT+#·T≈£î+fÒ... Á|üuÛÑT‘·«+ >√<ëe], ô|Hêï uÒdæHé\˝À zmHéõdæ >±´dt ìπøåbÕ\ì ø£qT>=ì yê{Ïì yÓ*øÏ rj·T&ÜìøÏ q&ÉT+ _–+∫+~. Ç+‘·˝À Áô|’y˚f…ÆCÒwüHé |ü⁄D´e÷ nì ª]\j·TH釵, ªmHésêHéµ \≈£î á u≤<Ûä´‘· Á|üuÛÑT‘·«+ n|üŒ–+∫+~. Ç|ü⁄Œ&˚+ »] –+~. kÕø屑Y le÷Hé Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ eTK´
X
X 22 eT+Á‹ øÏs¡DY ≈£îe÷sY ¬s&ç¶ >±s¡T Á|üdüTÔ‘· ø£¬s+≥T ø√‘· bÕ|ü+ ]\j·THé‡<˚q˙ m≈£îÿe <Ûäs¡ ø√dü+ u≤e⁄\qT+&ç ø±yê\H˚ >±´dt ‹j·T´≈£î+&Ü ‘ê‘ê‡s¡+ #˚k˛Ô+<ä˙ u≤Vü‰≥+>± Á|üø£{Ï+#ês¡T. <˚X¯+˝À mH√ï düeTdü´\T+&É>± Á|üuÛÑT‘ê«\T, düTÁ|”+ø√s¡Tº ]\j·THé‡ nqï<äeTTà\ eT<Ûä´ >±´dt |ü+|æD°˝À e∫Ãq ‘·>±<ëì |ü]wüÿ]+#· &É+˝À @fi¯fl ‘·s¡ã&ç ‘·\eTTqø£˝…’+~. ]\j·THé‡ ø£+ô|˙ >±´dt ‘√ q&ç#˚ $<äT´‘Y πø+Á<ë\øÏ >±´dt ñ‘·Œ‹Ô <Ûäs¡ ô|]–+<äì Ks¡TÃ\T ô|]>±j·Tì n+<äTe\¢ eTT+<äT ˇ|ü⁄Œ≈£îqï ø±+Á{≤≈£îº Á|üø±s¡+ ø±ø£ n~Ûø£ yÓTT‘·Ô+˝À #Ó*¢ùdÔ ‘·|üŒ >±´dt düs¡|òüsê #˚j·TeTì #Ó|æŒ+~. Ç<˚ düeTdü´ì nDT $<äT´‘Y πø+Á<ë\≈£î nq«sTTùdÔ m+<äTø£+fÒ sêuÀj˚T ø±\+˝À nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë \˙ï Áô|’y˚{Ÿ |üs¡+ ne⁄‘êj·Tì eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ n+≥TH˚ ñHêïs¡T. n<˚ »]–‘˚ ˝≤uÛ≤ ù|ø£å‘√ ø£¬s+≥T ñ‘·Œ‹Ôì ìj·T+Á‹dü÷Ô Hêdæs¡ø£yÓTÆq s¡ø£åD #·s¡´*ï rdüT≈£î+≥÷ Á|ü»\ ÁbÕD≤\≈£î eTT|ü⁄Œ ‘Ó#˚à $<Ûä+>± nDT $<äT´‘Y πø+Á<ë\qT á Áô|’y˚{Ÿ e´≈£îÔ\T ìs¡«Væ≤+#·s¡ì eTq+ nqTø√ >∑\e÷? $<äT´<äT‘êŒ<äqøÏ nyÓT]ø± <ëì yÓqTï<äqTï‘√ q&ç#˚ Á|ü|ü+#· u≤´+ø˘ Äj·÷ <˚XÊ\ Ä]∆ø£ dü+|ü<äì ø=\¢>=≥º&ÜìøÏ $<äT´‘·TÔ yê´bÕsêìï nyÓT]ø±øÏ nqT≈£L \+>± e÷s¡TÃø√e&ÜìøÏ m˝≤+{Ï wüs¡‘·T\T $~ÛkÕÔjÓ÷ eTqøÏ ‘Ó*j·Tyê? 2008˝À ]\j·THé‡ |üesY ù|]≥ nì˝Ÿ n+u≤ì uÛ≤s¡‘· e÷¬sÿ{Ÿ˝À ùwsY\qT $&ÉT<ä\ #˚dæ ø=ìï y˚\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T Á|ü»\ qT+∫ ≈£L&É>∑{≤º&ÉT. Ç<ä+‘ê rdüT≈£îyÓ[¢ |üesY ôdø±ºs¡¢˝À ô|{≤º&ÉT. Á|üuÛÑT‘·«+ qT+&ç y˚\ ø√≥T¢ dü_‡&û bı+~ nH˚ø£ sêÁcÕº\˝À $<äT´<äT ‘êŒ<äqø£ì düú˝≤\T ÄÁø£$T+∫ 2020 ø£˝≤¢ 40,000 yÓT.yê. $<äT´‘·TÔqT ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕÔqì <˚XÊìï ñ<ä›]kÕÔqì Á|üø£{Ï+ #ê&ÉT. nsTT‘˚ áj·Tq >∑T»sê‘Y˝À >±´dt‘√ q&ç#˚ 8 y˚\ yÓT.yê. |üesY bÕ¢+{Ÿ≈£î Ç+ø=ìï y˚\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T nedüs¡eTÚ‘êj·Tì Á|ü|ü+#· u≤´+ø˘ì n|üŒ
X
&ç>±s¡T. yêfi¯ófl HÓ\\ ‘·s¡ã&ç Çe« ≈£î+&Ü ‘ê‘ê‡s¡+ #˚kÕs¡T. ∫es¡≈£î áj·Tq >±s¡T MT]#˚à &ÉãT“‘√ nyÓT]ø£Hé ø£+ô|˙ qT+&ç ø£¬s+≥T ñ‘·Œ‹Ô #˚ùd »qπs≥sY\T ø=+{≤ qì yêfi¯fl≈£î ‘Ó*j·T CÒkÕ&ÉT. yÓ+≥H˚ Á|ü|ü+#· u≤+ø˘ @e÷Á‘·+ Ä\dü´+ #˚j·T ≈£î+&Ü nì˝Ÿ n+u≤ì øÏ ø±e\dæq &ÉãT“ @sêŒ≥T #˚dæ+~. n+fÒ Á|ü|ü+#· u≤+ø˘ n|æŒ∫à <ëìì e&û¶‘√ edü÷\T #˚j·T&Éy˚T ø±≈£î+&Ü nyÓT]ø±˝À eT÷\ |ü&ɶ j·T+Á‘· kÕe÷Á–ì ny˚Tà <äfi≤ Ø>± |üì#˚düTÔ+~. á eT<Ûä´ n+u≤˙ k˛<äs¡T\T nDT$<äT´‘·TÔ s¡+>∑+˝À ≈£L&Ü Á|üy˚•kÕÔeTì m+‘√ ñ<ë‘·Ô+>± Á|üø£{Ï+#ês¡T. m+<äT≈£î Á|üy˚•+#·s¡÷, y˚\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\ Á|ü»\ kıeTTàqT ùwsY e÷¬sÿ {Ÿ\˝À dü+bÕ~+∫, \ø£å\ ø√≥¢ s¡÷bÕ j·T\ Á|üC≤ <ÛäHêìï dü_‡&û\ s¡÷|ü+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ qT+∫ dü+bÕ~+∫ Ç<ä+‘ê rdüT ¬ø[¢ $<˚o j·T+Á‘· kÕe÷Á–ì ø=ì yêfi¯¢≈£î ˝≤uÛ≤\T $T–*à Mfi¯Sfl ˝≤uÛ≤\T $T>∑T\Tà ≈£îì Mfi¯¢‘√ bÕ≥T Äj·÷ s¡+>±\˝À ñqï eT+Á‘·T\T \+#ê\T ~>∑$T+– ∫es¡≈£î nDT Á|üe÷<ë\qT eTs¡D≤\qT eTq≈£î $T>∑T\TkÕÔs¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT <˚X¯+˝À |üesY ù|]≥ »s¡T>∑T‘·Tqï kÕÿeTT\≈£î n+‘·T ˝Ò<äT. yÓTTqï{ÏøÏ yÓTTqï 2J kÕÿyéT˝À \ø£å\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T #˚‘·T\T e÷sêsTT. yÓTÆì+>¥ e÷|òæj·÷\T <˚X¯+˝Àì n&Ée⁄\qT ‘·$« Kì» dü+|ü<äqT Ç‘·s¡ <˚XÊ\≈£î #Íø£>± ny˚TàdüTÔHêïs¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT <˚X¯+˝Àì y˚\ ≥qTï\ u§>∑TZqT nÁø£eT e÷sêZ\˝À Áô|’y˚{Ÿ $<äT´‘·TÔ yê´bÕs¡düTÔ\≈£î #˚s¡y˚dæ Á|üuÛÑT‘·« $<äT´‘·TÔ s¡+>±ìï <Óã“ rkÕs¡T. á qwüº+ eT÷&ÉT \ø£å\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\ì ø±>¥(ø£+Áb˛º\sY n+&é Ä&ç{Ÿ »qs¡˝Ÿ) ‘·q ìy˚~ø£˝À Á|üø£{Ï+∫+~. Á|üuÛÑT‘·« KC≤HêøÏ sêe\dæq á Á|ü»\ &ÉãT“ì m+‘·eT+~ eT+Á‘·T\T, sê»ø°j·T y˚‘·Ô\T, Á|üuÛÑT‘·« n~Û ø±s¡T\T ‘·eT dæ«dt u≤+ø˘ møö+{Ÿ\ ˝ÀøÏ <ë] eT[fl+#ês√? ªj·T÷ìj·THé Ä|òt ~ ø£q‡sY¶ï ôd’+{Ïdtº‡µ nH˚ XÊÁdüÔE„\ dü+|òüT+ 50 @fi¯fl
X
nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ yê´bÕs¡ ˝≤yê<˚M \˙, Á|üuÛÑT‘·«+ yêfi¯¢ øÏ∫Ãq sêsTTr\ì |ü]o*+∫ ˇø£ ÄX¯Ãs¡´ø£s¡yÓTÆq(yêfi¯fløÏ) yêdüÔyêìï ‘Ó\TdüT≈£îHêïsTT. n<˚+≥+fÒ 50 @fi¯fl˝À nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ kÕú|üq¬ø’ Ç∫Ãq Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\˙, Ä ‘·s¡Tyê‘· Ç∫Ãq dü_‡&û\˙, {≤ø˘‡ sêsTTr\˙, s¡ø£å D¬ø’ Á|üuÛÑT‘·«+ yÓ∫Ã+∫q e´j·÷ìï ˝…ø£ÿ ˝ÀøÏ rdüT ≈£î+fÒ n$ e÷¬sÿ{Ÿ˝À düs¡|òüsê #˚dæq ø£¬s+≥TqT <Ûäs¡ ø£&ç‘˚, <ëì ã<äT\T Á|üuÛÑT ‘·«+ uVæ≤s¡+>∑ e÷¬sÿ{Ÿ ˝À ø£¬s+≥T ø=ì Á|ü»\+<ä]ø° ñ∫‘·+>± |ü+∫‘˚ Ç+‘· ø£Hêï ‘·≈£îÿe Ks¡Tà ne⁄ ‘·T+<äì Á|üø£{Ï+#ês¡T. á Á|üø£≥qì Á|ü|ü+#· Ä]∆ø£ XÊÁdüÔ y˚T<Ûëe⁄\˝À ˇø£¬s’q eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ #·<äe˝Ò<äì nqT≈£î+<ëe÷? Á|ü|ü+#· <˚XÊ\˝À nDT $<äT´‘·TÔ <Ûäs¡ á kÕúsTT˝À ñ+&É{≤ìøÏ ø±s¡D+ @$T≥+fÒ Äj·÷ πø+Á<ë\ n|ü⁄Œ\qT nø£ÿ&É Á|üuÛÑT‘ê«\T s¡<äT› #˚dü÷Ô yê{ÏøÏ Ç#˚à sêsTTr\qT ô|+#·T‘·÷ b˛e&É+ e˝Ò¢ Bì <Ûäs¡ á y˚Ts¡¬ø’Hê ‘·–Z+~. ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ä+ ˝≤uÛ≤\T ø£+ô|˙\ø°, n+>∑yÓ’ø£˝≤´\T, |ü⁄≥Tºø£‘√ ˝ÀbÕ\T y˚\ dü+K´˝À ã\e+‘·|ü⁄ ÁbÕD qcÕº\T Á|ü» \øÏ |ü+#·ã&ÉT‘·THêïsTT.
nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ uÛÑÁ<Ûä‘· }Vü≤ø£+<äì $<Ûä+>± e÷]à 11, 2011 q ª|òü⁄øÏwæe÷µ &ÛÓ’NÛ nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ä+ düTHêMTø°, uÛÑ÷ø£+bÕìø° >∑T¬s’ ≈£î|üŒ ≈£L*b˛sTT+~. Á|ü|ü+#·eT+‘· #˚wüº\T &ç– #·÷dü÷Ô ñ+&çb˛sTT+~. mø£ÿ&ÉHêï @ Á|üø£è‹ $|ü‘·TÔ »]–Hê uÛÑTeq`uÛÀ+‘·sê\T <ä<ä∆] ˝Ò¢≥≥T¢ Á|ü#ês¡+ #˚düT≈£î+ ≥÷ nyÓT]ø±, ÁbòÕHé‡, Á_≥Hé &É»Hé\ ø=B› $e÷Hê\qT düVü‰j·T+ ø=s¡≈£î |ü+ù|$. ø±˙ Çø£ÿ&É e÷Á‘·+ yêsê\ ‘·s¡ã&ç es¡ <ä˝À ∫≈£îÿ≈£îì ìsêÁX¯ j·TT˝…’q≥Te+{Ï y˚\ø=B› »bÕ˙j·TT\qT |ü{Ϻ+#·T≈£îH˚ Hê<ÛäT&˚ ˝Ò&ÉT. yêfi¯¢≈£î ÄVü‰sêìï n+~+#˚ neø± X¯y˚T ˝Òø£b˛sTT+~. ø£¬s+≥T ˙s¡T ˝≤+{Ï ø£˙dü nedüsê\T yêsê\ ‘·s¡ã&ç |ü⁄qs¡T <ä∆]+#· ˝Òø£b˛j·÷s¡T. Á|ü|ü+#·
X
X 23 Á|ü»\+<äs¡÷, »bÕHé #·T≥Tº Á|üø£ÿ\ <˚XÊ\ yêfi¯ófl düVü‰j·T+ #˚j·T˝Òø£ #·÷dü÷Ô ñ+&çb˛ j·÷s¡T, m+<äTø£ì? uÛÑ÷ø£+|ü+ e\¢ ≈£î|üŒ ≈£L* b˛sTTq nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ qT+&ç yÓ\Te&çq nDT<∏ë]àø£‘˚ BìøÏ ø±s ¡D+. nsTTHê m+‘√ _+ø£+>± Á|ü|ü+#· nDT $<äT´‘·TÔ ñ‘êŒ<ä≈£î\T, eTTK´+>± nyÓT]ø± ª|òü⁄≈£îwæe÷µ ˝Àì nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\T 100 XÊ‘·+ uÛÑÁ<Ûä‘·‘√ ì]à+#· ã&çHêj·Tì, ø±˙ Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´ìøÏ>∑T¬s’ á |òüTÀs¡ Á|üe÷<ä+ dü+uÛÑ$+∫+<äì Á|ü|ü+#· $<äT´‘·TÔ $ìjÓ÷ìøÏ nDT $<äT´‘·TÔ ‘·|üŒ eTs√<ë] ˝Ò<äì |ü⁄qs¡T<ëZ {Ï+#êsTT. Á|ü‹ Á|üe÷<ëìøÏ ˇø£ ø±s¡D+ ñ+≥T+~. ˇø£kÕ] e÷qe ‘·|æŒ<ä+ nsTT‘˚ eTs√kÕ] Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘·´+ ne« e#·TÃ. $T–*q |ü]ÁX¯eT\˝À @ ‘·|æŒ<ä+ nsTTHê Ä Á|üe÷<ä+˝À n|üŒ{Ï Á|ü»\ ÁbÕD≤\ ˝…ø£ÿ‘√ ‘˚*b˛‘·T+~. ø±˙ s¡kÕ j·Tìø£ nDT $<äT´‘·TÔ ø£sêà>±sê\ Á|üe÷ <ä+ »]–‘˚ n~ n|ü⁄Œ&ÉT »]–q ÁbÕD qwüº+‘√ ‘˚*b˛<äT, ø=ìï ‘·sê\T, ø=ìï C≤‘·T\T, ø=ìï düeT÷Vü‰\T nH˚ø£ dü+e ‘·‡sê\ es¡≈£L yêfi¯fl ÁbÕD≤\qT n]Œdü÷ÔH˚ ñ+&Ü*. $ø£˝≤+>∑T\T>±, s√>∑ Á>∑düTÔ\T>± |ü⁄&ÉT‘·÷H˚ ñ+&Ü*. n+<äT≈£î eTq eTT+<äT Væ≤s√wæe÷, Hê>∑kÕø°, #ÛÓs√ï_˝Ÿ, uÛÀbÕ˝Ÿ\T ñ+&ÉH˚ ñHêïsTT. Ç|ü⁄Œ&ÉT ª|òü⁄≈£îwæe÷µ #˚]+~. Ç+‘·{Ï qcÕºìï ø£* –+#˚ yê{Ïì ì]à+#·&Éy˚T e÷qe ‘·|æŒ <ä+. <ëìï Á|üø£è‹ MT<äøÏ ‘√ùdj·T&É+ n+fÒ ndü\T dædü˝…’q kÕ«sê∆ìï eT÷s¡â‘·«+ nH˚ bıs¡‘√ ø£|æŒ e÷{≤¢&É≥y˚T. 1945 nDTu≤+ãT\ <ë&çøÏ ≈£î|üŒ≈£L*b˛sTTq »bÕHé Ç|ü⁄Œ&ÉT eT∞fl n<˚ nDT<∏ë]àø£‘·≈£î >∑T¬s’ n\¢ø£˝À¢\ yÓTÆ+~. Bìì Á|ü»\T düVæ≤+#·˝Òø£ b˛j·÷s¡T. Á|ü|ü+#· nDT$<äT´‘·TÔ dü+düú\ kÕ«s¡∆ |üP]‘· Á|üø£≥q\≈£î ìs¡düq>± y˚˝≤~eT+~ s√&É¢ô|’øÏ e∫à nìï nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\qT eT÷ùdj·÷\ì nH˚ø£ Á|ü<äs¡Ùq\T »]bÕs¡T. Bì‘√ »bÕHé bÕs¡¢yÓT+{Ÿ &çôd+ãsY 8, 2011q &܈ˆ øÏjÓ÷wæ ≈£îk˛ø√yê Ä<Ûä«s¡´+˝À 10 eT+~
@s¡Œs¡∫ Á|üe÷<ä+ >∑T]+∫ |ü]o*+∫ ìy˚~ø£ Çe«e\dæ+~>± ø√]+~. á ø£$T{° yÓTT‘·Ô+ 1 \ø£å 70 y˚\ |òæsê´<äT\qT |ü]o*+ ∫+~. 1,167 eT+~ kÕ≈£åî\qT $#ê]+∫+~. düTe÷s¡T yÓsTT´ >∑+≥\T |üì#˚dæ+~. nDT<äTs¡È≥q »]–q 9 Á|ü<˚XÊ\qT dü+<ä]Ù+ ∫+~. ª|òü⁄øÏwæe÷µ #·T≥TºÁ|üø£ÿ\ ÁbÕ+‘ê\ ˝Àì 10,663 eT+~ u≤~Û‘·T\ >√&ÉT ‘Ó\TdüT≈£î+~. ‘·s¡T yê‘· ˇø£ ìy˚~ø£ Ç∫Ã+~. Ç~ m˝≤+{Ï ìy˚~ø£+fÒ Á|ü|ü+#· #·]Á‘·˝À e÷qe eT÷s¡ÿ‘ê«ìï, kÕ«s¡∆ |üP] ‘êìï $e]+#˚ ∫Vü≤ï+>± #·]Á‘· |ü⁄≥˝À ì\∫b˛‘·T+~.
ìy˚~ø£˝Àì ø=ìï eTTU≤´+XÊ\T
X
ªª$düèÔ‘·+>± |ü]o*+∫ $esê\˙ï ùdø£]+∫q ‘·s¡Tyê‘· yÓ\Te &çq ìy˚~ø£ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± ñqï Á|ü» \ø°, eTTK´+>± á Á|üe÷<ä+ e÷qe ‘·|æŒ <ä+ e˝Ò¢ »]–+<äH˚ yê<äqì düeT]∆+#˚ yê]ø° düeTÁ>∑+>± düe÷#ês¡+ ‘Ó*j·T #˚j·T˝Òø£ b˛sTTq|üŒ{Ïø° Ç~ »bÕHé˝À s¡÷bı+~+∫q ˝Ò<ë ì]à+∫q Á|üe÷<ä+µµ. ªªá B«bÕ\˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT $qj·T $<Û˚j·T‘·‘√ Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±sêìï Á|ü•ï+#·≈£î+&Ü düÔã∆+>± eTTsƒê ø±]à≈£î\ eTqdüÔ‘·«+‘√ Á|üuÛÑT‘·«+ @<Ó’Hê ø±s¡´Áø£eT+ ÇùdÔ <ëìï eTs√ Ä˝À#·q ˝Ò≈£î+&Ü n+øÏ‘· uÛ≤e+‘√ n‘·T≈£îÿb˛sTT #˚ùd »bÕHé Á|ü»\ Ä#ês¡ e´eVü‰sê\˝ÀøÏ, yê] kÕ+Á|ü<ëj·T eT÷˝≤\ ˝À‘·T\˝ÀøÏ yÓ[fl á Á|üe÷<ä ø±s¡D≤*ï yÓ‘·ø±*. »bÕHé Á|ü»\ kÕ«‹ X¯j·÷ìï bÕ\≈£î\+<äs¡÷ ø£*dæø£≥Tº>± n~Ûø±]ø£ Á|üjÓ÷»Hê˝Ò yÓTT≥ºyÓTT<ä≥>± eTq+ ø±bÕ&Ée\dæq |üì nì #ÓãT‘·÷ ô|+∫ b˛wæ+#ês¡T. Bì‘√ á eTqdüÔ‘·«+ Á|ü»\ ÁbÕD≤\ ø£Hêï Á|üuÛÑT‘·« bÕ\≈£î\ Á|üjÓ÷»Hê˝Ò eTK´+ nH˚+‘· es¡≈£L yÓ[fl+~µµ. ªªM≥ìï{Ï˙ eTq+ ns¡∆+ #˚düT ≈£î+fÒ »bÕHé nDT $<äT´‘·TÔ e´edüú Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± edüTÔqï nDT$<äT´‘·TÔ
X
X
X 24
e´‹πsø£‘·ì ns¡∆+ #˚düTø√≈£î+&Ü, #ÛÓs√ï _Û˝Ÿ, Á‹yÓTÆ˝Ÿ nDT$<äT´‘·TÔ ø£sêà>±sê\ Á|üe÷<ë\ qT+∫ bÕsƒ¡+ H˚s¡TÃø√≈£î+&Ü m˝≤ $düà]+∫+<√ ns¡∆eTÚ‘·T+~. <˚X¯+˝À nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ ìsê«Vü≤D≤ n~Ûø± s¡T\ qT+&ç e∫Ãq ˇ‹Ô&ç e\¢ »bÕHé˝À >∑‘·+˝À »]–q ∫qï ∫qï Á|üe÷<ë\qT @ s¡ø£+>± ìs¡¢ø£å´+ #˚dæ+<√ ≈£L&Ü ns ¡∆eTÚ‘·T+~. á s¡ø£yÓTÆq eTqdüÔ‘·«+ bÕ\ ≈£î\≈£î yê]ì e´‹πsøÏ+#·ì Á|ü»\≈£î ñ+&É ≥+ e˝¢ á \ø£åD≤˝Ò ª|òü⁄øÏwæe÷µ &ÛÓ’NÛ nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ä Á|üe÷<ëìøÏ Á|ü<Ûëq ø±s¡D+ nsTT´+~.µµ ªªá ìy˚~ø£ »bÕHé bÂs¡ düe÷ C≤ìï n_Ûeè~∆ #˚düTÔ+<äì, y˚T˝§ÿ\T|ü⁄ ‘·T+<äì Ä•düTÔHêï+. ª|òü⁄øÏwæe÷µ Á|ü»\T, »bÕHé Á|ü»\T Á|ü|ü+#· Á|ü»\T ø√s¡T≈£îqï $<Ûä+>± |üP]Ô bÕs¡<äs¡Ùø£yÓTÆq ñqï‘· kÕúsTT ìy˚~ø£qT n+~+#·&ÜìøÏ e÷ kÕj·TX¯≈£îÔ\ ø£èwæ #˚kÕeTì uÛ≤$düTÔHêï+µµ. ô|’ ìy˚~ø£˝Àì ø=ìï eTTU≤´+ XÊ\T e÷Á‘·y˚T. Ç$ $+≥T+fÒ Çy˚y√ eTq <˚XÊìï, <˚X¯ Á|ü»\ì, eTq Á|üuÛÑT ‘ê«ìï $eT]Ùdü÷Ô #˚dæq ìy˚~ø£˝≤>∑ nì|æ+#·&É+ ˝Ò<ä÷.... Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\øÏ e‘êÔdüT |ü*πø X¯≈£îÔ\T »bÕHé ª|òü⁄≈£îwæe÷µ Á|üe÷<ëìï Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘·´+ e÷Á‘·y˚T nì Á|üø£ÿ≈£î HÓ{Ϻ nDT $<äT´‘·TÔ X¯øÏÔ e÷Á‘·y˚T Á|ü|ü+#êìøÏ Á|ü‘ê´e÷ïj·T e÷s¡ZeTì Á|ü#ês¡+ \+|òæT+#·T≈£î+~. á >±Hê uÛÑC≤Hê >∑T+|ü⁄˝À eTq <˚X¯+ ≈£L&Ü
#˚] Á|ü»˝À¢ @e÷Á‘·+ XÊÁd”Ôj·T ne>±Vü≤q ô|+#·≈£î+&Ü eTq nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\T 100 XÊ‘·+ ìs¡bÕj·Tø£s¡yÓTÆqe˙ m{Ϻ Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´HÓ’ïHê m<äTs√ÿ>∑\+ nì |ü⁄+ø±qT |ü⁄+ø±\T>± nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ nqT≈£L\ yê<äqqT Á|ü#ês¡+ #˚k˛Ô+~. ª|òü⁄≈£îwæe÷µ Á|üe÷<ä+ sêø£ eTT+<˚ |üP]Ô ø±s¡D≤\T ‘Ó*j·T ≈£î+&ÜH˚ Á|ü<Ûëq eT+Á‹ eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ Hêj·T ø£‘·«+˝À q÷´øÏ¢j·TsY |üesY ø±s=Œπ swüHé eTq$ 100 XÊ‘·+ ìs¡bÕj·T ø£s¡eTì m˝≤+{Ï Á|üø£è‹ ñ|üÁ<äyêHÓ’Hê ñÁ>∑yê<ä <ë&ÉT˝…’ïHê m<äTs√ÿ>∑\eTì ˇø£ ìy˚~ø£qT ≈£L&Ü $&ÉT<ä\ #˚dæ+~. Á|ü|ü+#·+˝À Á|üdüTÔ‘·+ 440 nDT $<äT´‘·TÔ ]j·÷ø£ºs¡T¢ |üì#˚düTÔ HêïsTT. M{Ï˝À #ê˝≤ es¡≈£L bÕ‘·ã &çb˛j·÷sTT. Ç|üŒ{Ïπø eT÷&ÉT uÛÑj·T+ ø£s¡yÓTÆq Á|üe÷<ë\T Á|ü»\ qTuÛÑ$+#ês¡T. nsTTHê eTq q÷´øÏ¢j·TsY |üesY ø±s=ŒπswüHé Ä|òt Ç+&çj·÷ *$Tf…&é ~>∑TeT‹ #˚düT ≈£îqï eTq nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ëìï m+‘√ n<ÛäTHê‘·qyÓTÆqeì Á|ü#ê s¡+ #˚dü÷Ô ‘·q nXÊÁd”Ôj·T‘·˙ nqTuÛÑesêVæ≤‘ê´˙ï yÓ*>∑ ø£îÿ‘√+~. #Ós√ï_Û˝Ÿ˝À yÓTTqï yÓTTqï »]–q |òü⁄≈£îwæe÷ Á|üeT<ä+˝À Ä nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ì eT÷j·T&ÜìøÏ mìï y˚\ ø√≥¢qT Ks¡Tà ô|&ÉT‘·THêïjÓ÷ ˝…ø£ÿ ˝Ò<äT. nsTTHê q÷´øÏ¢j·TsY |üesY ø±s=Œπs wüHé nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ Ks¡Tà ‘·≈£îÿe˙ eTìïø£ m≈£îÿe˙ Bs¡È ø±\eT˙ eTq*ï q$Tà á }_ ˝ÀøÏ ~>∑eT+≥T+~. ás√E es¡≈£L ªø±ø£s¡bÕsYµ (‘·$Tfi¯Hê&ÉT ˝Àì nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ä+) sê|t e<ä› »]–q Á|üe÷<ä s¡Vü≤kÕ´ìï #˚~Û+#·˝Òø £b˛sTT+~. ª|òü⁄≈£îwæe÷µ Á|üe÷<ä+ MT<ä »bÕHé bÕs¡¢yÓT+{Ÿ y˚dæq ø£$T{° ]b˛sYº m+‘√ ñqï‘·yÓTÆq~. nìï bÕ\ø£ esêZ\ ˇ‹Ô&çì #Û˚~+#·T≈£îì dü«‘·+Á‘·+>± |üP]Ô bÕs¡<äs¡Ùø£+>± $#ês¡D »]|æ ndü\T |òü⁄≈£îwæe÷ Á|üe÷<äy˚T ø±<äT eTπs Ç‘·s¡ Á|üe÷<ä+ »]–Hê m<äTs√ÿ>∑\ X¯øÏÔ,
Á|üe÷<ä+ »]–Hê m<äTs√ÿ>∑\ X¯øÏÔ, dü+dæ<ä∆‘· uÛÑÁ<ä‘ê <äfi≤\≈£î >±ì, Á|üuÛÑT‘ê« \≈£î >±ì, nDT $<äT´‘·TÔ XÊK\≈£î >±ì ˝Ò<äì Ç~ K∫Ñ·+>± e÷qe ‘·|æŒ<äy˚Tqì |òüT+{≤|ü<ä+>± #Ó|æŒ+~.
Á|ü|ü+#· nDT |ü]ÁX¯eT\ô|’ ne>±Vü≤Hê |üÁ‘·+ 2012
X
2012 Á|ü|ü+#· nDT |ü]ÁX¯eT ùdº≥dt ]b˛sYº 20 dü+e‘·‡sê\ ‘·s¡Tyê‘· yÓTT<ä{ÏkÕ]>± ˇø£ düŒwüºyÓTÆq Á|üø£≥q˝À Á|ü|ü+#· nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\˙ï |ü]wüÿ ]+#·˝Òø£ b˛>∑Tã&çq nH˚ø£ düeTdü´\‘√ ≈£îHê]\T¢‘·THêïj·Tì Á|ü|ü+#· Ä]∆ø£ e÷+<ä´+ M{Ïì ≈£L&Ü dü+øå√uÛÑ+˝ÀøÏ HÓ{Ϻ+<äì |òü⁄≈£îwæe÷ <äTs¡Z≥q ‘·s¡Tyê‘· M{Ï ø£wüº kÕ<Ûä´yÓTÆq ìj·T+Á‘·D ô|’q ø=‘·Ô n+#·Hê\ø=düTÔHêïs¡ì ‘Ó*j·TCÒdæ+~. Ç+ø± B+{À¢ ñqï eTTK´ $wüj·÷\T: `2011˝À 7nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. $T–*q 19 eT÷‘·ã&ܶsTT. »bÕHé˝À p˝…’ 5, 2012 q ˇø£ ]j·÷ø£ºsY e÷Á‘·y˚T H˚wüq˝Ÿ Á–&é øÏ nqTdü+<Ûëì+#·ã&çq~. eTs=ø£{Ï ¬s+&ÉT yêsê\˝À $<äT´‘·TÔ ñ‘êŒ<äq yÓTT<ä\T ô|{≤º\ì nqT≈£îHêïs¡T. Ç+‘·es¡≈£L nr >∑r ˝Ò<äT. @yÓTÆHê M≥ìï{Ïø° nqTeT‹ edüTÔ+<äH˚ qeTàø±\T Ç|üŒ{À¢ ˝Òe⁄. ` Hê\T>∑T <˚XÊ\T ‘·eT q÷´øÏ¢j·TsY bÕ¢+{Ÿ\qT eT÷dæy˚kÕÔeTì Á|üø£{Ï+#êsTT. ` nsTT<äT <˚XÊ\T nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ ìsêàD≤ìøÏ, ñqï yê{Ïì ‹]– ì]à+#ê\H˚ ìs¡íj·÷ìøÏ Á‹˝À<äø± *#˚à kÕsTT. ` ã˝ÒZ]j·÷, »bÕHé˝À ¬s+&ÉT nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ ìsêàD+ Ä–b˛sTT+~. yê{Ïì s¡<äT› #˚kÕs¡T. ` Hê\T>∑T <˚XÊ\˝À M{Ï ìsêàD+ n~Ûø±s¡ø£+>± s¡<äT› #˚j·Tã&ç+~. ìsêàD+˝À ñqï 59 ø£sêà>±sê\˝À 18 ìs¡e~ø£+>± yêsTT<ë y˚kÕs¡T. $T–*q 41 ø£sêà>±sê\T ◊<äT dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·+ yÓTT<ä\sTT´ Ç|üŒ{Ïes¡≈£L ˇø£ÿ{Ï ≈£L&Ü $<äT´‘·TÔqT ñ‘·Œ‹Ô #˚ùd kÕúsTTøÏ #˚s¡Tø√˝Ò<äT. ` ìsêàD≤ìøÏ nj˚T´ Ks¡Tà $|ü
X
Ø‘·+>± ô|]–b˛sTT+~. πøe\+ j·T÷s¡|t ˝ÀH˚ nqT≈£îqï Ks¡Tà ø£+fÒ Hê\T>∑T ¬s≥T¢ ô|]–+~. `Á|ü|ü+#·eT+‘ê nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\qT ìs¡«Væ≤+#˚ ÁbòÕHé‡ nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ ùwsY y˚\÷´ 82 XÊ‘·+ qwüºb˛sTT ø£cÕº\ }_˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛ sTT+~. Áô|ò+#Y ùdº{Ÿ ø£+ô|˙ ªmØyêµ ùwsY 88 XÊ‘·+ |ü&çb˛sTT+~. n<˚ düeTj·T+˝À Ä ø£+ô|˙ Á|ü‘ê´e÷ïj·T eqs¡T\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç $<äT´<äT‘êŒ<äqqT ô|+∫ ˝≤uÛ≤\qT y˚>∑+>± ô|+#·T≈£î+{À+~. Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± Á|ü‘ê´e÷ïj·T ¬sq÷´e ãT˝Ÿ ø£¬s+≥T ñ‘êŒ<äqô|’ 26y˚\ ø√≥¢ &Ü\s¡T¢ Ks¡Tà ô|&ÉT‘·THêïs¡T. Ç~ 2004 ø£Hêï düTe÷s¡T nsTT<äT ¬s≥T¢ m≈£îÿe. Ç<˚ düeTj·T+˝À á s¡+>∑+˝À b˛>∑Tã&çq ô|≥Tºã&ç ˇø£ \ø£å ø√≥¢ &Ü\s¡¢ <ëø± ñ+~. ` q÷´øÏ¢j·TsY |üesY bÕ¢+{Ÿ\ kÕú|üq ‘·>∑TZ‘·T+&É>± eTs= Á|üø£ÿ >±* eTs¡\ $<äT´‘·TÔ 2011 ˝À 41 –>±yê≥¢≈£î ô|]–+~. >∑‘· nsTT<äT dü+e‘·‡sê\˝À #Ó’Hê˝À >±* eTs¡\ $<äT´‘·TÔ, kÂs¡$<äT´‘·TÔ 50 ¬s≥T¢ ô|]–+~. ø±˙ nDT $<äT´‘·TÔ e÷Á‘·+ 1.5 ¬s≥T¢ e÷Á‘·y˚T ô|]–+~. ` j·T÷s√|æj·THé j·T÷ìj·THé˝À nDT $<äT´<äT‘êŒ<äq 14 –>± yê≥¢≈£î ‘·>∑Z>± Á|ü‘ê´e÷ïj·T ¬sq÷´eãT˝Ÿ $<äT´‘·TÔ 142 –>± yê{Ÿ \≈£î ô|]–+~. Ç~ 18 XÊ‘·+ düVü≤» yêj·TTe⁄‘√ nj˚T´ $<äT´<äT ‘êŒ<äq ø£Hêï m≈£îÿe. #ê˝≤ <˚XÊ\T <äè&ÛÉ+>± á nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\qT eT÷dæ y˚düTÔHêïsTT. eTK´+>± #Ó’Hê á eT<Ûä´ ø±\+˝À ˇø£ÿ nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ëìï ≈£L&Ü ‘Ós¡e˝Ò<äT. n˝≤π> nyÓT]ø±, |òæHé˝≤+&é˝À ≈£L&Ü nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\qT ‘Ós¡e˝Ò<äT. |òü⁄≈£Lwæe÷ Á|üe÷<ëìøÏ eTT+<˚ nDT $<äT´‘·TÔ ø£+ô|˙\T M{Ïì sêqT sêqT ‘·\≈£î $T+∫q uÛ≤s¡+ ne⁄‘·THêïj·Tì Bì ã<äT\T ¬sq÷´eãT˝Ÿ Ç+<ÛäHê\≈£î yÓfi¯fl&Éy˚T eT+∫<äì Çø£ m+‘· e÷Á‘·+ eTs√ nDT Á|üe÷<ëìï Á|ü»\T m<äTs√ÿ ≈£L&É<äì ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïs¡T. »bÕHé dü+|òüT≥q ‘·s¡Tyê‘· á ìs¡íj·÷\qT y˚>∑e+‘·+>±
X
X 25 neT\T#˚kÕs¡T. n+<äT˝À uÛ≤>∑y˚T »s¡à˙ 50 XÊ‘·+ ]j·÷ø£ºs¡¢ì eT÷dæy˚dæ+~.
»bÕHé, |òü⁄≈£îwæe÷ |òü*‘ê\T
á Á|üe÷<ä+ e\¢ ñ‘·Ôs¡ <äøÏåD≤s¡∆ >√fi≤\˝À 7 \ø£å\ 70 y˚\ f…sê &ç≈£L´\dt kÕúsTT˝À nDT<∏ë]àø£‘· yê´|æ+∫+~. á kÕúsTT Ç+ø± ø=Hêïfi¯ófl Ç˝≤π> kÕ>∑T‘·T+~. Bs¡È ø±\+˝À πøq‡sY eTs¡D≤\T ø=ìï y˚\˝À ñ+&=#·TÃ. Ç~ n≥÷ Ç≥÷ >± #ÛÓs√ï_Û˝Ÿ eTs¡D≤\‘√ düe÷q+>± 30 y˚\ es¡≈£L ñ+&=#·Ãì ˇø£ n+#·Hê. »bÕHé˝À ø£˙dü+ ñ+&Ée\dæq nDT<∏ë]àø£‘· kÕúsTT m|ü⁄Œ&√ <ë{Ïb˛sTT+~. Bì e\¢ Á|ü»\ Äs√>∑´+ bÕ&ÉsTT, |ü⁄≥ºuÀj˚T _&ɶ\ n+>∑ yÓ’ø£\´+ mìï ‘·sê\ es¡≈£L ø=qkÕ>∑T ‘·T+<√ #Ó|üŒ˝ÒeTT. Çø£ Ä]∆ø£ qwüº+ Ç|üŒ{ÏøÏ 1.30,000 y˚\ ø√≥¢ &Ü\s¡T¢ ñ+≥T+<äì n+≥THêïs¡T. ndü\T qwüº+ Ç+ø± ô|s¡>=#·Ãì ≈£L&Ü n+≥THêïs¡T. düTe÷s¡T 1,50,000 eT+~ πs&çj˚TwüHé yê´|æÔ e\¢ ‘·eT ìyêdü kÕúesê\øÏ Ç+ø± ‹]– sê˝Ò<äT. Ç~ m|ü⁄Œ&ÉT »s¡T>∑T‘·T+<√ Ç<ä$T<ä›+>± ‘Ó*j·T&É+˝Ò<äT. |òü⁄≈£îwæe÷ dü+|òüT≥q‘√ y˚T˝§ÿì »s¡à˙, dæ«&É®sY˝≤+&é ˝≤+{Ï j·T÷s¡|t <˚XÊ\T nDT $<äT´‘Y πø+Á<ë\qT eT÷dæy˚düTÔHêïsTT. q÷´øÏ¢j·TsY ]j·÷ø£ºs¡T¢ nDT u≤+ãT\≈£î ø±e\dæq X¯ó~∆ #˚dæq j·TTπs ìj·T+ nH˚ nDT<∏ë]àø£ |ü<ësê∆ìï dü|ü¢sTT #˚j·T>∑\e⁄. á ]j·÷ø£ºsY\ <ë«sê e#˚à nDT |ü<ës¡∆+ <ë«sê 10 \ø£å\ ≥qTï\ nDT e´s¡∆+ edüTÔ+~. Bì‘√ 10 \ø£å\ nDT u≤+ãT\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·Te#·TÃ. ªÁ|ü‘ê´e÷ïj·T (¬sq÷´eãT˝Ÿ) Ç+<Ûäq eqs¡T˝Ò Á|ü|ü+#êìøÏ dü¬s’q e÷s¡Z+µ, ª|òü⁄≈£îwæe÷µ Á|üe÷<ä+ eTq≈£î eTq+ y˚düT≈£îqï nDT u≤+ãTµ. ªe÷wü jÓ÷dæ düHéµ nH˚ áj·Tq ªe÷wü jÓ÷dæ düHé kÕ|òtº u≤´+ø˘ ø±s=ŒπswüHéµ øÏ #ÛÓ’s¡àHé eT]j·TT NÛ|òt m–®≈£L´{Ïyé &Ó’¬sø£ºsY n˝≤π> Á|üdæ&Ó+≥T≈£L&Ü. ôd˝Ÿbò˛Hé\ ‘·j·÷Ø˝À Á|ü|ü+#·+˝ÀH˚ ô|<ä› b˛{°<ës¡T. Áu≤&é u≤´+&é ìsê«Vü≤≈£î&ÉT. Á|ü|ü+#·+˝Àì nH˚ø£ $X¯«$<ë´\j·÷\ qT+∫ yê´bÕs¡XÊÁdüÔ+˝À nH˚ø£ &çÁ^\T |üP]Ô #˚kÕ&ÉT. nDT $<äT´‘·TÔ
X
>∑T]+∫ »bÕHé ˝À »]–q düTHêMT Á|üe÷<ä+ >∑T]+∫ Ç‘·ì yê´K´\T |ü]o*<ë›+. ªª‘·÷s¡TŒ »bÕHé˝À e∫Ãq uÛÑ÷ø£+bÕìøÏ ˇø£ÿ kÕ]>± ìsêÈ+‘· b˛j·÷s¡T. mø£ÿ&É #·÷dæHê nDT<∏ë]àø£‘· ¬s+&É+¬ø˝À¢ ñ+~. ˇø£ ôd˝Ÿbò˛Hé n~Û ø±]>± H˚HÓ+‘√ u≤<Ûä|ü&ܶqT. uÛÑ÷ø£+bÕ\T, düTHêMT\T eTT+<äT>±H˚ ‘Ó*j·TCÒùd ôd˝Ÿ bò˛qT¢+fÒ u≤>∑T+&˚~. á |üsê´j·T+ n˝≤+{Ï kÂø£s¡´+ ñqï ôd˝Ÿbò˛qT¢ düs¡|òüsê #Ój·÷´\ì |æ+∫+~. nsTTHê mø£ÿ&Ü ø£¬s+≥T ˝Ò<˚. ôd˝Ÿbò˛q¢˙ï |üì #˚j·T &É+ ˝Ò<äT. nDT <Ûë]àø£‘· |ü⁄D´e÷ nì Ç+≥¬sï≥T¢ ˝Òe⁄. {°M\T |üì#˚j·T&É+˝Ò<äT. n˝≤+{Ï düeTj·T+˝À ôd˝Ÿbò˛qT¢+&ç @+ ˝≤uÛÑ+. m˝≤+{Ï Á|ükÕs¡ kÕ<ÛäHê\÷ ˝Òe⁄. Ç˝≤+{Ï Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´ìï eTq+ m˝≤ m<äT s√ÿ>∑\+?µµ Ç|ü⁄Œ&ÉT n+<ä]ø° ø±e\dæ+~ ôd˝Ÿbò˛Hê¢? ø±<äT ø£¬s+≥T. ø±<äT ø±<äT ÄVü‰s¡+, ‹+&ç, yêfi¯fløÏ ø±düÔ >∑÷&ÉT. düTe÷s¡T \ø£å eT+~øÏ ô|’>± nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ #·T≥Tº Á|üø£ÿ\ ø±∞ #˚j·÷*‡ e∫Ã+~. yêfi¯¢ <ä>∑Z]øÏ πs&çj˚TwüHé uÛÑj·T+‘√ ø£˙dü+ düVü‰j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ mes¡÷ yÓfi¯¢˝Òø£b˛j·÷s¡T, yÓfi¯fl˝Òs¡T ≈£L&Ü. me]øÏ yês¡T dü«#·Ã¤+<ä+>± U≤∞ #˚j·TeTì Á|üuÛÑT ‘·«+ s¡ø£s¡ø±\ |ü<ä∆‘·T˝À¢ Á|üø£{Ï+∫+~. Á|üuÛÑT‘·«+ Ä#·]+∫q C≤Á>∑‘·Ô #·s¡´\≈£î ˇø£ Áø£eT+ ˝Ò<äT. ˇø£ Á|üD≤[ø£ ˝Ò<äT. @+{° >∑+<äs¡>√fi¯+, @+{° ‘·\øÏ+<äT\T? H˚qT e´øÏÔ>∑‘·+>± |òü⁄≈£îwæe÷ ÁbÕ+‘êìï #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT nø£ÿ&É nDT <∏ë]àø£‘· kÕúsTT 137 Ç~ #Ós√ï_˝Ÿ |òüT≥q ø£Hêï Äs¡T ¬s≥T¢ m≈£îÿe. yê‘êes¡D+˝À á kÕúsTT πs&çjÓ÷ j·÷øϺ${° mìï s√E\T+≥T +<√ #Ó|üŒ˝Ò+. H˚\MT<ä mìï s√E\T+ ≥T+<√ #Ó|üŒ˝Ò+. n+‘·sê®rj·T Á|üe÷D≤\ Á|üø±s¡+. uÛÑ÷$T ô|’ bıs¡\ qT+&ç eT÷&ÉT ôd+{° MT≥s¡¢ es¡≈£L πs&çj˚T wüHé ñ+&=#·TÃ. ø±ì eTqøÏ nsTT<äT qT+∫ @&ÉT ôd+{° MT≥s¡¢ es¡≈£L πs&çj˚TwüHé ñ+≥T+~. nB dü]>±Z eTq≈£î ‘Ó*j·T&É+ ˝Ò<äT. Çø£ÿ&É qT+∫ M#˚ >±* s¡T‘·T|üeHê\T mìï y˚\ øÏ˝À MT≥s¡¢ es¡≈£L á ÄDT<∏ë ]àø£‘·‘√ ≈£L&çq <äTeTTà, <Ûä÷[ì rdüT≈£î yÓfi≤ÔjÓ÷ eTq+ #Ó|üŒ˝Ò+. düTHêMTHÓ’‘˚ m<äTs√ÿ>∑\+ ø±ì, q÷´øÏ¢ j·TsY |üesY bÕ¢+{Ÿ nDT <∏ë]àø£‘·ì @ s¡ø£+>± mìï s√E \ì eTq+ m<äTs√ÿ>∑\+. Ç~ »bÕHé #·]Á‘·˝À eTqMT<ä |ü&ɶ eTs√ nDTu≤+ãT. Ç~ eTq≈£î eTq+ y˚düT≈£î+~. Á|ü<Ûëì (n|üŒ{À¢) H√{Àø±Hé nqï≥T¢ eTq+ nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ |üìrs¡TqT eTs√ kÕ] n+#·Hê y˚j·÷*. yê{Ï Á|üe÷<ë\qT, rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\qT ‹]– ÄeT÷˝≤Á>∑+ |ü]o*+#ê*. M{Ïô|’ ø=‘·Ô ìs¡íj·÷\≈£î sêe\dæq nedüs¡+ ñ+~. eTq+ Á|üø£è‹ dæ<ä∆yÓTÆq X¯ó<ä∆yÓTÆq X¯øÏÔyÓ’|ü⁄ yÓfi≤fl\ì nHêïs¡T. HêB n<˚ uÛ≤eq. nDT$<äT´‘·TÔ eTq <˚X¯+˝À (»bÕHé) 30 XÊ‘·+ ñ‘·Œ‹Ô ne‘·T+~. ‘=$Tà~ XÊ‘·+ »\$<äT´‘·TÔ, $T–*q 61XÊ‘·+ s¡ø£s¡ø±\ Á|üø£è‹ eqs¡T\ <ë«sê kÕ~ÛdüTÔHêï+.
X
X
X 26 á 30 XÊ‘·+ nDT$<äT´‘·TÔ ø√dü+ eTq+ Çìï ÁbÕD≤\T yÓ∫Ã+ #ê˝≤? Çìï yÓ’|üØ‘ê´\qT m<äTs√ÿyê˝≤? Ç+‘· Á|ü»\ kıeTTàqT HêX¯q+ #˚j·÷˝≤? #ê˝≤ s√E\ ÁøÏ‘·y˚T nDT$<äT´‘·TÔqT Ä|æ, $T–*q eqs¡T\ <ë«sê $<äT´‘·TÔ ñ‘êŒ<äq kÕ~Û+#·e#·Ãì Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± |üsê´es¡D y˚‘·Ô\T, XÊÁdüÔE„\T |òüTÀwædüTÔHêïs¡T. á yê<äqì ìs¡¢ø£å´+ #˚dæq |òü*‘·y˚T á |òü⁄≈£îwæe÷. ˇø£ nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ä+ mìï s√E\T |üì #˚düTÔ+~. ]ù|s¡T¢ ˝Ò≈£î+&Ü |ü~ qT+∫ |ü~ùV≤qT dü+e‘·‡sê\T, Ä ‘·sê«‘· y˚\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T ]ù|s¡¢ ø√dü+ yÓ∫ÃùdÔ eTVü‰ nsTT‘˚ q\uÛ…’ dü+e‘·‡sê\T. á q\uÛ…’ dü+e‘·‡sê\÷ uÛÑj·T+‘√ <ëìì q&ÉbÕ*. <ëì kÕú|üq≈£î m+‘· Ks¡Ãe⁄‘·T+<√, <ëìì q&É|ü&ÜìøÏ, e´sêú\qT ìØ«s¡´+ #˚j·T&ÜìøÏ, ∫e]øÏ <ëìì eT÷ùdj·T&ÜìøÏ mH√ï ¬s≥T¢ Ks¡Ãe⁄‘·T+~. nDT$<äT´‘·TÔ #ê˝≤ #Íø£ì, ˇø£ øÏ˝À yê{Ÿ≈£î nsTT<äT ˝Ò<ë Äs¡T mHé\T ( »bÕHé ø£¬s˙‡) ne⁄‘·T+<äì eTqeT+‘ê nqT ≈£îHêï+. H˚q÷ n+‘˚ nqT≈£îHêï ø±ì n~ X¯ó<ä∆ nã<ä∆+. ìC≤ìøÏ á <Ûäs¡ 15 qT+∫ 20 mHé\ <ëø± ñ+≥T+~, nB Á|üe÷<ä+ »s¡>∑ø£b˛‘˚. á ˝…ø£ÿ˝À C≤Á>∑‘·Ô Ks¡TÃ\T, Á|üe÷<ä+ dü+uÛÑ$ùdÔ m<äTs=ÿH˚ Ks¡TÃ\÷ #˚s¡Ã˝Ò<äT. á nDT$<äT´‘·TÔ X¯ó<ä∆ <ä+&É>∑, eTq ÁbÕD≤\‘√ #Ó\>±≥e÷&˚ $<äT´‘·TÔ eTqø=<äT›. n+<äTπø H˚qT ø=ìï dü÷#·q\T #˚j·T<ä\#êqT. 1) ø±˝≤r‘·yÓTÆq nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ìï+{Ï˙ Äù|j·÷*, yê{Ïì eT÷dæ y˚j·÷*. 2) nDT $<äT´‘·TÔ ø£+ô|˙\qT, Ä ø£+ô|˙\ n~Ûø± s¡T\qT, Ä XÊK eT+Á‘·T\qT, nDT$<äT´‘·TÔ yê´bÕs¡T\qT, $<˚o <äfi≤ s¡T\qT, nDT$<äT´‘·TÔqT düeT]›+#˚ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T, Ä]úø£ y˚‘·Ô\qT ãVæ≤wüÿ]+#·+&ç. 3) nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ C≤Á>∑‘·Ô #·s¡´\qT eT]+‘· ø£]ƒq‘·s¡+ #˚j·÷*. eT]+‘· |üø£&É“+B>± neT\T #˚j·÷*. ñ<ës¡yê<ä+ e<äT›. nDT$<äT´‘·TÔ πø+Á<ë˝À¢ »]π> nìï Á|üe÷<ä neø±XÊ\qT Á|ü»\≈£î ‘Ó*j·T CÒj·÷*. 4) nDT$<äT´‘·TÔ s¡Vü≤kÕ´\qT ‘˚≥‘Ó\¢+ #˚j·T+&ç. ∫es¡>±H˚ #Ó|üŒ<ä\#·T≈£î+<˚$T≥+fÒ Á|ü‘ê´e÷ïj·T, ]qT´eãT˝Ÿ $<äT´‘·TÔ yÓ’|ü⁄ <äèwæº eT[fl<ë›+. j·T÷s¡|t˝Àì »s¡à˙, ÁbòÕHé‡ <˚XÊ\T Ç|üŒ{Ïπø n~Ûø£ yÓTT‘·Ô+˝À ô|≥Tºã&çì Á|ü‘ê´e÷ïj·T eqs¡T\ô|’ ô|{Ϻ m+‘√ ÄXÊ»qø£yÓTÆq |òü*‘ê\qT sêã&ÉT ‘·THêïs¡T. eTq+ ≈£L&Ü Á|üø£è‹ì HêX¯q+ #˚j·T≈£î+&Ü ‹]– ‹]– yê&É>∑*π> dü÷s¡´s¡•àì, >±*, ˙s¡T, õjÓ÷ <∏äs¡à˝Ÿ, Ç‘·s¡ <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´<äT‘êŒ<äq\qT ø=qkÕ–<ë›+. ÇB nDT $<äT´‘·TÔ |ü≥¢ kÕ+øÒ‹ø£ s¡+>∑+˝À m+‘√ n_ Ûeè~ú #Ó+~q »bÕHé ˝Àì n‹ô|<ä› ø√{X¯«s¡T\˝À ˇø£¬s’q, Á|ü|ü+#· e÷¬sÿ{Ÿ˝À b˛{° |ü&É>∑\ yê´bÕs¡düTÔ&Ó’q ªe÷düjÓ÷dædüHéµ >±] yÓTT<ä{Ï Á|ü|ü+#· <˚XÊ\T yêfi¯fl Á|ü»\ ÁbÕD≤\≈£î Jeq kÕúsTTøÏ m˝≤+{Ï qwüº+ yê{Ï\¢≈£î+&Ü ñ+&É{≤ìøÏ |üsê´es¡D≤ìøÏ $|òü÷
‘·+ ø£*–+#˚, Á|ü»\ ÁbÕD≤\qT Vü≤]+#˚ e´ekÕj·T $<ÛëHê\qT ÁøÏ$T dü+Vü‰s¡ø£ s¡kÕj·Tìø£ ñ‘·Œ‘·TÔ\ bòÕ´ø£ºØ\qT, ô|Á{À ]ô|ò’qØ\qT eT÷&√ Á|ü|ü+#· <˚XÊ\≈£î eT[fldüTÔ+~. eTTK´+>± ˝≤{ÏHé nyÓT]ø±, Ädæj·÷, ÄÁ|òæø± <˚XÊ\˝À ñqï Á|ü»\T yêfi¯fl <äèwæº˝À eTqTwüß\T ø±s¡T. Mfi¯¢πø ø±<äT. dæ«dt u≤+ø˘ ˝À &ÉãT“\T <ë#·T≈£îH˚ neø±X¯+ eùdÔ eTq <˚oj·T Hêj·T≈£î\≈£î, ø±+Á{≤ø£ºs¡¢≈£î eTq+ eTqTwüß\T>± ø£q|ü&É+. uÛÀbÕ˝Ÿ <äTs¡È≥q »]– Çìï dü+e‘·‡sê\sTT´+~. $wü s¡kÕj·THê\qT ñ‘·Œ‹Ô #˚dæ y˚\ eT+~ uÀbÕ˝Ÿ Á|ü»\ ÁbÕD≤\qT ã*>=qï nyÓT]ø£Hé &Í ø£+ô|˙ì >±ì, j·T»e÷ì ªªÄ+&ÉsY düHéµµ ì >±ì eTq+ @+ #˚j·T>∑*>±+.? Ç+‘·es¡≈£î á Á|üe÷<ä+ ≈£î >∑T¬s’q Á|ü»\≈£î n+~q Ä]∆ø£ düVü‰j·T+ m+‘·? yê] J$‘ê˝À¢ Á|üuÛÑT‘·«+ ‘Ó∫Ãq e÷s¡TŒ m+‘·? nyÓT]ø± qT+∫, Á|üuÛÑT‘·«+
X
X 27 qT+∫ e∫Ãq eTTwæº $~*+|ü⁄\T ‘·|üŒ yêfi¯¢ ≈£î @+ $T–*+~. Ç|ü⁄Œ&ÉT »HêyêkÕ\Tqï ÁbÕ+‘ê\qT mqTï≈£îì yêfi¯flø£ÿ&É ˝Òs¡ì ‘·|ü⁄Œ&ÉT ìy˚~ø£\T Çdü÷Ô n_Ûeè~∆ ù|s¡T‘√ nDT $<äT´‘·TÔ πø+Á<ë\ì $<˚XÊ\ qT+∫ ~>∑T eT‹ #˚düT≈£îì eTq MT<ä s¡T<äT›‘·THêïs¡T. á nDT≈£î+|ü≥¢ e\¢ »]π>~ n_Ûeè~∆ ø±<äT. $HêX¯q+ e÷Á‘·y˚T. Bì˝À eTq+ dü$T<Ûä˝≤¢ e÷&ç eTôd’b˛‘ê+. ø±ì á nDT ≈£î+|ü≥¢ e\¢ uVüQfi¯ C≤‹ dü+düú\T <˚oj·T Hêj·T≈£î\T $+<äT uÛÀ»Hê˝≤s¡–kÕÔs¡T. M{Ïì rÁe+>± e´‹πsøÏ<ë›+. nìï s¡ø±˝ #·≥º |üs¡yÓTÆq #·s¡´\‘√ Á|üC≤ ñ<ä´e÷\‘√ á nDT ≈£î+ |ü≥¢qT Á|ü‹ |òüT{Ï<ë∆+. Á|ü‘ê´ e÷ïj·T, |ü⁄qs√‘·Œ‹Ô #˚düT≈£îH˚ X¯øÏÔ eqs¡T\ô|’ (¬sq÷´eãT˝Ÿ Ç+<Ûäq eqs¡T\ô|’) Ä<Ûës¡|ü&ç n_Ûeè~∆ ì kÕ~Û<ë∆+, e÷qyê[ì |üsê´es¡D≤ìï ø±bÕ&ÉTø=+<ë+.
dü÷s¡´s¡•à‘√ $»j·T+ myéT. yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢, ◊m|òt{Ïj·TT
X
ôdô|º+ãsY 27, 2010Hê&ÉT k˛˝≤sY uÀ{Ÿ‘√ Á|ü|ü+#· |üsê´≥q ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. n{≤¢+{Ïø˘ zwüHé, |üHêe÷ ø±\Te, |üdæ|æø˘ zwüHé, düTj·TCŸ ¬øHê˝Ÿ, yÓT&çf…Ásêìj·÷Hé <ë{Ï ás√E Ä #√≥T ‘·q |üs¡´≥q eTT–+#·Tø=ì yÓTTHêø√˝Àì ôV≤s¡÷´˝Ÿ Vü‰s¡“sY #˚s¡T ≈£î+≥T+~. k˛˝≤sY uÀ≥T ‘·j·÷Ø KØ<äT 26 $T*j·THé &Ü\s¡T¢. 101 n&ÉT>∑T\ bı&Ée⁄, 49 n&ÉT>∑T\ yÓ&É\TŒ ø£*– ñ+~. 50 eT+~ Á|üj·÷D°≈£î\T Á|üj·÷DÏ+#˚ s¡÷bı+~+#ês¡T. ≥Ts¡HêsY nH˚ á uÀ≥T @ ÄsTT˝Ÿ $ì jÓ÷–+#·≈£î+&ÜH˚ k˛˝≤sY $<äT´‘Y‘√ q&É|üe#·Ãì, neø±X¯+ Ç+<äT˝À ñ+~. sêô|ò˝Ÿ &√yéTTC≤Hé nH˚ e´øÏÔ 2004˝À Bìì Á|üj·÷DÏ+#·e#·Ãì ìs¡÷|æ+∫+~.
X
X
X 28
ôd˝Ÿ πs&çj˚TwüHé Á|üdüTÔ‘·+ ôd˝Ÿ bò˛Hé $ìjÓ÷–+#˚ yê] dü+K´ >∑D˙j·T+>± ô|]–b˛‘√+~. nedüs¡+ ñHêï ˝Ò≈£îHêï ôd˝Ÿ bò˛Hé $ìjÓ÷–+#˚ yês¡T n~Ûø£+>±H˚ ø£ì|æ düTÔHêïs¡T. Á|ü<Ûëq+>± $<ë´s¡Tú\T ôd˝Ÿ bò˛Héπø ‘·eT J$‘·+ n+øÏ‘·eTqï≥T¢ e´e Vü≤]düTÔHêïs¡T. 500 s¡÷bÕj·T\πø ôd˝ŸŸ Ÿbò˛qT¢ e÷¬sÿ{À¢ \_ÛdüTÔHêïsTT. ø±ì ôd˝Ÿ bò˛Hé nH˚~ πs&çjÓ÷ <Ûë]àø£ X¯øÏÔì $&ÉT <ä\ #˚ùd kÕ<Ûäq+. Ç~ eTq e÷≥\T Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘·+˝À ñqï yê]øÏ $ì|æ+#ê \+fÒ BìqT+∫ πs&çjÓ÷ <Ûë]àø£ X¯øÏÔ $&ÉT<ä\e⁄‘·T+~. Bì e\¢ ‘·˝…‘˚Ô |ü\T Äs√>∑´ düeTdü´\T ‘·˝…‘˚Ô neø±X¯+ m≈£îÿee⁄ ‘·T+<äì |ü\Te⁄s¡T XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ôV≤#·Ã]düTÔ Hêïs¡T. nsTT‘˚ Á|üe÷<ëìøÏ ˝ÀqTø± ≈£î+&Ü düTs¡øÏå‘·+>± e⁄+&É&É+ø√dü+ eTq+ ø=ìï e÷sêZ\qT ne\+_Û+#·&É+ nedüs¡ eTì #Ó|ü⁄‘·THêïs¡T. eTq+ ôd˝Ÿ bò˛Hé ø=qT>√\T #˚ùd düeTj·T+˝ÀH˚ ‘·≈£îÿe πs&çjÓ÷ <Ûë]àø£‘·qT $&ÉT<ä\ #˚ùd bò˛q¢qT e÷Á‘·y˚T ø=qT>√\T #˚j·÷*. d”Œø£sY qT $ìjÓ÷–+∫ ôd˝Ÿ bò˛Hé <ë«sê e÷{≤¢&É≥+ #ê˝≤ es¡≈£L ÁX‚j·Tdüÿs¡+. d”Œø£sYqT ñ|üjÓ÷–+∫ e÷{≤¢&É≥+ e\¢ MT ‘·\ πs&çjÓ÷ <Ûë]à ø£‘·≈£î >∑Ts¡j˚T´ neø±X¯+ ñ+&É<äT. ˝Ò<äqT ≈£î+fÒ H˚s¡T>± bò˛q¢ ø£+fÒ Çj·TsY bò˛qT¢ ‘·≈£îÿe πs&çj˚TwüHé $&ÉT<ä\ #˚kÕÔsTT. ôd˝Ÿbò˛HéqT yê&˚ yêfi¯ófl ìs¡+ ‘·s¡+ <ëìì eTq X¯Øs¡+ MT<ä ñ+#·T ø√≈£î+&Ü M˝…’q+‘· <ä÷s¡+>± ñ+#·&É+ ÁX‚j·Tdüÿs¡+. X¯ØsêìøÏ, CÒãT˝À ô|≥Tº ≈£îHêï, u…\Tº≈£î ‘·–*+#·T≈£îHêï MT X¯Øs¡+ô|’ πs&çjÓ÷ <Ûë]àø£‘· Á|üuÛ≤e+ ñ+ ≥T+~. ∫qï|æ\¢\T ôd˝Ÿbò˛qT¢ $ìjÓ÷–+
X
X
#·≈£î+&Ü nedüs¡yÓTÆq #·s¡´\T #˚|ü{≤º*. m~π> ej·TdüT˝À ñqï yê]ô|’ Bì Á|üuÛ≤e+ n~Ûø£+>± ñ+≥T+~. >∑s¡“¤e‘·T\T ôd˝Ÿ bò˛Hé yê&Éø£b˛e&Éy˚T ÁX‚j·Tdüÿs¡+
>∑s¡“¤e‘·T\T ôd˝Ÿbò˛Hé $ìjÓ÷–ùdÔ <ëì qT+∫ yÓ\Te&˚ πs&çjÓ÷ <Ûë]àø£‘· Á|üuÛ≤e+ >∑s¡“¤+˝À ñqï |æ+&É+ô|’ Á|üuÛ≤e+ #·÷|ædüTÔ+<äì yÓ’<äT´\T ôV≤#·Ã]düTÔHêïs¡T. |ü]XÀ<Ûäq\T #˚dæq |ü\Te⁄s¡T &Üø£ºs¡T¢ >∑s¡“¤e‘·T\T ôd˝Ÿbò˛Hé\T $ìjÓ÷–+#·e<ä›ì ôV≤#·Ã]düTÔHêïs¡T. |ü⁄fÒº |æ\¢\T ôV’≤|üsYj·÷øϺyé>± |ü⁄fÒº neø±X¯+ ñ+<äì, yÓT<ä&ÉT m<äT>∑T<ä\ <Óã“‹+≥T+ <äì, yÓT<ä&ÉT˝À ø=ìï uÛ≤>±\T ôV’≤|üesY j·÷øϺ${° ñqï |æ\¢\ yÓT<ä&ÉT @s¡ø£+>± düŒ+~düTÔ+<√ n<˚ s¡ø£+>± ôd˝Ÿbò˛Hé j·÷øϺ${° e\q düŒ+~+∫+<ä≥. Bì e\q ø£*π> ôV’≤|üsY j·÷øϺ${° düeTdü´\T |æ\¢\ @ø±Á>∑‘·qT <Óã“rkÕÔj·Tì, Ä+<√fi¯q, C≤„|üø£ X¯øÏÔ ‘·>∑Z&É+ m<äT>∑T<ä\ ˝Òø£b˛e≥+‘√ >∑Ts¡TÔô|≥Tºø√e&É+ ø£wüº+>± ñ+≥T+<äì ù|s=ÿ+≥THêïs¡T. ÄdüT|üÁ‘·T\˝À $~Û>± Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ ôd˝Ÿbò˛Hé dæ«#Y Ä|òt #˚j·T&É+ nedüs¡+. Á|ü<Ûëq+>± ôd˝Ÿ bò˛Hé qT+∫ $&ÉT<ä\j˚T´ πs&çjÓ÷ <Ûë]àø£‘·qT
myéT. –]u≤ãT ø£+|üP´≥sY‘√ ìs¡+ ‘·s¡+ |üì #˚ùd $T Á‘·T\T Á>∑Væ≤+#˚ ñ+ {≤s¡T. ]+>¥ ne«ø£ eTT+<˚ <ëì qT+∫ $&ÉT<ä\j˚T´ πs&ç jÓ÷ <Ûë]àø£‘· Á|üuÛ≤e+ e\¢ ø£+|üP´≥sY Ád”ÿHéMT<ä ñqï ∫Á‘·+˝À e÷s¡TŒ\T ekÕÔsTT. ø£+|üP´≥sY≈£î d”Œø£sY ø£HÓø£åHé ñ+fÒ n~ ãsYeTì X¯ã∆+ #˚düTÔ+~. n≥Te+{Ï~ yÓ’<ä´ XÊ\˝À¢ ôd˝Ÿ ÁyÓ÷π> düeTj·T+˝À nø£ÿ&É @ düTìï‘·yÓTÆq j·T+Á‘· |ü]ø£s¡+‘√H˚ X¯ÁdüÔ ∫øÏ‘·‡\T »s¡T>∑T‘·T+fÒ Á|üe÷<ä+ dü+uÛÑ$+#˚ neø±X¯+ ñ+<äì XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ôV≤#·Ã]düTÔ Hêïs¡T. n+<äTπø ÄdüTdüÁ‹˝À $~Û>± ôd˝Ÿbò˛Hé dæ«#Y Ä|òt #˚j·T&É+ eTq u≤<Ûä´‘·>± >∑T]Ô+#ê*. |ü≈£åî\≈£î XÊ|ü+>± e÷]q ôd˝Ÿ ≥es¡T¢. Jyêes¡D+˝À Á|üeTTK kÕúq+ |ü≈£åî\<˚. n+‘˚ø±ø£ e÷qyê[øÏ nedüs¡ yÓTÆq ÄVü‰s¡+ n+~+#·&É+˝À ≈£L&Ü |ü≈£åî \~ ø°\ø£kÕúqy˚T. e´ekÕj·T s¡+>∑+ ˝À |ü≈£åî\ bÕÁ‘· ø°\ø£yÓTÆq<˚. Á|ü<Ûëq+>± |ü+≥\qT Ä•+#˚ nH˚ø£s¡ø±˝…’q ÁøÏ$Tø°≥ ø±\qT |ü≈£åî\T ÄVü‰s¡+>± rdüT≈£î+ {≤sTT. n+‘˚ø±ø£ nø£ÿ&˚ ¬s≥ºy˚j·T&É+ e\¢ |ü+≥\≈£î ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄>± ñ|üjÓ÷ >∑|ü&É‘êsTT. #ê˝≤ s¡ø±\ |ü≈£åî\qT ¬s’‘·T H˚kÕÔ\T>± ù|s=ÿ+{≤s¡T. Á|ü<Ûëq+>± bÕ\ |æ≥º |ü‹Ô |ü+≥‘√ düVü‰ $_Ûqï s¡ø±\ |ü+≥\qT Ä•+#˚ ø=eTTà |ü⁄s¡T>∑T\qT ‹+ ≥T+~. n˝≤π> ø£‘ÓÔs¡ |æ≥º ≈£L&Ü. bÕe⁄ sê\‘√ dü+<˚XÊ\qT |ü+|ü⁄ø√e&É+ ‘·+‹ ‘·bÕ˝≤XÊK @s¡Œ&çq ‘·sê«‘· ≈£L&Ü kÕ–+~. Vü≤+düsêj·Tu≤sê\T, ∫\Tø£ sêj·Tu≤sê\T Á|üu+<Ûë˝À¢ e÷Á‘·y˚T ø£ì| ædüTÔ+{≤sTT. e÷qe J$‘ê\‘√ Ç+‘·>± eTy˚Tø£yÓTÆq |ü≈£åî\≈£î Ç|ü⁄Œ&ÉT >∑&ÉT¶ø±\+ e#˚Ãdæ+~.düVü≤» dæ<ä∆+>± e#˚à Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´\qT ôd’‘·+ ‘·≥Tº≈£îì ì\ã&ÉT‘·Tqï |ü≈£åî\T e÷qe⁄\T n_Ûeè~∆ ù|s¡T‘√ düèwæºdüTÔqï $<Ûä«+kÕìøÏ ã\e⁄‘·THêïsTT.
X
X 29
ã\e⁄‘·THêïsTT. y˚{≤&˚ Vü≤+‘·≈£î\ qT+&ç |ü≈£åî\T ‘·|æŒ+#·Tø√e#˚à yÓ÷>±ì, ø£+{ÏøÏ ø£ì|æ+#·ì πs&çj˚TwüHé≈£î |üøÏå dü+‘·‹ n~Ûø£ dü+K´˝À ã˝…’b˛‘√+<äqï yê<äq Á|üdüTÔ‘·+ eTq eTT+<äT+~. Ç+#·T$T+#·T Á|ü‹ ˇø£ÿ] e<ä› ôd˝Ÿ bò˛Hé\T ñ+≥THêïsTT. n$ |üì #˚j·T&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq dæ>∑ï˝Ÿ‡qT |ü+|æ+#·&ÜìøÏ q>∑sê˝À¢qT, |ü≥ºD≤˝À¢H˚ ø±<äT |ü˝…¢˝À¢ ôd’‘·+ ≥es¡¢qT @sêŒ≥T #˚düTÔHêïs¡T. ne˙ï 24 >∑+≥\÷ πs&çjÓ÷ <Ûë]àø£‘· $&ÉT<ä\ #˚düTÔH˚ ñ+{≤sTT. πs&çjÓ÷ <Ûë]àø£‘· eTq ø£+{ÏøÏ ø£ì|æ+#·ø£b˛e#·TÃ. ø±˙ n$ #˚ùd Vü‰ì eTqTwüß\ô|’q, ô|<ä› ô|<ä› JesêX¯ó\ô|’q Á|üuÛ≤e+
#·÷|æ+#·&ÜìøÏ #ê˝≤ ø±\+ |ü&ÉT‘√+~ ø±ì, |ü≈£åî\ MT<ä <ëì Á|üuÛ≤e+ Á|üdüTÔ‘·+ m≈£îÿe>± ø£ì|æk˛Ô+~. ôd˝Ÿ ≥esY‡ qT+&ç ìs¡+‘·sêj·T+>± πs&çjÓ÷ <Ûë]àø£‘· $&ÉT<ä\e⁄‘·÷H˚ ñ+≥T+~. πs&çj˚TwüHé Á|üuÛ≤e+ πs&çjÓ÷ ùdºwüHé, {°M ≥esY‡ qT+∫ ø£+fÒ, ôd˝Ÿ ≥esY‡ qT+∫ yÓ\Te&ÉT‘·Tqï<˚ #ê˝≤ m≈£îÿe>± ñ+<äì $_Ûqï |ü]o\q˝À¢ ‘˚*+~. ôd˝Ÿ≥esY≈£î düMT|ü+˝À ñqï ÁbÕ+‘ê\T m+‘·>± πs&çj˚TwüHé≈£î Á|üuÛ≤$‘· eTÚ‘·THêïjÓ÷ #ê˝≤ düŒwüº+>± #·÷&Ée#·TÃ. ôd˝Ÿ ≥esY ñqï#√≥ qT+&ç yÓTT<ä{Ï Äs¡T qT+&ç |ü~ MT≥s¡¢ <ä÷sêìï Á|üe÷<äø£ s¡yÓTÆq ÁbÕ+‘·+>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. ôd˝Ÿ≥esY qT+∫ yÓTT<ä{Ï e+<ä MT≥s¡T¢ <ä÷s¡+ es¡≈£î πs&çj˚TwüHé Á|üuÛ≤e+ m≈£îÿe>±H˚ ñ+≥T+~. j·÷+f…Hêï ñqï yÓ’|ü⁄ eT]+‘· X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq πs&ç j˚TwüHé ñqï≥Tº ‘˚*+~. j·÷+f…Hêï \≈£î e´‹πsø£~X¯˝À ø=+‘· ˝Àø=+‘· πs&çj˚TwüHé Á|üuÛ≤e+ ‘·≈£îÿe>± ñ+≥T+<äì XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T #ÓãT‘·THêïs¡T. n+‘·{Ï uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq πs&çj˚TwüHé Á|üuÛ≤e+ |üX¯ó|üøå±´<äT\ ô|’ rÁeyÓTÆq Á|üuÛ≤yêìï #·÷|ædüTÔ+~. eTÚq+>± n$ s√~ÛdüTÔHêïsTT. ôd˝Ÿ ≥esY‡ e#êÃø£ e+<ä˝≤~ |ü≈£åî\T H˚\sê* b˛‘·THêïsTT. n‘ê´<ÛäTìø£ kÂø£sê´\T n+~ |ü⁄#·TÃ≈£îHêïeT+≥÷ eTq+ ‘Ó>∑ dü+ãs¡|ü&ç b˛‘·THêï+. ø±˙, ny˚ |ü≈£åî\bÕ*≥ j·TeT bÕXÊ\j·÷´sTT. πs&çj˚TwüHé e\¢ yê{Ï \T¢‘·Tqï eTT|ü⁄Œ uÛÑ$wü´‘·TÔ ‘·sê\≈£î ô|qTeTT|ü⁄Œ>± e÷s¡T‘√+<äì XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ôV≤#·Ã]düTÔHêïs¡T.
nÁ>∑ sê»´+ ` <äTX‚Ãwüº ` e÷<ÛäM düHêsê
nÁ>∑ sê»´+ q&ç#˚ u≤≥ ` düeTdü´\‘√ <=+>±≥ yÓTTø£ÿC§qïqT Ç<∏äHê˝Ÿ ø√dü+ Áb˛‘·‡Væ≤+#˚ <äTX‚Ãwüº ˆˆnÁ>∑ˆˆ ‹+&ç ø=s¡‘·≈£î u≤≥\T y˚dæ ` ø£s¡Te⁄ e#˚Ã˝≤>∑ #˚dæ XÊÁdüÔE„\ ôV≤#·Ã]ø£\qT ` ‘·T+>∑˝Àq y˚dæ ‘=øÏÿ ˆˆnÁ>∑ˆˆ ô|<ä› yêfi¯¢ yêVü≤Hê\≈£î ` Ç+<Ûäq+ düeT≈£Ls¡TÃ≥≈£î ‹+&ç –+»\T ñ|üjÓ÷–dü÷Ô ` ù|<ä Á|ü»˝≤ bı≥º\ ø=&ÉT‘·÷ ˆˆnÁ>∑ˆˆ
X
ÄVü‰s¡+ ø=s¡‘·qT ‘Ó∫à ` <Ûäs¡es¡T˝≤ø±X¯+ ¬ø‹Ô e⁄qïyê&ç kÂK´+ ø√dü+ ù|<ä yê&çì eTT+#˚ HÓ’»+ ˆˆnÁ>∑ˆˆ
X
e]e÷ì >√<ÛäTeT e÷ì ` n+‘ê yÓTTø£ÿ C§H˚ï y˚ùdÔ ÄVü‰sêìøÏ ø=s¡‘· ø£<ë ` eTqπø n~ yÓ÷‘· ø£<ë ˆˆnÁ>∑ˆˆ Ç˝≤¬>’‘˚ Ç˝≤¬>’‘˚ m{≤ºeTqeTT ã‹πø~ bòÕ´ø£ºØ\T sTTø£ÿ&çø=ùdÔ eTq ã‘·Tπø ∫‹πø~ ˆˆnÁ>∑ˆˆ eTq+ >∑qTø£ ìÁ<äb˛‘˚ ` Çø£ @$T{Ï $T–˝Ò~? eTq+ y˚T˝§ÿì n&ɶ≈£î+fÒ ` eTqy˚T˝Ò eTTìπ>~
ˆˆnÁ>∑ˆˆ
u§>∑TZ ø£+ô|˙\ &ÉãT“ <ëVü≤ìøÏ ìØ®eyÓTÆq ôd\j˚Tfi¯ófl, q<äT\T
X
X 30
ñ‘·Ôs¡ nyÓT]ø±˝Àì n|æ˝ÒwæHé |üs¡«‘· ÁbÕ+‘·yêdüT\ b˛sê≥+ n|æ˝ÒwæHé
|üs¡«‘·ÁX‚DÏ nyÓT]ø± ˝Àì ‘·÷s¡TŒ uÛ≤>∑+˝À ñ+~. düTe÷s¡T 480 $T*j·THé @fi¯fl ej·TdüT >∑*–q á |üs¡«‘· ÁX‚DÏ q\¢ ã+>±sêìï ìøÏå|üÔ+ #˚düT≈£îì ñ+<ä≥. Ç+πøeTT+~ yÓTÆì+>¥ ø£+ô|˙\ &˚>∑ ø£fi¯ófl |ü&ÉH˚ |ü&ܶsTT. #·{≤º\≈£î ∫\T¢\T |ü&ܶsTT. ø=+&É •K sê\qT ‘·$«b˛j·T&É+ yÓTT<ä\sTT´+~.
X
|òü*‘·+>± \ø£å˝≤~ nyÓT]ø£Hé Á|ü»\≈£î <ëVü≤]Ôì rπsà eT+∫˙{Ï eqs¡T\T HêX¯qeTj·÷´sTT. Jeø√{ÏøÏ ÁbÕD≤<Ûës¡ yÓTÆq ôd\j˚Tfi¯ófl ìØ®ej·÷´sTT. qB >∑sꓤ\T ‘·$«b˛dæq sêfi¯Sfl ,eT{Ϻ\‘√ |üP&çb˛sTT s¡e÷s¡$T ¬s+&ÉT y˚\ yÓTÆfi¯fly˚Tsê ˙{Ï eqs¡T\T XÊX¯«‘·+>± n<äè X¯´eTj·÷´sTT. <ä]<ë|ü⁄ 250 #·.øÏ.MT ø=+&É ÁbÕ+‘·+ uÀ&ç>∑T+&ÉT nsTTb˛ ‘·T+~. ;ÛuÛÑ‘·‡eT sTTq es¡<ä\T ÁbÕs¡+ uÛÑeTj·÷´sTT. |üøÏå, »+‘·TC≤ ˝≤\T ‘·eT düVü≤» ÄyêkÕ \qT ø√˝ÀŒj·÷sTT. á <ës¡TD yÓTÆq eTÚ+f…ÆHé {≤|t yÓTÆì+>¥≈£î yÓdtº eØ®ìj·÷, ¬ø+≥øÏ, f…HÓïd”‡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ì 500 ø=+&É\T πø+Á<ä+
X
nj·÷´sTT.
` mHé lìyêdt
>∑qT\ ‘·e«ø±\‘√ <Ûä«+dü+ s¡#·q ì*|æy˚j·T&Éy˚T ø±yê *. n+{≤s¡T #Ó≥¢qT,#˚eT\qT |”øÏ bÕπsdæ ø=+&É•Ksê\qT #·<äTqT #˚dæ nø£ÿ&É ô|<ä› s¡+Á<Ûë\qT #˚kÕÔs¡T. Ä s¡+Á<Ûë˝À¢ ù|\T&ÉT |ü<ësê›\T ù|\TkÕÔs¡T. n+‘˚ n+‘·{Ï ø=+&É\÷ X¯ø£˝≤\T>± $∫äb˛‘êsTT. n&ÉT>∑Tq <ë>∑T qï u§>∑TZqT yÓ*øÏ rj·T &ÜìøÏ z uÛ≤Ø j·T+Á‘·+ ‘·j·÷ s¡T>± ñ+≥T+ ~. ˇø£ÿ <Óã“˝À 100 ≥qTï\ eT{Ϻì, sêfi¯flq÷ ‘√&ç |üø£ÿqTqï ˝Àj·T˝À¢øÏ, yê >∑T˝À¢øÏ $dæπs düTÔ+~. ìs¡+‘· s¡+>± kÕπ> á Á|üÁøÏj·T düVü≤»+ >± @s¡Œ&ɶ »\ e÷sêZ\qT HêX¯q+ #˚ùddæ+~. á $<Ûä«+kÕìøÏ e´‹πsø£+>± nø£ÿ&ç Á|ü»\T b˛sê≥+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. ªªyÓdtº eØ®ìj·÷qT ˇø£ |üs¡«‘· ÁbÕ+‘·+ >±H˚ #·÷&Ü\H˚ Hê≈£î+~. >∑ì‘·e«ø£ πø+Á<ää+>± ø±<äT, n+{≤s¡T eØ®ìj·÷ ìyêdæ &ÉdæºHé yÓ’{Ÿµµ, n|æ˝Òwæj·÷ ù|<ä]ø£+ ‘√ ø±ø£ m\¢|ü⁄Œ&É÷ Äq+<ä+, Äs√>∑´+ ø£*– Je+ ‘=DÏøÏdü˝≤&˚ eTqTwüß\‘√ ì+&ç ñ+&Ü\ì Hê Äø±+ø£å ìs¡®q ÄyêkÕ\÷. ì\TyÓ‘·TÔ >√‘·T\÷ e÷ø=<äT›. Ä]›ø£, JeyÓ’$<Ûä´+ ñqï á düTdæ∆s¡yÓTÆq |üs¡«‘ê\qT eTT+<äT ‘·sê\≈£î yês¡ dü‘·«+>± Çe«&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ rdüT≈£îH˚ #·s¡´\˝À ‘=≥º ‘=*‘· yÓTÆì+>¥ qT
yÓ’{Ÿ.á yÓTÆì+>¥ ø=ì‘ÓdüTÔqï Äs√>∑´ düeT dü´\qT 21 n<Ûä´j·THê\T $e]+ #êsTT. yÓTÆì+ >¥qT ì*|æy˚dæ ‘·eT Äs√ >±´\qT s¡øÏå+#ê\˙, #·{≤º\qT neT\T |üs¡#ê\ì á Ä+<√fi¯qø±s¡T\T &çe÷+&é #˚j·THê s¡+_+#ês¡T.ø°¢Hé yê≥sY @ø˘º 1977 qT neT\T |üs¡#ê\ì nyÓT]ø£Hé ø±+Á¬>dt ô|’q ˇ‹Ô&ç ô|{≤ºs¡T.
#·≥º+ @$T #ÓãT‘·T+~?
düVü≤»+>± ˙{Ï≈£î+<˚ uÛÖ‹ø£, s¡kÕj·Tqø£,Je <Ûäsêà\qT ø±bÕ&É&ÜìøÏ nyÓT]ø£Hé ø±+Á¬>dt 1977 ˝À á #·{≤ºìï ‘Ó∫Ã+~ .á #·{º+ ˙{Ï eqs¡T\˝À e´s¡∆¡ |ü<ësê∆\ &É+|æ+>¥qT ìùw~+∫+~. eTÚ+f…ÆHé {≤|t yÓTÆì+>¥ ≈£î ≈£L&Ü á ìùw<Ûä+ e]ÔdüTÔ+~. pìj·TsY ãTwt 2002˝À BìøÏ dües¡D ‘Ó#êÃ&ÉT .ø±+Á¬>dt nqTeT‹ ≈£L&Ü ˝Ò≈£î+&Ü dües¡D »]– b˛sTT+~ . n+‘˚ ,yÓTÆì+>¥ e´sê∆˝…’q sêfi¯Sfl. eT{°º Çø£ @|ü˝ÒwæHé ÁbÕ+‘·+˝À »\eq s¡T˝ÀøÏ #˚]b˛ j·÷sTT. nsTT‘˚ |ü\Te⁄] ø±+Á¬>dt Á|ü‹ì <ÛäT\÷, Ä+<√fi¯qø±s¡T\÷ #·≥º+˝À e÷s¡TŒ≈£î ø£èwæ #˚düTÔHêïs¡T. eTq <˚X¯+˝Àq÷ >∑ì ‘·e«ø±\T s¡a≤s¡â+&é, ˇ&çXÊ˝≤+{Ï #√≥¢ yÓT<ä\ j·÷´sTT. yê{ÏøÏ e«‹πsø£+>± Ä+<√ fi¯q\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT.eTq sêÁcÕºìø=#˚à dü]øÏ u≤¬ø’‡{Ÿ yÓTÆì+>¥ $XÊK @C…˙‡˝À »s¡|ü&ÜìøÏ düHêïVü≤\T »s¡T>∑T ‘·THêï sTT.Çø£ÿ&ç ø=+&É\≈£î ≈£L&Ü n<˚ <äTs¡Z‹ |ü&ç‘˚ $XÊK q>∑s¡yêdüT\ JeHêìøÏ, Ä~yêd” düeT÷Vü‰\≈£î rs¡ì nHê´j·Ty˚T »s¡T>∑T‘·T+~. |üsê´es¡D+ <Óã“‹+ ≥T+~.eTq\qT eTq+ ø±bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ ñ<äT´≈£îÔ\+ ø±e&É+ ‘·|üŒìdü].
X
X 31
eTq+
X
‹H˚ ÄVü‰s¡y˚T $wüyÓTÆ eTq*ï s√>±\bÕ\T #˚k˛Ô+~. Ç<Óø£ÿ&ç Hê´j·T+? ˇø£ÿkÕ] n+<äs¡÷ Ä˝À∫+#ê*. n~Ûø£~>∑Tã&ÉT\T kÕ~Û+#·e#·Ã+≥÷ Á|üuÛÑT‘·«+ eTqeTT+<äT≈£î rdüT≈£î e∫Ãq s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\T n~Ûø£~>∑Tã&ç‘√bÕ≥T uÛÑ÷$T m+<äT≈£L ø=s¡>±ì~>± #˚ùd kÕúsTTøÏ rdüT≈£îe#êÃsTT. eT∞fl eTq kÕ+Á|ü<ëj·T ms¡Te⁄\T $ìjÓ÷–+#·ø£b˛‘˚ |ü+≥\T |ü+&Éì |ü]dæú‹ì rdüT≈£îe#êÃsTT. s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\T $ìjÓ÷–+∫ kÕ~Û+∫q n~Ûø£ ~>∑Tã&ç e÷fÒyÓ÷ø±ì |ü+≥\qT Ä•+∫ HêX¯q+ #˚ùd ÁøÏeTT*ï, ø°≥ø±\qT n~Ûø£eTj˚T´˝≤ #˚XÊsTT. yê{Ï ìyês¡D≈£î $ìjÓ÷–düTÔqï s¡kÕj·Tq ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø±\T ÁøÏeTT \qT düeT÷\+>± ‘=\–+#·&É+ ˝Ò<äT. ø±ì yê{Ï neX‚cÕ\T |ü+≥˝À¢ #˚], ‘·<ë«sê eTq X¯Øsê˝À¢ìøÏ #˚] nH˚ø£ s¡ø±\ s√>± \≈£î ø±s¡DeTe⁄‘·THêïsTT. eTq Äj·TT Á|üe÷D≤ìï ‘·–ZdüTÔ HêïsTT. X¯øÏÔ V”≤qT\T>± e÷s¡TÑ·THêïsTT. eTq ‘ê‘·\T e+<ä øÏ˝À\ _j·T´+ ãkÕÔ ne©\>± m‘·Ô>∑*–‘˚ eTq |æ\¢\T |ü~ øÏ˝À\ _j·T´+ dü+∫ yÓ÷j·T˝Òì dæú‹ @s¡Œ&ç+~. M≥ìï+{Ï yÓqø± s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\T, ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø±\ bÕÁ‘· Á|üeTTK yÓTÆq~>± Ç|üŒ{Ïπø |üsê´es¡D y˚‘·Ô\T $e]düTÔHêïs¡T. nsTTHê $ìjÓ÷>∑<ës¡T˝À¢ düŒ+<äq ˝Òø£ b˛e&É+ e˝Ò¢ s√>±\ u≤]q |ü&çq yê]‘√ ÄdüT|üÁ‘·T\T øÏ≥øÏ≥˝≤&ÉT‘·THêïsTT. πøs¡fi¯ sêÁwüº+˝Àì ø±düsY>√&é ÁbÕ+‘·+˝À J&ç‘√≥\qT Ä•+#˚ ÁøÏeTT*ï HêX¯q+ #˚j·T&ÜìøÏ $ìjÓ÷–+∫q ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø±\T nø£ÿ&ç Á|ü»\ Äs√>±´ìï @ $<Ûä+>± ø£ã[+∫+B #·÷dü÷ÔH˚ ñHêï+. ø±ì s√E s√E≈£L s¡kÕj·Tq ÁøÏ$Tdü+ Vü‰s¡ø±\T ‘·j·÷s¡T #˚ùd ø£+ô|˙\T ô|<ä› dü+K´˝À |ü⁄≥Tºø=dü÷ÔH˚ ñHêïsTT. eTq Á|üuÛÑT‘·«+ nqTeT ‘·T*dü÷ÔH˚ ñ+~. |üPs¡« ø±\+˝À eTq ô|<ä›\T nqTdü ]+∫q kÕ+Á|ü <ëj·T |ü<䛑·T˝Ò y˚T\ì, |üX¯óe⁄\ ô|+≥, yêqbÕeTT\‘√ ‘·j·÷s¡T #˚dæq ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄˝À ÁX‚j·Tdüÿs¡eTì #Ó|ü⁄‘·THêï $H˚yês¡T˝Òø£ b˛e&É+ e\¢ \ø£å˝≤~ eT+~ nHês√>±´ìøÏ >∑Ts¡e« &ÜìøÏ ø±s¡D+. Á|üdüTÔ‘·+ eTq+ ‹+≥Tqï $_Ûqï s¡ø±\ |ü+&É¢qT |ü]o*ùdÔ eTq+ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À @$T ‹Hê\qï Á|üX¯ï Á|üX¯ï>±H˚ $T–*b˛‘√+~. y˚dü$ø±˝≤ìøÏ eTT+<˚ eTq≈£î e÷$T&ç |üfi¯ófl ˝Ò‘· |üdüT|ü⁄ s¡+>∑T˝À e÷¬sÿ{À¢ìøÏ edüTÔHêïsTT. Á|ü<Ûëq+>± ã+–q|ü*¢ s¡ø± ìøÏ e÷¬sÿ{À¢ &çe÷+&é ñ+&É&É+‘√ f…+ø£ ‘·j·÷s¡e⁄‘·Tqï ø±\+ ˝ÀH˚ yê{Ïì ø±*¸j·T+ ø±¬s’“¤&é ñqï >∑~˝À ô|&ÉT‘·THêïs¡T. ø±*¸ j·T+ ø±¬s’“¤&é >±*˝Àì ‘˚eTqT rdüT≈£îì $&ÉT<ä\ #˚ùd s¡kÕj·Tq
X
yêj·TTe⁄\ e\¢ |ü+&É¢ s¡+>∑T e÷]b˛‘·T+~. ô|’ uÛ≤>∑+˝À ñqï Ä≈£î|ü#·Ãs¡+>∑Te÷j·TyÓTÆ ˝Ò‘· |üdüT|ü⁄s¡+>∑T edüTÔ+~. M{Ïì ‹q&É+ #ê˝≤ Á|üe÷<äy˚Tø±<äT, nHês√>∑´+ ≈£L&Ü. ø±´q‡sY yê´~ÛøÏ ø±s¡DyÓTÆq mdæ{≤*¶ôV’≤&éqT ø±*¸j·T+ ø±¬s’“&é ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~. n+fÒ |üs√ø£å+>± ø±´q‡sY yê´~ÛøÏ ø±s¡DeTe⁄‘·T+~. ø±*¸j·T+ ø±¬s’“&é ‘˚eT‘√ ø£*dæq|ü⁄Œ&ÉT $&ÉT<ä\j˚T´ mdæ{Ï*Hé
yêj·TTe⁄ ≈£L&Ü Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq<˚. Ç~ eTìwæ yÓT<ä&ÉT≈£î ÁbÕD yêj·TTe⁄ düÁø£eT+>± düs¡|òüsê ø±≈£î+&Ü ìs√~ÛdüTÔ+~. ‘·<ë«sê Hê&û e´edüúqT <Óã“ rdüTÔ+~. Çe˙ï eTq Äs√>±´ìï <Óã“r kÕÔj·Tqï $wüj·T+ ‘Ó\TdüTø√ø£ b˛e&É+ e˝Ò¢ ô|qTqcÕºìï eTq+ m<äTs=ÿqe\dæ edüTÔ+~. n˝≤π> Ç{°e\ e÷$T&ç, ã‘êÔsTT, ìeTà, ns¡{Ï |üfi¯¢≈£î ôd’‘·+ Ç<˚ ‘·s¡Vü‰˝À s¡+>∑T e#˚Ã˝≤ #˚düTÔHêïs¡T. eTq <˚X¯+‘√ düVü‰ #ê˝≤ <˚XÊ\T á $<Ûä+>± $_Ûqï s¡ø±\ |ü+&É¢≈£î s¡+>∑T e#˚Ã˝≤ #˚j·T&Üìï ìùw~+#ês¡T. ø±ì Ä#·s¡D˝À eTq <˚X¯+˝Àì n~Ûø±s¡T\T á n+XÊìï mø£ÿ&Ü |ü{Ϻ+#·Tø√e&É+˝Ò<äT. ìùw~Û+ ∫q ø±*¸j·T+ ø±¬s’“¤&é neTàø±\qT n&ÉT¶ø√e&É+˝Ò<äT. ÄVü‰s¡ ø£©Ô ìs√<Ûäø£ #·≥º+˝À쪪ôdø£åHé 44 @@µµ Á|üø±s¡+ ø±*¸j·T+ ø±¬s’“&é $ìjÓ÷–+#·&É+ e\¢ $&ÉT<ä\j˚T´ yêj·TTe⁄ <ë«sê ø£èÁ‹eT+>± ‘·j·÷s¡T #˚dæq |ü+&É¢qT neTà&É+ H˚s¡+. nsTTHê Ç<˚ ‘·s¡Vü‰ |ü+&É¢qT q>∑sê˝À¢ ô|<ä› ô|<ä› cÕ|æ+>¥ e÷˝Ÿ‡˝À neTàø±\T ìs¡« Væ≤düTÔ+fÒ n~Ûø±s¡T\T #√<ä´+ #·÷düTÔHêïs¡T. |òü*‘·+>± Á|ü»\ Äs√>∑´+ HêX¯qeTe⁄‘√+~. Á|ü<Ûëq+>± $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T #Ó’‘·q´e+‘·T\T ø±yê*. ø±*¸j·T+ ø±¬s’“&é qT+∫ $&ÉT<ä\j˚T´ yêj·TTe⁄\ e\¢ |ü+&ç+ ∫q |ü+&É¢qT ø=q≈£L&É<äT. Bìe\¢ düeTdü´ <ëq+‘·≥ n<˚ |ü] cÕÿs¡+ ne⁄‘·T+~.
X
X 32
$j·T‘êï+ô|’ nyÓT]ø± j·TT<ä∆+
X
X
‘ê\Tø± ∫Á‘ê\qT f…*$»Hé˝À Á|ü#ês¡+ #˚j·T>±, Ä|òüÈì kÕúHé, Çsêø˘ j·TT<ë∆\≈£î dü+u+~Û+∫q \ø£å˝≤~ >±´\q¢ $wüs¡kÕj·THê\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\qT f…*$»Hé˝À Á|ü#ês¡+ #˚j·T˝Ò<äT. á $wüs¡kÕj·THê\T düe÷s¡T 50 \ø£å\ eT+~ Á|ü»\ô|’ rÁeyÓTÆq <äTÁwüŒuÛ≤yêìï #·÷bÕsTT. yÓTT‘·Ô+ eèø£ådü+|ü<äqT düs¡«HêX¯q+ #˚ùd ª@C…+{Ÿ Ĭs+CŸµ nH˚ á $wü+˝À, n‹ uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq ª&Éj·÷øχHéµ nH˚ s¡kÕj·Tq+ ñ+~. Á|ü|ü+#· Äs√>∑´ dü+düú Bìì πøq‡sY ø±s¡ø£+>±qT, nyÓT]ø£Hé yÓT&çø£˝Ÿ nø±&ÉMT á s¡kÕj·THêìøÏ |ü⁄≥Tºø£‘√ n+>∑yÓ’ø±˝≤´ìï ø£*–+#˚ \ø£å´+ ñqï≥T¢>± >∑T]Ô+#ês¡T. <ë&ç ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq >∑‘· 51 dü+e‘·‡sê\ qT+&ç, H˚{Ïes¡≈£î \ø£å˝≤~ $j·T‘êï+ <˚X¯düTÔ\T eTs¡DÏ+#·&É+ ˝Ò<ë rÁeyÓTÆq yê´<ÛäT\ uÛ≤]q
|ü&É≥+ »s¡T>∑T‘√+~. ª@C…+{Ÿ Ĭs+CŸµ á <äTÁwüŒuÛ≤yê\≈£î ø±s¡D+>±, $j·T‘êï+ <˚X¯düTÔ\≈£î qwüº|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+|ü⁄≈£î dü+ã+~Û+∫q ø√s¡Tº πødüT˝À nyÓT]ø± >∑T]Ô+∫+~. á s¡kÕj·Tq <ë&ç˝À $j·T‘êï+ Á|ü»\T yê] Äs√>±´\T, |üsê´es¡D+ |üP]Ô>± <Óã“‹HêïsTT. M]øÏ |ü⁄{Ϻq ¬s+&Ée, eT÷&Ée ‘·s¡+ _&ɶ\T, @»+{Ÿ Ĭs+CŸ˝Àì &Éj·÷øχHé ø±s¡D+>± }Væ≤+#·˝Òì n+>∑yÓ’ø£˝≤´ìøÏ >∑Ts¡j·÷´s¡T. $wüs¡kÕj·THê\ <äTÁwüŒuÛ≤e+ e\q $j·T‘êï+ Á|ü»\T πøq‡sY, >∑T+&Ó, }|æ]‹‘·TÔ\T, *esY, #·s¡à, qsê\ yê´<ÛäT\ uÛ≤]q |ü&ܶs¡T. dü+‘êq ˝Ò$T e÷qdæø£ yê´<ÛäT\‘√ bÕ≥T dü>∑≥T eTìwæ J$‘·ø±\+ ‘·–Zb˛sTT+~. <äøÏåD $j·T‘êï+˝À $XÊ\ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñqï n&Ée⁄\T <Ûä«+düeTj·÷´sTT. e+<ä\ dü+e‘·‡sê\ #·]Á‘· ø£*– ìyêdüjÓ÷>∑´yÓTÆq Á|ü<˚XÊ\T HêX¯qeTj·÷´sTT. Ä Á|ü<˚XÊ\T ‹]– JeC≤\+‘√ düTdü+|üqï+ ø±e&ÜìøÏ ø=ìï e+<ä\ dü+e‘·‡sê\T |ü&ÉT‘·T+~.
X
X 33
X
n&É$ »+‘·T C≤\+, <ëìô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç Áã‹πø Á|üC≤ düeT÷Vü‰\T n+‘·]+#˚ |ü]dæú‹ e∫Ã+~. ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝Àì q<äT\T uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\T ≈£L&Ü ø£\Twæ‘·eTj·÷´sTT. ìkÕ‡s¡yÓTÆq, ø√‘·≈£î >∑Tsö‘·Tqï uÛÑ÷eTT\T |üsê´es¡D≤ìï e÷]Ãy˚j·T&Éy˚T >±ø£, |ü+≥\ düs¡[, »+‘·Te⁄\ J$‘ê\˝À ≈£L&Ü rÁeyÓTÆq e÷s¡TŒ\qT Á|üy˚X¯ ô|&ÉT‘·THêïsTT. j·TT<ä∆+ $T–*Ãq uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq nqTuÛÑyê\≈£î, $HêX¯HêìøÏ nyÓT]ø±, s¡kÕj·Tq ø£+ô|˙\qT u≤<ÛäT´\qT #˚dü÷Ô, >∑‘· 51 dü+e‘·‡sê\T>± $j·T‘êï+ Á|ü»\T ñ<ä´$TdüTÔHêïs¡T. s¡kÕj·Tìø£ ø£+ô|˙\≈£î e´‹πsø£+>± nyÓT]ø± ô|ò&És¡˝Ÿ ø√s¡Tº˝À, 2004˝À @»+{Ÿ Ĭs+CŸ u≤~Û‘·T\T y˚dæq πødüT $|òü\yÓTÆHê, »]–q qcÕZìøÏ, Á|ü»\ô|’ $wüs¡kÕj·THê\T Á|üjÓ÷–+∫q <ë&çøÏ nyÓT]ø± u≤<Ûä´‘·qT yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘Ó#˚à Á|ü#ês¡ ñ<ä´e÷ìøÏ Hê+~ Á|ükÕÔeq »]–+~. ô|+&ç+>¥˝À ñqï ôV≤#YÄsY 2634 #·≥º+, qwüº|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+|ü⁄≈£î dü+ã+~Û+∫q πødüT˝À ø=+‘· ø£<ä*ø£qT rdüTø=#êÃs¡T. Ç≥Te+{Ï ÄÁø£eTD\ e\q $j·T‘êï+ Á|ü»\T, u≤\\T u≤<Ûä\qT nqTuÛÑ$dü÷ÔH˚ ñHêïs¡T. nÁ>∑sê»´yÓTÆq nyÓT]ø± n+‘·sê®rj·T j·TT<ä› ˙‹ì ìs¡¢ø£å´+ #˚dæ dæ]j·THé n+‘·s¡T´<ä∆+˝À kÕ<Ûës¡D bÂs¡T\T Vü≤‘·´≈£î >∑Tsö‘·Tqï dæú‹˝À, á¬s+&ÉT <˚XÊ\≈£î ‘˚&Ü ˝Ò<ë? nH˚ø£ <˚XÊ\ô|’ Á&√Hé‡ Á|üjÓ÷–+∫ j·TT<ë∆ìï s¡T<äT›‘·÷ n‘·´+‘· $wü|üP]‘·yÓTÆq @»+{Ÿ Ĭs+CŸqT u≤<Ûä´‘ês¡Væ≤‘·+>± Á|üjÓ÷–dü÷Ô eTs=ø£ yÓ’|ü⁄ á n\¢s¡¢˝À kÕ<Ûës¡D bÂs¡T\T #·ìb˛e&ÜìøÏ Äj·÷<˚XÊ\ Á|üuÛÑT‘ê«˝Ò ø±DeTì, ø±e⁄q n$ ‘·ø£åDy˚T ø±\TŒ\ $s¡eTD bÕ{Ï+#ê\ì ˇ‹Ô&ç #˚j·T&É+ m+‘·es¡≈£î düeT+»dü+. 1945, ◊ø£´sê»´ dü$T‹, ÁbÕs¡+uÛÑ düe÷y˚X¯+˝À nìï <˚XÊ\T á$<Ûä+>± Á|ü‹qã÷HêsTT. eTq J$‘·ø±\+˝À, ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ e÷qyê[ì rÁeyÓTÆq <äT:KkÕ>∑s¡+ ˝À eTT+#Ó‹Ôq j·TT<ä∆+ qT+&ç uÛÑ$wü´‘Y ‘·sê\qT ø±bÕ&ÉTø√yê*. ÁbÕ<Ûä$Tø£ e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT, Ä‘·à>ös¡yêìï, eTVæ≤fi¯\≈£î, ∫qï, ô|<ä› <˚XÊ\≈£î düe÷q Vü≤≈£îÿ\qT >∑T]Ô+∫ $X¯«dæ+#·T≥. n+‘·sê®rj·T Hê´j·T dü÷Á‘ê\T, ˇ|üŒ+<ë\qT neT\T #˚j·T&É+˝À m<äsö‘·Tqï düeTdü´\qT Hê´j·TdüeTà‘·+>± |ü]wüÿ]+#·Tø=H˚ |ü]dæú‘·T\qT n_Ûeè~∆ #˚düTø=qT≥. ñqï‘·yÓTÆq ùd«#êä dæú‹˝À kÕe÷õø£ |ü⁄s√>∑‹ì, ñqï‘·yÓTÆq J$‘· Á|üe÷D≤\qT kÕ~Û+#·T≥. eTs=ø£ j·TT<ä› Á|üe÷<ä+ qT+&ç ‘·|æŒ+#·Tø√yê\+fÒ, ◊ø£´sê»´ dü$T‹ Hê´j·Tdü÷Á‘ê\≈£î eTq+ eT]+‘· ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü*. n+‘·sê®rj·T düeTdü´\qT Hê´j·TdüeTà‘·yÓTÆq e÷s¡Z+˝À |ü]wüÿ]+#·Tø=H˚ |ü]dæú‘·T\qT @s¡Œs¡#·Tø√yê*. ã\e+‘·T&ÉT sê»´y˚T\&É+ ˇø£ nHê>∑]ø£ n≥$ø£ Hê´j·T dü÷Á‘·+.
X
X
X 34 ¬s+&√ Á|ü|ü+#·
X
j·TT<ä∆ ø±\+ (1939 `45)˝À n+<äs¡÷ nìï+{Ïì >∑T]+∫ ÄdüøÏÔ>± ‘Ó\TdüT≈£îH˚yês¡T. n|üŒ{Ï ø±\+ n˝≤+{Ï~. ‘ÓH˚ï{Ï dü÷] (1911`58) nH˚ ‘Ó\T>∑T s¡#·sTT‘· >=&ɶ ø±&É Hê≥ø£+ sêXÊ&ÉT. n|üŒ{À¢ u≤\ dü+|òü÷\T á Hê≥ø±ìï Á|ü<ä]Ù+#˚$. bÕsƒ¡XÊ\\ |æ\¢*ï {°#·s¡T @<˚X¯+ @ K+&É+˝À ñ+~. nì n&ç>±&ÉT. Ç+>∑¢+&ÉT, áõ|ü⁄º, d”«&ÉHé, s¡cÕ´ yÓTT<ä˝…’q <˚XÊ\ >∑T]+∫ n&çπ>yês¡T. n+<äs¡÷ »yêãT\T dü]>±ZH˚ #ÓbÕŒs¡T. ∫≥º∫es¡≈£î ªnyÓT]ø± @ K+&É+˝À ñ+~?µ nì {°#·s¡T n&ç>±ZH˚ ˇø£ ≈£îÁsê&ÉT ˝Ò∫ ª<ëì <ë+{À¢ n<˚ ñ+<ä+&çµ nì »yêãT #ÓãT‘ê&ÉT. n+fÒ nyÓT]ø± y˚πs K+&É+ nqï e÷≥. |üPs¡«ø±\+˝À nø£ÿ&É Ä~eT C≤‘·T\T ñ+&˚$. ndü\T nyÓT ]ø£qT¢ yêfi¯ófl. <ëìì ªe÷j·÷µ Hê>∑]ø£‘· nH˚yês¡T. #ê˝≤ ÁbÕNq Hê>∑]ø£‘·˝À¢ n~ ˇø£{Ï. Ç+>±¢+&ÉT (1602)˝À eT‘· |òüTs¡¸D\T #Ó\πs– nø£ÿ&É y˚T|òü¢esY nH˚ HÍø£˝À m+<äs√ nyÓT]ø± e\dü yÓ[¢ nø£ÿ&É dæús¡|ü&ܶs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· ◊s√bÕ <˚XÊ\ì+∫ ‘Ó\¢yêfi¯ófl nø£ÿ&É≈£î yÓ[fl dæús¡|ü&ܶs¡T. nø£ÿ&É Ä~eTC≤‘·T\ yêfi¯flì n‹ Á≈£Ls¡+>± Vü≤‘·e÷]à nyÓT]ø±ì ‘·eT Vü≤düÔ>∑‘·+ #˚düT≈£îHêïs¡T. yêfi¯ófl ã+&É |üqT\T #˚j·T&ÜìøÏ, |ü+≥\T |ü+&ç+#·&ÜìøÏ ÄÁ|òæø±qT+∫ ˙Á>√\qT HÍø£˝À¢ s¡yêD≤ #˚ùdyês¡T. Ä HÍø± Á|üj·÷D+˝À y˚˝≤~ eT+~ #·ìb˛j˚T yês¡T. HÍø£˝À¢ ≈£îøÏÿ ≈£îøÏÿ rdüT¬øfi‚flyês¡T. n˝≤ @s¡Œ&çq nyÓT]ø± 4 p˝…’, 1776 q ˇø£ <˚X¯+>± yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e∫Ã+~. nø£ÿ&É Ä~eT C≤‘·T\ MT<ä #˚dæq |òüTÀsê\T n˙ï, Ç˙ï ø±e⁄. M≥ìï+{Ïì ã≥ºãj·T\T #˚dü÷Ô #ê¬s¢dt &ç ÁuÖHé ªãØyÓTÆ Vü‰s¡Tº m{Ÿ }+&Ó&é ˙µ nH˚ |ü⁄düÔø£+ sêXÊ&ÉT. á |ü⁄düÔø£+˝À Ä s¡#·sTT‘· ù|s=ÿqï |òü÷‘·Tø±\øÏ n+‘·÷, bı+‘·÷ ˝Ò<äT. mHÓïH√ï Vü≤è<äj·T $<Ûës¡ø£ düìï y˚XÊ\THêïsTT. ne˙ï Çø£ÿ&É @ø£s¡Te⁄ ô|≥º&É+M\Tø±<äT. nsTT‘˚ nyÓT]ø±˝À düVü≤» eqs¡T\T C≤dæÔ. <˚ìø° ø=<äe ˝Ò<äT. yê{Ï Ädüsê‘√ nyÓT]ø± Á|ü|ü+#· b˛©düT˝≤>∑ e´eVü≤ ]k˛Ô+~. ¬s+&√ Á|ü|ü+#· j·TT<ä›+ eTT–dæq ‘·s¡Tyê‘· Ädæj·÷ <˚X¯yÓTÆq »bÕHé˝Àì Væ≤s√ wæe÷(6 Ä>∑düTº 1945), Hê>∑kÕø° (9 Ä>∑düTº 1945) ˝Àq÷ Ä≥+ u≤+ãT\T y˚dæ \ø£å\ eT+~ì HÓ‘·TÔs¡T fÒs¡T˝À¢ eTT+∫+~. ¬s+&√ Á|ü|ü+#· j·TT<ä∆+ nsTTb˛ sTTq ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü ˝…ø£ÿ˝ ˝Òqìï |òü÷‘·ø±\‘√ \ø£å\ eT+~ì ‘·q bı≥ºq ô|≥Tº≈£î+~. Á|ü|ü+#· Á|ü»\ Á|ü<ÛäeT X¯Á‘·Te⁄ nyÓT]ø±. Á|ü|ü+#· dü+|ü<ä˝À 60 XÊ‘·+ nyÓT]ø±˝ÀH˚ ñ+~. nsTT‘˚ Ä dü+|ü<ä nyÓT]ø± »HêuÛ≤˝À 6 XÊ‘·+ eT+~ >∑Tô|Œ{À¢ ñ+~. Çe˙ï Ç˝≤ ñ+&É>± nyÓTC≤Hé q~ nyÓT]ø± uÛÑ÷uÛ≤>∑+˝À e⁄+~. Ç~ yÓTT‘·Ô+ Á|ü|ü+#·+˝ÀH˚ bı&ÉT>∑T q~ nì ø=+<äs¡+ {≤s¡T. Bì ø£Hêï ô|<ä› q<äT\T ˇø£{À, ¬s+&√
X
ñHêïj·Tì eT]ø=+<ä s¡+{≤s¡T. @~@yÓTÆHê ô|<ä› q<äT˝À¢ ˇø£{Ï. Ç+<äT˝À 500 ñ|üq<äT\T ø£\TkÕÔsTT. Á|ü|ü+#· Á|üdæ<ä›eTsTTq qj·÷>±sê »\ bÕ‘·+ á q~˝Àì<˚. n+‘˚ ø±<äT, á q~ nyÓT]ø±, ¬øq&Ü\ eT<Ûä´ Á|üeVæ≤ düTÔ+~. nyÓT]ø± yÓ’|ü⁄q ô|<ä› ns¡D´+ ñ+~. á ns¡D´+ #ê˝≤ ô|<ä›~. nø£ÿ&É es¡¸bÕ‘·+ ≈£L&Ü C≤ùdÔ. yÓTT‘·Ô+ Á|ü|ü+#·+˝Àì q÷{ÏøÏ 75 bÕfi¯fl yê‘êes¡D+ nyÓTC≤Hé ns¡D´+ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄+~. Ç{°e\ Ä nyÓT C≤Hé ns¡D≤´ìï ìs¡÷à*kÕÔ eT+fÒ #ê˝≤ <˚XÊ\T nyÓT]ø±øÏ ‘·eT ìs¡düqì ‘Ó*j·TCÒXÊsTT. n+‘˚ ø±<äT, á ns¡ D´+˝À e÷+kÕVü‰s¡ eèøå±\T e⁄+{≤sTT. Ç+ø± #ê˝≤ ∫Á‘· $∫Á‘ê\T á ns¡D´+˝À eTqøÏ >√#·]kÕÔsTT. ‘·q <˚X¯+˝À e⁄qï eqs¡T\ì Ä<Ûës¡+>± rdüT≈£îì Ç‘·s¡ <˚XÊ\qT ø=\¢>={≤º\ì ≈£îÁ≥\T, j·T‘êï\T |üqTï‘√+~ nyÓT]ø±. Á|ü|ü+#· Á|ü»\+ <äs¡÷ ñeTà&ç>± ø£~* nyÓT]ø± Ä≥\T ø£{Ϻ+#ê*. Á|ü|ü+#· ô|≥Tº ã&û<ëØ $<ÛëHê ìøÏ |ü⁄{Ϻì\T¢ Ç+>±¢+&é. yÓT{Ϻì\T¢ nyÓT ]ø±. Á|ü|ü+#· u≤+ø˘, ◊.myéT.m|òt. nø£ÿ&É |ü⁄{Ϻq ø£e\˝Ò. yê{Ï dü+‘·‘˚ >√¢ã˝…’CÒwüHé, *ãs¡˝…’CÒwüHé, Áô|’y˚f…ÆCÒwüHé. á eT÷&ÉT <äj·÷´\øÏ |ü⁄{Ϻq |æ\¢˝Ò H˚{Ï <∏äs¡à˝Ÿ bÕ¢+≥T¢, ôdŒwü˝Ÿ mø£q$Tø˘ CÀHé‡, ø√düº˝Ÿ ø±]&Üs¡T¢, yêHé|æø˘ e>∑sTTsê\˙ï ≈£L&Ü á ø√e˝Ày˚. M{Ïì eTq+ |üdæ>∑{Ϻ bÕs¡Á<√\ø£b˛‘˚ eTq Á|ü»\ eTqT>∑&Éπø Á|üe÷<ä+. nyÓT]ø±ì Á|ü|ü+#· b˛©düT nì eTq ø£èwüíMTqHé @Hê&√ nHêï&ÉT. nyÓT]ø±˝À ñqï~ Á|üC≤kÕ«eT´+ ø±<äT. ª|üP¢{ÀÁø£d”µ nì u…Á{≤+&é s¡ôd‡˝Ÿ ù|s=ÿHêï&ÉT. |üP¢{ÀÁø£d” n+fÒ <Ûäq+ ø√dü+, <Ûäq+ #˚‘·, <Ûäqe+‘·T\T #˚ùd |ü]bÕ \H˚. nyÓT]ø±˝À neT \T˝À ñ+~. Bìì |ü] e÷s¡Ãø£b˛‘˚ eTqT>∑&É˝Ò<äT.
X
X 35 `mHé.$.mHé.
ns¡T<Ó’q Je C≤‘·T\≈£î, eT‘·‡´
X
ø±s¡D+>± düeTTÁ<ë\˝À #·eTTs¡T ø±\T wü´+ ‘·˝…‘·Ô&ÜìøÏ ø±s¡D+ yÓTT<ä\sTT+~. dü+|ü<ä≈£î ì\j·T+>± ñqï düeTTÁ<ë\T #·eTTs¡T ø±\TcÕ´ìøÏ >∑Ts¡sTT Ä+<√fi¯q≈£î ô|s¡T>∑T‘·Tqï HÍø± yêDÏ»´+ ` #·eTTs¡T ø±\Twü´+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+‘√ düVü‰ Á|ü|ü+ >∑T] #˚düTÔHêïsTT. HÍø± yêDÏ»´+ >∑D˙j·T+>± ô|s¡>∑&É+‘√bÕ≥T #·eTTs¡T, #·+˝Àì $$<Ûä <˚XÊ\T HÍø± yêDÏC≤´ìøÏ uÛ≤s¡rj·T düeTTÁ<ä »˝≤\qT ñ|üjÓ÷– yêj·TT ìπøåbÕ\≈£î kÕ>∑s¡+ πø+Á<ä _+<ÛäTe⁄>± e÷s¡&É+‘√ ø£&É* Á|üe÷<ä+ düTÔHêïsTT. eTTK´+>± |ü•ÃeT Ädæj·÷ n+#·Tq ì*∫ ñ+~. Á|ü|ü+#· <˚XÊ\˙ï <˚XÊ\ qT+∫ »bÕHé, #Ó’Hê <˚XÊ\T uÛ≤Ø m‘·TÔq Á≈£L&é ÄsTT˝Ÿ qT ~>∑TeT‹ Á|üdüTÔ‘·+ #·eTTs¡T ø±\Twü´+‘√ düeTTÁ<ä+˝À »s¡T>∑T‘·Tqï n\¢ø£˝À¢˝≤ìøÏ #˚düT≈£î+≥THêïsTT. |ü•ÃeT Ädæj·÷ Ä+<√fi¯q≈£î >∑Ts¡e⁄‘·THêïsTT. j·TT<ä› ÁbÕ‹|ü~ø£q #·eTTs¡T ø±\TcÕ´ìøÏ ìj·TÁ‘·D #·s¡´\T #˚|ü{Ϻq|üŒ{Ïø° n$ z eT÷\≈£î ≈£L&Ü dü]b˛ì |ü]dæú‹ HÓ\ø=ì ñ+~. ìC≤ìøÏ n+‘·sê®rj·T yêDÏC≤´ìøÏ düeTTÁ<ä e÷s¡Z+ ø°\ø£yÓTÆq n+X¯+. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ $wüj·÷H˚ï rdüT≈£î+fÒ 7,500 <˚XÊ\ qT+∫ ÇsêHé/ˇeTHé˝À >∑\ øÏ.MT. rs¡ ÁbÕ+‘·+ >∑\ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À 12 Á|ü<Ûëq z&Éπse⁄\T, 20 eT<Ûä´ ‘·s¡Vü‰ Vü≤sYeTTCŸ, nπs_j·÷ eTVü‰ düeTTÁ<ä+ z&Éπse⁄\T, 144 ∫qï ‘·s¡Vü‰ z&Éπse⁄\ MT<äT>± »bÕHé, nyÓT]ø±, |ü•ÃeT <ë«sê HÍø± yêDÏ»´+ »s¡T>∑T‘√+~. Ç~ j·T÷s¡|t \≈£î HÍø£\ <ë«sê s¡yêD ne⁄‘√+~. á ÁbÕ+‘·+ n+&Ée÷Hé≈£î ø±ø£ 2.2 $T*j·THé #·.øÏ.MT. y˚Ts¡ Á|ü‘˚´ø£ Ä]∆ø£ eT+&É\T\T (Ç.Ç.C…&é.)\T n‘·´+‘· düMT|ü+ qT+∫ yÓfi¯ó‘·T+~. m]Á‹j·÷˝Àì u≤uŸ`m˝Ÿ`eTHé<ëuŸ <˚X¯+˝À $düÔ]+∫ ñHêïsTT. Á|ü|ü+#·+ ÁbÕ+‘·+ mÁs¡ düeTTÁ<ëìï nπs_j·÷ ˝Àì #·eTTs¡T ñ‘·Œ‹Ô˝À 28.5 XÊ‘·+ düeTTÁ<ëìï ø£\T|ü⁄‘·÷ ñ+≥T+~. á uÛ≤s¡‘· <˚X¯ düeTTÁ<ä »˝≤\˝ÀH˚ »s¡T>∑T‘√+~. >∑‘·+˝À <˚X¯+˝À C≤rj·T e÷s¡Z+ qT+∫ #·eTTs¡T Ädæj·÷, nyÓT]ø±, j·T÷s¡|t <˚XÊ\≈£î s¡yêD≤ #·eTTs¡T ø£+ô|˙\T e÷Á‘·y˚T #·eTTs¡T, ne⁄‘√+~. @{≤ <ë<ë|ü⁄ \ø£å HÍø£\T á düVü≤» yêj·TT ìπøåbÕ\qT yÓ*øÏrùd$. e÷sêZ\ <ë«sê #·eTTs¡TqT s¡yêD≤ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ #·eTTs¡T ìπøåbÕ\ #˚düTÔ+{≤sTT. nsTT‘˚ á e÷sêZ\˙ï yÓ*øÏr‘·˝À *ãs¡˝…’CŸ¶ H˚wüq˝Ÿ yÓ&É\TŒ ‘·≈£îÿe>± ñqï$ ø±e&É+‘√ mø˘‡b˛¢πswüHé ˝…’ôdì‡+>¥ bÕ\d” ‘·s¡#·T HÍø± Á|üe÷<ë\T düVü≤»+>± (mHé.Ç.m˝Ÿ.|æ) ì neT\T˝ÀøÏ ‘Ó#êÃø£ $<˚o dü+düú\‘√bÕ≥T <˚oj·T+>± Áô|’y˚≥T e÷sêsTT. á e÷s¡Z+˝À ˇø£ÿ HÍø£ ø£+ô|˙\T #·eTTs¡T ìπøåbÕ\ yÓ*øÏr‘·≈£î Á|üe÷<ëìøÏ >∑Ts¡sTT‘˚ #ê\T, uÛ≤s¡‘·<˚X¯ düeTTÁ<ä >∑s¡“¤+˝À nH˚«wüD\T ô|<ä› m‘·TÔq düeTTÁ<ä »˝≤\˝ÀøÏ ‘·<ë«sê rs¡ÁbÕ+‘·+˝ÀøÏ \ø£å ≥qTï\T #·eTTs¡T »s¡|ü &É+ ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTT+~. á
X
#˚]b˛‘·T+~. rs¡+˝Àì eT‘·‡´ dü+|ü<ä n‘·´+‘· Á|üe÷<ä+˝À |ü&ÉT‘√+~. á $<Ûä+>± #·eTTs¡T yêj·TT ìπøåbÕ\ yÓ*øÏr‘· <ë«sê ø=+‘·, HÍø± yêDÏ»´+ <ë«sê »s¡T>∑T‘·Tqï Á|üe÷<ë\ ø±s¡D+>± eT]ø=+‘· kÕ>∑s¡ >∑s¡“¤+ ø±\TcÕ´ìøÏ >∑Ts¡e⁄‘√+~. düeTTÁ<ä JesêX¯ó\ ñìøÏ Á|üe÷<ä+˝À |ü&É≥+‘√ bÕ≥T eT‘·‡´ dü+|ü<äô|’H˚ Ä<Ûës¡|ü&ç eTqT>∑&É kÕ–düTÔqï \ø£å˝≤~ eT+~ Á|ü»\ JeH√bÕ~Û <Óã“‹+{À+~. Ç{°e* ø±\+˝À kÕŒìwt˝Àì ªmyéT{Ï Áô|ùdºCŸµ HÍø£ Á|üe÷<ä ñ<ä+‘êH˚ï ñ<ëVü≤s¡D>± rdüT≈£î+fÒ Ä Á|üe÷<ä+‘√ j·TTs√|æj·THé <˚XÊ\˝Àì rs¡ ÁbÕ+‘ê\˙ï m+<äT≈£L |üìøÏsêq+‘·>± <Óã“‹HêïsTT. düeTTÁ<ä Äes¡D e´edüú <Óã“‹q&É+‘√ bÕ≥T #˚|ü\ y˚≥ |üP]Ô>± ì*|æy˚j·÷*‡q Á|üe÷<ä+ @s¡Œ&ç+~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯ düeTTÁ<ä »˝≤\˝À HÍø± yêDÏ»´+ sêqTqï ø±\+˝À ø°\ø£+ ø±qTqï+<äTq HÍø± yêDÏ»´ e÷sêZ\ô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ ø£]ƒq yÓ’K] ne\+_+#ê*‡ ñ+~. ø±\+ #Ó*¢q HÍø£\qT yêDÏC≤´ìøÏ ñ|üjÓ÷–+#·&Üìï ìs√~Û+#·&É+‘√ bÕ≥T HÍø± Á|üe÷<ë\‘√ düeTTÁ<ä+˝À ˇ*πø #·eTTs¡TqT ‘·«]‘·+>± ‘=\–+∫ rs¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î bÕø£ ≈£î+&Ü kÕ+πø‹ø£ |ü] C≤„Hêìï ñ|üjÓ÷–+#ê*. Á|üdüTÔ‘·+ Ç+&ç j·THé ø√dtº >±sY¶ düVü‰ $$<Ûä b˛s¡Tº\ e<ä› ñqï kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ <ë«sê πøe\+ yÓsTT´ ≥qTï\ es¡≈£î e÷Á‘·y˚T düeTTÁ<ä+ ˝À ˇ*øÏq #·eTTs¡TqT ‘=\–+#·&É+ kÕ<Ûä´|ü&ÉT‘·T+~. ˇø£ HÍø£ Á|üe÷<ä+ u≤]q |ü&ç‘˚ \ø£å ≥qTï\ #·eTTs¡T düeTT Á<ä+ bÕ\e⁄‘·Tqï H˚|ü<Ûä´+ á |ü]C≤„q+ dü]b˛<äqï~ düŒwü˜+. Á|üuÛÑT‘·«+ ø£fi¯ófl ‘Ós¡∫ düeTs¡∆e+‘·yÓTÆq ìyês¡D≤j·T+ Á‘ê+>±ìï HÓ\ø=˝≤Œ*‡ ñ+~.
X
X 36
&Ó˝≤º\ Ä<ÛäT˙ø£s¡D˝À eTs¡∫q ÁbÕ<∏ä$Tø£ dü÷Á‘ê\T
X
ø£ècÕí,>√<ëe] &Ó˝≤º\˝Àì |ü+≥ ø±\Te\T, eTTs¡T>∑T Ábıô|òdüsY ˆˆ õ. ø£ècÕísêe⁄ ø±\Te\T yê{Ï ìsêàD ø±\+ qT+&ç düeTs¡›e+‘·+>± |üì#˚kÕsTT. <ëìøÏ ø±s¡D+ düsY Äs¡úsY ø±≥Hé Hê{Ï Ç+»˙s¡¢ >∑TÁs¡|ü⁄&Óø£ÿ, #˚|ü\#Ós¡Te⁄\ ÄÁø£eTD Á|ü‹uÛÑ>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. ø±\Te ìsêàD+ düeTTÁ<äeT{≤ºìøÏ ô|’H˚ \ì ¬s’‘·T\T #ÓãT‘·THêïs¡T. ø±ì ø±\T ñ+&˚≥≥T¢ >± C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø=Hêïs¡T. n+<äTπø eTTs¡T>∑T e\˝Àì ˙s¡T eTìwæ˝À‘·T≈£î ô|’H˚ ø±\Te\˝Àì ˙s¡T |üP]Ô>± düeTTÁ<ä+˝ÀøÏ #˚]b˛j˚T~. ñ+≥T+~. n+<äT#˚‘· á ø±s¡D≤\ |ü+≥ø±\Te\T ≈£L&Ü düeTs¡›e+‘·+>± |üì#˚dæ ∫yês¡T Á|üuÛ≤e+ n‹ dü«\Œ+ nì #ÓbÕŒ*. eTTK´ ø±s¡D+ uÛÑ÷$T Á≈£î+>∑T uÛÑ÷eTT\≈£î ≈£L&Ü ˙{Ï ø=s¡‘· ˝Ò≈£î+&Ü ñ+&˚~. <ä\ ø±s¡D+>± ñ|ü]‘·\ yê\T (Áπ>&çj·T+{Ÿ) ‘·–Zb˛e≥+. ô|’ $wüj·÷\T |üÁ‹ø£\˝ÀqT, düe÷y˚XÊ˝À¢q÷, dü+u +~Û‘· ñqï‘ê~Ûø±s¡T\≈£î ‘Ó*j·T CÒdæHê, ‘·–q ÁX¯<ä∆ rdüT≈£îqï≥T¢ ˝Ò<äT. eTTs¡T>∑Tø±\e˝À¢ ˙{Ï Á|üyêVü≤+ ô|+#·&ÜìøÏ ∫yês¡T uÛ≤>±˝À¢ yê{Ï yÓ&É\TŒ 25% ô|+#êeTì #ÓbÕŒs¡T. ø±\Te yÓTT‘·Ô+ ˝À‘·Tes¡≈£î Ç˝≤ ô|+#·≥+ e\q ñ|üjÓ÷>∑+ ñ+≥T+<ë nì Ä˝À∫+#ê* (ô|’q #Ó|æŒq ø±s¡D≤\ e\¢). |ü+≥ø±\Te˝À¢ ≈£L&É Ç≥Te+{Ï |ü]dæú‹ HÓ\ø=ì ñ+~. ø±\Te ∫yês¡T ÁbÕ+‘ê\≈£î ˙s¡T n+<ä≥+ ˝Ò<äì #ÓãT‘·THêïs¡T. m≈£îÿe ˙s¡T e~*‘˚ Á|üyêVü≤ y˚>∑+ ˝Òø£ b˛e≥+ e\q n~ >∑≥T¢ MT~ qT+&ç bıs¡*b˛‘·T+<äì #ÓãT‘·THêïs¡T. nsTT‘˚ >∑‘· Hê\T>∑sTT<äT dü+e‘·‡sê\T>± ø£ècÕí, >√<ëe] &Ó˝≤º\ uÛÑ÷$T düVü≤»yêj·TTe⁄ ñ‘·Œ‹Ô eT÷\+>± ø£è+>∑T‘√+<äì ø£ècÕí ` >√<ëe] &Ó˝≤¢\ |ü]s¡ø£åD dü$T‹ yês¡T #ÓãT‘·THêïs¡T. ø=ìï ì<äs¡ÙHê\T ≈£L&Ü #·÷|æ+#ês¡T. Ç+<äT˝À eTTK´yÓTÆq~ eTTs¡T>∑T ø±\Te˝À¢ b˛≥T˙{Ï eT≥º+ ô|]– <ä÷s¡ÁbÕ+‘ê\≈£î #=#·TÃø=ì sêe≥+. á eT<Ûä ´ø±\+˝À ñ|ü⁄Œ˙s¡T ≈£L&Ü |ü+≥bı˝≤˝À¢øÏ #˚s¡T‘·T+~. á |ü]dæú‹ düeTTÁ<ärs¡+ qT+&ç düTe÷s¡T 20 qT+&ç 40 øÏ.MT. es¡≈£î $düÔ]+∫+~. BìøÏ ø±s¡D+ düeTTÁ<ä eT≥º+ ô|s¡>∑≥+ ø±<äT, uÛÑ÷$T Á≈£î+>∑T≥+ e\q nì ‘Ó\TdüTø√yê*(düeTTÁ<ä ˙{ÏeT≥º+ ì\ø£&É>±H˚ ñ+~).á Á≈£î+>∑T<ä\ eT÷&ÉT qT+&ç ◊<ä&ÉT>∑T\Tqï≥T¢ ô|’q #Ó|æŒq kÕ+πø‹ø£ $wüj·÷\ ô|’ n<ä´j·Tq+ #˚dæ, ‘Ó\TdüTÔ+~. ‘·<äqT>∑TD+>± ø±\Te\ ª&çC…’Héµ #˚j·÷*‡ ñ+~. n˝≤ #˚kÕs√ eTTs¡T>∑T ø±\Te\T düTe÷s¡T 6 n&ÉT>∑T\T ˝À‘·T‘√ ˝Ò<√ ‘Ó*j·T<äT. Ç+‘·es¡≈£î »]–q |üqT\ e\q ˙{Ï Á|üyê ‘·yê«s¡T. n+fÒ Ç|ü⁄Œ&ÉT Ç+<äT˝À eT÷&ç+{ ¬s+&ÉTe+‘·T\T Vü≤+˝À e∫Ãq e÷s¡TŒ\qT düMTøÏå+∫, $T–*q |üqT\T#˚|üfÒº düeTTÁ<ä eT{≤ºìø£+fÒ ~>∑TeøÏ yÓ[fl b˛sTT+~. á n&ÉT>∑T eTT+<äTsTTHê &Ó˝≤º ñ|ü]‘·\+ ô|’ düπs«#˚sTT+∫, ªø±+≥÷s¡¢µqT uÛ≤>∑+˝Àì ˙s¡T düeTTÁ<ä+˝ÀøÏ (n+fÒ ô|’øÏ) yÓfi‚fl neø±X¯+ ˝Ò<äT. ìs¡ísTT+∫, ø±\e\˝Àì ˙{ÏÁ|üyêVü≤ ˝À‘·TqT >∑T]Ô+∫, n+<äT#˚‘· Ç|üŒ{Ï eTTs¡T>∑T ø±\Te\˝Àì ˙s¡T πøe\+ ô|’ ‘·<äqT>∑TD+>± ø±\Te\ Ä<ÛäT˙ø£s¡DqT #˚ã&ç‘˚ eT+∫ u≤>∑+˝Àì ˇø£{Ï, ¬s+&ÉT n&ÉT>∑T\ es¡≈£î e÷Á‘·y˚T düeTTÁ<ä+ ˝ÀøÏ |òü*‘ê\ì∫à e÷]q |ü]dæú‘·T˝À¢ ≈£L&Ü kÕ>∑T#˚düTø=H˚ |ü]dæú‘·T #˚s¡T‘·T+~. n+fÒ ˝À‘·T uÛ≤>∑+˝Àì ˙s¡T Á|üyêVü≤+ ˝Ò≈£î+&Ü \T+{≤sTT. ì*∫ ñ+≥T+~.Á|üyêVü≤ y˚>∑+ |üPs¡«+ ø£+fÒ #ê˝≤ ‘·–Zb˛ sTT+<äì n+<äs¡÷ ˇ|ü⁄Œ≈£î+≥THêïs¡T. |üPs¡«+ düT&ÉT\T ‹s¡T>∑T‘·÷ s¡#·sTT‘·:Ä+Á<Ûë j·T÷ìe]‡{° $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´\T, yÓfi‚fl ˙s¡T Ç|ü⁄Œ&ÉT düqï>± bÕ≈£î‘·T+~. BìøÏ ø±s¡D≤\T |üP&çø£, ø£ècÕí ` >√<ëe] &Ó˝≤º\ |ü]s¡ø£åD dü$T‹, ;ÛeTes¡+
X
X
X 37
` Ç.m.mdt. X¯s¡à ø£ècÕí
` >√<ëe] uÒdæHé˝À düVü≤»yêj·TTe⁄ nH˚«wüD, ñ‘·Œ‹Ô ]\j·THé‡ ø£+|æ˙ ‘√ πø+Á<ä sêh Á|üuÛÑT‘ê«\ ≈£îeTà≈£îÿ Á|ü»\ MT<ä uÛ≤s¡+ |üsê´es¡D eTT|ü⁄Œ düTe÷s¡T |üHÓï+&ÉT dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·+ πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ ø£ècÕí ` >√<ëe] uÒdæH√¢ düVü≤»yêj·TTe⁄ nH˚«wüD ñ‘·Œ‘·TÔ\ ø√dü+ ]\j·TqT‡ ø£+ô|˙ ‘√ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃø=+~. á ÁbÕC…≈£îº neT\T˝À #ê˝≤ neø£‘·eø£\T »]–q≥T¢ C≤rj·T Ä&ç{Ÿ dü+düú ø±>¥ ‘·q n<Ûä´j·Tq+ ˝À ù|s=ÿ+~. n<˚ø±ø£ ‘·|ü⁄Œ&ÉT ñ‘·Œ‹Ô $<ÛëHê\qT #˚|ü{Ϻq ]\j·TqT‡ |üsê´es¡ D≤ìøÏ u≤>± qwüº+ ø£*–+∫+~. á ÁbÕC……≈£îºe\q πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ KC≤Hê ≈£L&Ü <Óã“‹+~. πø+Á<ää sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T ø£+ô|˙‘√ ≈£îeTà ø£ÿe&É+ e\q düVü≤» yêj·TTe⁄ <Ûäs¡ n~Û ø£+>± ìs¡ísTT+#·ã&ç+~. n+<äTe\q $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ ô|’ u≤>± uÛ≤s¡+ |ü&É&É+ »]–+~.
|üsê´es¡D+ô|’ Á|üuÛ≤e+
X
uÛÑ÷$T˝À ñqï düVü≤»yêj·TTe⁄qT ãj·T{ÏøÏ rdæq|ü⁄Œ&ÉT ˝À|ü\ ˇ‹Ô&ç ‘·>∑Z&É+ e\q uÛÑ÷$T Á≈£î+π> neø±X¯+ ñ+~. Ç≥Te+{Ï |ü]D≤eT+ ø£ècÕí >√<ë e] ÁbÕ+‘·+˝À »]–q≥T¢ ùV≤‘·Te⁄\T ø£ì|ædüTÔHêïsTT. uÛÑ÷$T ≈£î+–‘˚ e´ekÕj·T ø±s¡´Áø£e÷\T <Óã“‹+{≤sTT. |ü+≥ uÛÑ÷eTT\˝À ñqï eTTs¡T>∑T ˙{Ïì
X
rdüT≈£îyÓfi‚fl ø±\Te\T bÕ&Ée&É+ e\q ≈£L&Ü e´ekÕj·T+ <Óã“‹+≥T+~. Ç+<äT e˝Ò¢ ãVüQXÊ nø£ÿ&ç ¬s’‘·T\T ªªÁø±|t Vü‰*&˚µµ Á|üø£{Ï+#˚s¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ yê] düeTdü´qT ns¡∆+ #˚düTø√˝Òø£b˛sTT+~. Çø£ Ç+<äTe\q uÛÑ÷>∑s¡“»˝≤\˝À ñ|üŒ<äq+ ≈£L&Ü e∫Ãq≥Tº s¡TEe⁄\T ø£ì|ædüTÔ HêïsTT. á ÁbÕ+‘·+˝À e´ekÕj·T+ <Óã“ ‹+fÒ sêÁcÕºìπø ô|<ä› eTT|ü⁄Œ yê{Ï\T¢ ‘·T+~. Ç+‘· eTT|ü⁄Œ »s¡T>∑T‘·THêï sêh Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ NeT≈£î{Ϻq≥Tº≈£L&Ü ˝Ò<äT. ¬s’‘·T\T á dü+>∑‹ì Á|üuÛÑT‘·«+ <äèwæºøÏ rdüT≈£î e∫Ãq|ü⁄&ÉT ≈£L&Ü m≥Te+{Ï düŒ+<äHê ˝Ò<äT. n|ü⁄Œ&˚ yês¡T ôV’≤ø√s¡TºqT ÄÁX¯sTT+#ês¡T. ø√s¡Tº Ä<˚XÊ\ Á|üø±s¡+ πø+Á<ää Á|üuÛÑT‘·«+ ì|ü⁄DT\ dü+|òü÷ìï ìj·T$T+∫+~. Ä dü+|òüT+ düVü≤» yêj·TTe⁄ ñ‘·Œ‹Ô e\q uÛÑ÷$T Á≈£î+π> |ü]dæ∆‹ ñ+&Ée#·TÃ. eT]j·TT Ç+ø± á $wüj·÷ìï |ü]o*+#· e\dæ ñ+~ nì #Ó|æŒ+~. á πødüT˝À Á|üuÛÑT‘·« yÓ’K] Á|ü»\ ‘·s¡T|ü⁄q ˝Ò<äT. ø£+ô|˙ ‘·s¡T|ü⁄H˚ ñ+~. Ç+<äT˝À eTTK´yÓTÆq $wüj·Ty˚T $T≥+fÒ ]\j·TqT‡ ø£+ô|˙ yês¡T |üsê´es¡D+qT s¡øÏå+#˚+<äT≈£î ô|≥ºe*dæq ô|≥Tºã&ÉT\T ô|&ç‘˚ yê] ˝≤uÛ≤\T ‘·>∑TZ‘êsTT. ø£qTø£ n≥Te+{Ï ô|≥Tºã&ÉT\T ô|≥ºs¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ yê]øÏ n+&É>± ì\e&É+ XÀ#·˙j·T+. Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü»\ ø√düe÷ ø£+ô|˙\ ø√düe÷ ? düVü≤»yêj·TTe⁄ m˝≤ ñ|üjÓTT–+#ê* ? πøJ uÒdæHé düVü≤» yêj·TTe⁄ <Ûäs¡ düeT+»düy˚THê? πø+Á<ä Á|üD≤[ø± dü+|òüT+˝À Ç+‘·≈£î eTT+<äT #˚dæq |ü]o\q˝À ‘Ó*dæ+~ @eT+fÒ düVü≤»yêj·TTe⁄qT mø£ÿ&É ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕÔs√ nø£ÿ&˚ ñ|üjÓ÷–+∫
n+<äT˝À+∫ ñ<ä“$+#˚ $<äT´‘·TÔqT eTq sêh+˝ÀH˚ n~Ûø£+>± ñ|üjÓ÷–+∫ $T–*q $<äT´‘·TÔqT ô|’ sêÁcÕº\≈£î m>∑T eT‹ #˚j·T&É+ Ä]›ø£+>± düeT+»dü+. ô|’|ü⁄ ˝…’qT¢<ë«sê m>∑TeT‹ #˚j·T&É+˝À Ks¡TÃ\T n~Ûø£+>± ñ+{≤sTT.ø±ì ø£ècÕí, >√<ëe] düVü≤»yêj·TTe⁄ $wüj·T+˝À Ç~ ñ˝≤º nsTT´+~. eTq eTTK´eT+Á‘·T\T á $wüj·T+˝À ñ<ëd”q‘· Á|ü<ä]Ù+#ês¡T. ]\j·TqT‡ yês¡T <ä÷s¡ÁbÕ+‘ê\≈£î ô|’|ü⁄˝…’qT¢ y˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT yê]øÏ düVü≤ø±s¡+ Ç#êÃs¡T. πø+Á<ä+ sêÁcÕºìøÏ ‘·≈£îÿe düVü≤»yêj·TTe⁄ ø√{≤\qT Ç∫Ãq|ü⁄&ÉT @ nuÛÑ´+‘·sê\T #Ó|üŒ˝Ò<äT. n+<äTe\q ñ<䓤$+∫q $<äT´‘Y dü+øå√uÛÑ+ Ç|ü⁄Œ&ÉT sêÁcÕºìøÏ eTTdü\+>± e÷]+~. @MT ‘Ó*j·Tq≥T¢ á sê»ø°j·T H˚‘·\T Bì ‘·|ü⁄ŒqT πø+Á<ä+ MT<ä ô|{Ϻ ‘·|ü⁄Œ≈£î+<ëeTì Á|üj·T‹ïdüTÔHêïs¡T. á $wüj·T+˝À πø+Á<ä+ ≈£L&Ü sêÁcÕºìøÏ qwüº+ #˚≈£L]Ã+~. s¡‘·ï–] |üesY ÁbÕC…≈£îº≈£î Á<äe´s¡÷|ü+˝À ñqï düVü≤»yêj·TTe⁄qT ø£‘·sY <˚X¯+qT+&ç. Çe«e\dæ ñ+~. á ÁbÕC…≈£îº˝À eTVü‰sêhH˚‘·\T mÁHêHé ø£+ô|˙ qT+&ç \+#ê\T rdüT≈£îqï e÷≥ ‘Ó*dæq $wüj·Ty˚T. á ÁbÕC…≈£îº qT+∫ ñ‘·Œ‹Ô #˚dæ $<äT´‘·TÔqT m˝≤>√ neTà&ÜìøÏ πøJ uÒdæHé qT+&ç düVü≤»yêj·TTe⁄qT ùdø£]+#ês¡T. πø+Á<ä ô|Á{À*j·T+ eT+Á‹ ø=ìï s√E\ÁøÏ+<ä≥ eTqsêh+ $<˚XÊ\ì+∫ Á<äe´s¡÷|ü+˝À düVü≤»yêj·TTe⁄qT rdüTø√e&É+ ñ<˚›X¯´+ @$T{Ï ? eTVü≤sêh $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î s¡ø£åDø£*Œ+∫ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ $ìjÓTT>∑<ës¡T\ ô|’q uÛ≤s¡+ ô|≥º&É+. á πøõ uÒdæHé düVü≤»yêj·TTe⁄ \_Û+∫q|ü⁄&ÉT H˚wüq˝Ÿ <∏äs¡à˝Ÿ |üesY
X
ø±s=ŒπswüHé yês¡T n≥Te+{Ï düVü≤»yêj·TTe⁄ ø√dü+ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± _&é\ø√dü+ düVü≤»yêj·TTe⁄ ñ‘·Œ‹Ô <ës¡T\qT yê] yê] <Ûäs¡\qT #Ó|üŒeTì ÄVü‰«ì+#ês¡T. <ëìøÏ düŒ+~+∫ ]\j·THé‡ ø£+ô|ì $T*j·THé _.{Ï.j·TT ≈£î 2.34 &Ü\s¡T¢ <Ûäs¡‘√ düVü≤»yêj·TTe⁄qT Ç#˚Ã+<äT≈£î eTT+<äT≈£î e#êÃs¡T. n|ü⁄Œ&˚ j·THé.{Ï.|æ.dæ‘√ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃø=ì eTq sêhÁ|üuÛÑT‘·«+ düVü≤»yêj·TTe⁄ n<Ûë]‘· |üesYbÕ¢+≥T¢ j·THé.{Ï.|æ.dæ yê] <ë«sê ô|≥ºì∫Ãq≥¢sTT‘˚ á s√E $<äT´‘Y eTq≈£î |ü⁄wüÿ\+>± ‘·≈£îÿe <Ûäs¡≈£î \_Û+#˚~. n|ü⁄Œ&ÉT eTTK´eT+Á‹ >±]øÏ á $wüj·T+ mìï e÷s¡T¢ sêdæHê, yês¡T düŒ+~+#·˝Ò<äT. ‘·s¡Tyê‘· πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ n<˚ düVü≤»yêj·TTe⁄ <Ûäs¡ qT 4.20 &Ü\s¡T¢ >± ìs¡ísTT+∫q|ü⁄&ÉT ≈£L&Ü eTq sêh+ ô|<ä› m‘·TÔq nuÛÑ´+‘·sê\T e´ø£Ô+#˚j·T˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ Ä <Ûäs¡ ]\j·THé‡ ø£+ô|˙øÏ n~Ûø£ ˝≤uÛÑ+ #˚≈£Ls¡TdüTÔ+~. á düVü≤» yêj·TTe⁄ rj·T&ÜìøÏ ì»+>± Ks¡Tà 0.60 &Ü\s¡T¢ e÷Á‘·y˚T. Ç≥Te+{Ï <Ûäs¡ e\q <˚X¯ Á|ü»\ ô|’q n~Ûø£ uÛ≤s¡+ |ü&ç+~. düVü≤»yêj·TTe⁄ ìπøåbÕ\T, n≥Te+{Ï ìπøåbÕ\T Áô|’y˚≥T ø£+ô|˙\≈£î <Ûësê<ä‘·Ô+ #˚j·T&Éy˚T ‘·|ü⁄Œ, #˚dæq ‘·sê«‘· Á|üuÛÑT‘·«+˝À ô|<ä›\T ø£+ô|˙ yê]øÏ m˝≤ ˝≤uÛ≤\T ô|+#ê˝À #·÷dæ n~Ûø£ <Ûäs¡\T ìs¡ísTT+#·&É+ #ê\T XÀ#·˙j·T+. πøõ uÒdæHé ˝À ô|≥Tºã&ÉT\Tñ‘·Œ‹Ô $wüj·÷\T: yÓT≥ºyÓTT<ä≥ πøJ uÒdæH√¢ düVü≤»yêj·TTe⁄ìπøåbÕ\T ø£qT≈£îÿqï|ü⁄Œ&ÉT ]\j·THé‡ ø£+ô|˙ ìπøåbÕ\T 255 _*j·THé |òüTq|ü⁄ MT≥s¡T¢ ñqï≥Tº ]b˛s¡Tº #˚dæ+~. Bìø£qT>∑TD+>± Á|ür dü+e‘·‡s¡+ 80 $T*j·TqT¢ |òüTq|ü⁄ MT≥s¡T¢ ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕÔqì Vü‰MT Ç∫Ã+~. BìøÏ >±qT, ‘·qT 8 _*j·THé &Ü\s¡T¢ Ks¡Tà #˚dæq≥T¢ ]b˛s¡Tº #˚dæ+~. n+fÒ á Ks¡Tà #˚dæq eT≥Tº≈£î ˇ|üŒ+<ä+ Á|üø±s¡+ e#˚à düVü≤»yêj·TT e⁄˝À yê{≤ Á|üuÛÑT‘·«+ ø£+ô|˙øÏ Çyê«*‡ edüTÔ+~. ø±ì á ]b˛s¡Tº\T ‘·|ü⁄Œ&ÉT ]b˛ s¡Tº\T nqï $wüj·T+ ‘·s¡Tyê‘· ãj·T≥≈£î
X
e∫Ã+~. ø£+ô|˙ Ç+‘· Ks¡Tà #˚dæ ñ+&Éø£ b˛e#·TÃqT nH˚ |ü⁄ø±s¡T\T edüTÔHêïsTT. düVü≤»yêj·TTe⁄ ìπøåbÕ\T 56 _*j·THé |òüTq|ü⁄ MT≥s¡T¢ e÷Á‘·y˚T ñqï≥T¢ eTTK´ ùwsY ôVA\¶s¡T¢ #Ó|ü⁄ÔHêïs¡T. dü+e‘·‡sêìøÏ ñ‘·Œ‹Ô 29 $T*j·THé |òüTq|ü⁄ MT≥s¡T¢ e÷Á‘·y˚T kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+ <äì ø£+ô|˙j˚T #ÓãT‘·T+~. Ç≥Te+{Ï ‘·|ü⁄Œ&ÉT ]b˛s¡Tº\ e\q ø£+ô|˙˝À #ÓeT{À&çà ô|≥Tºã&ÉT\T ô|{Ϻq ∫qïø±s¡T ô|≥Tºã&ç <ës¡T\T yê]yê] ô|≥Tºã&ÉT\qT ø√˝ÀŒj·÷s¡T. Á|üuÛÑT‘·« KC≤Hê≈£î >∑+&ç |ü&ç+~. ø£+ô|˙ Vü‰MT\ô|’ |üesY bÕ¢+≥T¢ ô|{Ϻq ô|≥Tº ã&ç<ës¡T¢ @$T #˚j·÷˝À ‘Ó*j·Tø£ eT\¢>∑T ˝≤¢\T |ü&ÉT‘·THêïs¡T. $<äT´‘Y $ìjÓTT >∑<ës¡T\ |ü]dæú‹ nsTT‘˚ <ës¡TD+>± e÷]+~. ø±>¥ dü+düú Ä&ç{Ÿ #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· ]\j·TqT‡ #˚dæq $T>∑‘ê neø£ ‘·eø£\T ãj·T≥≈£î sêe#·TÃ. eTq sêh |ü]dæú‹ ?. ø£ècÕí>√<ëe] uÒdæHé ˝À düVü≤» yêj·TTe⁄ nH˚«wüD, ñ‘·Œ‹Ô e\q, eTq sêÁcÕºìøÏ m≥Te+{Ï ˝≤uÛÑ+ e∫Ã+~? πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+, eTTK´+>± |üsê´es¡D eT+Á‹‘·« XÊK, ]\j·TqT‡ ø£+ô|˙ì m≥T e+{Ï ìj·T+Á‘·D≤ ˝Ò≈£î+&Ü $#·Ã\$&ç>± e~*y˚j·T&É+ e\q sêh+˝À n‹ eTTK´yÓTÆq ø£ècÕí>√<ëe] õ˝≤¢\˝À e´e kÕj·T ø±s¡´Áø£e÷\T u≤>± <Óã“‹HêïsTT. Çø£ÿ&É uÛÑ÷$T Á≈£î+>∑≥+ e\q, Ç|ü⁄Œ&˚ ø±<äT, uÛÑ$wü´‘Y˝À ≈£L&Ü nø£ÿ&ç e´e kÕj·T+ |üP]Ô>± qwüºb˛‘·T+~. uÛÑ÷>∑s¡“ »\eqs¡T\T ñ|üŒ|ü&ç Á‘êπ>+<äT≈£î, e´e kÕj·÷ìøÏ |üìøÏsê≈£î+&Ü ñ+{≤sTT. Á|üuÛÑT‘·« m+‘· ô|≥Tºã&ÉT\T ô|{ϺHê, Á&Ó’H˚õ ø±\Te\T ìs¡T|üjÓ÷>∑eTe⁄‘êsTT. Çø£ eTq <ä>∑Zs¡˝À ñqï düVü≤»yêj·TTe⁄ ìπøå bÕ\T rdüTø=ì ]\j·TqT‡ ø£+ô|˙, eTq≈£î ø±<äì ô|’ sêÁcÕº\≈£î >±´dt m>∑TeT‘·T\T #˚j·T&É+ XÀ#·˙j·TeTT. eTq≈£î sêyê*‡q yê{≤ eTq≈£î sê˝Ò<äT. b˛>± ‘·|ü⁄Œ&ÉT ]b˛s¡Tº\T Ç∫à ø£+ô|˙ yÓTT‘·Ô+ düVü≤»yêj·TTe⁄ ìπøåbÕ\≈£î @{≤ ñ‘·Œ‹ÔøÏ mdüs¡T ô|&ÉT‘·T+~. á ÁbÕC…≈£îº qT+∫ eTq+ H˚s¡TÃø√yê*‡q bÕsƒê\T #ê\T
X
X 38 ñHêïsTT. πøJ uÒdæHé ˝À ñqï düVü≤»yêj·TTe⁄ ìπøåbÕ\T Ç|ü⁄Œ&ÉT eTq+ ñ‘·Œ‹Ô #˚dæ $ìjÓ÷–+#˚ $<äT´‘Y eT]j·TT ms¡Te⁄\‘√ b˛*ùdÔ @&ÉT ˝Òø£ mì$T~ dü+e‘·‡sê\˝À |üP]Ô>± Ks¡Tà ne⁄‘êsTT. n≥Te+{Ï neT÷\´yÓTÆq ìπøåbÕ\qT Áô|’y˚≥T ø£+ô|˙ #˚‘·T\MT<äT>± ‘·≈£îÿe <Ûäs¡≈£î ô|≥º&É+ Á|üC≤Væ≤‘·+ ø±<äT. ]\j·TqT‡ ø£+ô|˙ á düVü≤»yêj·TTe⁄qT |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD≈£î $s¡T<ä›+>± ñ‘·Œ‹Ô #˚j·T&É+ e\q e´ekÕj·÷ìøÏ »]π> qwüº+ Ä yêj·TTe⁄qT ñ|üjÓTT–+#·&É+ e\q e#˚à ˝≤uÛÑ+ ø£Hêï, #ê˝≤ n~Ûø£+>± ñ+≥T+~. n+fÒ á ÁbÕC…≈£îº e\q düe÷C≤ìøÏ ìø£s¡ qwüºy˚T >±ì ìKs¡ ˝≤uÛ≤\T ñ+&Ée⁄. Ç≥Te+{Ï ÁbÕC…≈£îº\T #˚|üfÒº eTT+<äT M{Ï e\q düe÷C≤ìøÏ e#˚à ˝≤uÛ≤\T qcÕº\qT |ü]o*+#˚ uÛ≤<ä´‘· Á|üuÛÑT‘·«+ MT<ä ñ+~. n≥Te+{Ï |ü]o\q #˚j·T≈£î+&Ü n_Ûeè~› n_Ûeè~› n+≥÷ ø£fi¯ófl eT÷düTø=ì #˚|üfÒº ÁbÕC…≈£îº\T Á|üC≤Væ≤‘·+>± ñ+&Ée⁄. Á|ü»\≈£î |üsê´ es¡D+ MT<ä ñqï ne>±Vü≤qqT Á|üuÛÑT‘·« ‘√dæ|ü⁄#·Ã≈£L&É<äT. Á|ü»\≈£î nø£ÿs¡˝Òì ÁbÕC…≈£îº\T, n_Ûeè~› ÁbÕC…≈£îº\T ø±C≤\e⁄. ndü\T |üsê´ es¡D≤ìï |ü]s¡ø£åD #˚ùd uÛ≤<ä´‘· Á|üuÛÑT‘·« MT<ä ñ+~. sêC≤´+ >∑+˝Àì 48@ Ä]ºø£˝Ÿ Á|üø±s¡+ Á|üuÛÑT‘·«+ |üsêes¡D≤øÏ dü+ã+ ~+∫q $wüj·÷\qT düeTÁ>∑+>± |ü]o*+∫ |üsê´es¡D≤ìï s¡øÏå+#ê*. ø±ì Áô|’y˚≥T ø£+ô|˙\≈£î <äfi≤]>± e´eVü≤]+#·sê<äT. πøJ uÒdæHé $wüj·T+˝À πø+Á<ä |üsê´es¡D eT+Á‹‘·« XÊK ‘·q uÛ≤<ä´‘·\qT |üø£ÿqô|{Ϻ düVü≤» yêj·TTe⁄ ñ‘·Œ‹Ôe\q nø£ÿ&É ñqï e´e kÕj·T uÛÑ÷eTT\ô|’q »]π> |ü]D≤e÷\qT |ü]o\q #˚j·T≈£î+&Ü ø£+ô|˙ @$T #Ó|æ‘˚ n<˚ #˚dæq≥Tº ø£ì|ædüTÔ+~. á <Ûäèø£Œ<ä+ e÷s¡ø£b˛‘˚ <˚X¯+˝À |üsê´es¡D s¡ø£åD »s¡>∑C≤\<äT.
s¡#·sTT‘· : Ç+<Ûäq eqs¡T\ XÊK $ÁXÊ+‘· ø±s¡´<ä]Ù
˝Ò≥¬s’{Ÿ >∑qT\ <√|æ&ç
X
X 39 nqTeT‘·T\T s¡<äT›#˚j·T+&ç, Á|üC≤_ÛÁbÕj·T ùdø£s¡D≤ e<äT› Çmmdt X¯s¡à ‘·÷s¡TŒ >√<ëe], $XÊK õ˝≤¢ @C…˙‡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ $düÔ
X
]+∫ e⁄qï ˝Ò≥¬s’{Ÿ >∑qT\ ‘·e«ø±\qT ì\T|ü⁄#˚j·÷\ì, BìøÏ dü+ã+~Û+∫ eT+ps¡T #˚dæq ©E\qT s¡<äT› #˚j·÷\ì πø+Á<ä, sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘ê«\qT ø√s¡&É+ »]–+~. á y˚Ts¡≈£î πø+Á<ä |üsê´ es¡D+, n≥MXÊK, –]»q dü+πøåeTXÊK, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·« Á|ü<Ûëq ø±s¡´<ä]ÙøÏ ˝ÒK\T Áyêdü+. ‘·÷s¡TŒø£qTeT˝À¢ uÛ≤>∑+>± $XÊK õ˝≤¢ Hê‘·es¡+ eT+&É\+, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ X¯+Kes¡+ eT+&É\+ ÄyÓ*Ô Á>±e÷\ eT<Ûä´e⁄qï ˝Ò≥¬s’{Ÿ Kì»ìπøåbÕ\qT ø=\¢ >=fÒº Á|üj·T‘·ï+ »s¡T>∑T‘√+~. Á|ü‹bÕ~‘· yÓTÆì+>¥ ÁbÕ+‘·+ Jyêes¡D |üs¡+>± ÁbÕ<Ûëq´‘· e⁄qï n≥M ÁbÕ+‘·+. Çø£ÿ&É Ä~eTC≤‹ Ä~yêdüT˝…’q ø=+&É ¬s&ç¶, ø√<äT ‘Ó>∑≈£î #Ó+~q –]»qT\T ìyêdü+ e⁄+≥THêïs¡T. á Ä~yêd” Á|ü»\T ‘·eT JeH√bÕ~Ûø√dü+ düMT|ü+˝Àì á n≥MÁbÕ+‘·+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄Hêïs¡T. Çø£ÿ&ç ø=+&É\ô|’ \uÛÑ´eTj˚T´ n≥M ñ‘·Œ‘·TÔ\qT ùdø£]+#·&É+‘√ bÕ≥T, M\Tqï #√≥ e´ekÕj·T+ #˚düTø=ì Jeq+ kÕ–düTÔHêïs¡T. –]»qT\≈£î m+‘·>±H√ ñ|üjÓ÷>∑ |ü&˚ Ç˝≤+{Ï n≥M ÁbÕ+‘·+˝À >∑qT\ ‘·e«ø±\≈£î nqTeT‹ ÇùdÔ nø£ÿ&É e⁄+&˚ |üsê´es¡D≤ìøÏ rs¡ì Vü‰ì ø£*–+#·&É+‘√ bÕ≥T –]»qT\ JeH√bÕ~Ûì, eTqT>∑&ÉqT <Óã“rdæq≥ºe⁄‘·T+<äì X¯s¡à $e]+#ês¡T. yÓTÆì+>¥ ©E\qT bı+~q dü+düú Á|ü‹ì<ÛäT\T Ç|üŒ{Ïπø kÕúìø£+>± e⁄qï ˙{Ïeqs¡T\qT qwüº+ ø£*–+#˚˝≤ e´eVü≤]düTÔHêïs¡T. >∑qT\ ‘·e«ø±\≈£î nqTeT‹∫à Çø£ÿ&ç Kì» dü+|ü<äqT ø=\¢>=≥º&É+‘√ bÕ≥T, –]»qT\ Vü≤≈£îÿ\qT ø±\sêùd Á|üj·T‘·ï+ e÷qTø√yê\ì , ˝Ò≥¬s’{Ÿ ©E\≈£î dü+ã+~Û+∫ ôdô|º+ãsY 20q »s¡T|ü‘·\ô|{Ϻq Á|üC≤_ÛÁbÕj·T ùdø£s¡D s¡<äT› #˚j·÷\ì ø√s¡&É+ »]–+~. sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ÄyÓ*Ô yÓTÆì+>¥ ©E\qT Ä>∑düTº 12, 2009˝À eT+ps¡T #˚dæ+~. BìøÏ dü+ã+~Û+∫ n|üŒ{Ï >∑qT\ XÊK ø±s¡´<ä]Ù yÓ’ . l\øÏåà õ.y√ HÓ+ãs¡T 196 qT $&ÉT<ä\ #˚XÊs¡T. eTT+<äT>± <äs¡U≤düTÔ#˚dæq yê]øÏ eTT+<äT>± nqT eT‘·T\T Ç#˚à ÁbÕ‹|ü~ø£q ÄyÓ*Ô yÓTÆì+>¥ ©E\T πø{≤sTT+ #ês¡T. á Á|üÁøÏj·T n+‘ê |ü\T nqTe÷Hê\≈£î ‘ê$#˚Ã$<Ûä+>± e⁄+~. á $wüj·TyÓTÆ düTÁ|”+ ø√s¡Tº˝À |æ{°wüHé ≈£L&Ü <ëK\T #˚j·T&ÉyÓTÆ+~. ≥÷J ôdŒÁø£ºyéT πødüT e÷~]>±H˚ ˝Ò≥¬s’{Ÿ >∑qT\ ‘·e«ø±\ n+X¯+ ≈£L&Ü Á|üdüTÔ‘·+ ø√s¡Tº |ü]o\q˝À e⁄+~. á @&Ü~ Ä>∑düTº 17 q bÕs¡¢yÓT+{Ÿ≈£î düeT]Œ+∫q ø£+Á{À\sY n+&é n&ç≥sY »qs¡˝Ÿ (ø±>¥ ) ìy˚~ø£˝À yÓTT<ä≥ e∫Ãq yê]øÏ
X
yÓTT<ä{Ï>± πø{≤sTT+#˚ $<Ûä+>± u§>∑TZ >∑qT\qT πø{≤sTT+#·&Üìï ‘·|ü⁄Œ|ü{Ϻ+~. Ç≥Te+{Ï ìs¡íj·T+ e\¢ Á|üuÛÑT‘·« Ä<ëj·÷ì uÛ≤Ø>± >∑+&ç|ü&ç+<äì ø±>¥ düŒwüº+ #˚dæ+<äì, ˝Ò≥¬s’{Ÿ , u≤¬ø’‡{Ÿ Kì» ‘·e«ø±\ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü Ç<˚ Jy√ e]ÔdüTÔ+<äHêïs¡T. e÷¬sÿ{Ÿ <Ûäs¡ ø£Hêï 1/6 ‘·≈£îÿe <Ûäs¡≈£î á UìC≤\qT $Áø£sTT+#·&É+ e\¢ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ø√{≤¢~ s¡÷bÕj·T\ qwüº+ yê{Ï\¢qT+~. ÄyÓ*Ô ˝Ò≥¬s’{Ÿ >∑qT\ ‘·e«ø±\ n+X¯+ zãT˝≤|ü⁄s¡+ >∑qT\ nÁø£eT ˝≤yê<˚M\‘√ <ä>∑Zs¡ b˛*ø£\T e⁄HêïsTT. zãT˝≤|ü⁄s¡+ >∑qT\ ©E\qT eT+ps¡T #˚dæq n~Ûø±πs Çø£ÿ&É ≈£L&Ü ˝Ò≥¬s’{Ÿ >∑qT\ ©E\T eT+ps¡T#˚dü÷Ô Jy√ $&ÉT<ä\ #˚j·T&É+ nqT e÷Hê\≈£î ‘ê$k˛Ô+~. ˝Ò≥¬s’{Ÿ KìC≤ìï dæyÓTà+{Ÿ ñ‘·Œ‹Ô˝À ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷–düTÔqï+<äTq _HêMT ©E<ës¡T\ yÓqTø£ e⁄qï ndü\T bÕÁ‘·<ës¡T˝…es√ $#ês¡D »]|æ‘˚ ãj·T≥≈£î ekÕÔs¡T. uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 39(_) Á|üø±s¡+ kÕúìø£+>± \uÛÑ´eTj˚T´ eqs¡T\ô|’ nø£ÿ&ç düe÷C≤ìøÏ Vü≤≈£îÿ\T <äK\T|üs¡∫e\dæ e⁄+~, kÕúìø£+>± e⁄qï Á|ü»\ nedüsê\ ø√düy˚T Äø£ÿ&ç eqs¡T\qT ñ|üjÓ÷–+#ê*‡ e⁄+~. ˝Ò≥¬s’{Ÿ >∑qT\ ©E\ eT+ps¡T $wüj·T+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ á ìj·Te÷ìï bÕ{Ï+#·˝Ò<äT. á ÁbÕ+‘·+˝À ìyêdü+ e⁄+≥Tqï –]»qT\≈£î n≥M Vü≤≈£îÿ\ #·≥º+ øÏ+<ä uÛÑ÷ j·÷»e÷q´ |ü{≤º\qT ≈£L&Ü eT+ps¡T#˚XÊs¡T. nsTTq|üŒ{Ïø° ÄyÓ*Ô ˝Ò≥¬s’{Ÿ >∑qT\ ©E\qT bı+~q Á|üyÓ÷≥sY kÕúìø£+>± e⁄qï n~Ûø±s¡T\‘√ ø£eTàø£ÿsTT, –]»qT\qT u…~]+∫ >∑qT\ ‘·e«ø±\≈£î dü+ã+~Û+∫q nq~Û ø±s¡ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Ç˝≤ #·{≤ºìï ñ\¢+|òæT düTÔqï yê]ô|’ $#ês¡D »s¡bÕ*‡+~>± dæ_◊ì ≈£L&Ü ø√s¡&É+ »]–+~.
Á|üe÷<ä|ü⁄≥+#·T˝À¢ düeTTÁ<ä JeC≤\+ mH√ï
X
X
ns¡T<Ó’q düeTTÁ<ä JesêX¯ó\≈£î, $\ø£åDyÓTÆq JeyÓ’$<Ûë´ìøÏ HÓ\yÓ’q ‘·÷s¡TŒ ÁbÕ+‘· düeTTÁ<ä rs¡+ Ç|ü⁄Œ&ÉT Á|üe÷<ä+˝À |ü&ç+~. ø£cÕº˝§∫Ãq|ü⁄&ÉT ø£&É*ì >∑Ts¡TÔ#˚düTø√e&É+ |ü]bÕ{Ï. n˝≤+{Ï düeTTÁ<ëH˚ï qeTTàø=ì ø=ìï y˚\ dü+e‘·‡sê\T>± Jeq+ kÕ–düTÔqï düeTTÁ<ä Jesê• eTqT>∑&Éπø Ç|ü⁄Œ&ÉT eTT|ü⁄Œ <ë|ü⁄]+∫+~. Á|ü|ü+#·+˝À #ê˝≤ <˚XÊ\T düeTTÁ<ä rsêìï nqTø=ì e⁄HêïsTT. Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\˝Àì uÛÖ>√[ø£ , yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\ ø£qT>∑TD+>± Jesê• eTqT>∑&É kÕ–dü÷Ô e⁄+≥T+~. n_Ûeè~∆ ù|s¡T‘√ e÷qyê[ #˚düTÔqï $<Ûä«+dü+ ÁbÕDÏø√{Ï eTqT>∑&ÉqT Á|üXÊïs¡∆ø£+ #˚dæ+~. düeTTÁ<ä Jesê•, nø£ÿ&ç JeyÓ’$<Ûë´ìï >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=H˚eTT+<äT nø£ÿ&ç uÛÖ>√[ø£ |ü]dæú‘·T\qT ≈£åîDí+>± ne>∑‘·+ #˚düTø√e\dæ e⁄+~. eTq+ #˚düTÔqï ‘·|æŒ<ë\ e\¢ mìï nqsê∆\T »s¡T>∑T ‘·THêïjÓ÷, mìï JesêdüT\≈£î ÁbÕD≤bÕj·T+ ø£\T>∑T‘·T+<√ ‘Ó\TdüTø√e\dæ e⁄+~. düeTT Á<ä+˝À rsêìøÏ <ä>∑Zs¡>± ñ+&˚ Á|ü<˚XÊ\qT ª*{Àºs¡˝Ÿ CÀHµé nì |æ\TkÕÔs¡T. Ç~ rs¡+ qT+&ç 600 n&ÉT>∑T\ es¡≈£î (183 MT≥s¡¢ es¡≈£î) düeTTÁ<äeTT˝ÀìøÏ ñ+ ≥T+~. Ç~ düTÁbÕ *{Àºs¡˝Ÿ CÀHé, Ç+≥sY f…Æ&É˝Ÿ CÀHé, eT]j·TT düuŸ *{Àºs¡˝Ÿ CÀHé nH˚ eT÷&ÉT CÀHé\T>± $uÛÑõ+|üã&ç ñ+≥T+~. düTÁbÕ *{Àºs¡˝Ÿ CÀHé ˝Ò<ë ÁùdŒ CÀHé nH˚~ ˙{Ï ÁøÏ+~ uÛ≤>∑+˝À ñ+≥T+~. Ç~ ‘·TbÕÕHé ˝Ò<ë düeTTÁ<äeTT b˛≥T MT<ä ñqï|ü⁄Œ&ÉT ãVæ≤s¡Z‘·eTe⁄‘·÷ ñ+≥T+~. Ç~ düeTTÁ<ä+˝À b˛≥T πsU≤+X¯+ e<ä› ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ ˇ&ÉT¶q ñqï bı&ç H˚\yÓ’|ü⁄q≈£î $düÔ]+∫ ñ+≥T+~. Ç+≥sY f…Æ&É˝Ÿ CÀHé nH˚~ düeTTÁ<ä+ Ä≥Tb˛≥T\ πsU≤+XÊ\ eT<Ûä´ ñ+&˚ uÛ≤>∑+. düuŸ*{Àºs¡˝Ÿ CÀHé nH˚~ düeTTÁ<ä|ü⁄ Ä≥T πsU≤+X¯eTT e<ä› ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ 200 MT≥s¡¢ es¡≈£L $düÔ]+∫ ñ+≥T+~. Ç+≥sY f…Æ&É˝Ÿ CÀHéqT eT÷&ÉT eTTK´yÓTÆq uÛ≤>±\T>± $uÛÑõ+|üã&ç ñ+≥T+~. n$ eT&û¶ c˛sY(ãTs¡<ä‘√ ≈£L&çq≥T e+{Ï rs¡+) XÊ+&çc˛sY (ÇdüTø£‘√ ≈£L&çq≥Te+{Ï düeTTÁ<ä rs¡+) eT]j·TT sêFc˛sY (ã+&É sêfi¯fl‘√ ≈£L&çq≥Te+{Ï düeTTÁ<ä rs¡+). ã+&Ésêfi¯fl‘√ ≈£L&çq≥Te+{Ï düeTTÁ<ärs¡+
X
X 40 n+‘·]düTÔqï ns¡T<Ó’q düeTTÁ<ä Jesê• `Ábıô|òdüsY: &ç.Ç. u≤ãT ô|<ä› ô|<ä› ã+&É sêfi¯fl‘√ ñ+&ç ã\¢|ü s¡T|ü⁄>± ñ+≥T+~. sêfi¯fl |ü]e÷D+ ã{Ϻ yê{Ïì nsTT<äT s¡ø±\T>± ù|s=ÿHêïs¡T. ˙{Ï˝À eTì– ñqï sê‹ ÁbÕ+‘êìï düuŸyÓTsY®&é sêø˘‡>±qT, ˙{Ï ñ|ü]‘·\eTTô|’ ô|’øÏ ø£ìŒ+#˚ sê‹ ÁbÕ+‘·+ mø˘‡»&é sêø˘‡>±qT, ÇdüTø£‘√ ø£|æŒ ñqï sê‹ ÁbÕ+‘êìï XÊ+&é ø£esY¶ sêø˘‡ >±qT, wæ+>∑˝Ÿ u…&é‡, sêø˘|üP˝Ÿ‡>± >∑T]Ô+ #ês¡T. uÛÖ>√[ ø£+>± m+‘√ e´‘ê´dü+ e⁄qï á rs ¡ÁbÕ+‘ê˝À¢ J$+#˚ »+‘·T C≤\eTT , eèø£å C≤\eTT \ø£åD≤˝À¢ m+‘√ e´‘ê´kÕìï >∑eTì+#·e#·TÃ. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì ‘·÷s¡TŒ ø√kÕÔ rs¡+˝À m≈£îÿe uÛ≤>∑+ ÇdüTø£‘√q÷, eT]j·TT ãTs¡<ä‘√ ≈£L&çq≥Te+{Ï rs¡ ÁbÕ+‘·+ ñ+≥T+~. sê‹‘√ ≈£L&çq≥Te+{Ï rs¡ ÁbÕ+‘·+ Çø£ÿ&É #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+≥T+~. Ç≥Te+{Ï rs¡+ Ä+Á<äÁ|ü<˚XŸ˝Àì ñ‘·Ôs¡ø√kÕÔ ÁbÕ+‘·+ eTTK´+>± $XÊK|ü≥ï+ eT]j·TT lø±≈£îfi¯+˝Àì ø=ìï #√≥¢ >∑eTì+#·e#·TÃ. #·<äTqT>± ñ+&˚ sê‹ ÁbÕ+‘·+ uÖ\¶sY‡ eT]j·TT wæ+–˝Ÿ‡ ≈£L&Ü $XÊK|ü≥ï+ rs¡ ÁbÕ+ ‘·+˝À eTq+ #·÷&Ée#·TÃ. sê‹‘√ ≈£L&ç q≥Te+{Ï $XÊK rs¡ ÁbÕ+‘·+ j·÷sê&É qT+∫ yÓTT<ä˝…’ sêeTø£èwüí ;#Y, bÕyéT ;#Y, ˝≤düHé‡ uÒ, s¡Twæø=+&É, ‘=≥¢ ø=+&É, ;Û$T* es¡≈£L $düÔ]+∫ ñ+~. sê‹ H˚\‘√ ≈£L&çq≥Te+{Ï á rs¡ ÁbÕ+‘·+˝À (sêUŸ c˛sY) @ø±+‘· Je⁄\T J$kÕÔsTT. á Je⁄\T M{Ï |ü]düsê\ yê‘êes¡D+qT ã{Ϻ Ç$ @$<ÛäeTT>± Ä]®‘· \ø£åD≤\T dü+‘·]+#·T≈£îHêïjÓ÷ >∑eT ì+#·e#·TÃ. eTTK´+>± düeTTÁ<ä+ Ä≥T b˛≥T düeT j·T+˝À Ç$ ìe•+#˚ |ü] düsê\ yê‘êe s¡D+˝À e÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ $kÕÔsTT. á e÷s¡TŒ\≈£î nqT>∑TD+>± Ç$ M{Ï X¯Øs¡ \ø£åD≤\qT e÷s¡TÃø√e&É+ e\q Áø£eT+>± Ä \ø£åD≤\qT n]®+#·T≈£î+ {≤sTT. ‘·‘·Œ ¤*‘·+>± Ä |ü]düs¡ yê‘êes¡ D≤ìøÏ nqT >∑TD+>± e÷s¡TŒ#Ó+~ eTqT>∑&É kÕ– kÕÔsTT. sê‹ H˚\‘√ ≈£L&çq≥Te+{Ï düeTT Á<ärs¡+˝À \uÛÑ´eTj˚T´ »+‘·T C≤\eTT˝À eTTK´+>± @ø£ ø£D Je⁄˝…’q Áb˛{ÀEeHé\ qT+&ç n_Ûeè~∆› #Ó+~q ø°ås¡<ë\es¡≈£L eT]j·TT düŒ+õø£\T, ã<Ó› |ü⁄s¡T>∑T\T,
X
ñ+&˚ sê‹ ÁbÕ+‘·+ uÖ\¶sY‡ eT]j·TT wæ+–˝Ÿ‡ ≈£L&Ü $XÊK|ü≥ï+ rs¡ ÁbÕ+ ‘·+˝À eTq+ #·÷&Ée#·TÃ. sê‹‘√ ≈£L&ç q≥Te+{Ï $XÊK rs¡ ÁbÕ+‘·+ j·÷sê&É qT+∫ yÓTT<ä˝…’ sêeTø£èwüí ;#Y, bÕyéT ;#Y, ˝≤düHé‡ uÒ, s¡Twæø=+&É, ‘=≥¢ ø=+&É, ;Û$T* es¡≈£L $düÔ]+∫ ñ+~. sê‹ H˚\‘√ ≈£L&çq≥Te+{Ï á rs¡ ÁbÕ+ ‘·+˝À (sêUŸ c˛sY) @ø±+‘· Je⁄\T J$ kÕÔsTT. á Je⁄\T M{Ï |ü]düsê\ yê‘ê es¡D+qT ã{Ϻ Ç$ @$<ÛäeTT>± Ä]®‘· \ø£åD≤\T dü+‘·]+#·T≈£îHêïjÓ÷ >∑eT ì+#· e#·TÃ. eTTK´+>± düeTTÁ<ä+ Ä≥T b˛≥T düeT j·T+˝À Ç$ ìe•+#˚ |ü] düsê\ yê‘êe s¡D+˝À e÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ $kÕÔsTT. á e÷s¡TŒ\≈£î nqT>∑TD+>± Ç$ M{Ï X¯Øs¡ \ø£åD≤\qT e÷s¡TÃø√e&É+ e\q Áø£eT+>± Ä \ø£åD≤\qT n]®+#·T≈£î+ {≤sTT. ‘·‘·Œ*‘·+>± Ä |ü]düs¡ yê‘êes¡ D≤ìøÏ nqT>∑TD+>± e÷s¡TŒ#Ó+~ eTqT>∑&É kÕ–kÕÔsTT. sê‹ H˚\‘√ ≈£L&çq≥Te+{Ï düeTT Á<ärs¡+˝À \uÛÑ´eTj˚T´ »+‘·T C≤\eTT˝À eTTK´+>± @ø£ ø£D Je⁄˝…’q Áb˛{ÀEeHé\ qT+&ç n_Ûeè~∆› #Ó+~q ø°ås¡<ë\es¡≈£L eT]j·TT düŒ+õø£\T, ã<Ó› |ü⁄s¡T>∑T\T, d”˝…+{Ïπs{Ÿ\T, nì*&é\T, bÕ* UÒ{Ÿ\T, ÄÁs√¶bı&É esêZìøÏ #Ó+~q s=j·T´\T, |”‘·\T, Á¬ø|æwt, u≤]ï¬ø˝Ÿ‡, q‘·Ô C≤‹øÏ #Ó+~q Je⁄\T Ä*Ã|üŒ\T, mmœHé &Óπsà{≤ esêZìøÏ #Ó+~q d” n]“Hé\T, düeTTÁ<ä|ü⁄ qø£åÁ‘ê\T, düeTTÁ<ä|ü⁄ <√düø±j·T\T (d”≈£î ≈£î+ãsY‡), düø£X‚s¡Tø£ |üPs¡« Je⁄˝…’q≥T e+{Ï ôV≤<ä›yÓ÷ìj·÷, nd”&Éj·TqT¢, sêø˘ |üP˝Ÿ #˚|ü\T, eT]j·TT düeTTÁ<ä|ü⁄ ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\T (d”M&é‡) yÓTT<ä\>∑T yê{Ïì #·÷&É e#·TÃ. M{Ï˝À ˇø£ ÁbÕ+‘êìøÏ e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·yÓTÆq C≤‘·T\T (m+&É$Tø˘ ôdŒdædt) d”˝…+≥πs{Ÿ esêZìøÏ #Ó+~q ≥Te+{Ï uÀ>∑q $*j·÷, $T*¢ bÕsê, d” ÄìyÓ÷Hé, m+{≤ø˘à, ôV≤≥sêøϺdt, p ÄqÔdt. <äè&ÛÉ Á|üyêfi≤\T jÓ÷ì{Ïbıs¡, b˛¬s’{°dt, ÄÁdæº kısê bısê_dæj·÷, ô|øϺHê, Äø°‡bısê, &Ó+Á&√|òæ*j·÷ e+{Ï Je⁄\qT #·÷&Ée#·TÃ. ÄÁs√Œ bı&Ü esêZìøÏ #Ó+~q
X
eTTK´yÓTÆq düeTT<ëj·÷˝À¢ Áπø|æwt n˝…|æj·THé eT˝≤“]ø£dt, |”‘· C≤‘·T\≈£î #Ó+~q $Tìd”Œ, eTjÓ÷$Tìd”Œ, C≤+‘√ u…’&Ó+{Ïdt, Á>±|ü‡Hé, ‘Ó\$T{≤, |æHêï+Á‹dt, ôV≤]à{Ÿ Áø±uŸ øÏ¢ãHê]j·Tdt, eT\düÿ esêZìøÏ #Ó+~q ≥s√“, uÛ…’{≤Hé, nø±+‘√ |üP¢sê, Á{ÀKdt, k˛ºeTf…˝≤¢, HÓ]{≤, *{Àº]j·÷, bòÕdæ HÓ˝≤¢, øÏ¢|æjÓ÷ e÷s¡Hé, ôd]‘·j·÷≈£î, Ák˛º+ãdt, dæÁ|æj·÷, ãsêŒ ˝≤+|üdt, {≤Hê ô|]&çø˘‡, eT÷´]ø˘‡, ã˝…’yê, ãø√qHé, |æ+ø±º&Ü(eTT‘·´|ü⁄ Ä*Ã|üŒ) Áf…Æ&çHê, eTs√ _ÛqïyÓTÆq es¡Z+ mU…Hé&Óπsà{≤ esêZìøÏ #Ó+<ä~q≥Te+{Ï k˛ºyÓ÷q÷´düºdt, ĬøºHé ô|’>±, düeTTÁ<ä qø£åÁ‘·+ nsTTq≥Te+{Ï Ábò˛$Tj·÷, ô|+{≤ ôdsê düºsY, Á_{Ï˝Ÿ kÕºsY ã|òæjÓ÷ Á‹ø˘‡, ndæ&çj·THé‡, &Ó’&çq≈£î, Áf…Æ&ÓìyéT, dæyéT‡ ˝…>±à, düeTTÁ<ä|ü⁄ ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ˝…’q≥Te+{Ï ñ˝≤«, Á>±dæ˝Ò]j·÷ &çø√ºjÓ÷{≤, |ü&çHê e+{Ï$ e⁄HêïsTT. M{Ï‘√ bÕ≥T EÄ+ ‘·dt nH˚ C≤‹ Á|ü‘˚´ø£+ >± ø=ìï Á|ü<˚XÊ˝À¢ ø£ìŒdüTÔ+~. eTTK´+>± $XÊK rs¡+˝Àì s¡Twæ ø=+&É, ˝≤düHé‡ uÒ ø±\˙ ˝≤+{Ï Á|ü<˚ XÊ˝À¢ ø£ìŒdüTÔ+~. |üPs¡«+ á J$ sê‹ rs¡ ÁbÕ+‘·+ n+‘ê ñ+&˚~. ø±ì Ç|ü⁄Œ&ÉT Ç~ #ê˝≤ |ü]$T‘·+>± ø=ìï sê‹ ÁbÕ+‘ê\˝À e÷Á‘·y˚T ø£ì|ædüTÔ+~. á J$˝À ãjÓ÷ ªÄøϺyé ø±+bòÂ&éµ nH˚
X
X 41 |ü<ësê∆ìï >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~. Ç~ kÂ{À {≤øχø˘, q÷´s√ {≤øχø˘ $\TeqT ø£*– ñHêïsTT. n<˚ $<Ûä eTT>± d”≈£î≈£î+ãsY‡ dü+|ü<äqT eTq+ ø±bÕ&ÉTø√e\dæ e⁄+~. Ç+≥sY f…Æ&É˝Ÿ CÀHé˝À ñqï≥Te+{Ï »+‘·T C≤\eTT &çôd+ãsY, eT]j·TT |òæÁãe] HÓ\˝À¢ ãVæ≤s¡Z‘·eTe⁄‘êsTT.
düeTTÁ<ä Jesê• |ü]s¡ø£åD neX¯´+ á ns¡T<Ó’q düeTTÁ<ä dü+|ü<äqT |ü]s¡øÏå+#·Tø√e*‡q u≤<Ûä´‘· n+<ä]ô|’Hê e⁄+~. Á|üuÛÑT‘·« XÊK\‘√ bÕ≥T , |üsê´es¡D y˚‘·Ô\T, |ü]XÀ<Ûä≈£î\T á ~X¯>± ø£èwæ#˚j·÷*‡ e⁄+~.rs¡+ yÓ+ã&ç e⁄qï eTTK´yÓTÆq Á|üüyêVü‰\qT >∑T]Ô+∫ nø£ÿ&É eTqT>∑&É kÕ–düTÔqï »+‘·T C≤˝≤ìï s¡øÏå+ #ê*‡ e⁄+~. e÷qe ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ e\¢ á »+‘·T C≤\+ , eT‘·‡dü+|ü<ä HêX¯q+ ø±≈£î+&Ü, ô|òì‡+>¥qT ì]à+#ê*. Ä+Á< ÛäÁ|ü<˚XŸ n≥MXÊK yê]#˚‘· sê‘·T\‘√ ≈£L&çq rs¡ ÁbÕ+‘·+˝À dü+s¡ø£åD πøåÁ‘ê\qT @sêŒ≥T#˚sTT+#ê*. ‘·÷s¡TŒ ø√kÕÔ rs¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ n~Ûø£ XÊ‘·+ JeyÓ’$<Ûä´+ eTq+ #˚|ü˝À¢ #·÷&Ée#·TÃ. ø=ìï #˚|ü\ C≤‘·T\T #ê˝≤ ns¡T<äT>± ø£ìŒkÕÔsTT. ø=ìï s¡ø±˝…’q #˚|ü\T, düeTTÁ<ä Jesê• rs¡ ÁbÕ+‘ê\˝À ñ|ü⁄Œ˙{Ï ø£j·T´\˝ÀqT, eT&É n&Ée⁄\ ˝ÀøÏ, >√<ëe] qB »˝≤˝À¢øÏ e\dü e∫Ã
Á>∑T&ÉT¢ ô|{Ϻ eTs¡˝≤ düeTTÁ<ä+˝ÀìøÏ yÓfi¯‘êsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ sêh+˝Àì ø√kÕÔ rs¡+ n<˚ $<Ûä+>± ˇ]kÕ‡ rs¡ ÁbÕ+‘·+ ˝Àq÷, Ä+Á<ÛäÁ|ü <˚XŸ˝À >√<ëe] qB rs¡ÁbÕ+‘·+ ˝Àq÷ Jeq+ kÕ–+#˚ |ü⁄\dü #˚|ü≈£î m+‘√ ÁbÕeTTK´‘· ñ+~. qB rs ¡ÁbÕ+‘ê˝À¢, düeTT Á<ärs¡+˝À ø±\T wü´ ø±s¡ø±˝…’q |ü] ÁX¯eT\qT kÕú|æ+#·&É+ e\q á |ü⁄\dü e+{Ï #˚|ü\ dü+K´ >∑D˙ j·T+>± ‘·–Zb˛ ‘√+~. á eT<Ûä´ø±\+˝À »]|æq |ü] XÀ<Ûä˝À¢ á $wüj·T+ düŒwüº yÓTÆ+~. ‘·÷s¡TŒ rs¡+˝ÀqT, eTTK´+>± ø£ècÕí , >√<ë e] uÒdæHé˝À Á|üuÛÑT‘·« dü+düú ˇmHéõdæ ,]\ j·THé‡ e+{Ï Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑ dü+düú\T #·eTTs¡T, düVü≤» yêj·TTe⁄\qT ô|<ä› m‘·TÔq yÓ*øÏ rdüTÔqï+<äTq, ø±\Twü´ düeTdü´\T ñ‘·ŒqïeTsTT |ü⁄\dü #˚|ü\ ñ‘·Œ‹Ô 90 XÊ‘·+ es¡≈£L |ü&çb˛sTT+~. n<˚ $<Ûä eTT>± eT+∫˙{Ï˝À ô|]–, ñ|ü⁄Œ ˙{Ï ø£j·T´\ ÁbÕ+‘ê\≈£î e\dü yÓfi‚fl á˝Ÿ #˚|ü\T ≈£L&Ü á yê‘ê es¡D ø±\TcÕ´ìøÏ ã˝…’b˛‘·THêïsTT. ‘·÷s¡TŒ rs¡+˝À dü+#·]+#˚ #˚|ü \˝À eTTK´+>±, ø£e«fi¯Sfl, HÓ‘·Ô\T, ]ã“q #˚|ü\T, >∑T\T$+<ä\T, yÓTø£s¡˝Ÿ‡,
X
X
≥÷´Hê\T, e+»s¡eTT, kıs¡#˚|ü\T, πs#˚|ü\T, á˝Ÿ #˚|ü\T, u§+‘·\T (ø=j·T´+>∑\T) ø£≥º #˚|ü\T, >=s¡dü\T, e÷>∑\T, |ü+&ÉT>∑|üŒ\T eTTK´+>± #Ó|ü⁄Œ ø√e#·TÃ. Çy˚ ø±≈£î+&Ü, $$<Ûä s¡ø±˝…’q s=j·T´\T, (f…Æ>∑sY s=j·T´\T, ‘Ó\¢ s=j·T´\T, |ü¢esY C≤‹ s=j·T´\T, mÁs¡ s=j·T´\T) eT+ã |”‘·\T, Äfi¯fls=j·T´\T, ≈£L&Ü #ê˝≤ $]$>± ø£ìŒkÕÔsTT. s¡ø£s¡ø±˝…’q q‘·Ô C≤‘·T*ï y˚{≤&ç yê{Ï e÷+kÕìï nø±«ø£\ÃsY˝À y˚T‘·>± yê&ÉT ‘·T+{≤s¡T. yê{Ï ôw˝Ÿ‡ qT+∫ düTqï+ ‘·j·÷s¡T #˚dü÷Ô ñ+{≤s¡T. düeTTÁ<ä+˝ÀqT, q<äT˝À¢ <=]πø nH˚ø£ s¡ø±\ #˚|ü\T, s=j·T´\T, |”‘·\T eTìwæøÏ ÄVü‰s¡+>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·THêïsTT. á eT<Ûä´ ø±\+˝À |ü]ÁX¯eT\ e\¢ rs¡+ yÓ+ã&ç ø±\Twü´+ ô|s¡T>∑T‘√+~. ˙{Ï ñ|ü]‘·\+ô|’ ñc˛íÁ>∑‘·\T Áø£y˚TD≤ ô|s¡>∑≥+ e\q nH˚ø£ s¡ø±\ #˚|ü\T >∑T&ÉT¢ ô|&ÉT‘·Tqï|üŒ{Ïø° n$ |æ\¢\T>± e÷s¡&Ü ìøÏ nqTyÓ’q yê‘êes¡D+ ˝Òø£b˛e&É+‘√ yê{Ï dü+‘·‹ #ê˝≤ es¡≈£L ‘·–Zb˛‘·T+~. eTØ eTTK´+>± #˚|ü\ Je yÓ’$<Ûä´+ rs¡ ÁbÕ+‘·+˝Àì eT&É n&Ée⁄\˝À #·÷dü÷Ô ñ+{≤eTT. |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ ˝Àì
X
X 42 düT+<äs¡ãHé eT&É n&Ée⁄\T, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ˝Àì >√<ëe] |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ eT&É n&Ée⁄\˝À düTe÷s¡T 500 ô|’>± #˚|üC≤‘·T\T |”‘·\T, s=j·T´ C≤‘·T\T ìe •dü÷Ô e⁄HêïsTT. á eT&É n&É$ ÁbÕ+ ‘·+˝À á C≤‘·T\T #ê˝≤ eè~∆ #Ó+<äT‘·÷ ñ+{≤sTT. nsTT‘˚ Ç{°e\ ø±\+˝À qB, düeTTÁ<ärs¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ @s¡Œ&ÉT‘·Tqï |ü]ÁX¯eT\T, ÁbÕC…≈£îº\ ø±s¡D+>± eT&É n&Ée⁄\qT q]øÏy˚düTÔHêïs¡T. Ç≥T e+{Ï #·s¡´\ e\¢ Á|ædæºdt nH˚ #˚|ü C≤‹ ø£qTeTs¡T¬>’ b˛sTT+~. Ç~ kıs¡ #˚|ü C≤‹øÏ #Ó+~q~. Ç~ @&ÉT qT+&ç mì $T~ n&ÉT>∑T\ es¡≈£î bı&Ée⁄ ô|s¡T>∑T‘·T+~. Ç~ ‘·÷s¡TŒ rs¡ ÁbÕ+‘·+˝À m≈£îÿe>± ø£ìŒ düTÔ+~. 1990 ‘·s¡Tyê‘· á C≤‹ #˚|ü |üP]Ô>± n+‘·]+∫ b˛sTT+~. á $<Ûä+>± ‘·÷s¡TŒ rs¡ ÁbÕ+‘·+˝À eTqT>∑&É kÕ–+∫ n+‘·]+∫ b˛sTTq #˚|ü\ C≤_ ‘êqT ◊j·TTdæmHé (Ç+≥πsïw üq˝Ÿ j·T÷ì j·THé |òüsY ø£q®sYy˚wüHé Ä|òt H˚#·TsY n+&é H˚#·Ts¡˝Ÿ ]k˛¬s‡dt) yês¡T Á|üø£{Ï+#ês¡T. ◊j·TTd æmHé Á|üø£{Ï+∫q ¬s&é *dtº˝À düTe÷s¡T 46 s¡ø±\ ns¡T<Ó’q #˚|ü\T, Ç‘·s¡ JesêdüT\T á ÁbÕ+‘·+˝À eTqT>∑&É kÕ–+∫ Ç|ü⁄Œ&ÉT ø£qTeTs¡T>∑ j·÷´sTT. e÷qyê[øÏ Á|ü‘·´ø£å+ >±, |üs√ø£å +>± ñ|ü jÓ÷>∑|ü&˚ ≥Te+{Ï #˚|üC≤‘·T\T eT]j·TT Ç‘·s¡ s¡ø±˝…’q JesêX¯ó\qT , rs¡ ÁbÕ+‘·+˝À ìe•+#˚ »+‘·T e⁄*ï s¡øÏå+#·Tø√e\dæq u≤<Ûä´‘· n+<ä] ô|’Hê ñ+~. eTTU´+>± rs¡ ÁbÕ+ ‘ê˝À¢ @sêŒ≥T #˚ùd |ü]ÁX¯eT\T , yê{Ï qT+∫ ñ‘·Œqï eTj˚T´ |üsê´es¡D düeTdü´\ô|’ ≈£åîDí+>± n<Ûä´j·Tq+ #˚dæ Á|üuÛÑT‘ê«\T yê{ÏøÏ nqTeT‹ Çyê«*‡e⁄+~. n_Ûeè~∆ ÁbÕC… ≈£îº\T, |üsê´≥ø£ ÁbÕC…≈£îº e\q düeTTÁ<ä Jesê•øÏ, Je yÓ’$ <ë´ìøÏ qwüº+ ø£\T>∑≈£î+&Ü ne düs¡yÓTÆq #·s¡´\T rdüTø√e&É+ m+‘·sTTHê nedüs¡+.
|òæÁãe] 28e
ø£<äT\T‘·Tqï »q+
X
‘˚~ 2011 Áoø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢ e&綑ê+Á&É Á>±eT+ ˝À b˛©düT\T »]|æq ø±\TŒ\˝À Ç<ä›s¡T eTs¡DÏ+#ês¡T. ø=+<ä]øÏ rÁeeTsTTq >±j·÷\j·÷´sTT. b˛©düT ø±*Ãq u≤wüŒyêj·TTe⁄ >√∞\ e\q ø=ìï Çfi¯ófl,>∑&ç¶yêeTT\T <ä>∑∆eTj·÷´sTT.Ä b˛©düT ˝≤؃#êØ®˝À ø=+‘· eT+~øÏ >±j·÷\j·÷´sTT.Á>±eTdüTÔ\T »]|æq m<äTs¡T <ë&ç˝À ø=+‘·eT+~ b˛©düT\T ≈£L&Ü >±j·T|ü&ɶ≥Tº b˛©düT esêZ\T ù|s=ÿHêïsTT. m+<äTø° |òüTs¡¸D? ádtº ø√dtº mqØ® Áô|’y˚{Ÿ *$Tf…&é (ÇdæÇ|æm˝Ÿ) Áoø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢ dü+‘·u§e÷à[ eT+&É\+ ø±ø£sê|ü*¢ <ä>∑Zs¡ 2640 yÓ÷,yê. kÕeTs¡›´+ >∑\ Ä<Ûë]‘· <Ûäs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ëìï HÓ\ø=\TŒ≥≈£î |üPqT≈£î+~. Ç~ á $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ä kÕ∆|üq≈£î nedüs¡eT sTTq nqTeT‘·T\qT @<√ $<Ûä+>± dü+bÕ ~+∫+~. Bìø=s¡¬ø’ sêhÁ|üuÛÑT‘·«+ 2450 mø£sê\ uÛÑ÷$Tì ≈£L&Ü πø{≤sTT+∫+~. nsTT‘˚ á $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ëìøÏ kÕ∆ìø£ Á|ü»\ qT+&ç,|üsê´es¡D y˚‘·Ô\T eT]j·TT e÷qe Vü≤≈£îÿ\ yê<äT\ qT+&ç e´‹πsø£‘· e´ø£ÔeT e⁄‘·T+~. sêhŒuÛÑT‘·«+ ÇdæÇ|æm˝Ÿ $<äT´‘Y πøÁ<ëìøÏ πø{≤sTT+∫q uÛÑ÷$T uÛ≤eqbÕ&ÉT`HÍbÕ&É ∫‘·Ô&ç H˚\˝À uÛ≤>∑+.á ∫‘·Ô&ç H˚\\T |üsê´es¡D|üs¡+>± #ê˝≤ $\TyÓ’ q$. M{Ïì s¡øÏå+#·e\dæq nedüs¡+ #ê˝≤ e⁄+~ .Bì‘√ bÕ≥T 30 Á>±e÷\≈£î #Ó+~q Á|ü»\T ‘·eT JeHê<Ûës¡+ ø=s¡≈£î á |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄Hêïs¡T. M]˝À eT‘·‡´ø±s¡T\T, ¬s’‘·T\T eT]j·TT Ç‘·s¡ eè‘·TÔ\ô|’ Ä<Ûës ¡|ü&çq yês¡T e⁄Hêïs¡T. á $<äT´‘Y πø+Á<ä+ sêe&É+ e\q M] JeHê <Ûësê\T düeT÷\+>± <Óã“ ‹+ {≤sTT, M]øÏ Ç‘·s¡ Á|ü‘ê´e÷ïj·T
X
JeHê<Ûës¡+ @MT ø£*Œ+#·&É+ ˝Ò<äT. ø=+‘·eT+~øÏ á $<äT´‘Y πø+Á<ä+˝À∫qï ∫‘·ø£ |üqT\T <=s¡ø£e#·TÃ. ø=‘·Ô>± e∫Ãq dü«j·T+#·*‘· kÕ+πø‹ø£ $<ÛëHê\ e\q Çø£ÿ&É <=]πø ñ<√´>∑ neø±XÊ\T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe .M{Ï‘√ bÕ≥T Ä ÁbÕ+‘· Á|ü»\T rÁeeTsTTq ø±\TcÕ´ìï m<äTs√ÿe\dæ edüTÔ+~. á $<äT´‘Y πø+Á<ä+ düeTTÁ<ärs¡+ yÓ+ã&ç HÓ\ø=\Œã&ÉT‘·Tqï+<äTe\q Ç+<äT˝Àì e´s¡∆|ü<ësê∆\T düeTTÁ<ä»˝≤˝À¢ ø£\e&É+ e\q rs¡ÁbÕ+‘ê\ eT‘·‡´ dü+|ü<ä <Óã“‹H˚ neø±X¯+ e⁄+~. uÛ≤eqbÕ&ÉT ∫‘·Ô&ç H˚\˝À uÛ≤>∑+ >±H˚ ‘˚\˙˝≤|ü⁄s¡+ e\dü|ü≈£åî\ πø+Á<ä+ ≈£L&Ü e⁄qï~. ø±ø£sê|ü*¢ <ä>∑Zs¡ ì]à+ #·ã&˚ <Ûäs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y πø+Á<ä+ e\q e#˚à ø±\Twü´+ ø±s¡D+>± ‘˚\˙˝≤|ü⁄s¡+ |ü≈£åî\ πøÁ<ä+ ≈£L&Ü rÁe+>± <Óã“‹+ ≥T+~. á ∫‘·Ô&ç H˚\˝À $<äT´‘Y πø+ Á<ëìï HÓ\ ø=\Œ &É+ e\q #·T≥Tº Á|üø£ÿ\
X
X 43 >∑\ <ë<ë |ü⁄ 30 y˚\ mø£ sê\ |ü+≥ uÛÑ÷eTT \T ˙{Ï eTT+|ü⁄≈£î myéT. ‹e÷à¬s&ç¶ >∑T] ne⁄‘êsTT. πø+Á<ä Á|üuÛÑT ‘·«+ ìj·T$T+∫q ì|ü⁄DT\ ø£$T{Ï (mø˘‡|üsYº nÁô|ò’dü˝Ÿ ø£$T{Ï) ≈£L&Ü $<äT´‘Y πø+Á<ä kÕ∆Hêìï á ∫‘·Ô&ç H˚\˝À ø±≈£î+&Ü ñ‘·Ôs¡+ yÓ’|ü⁄≈£î e÷sêÃ\ì dü÷∫+∫+~. nsTT‘˚ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ M≥ìï+{Ï˙ ô|&É#Ó$q ô|{Ϻ á πø+Á<ä kÕ∆|üqøÏ ‘·q≈£î m≥Te+{Ï nuÛÑ´+ ‘·s¡+ ˝Ò<äì (H√ nuŸC…ø£‡Hé dü]º|òæø{Ÿ) n~Ûø±]ø£+>± 2009 |òæÁuÛÑe]˝À ‘Ó* j·TCÒdæ+~. ‘·eT <Ó’q+~q J$‘ê\ô|’ Ç.dæ.Ç.|æ.m˝Ÿ. $<äT´‘Y πø+Á<ä+ #·÷ù| rÁe Á|üuÛ≤yê\qT >∑T]Ô+∫q kÕ∆ìø£ Á|ü»\T á πø+Á<ëìøÏ e´‹πsø£+>± >∑fi¯+ $bÕŒs¡T. e&綑ê+Á&É Á>±eT+ πø+Á<ä+>± ‘·eT $<äT´‘Y πø+Á<ä e´‹πsø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT ø=qkÕ–+#ês¡T. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± 200 s√E\ qT+&ç ]˝Ò ìsêVü≤s¡ Bø£å \qT #˚|ü{≤ºs¡T. 2011 |òæÁue] 25e ‘˚Bq b˛©düT\T e&綑ê+Á&É˝À ìs¡«Væ≤+∫q ]˝Ò ìsêVü≤s¡ Bø£å\qT ∫Hêï_Ûqï+ #˚j·TT≥≈£î kÕ∆ì≈£î\T @sêŒ≥T #˚dæq cÕ$Tj·÷qT ‘=\ –+#˚+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+#·&É+‘√ $<äT´‘Y πø+Á<ä e´‹πsø£ Á|üC≤ ñ<ä´eT+ eT]+‘· rÁe s¡÷|ü+ <ë*Ã+~.Äs√E »]–q b˛©düT\ ˝≤؃#êØ®˝À |ü\Te⁄s¡T >±j·T |ü&ܶs¡T. |òæÁuÛÑe] 28e ‘˚Bq »]–q ø±\TŒ\ H˚|ü<Ûä´+˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |üsê´es¡D XÊK á $<äT´‘Y πø+Á<ä ìsêàD |üqT\qT ‘ê‘êÿ*ø£+>± ì*|æy˚dæ dü+ã+
X
‘ê‘êÿ*ø£+>± ì*|æy˚dæ dü+ã+~Û+∫q |üsê´es¡D $wü j·÷\qT |ü⁄q:|ü]o*+#ê\ì Ä<˚•+∫+~. ø±ø£sê|ü*¢`e&綑ê+Á&É |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\˝À #√≥T #˚düT ≈£îqï á dü+|òüT≥q\≈£î ø=ìï HÓ\\T ÁøÏ‘·+ n+fÒ p˝…’ 2010q Ç<˚ õ˝≤¢˝À k˛+ù|≥˝À Ç+‘·ø£+fÒ rÁeeTsTTq <äeTqø±+&ÉqT ÄÁbÕ+‘· Á|ü»\T m<äTs√ÿe\dæ e∫Ã+~. Hê>±s¡T®q ø£HéÁdüºø£åHé ø£+ô|˙ (mHé.dæ.dæ) Áoø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢ k˛+ù|≥ eT+&É+˝À 2640 yÓ÷,yê, kÕeTs¡∆´+ >∑\ u§>∑TZ Ä<Ûë]‘· <Ûäs¡à˝Ÿ πøÁ<ëìï HÓ\ø=\Œ<ä*Ã+~.Bì ø=s¡≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 972.69 mø£sê\ ;\ uÛÑ÷$Tì πø{≤sTT+∫+~.Bì‘√ bÕ≥T eT]ø=+‘· uÛÑ÷$Tì mHé.dæ.dæ. kÕ∆ìø£ ¬s’‘·T\qT eTuÛÑ´ô|{Ϻ ø=qT>√\T #˚dæ+~. eT<Ûä´es¡TÔ\T ¬s’‘·T\≈£î yês¡T uÛÑ÷$Tì m+<äT≈£î ø=qT>√\T #˚dæ+~ ì»+ #Ó|üŒ ˝Ò<äT, yês¡T #˚|ü\ #Ós¡T e⁄\T @sêŒ≥T #˚j·T&É+ ø=s¡≈£î ø=+≥Tqï≥Tº ¬s’‘·T\≈£î ‘Ó*j·T CÒkÕs¡T.‘·s¡Tyê‘· Ä uÛÑ÷$Tì mHé.dæ.dæ.≈£î <Ûësê<ä‘·Ô+ #˚XÊs¡T. mHé.dæ.dæ≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ πø{≤+ sTT+∫q uÛÑ÷$T 4000 mø£sê\˝À $düÔ]+∫q ;\˝ÀuÛ≤>∑+. á ;\uÛÑ÷$T 20øÏ.MT. bı&Ée⁄q $düÔ]+∫+~. á ;\ ∫qïbÕ{Ï »˝≤X¯j·÷ìï ‘·\|ædüTÔ+~.Bìì ˇø£ ∫qïôd’E ø=˝Ò¢s¡T düs¡düT‡>± n_Ûe]í+#·e#·TÃ. k˛+ù|≥ eT+&É\+˝Àì u≤s¡Tyê eT]j·TT ø£${Ï eT+&É\+˝Àì ø£bÕdü>∑&ɶ Á>±e÷\ eT<Ûä´ á ;\uÛÑ÷$T ñ+~.á õ˝≤¢˝Àì k˛+ù|≥ .ø£${Ï eT]j·TT ø£+∫* eT+&É˝≤˝À¢ì 30 Á>±e÷\˝À ìedæ+#˚ <ë<ë|ü⁄ ¬s+&ÉT \ø£å\ eT+~ »HêuÛ≤ Áã‘·T≈£î\T á ;\ uÛÑ÷$T‘√ n\T¢≈£îìb˛sTT e⁄HêïsTT.á uÛÑ÷$T dü+e‘·‡s¡+ bı&Ée⁄Hê áÁ>±eT yêdüT\≈£î @<√ ˇø£ JeHê<Ûës¡+ ø£*ŒdüTÔ+~. ;\ #·T≥TºÁ|üø£ÿ\ >∑\ uÛÑ÷$T kÕs¡e+‘·eTsTT+~. á ;\˝Àì ˙{Ï‘√ 5000 mø£sê\˝À dü+e‘·‡sêìøÏ ¬s+&ÉT |ü+≥\ e] |ü+&çkÕÔs¡T.n˝≤π> á ÁbÕ+‘·+ ø±j·T>∑÷s¡\≈£î ≈£L&Ü Á|üdæ~› .Çø£ÿ&É ø±j·T>∑÷s¡\T ø£\ø£‘êÔ es¡≈£î s¡yêD≤ #˚j·Tã&É‘êsTT. ;\˝À @sêŒ≥T #˚dæq m‹Ôb˛‘·\ |ü<Ûäø±\ ÁøÏ+<ä 750 mø£sê\T kÕ>∑T ne⁄‘·T+~. ;\˝Àì ˙s¡T eT‘·‡´ø±s¡T\≈£î ≈£L&Ü dü+e‘·‡s¡+ bı&Ée⁄q J$ø£qT ø£*ŒdüTÔ+~. ;\ düeTTÁ<ä+ yÓ+ã&ç yê´|æ+∫e⁄+~.á Á>±e÷\˝Àì eT‘·´‡ø±s¡T\T #˚|ü\ y˚≥¬ø’ düeTTÁ<ëìøÏ b˛‘·T ñ+{≤s¡T. ;\ uÛÑ÷$T |üX¯óe⁄\≈£î
X
X
X 44 ø±e*dæq+‘· y˚T‘· n+~düTÔ+~.;\˝§|ü* ˙{Ï˝À ô|]π> >∑&ç¶ Ç+{Ï ø£|ü⁄Œ\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.á >∑&綑√ #ê|ü\T ≈£L&Ü n\T¢‘ês¡T. M≥ìï+{Ï ø£+fÒ eTTK´+>± á ;\ ÁbÕ+‘·+˝À e÷DÏø£´|ü⁄s¡+ eT]j·TT u§]e+ø£ Á>±e÷\˝À @sêŒ≥T #˚dæq eT+∫˙{Ï |ü+|æ+>¥ |ü<∏äø±\ e\q 62 Á>±e÷\ Á|ü»\≈£î eT+∫˙{Ï kÂø£s¡´+ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e∫Ã+~. sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘ê«\T j·T<ës¡údæú‹ì ø£|æŒ|ü⁄∫à mHé.dæ.dæ. yê]øÏ ø±e\dæq nqTeT‘·T\˙ï Ç#êÃs¡T. 2009e dü+e‘·‡s¡+ Ä>∑wüߺ 18 e‘˚Bq á ÁbÕC…≈£îº jÓTTø£ÿ |üsê´es¡D Á|üuÛ≤yê\ô|’ »]–q ãVæ≤s¡+>∑ $#ês¡D˝À bÕ˝§Zqï y˚˝≤~ eT+~ Á|ü»\T Bìì e´‹πsøÏ+∫Hê >±˙ Á|üuÛÑT‘ê«\T BìøÏ |ü#·ÃC…+&Ü #·÷ bÕsTT.
mHé.dæ.dæ. $<äT´ ‘Y πø+Á<ä+ ì» s¡÷|ü⁄ <ë*à ‘˚ á ÁbÕ+‘· Á|ü»\ Áã‘·T≈£î\T e÷&ç eTdæ nsTT b˛‘êsTT. e´e kÕj·T+ eT]j·TT eT‘·‡ s¡+>±\T |üP]Ô>± <Óã“ ‹ì M{Ïô|’ Ä<Ûë s¡ |ü&çq \ø£å˝≤~ Á|ü»\T Áã‘·T≈£î ‘Ós¡T e⁄qT ø√˝ÀŒ ‘ês¡T. á πø+ Á<ä+˝À ñ‘·Œ‹Ô nsTTq ø£¬s+≥T‘√ sêÁwüº+˝Àì Ç+&É¢˝Àì ã\T“\ <ë«sê yÓ\T ‘·Ts¡T Çe«e#·TÃqT ø±ì á Á>±e÷\ Á|ü»\ J$‘ê\T e÷Á‘·+ ∫ÛÁ<äyÓTÆ b˛‘êsTT. á $<äT´‘Y πø+Á<ä+ e\q e#˚à ã÷&ç<äqT á ;\ ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ ì\Te #˚kÕÔs¡T. Bì‘√ eT+∫˙{Ï ø=s¡≈£î @sêŒ≥T #˚dæq m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±\T eT÷‘·|ü&çb˛‘êsTT. ø£&ÉT |ü⁄\T ì+|ü&Üìπø ø±ø£, >=+‘·T ‘·&Ée{≤ìøÏ ≈£L&Ü ˙{ÏøÏ ø£≥ø£≥ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. M≥ìï{Ï‘√ bÕ≥T ø±\Twü´+ ø±s¡D+>± Äs√>∑´+ <Óã“ ‹+≥T+~. á $<äT´‘Y πø+Á<ä+ qT+&ç e#˚à $HêX¯Hêìï Á>∑Væ≤+∫q kÕúì≈£î\T ‘·eT eT<Ûä´ e⁄qï uÛÒ<Ûë_ÛÁbÕj·÷\qT, ‘ês¡‘·e÷´\qT Á|üø£ÿq ô|{Ϻ $<äT´‘Y πø+Á<ä kÕú|üq≈£î e´‹πsø£+>± ˇø£ ã\yÓTÆq Á|üC≤ ñ<ä´e÷ìøÏ ÁbÕD+ b˛XÊs¡T. Á|üuÛÑT‘·«eTT eT]j·TT ø£+ô|˙ yês¡T Á|üjÓ÷–+∫q kÕeT, <ëq <ä+&√ bÕj·÷\T M–b˛j·÷sTT. 2010 E˝…’ 14e ‘˚Bq ø£+ô|˙ yês¡T $<äT´‘Y πø+Á<ä ìsêàD |üqT\ ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·>± Á|ü»\T ô|<ä› jÓT‘·TÔq e´‹πsøÏ+#ês¡T. á düeTj·T+ ø√düy˚T m<äTs¡T#·÷dæq b˛©düT ã\>±\T eT]j·TT ø£+ô|˙ ≈£L&É>∑{Ϻq
X
ø£+ô|˙ ≈£L&É>∑{Ϻq øÏsêsTT sö&ûeT÷ø£ ìsêj·TT <ÛäT˝…’q kÕe÷q´ Á|ü»\ô|’ $s¡T#·T≈£îã&ܶsTT. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± k˛+ù|≥ düuŸ ÇHé ôdŒø£ºsY »]|æq $#·ø£åD≤ s¡Væ≤‘· ø±\TŒ\˝À eTT>∑TZs¡T ã* nj·÷´s¡T. k˛+ù|≥˝À ø±\TŒ\T »]–q s√EH˚ &Ûç©¢˝Àì H˚wüq˝Ÿ mì«sêHéyÓT+{Ÿ nô|Œ˝Ò{Ÿ Ä<∏ë]{° ;\ ÁbÕ+‘·+ |üsê´es¡D |üs¡+>± |ü]o\q≈£î ìj·T$T+∫q ø£$T{°\T ‘·|ü⁄Œ&ÉT ìy˚~ø£\T düeT]Œ+#êj·Tì ù|s=ÿ+≥÷ mHé.dæ.dæ.øÏ Ç+‘·≈£î eTT+<äT eT+ps¡T #˚dæq nqTeT ‘·T\qT s¡<äT› #˚dæ+~. n<˚ düeTj·T+˝À πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ ìj·T$T+∫q ì|ü⁄DT\ ø£$T{° ≈£L&Ü ;\ ÁbÕ+‘·+ m+<äT≈£î |üìøÏsêì ã+»s¡T uÛÑ÷$T ø±<äì, \ø£å˝≤~ eT+~øÏ JeH√bÕ~Û ø£*Œ+#˚ ≥Te+{Ï~ nì, |üsê´es¡D $wüj·T+˝À ≈£L&Ü ø°\ø£yÓTÆq ≥Te+{Ï<äì ù|s=ÿ+~. á ñ<ä+‘ê\ ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ mHé.dæ.dæ.øÏ Ç∫Ãq nqTeT‘·T\ìï+{Ï˙ s¡<äT›#˚j·T &ÜìøÏ eTT+<äTøÏ sêe&É+˝Ò<äT. k˛+ù|≥ ÁbÕ+‘· Á|ü»\T ≈£L&Ü ‘·eT ñ<ä´e÷ìï ø=qkÕ–dü÷ÔH˚ ñHêïs¡T. ø=~›ø±\+ ÁøÏ‘·y˚T yês¡T#˚düTÔqï ]˝Ò ìsêVü‰s¡Bø£å\T ˇø£ dü+e‘·‡sêìï |üP]Ô #˚düT≈£îHêïsTT. Çø£ÿ&É Á|ü»\T #˚|ü{Ϻq ñ<ä´e÷ \≈£î Ç‘·s¡ Á|üC≤ dü+|òü÷\T #˚<√&ÉT yê<√&ÉT>± ì*#êsTT. ø=+<äs¡T ñ<ä´eT ø±s¡T\T ø£*dæ Hê´j·TkÕúHê\ ‘·\T|ü⁄\T ‘·{≤ºs¡T.eT]ø=+<äs¡T sêÁwüº eT]j·TT <˚X¯+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç á ñ<ä´e÷ìøÏ yÓqTï<äqTï>± Á|üC≤_ÛÁbÕ j·÷ìï ≈£L&É>∑fÒº+<äT≈£î q&ÉTeTT _–+#ês¡T. Ç<˚ $<Ûä+>± sêÁwüº+˝À Ç‘·s¡
X
X
X 45
ÁbÕ+‘ê\˝À HÓ\ø=\ŒuÀ‘·Tqï $<äT´‘Y πø+Á<ë\≈£î e´‹πsø£+>± kÕúìø£ Á|ü»\T ‘·eT e´‹πsø£‘·qT ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïs¡T. Á|üø±X¯+ õ˝≤¢˝À Á|üuÛÑT‘·«dü+düú m.|æ. C…Héø√ ì]à+#· ‘·\ô|{Ϻq 4000 yÓT.yê <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y πø+Á<ëìøÏ ≈£L&Ü e´‹πsø£+>± kÕúìø£ Á|ü»\T Ä+<√fi¯q #˚|ü{≤ºs¡T. kÕúìø£ Á|ü»\ Ä+<√fi¯q e\¢ q˝§Z+&É õ˝≤¢˝À ‘·\ ô|{Ϻq nDT Ç+<Ûäq+ Á‘·e«ø£+ eT]j·TT ñ‘·Œ‹ÔøÏ dü+ã+~Û+∫q πø+Á<ëìï HÓ\ø=˝≤Œ\qï Á|ü‹bÕ<äqqT πø+Á<ä sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T ‘ê‘êÿ*ø£+>± $s¡$T+#·Tø=qø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. Bìì ø£&É|ü õ˝≤¢≈£î ‘·s¡*+#ês¡T. e÷J eTTK´eT+Á‹ yÓ’.mdt.ÄsY. sê»ø°j·T ã\+ eTT+<äT kÕúì≈£î\T H√s¡T$|üŒ˝Òø£b˛j·÷s¡T, ø±øÏHê&É <ä>∑Zs¡ õ.myéT.ÄsY. ø£+ô|˙ ‘·\ ô|{Ϻq 6500yÓT.yê. <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y πø+Á<ëìøÏ kÕúì≈£î\ qT+&ç rÁe e´‹πsø£‘· e´ø£ÔeTe⁄‘·T+~. eTs=ø£yÓ’|ü⁄q Á>±eT+˝À >∑èVü‰ \≈£î, eTØ eTTK´+>± e´ekÕj·÷ìøÏ dü]>± ø£¬s+≥TqT n+~+#·&É+ ˝Ò<ä+≥÷
$<äT´‘Y dæã“+~ì düuŸùdºwüHé ø±sê´\ j·÷\˝À ñ+∫ ‘·\T|ü⁄\≈£î ‘êfi¯+ y˚düTÔqï dü+|òüT≥q\T eTq≈£î ‘ês¡düdü&ÉT ‘·÷ñHêïsTT. ªªdæ«#Y H=ø£ÿ>±H˚ ˝…’≥T yÓ\>±*, |ü+|tôd{Ÿ qT+&ç ˙fi¯ófl sêyê*, ø±˙ $<äT´‘Y πø+Á<ä+ e÷Á‘·+ e÷<ä>∑Zs¡ ô|{§º<äT›. Ç+ø± mø£ÿ&Ó’q ô|{Ϻe÷≈£î $<äT´‘Y e÷Á‘·+ ø=s¡‘· ˝Ò≈£î+&Ü düs¡|òüsê #˚j·T+&ç n+fÒ m˝≤ kÕ<Ûä´+?µµµ nH˚ Á|üX¯ïqT ø=+<äs¡T ˝ÒeHÓ‘·TÔ‘·THêïs¡T. ˇø£yÓ’|ü⁄q ø£¬s+≥T <ëVü≤+ rs¡ì $$<Ûä esêZ\ Á|ü»\T. eTs=ø£ yÓ’|ü⁄q $<äT´‘Y πø+Á<ë\+fÒ rÁe e´‹πsø£‘·qT e´ø£Ô+ #˚düTÔqï ÁbÕC…≈£îº ÁbÕ+‘· yêdüT\T. Ç~ eTq eTT+<äT≈£î ‘ÓdüTÔqï eTTK´yÓTÆq Á|üX¯ï\T: eTq≈£î m+‘· ø£¬s+≥T nedüs¡+? á ø£¬s+≥TqT @ $<Ûä+>± ñ‘·Œ‹Ô #˚j·÷*? á ø£¬s+≥T nedüsê\qT rs¡Ã˝Òø£ ‘·–Z+#˚ Á|ü‘ê´ e÷ïj·T e÷sêZ\T @yÓTÆHê ñHêïj·÷? M{Ïì #·]Ã+#·&ÜìøÏ eTT+<äT Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ˝À sêuÀ‘·Tqï $<äT´‘Y πø+Á<ë\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
X
X 46
Ábıô|òdüsY ˆˆ ¬ø. u≤ã÷sêe⁄
X
>∑‘· dü+∫ø£˝À (Ä>∑wüߺ 2012) e÷sYÿ‡ m+¬>˝Ÿ‡ \T Kì» eqs¡T\ |ü]$T‘·T\÷, |ü⁄qs¡T|üjÓ÷>∑+, n&Ée⁄\ HêX¯q+, m&ÜØø£s¡D, |ü]ÅX¯eT\ e´sê∆\÷, uÛÑ÷‘ê|ü+ ˝≤{Ï Å|üdüTÔ‘· düeTdü´\ ;C≤\qT ÄHê&˚ >∑T]Ô+∫ Å|ükÕÔ$+#ês¡ì yÓTÌUÒ˝Ÿ ø±+&Ó˝≤sY‡ yê´kÕìï ñ<äVü≤]+#êeTT. yê{Ïì @ s¡#·q\˝À Å|ükÕÔ$+#ês√ eT÷˝≤˝ÀøÏ yÓ[fl dü] #·÷&É&ÜìøÏ Å|üj·T‹ï+#êeTT. n+<äT≈£î Åbıô|òdüsY C≤Hé u…˝≤¢MT bò˛düºsYì dü+Å|ü~+∫ ø=ìï $esê\T ‘Ó\TdüT≈£îHêï+. e÷]à 1880 ˝À ôdØZ b˛&=*Héd”ÿ e÷sYÿ‡ s¡#·q\ Åù|s¡D‘√ sêdæq ‘·q Åô|ò+∫ yê´dü+ ªªk˛wü*»+ n+&é <ä j·T÷ì{° Ä|òt |òæõø£˝Ÿ bò˛¬s‡dtµµ ì e÷sYÿ‡ øÏ |ü+bÕs¡T. Ä yê´dü+˝À b˛&=*Héd”ÿ ªªÇø£˝≤õø£˝Ÿ mø£Hê$Tø˘‡µµ øÏ |ü⁄Hê~ y˚XÊs¡˙, e÷sYÿ‡ ÅX¯eT $\Te dæ<ë∆+‘êìøÏ <∏äs√à&ÓÌq$Tø˘‡,|òæõø˘‡ \qT CÀ&ç+∫ XÊÅd”Ôj·T‘· ø£*Œ+#˚ Å|üj·T‘êïìï e÷sYÿ‡ ‹s¡düÿ]+#ês¡˙ sT÷ eT<Ûä´ø±\+˝À e÷]ºHÓCŸ Ä*j·TsY ‘·~‘·s¡T\T #˚dæq n_ jÓ÷>±\qT C≤Hé u…˝≤¢MT bò˛düºsY, bÕ˝Ÿ ã¬sÿ{Ÿ \T $X‚¢wæ+∫ ø=ìï |ü]XÀ<ÛäHê yê´kÕ\T sêXÊs¡T. yê{Ï˝À e÷sYÿ‡ m+¬>˝Ÿ‡ \T b˛&=*Héd”ÿ yê´kÕìï ≈£åîDí+>± |ü]o *+#ês¡˙, ˝À|ü uÛÑ÷sTTwüº+>± e⁄qï+<äTH˚ ‹s¡düÿ]+#ês¡˙ #·÷bÕs¡T. e÷sYÿ‡øÏ m+¬>˝Ÿ‡ 19 &çôd+ãs¡T 1882 q sêdæq ñ‘·Ôs¡+˝À sTT˝≤ nHêïs¡T. ªªeTìwæ ˇø£ |üìyê&ÉT>± sT÷Hê{Ï dü÷s¡´ s¡•àì s¡÷bÕ+‘· s¡+#˚dæ <ë#˚yê&ÉT e÷Å‘·y˚T ø±<äT, n+‘· ø£+fÒ n~Ûø£+>± |ü⁄sê‘·q dü÷s¡´s¡•àì <äTu≤sê #˚ùdyê&Éì b˛&=*Héd”ÿ |üP]Ô>± $düà]+#ê&ÉT.X¯øÏÔ uÛ≤+&Ü>±sê˝…Ìq, u§>∑÷Z, KìC≤\÷, n&Ée⁄\÷ ‘·~‘·sê\qT eTq yÓT˝≤ <äTu≤sê #˚kÕÔyÓ÷ Hêø£+fÒ MTπø u≤>± ‘Ó\TdüT. sT÷ ø√D+ qT+N #·÷ùdÔ #˚|ü\T |ü≥º&É+, y˚{≤&É&É+ ≈£L&Ü q÷‘·q kÂs¡X¯øÏÔì <ë#·&É+ ø±<ä˙, n|üŒ{Ïπø düMTø£è‘·yÓTÌq kÂs¡X¯øÏÔì yê&˚dæ eè<Ûë #˚j·T&É eTì|ædüTÔ+~.µµ Ç+ø± e´ekÕj·T+ ÅbÕ‹|ü~ø£>± b˛&=*Héd”ÿ e÷qe ÅX¯eT <ë«sê ø£*π> X¯øÏÔ ñ‘êŒ<äø£‘·ô|Ì #·÷|æq ˝…ø£ÿ\T düeTÅ>∑+>±˝Òeì #ÓãT‘·÷ ªªÄj·Tq ì»yÓTÌq Ä$wüÿs¡D
X
e÷qe⁄\T ÅX¯eT <ë«sê kÂs¡X¯øÏÔì uÛÑ÷ñ|ü ]‘·\+ô|Ì Ä|æô|{Ϻ <ëì Å|üjÓ÷»q+ m≈£îÿe ø±\+ e⁄+&˚≥T¢ #˚j·T>∑\s¡ì >∑T]Ô+#·&É+˝À e⁄+<äµµ ì m+¬>˝Ÿ‡ nHêïs¡T. ø±ì X¯øÏÔ ñ‘êŒ<äø£‘· ˝…ø£ÿ ø£≥º&É+˝À ms¡Te⁄\÷,Ç+<Ûäqs¡÷|ü+˝À yê&çq X¯øÏÔì |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT ø√˝Ò<äT. Ç˝≤{Ï $X‚¢wüD≤˝ÀbÕ\ ø±s¡D+>± ªªb˛&= *Héd”ÿ ‘·q $\TyÓÌq Ä$wüÿs¡D qT+&ç <ë] eT[fl ‘·|ü⁄Œ <ë]˝À kÕeT´yê<ä dü‘ê´ìøÏ Å|üø£è‹ $C≤„q+ <ë«sê q÷‘·q Å|üe÷D≤ìï ø£qT>=H˚ Å|üj·T‘·ï+˝À, uÛÖ‹ø£, ns¡ú XÊÅkÕÔ\ eT<Ûä´ >∑+<äs¡>√fi¯ |ü&ܶ&ɵµ ì m+¬>˝Ÿ‡ ìX¯ÃsTT+#ês¡T. •˝≤» Ç+<ÛäHê\÷, n&Ée⁄\÷ düMTø£è‘·yÓTÆq |ü⁄sê‘·q kÂs¡ X¯øÏÔ˙, n$ |ü]$T‘·yÓTÆqe˙ e÷sYÿ‡ m+¬>˝Ÿ‡ \T ÄHê&˚ >∑T]Ô+ #ês¡ìô|’ ñ<ëVü≤s¡D˝À düŒwüº+. Çø£ |ü⁄qs¡T|üjÓ÷>∑+ $wüj·T+˝À Á|ü<Ûëq+>± e÷sYÿ‡ô|’ »s¡àHé XÊÅdüÔy˚‘·Ô »düºdt yêHé ©_>¥ e´e kÕj·T s¡kÕj·Tq XÊÅdüÔ+ô|’ sêdæq Å>∑+<Ûä+ Å|üuÛ≤yêìï ñ<ä Vü≤]kÕÔs¡T. ©_>¥ Á_{Ïwt e´ekÕj·÷ìï Å|üø£è‹øÏ sTT#˚à <ëì C≤Hé u…˝≤¢MT b˛düºsY ø£+fÒ m≈£îÿe rdüT ≈£îH˚ ªª<√|æ&û e´edüúµµ >±q÷, Á_≥Héì nìï <˚XÊ\ uÛÑ÷kÕsêìï <=+–*+#˚ <˚X¯+ >±q÷ e]í+#ês¡T. Ç+ø± ªªn~ ©|æ‡ø˘, yê≥sY\÷, ÅøÏ$Tj·÷\ j·TT<ä∆uÛÑ÷eTT\qT ô|ø£*+N, mH√ï ‘·sê\T>± dædæ© düe÷<ÛäT\˝Àq÷ düMTø£è‘·yÓTÌe⁄qï meTTø£\qT yÓ*øÏ rdæ yê&ç+~.Ç|ü⁄Œ&ÉT @{≤ eT÷&ÉTqïs¡ $T*j·THé Å|ü»\ uÛ≤$‘·sê\ ÄVü‰sêìï HêX¯q+ #˚düTÔqï~. ◊s√bÕ, Å|ü|ü+#·+ >∑T+&Ó\ô|Ì uÛÑ÷‘·+˝≤ y˚˝≤&ÉT‘·÷ ‘·q ¬ø˝≤{Ï nedüs¡eT÷, XÊX¯«‘· Å|üjÓ÷»qeT÷ ˝Ò≈£îHêï yê{Ï ÅbÕD≤<Ûës¡yÓTÌqs¡ø±Ôìï |”\TdüTÔqï~.µµ nHêïs¡T ©_>¥. sT÷j·Tq $X‚¢wüD Ä<Ûës¡+>± e÷sYÿ‡ eT{Ϻ˝Àì b˛wüø±\T ` qÅ‘·»ì, uÛ≤dü«s¡eTT, bı{≤wæj·T+ ` \qT ÄVü‰s¡+, q÷\T s¡÷|ü+˝À Å>±e÷\qT+&ç |ü≥ºD≤\≈£î ‘·s¡*dü÷Ô ‹]–
X
Å>±e÷\qT+&ç |ü≥ºD≤\≈£î ‘·s¡*dü÷Ô ‹]– eT{Ϻ˝ÀøÏ #˚s¡≈£î+&Ü #˚j·T&É+‘√, sT÷ b˛wüø±\˙ï |ü≥ºD≤\˝À ø±\Twü´+ ô|+∫ nHês√>±´ìøÏ ø±s¡DeTe⁄‘·THêïj·Tì ø±|æ ≥˝Ÿ eT÷&Ée uÛ≤>∑+˝À sêXÊs¡T. Äs√E \˝À <∏˚yéT‡ q~ e÷qe eT\ eT÷Å‘ê\‘√ ì+&ç Å|üdüTÔ‘· eT÷d”q~ ˝≤{Ï dæÔ‹˝À <äTsê«düq yÓ<ä »˝Ò¢~. Å>±e÷\T |ü≥ºD≤\ eT<Ûä´ n>±<∏ëìï ‘=\–+#·≈£î+&Ü eT{Ϻ˝À b˛wüø±\qT |ü⁄q s¡T<ä∆]+∫ düTdæús¡‘· kÕ~Û+#·&É+ kÕ<Ûä´+ø±<äT. uÛÑ÷ ‘ê|ü+ $wüj·T+˝À e÷sYÿ‡ 1847 ˝À ø±sY¢ ìø=˝≤dt ÅbòÕdt sêdæq ªª¬øÌ¢y˚T{Ÿ n+&é <ä yÓõ≥ãT˝Ÿ es¡˝Ÿ¶ Å‘·÷ W{Ÿ <ä @C…dt, m Væ≤düºØ Ä|òt uÀ‘Yµµì #ê]Å‘·ø£ uÛÖ‹ø£ yê<ä dæ<ë∆+‘êìøÏ s¡÷|ü⁄ ~<äT›‘·Tqï s√E\˝À #·~$, Ç~ #ê˝≤ ÄdüøÏÔø£s¡+>± e⁄+~ #·<äe eTì m+¬>˝Ÿ‡ øÏ 25 e÷]à 1868 q ñ‘·Ôs¡+ sêXÊs¡T. Ä |ü⁄düÔø£+˝À yê‘êes¡D+, eèø£å dü+|ü<ä #ê]Å‘·ø£ ø±\+˝À e÷s¡TŒ #Ó+<äT‘êj·Tì ìs¡÷|æ+#ês¡T.ÅbòÕdt ì e÷sYÿ‡ &Ü]«Hé ø£+fÒ eTT+<ä{Ï &Ü]«ìdtº >± e]í+#ês¡T. ªªùd<ä´+ #˚ùd kÕúsTTì ã{Ϻ ¬sÌ‘·TøÏ Å|æj·TyÓTÌq ‘˚eT b˛sTT (yÓTTø£ÿ\T <äøÏåD+ qT+&ç ñ‘·ÔsêìøÏ e\dü b˛‘êsTT), |òü*‘·+>± |ü∫Ãø£ ãj·Tfi¯ófl @s¡Œ&É‘êsTT.ùd<ä´+ Å|ü<∏äeT |òü*‘ê\T Å|üjÓ÷»qø£s¡y˚T, ø±ì ∫e]øÏ n≥Mìs¡÷à\q+ <ë«sê $<Ûä«+dü+ »s¡T>∑T‘·T+<ä+µµ {≤s¡T ÅbòÕdt. Bìô|Ì düŒ+~dü÷Ô ªª|üs¡´ekÕqy˚TeT+fÒ ùd<ä´+ düVü≤» ô|s¡T>∑T<ä\‘√ m˝≤{Ï e÷qe ìj·T+Å‘·D ˝Òø£ »]–‘˚ (ˇø£ ã÷s¡T®yê>± Äj·Tq düVü≤»+>±H˚ sT÷ $wüj·÷ìøÏ sê˝Ò<äT) <ëì yÓqTø£ m&Üs¡T\T $T>∑T\TdüTÔ+~.|ü]¸j·÷, yÓTdübıfÒ$Tj·÷, Å^düT ‘·~‘·s¡ <˚XÊ\T. Ç~ ˇø£ ndü+ø£*Œ‘· kÕeT´yê<ä <Û√s¡DÏ.µµ nHêïs¡T e÷sYÿ‡. ‘·s¡Tyê‘· m+¬>˝Ÿ‡ ‘·q ndü+|üP]Ô s¡#·q &Éj·T˝…øϺø˘‡ Ä|òt H˚#·sY ø=s¡≈£î |ü]XÀ<Ûäq #˚dæq 1870 ˝À ÅbòÕdt |ü⁄düÔø£+ qT+&ç H√≥T‡ sêdüT≈£îHêïs¡T. |òü*‘·+>± Çø±\J ô|Ì e÷qe düe÷»+ eTTK´yÓTÌq Å|üuÛ≤e kÕsê+XÊìï dü+πøå|ædü÷Ô ªªHê>∑]ø£‘· $s¡T<ä∆ Å|üÅøÏj·T nq&ÜìøÏ Å|ü<Ûëq ì<äs¡Ùq+ Å|üdüTÔ‘· s¡÷|ü+˝À n~ H˚\qT ø°åDÏdüTÔ+~, n&Ée⁄\qT m&Üs¡T\T>± e÷s¡TdüTÔ+~, uÛÑ÷$Tì Ä~ ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î |üìsê≈£î+&Ü #˚dæ yê‘êyês¡D≤ìï #Ó&É>=&ÉT‘·T+~. |ü∫Ãø£ ãj·Tfi¯Sfl,ô|]–q y˚&û, bı&ç ¬øÌ¢y˚T{Ÿ á dü+düèÿ‹øÏ |üs¡´ekÕq+. »s¡à˙, Ç≥©˝À n&Ée⁄\T e⁄qïHê{Ïø£+fÒ Ç|ü⁄Œ&ÉT 5`6 &çÅ^\ ôd+{ÏÅπ>&ÉT y˚&ç ô|]–+<äµµ ì m+¬>˝Ÿ‡ sêXÊs¡T. (e÷sYÿ‡ m+¬>˝Ÿ‡ ¬>kÕeTÚºdt>±u…, 31, ù|õ 512) kÕeT´yê<ä düe÷»+ e÷ìwæø° H˚\ø° e⁄qï n$HêuÛ≤e dü+ã+<Ûëìï ùV≤‘·Tã<ä∆+>± <ëdü´eT÷, Ä~Û|ü‘·´eT÷, ÄdæÔ nH˚ ã\V”≤q‘·\ eT<Ûä´e]Ô‘·«+ ˝Òø£H˚ |ü⁄qs¡T<ä∆]düTÔ+~. m+<äTø£+fÒ uÛÑ÷$T e÷]Œ&ç edüTÔe⁄>± n+‘·]+∫, ùd«#êä ÅX¯eT,
X
X
X 47 ñ<√´>±\<ë«sê ‹]– ì»yÓTÌq eTìwæ dü«+‘· ÄdæÔ ne⁄‘·T+<äì e÷sYÿ‡ ÄHêïs¡T. sT÷ ˇs¡e&ç˝ÀH˚ ìø=˝≤jYT ãTU≤]Hé 1937 ˝À kÕº*Hé C…Ì\T˝À eT>∑TZ‘·÷ kÕeT´yê<ëìï Çø±\J ‘√ »‘· CÒ]Ãq düe÷»|ü⁄ s¡÷|ü⁄πsK\qT ∫Å‹dü÷Ô ªªkÕeT´yê<ä+ ˇø±H=ø£ #ê]Å‘·ø£ |ü]D≤eT <äX¯˝À |üP]Ô düeTÅ>∑ e÷qe⁄ì |ü]D≤e÷ìøÏ ãT~∆|üPs¡«ø£+>± Å|üø£è‹ì dü+|ü qï+ #˚j·T&É+, düVü≤» yÓÌ$ <Ûë´ìï ô|+bı+~#·&É+ Å|üeTTK ø£s¡Ô e´+>± ô|≥Tº≈£î+≥T+~. n≥M ÅbÕ+‘ê\÷ ˝Ò<ë nuÛÑj·÷s¡ D≤´\÷, n≥M $C≤„q+, j·÷» e÷q´+ eèB∆,q>∑sê\˝À |ü#·Ãì ÅbÕ+‘ê\ düèw”º, #Ó≥¢≈£L »+‘·Te⁄\≈£L s¡ø£åD≤, Å|üø£è‹ Jyêìø°, Äs√>±´ìø°, ø£fi≤‘·àø£‘·≈£L nbÕs¡yÓTÌq eT÷\eTH˚ kÕeT´ yê<ä dü+düèÿr uÛ≤eHê ` M≥ìï{Ïø° kÕeT´yê<ä dü+düèÿ‹˝À düeTT ∫‘· kÕúq+ e⁄+≥T+~. yÓTT<ä≥, ‘·]–b˛j˚T düVü≤» eqs¡T\T ( ô|Å{À*j·T+, ø£f…º\T) Ç‘·s¡ X¯øÏÔs¡÷bÕ\≈£î e÷s¡&ÜìøÏ Åù|s¡DìkÕÔsTT.¬ ¬s+&ÉT, Å|üø£è‹ (n&Ée⁄\T, |üs¡«‘ê\T, düs¡düT‡\T, q<äT\T) |ü]s¡ø£åD≈£î $ÅdüTÔ‘·yÓTÌq kÕ«~Ûø±s¡ nuÛÑ´s¡∆q, |ü≥ºD Jeq $<ÛëHêìøÏ eTT–+|ü⁄, Å|üø£è‹ì Äq+~+#ê*‡q nedüs¡+,Ä Äq+<ëìï sTT+ø± eè~∆#˚ùdÔ nq+‘·+>± ô|s¡T>∑T‘·T+~,n~ mH√ï ø=‘·Ô ô|<ä› Å|üX¯ï\T eTT+<äT≈£î ‘ÓdüTÔ+~— eT÷&ÉT,ñ‘êŒ<äø£ X¯≈£îÔ\ n_Ûeè~∆ eTT+<˚ }Væ≤+#·˝Òì mH√ï ø=‘·Ô nedüsê\qT düèwæºdüTÔ+~. n_Ûeè~∆ >∑‹, ô|s¡T>∑T‘·Tqï düeTè<ä∆ Jeq >∑‹ì ùV≤‘·T ã<ä∆ s¡÷|ü+˝À, n+fÒ ô|≥Tºã&ç<ëØ düe÷»+ qT+&û dü+Åø£ $T+∫q Å|ü‹≈£L\ |ü≥ºD Jeq+, j·T+Å‘ê\ |ü≥¢ yÓ÷E\ô|Ì b˛sê≥+˝À düe÷»+ kÕ~Û+#˚ $»j·÷\‘√ ø£*dæ düe÷»|ü⁄ \øå±´\ |ü]~Û˝À sTT$T&˚ s¡÷|ü+˝À #·÷|ü⁄‘·T+~ (ø±\Twü´+, Å|üø£è‹ e÷*q´+, X¯ã› ø±\Twü´+,s¡B›, >∑T+|ü⁄ \≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê≥+, dü÷s¡´ø±+‹, X¯óÅuÛÑyÓTÌq >±*, |ü#·Ã<äq+,˙s¡T ø=s¡≈£î b˛s¡T)µµ (k˛wü*»+ n+&é Ç{Ÿ‡ ø£\ÃsY, 2006)eè~∆ >∑‹, ô|s¡T>∑T‘·Tqï düeTè<ä∆ Jeq >∑‹ì ùV≤‘·T ã<ä∆ s¡÷|ü+˝À, n+fÒ ô|≥Tºã&ç<ëØ düe÷»+ qT+&û dü+Åø£$T+∫q Å|ü‹≈£L\ |ü≥ºD Jeq+, j·T+Å‘ê\ |ü≥¢ yÓ÷E \ô|Ì b˛sê≥+˝À düe÷»+ kÕ~Û+#˚ $»j·÷\‘√ ø£*dæ düe÷»|ü⁄ \øå±´\ |ü]~Û˝À sTT$T&˚ s¡÷|ü+˝À #·÷|ü⁄‘·T+~ (ø±\Twü´+, Å|üø£è‹ e÷*q´+, X¯ã› ø±\Twü´+,s¡B›, >∑T+|ü⁄ \≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê≥+, dü÷s¡´ø±+‹, X¯óÅuÛÑyÓTÌq >±*, |ü#·Ã<äq+,˙s¡T ø=s¡≈£î b˛s¡T)µµ (k˛wü*»+ n+&é Ç{Ÿ‡ ø£\ÃsY, 2006) (Ç+ø± e⁄+~)
ôdô|º+ãs¡T 16, 2012 q 25 e zCÀHé ~H√‘·‡e+ »s¡T
|ü⁄ø√qTHêï+. ◊ø£´sê»´dü$T‹ Ä<Ûä«s¡´+˝À 16 ôdô|º+ãs¡T 1987 q zCÀqT bıs¡qT ø°åDÏ+#˚ |ü<ësê∆\ ìj·T+Å‘·D≈£î »]–q e÷+Å{Ï j·T˝Ÿ ˇ|üŒ+<ä+ neT\T˝À kÕ~Û+∫q Å|ü>∑‹øÏ >∑T]Ô+|ü⁄>± Ä s√EqT n+‘·sê®rj·T zCÀqT bıs¡ |ü]s¡ø£åD ~H√‘·‡e+>± 1998 ˝À »qs¡˝Ÿ nôd+;¢ rsêàq+ 49/114 <ë«sê ìs¡ísTT+∫+~. n|üŒ{Ï qT+&ç ás√Eq
X
Å|ü|ü+#· <˚XÊ\˙ï á ˇ|üŒ+<ä+ <ë«sê bı+~q |üsê´es¡D, Äs√>∑´ Å|üjÓ÷»Hê\qT >∑Ts¡TÔ#˚düT≈£î+ ≥THêïs¡T. zCÀqT bıs¡qT ø°åDÏ+#˚ s¡kÕj·THê\ ìùw<Ûä+ eT+∫ |òü*‘ê\ì∫Ã+~ ø±ì Å|üe÷<ä+ |üP]Ô>± ‘=\–b˛˝Ò<äT. n+{≤ ]ÿ{Ïø± ô|Ìq zCÀqT bıs¡˝Àì s¡+Å<Ûä+ ø=+‘· y˚Ts¡≈£î ‘·–Z+~ ø±ì |üP&É ˝Ò<äT. á dü+<äs¡“¤+>± zCÀHé, zCÀqT bıs¡\≈£î dü+u+~Û+∫ ùdø£]+∫q XÊÅd”Ôj·T $esê\T n+<ä#˚düTÔHêï+.uÛÑ÷$T @s¡Œ&çq|ü⁄&ÉT yê‘êes¡D+˝À Äøχ»Hé (ÅbÕDyêj·TTe⁄) ˝Ò<äT. düeTTÅ<ä‘·≥+ô|Ì yÓTT<ä{Ï dü÷ø£åà Je⁄\T 380 ø√≥¢ dü+e‘·‡sê\ |üPs¡«+ ÅbÕD+ b˛düT≈£îqï ‘·s¡Tyê‘· yê{Ï˝À ø=ìï Åã‘·ø£&ÜìøÏ øÏs¡D»q´ dü+jÓ÷>∑ ÅøÏj·T <ë«sê dü÷s¡´ø±+‹ì ‹q&É+ H˚s¡TÃ≈£îHêïsTT. n~ Je |ü]D≤eT+˝À ô|<ä› eTT+<ä&ÉT>∑T. 250 ø√≥¢ dü+e‘·‡sê\ |üPs¡«+ qT+&ç 70 ø√≥¢ dü+e‘·‡sê\ |üPs¡«+ es¡≈£L düeTTÅ<ë\ô|’ n$ Å|ü<Ûëq Je⁄\T>± e⁄HêïsTT. n$ 100 ø√≥¢˝À ˇø£ uÛ≤>∑+ e⁄qï Äøχ»Héì 5 uÛ≤>±\˝À ˇø£ uÛ≤>±ìøÏ ô|+#êsTT. Ä ø±\+˝À yê{Ï JeÁ|üÁøÏj·T≈£î ñ|ü ñ‘·Œ‹Ô>± Äøχ»Hé $&ÉT<ä˝…’ n|üŒ{Ï yê‘êes¡D≤ìï ø£\Twæ‘·+ #˚dæ+~. >±* Äøχ»Hé‘√ ( 5e e+‘·T) dü+|üqïyÓTÆq ‘·s¡Tyê‘· Je⁄\T <ëìøÏ nqTe⁄>± |ü]D≤eT+ #Ó+<ësTT. Äøχ»Hé XÊ‘·+ ô|s¡T>∑T‘·Tqï ø=B› dü÷s¡T´&ç qT+&ç uÛÑ÷$TøÏ #˚πs Å|üe÷<äø£s¡ n‹˙\˝ÀVæ≤‘· øÏs¡D≤\qT Ä|ü&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÌq zCÀHé bıs¡ @s¡Œ&ç+~. á bıs¡ uÛÑ÷$TøÏ 16 qT+&ç 48 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ ô|’q ÅkÕº{À Äes¡D+˝À e⁄+≥T+~.á bıs¡ <Ûäèyê\ ô|Ìq uÛÑ÷$TøÏ <ä>∑Zs¡>±q÷, uÛÑ÷eT<Ûä´ πsK ô|’q <ä÷s¡+>±q÷ e⁄+ ≥T+~. <Ûäèyê\ ô|’H˚ bıs¡˝À s¡+Å<Ûë˝Òs¡Œ&É&ÜìøÏ ø±s¡DeT<˚. n+<äT˝À 90XÊ‘·+ zCÀHé e⁄+≥T+~. $T–*q 10 XÊ‘·+ Å{Àb˛ Äes¡D+ n+fÒ uÛÑ÷$T qT+&ç 10 øÏ˝À MT≥s¡¢ y˚Ts¡ $düÔ]+∫q yê‘êes¡D+˝À e⁄+≥T+~. zCÀHé bıs¡˝À, zCÀHé >±&ÛÉ‘· 2 qT+&ç 8 |æ|æmyéT (bÕsYº‡ ô|sY $T*j·THé n+fÒ 10 \ø£å\˝À ˇø£ uÛ≤>∑+) e⁄+≥T+~. yÓTT‘·Ô+ zCÀHéì uÛÑ÷ ñ|ü]‘·\+ô|’q |”&É
X
X
X 48 q+˝ÀøÏ e÷]Ñ˚ Ä bıs¡ eT+<ä+ πøe\+ 3 $T©¢ MT≥s¡T¢+ ≥T+~. n+‘· |ü\T#·ì bıs¡ uÛÑ÷$T ô|’q Je⁄\T |ü]D≤eT+ #Ó+~ |ü]&ÛÉ$˝Ò¢+<äT≈£î nqTyÓ’q |ü]dæú‹ ø£*Œ+∫+~. Ä bıs¡ ˝Ò≈£î+fÒ #·s¡à ø±q‡sY sêe&É+, ø£+{Ï X¯óø±¢\T @s¡Œ&É&É+, yê´~Û ìs√<Ûäø£ X¯øÏÔ ø√˝ÀŒe&É+ »s¡T>∑T‘êsTT. zCÀqT bıs¡ ø√≥¢ dü+e‘·‡sê\T>± n‹˙\˝ÀVæ≤‘· øÏs¡ D≤\T uÛÑ÷$TøÏ #˚s¡≈£î+&Ü ìs√~Ûdü÷Ô Je⁄\qT ø±bÕ&ÉT‘·÷ edüTÔHêï <ëìì 1913 ˝À Åô|ò+#Y uÛÖ‹ø£ XÊÅdüÔy˚‘·Ô\T #Ûê¬s¢dt bòÕÅ_, ôV≤Åì ãTsTTkÕHé yÓTT<ä≥ >∑T]Ô+#ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· Å_{Ïwt yê‘êes¡D XÊÅdüÔy˚‘·Ô &Üã‡Hé uÛÑ÷$Tô|’ qT+&ç ÅkÕº{À Äes¡D+˝Àì zCÀHé ì ø=\‘· y˚j·T>∑\ |ü]ø£sêìï ‘·j·÷s¡T #˚dæ 1928 ` 58 \ eT<Ûä´ Å|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± ø=\‘· y˚j·T&ÜìøÏ πø+Å<ë\qT @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. Äj·Tq >ös¡yês¡∆+ zCÀHé ø=\e÷ HêìøÏ ÅbÕe÷DÏø£+>± ªª&Üã‡Hé j·T÷ì{Ÿµµ @s¡Œs¡#ês¡T.
zCÀqT bıs¡ m˝≤ @s¡Œ&ç+~? ÅkÕºº{À Äes¡D+˝À Äøχ »HéøÏ dü÷s¡T´&ç qT+&ç e#˚à n‹˙*˝ÀVæ≤‘· ø±+‹ k˛ø£>±H˚ zCÀHé ` Äøχ»Hé e\j·T+
ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~. yÓTT<ä{Ï <äX¯˝À ≈£îs¡#· ‘·s¡+>∑ Bs¡ÈeTTqï X¯øÏÔe+‘·yÓTÌq n‹˙\˝ÀVæ≤‘· ø±+‹ Äøχ»Hé nDTe⁄øÏ k˛ø£>±H˚ ¬s+&ÉT Äøχ»Hé |üs¡e÷DTe⁄\qT |ü{Ϻ e⁄+∫q ã+<Ûä+ $∫äqïyÓTÆ $&çb˛‘êsTT. ¬s+&Ée <äX¯˝À ¬s+&ÉT Äøχ»Hé |üs¡e÷DTe⁄\÷ ¬s+&ÉT Äøχ»Hé nDTe⁄\‘√ dü+<Ûë q+#Ó+~ ¬s+&ÉT zCÀHé nDTe⁄ ˝Òs¡Œ&É‘êsTT. Çø£ eT÷&Ée <äX¯˝À zCÀHé yêj·TTe⁄ dæús¡+>±
e⁄+&Éø£ $T–*q n‹˙*˝ÀVæ≤‘· ø±+‹ X¯øÏÔì rdüT≈£îì ˇø£ Äøχ»Hé nDTe⁄, ˇø£ |üs¡e÷DTe⁄>± $∫ä‹Ô #Ó+<äT‘·T+~. Ç˝≤ Ä e\j·T+ ìs¡+‘·s¡+ kÕ>∑T‘·÷ zCÀqT bıs¡qT dæús¡+>± e⁄+#·T ‘·T+~.á Åø£eT+˝À 98 XÊ‘·+ n‹ ˙*˝ÀVæ≤‘· ø±+‹ì ìs√~ÛdüTÔ+~.
zCÀqT bıs¡≈£î Å|üe÷<ä+:
X
Å|ü#·Ã¤qï j·TT<ä∆+ H˚|ü<Ûä´+˝À ÅkÕº{À Äes¡D+˝À |üj·Tì+#˚ dü÷|üsY kÕìø˘ $e÷Hê\ ‘·j·÷ØøÏ Å|üj·T‘êï\T ÅbÕs¡+uÛÑyÓTÌ #·s¡Ã\T »s¡T>∑T‘·Tqï düeTj·T+˝À M{Ï e\¢ zCÀqT bıs¡≈£î Å|üe÷<äeTT+ &Ée#·ÃH˚ $wüj·T+ yÓ\T>∑Tø= ∫Ã+~. Ä #·s¡Ã\˝À Vü≤sê˝Ÿ¶ C≤HédüºHé $e÷q Ç+»qT qT+&ç yÓ\Te&˚ »«\q yêj·TTe⁄˝Àì qÅ‘·»ì Ĭø̇&é\ e\¢ zCÀqT bıs¡≈£î Å|üe÷<ä eTT+ <äì #·÷|æq ˝…ø£ÿ\qT |ü]o *+∫ Ç+ø± ˝À‘·T>± n<Ûä´ j·Tq+ #˚j·÷\ì ìs¡í sTT+#ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· C≤Hé düºHé á ˝…ø£ÿ\ Ä<Ûës¡+>± Å|üeTTK ôdÌqT‡ »s¡ï˝Ÿ ªªôd’H釵µ ˝À |ü]XÀ<ÛäHê yê´dü+ Å|ü#·T ]+#ês¡T. CÒyéT‡ \yé˝≤ø˘ 1970˝À >±*˝À dæ m|òt dæ \ yÓ÷‘ê<äT >∑eT ì+∫ ˝…ø£ÿ >∑{Ϻ <ë<ë|ü⁄>± n|üŒ{Ï es¡≈£L ‘·j·÷¬s’q dæm|òtdæ >±*˝ÀH˚ e⁄qï≥T¢ >∑T]Ô+#ês¡T. dæm|òtdæ e÷eT÷\T>± @fi¯fl ‘·s¡ã&û >±*˝À »&É+>± e⁄+&çb˛‘·T+~. ôws¡T«&é s=˝≤+&é, eT]jÓTT yÓTT*Hê nH˚ XÊÅdüÔy˚‘·Ô\T,
X
X
X 49 dæm|òtdæ`11, 50 @fi¯Sfl, dæm|òtdæ`12, 100 @fi¯Sfl yê‘ê es¡D+˝À e⁄+&çb˛‘êj·T˙, yê‘êes¡D Å|üdüs¡D <ë«sê ÅkÕº{À Äes¡D+˝ÀøÏ #˚]q ‘·s¡Tyê‘· n‹˙*˝ÀVæ≤‘· øÏs¡D≤\T k˛øÏq|ü⁄Œ&ÉT s¡kÕj·Tq Å|üÅøÏj·T≈£î˝ÀHÓ’ ø√¢ØqT $&ÉT<ä\ #˚dæ zCÀHé HêX¯HêìøÏ ø±s¡DeTe⁄‘êj·T˙ ªªH˚#·sYµµ nH˚ XÊÅdüÔ |üÅ‹ø£˝À 1974˝À Å|ü#·T]+#ês¡T. $&ÉT<ä˝…Ìq Å|ü‹ ø√¢ØHé sê&çø£˝Ÿ 100,000 zCÀHé nDTe⁄\qT HêX¯q+ #˚j·T>∑\<äT. dæm|òtdæ\T zCÀqTô|’ #·÷ù| Å|üuÛ≤yêìï n<Ûä´j·Tq+#˚dæ, bı+∫e⁄qï Å|üe÷<ëìï ‘Ó*j·T C…|æŒq ôws¡T«&é s=˝≤+&é, eT]jÓTT yÓTT*Hê, bÕ˝Ÿ Åø£≥®Hé\≈£î 1995 ˝À s¡kÕj·Tq XÊÅdüÔ+˝À H√u…˝Ÿ |ü⁄s¡kÕÿs¡+ \_Û+∫+~. dæm|òtdæ\qT ‘·j·÷s¡T #˚dæ &É÷´bÕ+{Ÿ yÓTT<ä≥ e÷¬sÿ{Ÿ˝À $&ÉT<ä\ #˚dæq|ü⁄&ÉT n$ #ê˝≤ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡ s¡kÕj·THê\T, s¡kÕ j·Tq XÊÅdüÔ+ jÓTTø£ÿ >=|üŒ Ä$wüÿs¡D, Ç$ s¡kÕj·Tìø£+>± »&É+ ø£qTø£ Ç‘·s¡ s¡kÕj·THê\‘√ dü$Tà[‘·+ø±e⁄, m˝≤{Ï Å|üe÷<äeT÷ e⁄+&É<äT nqT≈£îHêïs¡T ø±ì sêuÀj˚T Å|üe÷<ëìï }Væ≤+#·˝Òø£ b˛j·÷s¡T. n$ yê‘êes¡D+˝À dæús¡+>± e⁄+&É>∑\>∑&É+ e\¢ HÓeTà~>± ÅkÕº{ÀÄes¡D+ øÏ #˚s¡‘êj·T˙, nø£ÿ&É n‹˙*˝ÀVæ≤‘· $øÏs¡D+ Ä nDTe⁄˝Àì ø√¢]Hé ì $&É>=&ÉT‘·T+<ä˙ Å>∑Væ≤+|ü⁄ ˝Òø£ b˛sTT+~. n|üŒ{ÏøÏ Å|ü»\≈£î zCÀqT bıs¡ >∑T]+∫q düèŒVü≤ ˝Ò<äT. bÕ]ÅXÊMTø£s¡D yÓTT<ä˝…’q ‘·s¡Tyê‘· Ç˝≤{Ï ñ<ä+‘ê˝…H√ï. nsTTHê Ç+ø± Ä ‘·|ü⁄Œ\ qT+&ç H˚s¡TÃø√e&É+˝Ò<äT. ø£s¡“q ñ<ëZsê\ e\¢ uÛÑ÷‘ê|ü+ ô|s¡T>∑T‘·T+<äì ôd’qT‡ ìs¡›«+<ä+>± ìs¡÷ |æ+∫Hê ìs√<Ûäø£ #·s¡´\ô|’ Ç+ø± ˇø£ n+^ø±sêìøÏ sê˝Òø£b˛‘·T HêïsTT Å|ü|ü+#· <˚XÊ\T. zCÀqT bıs¡˝À s¡+Å<Ûëìø°, uÛÑ÷‘êbÕ ìø° m˝≤+{Ï dü+ã+<ÛäeT÷ ˝Ò<äT. ø±ì uÛÑ÷‘ê|ü+ ô|s¡T>∑T‘·Tqï ø=B› ÅkÕº{À Äes¡D+ #·\¢ã&ç zCÀqT ñ‘·Œ‹Ô ‘·–Z bıs¡ |ü\#·ã&É e#·TÃ. n+‘˚ ø±ì dæm|òtdæ\T Vü≤]‘· >∑èVü≤ yêj·TTe⁄ ˝…’Hê yê‘êes¡D+˝À yê{Ï yÓTT‘ê<äT #ê˝≤ ‘·≈£îÿyÓ’q+<äTq uÛÑ÷‘ê bÕìï ô|<ä›>± Å|üuÛ≤$‘·+ #˚j·T˝Òe⁄. á nqTuÛÑe+ õ m+ $‘·ÔHê\÷, |ü+≥\÷ $wüj·T+˝À eTq≈£î ø£qT$|ü⁄Œ ø±yê*. |üP]Ô XÊÅd”Ôj·T ne>±Vü≤q ˝Òø£ @ $wü j·T+˝Àq÷ ‘=<äs¡|ü&ç eTT+<ä&ÉT>∑T y˚j·T≈£L&É<äT. ‘ê‘êÿ*ø£ Å|üjÓ÷»Hê\T Bs¡Èø±\+˝À sêuÀj˚T Å|üe÷<ë\ qT+&ç eTq <äèwæºì eTs¡\à ≈£L&É<äT.
n&Ée⁄\T <ä≥º+>± e⁄+fÒ |ü⁄\T\ dü+K´ ô|s¡T>∑T‘·T+~ |ü⁄\T\
X
dü+K´ ô|s¡T>∑T‘·T+<ä+fÒ n&Ée⁄\T <ä≥º+>± ñHêïj·Tì ns¡ú+. |ü⁄\T\ dü+K´ ‘·>∑TZ‘·T+<ä+fÒ <ëìøÏ ns¡ú+ n&É e⁄\T n+‘·]+∫b˛‘·THêïj·Tì, Á|üdüTÔ‘·+ eTq<˚X¯+˝À n&Ée⁄\T n+‘·]+∫b˛e&É+ e\¢ eTq C≤rj·T »+‘·TyÓ’q |ü⁄\T\T Á|üe÷ <ä+˝À |ü&ܶsTT. ô|<ä› m‘·TÔq kÕ>∑T‘·Tqï >∑qT\ ‘·e«ø±\T, ô|<ä› ô|<ä› #Ó≥T¢, n&Ée⁄\T q]øÏy˚‘· Ç˝≤ nH˚ø£ ø±s¡D≤\ e\¢ |ü⁄\T\T Á|üe÷<ä+˝À |ü&ܶsTT. eTìwæø=ø£{Ï ~≈£îÿ˝Ò<äT. |ü⁄\T\ >∑T]+∫ Ä˝À∫ kÕÔπs+≥qï Á|üX¯ï á eT<Ûä´ nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü $qedüTÔqï~. düèwæº˝À nìï Je⁄\T ñ+&Ü*‡q nedüs¡+ ñ+~. @ J$ n+‘·]+∫Hê <ëì Á|üuÛ≤e+ e÷qyê[MT<ä |ü&ÉT‘·T+~. |ü⁄\T\T n~Ûø£+>± ñ+fÒ n&Ée⁄\T <ä≥º+>± ñ+fÒ Äøχ»Hé ñ‘·Œ‹Ô n~Ûø£+>± ñ+≥T+~. n&Ée⁄\T+ &É≥+ e\¢ ø±˝≤qT>∑TD+>± esê¸\T ≈£îs¡TkÕÔjT. n~Ûø£+>± esê¸\T ≈£î]ùd neø±X¯+ ñ+≥T+~. Ç˝≤ ˝≤uÛ≤\T #ê˝≤ ñHêïsTT. @<˚yÓTÆq |üŒ{ÏøÏ |ü⁄\T\ Jeq+ Á|üe÷<ä+ n+#·T≈£î #˚s¡T≈£î+~. e÷qe⁄\ ù|sêX¯≈£î Á|üø£è‹eqs¡T\T <Ûä«+düeTe⁄‘·THêïsTT. ns¡D≤´\T, nuÛÑj·÷s¡D≤´\T n+‘·]+∫b˛‘·THêïsTT. |òü*‘·+>± uÛÑ÷$T MT<ä |ü⁄\T\T ∫e] s√E\T >∑&ÉT|ü⁄‘·THêïsTT. <˚X¯+˝À y˚\ dü+K´˝À ñ+&˚ |ü⁄\T\T Á|üdüTÔ‘·+ eT÷&ÉTy˚\T ≈£L&Ü ˝Òì |ü]dæú‹ @s¡Œ&ç+~. Á|ü|ü+#·+˝À |ü⁄\T\ dü+‘·‹ >∑D˙j·T+>± ‘·–Zb˛ ‘·T+~. »+‘·T XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ |ü⁄\T\ dü+K´ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± ‘·–Zb˛‘·T+~. Á|ü<Ûëq+>± n&Ée⁄\T n+‘·]+∫b˛e&Éy˚T |ü⁄\T\ dü+K´ ‘·–Zb˛e&ÜìøÏ ø±s¡DeTì XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ n_ÛÁbÕj·T+. <˚X¯+˝Àì |ü⁄\T\ nuÛÑj·÷s¡D≤´\ dæú‹ >∑‘·T\qT >∑T]Ô+∫q uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Á|üuÛÑT‘·«+ 1973˝À ªf…Æ>∑sY ÁbÕC…≈£îºµ qT s¡÷|üø£\Œq #˚dæ+~. eTq C≤rj·T dü+|ü<ä>± |ü⁄\T\qT >∑T]Ô+∫ ø±bÕ&ÉT ø√yê*. yê{Ï dü+‘·‹ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î nedüs¡yÓTÆq nìï #·s¡´\T rdüTø√yê* nH˚~ ªf…Æ>∑sY ÁbÕC…≈£îºµ \ø£å´+. |üsê´es¡D, n≥M XÊK ÄBÛq+˝À á ªf…Æ>∑sY ÁbÕC…≈£îºµ \ ìsê«Vü≤D≤ u≤<Ûä´‘· ñ+≥T+~. Á|üdüTÔ‘·+ <˚X¯+˝À 39 f…Æ>∑sY ]»s¡T«\T ñHêïsTT. 49,112 #·.øÏ.MT. $d”Ôs¡í+˝À nuÛÑj·÷s¡D≤´\T ñHêïsTT. nsTT‘˚ Ç$ @sêŒ≥T #˚dæHê Ä•+∫q kÕúsTT˝À |ü⁄\T\ dü+‘·‹ ô|s¡>∑˝Ò<äT. ∫‘·ÔX¯ó~∆ ˝Òì n~Ûø±s¡T\T, ne>±Vü≤q ˝Òì sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\ #·s¡´\ e\¢ |ü⁄\T\ C≤‹ n+‘·]+∫ b˛j˚T dü+ø£≥ dæú‹ @s¡Œ &ç+~. 2009 p˝…’˝À Äj·÷ f…Æ>∑sY ]»s¡T«\ |ü]dæú ‘·T\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ ñqï‘ê~Ûø±s¡T\≈£î ìy˚~ø£\qT |ü+ bÕs¡T. ìy˚~ø£\qT ì•‘·+>± |ü]o*ùdÔ 39 f…Æ>∑sY ]»sê« j·TsY \˝À 12 e÷Á‘·y˚T |ü⁄\T\ dü+‘·‹ ô|]π>+<äT≈£î, uÛÑÁ<ä‘ê |üs¡+>± nqTe⁄>± ñHêïsTT. 16 f…Æ>∑sY ]»sê« j·TsY\˝À {° Ä≈£î ‘√≥\ eT÷\+>±, nÁø£eT e\dü\ e\¢, nkÕ+|òæTø£ X¯≈£îÔ\ e\¢, y˚≥>±fi¯¢ e\¢ |ü⁄\T\ dü+‘·‹ ô|s¡>∑ø£b˛>± yê{Ï eTqT>∑&Éπø Á|üe÷<ä+ yê{Ï*¢+<äì düŒwüº+ >± $e]+#ês¡T. 9 ]»sY«j·TsY\˝À |ü]dæú‘·T\T nqT≈£L*+#·ø£ b˛e&É+, n&É$ô|’
X
X
X 50 Á|ü»\T m≈£îÿe>± Ä<Ûës¡|ü&É≥+, b˛&ÉT e´ekÕj·T+ e+{Ï Ç‘·s¡ ø±s¡D≤\ e\¢ |ü⁄\T\ dü+K´ ô|s¡>∑˝Ò<äqï yêdüÔe+ yÓ\T>∑T˝ÀìøÏ e∫Ã+~. yÓ’˝Ÿ¶˝…’|òt Ábıf…ø£åHé kıôd’{° Ä|òt Ç+&çj·÷ ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ 1994 qT+&ç 2012 e÷]à eT<Ûä´ ø±\+˝À <˚X¯+˝À düà>∑¢s¡¢, y˚≥ >±fi¯¢ sêø£ådü Áø°&É≈£î 956 ô|<ä› |ü⁄\T\T eTè‘·T´ ˇ&ç˝ÀøÏ #˚sêsTT. 2005 ˝À dü]düÿ f…Æ>∑sY ]»s¡T«&ÉT bòÕ¬sdtº(sê»kÕúHé) |òæÁã e]˝À |ü⁄\T\qT ˝…øÏÿ+#˚+<äT≈£î n~Ûø±s¡T\T 15 s√E\ bÕ≥T 866 #·.øÏ.MT. yÓ‹øÏHê |ü⁄* n&ÉT>∑T ø±ì, ns¡T|ü⁄ ø±ì ø£ì|æ+ #·˝Ò<äT, $ì|æ+#·˝Ò<äT. 2004 ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ f…Æ>∑sY ]»s¡T«˝À 16 |ü⁄\T\T ñqï≥T¢ ]ø±s¡T¶\T ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT. s¡D‘·+uÀsY C≤rj·T bÕs¡Tÿ˝À 21 |ü⁄\T\T ø£ìŒ+#êsTT. eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ˝Àì |üHêï f…Æ>∑sY ]»s¡T«˝À 21 |ü⁄\T\T ‘·>±ZsTT. Ç˝≤ Á|ü‹ f…Æ>∑sY ]»s¡T«˝À |ü⁄\T\ dü+K´ ‘·–Zb˛‘·÷H˚ ñ+~. nuÛÑj·÷s¡D≤´\ |ü]dæú‹ Ç˝≤ ñ+fÒ n~Ûø±s¡ ì|òü÷ yÓ’|òü\´+, sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\ $T‹MT]q CÀø£´+‘√ C≤rj·T »+‘·T e⁄≈£î, eq´ ÁbÕDT\≈£î s¡ø£åD ˝Ò≈£î+&Üb˛sTT+~. n~Ûø±s¡T\ ã~©\ qT+&ç ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄ es¡≈£î sê»ø°j·T+ #√≥T #˚düTø√e&É+‘√ |ü⁄\T\ dü+K´ HêHê{Ïø° ‘·–Zb˛‘·÷ nuÛÑj·÷s¡D≤´\ |ü] dæú‹ Á|üXÊïs¡∆ ø£+>± e÷]+~. sêh+˝Àì õHêïs¡+ eq´ ÁbÕDÏ dü+s¡ ø£åD πø+Á<ä+ ˝À ∫s¡T‘· |ü⁄* nqTe÷Hê düŒ<ä eTè‹. 16 >√fi¯¢ n|ü Vü≤s¡D n~Ûø± s¡T\ |üì rs¡TqT ì\ Bk˛Ô+~. áX¯‘ê_ú Äs¡+uÛÑ+˝À |ü⁄\T\ dü+K´ Ç|üŒ{Ïπø 95 XÊ‘·+ ‘·–Zb˛sTT+~. 8 ñ|ü C≤‘·T˝À¢ Ç|ü⁄Œ&ÉT 5 e÷Á‘·y˚T ñHêïsTT. M{Ï˝À ≈£L&Ü <äøÏåD #Ó’Hê, düTeTÁ‘ê ÁbÕ+‘ê ˝À¢ |ü⁄\T\T ∫e] s√E\T >∑&ÉT|ü⁄‘·THêïsTT. á C≤‹ì ø±bÕ&Ü \+fÒ eTT+<äT n&Ée⁄*ï |ü] s¡øÏå+#ê*. ô|+bı+~+#ê*. sê»ø°j·T+>± |ü\T≈£îã&ç ñqïyê]øÏ, yê´bÕs¡y˚‘·Ô\≈£î, bÕ]ÁXÊ$Tø£ y˚‘·Ô\≈£î n~Ûø£ dü+K´˝À >∑qT\T ©E≈£î Çdü÷Ô n<˚ n_Ûeè<ä∆ì #Óù|Œ bÕ\≈£î\ e\¢ C≤rj·T »+‘·TyÓ’q |ü⁄*øÏ s¡ø£åD ˝Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~.
X
X 51
yê‘êes¡D+˝À e÷s¡TŒ ` <ëì Á|üuÛ≤e+
X
Ç+&çj·÷Hê sêÁwüº+(nyÓT]ø±) ˝À yÓ÷sY‡ ]»sê«j·Ts¡T˝Àì ˙{Ï eT≥º+ kÕ<Ûës¡D eT{≤ºìøÏ 6 n&ÉT>∑T\T ‘·≈£îÿe ñ+~. Á|üdüTÔ‘·+ ñqï øå±eT |ü]dæú‹ >∑‘· 50 dü+e‘·‡s¡eTT\ ô|’ã&ç n‹ rÁe yÓTÆ+~(õyéT ˝À kÕÿ˝À® Ç.|æ.m.). á |ü]dæú‹ n‘·´+‘· y˚&ç>± ñ+&˚ yÓTT<ä{Ï ns¡∆dü+e‘·‡s¡+(»qe] qT+&ç pHé) ˝À qyÓ÷<äsTT´+~. Bì Á|üuÛ≤e+ nyÓT]ø±˝À |ü+&˚ yÓTTø£ÿ C§qï, k˛j·÷ ;Hé, >√<ÛäTeT |ü+≥\ô|’ m+‘· |ü&ç+<ä+fÒ yÓTT<ä{Ï ¬s+&ÉT ñ‘·Œ‘·TÔ\ <Ûäs¡\T mqï&É÷ ˝Òq+‘·>± ô|]>±sTT.>√<ÛäTeT <Ûäs¡ >∑‘· Hê\Tπ>fi¯fl˝À m≈£îÿ e>± qyÓ÷<äsTT´+~. ìC≤ìøÏ nyÓT]ø± á <ÛëHê´ \≈£î Á|ü|ü+#·+˝ÀH˚ n‹ô|<ä› m>∑TeT ‹<ës¡T. Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± ÄVü‰s¡ |ü<ësê∆\ <Ûäs¡\T, |üX¯ó dü+‘·‹, ãjÓ÷ |òüP´j·T˝Ÿ‡ yÓ\ô|’ n+‘·T ∫ø£ÿì |üs¡´e kÕqy˚T 2008 dü+e‘·‡s¡+˝À Á|ü‹_+_+ ∫+~. Bì eT÷\+>± Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± 10 ø√≥¢ eT+~ Á|ü»\T rÁe ≈£åî<Ûë“<Ûä≈£î >∑Ts¡j·÷´s¡T. Ç+‘·˝À, y˚>∑e+‘·yÓTÆq |ü≥ºD°ø£s¡D, <ëìøÏ ‘·–q≥Tº>± eè~∆ #Ó+<äì eTÚ[ø£ dü<äTbÕj·÷\T, eTTs¡T>∑T ˙{Ï e«edüú yÓs¡dæ ;õ+>¥˝À e∫Ãq 60 dü+e‘·‡s¡eTT\˝À ø£˝≤¢ n‹ $cÕ<ä ø£s¡yÓTÆq es¡<ä\T. Á|ü|ü+#·+˝À Ç+ø± ø=qkÕ>∑T‘·Tqï |ü≥ºD°ø£s¡D˝À á |òüT≥q dü]jÓÆTq Á|üD≤[ø£ ˝Òø£b˛‘˚ |ü]dæú‘·T\T m˝≤ $wü$T kÕÔjÓ÷ dü÷∫düTÔ+~. nyÓT]ø±˝Àì H˚wü q˝Ÿ zwæj·÷ìø˘ eT]j·TTm{≤àd挤 j·T]ø˘ n&çàìÁùdºwüHé, eT]j·TT j·TT.¬ø. ˝Àì
X
yÓT{Ïj·Ts¡˝≤õø£˝Ÿ Ä|ò”düT yês¡T dü+ j·TTø£Ô+>± ìs¡«Væ≤+∫q n<Ûä´j·Tq+˝À Ç˝≤+{Ï ìs¡íj·÷ìøÏ e#êÃs¡T. >∑‘· dü+e‘·‡s¡+ f…ø±‡dt˝À |ü+≥\qT ≈£L&Ü HêX¯q+ #˚dæq y˚&ç>±\T\T Á|üø£è‹ dæ< ä∆yÓTÆq yê‘êes¡D+˝À e#˚à e´‘ê´düeTT ø£Hêï o‘√wüí dæú‹˝À e∫Ãq e÷s¡TŒ nì #Ó|üŒ&ÜìøÏ 20 ¬s≥T¢ m≈£îÿe neø±X¯+ ñ+~. n˝≤π>
Á_≥Hé˝À 2011 qe+ãsY˝À qyÓ÷<Ó’q y˚&ç >±\T\T1960 e∫Ãq <ëì‘√ b˛*ùdÔ,uÛÑ÷ ñ|ü]‘·\+ y˚&Óø£ÿ&É+ e\¢H˚ nì #Ó|üŒ{≤ìøÏ 62 ¬s≥¢≈£î ô|’H˚ neø±X¯ eTT+~. n˝≤ nì Á|ü‹ ô|qT e÷s¡TŒqT y˚&ç >±\T˝Ò nì Äs√|æ+#·˝ÒeTT. <∏ëjYT ˝≤+&é˝À e∫Ãq $düèÔ‘· es¡<ä\≈£î á y˚&ç >±\T\øÏ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò<äT. ø±ì ‘·÷s¡TŒ ÄÁ|òæø±˝À e∫Ãq øå±eT |ü]dæú‹øÏ dü+ã+ <Ûä+ ñ+~. \+&ÉHé˝À »]π> ˇ*+|æø˘ π>yéT‡ <ë«sê nø£ÿ&ç ∫\¢s¡ es¡Ô≈£î\≈£î nqT≈£îqï Ä]∆ø£ ˝≤uÛ≤\T ˇq >∑÷&É˝Ò<äT. ø±ì á $|üØ‘· yê‘êes¡D |ü]dæú‹øÏ Ä]∆ø£ yÓTÆq Ks¡TÃ\T $|üØ‘·+>± ô|] >±sTT. j·T÷ì*esY nH˚ e´ekÕj·T dü+ã+~Û‘· düs¡T≈£î\qy˚Tà yêDÏ»´ dü+düú
2011 dü+e‘·‡s¡eTT˝À o‘√wüí dæú‹˝Àì e÷s¡TŒ\ e\¢ ‘·eT ø£+ô|˙øÏ 157 $T* j·THé bÂ+&É¢ qwüºyÓTT∫Ãq≥T¢>± #ÓbÕŒs¡T. j·TT.¬ø. ˝À 2,00,000 Çfi¯¢≈£î ;Ûe÷ e]Ô+|ü#˚j·T˝Òø£b˛j·÷eTì ;e÷ ø£+ô|˙\ yês¡T #ÓbÕŒs¡T. Á_≥Hé õ8 <˚XÊ\‘√ ø£*dæ •˝≤» Ç+<Ûäq eqs¡T\ô|’ sêsTTrì ‘·–Z+∫ y˚j·T{≤ìøÏ |æ\T|ü⁄ì ∫ÃHê, C≤]® zkÕ“sYï Á|üy˚Tj·T+ e\¢ |ü⁄q s¡T‘·Œ‹’ #˚düT≈£îH˚ X¯øÏÔ (¬sq÷´eãT˝Ÿ mq]®)¬ø’ yÓqTø£&ÉT>∑T y˚dæ düVü≤» yêj·TTe⁄ ñ‘·Œ‹Ô¬ø’ 500 $T*j·THé bÂ+&É¢qT yÓ∫Ã+ #ês¡T. n+‘·sê®rj·T+>± Ç+<ÛäHê \qT ñ|üjÓ÷–+#·&É+ <ë«sê ø±s¡“Hé &Ó’ Ĭø’‡&é qT m≈£îÿe>± $&ÉT<ä\ #˚ùd <˚XÊ˝À¢ 8e <˚X¯+>± j·TT.¬ø. qT |ü]>∑DÏ+#ês¡T. ø±˙, e÷qe ÁX‚j·TdüT‡‘√ J$‘· ø±˝≤ìï bı&ç–+#˚ $<Ûä+>± düVü≤»eqs¡T\ $ìjÓ÷>∑+‘√ u≤≥T Jyêes¡D kÕeTsê∆´ìï ø±bÕ&ÉTø=+≥Tqï $$<Ûä <˚XÊ \qT |ü]>∑D˝ÀøÏ rdüT≈£îqï |ü⁄Œ&ÉT, j·TT.¬ø. 41e kÕúHêìøÏ |ü&çb˛sTT+~. j·TT.¬ø≈£î dü+ ã+~Û+∫q mH√ï >=|üŒ $wü j·÷\T #Ó|üŒe#·TÃ. ø±ì ñ‘·ÔeT yÓTÆq •˝≤» Ç+<Ûäq eqs¡T\ ñ|üjÓ÷>∑+˝Àq÷, düTdæús¡yÓTÆq $<äT´‘Y ñ|üjÓ÷>∑+˝À e÷Á‘·+ ø±<äT. sêuÀj˚T yê‘êes¡D $|ü‘·TÔ qT+&ç ãj·T≥|ü&É{≤ìøÏ eTq≈£îqï n‹ ‘·≈£îÿe düeTj·T+˝À eTq+ @ ñ<ëVü≤s¡DqT rdüTø=ì ne\+_+#ê˝À nqï~ #ê˝≤ eTTK´+. (#·ø£ÿì ñ<ëVü≤s¡D, \+&ÉHé˝Àì ÁkÕº{Ÿ|òüsY¶˝À »s¡T>∑T‘·Tqï n‹ô|<ä› Ä≥\ s¡+>∑düú˝≤ìï #·÷&É+&ç!) ô|’ $<Ûä+>± |üsê´es¡D≤ìï HêX¯ q+ #˚düTÔqï $<ÛëHê\T Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± m≥Te+{Ï $|ü‘·TÔ\ ‘ÓdüTÔ HêïjÓ÷ ‘Ó\TdüT ø=Hêïø£, eTq bÕ\≈£î\T M{Ï >∑T]+∫ Ä˝À∫+#˚≥≥T¢ #˚j·÷*‡q nedüs¡+ m+‘Ó’Hê e⁄+~.
X
X 52
X
X
X
(14e ù|J ‘·s¡TyêsTT) Á|ü<Ûëq+>± #Ó’Hê˝À cÕ+ô|òTÆ q>∑s¡+˝À neT\T #˚düTÔHêïs¡T. ø±ì ≈£L´u≤˝À »]– q+‘· kÕúsTT˝À n~ #Ó’Hê˝À neT\T ø±e &É+˝Ò<äT. |ü≥ºD e´ekÕj·T $<Ûëq+˝À e#˚à ˝≤uÛ≤\˝À 80 XÊ‘·+ ø±]à≈£î\≈£î H˚s¡T>± #Ó+<äT‘·T+~. n+fÒ düTe÷s¡T HÓ\≈£î 71 nyÓT]ø£Hé &Ü\s¡T¢ n+<äT‘êsTT. M] J‘ê\T &Üø£ºs¡T¢, ˝≤j·Ts¡¢ø£+fÒ m≈£îÿe. m+‘· m≈£îÿe ñ‘·Œ‹Ô #˚ùdÔ n+‘· m≈£îÿe ˝≤uÛ≤\T bı+<äT‘·THêïs¡T ø±]à≈£î\T. n+<äTπø ñ‘·Œ‹Ô ô|+#·&É+˝À n+<äs¡÷ b˛{° |ü&ÉT‘·THêïs¡T. $πø+ÁBø£s¡D ø√dü+ 1990˝À¢ uÒdæø˘ j·T÷ì{Ÿ Ä|òt ø√`Ä|üπs{Ïyé Ábı&É ø£åHé ( j·TT_|ædæ) Á¬ø&ç{Ÿ n+&é düØ«dt ø√` Ä|üπs{Ïyé‡ ( dædæmdt)\T @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. e´ekÕj·T eT+Á‹‘·«XÊK, dü]>±Z q&Éeì C≤rj·T |ü]ÁX¯eT\ì s¡<äT› #˚dæ yê{Ï kÕúq+˝À 2,600 ø=‘·Ô ∫qï |ü≥ºD e´ekÕj·T πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. ñ|üjÓ÷–+#·≈£î+&Ü |ü&çe⁄qï 30\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ uÛÑ÷$Tì |ü+|æD° #˚dæ Á|ü»\≈£î
X
<ëìì $ìjÓ÷–+#˚ Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#ês¡T. 1990˝À¢H˚ 78 y˚\ e´ekÕj·T πøåÁ‘ê\≈£î #·≥º |üs¡yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+ #ês¡T. H˚&ÉT |ü~\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ uÛÑ÷$T ˝À \ø£å≈£î ô|’>± e´ekÕj·T πøåÁ‘ê\T q&ÉTdüTÔ HêïsTT. Çe˙ï ≈£L&Ü dædæ mdt\ düVü≤ø±s¡+‘√ ñ‘·Œ‹Ô \øå±´\qT kÕ~ÛdüTÔ HêïsTT. $düÔè‘·yÓTÆq |ü]XÀ<Ûäq\ düVü≤ø±s¡+‘√ uÛÑ÷ |ü+|üø±ìï |ü≥ºD e´ekÕj·÷ìøÏ nedüs¡ yÓTÆq edüTÔe⁄\qT düs¡|òüsê #˚j·T&É+˝À <äè&ÉyÓTÆq |ü⁄Hê~ esêZ\ ( Á>±dt s¡÷{Ÿ ˝…$˝Ÿ) ìsêà D≤\T @s¡Œ&ç ¬s’‘ê+>±ìøÏ m+‘√ düVü≤ø±sêìï n+~düTÔHêïsTT. yê{Ï˝À H˚wüq˝Ÿ nk˛dæj˚TwüHé Ä|òt kÕà˝Ÿ ùdÿ˝Ÿ bòÕs¡àsY‡ ( m mHé m |æ), ≈£L´ãHé nk˛dæj˚TwüHé Ä|òt j·÷ìeT˝Ÿ Ábı&Éø£åHé (mdæ|æm), ≈£L´ãHé nk˛dæj˚TwüHé Ä|òt nÁ–ø£\Ãs¡˝Ÿ n+&é bòÕ¬sÁd”º f…ø°ïwæ j·THé‡ Á|ü<Ûëq bÕÁ‘· eVæ≤+#êsTT. düeTè~∆e+‘·yÓTÆq ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ‹Ô˝À >=|üŒ e÷s¡TŒ\T kÕ~Û+#ês¡T. 2006˝À πøe\+ 25 XÊ‘·+ e´ekÕj·T uÛÑ÷$Tì $ìjÓ÷–+∫ 65 XÊ‘·+ C≤rj·T ñ‘·Œ‹Ôì kÕ~Û+#·>∑*>±s¡T. 1988 qT+&ç 1994 eT<Ûä´ø±\+˝À kÕ<Ûës¡D ø±j·T >∑÷s¡\ ñ‘·Œ‹Ô 65 XÊ‘·+ ˝À≥T>± ñ+fÒ n~ 2007 Hê{ÏøÏ 145XÊ‘·+ n~Ûø£ ñ‘·Œ‹Ô,. ;Hé‡ ñ‘·Œ‹Ô˝À 77 XÊ‘·+ ˝À≥T ñ+fÒ 351 XÊ‘êìøÏ, s¡÷{Ÿ‡ n+&é ≥÷´ãsY‡˝À 42 XÊ‘·+ ˝À≥T qT+&ç 145 XÊ‘·+ n~Ûø£ ñ‘·Œ‹Ô ô|+#·>∑*>±s¡+fÒ ñ‘·Œ‹Ô˝À m+‘· n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#ês√ ns¡úeTe⁄‘·T+~. 3,83,000 |ü≥ºD e´ekÕj·T πø+Á<ë\T, 50y˚\ ôV≤ø±ºs¡¢ uÛÑ÷$Tì kÕ>∑T ˝ÀìøÏ rdüT≈£îe∫à 15 \ø£å\ ≥qTï\ ≈£Ls¡>±j·T\ ñ‘·Œ‹Ôì n<äq+>± kÕ~Û+ #·>∑*>±s¡T. Vü≤yêHê, $˝≤¢ ø±¢sê— q>∑sê˝À¢ ‘êC≤ ≈£Ls¡>±j·T˝À¢ >∑‘·+ø£+fÒ 78 XÊ‘·+ m≈£îÿe>± düs¡|òüsê #˚j·T>∑\T>∑T‘·THêïs¡T.
X
X 53 ôd+≥sY |òüsY >√¢ã˝Ÿ |òü⁄&é ÇwüO´dt nH˚ dü+düú qT+&ç ª&Óìïdt nyÓ]µ ªªnã<ë›\‘√ ñ‘·Œ‹Ô #˚dæq ÄVü‰s¡+‘√ ≈£L´ãqT¢ Äø£*‘√ e÷&çb˛‘·THêïs¡T. µµ nì $eTs¡ÙHê yê´dü+ sêkÕs¡T. <ëì kÕsê+X¯+ |ü]o*ùdÔ ªª1990˝À¢ s¡cÕ´ dü+øå√uÛÑ+ ‘·sê«‘· ≈£L´ãqT¢ <ëìì m<äTs√ÿ&ÜìøÏ #·eTTs¡T, e´ekÕj·T s¡kÕj·THê\T ˝Ò≈£î+&Ü Á|ü‘ê´ e÷ïj·T $<ÛëHê\‘√ Ms√∫‘·+>± ‘·eTqT ‘êeTT ì\u…≥Tºø√>∑*>±eTì Á|ü|ü+#êìøÏ #Ó|ü⁄‘·÷ edüTÔHêïs¡T. yê] ¬s’‘ê+>∑ düVü≤ ø±s¡ dü+düú\ >∑T]+∫, ùd+ÁBj·T ms¡T e⁄\T >∑T]+∫ #ê˝≤ #ÓbÕŒs¡T. >=+>∑* |ü⁄s¡T>∑T\ $<Ûä«+kÕìï msYÔ yêsYà ø£\ÃsY, Á|æ&˚≥sY, yêdtŒ‡\ <ë«sê m<äTs=ÿHêïeTì >=|üŒ\T #ÓbÕŒs¡T. B+‘√ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+ >± JeXÊÁdüÔ dü+ã+~Û‘· ø±s¡´ø£s¡Ô\T }– b˛j·÷s¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT ≈£L´u≤ e´ekÕj·T eT+Á‹‘·«XÊK n~Ûø±] ≈£L´u≤≈£î ne düs¡yÓTÆq ÄVü‰s¡+˝À 84XÊ‘·+ $<˚o ~>∑T eT‘·T\MT<˚ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+<äì ‘Ó\|ü &É+‘√ yêfi¯¢ ndü\T s¡+>∑T ãj·T≥ |ü&ç+<äìµµ sêXÊs¡T. ≈£L´ãHé e´ekÕj·T+ >∑T]+∫ |ü]XÀ~Û+∫ nqT≈£L\+>± $wüj·÷\qT #Ó|ü⁄‘·Tqï XÊÁdüÔE„\qT ø£eT÷´ìdüTº nã <ë›\ ø√s¡T\T>± ∫Árø£]dü÷Ô ªnyÓ]µ ‘·|ü⁄Œ&ÉT düe÷#êsêìï Á|ü#ês¡+ #˚XÊ&ÉT. ìC≤ìøÏ »]–+<˚$T≥+fÒ bÕ¢ì+>¥, eT]j·TT Ä]úø£ XÊK ñ|üeT+Á‹ e÷>±*dt ø±˝À« |òæÁãe] 2007˝À ªªeTÚ*ø£ ÄVü‰s¡ ªu≤ôdÿ{Ÿµ˝À 84 XÊ‘·+ ~>∑TeT‹ ne⁄ ‘·T+<äì #ÓbÕŒs¡Tµµ. á n~Ûø£ XÊ‘·+ Á|üuÛÑT‘·« j·÷»e÷q´+˝À πswüHé ø±s¡T¶\‘√ q&ÉTdüTÔqï $<ÛëHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q~. n+‘˚ø±ì mH√ï Á|üø£è‹ ;ÛuÛÑ‘ê‡\T dü+uÛÑ $+∫Hê C≤rj·T |üs¡+>± ÄVü‰s¡|ü<ësêú\ ~>∑TeT‹˝À $<˚XÊ\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&É≥+ 1980 qT+∫ 1997 es¡≈£L ‘·>∑Z&É+ düŒwüº+>± ˝…ø£ÿ˝Ò #Ó|ü⁄‘·THêïsTT. 72 XÊ‘·+ qT+∫ 42 XÊ‘·+ es¡≈£L ‘·>±ZsTT. 2008˝À n‹ô|<ä› eT÷&ÉT Vü≤]πøHé ‘·TbòÕqT¢ rÁe $<Ûä«+kÕìï düèwæº+#êsTT. <ë<ë|ü⁄ 10 _*j·THé &Ü\s¡¢ qwüº+ »]–+~. Hê\T>∑T \ø£å\ Çfi¯ó¢ HêX¯q
X
X 54
X
yÓTÆb˛j·÷sTT. $kÕÔs¡+>± |ü+≥\T b˛j·÷sTT. ‘·TbòÕHé $<Ûä«+dü+ »]–q 40 s√E\ ‘·sê«‘· ªªôVA˝Ÿ >∑TsTTHé, ˝≤dt ≥THêdtµµ ÁbÕ+‘ê˝À¢ #˚dæq düπs« Á|üø±s¡+ ‘·TbòÕHé <ë&çøÏ ˇπø |ü+≥ y˚ùd e´ekÕj·T πøåÁ‘ê\T 90 XÊ‘·+ qT+&ç X¯‘· XÊ‘·+ HêX¯qyÓTÆ‘˚ _Ûqïs¡ø±\ |ü+≥\ πøåÁ‘ê\˝À 50 XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T HêX¯qeT j·÷´sTT. n˝≤π> |üsê´es¡D nqT≈£L\ e´ekÕj·T πøåÁ‘ê˝À¢ ˇπø |ü+≥ y˚ùd πøåÁ‘ê\ ø£+fÒ y˚>∑+>± ñ‘·Œ‹Ô kÕ<Ûä´eTsTT´+~. 1990˝À #·eTTs¡T düs¡|òüsê $<˚XÊ\ qT+∫ ì*∫ b˛>±H˚ ≈£L´u≤˝À yÓTT‘·Ô+ s¡yêD≤ düú+_Û+∫b˛sTT+~. ø±s¡T\T ‹s¡>∑ ˝Ò<äT. |ü_¢ø˘ s¡yêD≤ ø√dü+ $ìjÓ÷ –düTÔqï ãdüT‡\T ì*∫b˛j·÷sTT. s¡Vü≤ <ës¡T\˙ï ìsêàqTwü´yÓTÆb˛j·÷sTT. Á|ü» 10 dü+ˆˆ \ qT+&ç m<äTs¡T #·÷düTÔqï \+<äs¡÷ q&Ée&É+ ‘·|üŒìdüs¡sTT´+~. >∑*–+~. Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± y˚T<Ûëe⁄\T, Á|üuÛÑT‘·«+ yÓ+≥H˚ #Ó’Hê qT+&ç ¬s+&ÉT sê»ø°j·THêj·T≈£î\T, ∫es¡≈£î X¯Á‘·Te⁄\T \ø£å\ eT+~ Á|ü»\THêïs¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ 1 \ø£å\ ôd’øÏfi¯ófl ~>∑TeT‹ #˚düT≈£îHêïs¡T. ≈£L&Ü ≈£L´u≤ Á|ü»\ kÕe÷õø£ dü+πøåeT \ø£å Çfi¯ó¢ ø£{≤º\ì ìs¡ísTT+#·T≈£î+~. Á≥≈£îÿ\qT ãdüT‡\T>± e÷sêÃs¡T. uÛ≤Ø ø±s¡´Áø£e÷\˝À m+‘√ Á|ü>∑‹ kÕ~Û+ <ëìøÏ ø±e\dæq Áb˛‘ê‡Vü≤+ \_Û+#·&É+ ˝Ò<äT. 2005˝À >±dt ˝…’Hé <=+>∑‘·q+ ãdüT‡\T n+fÒ 250 eT+~ Á|üj·÷D° ∫q≥Tº ˇ|ü⁄Œ≈£îHêïs¡T. Á|ü»\≈£î ñ∫‘· $<ä´, yÓ’<ä´ kÂø£sê´\T »s¡T>∑T‘·T+<äì, n~ u≤¢ø˘ e÷¬sÿ{Ÿ˝À ≈£î\≈£î nqT≈£L\+>± ‘·j·÷s¡T #˚XÊs¡T. ø£ * Œ+#· &É+‘√ eTT+<äT ì\ã&ܶs¡T. H˚sê\ neTTà‘·THêïs¡ì dü«j·T+>± ø±Ák˛ºH˚ ‘·≈£îÿe <ä÷sêìøÏ ôd’øÏfi¯ófl, ]øå±\T $ìjÓ÷–+#ês¡T. ∫qï∫qï |ü≥ºD≤˝À¢ dü+K´ n‹ ‘·≈£îÿe>± ]ø±s¡¶sTTq <˚X¯+>± #ÓbÕŒs¡T. p˝…’ 26, 2007q sêe⁄˝Ÿ >∑TÁsê\T, >±&ç<ä\‘√ q&çù| ãfi¯flqT ñ|üjÓ÷ ªªdü$Twæº e´ekÕj·÷ìøÏ |ü]es¡ÔqqT, ø±]àø£es¡Z Á|üuÛÑT‘·«+ eT<Ûä´ –+#ês¡T. ø±s¡¢qT |üP˝Ÿ>± @sêŒ≥T #˚dæ ‘·s¡>∑‹ ¬s’‘·T\ô|’ m˝≤+{Ï ìs¡“¤+<ÛäeT÷ ˝Ò≈£î+&Ü, Ä<äs¡Ù ã\+‘√, n‹ m≈£îÿeeT+~ ñ|üjÓ÷ C≤Á>∑‘·Ô>± #ê˝≤ ì+bÕ~>± e÷Á‘·y˚T HÓs¡y˚sêÃ*µµ. ªª¬s’‘·T\T Çwüº|üPs¡«ø£+>± ‘·eT+‘·≥ ‘êeTT @s¡Œs¡#·Tø=ì, yê{Ï –+ #·T≈£îH˚≥≥T¢ jÓTTø£ÿ Á|üjÓ÷»Hê\qT Ä#·s¡D <ë«sê Á|ü<ä]Ù+∫q dü+düú\πø $\Te #˚XÊs¡T. |üdüT|ü⁄s¡+>∑T ø£\ Á|üuÛÑT‘·« yêVü≤ e⁄+≥T+~µµ. Hê\T Á|ü»\ nedüsê `˝…ìHé \≈£î ‘·>∑Z≥Tº>± ñ|ü jÓ÷–+#ês¡T. kÕÁe÷»´ yê<ëìï e´‹πsøÏdü÷Ô, ù|s¡T >±+∫+~. Çìï #˚dæHê nyÓT]ø± ø±Ák˛º ªø±eT>∑Tj˚Tµ ˝À e÷{≤¢&ÉT‘·÷ kÕeT´yê<ä <˚XÊ\ sê»ø°j·÷\qT ìs¡+ kÕe÷K´ yê<ä+ |ü≥¢ ìs¡+‘·s¡+ C≤Á>∑‘·Ô>± ªªkÕeT´yê<ä $<ÛëHê\qT nqTdü]dü÷Ô ø±]à ‘·s¡+ |ü]o*dü÷Ô XÊÁd”Ôj·T+>± $X ‚¢wæ+#˚ ñ+&Ü*. |ü≥ºD e´ekÕj·T+ <ë«sê #·T≥Tº ≈£î\qT yê] ÁX¯eT≈£î ‘·>∑Z≥T¢, düßKeT Ábıˆˆ CÒyéT® ô|Á{≤dt n_ÛÁbÕj·÷\qT Á|üø£ÿ\ ÁbÕ+‘ê\≈£î ÄVü‰s¡ düs¡|òüsê #˚j·T j·T+>± J$‘êìï >∑&çù|≥≥T¢ dü]b˛j˚T >∑\T>∑T‘·THêïs¡T ø±ì yÓTT‘·Ô+ <˚X¯ nedü J‘·+ #Ó*¢+#·˝Òø£ b˛‘·THêïeTì ‘Ó\TdüT. ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. ªªkÕeT´yê<ä Ä]∆ø£ sê»ø°j·T sê\≈£î dü]b˛e≥+ ˝Ò<äT. Ç+ø± ~>∑TeT Bì e\q Áø£eT •ø£åD sêVæ≤‘·´+ ndü $<ÛëHê\‘√ ≈£L´u≤ nH˚ø£ $»j·÷\qT ‘·T\T #˚düTø=+≥÷H˚ e⁄Hêïs¡T. Á|ü»\≈£î Vü≤q+ ô|s¡T>∑T‘·THêïsTTµµ. nHêïs¡T. kÕ~Û+∫+~. nyÓT]ø± kÕÁe÷»´yê<ä Çfi¯¢ ìsêàD+ ø±s¡´ Áø£eT+˝À yÓqø£ ªªÇ˝≤+{Ï düeTdü´\T <äè&ÛÉyÓTÆq sê»ø°j·T ìs¡íj·÷\‘√ |ü]wüÿ]+#·T ø√yê\ìµµ ìs¡+‘·s¡ <ë&çì <ÛÓ’s¡´+>± ‹|æŒø=≥º ã&ܶs¡T.
X
X
X 55 Vü≤]‘· $|ü¢e+ ` y˚fi¯S¢qT≈£îqï nyÓT]ø£Hé qeT÷Hê
nyÓT]ø£Hé qeT÷Hê e´ekÕ j·÷ìï uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ ã<ä˝≤sTT+#· &É+˝À Áô|’y˚{Ÿ nyÓT]ø£Hé bòÂ+&˚wüqT¢ nyÓT]ø± Á|üuÛÑT‘·«+, Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î\T $düèÔ‘·yÓTÆq bÕÁ‘·qT ìs¡«Væ≤+ #êsTT. •ø£åD˝ÀqT, e´ekÕj·T $düÔs¡D˝ÀqT 1952 qT+&ç ªbò˛sYº bòÂ+&˚wüHéµ |üì#˚ düTÔ+~. 1950 ˝À |ü⁄qs¡«´ed”úø£]+ #·ã&çq ªÇ+&çj·THé nÁ–ø£\Ãs¡˝Ÿ ]ôd]à Çì‡dæº≥÷´{Ÿµ ≈£î sêø˘ ô|ò\¢sY bòÂ+&˚wüHé |ò”˝Ÿ¶ &Ó’¬sø£ºs¡sTTq ªsê˝ŸŒ¤ ø£$Tà+>¥‡µ yÓTT<ä{Ï &ûHé>± ìj·T$T+#·ã&ܶ&ÉT. uÛ≤s¡ rj·T |ü]XÀ<Ûäq dü+düú\qî |ü⁄qs¡«´ed”úø£ ]+#·&É+‘√bÕ≥T uÛ≤s¡rj·TT \qT
nyÓT]ø±≈£î |ü+|æ+ #·&ÜìøÏ ø±e\dæq Ä]∆ø£ düVü‰j·T+ sêø˘ ô|ò\¢sY bòÂ+&˚wüHé n+<ä#˚dæ+~. 1966˝À uÛ≤s¡‘· <˚X¯+˝À rÁe yÓTÆq |ü]dæú‘·T\T @s¡Œ &É≥+‘√ ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\T ~>∑TeT‹ #˚düTø√yê*‡q nedü s¡+ e∫Ã+~. n|üŒ{Ï nyÓT]ø£Hé Áô|dæ&Ó+{Ÿ *+&ÉHé C≤q‡Hé ªªVü≤]‘· $|ü¢yêìï uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ÄyÓ÷ ~ùdÔH˚ >√<ÛäTeT\T düs¡ |òüsê #˚kÕÔqìµµ ìã+ <Ûäq ô|{≤º&ÉT. n|üŒ{Ï uÛ≤s¡‘· Á|ü<Ûëì ˝≤˝ŸãVü≤ <ä÷sY XÊÁdæÔ ø=‘·Ô e+>∑ &Ü\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&˚ ø=‘·Ô e´ekÕj·T $<Ûë Hêìï ‘=+<äs¡|ü&ç neT\T #˚j·T≈£L&É<äì ôV≤#·Ã]+#ês¡T. ø±ì
X
1966˝À Äj·Tq nø£kÕà‘·TÔ>± eTs¡DÏ+ #·&É+ e\q Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ nqTeT‹ ˝Ò≈£î+&ÜH˚ Bìì neT\T #˚kÕs¡T. ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<Ûä‘·qT, ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ‹ÔøÏ dü+ã+<Ûä+ ˝Òì $wüj·T+>± e÷πsÃdæq ‘·sê«‘· ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ‘·TÔ\ ô|s¡T>∑T<ä\ nqï ÁuÛÑeTqT düèwæº+#ês¡T. ø=‘·Ô>± ‘·j·÷s¡T #˚dæq $‘·ÔHê\ e\q, πø+ÁBø£è‘· ñ‘·Œ‹Ô $<ÛëHê\ e\q, s¡kÕj·Tìø£ ô|≥Tºã&ÉT\T n~Ûø£+>± nedüs¡yÓTÆq $<ÛëHê\ e\q ÄVü‰s√‘·Œ‹Ô ô|]–+<äH˚ yê<äq ˝À|üuÛÑ÷sTTwüºyÓTÆq<äì Á|üeTTK kÕe÷õø£y˚‘·Ô e+<äHê•e ù|s=ÿHêïs¡T. ô|Á{≤dt ôV≤#·Ã]+#ês¡T. \øå±´\T>± ì\ ã&˚ kÕeT´yê<ä qeT÷Hê\ eT<Ûä´ »s¡T>∑T‘·Tqï eTq bÕ\≈£î\T kÕÁeT»´yê<ä nqT≈£L\ $<ÛëHê\˝À j·TT<ä∆+˝À eTq+ m≥TyÓ’b˛ nìï s¡+>±\qT Á|ü<Ûëq+>± e´ekÕj·T s¡+>±ìï düs¡« HêX¯q+ ‘˚\TÃø√yê*. #˚dæ Á|ü»\T ÄVü‰s¡ ãÁ<Ûä‘·˝Òø£ Äø£*‘√ n\eT{Ï+#˚ |ü]dæú‘·T\T düèwæºdüTÔHêïs¡T. ô|’>± Ä $<ÛëHê\qT e´‹πsøÏ+#˚ yê]ì n_Ûeè~∆ ìs√<Ûä≈£î\T>± eTTÁ<äy˚dæ <ë&ÉT\T #˚düTÔHêïs¡T. ìs¡“¤+<ë\T ø=qkÕ –düTÔHêïs¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT <˚X¯+˝À neT\e⁄‘·Tqï n_Ûeè~∆ qeT÷Hê >∑T]+∫ rÁeyÓTÆq #·s¡Ã »s¡T>∑T‘·T+~. á dü+<äs¡“¤+˝À $»j·Te+‘·yÓTÆq ≈£L´ãHé |ü≥ºD e´ekÕj·T $<Ûëq+ eTq≈£î mH√ï $\TyÓ’q bÕsƒê\qT n+~ düTÔ+~. ãVüQfi¯ C≤‹ dü+düú\T, ã&Ü ô|≥Tº ã&ç <ës¡¢ ˝≤uÛ≤\ ø√dü+, <˚XÊ\ kÕs¡« uÛÖeT‘ê«ìï <Ûä«+dü+ #˚ùd ô|≥Tºã&ç <ëØ qeT÷Hê≈£î _Ûqï+>± Á|ü»\ dü+πøåeT+, kÕs¡« uÛÖeT‘·«+, kÕ«e\+uÛÑq
X
T ê\ y Ñ Û Tu q n ê H ’ Ó # À ˝ + ∑ > + ¡ s T · Õj e´ek >∑T]+∫
X
e´ekÕj·÷ìï, \|òüTT |ü]ÁX¯eT\qT ìs¡¢ø£å´+ #˚dü÷Ô uÛ≤Ø |ü]ÁX¯eT\ô|’ k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé ø=qkÕ–+∫q $<ÛëHêìï e÷y√ ì• ‘·+>± $eT]Ù+#ês¡T. uÛ≤Ø |ü]ÁX¯eT\≈£î Ç∫Ãq |üs¡eT ÁbÕeTTK´‘·qT ‘·–Z+#ê\ì |æ\T|ü⁄ ìdü÷Ô e÷y√ \|òüTT |ü]ÁX¯eT \˝ÀqT, e´ekÕj·T+˝ÀqT n~Ûø£+>± eT<äT|ü⁄ ô|≥º&É+, Á|ü»\ ì‘ê´edüsê\T rs¡&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+<ä˙, n<˚ düeTj·T+˝À n~ uÛ≤Ø |ü]ÁX¯eT\≈£î ø±e\dæq ô|≥Tºã&ç dü+#·j·THêìï yêdüÔe+>± y˚>∑e+‘·+ #˚düTÔ+<ä˙ yê~+∫, Á|ür $wüj·÷ìï πø+Á<ä+˝Àì n~Ûø±s¡T\ #˚‘·T˝À¢ πø+ÁB ø£]+∫ kÕúìø£ n~Ûø±s¡T\ #˚‘·T\≈£î |ü>±Z\T _–+∫, yê]øÏ dü«‘·+Á‘· ø±sê´#·s¡DVü≤≈£îÿ ìsêø£]+#·&Üìï $eT]Ù+#ês¡T. k˛$j·T{Ÿ $<ÛëHê\T ªªñ‘·Œ‹Ô #˚j·÷\H˚ ¬s’‘·T\ ñ‘ê‡Vü‰ìï rÁe+>± ˙s¡T>± sêÃsTT. ø√&ç ô|≥º eT]ìï >∑T&ÉT¢ ô|{≤º\ì ø√s¡Tø=+{≤e⁄ >±ì <ëìøÏ ‹+&ç ô|≥ºe⁄. >∑TÁs¡+ y˚>∑+>± |ü]¬> {≤º\qT≈£î+{≤e⁄ ø±ì <ëìì >∑&ç¶ y˚Tj·T˙j·Te⁄. Ç~ m≥Te+{Ï ‘·s¡ÿ+µµ nì $eT]Ù+#ês¡T. yÓTT<ä≥ j·÷+Árø£s¡D »s¡>±*. ‘·s¡Tyê‘˚ ø√|üπs{Ïyé \T @sêŒ≥T #˚j·÷\H˚ uÛ≤yêìï $eT]Ùdü÷Ô, e´ekÕj·T+˝À j·÷+Árø£s¡D »s¡>∑ø£ eTT+<˚ dü$Tw”ºø£s¡D #˚j·Te#·Ãì yê~+#ês¡T. ªª|ü]ÁX¯eT e´ekÕj·T+ ø£+fÒ y˚>∑+>± n_Ûeè~∆ #Ó+<ä≥+ nH˚ <ëìï dü¬s’q |ü<ä∆‹˝À #ÓbÕŒ*. |ü]ÁX¯eTô|’ n‹>± H=øÏÿ #Ó|üŒ≈£L&É<äT. n˝≤ #˚ùdÔ ‘·|üŒø£ Çã“+~ ø£\T>∑T‘·T+~. eTq ª*j·÷y√ì+>¥µ $wüj·T+ rdüTø√+&ç. nø£ÿ&É nH˚ø£ |ü]ÁX¯eT\THêïsTT. yês¡T m\¢|ü⁄Œ&É÷ |ü]ÁX¯eT≈£î Á|ü<ÛäeT ‘ê+ã÷ \+ Çdü÷Ô n<˚ düeTj·T+˝À e´ekÕ j·÷ìï X¯øÏÔ e+‘·+>± n_Ûeè~∆ #˚j·T&É+
X
|ü{Ϻ+#·Tø√˝Ò<äT. |òü*‘·+>± Ä sêh e´ekÕj·T |ü≥ºD e÷¬sÿ{Ÿ≈£î <Ûëq´+, e÷+dü+, ≈£Ls¡>±j·T\T düs¡|òüsê #˚j·T˝Òø£b˛sTT+~. M{Ïì yês¡T m\¢ |ü⁄Œ&É÷ Ç‘·s¡ sêÁcÕº\ qT+&ç ‘Ó|æŒ+#·T ø√e\dæ e⁄+~. ø°\ø£ düeTdü´ @$T≥+fÒ e´ekÕj·T ÁXÊ$T≈£î\T n‘·´+‘· Á|üj·÷ dü≈£î ˝Àqe⁄‘·THêïs¡T. yê]øÏ nedüs¡yÓTÆq j·T+Á‘· kÕe÷Á– ø=s¡e&ç+~. Ç~ ñ‘·Œ‹Ô ô|+|ü⁄<ä\qT |ü]$T‹ #˚düTÔ+~µµ nHêïs¡T. ªªyê]øÏ ˇ{Ϻ f…ø±ï\J, kÕ+πø‹ø£ πø&És¡T ‘·|üŒ y˚πsM nedüs¡+ ˝Ò<äT. Á|üC≤ sêX¯ó\T \˚s¡T. Ç~ ≈£L&É ˇ+{Ï ø±*ô|’q q&Ée&Éy˚T ne⁄‘·T+~. ñ≈£îÿqT |ü⁄Hê~ >±qT, j·T+Á‘ê\qT >∑T+&Óø±j·T>±qT, ù|s=ÿ+≥÷ yês¡T uÛ≤Ø |ü]ÁX¯eT\ ÁbÕeTT K´‘·qT m≈£îÿe #˚dæ #ÓbÕŒs¡T. e´ekÕ j·÷ìøÏ <Ûëq´+, |ü]ÁX¯eT\≈£î ñ≈£îÿ eTTK´<Ûësê\qï~ eTq yÓ’K]. eTq+ ¬s+&ÉT ø±fi¯¢ô|’q q&ÉTkÕÔ+. f…ø±ï\J Á|ür $wüj·÷ìï ìs¡ísTTdüTÔ+<ä˙, πø&ÉsY Á|ür $wüj·÷ìï ìs¡ísTTkÕÔs¡˙ yês¡T qeTTà ‘ês¡T. yês¡T ªì|ü⁄DT\µ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É ‘êπs >±ì $|ü¢e‘·‘·«+(¬s&é) >∑T]+∫ mqï&É÷ e÷{≤¢&És¡T. Ç~ ˇ+{Ï ø±*ô|’ q&Ée&Éy˚Tµµ nHêïs¡T. Á|ü»\ eT<Ûä´ yÓ’s¡T<Ûë´\ |ü≥¢ düÁø£ eT+>± e´eVü≤]+#˚ |ü<䛋 >∑T]+∫ #Ó|ü⁄‘·÷ ªªVüQù| sêh+˝Àì ª‘·T‡Hé VüQyêµ õ˝≤¢˝Àì ªyê+>¥ ≈£îy√cÕHéµ ˝À düVü≤ø±s¡dü+|òüT+ e⁄+~. n‹ ;<ä
X
X 56 ÁbÕ+‘·yÓTÆq, Á|üC≤ Á|üuÛÑT‘·«|ü⁄ düVü‰j·T <Ûëq´+ô|’ #ê˝≤ ø±\+ Ä<Ûës¡|ü&çq ÁbÕ+‘·+˝À Ç~ e⁄+~. 1953˝À Bìï ÁbÕs¡+_Û+∫q|ü⁄Œ&ÉT Á|ü»\T Bìï ªª<ä]Á<äT\ düVü≤ø±s¡ dü+|òüT+µµ nì |æ* #ês¡T. ø±ì Á|ür @&É÷ n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·÷ Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\ b˛sê≥+ ‘·s¡Tyê‘· H˚&ÉT nø£ÿ&É Á|ür ≈£î≥T+ã+ <Ûëq´|ü⁄ ì\«\qT ø£*– e⁄HêïsTT. Ç~
düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ <ë«sê kÕ<Ûä´yÓTÆ+~. Ç‘·s¡ #√≥¢ kÕ<Ûä´eT yê«*. düVü≤ ø±s¡ dü+|òü÷\ ìsêàD+ ø√dü+ rÁe b˛sê≥+ nedüs¡eTì n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. ø=‘·Ô |üqT˝À¢ m|ü⁄Œ&É÷ nH˚ø£ ø£cÕº\qT m<äTs√ÿe\dæe⁄+ ≥T+~. á düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷ \qT >∑{Ϻ>± ã\ |üs¡TdüTÔqï <Óes¡T? Á>±MTD »HêuÛ≤˝À 70 XÊ‘·+>± e⁄qï ù|<ä, ~>∑Te ÁX‚DÏ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ ¬s’‘ê+>∑y˚Tµµ nHêïs¡T. ªªkÕ«e\+ãq, $πø+ÁB ø£s¡D, ô|‘·Ô+ <ëØ ‘·q+ |ü{≤¢, n_ÛC≤‘·´‘·‘·«+ |ü{≤¢ e´‹πsø£‘·, dü$Twæº \øå±´\T, Áø£eT •ø£åD, uÛÖ‹ø£|üs¡yÓTÆq$ ø±q≥Te+{Ï Áb˛‘ê‡Vü≤ ø±\T, kÕ+|òæTø£, Ä]∆ø£ |üs¡yÓTÆq nìï n+XÊ\˝À Á|üC≤sêX¯ó\T bÕ˝§Zq&É+, düeTÁ>∑yÓTÆq n_Ûeè~∆ m+|æø£ #˚düT≈£îqï uÛ≤>±ìï n_Ûeè~∆ #˚j·T&É+ ø±≈£î+&Ü nìï s¡+>±\qT n_Ûeè~∆ |üs¡#·&É+ \øå±´ \T>± e⁄+&Ü*µµ (BìøÏ j·÷HêHé qeT÷Hê>± |æ\TkÕÔs¡T)
≈£L´u≤ >∑T]+∫ #Ó|ü⁄Œø√yê\+fÒ yÓTT<ä{ Á|ü|ü+#· Á|ü»\ X¯Á‘·TyÓ’q nyÓT]ø± >∑T]+∫ #Ó|ü⁄Œø√yê*. ‘·eT Ä~Û|ü‘·´+ #·˝≤sTT+#·≥+ ø√dü+ ‘·eT ÁbÕã\´+ ô|+#·Tø√e{≤ìøÏ $\TyÓ’q düVü≤» eqs¡T*ï dü«+‘·+ #˚düTø√e{≤ìøÏ nyÓT]ø± ìs¡+‘· s¡+ Á|üj·T‹ïdü÷Ô nH˚ø£ <˚XÊ\ MT<ä <ë&ç #˚dæ+~. nH˚ø£ Á|üuÛÑT‘ê«\qT ≈£L\<√dæ+~. >∑‘· e+<ä dü+e‘·‡sê\˝À Ç‘·s¡ <˚XÊ\, düe÷C≤\ n+‘·s¡Z‘· e´eVü‰sê˝À¢ CÀø£´+
5.dæ]j·÷, 6.*_j·÷\qT <Ûä÷s¡Ô <˚XÊ \T>± Á|üø£{Ï+∫ yê{Ïô|’ ìs¡+‘·s¡+ <ë&ÉT\T ø=qkÕ–+∫+~. ø=qkÕ–dü÷ÔH˚ e⁄+~. nyÓT]ø±#˚ <Ûä÷s¡Ô <˚X¯+>± ù|s=ÿq ã&çq ≈£L´u≤ Á|ü»\ #·]Á‘·qT, yê] b˛sê {≤*ï ‘Ó\TdüTø=+<ë+. Ä]∆ø£ ~>∑“+<Ûäq+, øÏsêsTT >∑÷+&Ü\‘√, ø±Ák˛ºì Vü≤‘·´ #˚ùd Á|üj·T
± ø ] T Ó y n ⁄ e T · ‘ Á ¯ X \ Á|ü|ü+#· Á|ü»
X
#˚düT≈£îì, Äj·÷ <˚XÊ\˝À ‘·eTqT e´‹πs øÏ+∫q Á|üuÛÑT‘ê«~ÛH˚‘·\qT ‘=\–+#· &ÜìøÏ, ‘·eT≈£î nqT≈£L\+>± e⁄+&˚ bÕ\ ≈£î\qT HÓ\ø=\Œ{≤ìøÏ nH˚ø£ ≈£îÁ≥*ï #˚dæ+~. ø£˝À¢˝≤\T düèwæº+∫+~. 1893˝À Vü≤yêjYT sê»]ø±ìï ≈£L\<√dæ nyÓT]ø± ‘·\\T e÷πsà X¯‘êu≤∆ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~. ‘·sê«‘· Áø£eT+˝À ≈£L´u≤, |ü⁄jÓT]Ô]ø√, ìø£sê>∑Tyê, ôVA+&ÉTs¡dt, >±«f…e÷˝≤, ∫Û©, Á¬>q&Ü, |üHêe÷, |òæ*|”Œ¤Hé‡, <äøÏåD $j·T‘êï+, Ä|òtÈìkÕúHé, ÇsêHé, Çsêø˘ ˝≤+{Ï <˚XÊ\T #ê˝≤ e⁄HêïsTT. nìï{Ïø£+fÒ |òüTÀs¡yÓTÆq $wüj·Ty˚T$T≥+fÒ, kÕs¡«uÛÖe÷~Ûø±s¡+ ø£*–e⁄qï <˚XÊ\T nyÓT]ø± uÛÑÁ<Ûä‘·≈£î eTT|ü⁄Œ yê{Ï\¢ #˚düTÔHêïj·Tì 1.≈£L´u≤, 2.ÇsêHé, 3.ñ‘·Ôs¡ø=]j·÷, 4. dü÷&ÜHé,
X
‘êï\T, $T\T¢\qT, |ü]ÁX¯eT\qT, |ü+≥\qT <Ûä«+dü+ #˚j·T &É+, ≈£L´uHé |òæwæ+>¥ uÀ≥¢qT <Ûä«+dü+ #˚j·T&É+ ˝≤+{Ï #·s¡´\‘√ nyÓT]ø± ìs¡+‘·s¡+ ≈£L´u≤qT ˝§+>∑ BdüTø√yê\ì Á|üj·T‹ïdü÷Ô.. 1961 @Á|æ˝Ÿ 15q 13 $T*j·THé &Ü\s¡T¢ πø{≤sTT+ |ü⁄‘√, 1300 kÕj·TT<Ûä <äfi≤\T, 5 j·TT<ä› HÍø£\T, 9 nyÓT]ø£Hé u≤s¡Te j·TT<ä∆ $e÷Hê\‘√ Vü≤yêHê, XÊ+{Ïj·÷>√ $e÷q kÕúesê\ô|’ <ë&ÉT\T »]|æ+~. ø±ì BìøÏ yÓTT<ä≥ qT+&ç dæ<ä∆+>± ñqï ≈£L´u≤ $|ü¢e Á|üuÛÑT‘·«+ m<äTs¡T <ë&çøÏ ~–+~. ø±Ák˛º dü«j·T+>± j·TT<ä∆ s¡+>±ìøÏ e∫à Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+#ês¡T. ≈£L´u≤ $e÷q <äfi≤\T nyÓT]ø± j·TT<ä∆ HÍø£\qT eTT+∫ y˚kÕsTT. 72 >∑+≥\ bÕ≥T »]–q j·TT<ä∆+˝À ≈£L´ãqT¢ Ms√∫‘·+>±, n$ÁXÊ+‘·+>± b˛sê&Üs¡T. @Á|æ˝Ÿ 19q ≈£L´ãHé <äfi≤\T, øÏsêsTT eT÷ø£\ô|’ <ë&ç #˚dæ yê]ì |ü≥Tº ø=HêïsTT. #ê˝≤ eT+~ ˝§+– b˛j·÷s¡T. <ë&çøÏ e∫Ãq yê]˝À e÷J yê´bÕs¡düTÔ\T, bÕ]ÁXÊ$Tø£ y˚‘·Ô\T, uÛÑ÷kÕ«eTT\T ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. Ms¡T b˛>=≥Tºø=qï dü+|ü<ä*ï ‹]– bı+<ë\ì nyÓT]ø±‘√ #˚‘·T\T ø£*bÕs¡T.
X
X 57 Á|üeTTKT&çøÏ ˝ÒK
nyÓT]ø± bÕ\≈£î\T Ä ÁbÕ+‘· kÕúìø£ Ä~yêd”˝…’q ¬s&é Ç+&çj·Tq¢qT <äTsêàs¡Z+>± #·+|æ ÄÁø£$T+#·T≈£îqï dü+>∑‹ Á|ü|ü+#êìøÏ ‘Ó\TdüT. Ä ø±\+˝À ¬s&é Ç+&ç j·Tq¢ Hêj·T≈£î&ÉT ªdæj·÷{Ï˝Ÿµ nyÓT]ø± X‚«‘·C≤‹ bÕ\≈£î\≈£î ªÁ|üeTTKT&çøÏ ˝ÒKµ ù|s¡T‘√ ‘·eT Äy˚<äq*ï $ì|æ+#ês¡T. n~ #·~$‘˚ nyÓT]ø± #·]Á‘·˝À eTqTwüß˝Òï ø±≈£î+&Ü Jyêes¡D≤ìï Á|üø£è‹ì, uÛÑ÷$Tì ≈£L&Ü HêX¯q+ #˚ùd <ëì dü«uÛ≤e+ ns¡∆ eTe⁄‘·T+~. ªªX‚«‘· C≤rj·TT\ sê»´ Á|üeTTKT&ÉT ø£ãTs¡T |ü+|æ+#ê&ÉT. e÷ uÛÑ÷$Tì ø=Hê\qT≈£î+≥THêïeTì ùdïVü≤dü+ ã+<Ûë\T ø√s¡T‘·÷ yê] ôd’Hê´~Û|ü‹ dü+ <˚X¯+ ≈£L&Ü |ü+bÕ&ÉT.Ä <˚e⁄&ÉT eTqì Áù|$T+∫q+‘·>± á |ü⁄&É$T ‘·*¢ì Áù|$T+ #·+&ç m+<äT ø£+fÒ á uÛÑ÷$Tì yê]øÏ y˚TeTT neTàø£b˛‘˚ ‘Ó\¢yês¡T ‘·TbÕ≈£î\‘√ düVü‰sê >∑\s¡T. ì+–ø°, H˚\ø° ‘·*¢ ÄbÕ´j·T‘·≈£î yÓ\ ø£≥º >∑\e÷? á uÛ≤ey˚T e÷≈£î $+‘·>± ñ+~. >±* |òüTTeT |òüTTeT\T, ˙{Ï ‘·fi¯ ‘·fi¯\÷, e÷ kıeTTà ø±q|ü⁄Œ&ÉT yê{Ïì m˝≤ neTà>∑\+? á uÛÑ÷$Tô|’q nDTeDTe⁄ Hê Á|ü»\≈£î m+‘· |ü$Á‘·yÓTÆq~, yÓT]ùd Á|ü‹ Ä≈£L, ÇdüTø£ rs¡+, dü+<Ûä´y˚fi¯ bı>∑eT+#·T ø£$Tàq n&ÉM, yÓTÆ<ëq+, s¡aeTàì bÕ&˚ Á|ü‹ |ü⁄s¡T>∑÷ Hê Á|ü»\ nqTuÛÑyê˝À¢ düèà‘·T˝À¢ |ü$Á‘·yÓTÆq$. #Ó≥¢˝À Á|üeVæ≤+#˚ Je»\+ ¬s&é Ç+&çj·Tq¢ C≤„|üø±\qT yÓ÷düT¬øfi¯ó ‘·T+≥T+~. y˚T+ eT{Ϻ˝Àì yêfi¯¢+. uÛÑ÷$T e÷˝À uÛ≤>∑+. düTyêdüq\T yÓ<ä»˝Ò¢ |üP\T e÷ #Ó˝…¢\T¢, õ+ø£, >∑TÁs¡+, &˚>∑ e÷ ‘·eTTàfi¯ófl. sêfi¯fl •Ksê\T, ‘√≥˝À¢ì s¡kÕ\T, >∑TÁs¡|ü⁄ |æ\¢ ùd«<ä+, eTìw” n˙ï ˇπø ≈£î≥T+ã+ ˝Àì$. @{Ï˝Àq÷, q<äT\˝Àq÷ bÕπs ˙s¡T ñ‹Ô˙s¡T ø±<äT. e÷ |üPØ«≈£î\ s¡ø£Ô+. |üX¯óe⁄, #Ó≥T¢, eTìwæ ˇπø >±* |”\TÃ≈£î+{≤sTT. eTìwæ Ç‘·s¡ JeC≤\+‘√ ˇπø >±*ì |ü+#·T≈£î+{≤&ÉT. ø±ã{Ϻ >±* eTq≈£î m+‘√ |ü$Á‘·yÓTÆq~. á uÛÑ÷$T <˚e⁄&çøÏ m+‘√ ÇwüºyÓTÆq~. uÛÑ÷$TøÏ Vü‰ì #˚j·T&ÉeT+fÒ düèwæº ø£s¡ÔqT nee÷ì+#·&É+‘√ düe÷q+. ãVüQ X¯ Ç‘·s¡ C≤‘·T\ø£Hêï eTT+<˚ ‘Ó\¢yêfi¯ó¢n+‘· ]+∫b˛‘ês¡T. ˙ |üø£ÿqT eT*q |üs¡T#·T ø=+fÒ ˇø£ s√EqTy˚« Ä <äTs¡È+<Ûä+˝À }|æ sê&Éø£ #·∫Ãb˛‘êe⁄µµ.
X
X 58
≈£L´u≤ Á|ü»\ $|ü¢e b˛sê≥ #·]Á‘· nyÓT]ø± K+&É+˝À @s¡Œ&çq ‘=*
e÷]º 1895˝À b˛sê≥+˝ÀH˚ eTs¡DÏ+ #ê&ÉT. n+‹eT+>± kÕŒìwt ì j·T+‘·è‘ê« ìøÏ düe÷~Û ø£≥º>∑*>±s¡T. ø±ì Ä kÕ∆q+˝À |üø£ÿH˚ ñqï nyÓT]ø± ô|‘·Ôq+ yÓTT<ä˝…’+~. ôdŒsTTHéqT m<äTs√ÿe&ÜìøÏ, düVü≤ø£]düTÔ Ôqï≥T¢ q{Ï+∫ nyÓT]ø± 1889 ˝À #˚düT ≈£îqï ˇ|üŒ+<ä+ Á|üø±s¡+ ≈£L´u≤qT ‘·q ñ|üÁ>∑Vü≤ <˚X¯+>± #˚düTø=+~.
$|ü¢e Á|üuÛÑT‘·«+>± ≈£L´u≤≈£î Á|ü‘˚´ø£‘· ñ+~. ø=\+ãdt 1492˝À ≈£L´u≤˝À n&ÉT>∑Tô|{Ϻq|ü⁄&ÉT nø£ÿ&É nsê«ø˘ Ç+&çj·TqT¢ J$düTÔ+&˚yês¡T. $<˚o Hê$≈£î\ dü+|üs¡ÿ+e\q ø£*–q »ãT“\‘√ yês¡T #·ìb˛j·÷s¡T. 1511 Hê{ÏøÏ nø£ÿ&É ôdŒsTTHé kÕÁe÷»´yê<äT\T kÕúes¡+ @sêŒ≥T #˚düT≈£îHêïs¡T. Vü≤yêHê πse⁄ yê]øÏ ˇø£ Á|ü<ÛëqyÓTÆq sêø£b˛ø£\ πø+ Á<ä+>± ñ+&˚~. kÕÁe÷»´yê<äT\T ‘·eT #·¬øÿs¡ nedüsê\ ì$T‘·Ô+ ≈£L´u≤˝À #Ós¡≈£î |ü+≥qT u≤>± yê´|æÔ #˚kÕs¡T. Ç+<äTø√dü+ uÛ≤Ø m‘·TÔq q\¢C≤‹ u≤ìdü\qT ~>∑TeT‹ #˚düT≈£îHêïs¡T. |”&Éq≈£î, u≤ìdü‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± kÕ∆ìø£ Á|ü»\T ô|<ä› m‘·TÔq Á|ü‹|òüT≥ qqT kÕ–+#ês¡T. 1867 qT+&ç 1878 es¡≈£î »]–q Ä b˛sê{≤\ |òü*‘·+>± 1886 ˝À u≤ìdü‘·«+ ìs¡÷à*+#· ã&ç+~. nsTTHê t êsTT≈£î&Ó’q ªCÀwj·Tq H º ÕØ b Ø q ü ´w Ä ≈£L´ãHé ]e\÷‘·, y˚T<Ûë$, Hê´j·Tyê~. Äs√>∑´ , s¡#·sTT Ò <ëìì e÷]ºµ >=|üŒø£$ ªªá uÛÑ÷MTà<ä J$+#ê\+f≤<Ûä´‘˚ Á|ü<Ûëq+µµ #Ó|æŒ+<˚eT+fÒ X¯óÁuÛÑ+>± u≤>∑T#˚j·÷*‡q u <Ûëq´|ü⁄ –+»˝À e+‘·+>±, |ü] #·+ jÓTTø£ÿ ø°]Ô n+‘ê ˇø£ ªªÁ|ü|ü+ ø± Û≤$dü÷Ô, nyÓT] . µµ u ~ + ± T · ≤> ˛‘ ˝ b ç + ¯ X ˚ T& < $ Ç ·T+~µµ Ï∫Ãq Ä ªª<˚e⁄&ÉT ‘·eTønyÓT]ø± <˚XÊ*ï ø£ã[+#·uÀ‘ <äøÏåD ùd«#·Ã¤ ù|s¡T‘√ ñ+~.
ñ<ä´eT+
ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚
X
düŒwüºyÓTÆq kÕÁe÷»´yê<ä e´‹ πsø£‘·‘√ b˛sê&çq #·]Á‘· CÀwt e÷]º~. ªªeTq+‘·≥ eTq+ ì\ã&ܶ, |ü&çb˛sTTHê |òüs¡yê˝Ò<äT, ø±˙ ã\yÓTÆq bıs¡T>∑T<˚XÊìøÏ m|üŒ{Ïø° ãTTD|ü&=<äT›µµ nqï Ä+{Àì y˚TdæjÓ÷, e÷øχyÓ÷>√y˚TCŸ ˝≤+{Ï ôd’ìø£ ø£e÷+&És¡T¢ düVü≤ø±s¡+‘√ b˛sê&çq CÀwt
X
nyÓT]ø£q¢ $˝≤kÕ \≈£î ≈£L&Ü ≈£L´u≤ qT ˇø£ kÕ∆es¡+>± #˚ d ü T ø=Hêïs¡ T . 1902 es¡≈£î á Be⁄*ï Á|ü‘·´ø£å+ >± ÄÁø£$T+#·T≈£îqï nyÓT]ø± ‘·sê«‘· |üs√ø£å+>± ô|‘·Ôq+ ø=qkÕ–dü÷Ô e∫Ã+~. 1920 es¡≈£î 4 kÕs¡T¢ ≈£L´u≤˝À ôd’ìø£|üs¡+>± CÀø£´+ #˚düTø=+~. 1940 ˝À u≤{ÏkÕº n<Ûä´≈£åî&Ó’, n$˙‹ø£s¡yÓTÆq ìj·T+‘·è‘·« sêC≤´ìï kÕ∆|æ+#ê&ÉT. ndü+‘·è|æÔì ñ≈£îÿbÕ<ä+‘√ nD∫y˚j·÷\ì Á|üj·T‹ï+#ê&ÉT. u≤{ÏkÕº Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± ≈£L´u≤˝À Á|üC≤ñ<ä´eT+ sêEø=+~. n+<äT˝À |òæ&Ó˝Ÿø±Ák˛º Hêj·Tø£‘ê«q »]–q kÕj·TT<Ûä
Á|üC≤b˛sê≥+ eTTK´yÓTÆ+~. Á|üeTTK $|ü¢eø±s¡T&ÉT #˚>∑Ty˚sê, ø±Ák˛º≈£î düVü≤ø£ ]dü÷Ô á b˛sê≥+˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT. »qe] 1,1959q, q÷‘·q dü+e ‘·‡s¡y˚fi¯ |òæ&Ó˝Ÿø±Ák˛º, sêe⁄˝Ÿ ø±Ák˛º\ Hêj·Tø£‘·«+˝À $|ü¢eùdq ≈£L´u≤qT $eTTøÏÔ #˚dæ+~. u≤{ÏkÕº bÕ]b˛j·÷&ÉT. <˚XÊìøÏ ì»yÓTÆq kÕ«‘·+Á‘êìï , kÕs¡«uÛÖeT‘ê«ìï dü+bÕ~+#·Tø√yê\˙, <äTH˚ïyê]πø uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿqT ø£*Œ+#ê\˙, e´ekÕj·÷ìï ô|+ bı+~+#ê\˙, Á|ü»\Jeq Á|üe÷D≤ \qT ô|+#ê\˙, Á|ü»\≈£î Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\T, ùd«#·Ã Á|ükÕ~+#ê\H˚ ÄX¯j·÷ \qT Á|üø£{Ï+#ês¡T. 1959˝À dü«‘·+Á‘· <˚X¯+>± ne ‘·]+∫q ≈£L´u≤ nyÓT]ø±‘√ >∑\ ôd’ìø£ ˇ|üŒ+<ë\˙ï s¡<äT›#˚dæ+~. <ëì ÄdüTÔ\qT düú+_Û+|ü#˚kÕs¡T. $|ü¢e $»j·÷ìï düVæ≤+ #·˝Òì nyÓT]ø± 1961 ˝À #˚dæq <ë&ç˝À z&çb˛sTT ≈£L´u≤‘√ <Í‘·´dü+ã+<Ûë\T ‘Ó+#·Tø√e≥y˚T ø±≈£î+&Ü, <ës¡TDyÓTÆq Ä+ø£å\T $~Û+∫+~. n<˚ düeTj·T+˝À k˛$j·T{Ÿ s¡cÕ´ düVü‰j·TdüVü≤ø±sê\T n+ ~+∫+~. k˛$j·T{Ÿ ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|t n]›ø£≈£L≥$T ªø±yÓTø±Héµ ‘√ Ä]›ø£ ˇ|üŒ+<ë\T ≈£L´u≤ n_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&ܶsTT. ≈£L´u≤ Á|ü<Ûëq ñ‘·Œ‹Ô nsTTq |ü+#·<ës¡ ~>∑TeT‹ #˚düTø=ì <ëìøÏ ã<äT\T>± Ç‘·s¡ ñ‘·Œ‘·TÔ\T n+~+#·≥+˝À k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé uÛ≤>∑kÕ«$T>± ì\ã&ç+~. y˚T 17, 1959q, ≈£L´u≤˝À yÓTT<ä{Ï e´ekÕj·T n_Ûeè~› #·≥º+ #˚kÕs¡T. ªªs¡cÕ´˝À »]–q≥Tº>± ì]›wüº $|ü‘·ÿs¡ |ü]dæú‘·T˝À¢ ø=qkÕ–+∫q ã\ e+‘·|ü⁄ uÛ≤Ø uÛÑ÷πøåÁ‘ê\ $<ÛëHêìï y˚T+ e÷ <˚X¯+˝À ø=qkÕ–+#·˝Ò<äTµµ nì ø±Ák˛º ‘·sê«‘· #ÓbÕŒs¡T. $|ü¢e+ $»j·Te+‘·+ nj·÷´ø£ ≈£L´u≤ Hêj·T≈£î\T ˇø£ kÕs¡«uÛÖeT<˚X¯+>± ‘·q <˚X¯ eqs¡T*ï Á|ü»\ kÂU≤´ìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚≥≥T¢ #Ój·÷´\ì, $<˚o
ô|‘·ÔHêìï ‘·]y˚Tdæ, kÕs¡e+‘·yÓTÆq uÛÑ÷$T, >=|üŒ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq ÁXÊ$Tø£ es¡Z+ düVü≤ø±s¡+‘√ Á|ü»\+<äs¡÷ >ös¡eÁ|ü<ä+>± J$+#˚ neø±XÊ\T ø£*Œ+#ê\ì ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïs¡T. ≈£L´u≤ 1970 Hê{Ïπø dü+|üPs¡í nø£åsêdü´‘·qT kÕ~Û+ ∫+~. 1972 qT+&ç 1985 es¡≈£î k˛$j·T{Ÿ s¡cÕ´ düVü≤ø±sêìï bı+~+~. nsTTHê s¡cÕ´ Ä]∆ø£ |ü]bÕ\Hê $<ÛëHê\qT nqTø£ ]+#·˝Ò<äT. Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± eT÷&Ée Á|ü|ü+#· <˚XÊ\≈£î n_Ûeè~∆ #Ó+~q <˚XÊ\T ‘·eT ô|≥Tºã&ÉT\T ã~© #˚dæHê, ≈£L´u≤, s¡cÕ´‘√ ˇ&É+ã&çø£ <ë«sê yÓTT‘·Ô+ ≈£L´ãq¢ kÕs¡«uÛÖeT‘·«+, kÕe÷õø£ Hê´j·÷\˝À kÕù|øÏåø£ düe÷q‘ê«ìï ì\u…≥Tº≈£îHêïs¡T. p˝…’ 26,1989 q dü+uÛÑ$+#·uÀ‘·Tqï k˛$j·T{Ÿ |ü‘·Hêìï >∑T]+∫ôV≤#·Ã]dü÷Ô ø±Ák˛º ªª≈£L´uHé Á|ü»\T dæ<ä∆+>± ñ+&Ü\ìµµ |æ\T|ü⁄ì#êÃs¡T. 1991 ˝À k˛$j·T{Ÿ |ü‘·q+ ‘·sê«‘· ≈£L´u≤ |üqsTT b˛sTT+<äì nyÓT]ø± Á|ü|ü+#·eT+‘ê Á|ü#ês¡+ #˚dæ+~. kÕÁe÷ »´yê<ä y˚T<Ûëe⁄\+<äs¡T. ªª#·]Á‘· n+‘·+` ô|≥Tºã&ç ¬>\T|ü⁄µµ nì Á|üø£{Ï+#ês¡T. á |ü]D≤e÷\‘√ rÁeyÓTÆq düeTdü´˝À¢ ≈£Ls¡T≈£î b˛sTTq ≈£L´u≤˝À ˇø£ÿ dü+ˆˆ ˝ÀH˚ C≤rj·T dü+|üPs¡í ñ‘·Œ‹Ô
¬s’‘ê+>±ìï $|ü¢Mø£]+∫q #˚>∑Ty˚sê
X
n¬s®+{°Hê˝À »ìà+∫q ªmsêï k˛º>∑Ty˚sê&û˝≤ ôdsêïµqT Á|ü»\T eTT<äT›>± ª#˚µ nì|æ*#˚yês¡T. <ë+‘√ n‘·ì ù|s¡T #˚>∑Ty˚sê>± dæús¡|ü&çb˛ sTT+~. 1956 ˝À ø±Ák˛º≈£î ‘√&ÉT>± u≤{ÏkÕº ôd’q´+‘√ b˛sê
X
X
X 59
(õ.mHé.|æ) 32 XÊ‘êìøÏ |ü&çb˛sTT+~. Á|ü»\ JeqÁ|üe÷D≤\˙ï |ü&çb˛j·÷sTT. <=+>∑‘·q+, u≤¢ø˘ e÷¬sÿ{Ÿ, n$˙‹ ˇø£ÿkÕπs ô|] –b˛j·÷sTT. ø±ì $|ü¢e sê»ø°j·÷\‘√ ˇø£ yÓ’|ü⁄ nyÓT]ø± kÕÁe÷»´ yê<ä <ë&ÉT\qT m<äTs=ÿ+≥÷H˚ ì\<=≈£îÿ≈£îì, Ä]∆ø£ kÕe÷õø£
&ÉT‘·÷ >±j·÷\bÕ\e≥+ ‘√ ≈£L´ãHé $|ü¢e+˝À n‘·ì bÕÁ‘· ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. yÓTT<ä≥ <äfi¯+˝À &Üø£ºsY>± Á|üy˚ •+∫q ‘·sê«‘· yÓTT<ä{Ï ø£e÷+ &ÉsY nj·÷´&ÉT. ≈£L´u≤ $yÓ÷#· Hê+‘·s¡+ $|ü¢e Á|üuÛÑT ‘·«+˝À Á|ü<Ûëq Hêj·T≈£î&Ó’Hê&ÉT. 1959 ˝À C≤rj·T |ü]ÁX¯eT\, e´e kÕj·T XÊK n<Ûä´≈£åî&ÉT>± mìï¬ø’ Hê&ÉT. ‘·sê«‘· C≤rj·T u≤´+≈£î #ÛÓ’s¡àHé, |ü]ÁX¯eT\ eT+Á‹ nj·÷´&ÉT. ≈£L´u≤ Á|ü‹ì~∏>± Á|ü|ü+#·eT+‘ê düT|ü]∫‘·T&Ó’ Hê&ÉT. 1965˝À ≈£L´u≤ qT e~*, $<˚XÊ\˝À $|ü¢e b˛sê {≤\˝À bÕ˝§ZH˚+<äT≈£î ø±+>√, u§©$j·÷ <˚XÊ\˝À $|ü¢e b˛sê {≤\˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT. 1967 nø√ºãsY 8q nyÓT]ø± Ä<Ûä«s¡´+ ˝Àì u§©$j·÷ øÏsêsTT<äfi≤\T Äj·Tìï ã+~Û+∫ øÏsê‘·ø£+>± Vü≤‘·´ #˚kÕs¡T. ≈£L´u≤˝À Äj·Tq $|ü¢e b˛sê≥ Áø£eT+˝À e´ekÕj·T+, ¬s’‘ê+>∑+ >∑T]+∫ nH˚ø£ yê´kÕ\T ÁyêkÕs¡T. yê{Ï kÕsê+X¯+
Á|ü|ü+#· Á|ü»\+<ä]ø° e÷s¡Z<ä]Ù>± ñ|ü jÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. 1958˝À ªªeTq+ @$T H˚s¡Tà ≈£îHêï+? @+ uÀ~Û+#ê+?µµ nqï yê´dü+ ˝À, ªª$XÊ\ ¬s’‘ê+>∑+‘√ dü+ã+<Ûä+ ô|] –q ø=B› Á|üdüTÔ‘· #·{≤º\T m+‘· nHê´j·T yÓTÆqy√ ‘Ó*dæe∫Ã+~. yês¡dü‘·«, ÄdæÔ #·{≤º˝À¢ düeT÷\yÓTÆq e÷s¡TŒ\T sêyê\ qï<˚ ¬s’‘·T\ Äø±+ø£å. á $wüj·TyÓTÆ yês¡T eTeTTà\qT ˇ|æŒ+#·>∑*>±s¡T. ì‘·´ e´e Vü‰sê˝À¢ bÕ˝§ZH˚≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L´u≤ ¬s’‘ê+>∑+ ‘ê´>∑o\‘·qT, yê] Wqï‘ê«ìï $<Û˚j·T ‘·qT ‘Ó\TdüTø=Hêï+. X¯Á‘·Tes¡Z <äeTq ø±+&É >∑T]+∫ m˝≤+{Ï uÛÑj·÷+<√fi¯ q\T #Ó+<ë*‡q nedüs¡+ ˝Ò<äì yê]øÏ H˚sêŒ+. Á|ü»\ #˚‹˝À ñqï Äj·TT<Ûë\T, bÕ\ø£ es¡Z ôd’Hê´\ø£+fÒ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆqeì Á|üuÛÀ ~+#ês. 1959 ˝À ª$|ü¢eôd’q´+ kÕe÷õø£ dæ<ë›+‘ê\Tµµ nqï yê´dü+˝À ªª nø£ÿ&É ‘=\T‘· uÛÑ÷dü+düÿs¡D\ #·{≤ºìï Á|üy˚X¯ ô|{≤º+. á dü+düÿs¡D\ ã\+ô|’H˚ $|ü¢e ôd’q´+ eTT+<äT≈£î kÕ–+~. Ç~ eP´Vü‰ ‘·àø£yÓTÆq #·s¡´ø±<äT. dü+|üPs¡í $|ü¢e+ ‘·sê«‘· düTe÷s¡T ¬s+&˚fi¯fl≈£î,
Hêj·Tø£‘ê«ìøÏ, ¬s’‘ê+>±ìøÏ, eT<Ûä´ ñqï dü+u+<Ûä+ e´ekÕ j·Ts¡+>∑ dü+düÿs¡D˝Òqì ìsê∆s¡D nsTT+~. uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\T e÷ Ä˝À#·q\T ø±<äT, n$ ¬s’‘ê+>∑+ qT+&ç rdüT≈£îqï dü÷#·q\T e÷Á‘·y˚T, |òü*‘·+>± y˚TeTT yê]ì $|ü¢yêìøÏ düqï<äT∆\+ #˚j·T >∑*>±+. $|ü¢yêìøÏ ‘·eT nedüsêìï >∑T]Ô+∫q ¬s’‘ê+>∑+ ≈£L&Ü uÛÑ÷dü+düÿs¡D\T, |üX¯ódü+|ü<ä, ‘·~‘·s¡ düeTdü´\qT ñ<ä´ eT+˝À uÛ≤>∑+>± >∑T]Ô+#ê\ì Hêj·Tø£‘ê«ìï ˇ|æŒ+#· >∑*–+~. uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\T düTe÷s¡T ¬s+&ÉT \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\≈£î Á|üjÓ÷ »q+ ø£*–+#êsTT. ªeT÷&Ée#·≥º+µ Á|üø±s¡+ n~Ûø£ yÓ÷‘ê<äT˝À uÛÑ÷$T ø£*–ñ+&É≥+ H˚s¡+µµ. ªª$|ü¢e+ kÕ~Û+∫q ‘·sê«‘· Ä]›ø£ |ü]dæ∆‹ì $<˚o ô|≥Tºã&ÉT\‘√ #·ø£ÿ~<äT›ø√>∑\eTH˚ Ä˝À#·q dü¬s’+~ø±<äìµµ ø±Ák˛º düŒwüº+#˚kÕs¡T. >∑T‘êÔ~Û|ü‘·´+ qT+&ç eTq ø±]à≈£î\, ø£s¡¸≈£î\ J$‘ê\qT m˝≤ $eTTøÏÔ #˚j·T>∑\eTH˚ ~X¯>±H˚ eTq+ #·s¡´\T
X
X 60 #˚|ü{≤º\ì Äj·Tq ìπs›•+#ês¡T.Bì ø√dü+ ˇø£ ø=‘·Ô u≤≥qT ì]à+#ê*‡ ñ+~. ‘=\T‘· uÛÑ÷$T ô|’ ø=+<ä] Ä~Û|ü‘ê´ìï ìs¡÷à *+∫, uÛÑ÷$T ˝Òì ù|<ä\≈£î <ëìì |ü+∫ô|{≤º*. uÛÑ÷dü+düÿs¡D\T ‘·ø£åDy˚T neT\T #˚dæ uÛÑ÷kÕ«eT´ e´edü∆qT ìs¡÷à*+∫, s¡kÕj·Tq, Ç+»˙]+>∑T, #·eTTs¡T |ü]ÁX¯eT\ ô|’ $<˚o yêDÏ»´ dü+dü∆\ >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´ìï ‘=\–+#ê*µµ. 1961 ˝À ˇø£ yê´dü+˝À ªªeTs√ Á|ü‘˚´ø£‘· @$T≥+fÒ ¬s’‘ê+>∑+ ø±]àø£es¡Z+>± s¡÷bÕ+‘·s¡+ #Ó+<ä≥+, ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ ‘·TÔ\≈£î ô|s¡T>∑T‘·Tqï &çe÷+&é, yê{Ïô|’ Ä<Ûës¡|ü&ɶ |ü]ÁX¯eT\ dü+K´ ô|s¡>∑&É+‘√ ¬s’‘·T\T ≈£L&Ü ø±]à≈£î\ e˝… ø£wüº|ü&ç e´e kÕj·T ~>∑Tã&çì ô|+#·&É+˝À ÁbÕMD´‘· kÕ~Û+#ês¡T. á ø±s¡D+ >±H˚ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À $|ü¢e |ü⁄Hê<äT\qT y˚kÕ+. yê]˝À ≈£L&Ü es¡Z kÕe÷õø£, sê»ø°j·T #Ó’‘·q´+ ô|s¡>∑kÕ–+~. ªdæyÓ÷Ásê e÷jÓTTÁkÕºµ nqTuÛÑyê\‘√ yês¡T yÓTÆ<ëq ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘·s¡*yÓ[fl uÛÑ÷eTT\qT ÄÁø£$T+#·T≈£îHêïs¡Tµµ.
kÕÁe÷»´yê<ä nqT≈£L\ yê<ä+ $<Ûä«+düy˚T !
X
eTq <˚X¯ bÕ\≈£î\T ¬s+&ÉT <äXÊu≤› \T>± kÕÁe÷»´yê<ä nqT≈£L\ $<ÛëHê\T ø=qkÕ–düTÔHêïs¡T. <ëì˝À uÛ≤>∑y˚T H˚&ÉT n_Ûeè~∆ ù|s¡T‘√ »s¡T>∑T‘·Tqï $<Ûä«+dü+. e´ekÕj·T s¡+>∑+˝À M{Ï Á|üuÛ≤e+ Á|ü‘·´ ø£å+>± ø£q|ü&ÉT‘·T+~. |ü+≥\ ñ‘·Œ‹Ô˝À n_Ûeè~∆ rÁe+>± |ü&çb˛sTT+~. <ÛëHê´\T |ü|ü⁄Œ –+»\ ñ‘·Œ‹Ô, ñ‘êŒ<äø£‘· n‹ ‘·≈£îÿe kÕúsTT˝À e⁄+~. ¬s’‘ê+>∑+ dü+ øå√uÛÑ+˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛‘·T+~. Ä‘·àVü≤‘·´\T ô|]–b˛ ‘·THêïsTT. Á|ü»\ ÄVü‰s¡ düeTdü´ ‘√ b˛sê&ÉT ‘·THêïs¡T. >∑‘· 25 dü+e‘·‡sê\˝À dü÷ú\ ñ‘·Œ‹Ô˝À πøe\+ 1.9 XÊ‘·+ e´ekÕj·T s¡+>∑+˝À ô|≥Tºã&ÉT\T ô|{≤ºs¡T. 1990 ` 91 ˝À 143 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡¢ uÛÑ÷$T kÕ>∑T #ÓsTT´ ã&ç‘˚ 2003 ` 04 Hê{ÏøÏ n~ 140 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ‘·–Z b˛sTT+~. 1999 ` 2000 ˝À 57.1 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡¢ kÕ>∑T˙{Ï uÛÑ÷$T $d”Ôs¡í+, 2003 ` 04 Hê{ÏøÏ 55.1 $T* j·THé ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ‘·–Zb˛ sTT+~. |ü≥ºD° ø£s¡D, bÕ]ÁXÊMTø£s¡D, Á|ü‘˚´ø£ Ä]∆ø£ eT+&Éfi¯ó¢ yÓTT<ä˝…’q yê{ÏøÏ e´e kÕj·T uÛÑ÷eTT*ï eT[¢+#·&Éy˚T BìøÏ ø±s¡D+. n+‘˚ ø±≈£î+&Ü >∑‘·+˝À Vü≤]‘· $|ü¢e+ ù|s¡T‘√ ôV’≤Á;&é $‘·ÔHê\T, s¡kÕ j·Tìø£ ms¡Te⁄\T, |ü⁄s¡T>∑T\ eT+<äT\T, uÛ≤Ø ˙{Ï $ìjÓ÷>±\‘√ ø=qkÕ–+∫q $<ÛëHê\
X
<ë«sê Á|üø£è‹ eqs¡T\qT, |üsê´ es¡D≤ìï |üP]Ô>± HêX¯q+ #˚kÕs¡T. H˚&ÉT »qT´ e÷]Œ&ç |ü+≥\ <ë«sê e´ekÕ j·÷ìï, <˚X¯ ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘·qT Á|üe÷<ä+ ˝ÀøÏ HÓ&ÉT‘·THêïs¡T. eTq <˚X¯+˝À dü¬s’q ÄVü‰s¡+ \_Û+#·ø£ n\eT{ÏdüTÔqï Á|ü»\ dü+K´ n~Û ø£+>±H˚ ñ+~. n~Ûø±]ø£ ˝…ø£ÿ\ Á|üø± s¡+ <˚X¯+˝À 25 ø√≥¢ eT+~ Á|ü»\ b˛wüø± Vü‰s¡+ \_Û+#·ø£ $$<Ûä s√>±\ u≤]q |ü&ÉT ‘·THêïs¡T. Á|ü|ü+#· e´ekÕj·T $d”Ôs¡í+˝À 1500 ø√≥¢ ôV≤ø±ºs¡T¢ sêqT sêqT n~Ûø£ XÊ‘·+ e´ekÕj·T uÛÑ÷$Tì, m>∑TeT‹ |ü+≥\ ø√dü+, JeÇ+<ÛäHê\≈£î, |üX¯óe⁄\ y˚T‘·≈£î, Á{≤qT‡»qT´ k˛j·÷∫≈£îÿfi¯ó¢ e+{Ï yê{ÏøÏ πø{≤sTTdüTÔHêïs¡T. ãjÓ÷|üP´sTT˝Ÿ >± |ü]>∑ DÏdüTÔqï Ç<∏äHê˝Ÿ yÓTTø£ÿC§qï\ qT+&ç ‘·j·÷ s¡e⁄‘·T+~. ‹+&ç –+»\ ø√dü+ ø√{≤¢~ Á|ü»\T n\eT{ÏdüTÔ+fÒ ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\‘√ yêVü≤Hê\≈£î Ç+<ÛäHêìï n+~+#·{≤ìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔHêïs¡T. Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± 80 ø√≥¢ yêVü≤Hê\ø√dü+, 20 y˚\ø√≥¢ »HêuÛ≤≈£î n+<ë*‡q ‹+&ç–+ »*ï $ìjÓ÷–+#ê\ì #·÷düTÔHêïs¡T. ‘·<ë«sê Á|ü|ü+#· Á|ü»\ ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘·≈£î, Jyêes¡D≤ìøÏ ô|qTeTT|ü⁄Œ ø£*– düTÔHêïs¡T. Ç≥Te+{Ï dü+<äs¡“¤+˝À Á|ü»\ ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘·, Äs√>±´˝Ò ø±≈£î+&Ü, Jyê
es¡D≤ìï, |üsê´es¡D≤ìï ø±bÕ&ÉT ø√e *‡q nedüs¡+˝À uÛ≤>∑+>± düTdæ∆s¡yÓTÆq e´ekÕj·T+ @sêŒ≥T#˚düTø√yê*. M{Ï kÕ<Ûäq ø√dü+ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± nH˚ø£ ñ<ä´e÷\T ø=qkÕ >∑T‘·THêïsTT. uÛ≤Ø e´ekÕj·T πøåÁ‘ê\ qeT÷Hê ã<äT\T ∫qï, eT<Ûä´‘·s¡Vü‰ e´e kÕj·T πøåÁ‘ê\‘√ n~Ûø£ ~>∑Tã&ç kÕ~Û+#·&Éy˚T ø±<äT, |üsê´es¡D nqT≈£L\ |ü]dæ∆‘·T\T @s¡Œ&É‘êj·Tì kÕe÷õø£ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T, ñ<ä´eT ø±s¡T\T #Ó|ü⁄ÔHêïs¡T. á $<Ûëq+ e\q e÷qe⁄\T ˝Ò<ë Á|üø£è‹ ‘Ó#˚à e÷s¡TŒ\qT ‘·≥Tº ø√e&ÜìøÏ ã\yÓTÆq Jyêes¡D |ü⁄Hê~ ø£*– $\TyÓ’q »qT´ yÓ’$<Ûä´‘·qT ø±bÕ&ÉT ø√>∑\TZ‘ê+. yê‘êes¡D+ ˝À dü+uÛÑ$+#˚ e÷s¡TŒ\ H˚|ü<∏ä´+˝À $»j·Te+‘·yÓTÆq e´e kÕj·T $<ÛëHêìøÏ ‘√&ÉŒ&É>∑\+. Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± nH˚ø£ <˚XÊ\˝À á $<ÛëHê\ ø√dü+ nH˚ø£ Á|üjÓ÷>±\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. ø=ìï <˚XÊ\T kÕ<Ûä´yÓTÆq y˚Ts¡≈£î $»j·÷\T kÕ~Û+#êsTT. á ‘·s ¡Vü‰˝À kÕ~Û+∫q Á|ü<ÛëqyÓTÆq $»j·T+>± ≈£L´u≤ |ü≥ºD e´ekÕj·T+ >∑T]+∫ #Ó|ü⁄Œ ø√e&Éy˚Tø±<äT Ä#·]+#ê*.
s¡#·sTT‘· : Áô|’y˚{°ø£s¡D e´‹πsø£ b˛sê≥ ø£$T{° ø£˙«qsY
|üsê´es¡D Á|üuÛ≤e n+#·Hê ` Á|ü»\ bÕÁ‘· |üsê´es¡D
X
Á|üuÛ≤e n+#·Hê (Ç.◊.m.) nH˚ Á|üÁøÏj·T eTTK´+>± ˇø£ |üŒ{Ï Ä]∆ø£ <äèø£Œ<Ûä n_Ûeè~∆ |ü<Ûëìï e÷]à düTdæús¡yÓTÆq n_Ûeè~› ~X¯>± e÷πsà Á|üÁøÏj·T˝À bı+<äT|üs¡#·ã&çq n+X¯eTT. Bì ÄeX¯´ø£‘·qT >∑T]Ô+∫ Ç.◊.m. qT ]jÓ÷ &çø£¢πswüHé (msYÔ dü$Tà{Ÿ,1992) ˝À 17 e ìj·TeT+>±, yê&ÉTø£˝À ñ|üjÓ÷–+ #·e\dæq C≤rj·T n+X¯+>± bı+<äT|ü] #ês¡T. n_Ûeè~› #Ó+~q <˚XÊ\T eTTK´+ >± nyÓT]ø± eT]j·TT ◊s√bÕ <˚XÊ\T #ê˝≤ ø±\eTT es¡≈£î n_Ûeè~∆ n+fÒ ˇø£ÿ Ä]∆ø£ eT]j·TT ø£sêà>±s¡eTT\ |üs¡´ekÕ q+>± ø£*–q |üsê´es¡D eT]j·TT kÕ+|òæTø£ qwüºeTT\qT nqTuÛÑe |üPs¡«ø£eTT>± ‘Ó\TdüT≈£îqï ‘·<äT |ü] yê] Ä˝À#·Hê $<Ûëq eTT˝À düeT÷\qyÓTÆq e÷s¡TŒ dü+uÛÑ$+∫+~. mø±qMT‘√ bÕ≥T |üsê´es¡DeTT, düe÷»eTT ‘·<ë«sê Ä düe÷» Á|ü»\ Äs√>∑´eTT, ø£≥Tºu≤≥T¢, JeqXË’*, n\yê≥T¢, $\Te\T ‘·~‘·s¡ $wüj·÷\qT ≈£L&Ü |ü]>∑Dq ˝ÀìøÏ rdüT≈£îì n_Ûeè~› $~Û $<ÛëqeTT\qT e÷s¡TŒ #˚j·÷*‡q ÄeX¯´ø£‘·qT >∑T]Ô+#ês¡T. M≥ ìï+{Ïì $<ÛëHê\qT ìs¡ísTT+#·&É+ ˝À #˚sêÃs¡T. á e÷s¡TŒ eTq‘√ bÕ≥T eTq ‘·s¡Tyê‘· ‘·s¡eTT yê] dü+πøåeTeTT eT]j·TT Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq Jeq $<Ûëq eTTq≈£î ø±e\dæq n‘·´+‘· $\TyÓ’q Á|üø£è‹ Á|ükÕ~+∫q düVü≤»eqs¡T\qT ø±bÕ&ÉT≈£îH˚ ~X¯>± e∫Ã+~. Bì |üs¡´ekÕqy˚T $$<Ûä <˚XÊ\˝À |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD ~X¯>± #·s¡´\T ô|<ä›m‘·TÔq #˚|ü≥º&ÉeTT »]–+~. n_Ûeè~› #Ó+~q <˚XÊ\T |üsê´es¡DeTTq≈£î, düe÷C≤ìøÏ, Jesê• eTqT>∑&É≈£î n‘·´+‘· ÁbÕeTT K´‘·qT ø£*Œ+∫ yê] n_Ûeè~∆ Á|üD≤[ø£ ˝À e÷s¡TŒqT #˚|ü&ÉT‘·THêïs¡T. uÛ≤s¡‘· <˚X¯eTT ≈£L&Ü |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD≈£î
X
nH˚ø£ #·{≤º\T #˚j·T&ÉeTT »]–q~ 1980 ‘·<äT|ü] Á|ü‘˚´ø£ eT+Á‹‘·« XÊKqT @sêŒ≥T #˚dæ |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD qT n_Ûeè~› ø±s¡´Áø£eTeTT\˝À uÛ≤>∑kÕ« eT´eTT #˚dæ+~. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>±H˚ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«eTT |üsê´es¡D Á|üuÛ≤e n+#·Hê n<Ûä´j·TqeTT Á|üø£{Ï+|üã&çq C≤_‘ê˝Àì ÁbÕC…ø˘º‡ ÄsY j·÷øϺ${°dt ≈£î ‘·|üŒì dü] #˚dæ+~. Ç~ |üsê´es¡D Áù|$T ≈£î\≈£î Äq+<äyÓTÆq $wüj·Ty˚T. ÁbÕC…ø˘º ÄsY j·÷øϺ${°dt ì Á|ü‹bÕ~+∫q yês¡T |üsê´es¡D dü+ã+~Û‘· ø±\Twü´ìyês¡D dü+düú\ n~Ûø±s¡T\T, ì|ü⁄DT\ ø£$T{° øÏ ìy˚~+∫ yê]
ø±yÓT+{Ÿ‡ eT]j·TT dü÷#·q\qT |ü] >∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+{≤s¡T. Ç+‘˚ø±≈£î+&Ü Á|ü»\qT uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #˚ùd Á|üÁøÏj·T˝À uÛ≤>∑+>± Á|üC≤_ÛÁbÕj·T ùdø£s¡DqT ìs¡«Væ≤+∫ ‘·<äT|ü] #·s¡´\T #˚|ü&É‘ês¡T. Ç{°e\ ø±\eTT˝À Á|üC≤_ÛÁbÕj·T ùdø£s¡D »s¡T>∑T‘·Tqï eT]j·TT »s¡T|ü⁄‘·Tqï $~ $<ÛëqeTT\T nH˚ø£ $eTs¡Ù\≈£î <ë]r dæ+~. |üsê´es¡D Á|üuÛ≤e n+#·Hê ø=s¡≈£î »s¡|üe\dæq n<Ûä´j·TqeTT ˝À Á|ü»\ bÕÁ‘·qT |ü]$T‘·eTT #˚j·T&ÉeTT ˇø£ Á|ü<ÛëqeTsTTq ˝À|ü+. #ê˝≤ eT+~ $eT s¡Ù≈£î\T ndü\T n_Ûeè~› n+fÒ @$T{Ï ? n_Û eè~› ù|s¡Tq »s¡T >∑T‘·Tqï á $<Ûë Hê\T me] ø√dü+? Á|ü» \ø√düy˚T á #·s¡´\T n˙ï nì #Ó|ü⁄‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT yê]
X
X 61 bÕÁ‘· @$T{Ï? e+{Ï nH˚ø£ Á|üX¯ï \T dü+~ÛdüT ÔHêï s¡T. á Á|üX¯ï \≈£î Á|ü» `Ábıô|òdüsY ˆˆ mdt. u≤\Á|ükÕ<é \≈£î dü+‘·è|æÔø£s¡yÓTÆq düe÷ <ÛëqeTT\T Çe«˝Òø£b˛e&ÉeTT e\q nH˚ø£ ñ<ä´e÷\ ÁbÕs¡+uÛ≤ìøÏ Hê+~ ne⁄‘·T+~. |üsê´es¡D Á|üuÛ≤e n+#·Hê (Ç.◊.m) ndü\T dü÷Œ]Ô düTdæús¡yÓTÆq n_Û eè~∆. Ç.◊.m. n<Ûä´j·THêìï eTK´+>± düeTÁ>∑‘·, $ìjÓ÷>∑+, düTdæús¡‘· nH˚ eT÷&ÉT dü+s¡ø£åD≤ $\Te\ qT Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì |üP]Ô ìã<ä∆‘·‘√ dü+ ã+~Û‘· ì|ü⁄DT\ ãè+<äeTT #˚|ü {≤º*. n|ü⁄Œ&˚ ˇø£ ns¡∆e+‘·yÓTÆq Ç.◊.m. ìy˚~ø£ ‘·j·÷s¡e⁄‘·T+~. á Ç.◊.m. n<Ûä´j·TqeTT˝À #ê˝≤ es¡≈£L Á|ü»\ bÕÁ‘·qT |ü]$T‹ #˚j·T&ÉeTT »s¡T>∑T‘·T+~. #ê˝≤ $\TyÓ’q Á|ü»\qT, dü+ã+~‘· n~Ûø±s¡ eT]j·TT mHé.õ.ˇ.\qT, mø£&ÉMTwæj·THé‡qT ÁbÕC…ø˘º ˝Òø£ j·÷øϺ${° ø=s¡≈£î #˚|ü&ÉT‘·Tqï Ç.◊.m. n<Ûä´j·TqeTT˝À Äs¡+ uÛÑeTT qT+&ç uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #˚dü÷Ô yê]ì ø±Hé|òæ&ÓHé‡ ˝ÀøÏ rdüT≈£î+≥÷ n<Ûä´ j·Tq+ #˚|ü{≤º*. Á|ü‹bÕ~‘· e´øÏÔ ˝Ò<ë dü+düú ÁbÕC…ø˘º ˝Ò<ë j·÷øϺ${° ≈£î dü+ ã+~Û+∫ |üP]Ô düe÷#êsêìï ô|’q ‘Ó*|æq yê]øÏ düŒwüº+>± ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô, me]¬ø’Hê á düe÷#ês¡+ n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*. ÁbÕC…≈£îº≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡eTT ]˝…yÓHéº nsTT ø£HédæôdºHé‡ ø£*– ñ+&Ü*. ‘·<äT|ü] Á|ü»\ eT]j·TT dü+ã+~Û‘· Á|üuÛÑT‘·« eT]j·TT Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ e´≈£îÔ\T dü+düú\ n_ÛÁbÕj·TeTT\qT, $\Te\qT, dü+Á|ü<ëj·÷\qT ‘·|üŒìdü]>± n<Ûä´j·Tq ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+&ç |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT ø√yê*. Ä ÁbÕ+‘·+q≈£î dü+ã+~Û+∫q C≤Hêìï, Ä ÁbÕ+‘· Á|ü»\ qT+&ç, dü+ u+~Û‘· n~Ûø±s¡T\T, $uÛ≤>∑eTT\T,
˝Ò<ë düeTdü´qT rÁe‘·s¡+ #˚düTÔ+~. Á|ü»\qT uÛ≤>∑ kÕ«eTT\qT #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT yê] dæú‹ >∑‘·T\qT $~Û>± |ü]>∑D˝ÀìøÏ rdüTø√yê*. kÕ<Ûës¡DeTT>± ù|<ä]ø£eTT, Á>±MTD yê‘êes¡DeTT e\q e∫Ãq u…s¡≈£î<äqeTT, ìs¡ø£å´sêdü´‘·, ÁbÕ+rj·T Hê>∑]ø£‘·, ø£≥Tºu≤≥T¢, $\Te\T, ÁbÕ+rj·T uÛ≤wü, dü+Á|ü<ëj·T e´edüú yÓTT<ä\ >∑Tq$ Á|ü»\qT uÛ≤>∑kÕ« eTT\qT #˚ùd Á|üÁøÏj·T˝À ø=ìï kÕs¡T¢ Á|ü‹ ã+<Ûäø£eTT ø±e#·TÃ. yê{Ïì n~Û>∑ $T+|üCÒdæ yê]ì ñ‘ê‡Vü≤e+‘·+>± Ç.◊.m. n<Ûä´j·Tq Á|üÁøÏj·T˝À bÕ˝§ZH˚ $<Ûä+>± Á|ü»\‘√ eTy˚Tø£eTsTT ø±s¡´Áø£eTeTTqT dü]>± #˚|ü{≤º*. Ç.◊.m. ìy˚~ø£ Á&Ü|òtº Á|ü‹ì ]eP´ ˝Àq÷, ‘·<äT|ü] Ç+|æ¢yÓT+fÒwüHé eT]j·TT yÓ÷ì≥]+>¥ ˝Àq÷ Á|ü»\≈£î ‘·–q kÕúqeTT ‘·|üŒìdü]>± ø£*Œ+#ê*.
|ü⁄Œ&ÉT ì|ü⁄DT\ ø£$T{°‘√ bÕ≥T dü+ã+~Û‘· Á|ü»\T, esêZ\T, dü+düú\T, $<ë´ eT]j·TT |üsê´es¡Dy˚‘·Ô\qT ‘·|üŒìdü] >± uÛ≤>∑kÕ« eTT\qT #˚j·÷*. Ç{≤¢ #˚j·Tø£b˛e&Éy˚T #ê˝≤ düeTdü´\≈£î, Á|ü»\ e´‹πs ø£‘·≈£î eT÷\eTT. bÕs¡<äs¡Ù ø£‘· ø=s¡e&É≥eTT ≈£L&Ü á e´‹πsø£‘·qT
Ç˝≤+{Ï $<Ûë qeTT ÁbÕC…≈£îº Á|ü‹bÕ~‘· e´≈£îÔ\≈£î ˝Ò<ë dü+düú≈£î #ê˝≤ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡eTT. Á|üdüTÔ‘·eTT |üsê´es¡D nqTeT‹ ø=s¡≈£î neT\T˝À ñqï Á|üC≤_ÛÁbÕj·T ùdø£s¡D ˝Ò<ë Á|ü»\‘√ ø£q‡˝ÒºwüHé‡ e+{Ï yê{Ïì Á|üÁøÏj·T˝À ∫e] n+ø£eTT>± »s¡T >∑T‘·T+~. |üsê´es¡D nqTeT‹ ø=s¡≈£î
X
dü«#·Ã+<ä dü+düú\T, Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\T, Á|üC≤dü+|òü÷\ qT+&ç ùdø£]+#ê*. Á|ü»\‘√ #·s¡Ã˝À¢ eTTU≤eTTœ #·s¡Ã\≈£î ÄdüøÏÔ >∑\yê]øÏ neø±X¯eTT ø£*Œ+#ê*. á ÁøÏj·T eTTK´+>± Á|ü»\˝À ndü+‘·è |æÔì, nb˛Vü≤\qT |üP]Ô>± >±ì, bÕøÏåø£+ >± >±ì ‘·–Z+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~. dü+ã+~Û‘· Á|ü»\ nedüsê\T, Äø±+ø£å\T eT]j·TT Á|ü»\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ #˚|ü{Ϻ q≥Te+{Ï ÁbÕ<∏ä$Tø£ #·s¡Ã\ <ë«sê e∫Ãq ÇHé|ü⁄{Ÿ‡qT dü]>± ns¡∆eTT #˚düT≈£îì eTs¡˝≤ yê{ÏøÏ dü] nsTTq $es¡D Çyê«*. Á|ü»\˝À qeTàø£+ eT]j·TT $XÊ«dü+ ô|+bı+~+#·T≥≈£î Ç≥Te+{Ï #·s¡´\T <√Vü≤<ä|ü&É‘êsTT. |üsê´es¡D Á|üuÛ≤e n+#·Hê dü÷Œ]Ô˝À k˛ÿ|æ+>¥ nH˚~ Á|ü»\ ÇHê«˝Ÿ« yÓT+{Ÿ ‘√ &çô|ò’Hé #˚j·÷*‡q n+X¯eTT. f…sY‡à Ä|òt ]ô|ò¬sHé‡ ì ô|ò’q˝…’CŸ #˚dæq
X
X
X 62 ˇø£ bòÕπsàwüHé Á|üC≤_ÛÁbÕj·T ùdø£s¡D |üP]Ô #˚j·÷* >∑qTø£ ã÷´s√Áø£{Ïø˘ ÁøÏj·T>± e÷Á‘·y˚T Bìì #˚|ü≥º≥eTT »s¡T>∑T ‘·T+<äì #ê˝≤ $eTs¡Ù\T ñHêïsTT. Á|üC≤ _ÛÁbÕj·T ùdø£s¡D nH˚~ Á|ü»\qT dü+|üP s¡íeTT>± bÕ˝§ZH˚ neø±eeTT ø£*Œ+#·ì ˇø£ ‘·÷ ‘·÷ eT+Á‘·eTT ÁøÏj·T>±H˚ kÕ>∑T‘·T+<äì $eTs¡Ù\T m≈£îÿe>± $ì |ædüTÔHêïsTT. #ê˝≤ eT+~ Á|üeTTK |üsê´es¡D XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T #Ó|æŒq≥T¢>± á yÓ÷dü Á|üÁøÏj·TqT düeT÷\+>± e÷]à y˚j·÷*‡q nedüs¡eTT ñ+<äì $eTs¡Ù≈£î\ yê<äq. á ~X¯>± Ä˝À#·q #˚j·Tø£, nq edüs¡ ≈£î+{Ï kÕ≈£î\‘√ ndü\T Ç.◊.m. dü÷Œ]Ôì >∑+&çø=fÒº $<ÛëHê\T ì»+>± Ä+<√fi¯qø£s¡y˚T nì #Ó|üŒe#·TÃqT. |üsê´ es¡D Á|üuÛ≤e n+#·Hê n<Ûä´j·TqeTT˝À Á|ü»\qT ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+&ç uÛ≤>∑kÕ«eTT \qT #˚j·T&ÉeTT n<Ûä´ j·THêìøÏ m≈£îÿe düeTj·TeTT eT]j·TT, m≈£îÿe Ks¡Tà ne⁄‘·T+<äì, Á|ü»\ qT+&ç yÓTT<ä≥ qT+&û e´‹πsø£‘· e´ø£ÔeTe⁄ ‘·T+<äì, Á|ü»\˝À nqedüs¡ ÄX¯\T ø£*Œ+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ÉT ‘·T+<äì, ndü\T Á|ü»\T ns¡∆eTT #˚düTø√˝Òs¡ì ≈£î+{Ï kÕ≈£î\qT #·÷|æ+#·&É+ n+‘· $»„‘·‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï~ ø±<äT. eTq uÛ≤s¡‘·<˚X¯ $<Ûëq ø£s¡Ô\T uÛÑ$wü´‘Y ‘·sê\ Äs√>∑´ ø£s¡ Jeq $<ÛëqeTTqT, Äs√ >∑´eTTqT Vü≤]+#˚ $~Û $<Ûë Hê\˝À e÷s¡TŒ\T ‘Ó∫à eT+∫ düe÷»eTT ø√düeTT, Á|üø£è‹ Á|ükÕ~+#˚ eqs¡T\qT ø±bÕ&˚ ~X¯>± ø±s¡´Áø£e÷\qT, $~ $<ÛëqeTT \qT s¡÷bı+~+#ê*‡q ÄeX¯´ø£‘·qT >∑T]Ô+ #ê \ì |üsê´es¡D y˚‘·Ô\T, ñ<ä´ eT ø±s¡T\T n+<äs¡÷ ˝À|üuÛÑ÷sTTwüºeT sTTq Ä]∆ø£ n_Ûeè~∆ |ü<ä $<ÛëqeTT\qT dü«dæÔ |ü*øÏ ˇø£ düTdæús¡yÓTÆq n_Ûeè~∆ ~X¯>± Ä˝À∫+#ê*‡q Äee´ ø£‘·qT >∑T]Ô+#·&ÉeTT ì»+>± Äq+<ä <ëj·Tø£eTT.