Kryzysy w social media
Autorzy: Weronika Niżnik, Tomasz Sawicki, Marcin Krzosek Dane dostarczone przez : IRCenter, SoInteractive
SoInteractive specjalizuje się w łączeniu nowatorskiej kreacji z zaawansowanymi technologicznie rozwiązaniami webowymi. Naszym klientom oferujemy kompleksowe rozwiązania z zakresu komunikacji marketingowej. Tworzymy od podstaw kampanie reklamowe począwszy od strategii, kreacji, aż po realizację. Stawiamy na sprawdzonych partnerów, współpracujemy na co dzień z domami mediowymi, instytutami badawczymi, drukarniami – dbając o najwyższą jakość usług dla naszych klientów.
IRCenter jest polską firmą ukierunkowaną na badanie i opis społeczeństwa sieciowego. W ramach prowadzonych projektów badawczych, wspiera strategie komunikacji marek i firm w mediach społecznościowych. IRCenter jest pierwszą w Polsce firmą badającą aktywność konsumentów w serwisach społecznościowych (ich preferencje zakupowe, postawy i potrzeby konsumenckie, świadomość marki, efektywność działań reklamowych). Współpracując z największymi domami mediowymi i agencjami marketingowymi w Polsce, IRCenter rozwija metodologię badań oraz dostarcza obiektywne wskaźniki oceny efektywności prowadzonych działań komunikacyjnych w SocialMedia.
Dane kontaktowe SoInteractive S.A.
Interactive Research Center
al. Jana Pawła II 41g
ul. Edwarda Jelinka 32
31-864 Kraków
01-646 Warszawa
Telefon: +48 12 687 73 90
Telefon: +48 501 132 550
Email: info@sointeractive.pl
Email: info@ircenter.com
www.sointeractive.pl
www.ircenter.com
2
Spis treści Wstęp 4
Charakterystyka zjawiska
5
Źródła kryzysu
5
Dynamika kryzysu
6
Profile osób zaangażowanych
7
Rola liderów opinii
8
Czynniki wpływające na rozwój kryzysu
9
Skutki kryzysu
9
Podsumowanie 10
Sytuacje kryzysowe
11
Społeczności kryzysowe w Polsce
11
Kryzysy na facebook.com
13
Rekomendowane działania antykryzysowe
13
Co radzą specjaliści od social mediów?
15
3
Wstęp Pojawienie się platform społecznościowych zmieniło cykl życia informacji w mediach internetowych. Sprzyja temu wirusowy charakter portali społecznościowych, który oznacza, że możemy łatwo udostępniać interesujące treści znajomym, czytelnikom lub obserwującym nas osobom. Kluczowe zmiany wywołało również pojawienie się Open Graph i przycisku Share, czyli zestawu widgetów, które łączą tradycyjny Internet z serwisami społecznościowymi. Pozwalają one, w wyniku jednego kliknięcia, umieścić czytaną przez nas treść na prywatnym profilu, gdzie staje się ona dostępna i widoczna dla wszystkich, a tym samym rekomendowana. W związku z tym istotne jest analizowanie obiegu informacji w mediach społecznościowych jako procesu, który wykracza poza obszar social mediów. Zmiana sposobu konsumpcji mediów powoduje daleko idące zmiany w procesie dokonywania zakupu i weryfikacji obietnicy marki. Dotychczas komunikacja pomiędzy marką a konsumentem opierała się na modelu jednostronnym, obejmującym przygotowanie informacji i perswazję, w wyniku której klient dokonywał zakupu. Ten model nie przystaje jednak do komunikacji w czasach nowych mediów – mediów społecznościowych. Dzisiaj konsument bez problemu znajdzie informacje, które rozwieją jego wątpliwości związane z podejmowaną decyzją zakupową. Może umocnić się w przekonaniu, że podjął dobrą decyzję (bądź nie), a także szybko znaleźć produkt, który faktycznie spełnia jego oczekiwania i pozwala zweryfikować obietnicę marki.
4
Nie bez znaczenia jest prawdziwy dialog na linii marka–konsument, czyli komunikacja dwustronna. Wraz z pojawieniem się mediów społecznościowych ich konsument (użytkownik) może w prosty sposób zweryfikować obietnicę marki – nie tylko jednostronnie (samodzielnie szukając odpowiednich informacji), ale także pytając o zdanie znajomych lub konfrontując swoje przekonania z ich sądami. Również liderzy opinii w danej społeczności dzielą się swoimi opiniami i doświadczeniami związanymi z marką. To oczywiście nie wszystko. Szybkie rozprzestrzenianie się informacji w sieci umożliwia niespotykane do tej pory, wyjątkowo efektywne prowadzenie kampanii reklamowych w Internecie. Niestety zwiększa również potencjał wystąpienia sytuacji kryzysowych, gdy internauci przekazują sobie negatywne informacje lub opinie na temat marki albo produktu. Poniższy raport szczegółowo analizuje zjawisko kryzysu w mediach społecznościowych. Wskazuje elementy sprzyjające powstawaniu sytuacji kryzysowych oraz czynniki wpływające na jego dynamikę i przebieg.
Charakterystyka zjawiska Źródła kryzysu Kryzysy, które mają swoje źródła w działaniach off-line, bardzo szybko przenoszą się do przestrzeni wirtualnej, gdzie dużo łatwiej jest je rozprzestrzenić i dużo trudniej opanować. W przyjęciu odpowiedniej strategii reagowania może pomóc podstawowy podział kryzysów ze względu na źródło. Podział ten obejmuje kryzysy niezależne bezpośrednio od naszych działań i kryzysy bezpośrednio wywołane naszymi działaniami1.
Trafienie negatywnej informacji na podatny grunt generuje wiele procesów w mediach społecznościowych: powstaje spontanicznie grupa, której członkowie nie są początkowo świadomi, że tworzą grupę. Poczucie siły, płynące z faktu przynależności do osób „podobnych do mnie”, zwiększa prawdopodobieństwo konfrontacji (np. wyrażania negatywnych opinii na temat marki) i wejścia na poziom zorganizowanej działalności.
Źródła kryzysów
On-line
Awarie sieci, programów etc.
Plotki
Off-line
Nieumiejętna komunikacja z internautami
Oba te rodzaje różnią się przede wszystkim stopniem kontroli. Wyjątkowo trudno unikać kryzysów niezależnych od naszych działań. Można jednak przygotować się na ich ewentualne wystąpienie. Kryzysy zależne od nas można przewidywać, bazując na dokładnej analizie tematów potencjalnie negatywnych, występujących w polu tematycznym marki.
Problemy organizacyjne
Niezamierzone efekty celowych działań
Takie portale, jak facebook.com, twitter.com czy blogi pozwalają zlokalizować osoby, które mają podobne zainteresowania lub problemy. System rekomendacji i interesujących treści prezentowanych użytkownikom, np. na wallu w serwisie Facebook, oraz możliwość udostępniania dodatkowo zwiększają zasięg rozprzestrzeniania się informacji o kryzysie wśród naszych znajomych.
Typologia kryzysów może zakładać podział na kryzysy wywołane informacjami w mediach (kryzysy mediowe), związane z wydarzeniami w off-line dotykającymi target group marki (kryzysy) oraz zdarzeniami losowymi (np. awarie). 1
5
Dynamika kryzysu Nie ma dwóch takich samych kryzysów, jednak przebieg każdego z nich można scharakteryzować poprzez pryzmat trzech etapów:
Początek kryzysu Zaistnienie problemu i zakonikowanie go przez fanów na stronie
Nie należy negować wypowiedzi internautów, krytykować ani atakować. Rzeczowe wyjaśnienia są najlepszym rozwiązaniem. A oficjalne przyznanie się do popełnionego błędu może się okazać o wiele korzystniejsze niż walka z oczywistymi zarzutami.
Wygaszanie kryzysu
Koniec kryzysu
Wkroczenie moderatorów
Rozwiązanie problemu
Początek kryzysu to moment, w którym pojawia się problem. Jest to czas mobilizacji internautów i rozprzestrzeniania się informacji. Ważne, aby na tym etapie jak najszybciej zlokalizować źródła problemu i główne kanały, w których toczą się działania z nim związane. Na kolejnym etapie duże znaczenie ma komunikacja pomiędzy internautami skupionymi wokół problemu. Zazwyczaj przebiega ona bardzo dynamicznie, a działania internautów nacechowane są wysokim stopniem emocjonalności. To właśnie emocje w początkowym etapie biorą górę nad analizą problemu i merytoryką dyskursu. Istotne jest, aby do dyskusji jak najszybciej wkroczyła marka z przygotowanym planem komunikacji kryzysowej – w celu ochrony wizerunku marki.
Warto zadbać o to, aby oficjalne stanowisko marki pojawiło się w formie ogólnodostępnego komunikatu, a nie wyjaśnień kierowanych do pojedynczych osób. Indywidualna komunikacja wpływa na rozproszenie głównego komunikatu, sprzyja powstawaniu kolejnych wątków dyskusji, do których mogą się przyłączać kolejni użytkownicy. W efekcie słabnie siła komunikacji, a wzrasta przestrzeń niekorzystnych dla marki miejsc dyskusji. Po intensywnych i burzliwych działaniach komunikacyjnych sytuacja się stabilizuje. W zależności od typu kryzysu i głównych kanałów występowania każdy z etapów przebiega w nieco odmienny sposób. Wiąże się to ze specyfiką poszczególnych przestrzeni w Internecie i możliwościami, jakie stwarzają one dla internautów i marek.
Dynamika aktywności związanej z kryzysem w Social Media 50% 45%
Udział aktywności
40% 35% 30% 25% 20%
kryzys mediowy
15%
kryzys 10% 5% 0% 1 dzień
6
2 dzień
3 dzień
4 dzień
5 dzień
6 dzień
7 dzień
8 dzień
9 dzień
10 dzień
11 dzień
12 dzień
Co to jest kryzys mediowy? Co to jest kryzys? Kryzys jest wydarzeniem, które zawsze wyróżnia się spośród innych działań prowadzonych wokół marki, często powodując wzrost jej widoczności w sieci.
Aktywności poszczególnych typów osób biorących udział w kryzysie są zmienne i kształtują się w zależności od emocji dominujących w poszczególnych etapach.
Rozkład aktywności na fanpages w trakcie kryzysu
60%
Udział dyskusji na fanpages wyrażających „złość”
Udział aktywności
50% 50%
44%
40% 40% 30%
27%
30% 20%
20% 20%
10% 10% 0%
po 3
dz ie
ń
po 2
dz ie
ń
po ń 1d zie
yz ys kr
rz ed 1d ni p
rz ed dn ip 2
3
dn ip
rz ed
0%
Kryzysy w social mediach zazwyczaj są nagłe, gwałtowne i krótkie. W związku z tym szybka reakcja okazuje się kluczowa. Dlatego dużą rolę odgrywa regularny monitoring mediów. W przypadku braku odpowiedniej reakcji (np. gdy reakcja jest spóźniona) szkody wyrządzone wizerunkowi marki są często większe niż nakłady na prawidłowo prowadzoną komunikację (ze scenariuszami sytuacji kryzysowych przygotowanymi na etapie strategii komunikacji), a także wyższe niż koszty systematycznego prowadzenia monitoringu social mediów.
początek kryzysu
środek kryzysu
koniec kryzysu
Najczęściej kryzys zaczyna się wzmożoną złością, wyrażaną na fanpage’u marki oraz przeplatającą się z żartami i ironicznymi docinkami niektórych fanów. Po fali krytyki następuje czas pytań i wątpliwości fanów. Wymiana informacji pomiędzy użytkownikami wzrasta liniowo w trakcie kryzysu. Pod koniec kryzysu często ponownie pojawia się uczucie złości, szczególnie jeśli internauci mają wrażenie, że mimo oficjalnego zażegnania kryzysu problem nie został rozwiązany.
Udział dyskusji na fanpages związany z wymianą informacji 50% 44%
Profile osób zaangażowanych Kryzys angażuje zarówno ludzi związanych z marką, jak i przypadkowe osoby, do których dotarła treść. Ma więc szeroki zasięg. W trakcie kryzysu dużo mówi się o marce i jest to kolejny powód, dla którego należy szybko reagować na działania podejmowane przez internautów. Osoby biorące udział w kryzysie można podzielić na kilka typów. Pierwszym z nich są aktywni, którzy nagłaśniają sprawę, przedstawiając markę w negatywnym świetle. Mają duży wpływ na krzykaczy, którzy, dowiadując się o sprawie, wyrażają swoje niezadowolenie, po czym wracają do innych zajęć. Wypowiedzi krzykaczy zazwyczaj równoważą humorystyczne wstawki innych użytkowników. Kolejny typ to wnikliwi, zadający dużo pytań i przyglądający się sprawie z kilku punktów widzenia. Bardzo ważni w sytuacji kryzysowej są obrońcy, którzy starają się spojrzeć na problem z różnych perspektyw, uświadamiając innym osobom zaangażowanym w dyskurs punkt widzenia marki. Niestety obrońcy stanowią mniejszość, a ich aktywność wzrasta pod koniec drugiego etapu kryzysu (intensywnej komunikacji), kiedy wśród części aktywnych użytkowników pojawia się zmęczenie tematem.
38%
40% 30% 20%
18%
10% 0%
początek kryzysu
środek kryzysu
koniec kryzysu
Dokładna znajomość profili osób zaangażowanych i procentowego udziału poszczególnych typów ułatwia dostosowanie komunikacji marki do oczekiwań internautów i sprzyja szybszemu zażegnaniu kryzysu. W tym wypadku podstawową reakcją powinno być odpowiednie moderowanie oraz dostarczenie odpowiedniego contentu, pozwalającego na wyjaśnienie zaistniałej sytuacji. Często pojawiające się odpowiedzi (takie jak „Doceniamy Pani i Państwa sugestie”, „Wyciągniemy wnioski i konsekwencje”) okazują się niewystarczające. Próba takiego zakończenia dyskusji z użytkownikiem aktywnym, wnikliwym lub krzykaczem może przynieść rezultaty odwrotne do zamierzonych. Ważne jest więc umiejętne dopasowanie reakcji administratora, rozpoznanie fazy kryzysu i typu użytkownika oraz dostarczenie odpowiedniej treści, odpowiadającej właśnie danemu typowi rozmówcy.
7
Rola liderów opinii
i trudniejszy niż kontakt z negatywnym liderem inicjującym kryzys (oraz z grupą jego zwolenników).
Liderami opinii nazywamy wpływowych uczestników dyskusji związanej z kryzysem. Ich identyfikacja jest ważnym elementem zarządzania kryzysowego. Mogą oni występować w roli aktywnych obrońców wspierających markę bądź podsycać negatywne opinie – przez co wpływają na percepcję sytuacji przez innych uczestników dyskusji. Na tej podstawie rozróżniamy dwa typy liderów opinii: pozytywnych oraz negatywnych.
Jeśli kryzys rozprzestrzenił się na wiele różnorodnych kanałów komunikacji, każdy z nich może mieć osobnego lidera opinii. Duże znaczenie ma więc ich odpowiednia identyfikacja oraz przyporządkowanie do odpowiedniego kanału komunikacji. Tworząc w ten sposób portfolio liderów opinii, warto zwrócić uwagę na dopasowanie contentu kryzysowego do danego kanału. Należy także przeanalizować, jak lider może wykorzystać dostarczoną treść w swojej społeczności. Warto pamiętać, że ze względu na różnorodność kanałów komunikacji do każdego rodzaju dobiera się określony zestaw narzędzi, charakterystyczny dla danego medium i przydatny w komunikacji kryzysowej.
Próba włączenia do dyskusji liderów pozytywnych pozwala przede wszystkim zmniejszać szkody wizerunkowe wyrządzone przez kryzys. Takie osoby mogą po pierwsze wspierać informacje publikowane przez markę w mediach społecznościowych, a po drugie samodzielnie publikować treści niezbędne do wyjaśnienia sytuacji. Możemy więc rozróżnić liderów wspierających markę i liderów obrońców marki. Liderzy obrońcy to osoby, które czynnie i na wyższym poziomie zaangażowania decydują się obronę wizerunku marki.
Jeżeli kryzys pojawi się w społecznościach, które już od dawna mają ustaloną strukturę z liderami na czele, to w dużym stopniu od reakcji właśnie tych osób będzie zależeć reakcja reszty użytkowników. Także sposób przedstawienia sprawy, zwrócenie uwagi na sporne elementy i nadanie tonu dyskusji odbijają się na dalszej reakcji i zaangażowaniu.
W przypadku działań negatywnych dużo zależy od próby i stopnia organizacji niezadowolenia. Dlatego możemy rozróżnić liderów, którzy w ramach powstałej wokół nich społeczności przekazują określone informacje, krytykują i w ten sposób stymulują dyskusję. Inny rodzaj to liderzy organizatorzy, którzy nie tylko wychwytują sytuacje kryzysowe, ale organizują czynnie aktywność społeczności i kierują działaniami negatywnymi, skierowanymi przeciwko marce. Dialog z negatywnym liderem organizatorem i społecznością skupioną wokół niego jest o wiele bardziej skomplikowany
Jednym z czynników umożliwiających identyfikację liderów opinii poza ich zasięgiem i autorytetem jest potencjał wzbudzania dyskusji, tzn.: ●● liczba osób, które komentują ich treści, ●● liczba osób o nich dyskutujących.
Trzy największe segmenty osób aktywnych w trakcie kryzysów na portalu facebook. Segment: kryzysy w społecznościach FMCG w 2012 roku
fani ACTA
28%
antyfani
18%
specjaliści socjal media
14%
0%
8
5%
10%
15%
20%
25%
30%
Czynniki wpływające na rozwój kryzysu Dwa kluczowe czynniki wpływające na rozwój kryzysu to jego rozprzestrzenianie się w social mediach i działania podejmowanie przez markę. Kanały social mediów są silnie ze sobą związane i nawzajem się przenikają. Jednocześnie dają wiele możliwości komunikacji, co powoduje, że informacja może być na różne sposoby przedstawiana i interpretowana w różnych przestrzeniach. Duże znaczenie ma fakt, że często marki są obecne równocześnie w wielu kanałach (nie zawsze najlepiej dopasowanych do charakteru firmy i założonych celów komunikacyjnych). Sprawia to, że sam proces komunikacji staje się nadmiernie złożony, co wpływa na przebieg kryzysu i tempo jego opanowania. Najczęstsze miejscem dyskusji to oczywiście Facebook i portal mikroblogowy Twitter (głównie przestrzeń rozprzestrzeniania artykułów z internetowych mediów tradycyjnych). Większość kryzysów, jeśli nie ma źródła w serwisie Facebook, szybko się do niego przenosi. Najczęściej skupiają się na fanpage’u marki, gdzie łatwo je zauważyć i zlokalizować. Stała obecność moderatorów powinna zapewnić szybką reakcję. Czasem zdarza się jednak, że internauci sami organizują sobie przestrzeń w Internecie (społeczności kryzysowe). Jest kilka powodów takiej sytuacji: brak możliwości dodawania przez użytkowników statusów na wallu marki znajdującej się w kryzysie, możliwość zamieszczania tylko komentarzy czy (najbardziej niepożądana sytuacja) kasowanie statusów i komentarzy użytkowników przez moderatora. Między innymi dlatego internauci tworzą niezależną od marki przestrzeń dyskusji, by zaplanować i odpowiednio zorganizować działania osób niezadowolonych. W takim wypadku można starać się wkroczyć tam w imieniu marki (np. Play – Oszukani) lub działać na zewnątrz, obserwując jedynie zmieniające się nastroje (np. Adisucks). Przepływ informacji pomiędzy kanałami jest istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój kryzysu, szczególnie jeśli w każdym miejscu znajdują się nieco inne informacje, które należy połączyć w całość, aby otrzymać pełny obraz sytuacji (np. Jan Niezbędny).
Reakcja marki to drugi kluczowy czynnik wpływający na rozwój wydarzeń. Najważniejsza jest komunikacja. Marka musi obserwować działania internautów; może reagować na aktywności internautów, na przykład wchodząc z nimi w dialog. Trzy podstawowe zasady przytaczane przez specjalistów ds. social media to: „nie walcz z fanami”, „nie usuwaj postów z fanpage’a” i „nie udawaj, że nic się nie stało”2.
Skutki kryzysu Choć kryzys kojarzy się jednoznacznie negatywnie, jego skutki mogą mieć różnorodny charakter. Kryzys negatywnie wpływa na wizerunek marki, ale zapewnia szeroki rozgłos, zwiększa świadomość marki wśród konsumentów oraz informuje o jej usługach czy produktach. Podstawowy problem polega jednak na tym, że kryzys nasila negatywne asocjacje z marką, co może się okazać niekorzystne dla firmy. Przedłużające się występowanie negatywnych skojarzeń może na bardzo długo utrwalić negatywny wizerunek marki, a poniesione straty mogą być dużo wyższe niż koszty zażegnania kryzysu w sposób pozytywny. Pomimo zasypania marki krytycznymi opiniami kryzys może również odegrać znaczącą rolę w pozycjonowaniu fanpage’a i we wzroście kluczowych wskaźników (KPI). Szybko zmieniają się rankingi: przybywa „fanów”, którzy dołączają do społeczności, by móc skomentować sytuację bądź śledzić jej rozwój. Część z nich po zakończeniu kryzysu opuszcza społeczność; większość jednak zostaje. Możemy więc powiedzieć, że kryzysy powiększają internetową społeczność skupioną wokół marki. Wyzwanie, jakie stoi przed oficjalnym fanpage’em bądź profilem, wiąże się nie tylko z zapobieganiem negatywnym skutkom kryzysu, ale także z odpowiednim wykorzystaniem jego efektów.
Badanie dyskusji osób zawodowo zajmujących się komunikacją w mediach społecznościowych. Badanie zrealizowane przez Interactive Research Center i SoInteractive w styczniu 2012 roku. 2
9
Podsumowanie 1. Kryzysy off-line przenoszą się do sieci. Kiedy marka ma problem w świecie realnym, rozsądnie jest sprawdzić, czy nie przeniósł się on do sieci, aby w razie potrzeby jak najszybciej podjąć działania zmierzające do zażegnania kryzysu. 2. Kryzys jest wydarzeniem wyróżniającym się wzmożoną aktywnością internautów. Powoduje wzrost widoczności marki w sieci oraz – w przypadku fanpage’a – wzrost liczby fanów i ich aktywności. 3. W początkowej fazie dominują silne reakcje emocjonalne, które następnie przechodzą w racjonalną analizę sytuacji lub w wycofanie się z dyskusji. 4. Identyfikacja liderów opinii w poszczególnych przestrzeniach i analiza ich aktywności mogą pomóc w zrozumieniu,
10
jak kryzys odbiera reszta internautów w danym miejscu w sieci. Liderzy opinii mogą zarówno łagodzić skutki kryzysu, jak i go zaostrzać. 5. Sposób rozprzestrzeniania się informacji w sieci i działania komunikacyjne, jakie podejmuje marka, są kluczowymi czynnikami wpływającymi na przebieg kryzysu. 6. Skutki kryzysu – choć zazwyczaj negatywne – zawierają elementy, które można spróbować wykorzystać na korzyść marki. 7. Próba wykorzystania elementów kryzysu na korzyść marki w przypadku niepowodzenia potęguje deprecjację wizerunku marki.
Sytuacje kryzysowe Społeczności kryzysowe w Polsce
Społeczności tego typu mogą powstać jako reakcja na aktywności prowadzone przez markę, czego przykładem był fanpage Adisucks czy Nie lubię PZU. Obie te grupy powstały w odpowiedzi na działania podjęte przez marki i skupiły osoby aktywnie wyrażające swoje niezadowolenie.
Case: Adisucks ●● Kiedy powstała: 25 marca 2011 roku. ●● Dlaczego powstała: brak zgody na zamalowanie muru na Służewcu. ●● Liczba członków: 27 078. Fanpage Adisucks jest przykładem zorganizowania się internautów wokół bulwersującej ich sprawy. Skupił ludzi, którzy chcieli wpłynąć na zmianę już podjętej decyzji. Marka Adidas zdecydowała się na pokrycie muru przy Służewcu swoją reklamą. Rozpoczęła zamalowywanie graffiti będącego istotnym i kultowym elementem przestrzeni miejskiej. Akcja zgromadziła wyjątkowo dużą liczbę aktywnych użytkowników. Internauci wygrali, a marka doznała uszczerbku wizerunkowego.
25000
20000
Reakcja na plany umieszczenia reklamy Adidasa na murze przy Służewcu
15000
10000
5000
W przypadku fanpage’a Adisucks przyrost fanów był gwałtowny – w ciągu trzech dni zebrał on blisko 25 tys. fanów. Nie przełożyło się to jednak na wzrost aktywności osób oburzonych. Co więcej, w momencie największego wzrostu liczby uczestników dyskusji poziom aktywności zaczął gwałtowanie spadać. Kryzys na stronie Adisucks miał, jak widać, chwilowy charakter i ograniczony zasięg. Pierwsze osoby, które dowiedziały się o sytuacji na Służewcu, zaangażowały bardzo dużo innych użytkowników. Głównym problem było ich przekształcenie w aktywnych przeciwników marki.
4-52011
4-42011
4-32011
4-22011
4-12011
-201 1
Po zakończeniu akcji fani nie odpłynęli z fanpage’a, choć zaangażowanie znacznie spadło (w fazie szczytowej engagement rate wynosił 31%). Strona pozostała miejscem dyskusji środowiska, którego przedstawiciele tam informują o wydarzeniach związanych ze swoją subkulturą i z graffiti. Tutaj także użytkownicy co jakiś czas komentują wiadomości związane z marką Adidas. Dowodzi to, że marka umiejętnie wykorzystała sytuację i wyraziła chęć prowadzenia dialogu (pomimo początkowych problemów z odpowiednią reakcją na kryzys).
Adisucks - tematyka dyskusji po kryzysie
6% 10%
wydarzenie
27%
10%
grafitti adidas media
akcja
20% W akcji udzieliło się aż 7155 osób. Połowa z nich opublikowała tylko jeden post. W sumie jednak osób zaangażowanych (tzn. takich, które zamieściły więcej niż jeden post) było 3524. Ponad 10 postów opublikowały 363 osoby.
3-31
-201 1
-201 1 3-30 -201 1
3-29
3-28
-201 1
3-27 -201 1
3-26
-201 1
0
3-25
●● wysokim poziomem aktywności pomiędzy różnymi społecznościami (tzn. jeżeli odgrywają rolę brokerów, przekazujących informację pomiędzy jedną grupą ludzi a drugą); ●● dużym zasięgiem, co w kontekście trudności związanych z pomiarem ruchu w poszczególnych kanałach społecznościowych sprowadza się do liczby aktywnych fanów i udostępniania treści.
30000
Liczba fanów
Media społecznościowe umożliwiają powstawanie platform skupiających ludzi zawiedzionych, niechętnych bądź nastawionych negatywnie do marek, produktów, kampanii lub działań korporacyjnych (CSR). Społeczności takie stanowią potencjalne źródło zagrożenia dla działań komunikacyjno-promocyjnych, w szczególności jeżeli internauci w nich skupieni charakteryzują się:
Rozkład aktywności internautów w profilu Adisuks
27%
humorystyczne
W ramach negatywnych społeczności ważną rolę odgrywają osoby, które reprezentują markę. Mogą one bezpośrednio rozmawiać z użytkownikami, którzy są zainteresowani dialogiem, i w szczególnych wypadkach wpłynąć na poglądy innych. Jedną z takich osób jest Marcin Gruszka, rzecznik prasowy Play, który podczas trzech miesięcy działań w społeczności Play – Oszukani podjął próbę stabilizacji sytuacji. Ważnym czynnikiem, który wywarł wpływ na aktywność internautów skupionych na fanpage’u, było niewątpliwie przyznanie się do błędu i umorzenie dodatkowych opłat, które stanowiły zarzewie kryzysu.
11
Case: Play – Oszukani
Tematyka dyskusji na stronie Play - Oszukani
Przykład Play pokazuje, że społeczność negatywna, nawet jeśli na co dzień nie angażuje dużej liczby osób, jest miejscem, w którym może pojawić się nagła inicjatywa. To właśnie tam w szybkim tempie zgromadzili się internauci, którzy nieoczekiwanie otrzymali bardzo wysokie rachunki za Internet. W ciągu jednego dnia na stronie pojawiło się 659 interakcji. Prawie połowa osób aktywnych (48% fanów) w dniu akcji ograniczyła się do pozostawienia jednego wpisu. Akcję prowadziło siedem osób, z których każda opublikowała po kilkadziesiąt wpisów. Play zareagował na poruszenie internautów dialogiem i umorzeniem dodatkowych opłat. Przez trzy miesiące na fanpage’u działał rzecznik Play, który łagodził sytuację.
Udział aktywnych osób i ich aktywność Udział aktywności przypadających na fana
60% 50% 40%
6%
4%
4%
skarga pytanie
7%
rzecznik PLay
62% 15%
inne moderator obrona informacja
Przykład marki Play pokazuje, że jednym z elementów wpływających na uspokojenie społeczności kryzysowych może być otwartość i wykazanie chęci dialogu. Jest to jedna z niewielu sytuacji w Polsce, w których osoby bezpośrednio związane z marką prowadziły z niezadowolonymi użytkownikami dialog w Internecie, a wyciągnięte wnioski rzeczywiście wykorzystały do zmiany oferty produktowej.
30% 20%
Podsumowanie
10% 0% 51 45 34 32 27 24 23 19 18 14 10
9
7
6
5
4
3
2
1
Aktywność fanów na profilu Play skupia się głównie wokół składania skarg odnośnie do usług i obsługi oraz wokół pytań skierowanych do moderatora. Pojawienie się na profilu rzecznika marki zwiększyło liczbę aktywności oraz ukierunkowało dyskusję, która dzięki temu faktycznie stała się dialogiem. Rzecznik Play starał się rozwiązywać wszystkie problemy związane z nieprawidłowym naliczaniem opłat za Internet mobilny. Po odejściu Marcina Gruszki z fanpage’a aktywność na stronie znacznie zmalała.
12
1. Społeczności negatywne mogą trwać, nie szkodząc nikomu, do momentu pojawienia się informacji kryzysowej. Dlatego warto monitorować opinię osób tworzących i komentujących treści w obszarach tematycznych stanowiących potencjalne zagrożenie dla reputacji marki. 2. Monitorowanie społeczności negatywnych pozwala pozyskać wartościowy insight konsumencki oraz opracować mechanizmy reagowania na wypadek eskalacji negatywnych wątków dyskusji. 3. Pozyskany insight oraz odpowiedź na potrzeby w postaci modyfikacji oferty produktowej w odpowiednim momencie znacząco obniża ryzyko kryzysu. 4. Prowadzenie monitoringu osób niezadowolonych umożliwia wartościową modyfikację oferowanego produktu i sukcesywne zwiększanie wartości marki w stosunku do konkurencji. 5. Społeczność negatywna ma potencjał wywarcia wpływu. W zależności od zasięgu osób odpowiedzialnych za powstanie grupy niezadowolonych w krótkim czasie jest w stanie zorganizować dużą społeczność. Potwierdzają to przykłady Adisucks i ACTA. 6. Otwarty dialog w imieniu marki przynosi najlepsze efekty. 7. Społeczności negatywne są rozdrobnione.
Kryzysy na facebook.com Rekomendowane działania antykryzysowe Przede wszystkim warto pamiętać, że nie da się zbudować idealnego planu działań antykryzysowych, uniwersalnego dla wszystkich kategorii produktowych i gwarantującego optymalną ochronę marki w takiej sytuacji. Można jednak określić reguły prawidłowego postępowania. Podstawowym celem na tym etapie jest więc optymalne zarządzanie reputacją i kryzysami poprzez połączenie wewnętrznych procesów danej organizacji. Prawidłowe podejście rozpoczyna się już na etapie monitorowania marki w mediach społecznościowych. Monitoring powinien być tak prowadzony, by umożliwiać rozpoznanie zagrożenia i podjęcie adekwatnej próby jego neutralizacji. Duże znaczenie mają także trzeźwy osąd sytuacji i przewidywanie, w jaki sposób dany problem może zapoczątkować kryzys na szeroką skalę, szkodzący wizerunkowi marki. Media społecznościowe powodują, że kryzys i związane z nim zarządzanie reputacją stają się bardziej złożone, ale mogą one również pozytywnie wpłynąć na komunikację danego przedsiębiorstwa. Podstawę stanowi więc: zgromadzenie odpowiednich zasobów, pozwalających na monitorowanie marki w mediach społecznościowych; opracowanie planu działań i jego optymalizacja; identyfikacja obszarów zagrożenia; wytypowanie i przygotowanie, a także edukacja ludzi odpowiedzialnych za odpowiednią reakcję w sytuacji kryzysu. Plan powinien uwzględniać różne warianty i przyczyny sytuacji kryzysowych oraz różne scenariusze rozwoju kryzysu. Jednak warto pamiętać, że plan musi być na tyle elastyczny, aby niezależnie od sytuacji faktycznie okazał się przydatny w zarządzaniu kryzysem, a nie ograniczał działania czy powodował reakcje nieadekwatne do zaistniałego kryzysu. Kolejną ważną sprawą są źródła służące do monitoringu, które możemy podzielić na dwa rodzaje: bezpłatne (takie jak Alerty Google i Tweet Scan) bądź płatne (typu Radian6, HootSuite). Dzięki nim możemy monitorować response na podejmowane przez nas działania komunikacyjne. Istnieją również narzędzia pozwalające na monitorowanie social mediów w czasie rzeczywistym, między innymi Lighthouse, Brand24 czy Radian6. Dzięki temu możemy na czas otrzymać odpowiednie dane i dowiedzieć się, jakie tematy poruszają internauci w kontekście określonej marki oraz czy ich wypowiedzi są pozytywne, czy negatywne.
Istotnym zadaniem jest prawidłowe określenie celów i zadbanie o to, aby były one klarowne, a także mierzalne (powinniśmy zatem określić parametry, za pomocą których będziemy je monitorować). Cele powinny być również precyzyjne. Nie można np. uznać, że „rozwiązanie kryzysu X” to prawidłowo sformułowany cel. To zbyt ogólne określenie. Cele powinny być także akceptowalne, realne i terminowe. Jeżeli nie osiągamy wyznaczonych celów, warto na bieżąco optymalizować działania, wyznaczać kolejne cele i nieustannie je weryfikować. Monitorowanie nie powinno koncentrować się wyłącznie na pozyskaniu danych ilościowych. Badania ilościowe pozwalają nam dokonać pomiaru w danym medium społecznościowym, zbadać poziom świadomości marki, jej komunikacji, wyodrębnić użytkowników i określić sposób korzystania z social mediów czy dowiedzieć się, jak użytkownicy konsumują media. W wypadku np. Facebooka, gdzie sytuacje kryzysowe nie przekładają się zazwyczaj na spadek liczby fanów, a często wręcz odwrotnie – na wzrost ich liczby i większe zaangażowanie, niezbędne będzie pozyskanie danych jakościowych. To dzięki tym danym możemy odpowiedzieć na pytania o emocje, myśli, relacje z produktem, opinie i motywacje. Przede wszystkim dowiemy się, dlaczego sytuacja ukształtowała się tak, a nie inaczej. Ważne jest sukcesywne doskonalenie działań i planów w miarę upływu czasu. Wraz z nim uzyskujemy informacje, które w znaczący sposób mogą zmienić przebieg sytuacji kryzysowej. Wdrażanie zmian i zwracanie uwagi na przydatne pod tym kątem informacje mają duże znaczenie z punktu widzenia optymalnego zarządzania kryzysem. Podstawowe działania w sytuacji kryzysowej skupiają się na działaniach takich, jak oddelegowanie bądź powołanie zespołu osób, których głównym zadaniem będzie rozwiązanie kryzysu. Osoby te mogą pracować w przedsiębiorstwie, któremu zagraża kryzys, lub w agencji prowadzącej komunikację w imieniu marki. Powinny to być osoby decyzyjne, które mają dostęp do informacji związanych z przedsiębiorstwem. Chodzi o to, by mogły szybko uzyskać wiarygodne informacje od osób z danego działu. Zespół bądź oddelegowana osoba powinna być odpowiedzialna za gromadzenie i analizę informacji, przygotowywać je do publikacji, efektywnie je rozprowadzać, a przede wszystkim wykazać się zaangażowaniem połączonym z racjonalnym podejściem do zagadnienia i odpowiednią wiedzą dotyczącą prowadzonych działań. Najlepiej jest, jeżeli informacje przepływają wielotorowo, obejmując dział marketingu, dział prawny, dział IT i oczywiście dział PR.
13
Podstawowym działaniem (o którym niestety często się zapomina) jest odpowiedź na pytanie, czy działania podejmowane w czasie kryzysu powodują, że użytkownicy social mediów docierają do publikowanych przez nas informacji lub mogą łatwo dotrzeć do innych wiadomości (jeżeli chcą wiedzieć więcej). W zależności od rodzaju kryzysu dobrze również zastanowić się nad zasięgiem podejmowanych działań – przeanalizować, czy w danej sytuacji większą wartość będą miały działania bezpośrednie, czy jednak szersze, zasięgowe. Kiedy przekazujemy użytkownikom informację, warto ją także w sposób ciągły monitorować, systematycznie sprawdzać, jak informacja rozprzestrzenia się pomiędzy różnymi kanałami i jaką wywołuje reakcję, czy jest widoczna wszędzie tam, gdzie zaplanowaliśmy oraz czy dobrze się pozycjonuje.
Podsumowanie 1. Odpowiednio przygotowany plan powinien uwzględnić sposób reakcji w sytuacji kryzysowej, tak aby było wiadomo, kto ma kompetencje, by wypowiadać się na dany temat, przedstawić rozwiązanie konkretnego problemu czy odpowiedzieć na pytanie. 2. Warto wykorzystywać darmowe narzędzia do monitorowania mediów społecznościowych, ustawić odpowiednie alerty na określone słowa kluczowe. 3. Optymalizując widoczność naszej informacji, zwiększamy swoją widoczność. 4. Dobrze przygotowana i przemyślana odpowiedź jest lepsza niż każda inna – zbyt szybka czy pochopna. Ton wypowiedzi ma duże znaczenie w sytuacji kryzysowej – powinien być dopasowany do grupy docelowej.
14
5. Podstawowym elementem wiarygodności jest przejrzystość. Jej przejawem jest np. podawanie danych kontaktowych osoby publikującej informacje w imieniu firmy. Osiągniemy ją również, podając źródła danych i informacji czy pochodzenie dokumentów dotyczących problemu. 6. Nie każdy negatywny komentarz powoduje sytuację kryzysową. 7. Warto pamiętać, że marki prowadzą dialog z różnymi internautami. Część z nich to klienci, którzy są w błędzie, bo np. postąpili wbrew instrukcji obsługi i to spowodowało problem z produktem. Mogą to być także niezadowoleni konsumenci, dla których korzyść z zakupu produktu i obietnica marki okazały się nieprawdziwe. Jeszcze inną grupę stanowią użytkownicy mediów społecznościowych, którzy bez wyraźnej przyczyny negatywnie wypowiadają się o marce. Prowadząc dialog z każdą z tych grup, należy zadbać o to, by przekaz był dostosowany do sytuacji i by uwzględniał powody ich zachowania. 8. W niektórych sytuacjach nawet brak reakcji nie jest błędem, ponieważ niekiedy użytkownikom chodzi tylko o zabawę, a reakcja może spowodować zaognienie problemu i jego rozprzestrzenienie się. W sytuacji gdy tylko jedna osoba jest nastawiona negatywnie, a społeczność skupiona wokół brandu wspiera markę, także sama społeczność może skutecznie odpowiedzieć na pojedyncze zagrożenia. 9. Po zażegnaniu kryzysu warto przeprowadzić badanie, które pozwoli określić, czy kryzys zaszkodził wizerunkowi marki, a jeśli tak, to w jakim stopniu. Na tej podstawie należy opracować plan działań ograniczający szkody, na jakie został narażony wizerunek marki.
Co radzą specjaliści w dziedzinie social mediów? Wśród wypowiedzi specjalistów do spraw mediów społecznościowych w 2011 roku pojawiło się blisko 150 opinii bezpośrednio odnoszących się do sytuacji kryzysowych. W oparciu o umieszczone przez nich wypowiedzi opracowane zostały generalne wskazówki (do & don’ts) dotyczące reakcji na sytuacje kryzysowe. Należą do nich między innymi następujące zalecenia: ●● ●● ●● ●● ●●
Przewiduj i zapobiegaj, a nie tylko reaguj. Informuj o zdarzeniach, nie próbuj nic ukryć. Prowadź dialog, nie zostawiaj fanów samym sobie. Poznaj styl komunikacji fanów. Monitoruj, aby wiedzieć, gdy coś zaczyna się dziać.
Eksperci kładą nacisk na bezpośrednią reakcję i włączenie się do dialogu z internautami. Ważnym elementem rekomendowanym przez specjalistów zajmujących się marketingiem w social mediach jest dokładna analiza modeli komunikacji fanów oraz ich monitoring, co skłania do skorzystania z usług agencji specjalizujących się w analizie i monitoringu społeczności internetowych. Są to działania, które wspomagają reakcję marki na pojawienie się lub groźbę pojawienia się kryzysu. Kluczowym elementem zarządzania kryzysowego jest akcja podjęta w celu przeciwdziałania kryzysowi. Social media ze swojej natury mają „krótką pamięć”. Kryzysy wybuchają i będą wybuchać, zarówno na stronach małych sklepów, jak i globalnych marek czy osób publicznych. Ważne jest prowadzenie działań ograniczających kryzys i zasięgowych. Przez zasięg rozumiemy unikalną liczbę osób, do których dotarła kryzysowa informacja. Katalog działań powinien być uzależniony od tematów związanych z marką i jej kategorią produktową. Znając markę i jej charakterystykę (atrybuty), możemy ograniczyć potencjalne kryzysy do kilku kategorii. Prawdopodobieństwo sytuacji, w której producent lodów będzie krytykowany za wyciek ropy do oceanu i ta informacja rozprzestrzeni się po Facebooku,
jest zdecydowanie mniejsze niż kolejna uciążliwa awaria w banku lub podwyżka cen. Są oczywiście kategorie kryzysów, które mogą dotknąć praktycznie każdą markę – między innymi sytuacja gospodarcza czy ekologia. Można jednak opracować zbiór potencjalnych punktów zapalnych i analizować nastroje osób, które tworzą i komentują treści ich dotyczące. Dokument strategii działań w sytuacji kryzysowej powinien być także na tyle elastyczny, aby można było go wdrożyć w wielu sytuacjach. Nadmierne regulowanie zasad postępowania i brak dopasowania sprawiają, że działania stają się nieadekwatne do zagrożenia, a kryzys się zaostrza. Katalog zakazanych działań, w opinii osób profesjonalnie zajmujących się marketingiem w mediach społecznościowych, ogranicza się do trzech elementów: ●● Nie walcz z fanami. ●● Nie usuwaj postów z fanpage’a. ●● Nie udawaj, że nic się nie stało. Fani lub internauci wyładowują swoją złość, w związku z czym dyskusja jest nacechowana negatywnymi emocjami. Przekłada się to na większą skłonność do podejrzeń wobec bardziej ugodowo nastawionych internautów. Marka, którą dotknął kryzys, powinna w sposób otwarty rozpocząć dialog i ewentualnie przyznać się do popełnionego błędu. Przykładem takich działań jest obecność rzecznika Play GSM Marcina Gruszki w społeczności kryzysowej Play – Oszukani. Marka nie musi komunikować się z osobami zaangażowanymi w społeczność kryzysową w pojedynkę. W trakcie kryzysu pojawiają się naturalni ambasadorzy marki, którzy próbują ostudzić negatywne emocje. Kluczowe w związku z tym jest wspieranie ich działań – albo bezpośrednio, albo poprzez współpracujących z marką influencerów. Kluczowy element komunikacji stanowi legalność działań. Jeżeli nieetyczne działania w sytuacji kryzysowej zostaną ujawnione, mogą przyczynić się do eskalacji konfliktu.
“Raport skonstruowano w oparciu o analizę ilościową danych zastanych wraz z jakościowymi insightami na kluczowe problemy i kwestie. Do badania zostały wykorzystane dane w ramach badania metodą data-minning na bazie 50 tys. blogów, 6 tys. forów, aktywnych usług mikroblogowych i polskich fanpage’ów monitorowanych przeprowadzone przez IRCenter. Badanie były zrealizowane na treściach widocznych w mediach społecznościowych w 2011.” “IRCenter oraz SoInteractive wyraża zgodę na publikację raportu, wyników badań i dołączonych do nich materiałów graficznych pod warunkiem podania źródła (“Dane pochodzą z raportu opublikowanego w ramach projektu AdWatch.pl realizowanego przy współpracy IRCenter Sp. z o.o. i SoInteractive SA”) w artykule oraz oznaczenia źródła przy każdej grafice.”
15
16