Magazyn Instalatora 8/2018 by Magazyn Instalatora

www.instalator.pl

nakład 11 015

01 8. 2

miesięcznik informacyjno-techniczny

nr 8 (240), sierpień 2018

ISSN 1505 - 8336

l Ring „MI”: górne źródła ciepła

l l l l l l

Czynnik w PC Preizolacja Kominy Zawory antyskażeniowe Czynniki chłodnicze Odpływy w łazience

Szanowni Czytelnicy W naszej branży pod pojęciem górnego źródła ciepła może się ukrywać kilka, kilkanaście różnych typów instalacji. Generalnie ich zadaniem jest dostarczenie odpowiedniej ilości ciepła (lub ostatnio coraz częściej też chłodu) do pomieszczenia, w którym jest ono zamontowane. Górne źródło standardowo składa się z urządzeń grzewczych, instalacji rurowej oraz armatury (zawory, pompy), które biegną od głównego źródła ciepła (kocioł, pompa ciepła). Chyba najczęściej spotykana na naszym rynku instalacja w budynkach wielorodzinnych to instalacja, gdzie górnym źródłem ciepła są grzejniki płytowe (jeszcze jakiś czas temu prym wiodły tzw. „żeberka” żeliwne). Natomiast instalacje znajdujące zastosowanie w budownictwie jednorodzinnym wykonywane są obecnie jako tzw. mieszane, czyli grzejniki plus ogrzewanie płaszczyznowe (podłogowe, ścienne, sufitowe). Jak pisze autor artykułu pt. „Grawitacja w kominie”: „Jakość powietrza w pomieszczeniach mieszkalnych i użytkowych zależy głównie od wentylacji. Wiele czynników wpływa na jej sprawność, największy wpływ na działanie wentylacji ma... świadomość jej użytkowników. (...) Żeby zrozumieć, na czym polega prawidłowe funkcjonowanie wentylacji naturalnej, a dalej kominów wentylacyjnych działających grawitacyjnie, wystarczy przypomnieć sobie lekcje fizyki w zakresie podstaw aerodynamiki”. Źle skonstruowana i wykonana instalacja kanalizacyjna w budynku może być uciążliwa dla właściciela (i dla ekip wzywanych celem jej naprawienia): „Nieprzyjemny zapach, głośne bulgotanie podczas spuszczania wody z przyborów sanitarnych, wysysanie wody z syfonów, a co za tym idzie - wydostawanie się szkodliwych dla zdrowia gazów z instalacji do pomieszczeń, odkładanie się nieczystości, powolny odpływ ścieków - to tylko niektóre objawy nieprawidłowego napowietrzenia systemów kanalizacyjnych”. Jak sobie z tym poradzić? Podpowiedzi udzieli autor artykułu pt. „Powietrze w kanalizacji”. Zapraszam do lektury artykułu. Sezon grzewczy tuż-tuż. Wielu inwestorów dopiero teraz zacznie szukać nowych źródeł ogrzewania. W Poradniku ABC „Magazynu Instalatora” eksperci zabrali głos w kwestii urządzeń grzewczych na paliwa stałe i instalacji z tymi kotłami. Jeśli macie Państwo dodatkowe pytania (techniczne i handlowe), prosimy o kontakt z osobami wskazanymi pod artykułami. Sławomir Bibulski

Na okładce: © Sergejs Rahunoks/123RF.com

Ring „MI”: górne źródła (odbiorniki) ciepła s. 6-17

l Wskaźniki na grzejniku (Podzielniki kosztów ogrzewania) s. 18 l Oszczędne ogrzewanie (Armatura w systemach niskotemperaturowych) s. 20 l Czynnik w instalacji (Pompy ciepła i przepisy f-gazowe) s. 22 l Ochrona w gruncie (Instalacja z rur preizolowanych) s. 24 l Koszty ogrzewania (Porównanie zużycia energii w budynkach 3) s. 26 l Odpowiadam, bo wypada... s. 28 l Bezpiecznie w wykopie (Elektryka dla nieelektryków) s. 30 l Solary na lata s. 32 l Optymalna pompa ciepła s. 34 l Nowości w „Magazynie Instalatora” s. 38 l Innowacyjne konstrukcje (strona sponsorowana Calido) s. 38 l Mistrzowskie połączenie (strona sponsorowana Purmo) s. 39

Zawory napowietrzające w kanalizacji s. 52

l Miejsce dla zestawu (Zasady doboru wodomierzy) s. 40 l Ograniczenie spływu (Wody opadowe) s. 42 l Mały przeciek, duża strata (Zawory antyskażeniowe) s. 44 l Bębnienie w miednice (Jak to dawniej o czystość dbano...) s. 47 l Co tam Panie w „polityce”? s. 48 l Zbiornik optymalny (Systemy gromadzenia i wykorzystania wody deszczowej) s. 50 l Powietrze w kanalizacji (Błędy w instalowaniu zaworów napowietrzających) s. 52 l Bez bulgotania (strony sponsorowane McAlpine) s. 54 l Higienicznie pod natryskiem (Chemia budowlana do zadań specjalnych) s. 56

Wentylacja grawitacyjna s. 64

ISSN 1505 - 8336

l Bezpieczeństwo w instalacjach biogazowych s. 58 l Wykres Moliera s. 60 l Grawitacja w kominie s. 64 l Komin bez błędów s. 66 l Kwiatki instalacyjne s. 68 01 8. 2

www.instalator.pl

Nakład: 11 015 egzemplarzy Wydawca: Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4 Redaktor naczelny Sławomir Bibulski (s.bibulski@instalator.pl) Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski (redakcja-mi@instalator.pl), kom. +48 501 67 49 70 Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41 https://www.facebook.com/MagazynInstalatora/ Adres redakcji: 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/5 Ilustracje: Robert Bąk. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Ring „Magazynu Instalatora“ to miejsce, gdzie odbywa się „walka“ fachowców na argumenty. Każdy biorący udział w starciu broni swoich doświadczeń (i przeświadczeń...), swojego chlebodawcy bądź sponsora, swojej wiedzy i wiary. Przedmiotem „sporu“ będą technologie, materiały, narzędzia, metody, produkty, teorie - słowem wszystko, co czasem różni ludzi z branży instalatorskiej. Każdy z autorów jest oczywiście świadomy, iż występuje na ringu. We wrześniu na ringu: kotły kondensacyjne...

Dziś na ringu „MI”: górne źródła (odbiorniki) ciepła ścienne, rura, złączka, sterowanie, ogrzewanie podłogowe

Comap Ogrzewanie płaszczyznowe dzięki swoim zaletom (wysoki komfort cieplny, optymalna współpraca z niskotemperaturowymi źródłami ciepła oraz łatwość aranżacji przestrzeni) zyskało wielu zwolenników. Te argumenty przekonują architektów, projektantów instalacji grzewczych, instalatorów, a przede wszystkim użytkowników. Wiedza techniczna wśród instalatorów na temat systemów ogrzewania płaszczyznowego jest już na wysokim poziomie, czego nie można było powiedzieć jeszcze kilkanaście lat temu, a kultura wykonania instalacji i świadomość wykonawców pozwala stwierPytanie do... Jaką wydajność może osiągnąć system ogrzewania ściennego? dzić, że nasz rynek jest dobrze przygotowany do spełniania oczekiwań inwestorów. Te wszystkie czynniki spowodowały, że w Polsce bardzo dynamicznie rozwija się sektor instalacji grzewczych opartych na ogrzewaniu płaszczyznowym. Firma Comap posiada w swojej ofercie kilka rozwiązań odpowiadających wymaganiom i wyzwaniom naszego rynku.

Płyta z wypustkami Podstawowym produktem jest dobrze już znane ogrzewanie podłogowe BIOfloor oparte na styropianowych płytach

systemowych z wypustkami, rurach wielowarstwowych lub PEX oraz rozdzielaczach modułowych poliamidowych lub rozdzielaczach mosiężnych. Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania jest to, iż płyta systemowa z wypustkami pozwala na bardzo szybkie rozkładanie rury. Dodatkowo, na tego typu płycie rura jest bardzo dobrze umocowana i chroniona przed uszkodzeniami mechanicznymi, którym może ulec, zanim zostaną wykonane wylewki.

Płyta z folią Innym rozwiązaniem jest zastosowanie płaskiej płyty styropianowej z folią. Tego typu rozwiązanie jest tańszą

alternatywą zachowującą wszystkie podstawowe cechy ww. płyty (tj. izolacja termiczna, izolacja akustyczna, izolacja przeciwwilgociowa), daje możliwość mocowania rury, ale niestety nie daje takiego komfortu pracy i oszczędności czasu przy rozkładaniu pętli grzewczych jak płyta systemowa z wypustkami. Przy wyborze konkretnego rozwiązania polecam przeprowadzenie krótkiej analizy, bo może to, co na początku wydaje się być droższe, w rezultacie (wliczając czas pracy)

pozwoli zaoszczędzić znaczącą kwotę w skali całej inwestycji.

Ogrzewanie ścienne Nowym rozwiązaniem ogrzewania płaszczyznowego w ofercie Comap jest wspominane już wcześniej ogrzewanie ścienne. Rozwiązanie to bazuje na tych samych rozdzielaczach, jakie proponujemy w ogrzewaniu podłogowym BIOfloor - bardzo dobrze wyposażone, z przepływomierzami umożliwiającymi łatwą regulację przepływu oraz wkładkami zaworowymi pozwalającymi na zamontowanie siłowników sytemu reguwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

lacyjnego. Rura grzewcza stosowana w tym rozwiązaniu to rura wielowarstwowa PEX/Al/PEX 14 x 2 mm. W naszym systemie proponujemy rurę z wkładką aluminiową z dwóch powodów rura ta posiada pamięć kształtu, co bardzo ułatwia montaż i, co istotne dla późniejszych użytkowników, dzięki warstwie aluminium można tę rurę łatwo zlokalizować pod tynkiem z użyciem dość prostych narzędzi do wykrywania przewodów w ścianach.

Montaż Do mocowania rury na ścianie stosujemy listwy mocujące sprzedawane w odcinkach 1 m (składające się z fabrycznie zmontowanych dwóch elementów o długości 0,5 m) montowane w odległości około 50 cm od siebie, w które wpinamy rurę. Rura jest zatrzaskiwana w uchwytach listwy, co daje bardzo stabilne zamocowanie rury na

8 (240), sierpień 2018

murze. Listwa daje możliwość mocowania rury w odstępach co 5 cm. Najczęściej stosowanym rozstawem rury jest rozstaw 15 cm. Po zamocowaniu wszystkich pętli grzewczych na ścianie (analogicznie jak to wykonujemy dla ogrzewania podłogowego) należy napełnić instalację (każdy z obiegów oddzielnie pod ciśnieniem wodociągowym umożliwiającym wypchnięcie powietrza z rur), wykonać próbę ciśnieniową i pozostawić instalację pod ciśnieniem do zakończenia wszelkich prac wykończeniowych.

Warstwa tynku Pokrycie instalacji ogrzewania ściennego tynkiem polega na wykonaniu warstwy tynku, która zrówna się grubością z powierzchnia rur, następnie należy nałożyć siatkę tynkarską, która wzmocni tynk (minimalizując ryzyko powstania pęknięć). Następnie nakładamy ostatnią warstwę tynku, która będzie miała grubość około 1,5 cm ponad rurę. Masa tynku powinna zawierać plastyfikator do betonu, który uelastyczni zaprawę, ułatwiając szczelne „otulenie” rur grzewczych zaprawą. Tak wykonany grzejnik, po uzyskaniu przez tynk finalnej wytrzymałości i swobodnej utracie zawartej w nim wilgoci, jest gotowy do pracy. Wydajność 1 m2 takiego typu ogrzewania w zależności

od parametrów zasilania i rozstawu rury może dochodzić nawet do 150 W.

Sterowanie Niezbędnym uzupełnieniem systemów ogrzewania powierzchniowego jest sterowanie - konieczne dla utrzymania zadanej temperatury w pomieszczeniu. Comap wprowadził w ostatnim czasie nowy system sterowania. System generalnie występuje w tr wariantach: bezprzewodowym, kablowym 230 V i kablowym 24 V. Rozwiązanie to pozwala na dostosowanie układu sterowania do potrzeb użytkownika. Bazę całego systemu stanowi moduł sterujący (radiowy, 230 V lub 24 V). Jako elementy wykonawcze (oddziałujące na wkładki zaworowe rozdzielacza) można zastosować siłowniki 230 V lub 24 V. W ofercie sterowania Comap znajduje się kilka typów termostatów pokojowych posiadających praktyczne funkcje ułatwiające sterowanie temperaturą w pomieszczeniu oraz pozwalające na optymalizację zużycia energii. Artur Grabowski

Tekst sponsorowany - ale jak pasuje do tematu! Nieprawdaż?

Ogrzewanie podłogowe (i nie tylko...) z Mini-Press S 22 V ACC REMS Mini Press S 22V ACC to akumulatorowa pra- sywną przekładnią planetarną, mimośrodową pompą tłosa promieniowa z automatycznym powrotem po za- kową i kompaktowym systemem hydraulicznym o dukończeniu procesu zaciskania (przebieg wymuszony). żej wydajności oraz bezpiecznym wyłącznikiem impulSłuży ona do wykonywania połączeń zacisowym. Zintegrowana lampka robocza LED skowych od Ø 10 - 40 mm do Ø ⅜ - 1 ¼". oświetla miejsce pracy. Zaciskarka wyposażoPrzeznaczona jest do pracy z cęgami zacina jest w akumulator Li-Ion 21,6 V, 1,5 Ah lub skowymi Mini/pierścieni zaciskowych REMS. 2,5 Ah, szybką ładowarkę Li-Ion/Ni-Cd 230 V, Prasa posiada obrotowe zamocowanie cęgów 50 - 60 Hz, 70 W. Akumulator 2,5 Ah wystarzaciskowych z automatycznym ryglowaniem. cza na ok. 390 zacisków. Akumulatory zabezUrządzenie napędowe z akumulatorem waży tylko 2,6 pieczone są przed głębokim rozładowaniem, przeładokg. Optymalny rozkład masy umożliwia obsługę jedną waniem z kontrolą pojedynczych ogniw oraz kontrolą ręką. Ma zastosowanie wszędzie, nawet ponad głową w temperatury podczas ładowania. Zamiast akumulatora ciasnych szachtach instalacyjnych. Mini Press S 22V po- można stosować zasilacz sieciowy dostępny jako osprzęt. siada ergonomiczną obudowę z uchwytem Zaciskarka REMS Mini Press S 22V ACC ofeSoftgrip. Urządzenie wyposażone jest w napęd rowana jest w stabilnej skrzynce z blachy. elektrohydrauliczny z silnikiem akumulatorowww.rems.de for Professionals wym o dużym momencie 21,6 V, 420 W, mawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Ring „MI”: górne źródła (odbiorniki) ciepła grzejniki, stalowe, płytowe, zawory, regulacja

Buderus Grzejniki Logatrend marki Buderus łączą najwyższą jakość z nowoczesnym wzornictwem. Specjalna technologia zabezpieczania powierzchni grzejnika wydłuża znacznie jego żywotność. Nowoczesny wygląd i różnorodność dostępnych modeli sprawiają, że bez problemu dobierzemy odpowiednie grzejniki do każdego pomieszczenia. Buderus przy produkcji grzejników Logatrend wykorzystuje najnowsze technologie. Do zabezpieczenia powierzchni grzejnika stosuje metodę kataforezy - jedną z najnowocześniejszych i najbardziej skutecznych technologii nakładania powłok lakierniczych. Tę samą technologię stosuje się w przemyśle motoryzacyjnym do zabezpieczania i malowania karoserii samochodowych. Technologia inaczej nazywana jest malowaniem elektroforetycznym wykorzystującym zjawisko elektroforezy. Grzejnik zanurzony w wodorozcieńczalnej farbie pokrywany jest powłoką lakierniczą przy wykorzystaniu prądu elektrycznego. Naładowane elektrycznie cząstki farby, przemieszczając się po liniach pola elektrycznego, docierają do miejsc, gdzie w żaden inny sposób nie byłyby w stanie dotrzeć. Tam osadzają się na powierzchni metalu, skutecznie zabezpieczając go przed korozją. Dzięki tej metodzie farba dociera w trudno dostępne miejsca, które przy tradycyjnych metodach malowania mogą nie być wystarczająco dobrze zabezpieczone. W ten sposób grzejnik jest doskonale zabezpieczony przed korozją. Tak przygotowany i zabezpieczony grzejnik jest następnie malowany lakierem na kolor śnieżnobiały RAL 9016 lub dowolny inny kolor z palety RAL zgodnie z życzeniem klienta. Najwyższa jakość wykonania została potwierdzona 10-letnim okresem gwarancji, a właściwości wszystkich grzejników Logatrend zostały udokumentowane niemieckim znakiem

jakości RAL. Przestrzeganie wymagań jakościowych monitorowane jest przez niezależne instytuty badawcze. Buderus uzyskał certyfikat DIN ISO 9001. Certyfikat ten obejmuje kompletny proces produkcji, od projektu, poprzez wytwarzanie i logistykę, aż po dystrybucję, i gwarantuje użytkownikom odpowiednio wysoką jakość każdego produktu.

Dobór wg własnych wymagań Różnorodność typów, wariantów i wielkości grzejników Logatrend sprawia, że każdy dobierze odpowiedni grzejnik do swojego pomieszczenia ze względu na wymaganą moc grzejnika oraz odpowiedni wygląd pasujący do wystroju pomieszczenia. Plan i Profil to dwa typy grzejników wybierane w zależności od potrzeb. Grzejnik Plan z płaską płytą czołową to rozwiązanie dla wymagających klientów, którzy oczekują od grzejnika nie tylko własności użytkowych, ale również bardzo nowoczesnego wyglądu. Grzejniki Profil to tradycyjne rozwiązanie dla tych, którzy cenią sobie wysoką jakość i oszczędną pracę systemu grzewczego. Wszystkie grzejniki występują w trzech wariantach podłączeń: bocznym C, dolnym VC oraz dolnym z Pytanie do... W jaki sposób dobrze zabezpieczyć grzejnik, żeby służył przez długie lata?

wyprowadzeniem przyłączy po środku grzejnika VCM. Grzejniki Logatrend dostępne są w 5 wysokościach 300, 400, 500, 600 i 900 mm, 15 standardowych długościach od 400 mm do 3000 mm oraz 7 typach (10, 20, 30 - grzejniki higieniczne, 11, 21, 22, 33 grzejniki standardowe). Zawory grzejnikowe Buderus, fabrycznie zainstalowane w modelach VC i VCM, prezentują nowy design oraz stanowią kolejny znak rozpoznawczy marki Buderus. W rezultacie nowe grzejniki płytowe pozwalają zmniejszyć rachunki za ogrzewanie nawet o 11% w porównaniu do konwencjonalnych grzejników, które nie są wyposażone w indywidualnie dobrane wkładki zaworowe.

Skuteczna regulacja, najwyższe oszczędności Skuteczna i efektywna regulacja wydajności grzejnika ma zasadniczy wpływ na zużycie energii w budynku, co w prosty sposób przekłada się na koszty ogrzewania. Jednym z najważniejszych elementów grzejnika Logatrend jest zawór termostatyczny. Jego zdolność reagowania decyduje o komforcie ogrzewania oraz efektywności grzejnika. Oszczędne zawory Buderus 1 K montowane są seryjnie w grzejnikach typu VC oraz VCM. Zawory termostatyczne regulują temperaturę w pomieszczeniu do ustawionej wcześniej wartości. Jeżeli temperatura wzrasta, np. wskutek silniejszego nasłonecznienia, to głowica termostatyczna Buderus rozpoznaje wzrost temperatury w pomieszczeniu i za pomocą zaworu obniża moc grzejnika. Zawory 1 K, współpracując z wysokiej jakości głowicami termostatycznymi, reagują w sposób szczególnie czuły, a mianowicie uruchamiają regulację już wówczas, gdy temperatura w pokoju przekroczy tylko o 1°C zadaną wcześniej temperaturę. Konwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

wencjonalne zawory termostatyczne reagują ze znacznym opóźnieniem i w tym czasie są jeszcze w połowie otwarte. Zamykają się dopiero po przekroczeniu temperatury w pokoju o 2°C i w ten sposób tracą cenną energię cieplną. Odbija się to niekorzystnie nie tylko na efektywności energetycznej, ale także na klimacie w pomieszczeniu wystawionym na znaczne wahania temperatury. Istotnym warunkiem efektywnej pracy instalacji grzewczej jest hydrauliczne zrównoważenie. Zapewnia ono równomierną dostępność ciepła w całym domu. Wbudowany zawór grzejnikowy fabrycznie ustawiony jest w sposób optymalny według wielkości grzejnika i na odpowiednią moc. Grzejniki płytowe Buderus zapewniają nie tylko optymalne ciepło i komfort, ale także maksymalizują wydajność instalacji grzewczej, ponieważ mogą zawsze pracować we właściwym zakresie. W ten sposób unika się niedogrzania lub przegrzania poszczególnych grzejników. Hydrauliczne zrównoważenie pozwala również w dużej mierze ograniczyć hałas wynikający z ruchu wody w instalacji. Elementy wyposażenia dodatkowego marki Buderus są optymalnie dopasowane do grzejników płytowych Logatrend. Głowice termostatyczne charakteryzują się nowoczesnym wyglądem i łatwym montażem.

Idealny wygląd to konieczność Wymagania, jakie stawiamy dzisiaj grzejnikom, to oprócz wysokiej jakości i wydajności także doskonały wygląd. Grzejnik to nie tylko element dostarczający ciepło, ale również element

www.instalator.pl

8 (240), sierpień 2018

dekoracyjny pomieszczenia, który musi wpisać się w ogólny projekt i współgrać z pozostałym wyposażeniem pomieszczenia. Aby wyjść naprzeciw takim wymaganiom, Buderus opracował specjalny system mocowania grzejnika, który powoduje, że elementy mocujące nie są widoczne dla użytkownika. Na panelu tylnym, tuż pod grillem, znajdują się dwie lub trzy (w zależności od wielkości grzejnika) blaszki mocujące. Do nich mocowany jest uchwyt grzejnika. Blaszki schowane są z tyłu i przez to są niewidoczne a dodatkowo zapewniają solidne mocowanie grzejnika. Montaż grzejnika jest estetyczny i przebiega szybko i łatwo. Dodatkowo możliwość podłączenia grzejnika od dołu powoduje, że instalacja jest praktycznie niewidoczna dla użytkownika. Model Logatrend VCM ma przyłącza dolne po środku grzejnika, dlatego niezależnie od rozmiaru (nawet po zmianie wielkości grzejnika na etapie wykonawstwa) przyłącze jest zawsze po środku, a grzejnik może być umieszczony centralnie we wnęce grzejnikowej. Model Logatrend C z bocznym zasilaniem dysponuje czterema króćcami przyłączeniowymi z gwintem wewnętrznym G1/2". Model Logatrend VC posiada przyłącze na dole z lewej lub prawej strony, co pozwala swobodnie zaplanować instalację. Grzejniki dwu- oraz trzypłytowe można dowolnie obracać. Głowica termostatyczna może być umieszczona z lewej lub prawej strony zgodnie z własnym życzeniem. Grzejniki Logatrend z serii VC oraz VCM mają fabrycznie zamontowany zestaw z zaworem grzejnikowym. Wszystkie grzejniki Logatrend dostarczane są w komplecie z mocowaniami oraz niezbędnym wyposażeniem, takim jak korek i odpowietrznik. Prawidłowe mocowanie do ściany jest warunkiem poprawnego montażu

grzejników. System montażu Buderus dla wszystkich grzejników płytowych Logatrend został specjalnie stworzony z uwzględnieniem indywidualnych rozwiązań w domu każdego użytkownika. Dla systemu montażu FMS krzywe ściany lub inne wymagania instalacyjne nie stanowią żadnego problemu. Pozwala on na regulację wysokości zamontowania grzejnika, stopnia odchylenia od ściany oraz ma standardowo wbudowaną blokadę podniesienia. Wkładki izolacji akustycznej pozwalają zapobiec przenoszeniu hałasu już u samego źródła. Montaż za pomocą systemu FMS jest nie tylko prosty i bezpieczny, ale dodatkowo elementy mocujące grzejnik są niewidoczne dla użytkownika. Grzejnik zawsze wygląda estetycznie i idealnie komponuje się z pomieszczeniem.

W walce z alergią System mocowania grzejników opracowany przez firmę Buderus ma zapewnić oprócz doskonałego wyglądu łatwość utrzymania grzejnika w czystości. Jest to szczególnie ważne dla osób ze skłonnościami do alergii. W przypadku grzejników Logatrend można bez problemu zdemontować pokrywę górną grzejnika, czyli grill, uzyskując dostęp do jego wnętrza i w łatwy sposób wyczyścić grzejnik w środku. Nie ma konieczności demontażu grzejnika. Uchwyt mocujący trzyma grzejnik za specjalnie wyprofilowane blaszki, nie dociskając grilla.

System zintegrowany Buderus dostarcza zamawiającemu wszystko, co jest potrzebne do zapewnienia przyjemnego ciepła i komfortu w budynku. Za swój cel stawia nie tylko najwyższą jakość i efektywność urządzeń, ale szuka rozwiązań, które sprawią, że produkty będą bardziej przyjazne dla użytkownika, zapewnią mu większy komfort i będą cieszyć swoim wyglądem przez długie lata. Jacek Adamiak

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Ring „MI”: górne źródła ciepła - ogrzewanie płaszczyznowe rura Pe-X, rozdzielacz, zawór kątowy, termostat

Duro Duro SYSTEM jest kompleksową ofertą systemu ogrzewania zarówno tradycyjnego, jak i płaszczyznowego. Jego podzespołami są wysokiej jakości rury wielowarstwowe, złączki zaprasowywane i skręcane, rozdzielacze ze stali nierdzewnej wraz z układami pompowymi, szafki podtynkowe i natynkowe oraz automatyka. Produkcja rur wielowarstwowych Duro odbywa się na liniach szwajcarskiej firmy NOKIA-MAILLEFFER. Do ich wytworzenia fabryka w obydwu warstwach wykorzystuje polietylen sieciowany PE-Xb z wkładką aluminiową spawaną doczołowo.

Rura obustronnie sieciowana Obustronne sieciowanie zapewnia systemowi Duro bezpieczne połączenie kształtki i rury w zakresie temperatur do 110°C i ciśnienia do 10 barów.

jego zastosowania w ogrzewnictwie, najważniejszą informacją jest to, iż dzięki sieciowaniu polietylen przestaje być termoplastem i jest wytrzymały na przegrzewy do 110°C. Rura utrzymuje grubość ścianki pod zaciskiem złączki, a połączenie pozostaje bezpieczne. Bardzo ważne jest to, by obie warstwy rury były wykonane z polietylenu sieciowanego (PE-X), bowiem złączka zaciska jednocześnie warstwę wewnętrzną i zewnętrzną rury wielowarstwowej. Na bazie rur PE-Xb/Al/PEXb produkowane są rury DN 16 i DN 20 w izolacji 6 mm w kręgach 50 i 100 m, DN 25 i DN 26 w izolacji 9 mm w kręgach 25 m, w kolorach niebieskim i czerwonym. Rury są certyfikowane przez Instytut AENOR w Hiszpanii.

mosiądzu o podwyższonej odporności zarówno na uszkodzenia mechaniczne, jak i na korozję. Podwójne o-ringi wykonane z EPDM sieciowanego zapewniają wytrzymałość złączek na przegrzewy do 150°C oraz odporność na starzenie i pękanie. Tuleje złączek są wykonane ze stali kwasoodpornej AISI304 odpornej na związki żrące za-

Pytanie do... Ile wynosi okres gwarancji na Państwa system ogrzewania podłogowego? warte w cementach. Wszystkie materiały złączek są dopuszczone do kontaktu z wodą przeznaczoną do celów spożywczych. Okres gwarancji na Duro SYSTEM wynosi 15 lat. Oferta firmy obejmuje również złączki skręcane, które standardowo wyposażone są w podwójne o-ringi wykonane z EPDM sieciowanego. Zarówno złączki zaprasowywane, jak i skręcane posiadają gratowane gwinty zewnętrzne, a każda ze złączek wyposażona została w indywidualne opakowanie - worek.

Połączenia Rozdzielacze Złączki zaprasowywane (profile szczęk: H, U, TH) do rur wielowarstwowych są produkowane przy współpracy z włoskim producentem ICMA. Złączki wykonane są z europejskiego Brak obustronnego sieciowania w innych stosowanych w ciepłownictwie systemach powoduje zmianę konsystencji warstwy niesieciowanej w wyższych temperaturach i zagraża wysunięciem się rury z zacisku kształtki. W zakresie interesujących nas w ogrzewnictwie temperatur (80-110°C) polietylen taki zmienia konsystencję na półstałą, co powoduje, że siła zacisku, a więc siła połączenia „rura-złączka” spada drastycznie. Patrząc przez pryzmat

Rozdzielacze Duro wykonane są ze stali kwasoodpornej 304/1.4301 o grubości ścianki 1,6 mm. Wszystkie są testowane na szczelność ciśnieniem 8 ba-

Fot. 1. Rury Duro PE-Xb/Al/PE-Xb w izolacji.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Fot. 2. Złączka zaprasowywana Duro SYSTEM. rów. Ich wyposażenie zawiera: metalowe, obrotowe zawory spustowe, odpowietrzniki, wskaźniki przepływu Taconova, zawory regulacyjne Jurgen Schlösser oraz solidne uchwyty z gumowymi wkładkami tłumiącymi. Do kompletu oferowane są dokładnie dopasowane

8 (240), sierpień 2018

standardowo wyposażone są w zamek z przecięciem lub zamek typu „Yale”. Produkty objęte są 5-letnią gwarancją. Kompleksowa oferta obejmuje również automatykę europejskiego lidera w zakresie efektywnych rozwiązań sterowania parametrami pracy instalacji. W jej zakres wchodzi automatyka w technologii przewodowej lub w technologii radiowej, zawierająca szeroką gamę termostatów pokojowych, listew przyłączeniowych oraz siłowników termicznych. Nowej generacji siłowniki TS+ posiadają wiele cech i funkcji, dzięki którym zyskały sobie przychylność instalatorów. Są odporne na wodę i kurz zgodnie z klasą ochrony IP54. Możliwy jest ich montaż w dowolnej pozycji, nawet do góry nogami. Siłowniki posiadają także standardowe podłączenia M30 x 1,5. Można je otwierać i zamykać ręcznie, co jest przydatne podczas czynności rozruchowych i serwisowych. Dostępne są w wersji 230 V i 24 V.

Fot. 5. Zawór kątowy do rozdzielacza CALIDO seria S30. datkowe atuty tego rozwiązania to krótki czas montażu oraz estetyka wykonania. Grupy pompowe dostępne są w trzech wariantach: 1 - do układów centralnego ogrzewania, 2 - do układów ogrzewania płaszczyznowego z termostatycznym zaworem trójdrogowym, 3

Zawory kulowe

Fot. 3. Rozdzielacz z układem pompowym Duro SYSTEM. układy pompowe z przyłączami zasilania i powrotu od spodu. Wyposażone zostały one w termostatyczne zawory mieszające ESBE (zakres temperatur 20-43°C), pompy CIRCULA lub Wilo oraz termostaty przylgowe. Solidne szafki wykonane są z blachy stalowej ocynkowanej, a lakierowane proszkowo na kolor biały (RAL9010). Oferowane są w trzech rodzajach: natynkowe i natynkowe niskie (obydwie z regulacją wysokości) oraz podtynkowe - z regulacją głębokości. Wszystkie szafki posiadają odejmowane drzwiczki oraz

Bardzo istotny w przypadku każdego rozdzielacza jest osprzęt w postaci zaworów kulowych. W naszej ofercie znajdują się zaprojektowane przez nas zawory nowej generacji CALIDO seria S30. Posiadają one system bezpieczeństwa, w którym konstrukcja i montaż trzpienia zapobiegają wypchnięciu go z korpusu na skutek nagłego wzrostu ciśnienia w instalacji. Dla zwiększenia bezpieczeństwa pracy trzpienie zaworów wyposażono w podwójne uszczelnienie: na górze zastosowano tradycyjną dławicę umożliwiającą doszczelnienie przy pomocy nakrętki, natomiast na dole trzpienia zastosowano nowoczesne uszczelnienie dynamiczne, w którym siła doszczelnienia zwiększa się wraz ze wzrostem ciśnienia między kulą a korpusem. Maksymalna temperatura pracy zaworów wynosi 150°C, a ciśnienie nominalne 30 barów. Zawory posiadają europejski certyfikat CE.

Grupy pompowe

Fot. 4. Pokojowy termostat programowalny Duro SYSTEM. www.instalator.pl

Oferta firmy została poszerzona o cieszące się coraz większą popularnością grupy pompowe, których głównym zadaniem, a zarazem zaletą, jest sprawne równoważenie instalacji w obrębie każdego z obiegów grzewczych. Do-

Fot. 6. Grupy pompowe CALIDO.

- do układów centralnego ogrzewania lub ogrzewania płaszczyznowego z siłownikiem elektrycznym sterującym zaworem trójdrogowym. Wszystkie grupy pompowe wyposażone są w termometry zainstalowane na pokrętłach zaworów kulowych, przy czym zawór kulowy umieszczony na powrocie zawiera zawór zwrotny. W podstawowym wyposażeniu znajduje się również elektroniczna pompa Circula serii Mercurio, która zawiera innowacyjne rozwiązanie w postaci tulei inspekcyjnej zamontowanej od czoła pompy. Dzięki tulei możliwe jest dodatkowe odpowietrzanie pompy, a w przypadku zebrania się zanieczyszczeń z instalacji istnieje możliwość ręcznego wspomagania rozruchu pompy po letnim postoju. Wszystkie grupy pompowe wyposażone są w estetyczną izolację cieplną w postaci pokryw, które w razie potrzeby łatwo się demontuje. Wszystkim dystrybutorom systemu Duro firma zapewnia doradztwo techniczne oraz profesjonalne szkolenia dla instalatorów. Jakub Gronek

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Dziś na ringu „MI”: górne źródła (odbiorniki) ciepła ogrzewanie płaszczyznowe, rura miedziana, złączka

Europejski Instytut Miedzi Miedź jest materiałem, z którego wykonuje się rury i łączniki, które znajdują zastosowanie w instalacjach grzewczych w budynkach mieszkalnych w tym w ogrzewaniu płaszczyznowym. Swoją popularność miedź zawdzięcza doskonałym własnościom wykorzystywanym w produkcji rur i łączników z miedzi oraz w trakcie eksploatacji instalacji. Właściwości miedzi, do których należą: wysoka plastyczność, duża trwałość, bakteriostatyczne oddziaływanie miedzi w stosunku do wody oraz odporność na korozję przez tworzenie warstwy tlenków na powierzchni roboczej, która zabezpiecza miedź przed dalszą korozją, sprawiają, że bardzo chętnie jest ona wykorzystywana w instalacjach grzewczych. Miedź jest przyjazna dla środowiska, gdyż w 100% podlega recyklingowi. Bardzo ważną zaletą, którą posiadają rury miedziane w odróżnieniu od popularnych rur z tworzywa sztucznego, jest antydyfuzyjność rur miedzianych. Miedź nie przepuszcza tlenu do wody płynącej wewnątrz instalacji, a to właśnie tlen jest przyczyną korozji grzejników wykonanych głównie z blachy stalowej.

Rury z miedzi Instalacyjne rury miedziane stosowane w instalacjach ogrzewczych wykonane są zgodnie z europejską normą PN-EN 1057, zaś łączniki zgodnie z PN-EN 1254. Oznacza to, że rury i łączniki miedziane wytwarzane przez różnych producentów mają ten sam skład chemiczny oraz wymiary. Jest to materiał kompatybilny niezależnie od miejsca pochodzenia. Rury miedziane produkowane zgodnie z PN- EN 1057 dostępne są na rynku w stanie twardym, półtwardym oraz miękkim. Do instalacji c.o. z grzejnikami w Polsce najczęściej stosuje się rury twarde, na-

tomiast do ogrzewania powierzchniowego - rury miękkie.

Połączenia miedziane Do wykonywania instalacji z rur i łączników miedzianych wykorzystuje się połączenia nierozłączne, do których możemy zaliczyć lutowanie kapilarne lutem miękkim lub twardym oraz zaprasowywane. Drugim rodzajem są połączenia rozłączne, łączone za pomocą złączek wykonanych z miedzi, brązu lub mosiądzu poprzez połączenie zaciskowe skręcane. Najbardziej popularną metodą łączenia instalacji grzewczych z miedzi jest lutowanie kapilarne. Stosowane są luty miękkie (temp. topnienia 220 ÷250°C) oraz luty twarde (temp. topnienia 630 ÷890°C). Lutowanie miękkie stosuje się do przewodów o średnicy do 28 mm, natomiast twarde wtedy, gdy średnica jest większa od 28 mm. Zaletą tego typu połączenia jest niska cena łącznika do lutowania kapilarnego, jednak wymagane są wysokie kwalifikacje instalatorów wykonujących takie instalacje. Drugim coraz bardziej popularnym sposobem łączenia miedzianych instalacji grzewczych jest zaciskanie. Przy tym rodzaju połączenia wykorzystuje się specjalny łącznik z elaPytanie do... W jakim systemie powinny pracować miedziane instalacje grzewcze z grzejnikami stalowymi?

styczną uszczelką, która po zaprasowaniu za pomocą specjalistycznej zaciskarki tworzy trwałe nierozłączne połączenie. W porównaniu z połączeniem wykonanym za pomocą lutowania ten typ połączenia jest bardziej estetyczny i szybszy w montażu. Może być wykonany przez instalatora o niższych kwalifikacjach. Łącznik zaprasowywany jest jednak znacznie droższy od łącznika do lutowania kapilarnego. Instalacji z rur miedzianych nie wolno zatapiać bezpośrednio w betonie, który powoduje korozję wżerową miedzi. W tym wypadku należy stosować rury w osłonach z tworzywa sztucznego, które dodatkowo chronią przed uszkodzeniami mechanicznymi.

Ogrzewanie grzejnikowe W instalacjach wykonanych z rur miedzianych można stosować grzejniki wykonane z miedzi, żeliwa, stali i aluminium. Z punktu widzenia wzajemnej współpracy i wyeliminowania procesów elektrochemicznych najkorzystniejsze są grzejniki miedziane. Pierwszym rodzajem grzejników, do produkcji których może być stosowana miedź, są konwektory, w których przewody wodne wykonane są z rur miedzianych, zaś powierzchnia wymiany ciepła z powietrzem rozwinięta jest przez nałożenie na te rury ożebrowania z blachy aluminiowej. Drugim rodzajem grzejników są grzejniki rurowe, tzw. łazienkowe. Przewodom miedzianym w instalacjach ogrzewczych korozja praktycznie nie zagraża pod warunkiem spełnienia przez wodę instalacyjną wymagań jakościowych określonych w normie PN-C-04607. Zgodnie z powyższą normą w instalacjach w układzie miedź - stal (np. przy zastosowaniu grzejników stalowych) może ona pracować jedynie w systemie zamkniętym, a gdy suma stężenia jonów chlorkowych i siarczanowych będzie www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

większa od 50 mg/l, wymagana jest ochrona przeciwkorozyjna przy zastosowaniu inhibitorów korozji. Mają one za zadanie ochronę przeciwkorozyjną stalowych grzejników (bądź innych elementów stalowych), które pod wpływem kontaktu z wodą instalacyjną zawierającą jony miedzi mogą ulegać korozji wżerowej, powodując jednocześnie zanieczyszczenie wody produktami korozji żelaza. Skutkiem tej korozji jest perforacja grzejników stalowych, ale też zapychanie się zaworów termostatowych przenoszonymi przez wodę produktami korozji żelaza. Podobne zastrzeżenia dotyczą układów miedźaluminium, do których należy stosować odpowiednie dla tego typu instalacji inhibitory korozji. Przy wykonywaniu instalacji grzewczych grzejnikowych z rur miedzianych twardych należy pamiętać o kompensacji termicznej rur miedzianych. Najdłuższy odcinek rury miedzianej nie wymagający kompensacji to 5 metrów. Odcinki dłuższe wymagają kompensacji przez odpowiednie prowadzenie przewodów (kompensacja naturalna) lub stosowanie elementów kompensujących w instalacji.

Ogrzewanie powierzchniowe Do ogrzewania powierzchniowego wykorzystujemy rury miedziane w stanie miękkim wykonane zgodnie z normą PN-EN 1057. Rura w stanie miękkim w kręgach produkowana jest do średnicy 22 mm, a do ogrzewania podłogowego stosuje się śred-

8 (240), sierpień 2018

nice do 18 mm (6, 8, 10, 12, 15 i 18 mm). Należy pamiętać, że nie wolno zalewać betonem gołych rur miedzianych! Na rynku dostępne są systemowe rury miedziane do ogrzewania podłogowego w osłonie. Goła rura miedziana może być stosowana przy zabudowach suchych oraz gdy jest zalewana specjalnie przystosowanym do tego rodzaju ogrzewania jastrychem z asfaltu bitumicznego. W ogrzewaniu powierzchniowym stosowany jest także kompletny nieznormalizowany (nie spełnia warunków wymiarowych normy PN-EN 1057) miedziany system ogrzewania powierzchniowego, który z jednej strony jest doskonałą rurą rdzeniową, z drugiej zaś materiałem dającym się świetnie układać. Dzięki specjalnym procesom produkcyjnym rury zwinięte w kręgi są wyjątkowo plastyczne i łatwe w instalowaniu. Do ogrzewania powierzchniowego najczęściej stosowane są rury 12 x 0,7 i 14 x 0,8 mm w stanie miękkim R220 w kręgach 50 m. W przypadku zalewania rur jastrychem cementowym stosuje się rury z płaszczem ochronnym, który praktycznie nie ogranicza przewodzenia ciepła, a jednocześnie chroni rurę rdzeniową przed uszkodzeniami mechanicznymi, zewnętrznymi czynnikami chemicznymi, umożliwia też niezakłócone wydłużanie się rury rdzeniowej oraz odbiera na łukach część wydłużenia termicznego. Rdzeniowa rura miedziana spełnia wymagania normy PN-EN 1057, natomiast otulina - normy PN-EN 13349.

Do ogrzewania powierzchniowego stosuje się także innowacyjną rurę dwuwarstwową składającą się z cienkościennej rury miedzianej trwale zespolonej z osłoną polietylenu PERT. Posiada ona znakomite własności plastyczne, jest o około 50% lżejsza i o 40% tańsza od klasycznej rury stosowanej w ogrzewaniu powierzchniowym, zachowując przy tym pozostałe zalety, takie jak odporność na uszkodzenia mechaniczne, 100% antydyfuzyjność, odporność na korozję i nieograniczoną żywotność. Do ogrzewania powierzchniowego zalecana jest najczęściej w wymiarze 16 x 2 mm (grubość ścianki miedzianej 0,35 mm). Charakteryzuje się łatwym montażem i obróbką, łuki nawet o niewielkich promieniach można wykonać ręcznie bez użycia giętarki. Do łączenia rur stosuje się złączki zaprasowywane z podwójnym elementem zaciskowym oringiem EPDM. Rury cienkościenne produkowane są w wymiarach 14x2, 16x2, 18x2, 20x2 oraz 26x3 mm. Poza zastosowaniem w ogrzewaniu powierzchniowym z rury tej można wykonywać instalacje zimnej i ciepłej wody, ogrzewania grzejnikowego oraz pomp ciepła. Producenci rur miedzianych oferują też gotowe panelowe systemy ogrzewania ściennego w zabudowie suchej, z systemowymi rurami miedzianymi 12 x 0,7, 14 x 0,8 mm lub z kompozytowymi cienkościennymi rurami miedzianymi 16 x 2 mm. Panele takie montuje się na ścianach w miejscach przeznaczonych dla tradycyjnych grzejników. Oferowane na rynku systemy ogrzewania płaszczyznowego z miedzi to systemy kompletne, których instalacja oszczędza czas montażu i gwarantuje wysokie walory użytkowe. Ich montaż można wykonywać nawet przy niskich temperaturach w obiekcie, gdyż rura zachowuje plastyczność w tych temperaturach. Kazimierz Zakrzewski

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Ring „MI”: górne źródła ciepła ogrzewanie płaszczyznowe, rura PE-RT, złączki

Geberit Firma Geberit znana jest na rynku z najwyższej jakości i dbałości o szczegóły, które zapewniają długoletnie bezpieczeństwo dla projektantów, instalatorów i użytkowników oferowanych produktów. Geberit od lat jest też prekursorem rozwiązań technologicznych, które po jakimś czasie zyskują wielu naśladowców. Podstawowym elementem oryginalnego systemu Geberit Mepla (nazwa pochodzi od słów Metal i Plastik, ponieważ system łączy zalety systemów metalowych i tworzywowych) jest rura wielowarstwowa o niespotykanej grubości warstwy aluminium, zdecydowanie większej niż w innych systemach. Solidność tej konstrukcji pozwala na zaprasowywanie rury bezpośrednio na kształtce (bez tulei pośredniej - fot. 1.). Końcówki kształtek Geberit Mepla są tak uformowane, aby zapewnić bezpieczeństwo połączenia przez długie lata użytkowania w zmiennych warunkach pracy instalacji. System Mepla znalazł wielu naśladowców, jednak ze względów ekonomicznych powszechne stało się stosowanie rur o dużo mniejszej grubości warstwy aluminium. Taka konstrukcja rury wymusiła konieczność zastosowania specjalnych tulei pośrednich, które były konieczne dla wzmocnienia połączenia. W ten sposób na rynku pojawiło się wiele systemów, które ze względu na swoje oczywiste zalety (brak ognia i klejów przy wykonywaniu połączeń) z czasem zyskały dużą popularność. Siłą rzeczy systemy te były porównywane do systemu wzorcowego, a w szczególności porównania te dotyczyły poziomu cen poszczególnych Pytanie do... Jakie są zalety Grilamid wykorzystanego w systemie Geberit Volex?

składników systemu. Dotyczyło to zwłaszcza rur, a głównie rur małych średnic. Oczywiste jest, że w takich porównaniach solidniejsze i w związku z tym droższe rury Mepla wypadały nie najlepiej. Ciekawe jest jednak, że całkowity koszt instalacji w systemie Mepla nie był większy niż porównywalnej instalacji wykonanej w najbardziej popularnych systemach z kształtkami wyposażonymi w tuleje pośrednie! Zgłaszane przez instalatorów zapotrzebowanie na tańszy system rur wielowarstwowych nie pozostało bez echa i w 2017 roku firma Geberit wprowadziła na rynek nowy system o nazwie Geberit Volex. Na pierwszy rzut oka system ten nie różni się wiele od dziesiątków innych systemów obecnych na rynku. Jednak ponieważ jest to produkt Geberit, zatem i w tym wypadku wiele uwagi poświęcono szczegółom. System Geberit Volex składa się z rur wielowarstwowych PE-RT/Al/PERT, rur jednorodnych PE-RT z warstwą antydyfuzyjną EVOH oraz kształtek mosiężnych z tuleją pośrednią wykonaną ze stali nierdzewnej. Końcówki kształtek są wyposażone w podwójny o-ring i dzięki temu połączenia mogą być zaprasowywane szczękami z profilami Th i U (fot. 2). Warto zwrócić uwagę, że producent zadbał i w tym wypadku o bezpieczeństwo połączenia. Grubość ścianki pod o-ringami (dla końcówki ø16 mm wynosi aż 1,3 mm!) zabezpiecza złączkę przed oderwaniem się końcówki złączki na skutek

wydłużeń termicznych oraz skurczu przewodu spowodowanego zmianą temperatury medium. Dla instalatora nie powinno być obojętne, że system wyróżnia się spośród innych największą liczbą typów trójników i redukcji, co daje możliwość precyzyjnego dobrania odpowiedniej kształtki w każdym zaprojektowanym układzie i uniknięcia stosowania tzw. „choinek” redukcji. Pozwala to oczywiście na zmniejszenie kosztu i skrócenie czasu wykonania instalacji. 1

Każdy instalator wie, że podstawowym problemem w systemach wielowarstwowych jest dokładność wykonania połączenia. Końcówki łączników są tak ukształtowane, że dla pewności zacisku konieczne jest włożenie rury na całą głębokość tulei pośredniej. Jednak tuleje te są wykonane ze stali nierdzewnej, zatem producenci usiłują znaleźć rozwiązanie, które umożliwiłoby kontrolę prawidłowości nasunięcia rury na kształtkę. Na ogół stosowane są różnego rodzaju otworki w tulei. Jednak rozwiązanie to jest mało praktyczne. Geberit, zgodnie ze swoją filozofią dbałości o szczegóły i bezpieczeństwo rozwiązań, zastosował do kształ2

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

tek specjalne pierścienie pozycjonujące z przezroczystego materiału o nazwie Grilamid, które pozwalają na łatwą kontrolę głębokości wsunięcia pod każdym kątem ustawienia kształtki i z bardzo dużej odległości (fot. 3). Dodatkowo pierścienie te stanowią barierę pomiędzy aluminium i mosiądzem, co zapobiega korozji elektrochemicznej. System Volex może być stosowany do wykonania instalacji wody pitnej, klasycznego ogrzewania grzejnikowego oraz ogrzewania podłogowego. Rury wielowarstwowe Volex ML są białe i są dostępne w zakresie średnic d16-d63 w odcinkach prostych 5 m (sztangach), a także w zwojach (d16-d32). Dla średnic d16-d26 dostępne są również w zwojach wersje w rurze osłonowej, a także w izolacji o grubości 6 mm, 10 mm i 13 mm. Do instalacji grzewczych, a zwłaszcza ogrzewania podłogowego, przeznaczona jest jednorodna rura SL wykonana z polietylenu PE-RT i wyposażona w warstwę antydyfuzyjną EVOH, która zabezpiecza przed przedostawaniem się tlenu do instalacji grzewczych. Rura Volex SL jest dostępna w średnicach d16 i d20 w zwojach 120 m i 240 m (d16 również w

8 (240), sierpień 2018

zwoju 600 m). Ponadto jest też dostępna w zwojach 50 m w wersji z rurą osłonową (peszel) w kolorze czerwonym i niebieskim. System Volex uzupełnia asortyment rozdzielaczy wykonanych z niklowanego mosiądzu oraz stali nierdzewnej oraz bogaty asortyment nowoczesnych urządzeń sterujących ogrzewaniem. Nowoczesne, bezprzewodowe czujniki oraz zaawansowane moduły sterujące pozwalają na wykonanie instalacji grzewczej, która spełni najwyższe oczekiwania użytkownika. Dopełnieniem systemu są szafki rozdzielaczowe, a także maty i spinki do układania wężownic ogrzewania podłogowego. Opisując systemy Geberit do instalacji wody i c.o., nie można zapominać, że w każdym z systemów znajdują się specjalne kształtki podejściowe do podłączania zaworów, baterii (w tym w układzie pętli), spłuczek podtynkowych, grzejników, a także specjalne trójniki krzyżakowe do podejść grzejnikowych. Kształtki te pozwalają instalatorowi na szybsze i dokładniejsze wykonanie dowolnego układu zaprojektowanej instalacji. Oczywiście systemy Geberit mogą być ze sobą łączone, ponieważ w

asortymencie są specjalne kształtki przejściowe. Wszystkie systemy zaciskowe Geberit (Mepla, Volex, Mapress) są zaprasowywane tymi samymi maszynami, do których należy zamontować wymienne szczęki zaciskowe odpowiednie dla danego systemu. Dla instalatorów pracujących w systemach Geberit firma oferuje specjalny program rabatowy 3

na zakup maszyn i szczęk zaciskowych. Na koniec niech Państwo pozwolą na uwagę osobistą od autora. Wprowadzenie przez firmę Geberit systemu Volex dobitnie podkreśla, że podstawowy system Geberit Mepla jest produktem wyjątkowym na rynku. O ile Volex jest w wielu aspektach lepszy od innych systemów, to jednak pozostaje w tej samej kategorii, co produkty konkurencyjne. Mepla jest kategorią sama dla siebie i niewątpliwie stanowi najwyższy poziom systemów zaciskowych w Polsce. Adam Pillich

Tekst sponsorowany - ale jak pasuje do tematu! Nieprawdaż?

Nowe rozdzielacze mosiężne i ze stali nierdzewnej marki Ferro Wodne ogrzewanie podłogowe cieszy się dużym uznaniem zarówno w budownictwie mieszkaniowym, jak i w obiektach użyteczności publicznej, ponieważ taki system grzewczy zapewnia równomierny rozkład temperatury w całym pomieszczeniu bez większego wpływu na poziom wilgotności powietrza. Dodatkowo nie ma również potrzeby montażu grzejników w poszczególnych pomieszczeniach, co podnosi walory estetyczne wnętrza budynku. Firma FERRO, odpowiadając na zapotrzebowanie rynkowe, poszerzyła asortyment w tym segmencie. 2 rodzaje: mosiężne i ze stali nierdzewnej; 4 typy: N-RZP, N-RZPO, N-RO, N-RNZ (mosiężne) i SN-RZP, SN-RZP*S, SN-RO, SN-RO*S (stalowe) oraz 11 modeli w każdym to 88 nowych rozdzielaczy. Wyprodukowane w czeskiej fabryce Grupy FERRO w Znojmo, w oparciu o najnowsze osiągnięcia technologii, charakteryzują się wysoką jakością materiałów i precyzją wykonania. www.instalator.pl

Rozdzielacze mosiężne (CW617N) i ze stali nierdzewnej (AISI 304) są wyposażone w innowacyjne rozwiązania ułatwiające pracę instalatorom. W rozdzielaczach mosiężnych taką funkcję pełnią m.in.: zespół odpowietrzająco-spustowy z przyłączem 1" z automatycznym odpowietrznikiem pływakowym, zaworem spustowym z końcówką do podłączenia węża oraz zaślepką z wbudowanym kluczem do zaworu spustowego; przepływomierze 1/2" ze skalą 0-5 l/min wraz z wygodnym uchwytem motylkowym do regulacji czy złączki do rur wielowarstwowych 16 x 2 mm. Rozdzielacze marki Ferro to produkty nowej generacji - funkcjonalne, szczelne, trwałe, kompaktowe i niezawodne. Dostępne są wersji od 2 do 12 sekcji, z możliwością podłączenia z lewej lub prawej strony. Producent udziela na nie aż 15-letniego okresu gwarancji, a szeroki wachlarz typów i modeli pozwala na wybór najlepszego rozwiązania. www.ferro.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Ring „MI”: górne źródła ciepła grzejniki stalowe, grzejniki płytowe, ogrzewanie podłogowe

Purmo Firma Rettig Heating Sp. z o.o., właściciel marki Purmo, jest producentem różnych systemów, które każde z nich można wykorzystać w różnych instalacjach niezależnie od rodzaju źródła ciepła. Jest to praktycznie pełny system komponentów do instalacji wewnętrznej centralnego ogrzewania, którego poszczególne rodzaje można łączyć ze sobą w zależności od potrzeb i wymagań. Podstawowy produkt marki Purmo, produkowany w fabryce w Polsce, mieszczącej się w Rybniku, to grzejnik płytowy. Wykonywany z wysokiej jakości głęboko tłocznej blachy stalowej niskowęglowej walcowanej na zimno i posiadający różne wersje ostatecznego wyglądu. Najbardziej rozpowszechnione wykończenie to profilowane płyty grzejne z elementami konwekcyjnymi, wyposażone w osłony boczne i osłonę górną typu grill oraz wkładkę termostatyczną z regulacją wstępną. Grzejnik Purmo Ventil Compact (fot. 1), o którym jest mowa, posiada 6 króćców przyłączeniowych: 4 po bokach oraz 2 na dole, które umożliwiają podłączenie go od dołu, a tym samym dyskretne ukrycie przewodów c.o. Cechą charakterystyczną tego modelu jest możliwość jego odwrócenia, czyli nie ma konieczności ani potrzeby określania strony podłączenia (prawa czy lewa) przy zamówieniu (nie dotyczy tylko typu 11). Pozwala to na większą swobodę podczas montażu na budowie, na której zdarzają się przecież różne niespodziewane sytuacje. Inną odmianą grzejnika standardowego są dwa modele wykończone za pomocą dodatkowej, dekoracyjnej płyty przedniej. Jedna z nich jest całkowicie gładka (cała gama grzejników oparta jest na nazwie Purmo Plan) a druga na gładkiej powierzchni ma delikatne poziome przetło-

czenia (grupa Purmo Ramo). Oczywiście wszystkie te grzejniki są dostępne w różnych wysokościach, począwszy od 200 aż do 900 mm, różnych grubościach - od 60 (typ 11) aż do 206 mm (typ 44) oraz do długości 3000 mm. Dla wysokości 200 mm jest możliwość wybrania dodatkowych typów modeli z obustronną, dekoracyjną płytą gładką lub z przetłoczeniami. Cały wachlarz grzejników płytowych ma możliwość podłączania przewodów centralnego ogrzewania z boku, od dołu lub od dołu na środku w zależności od potrzeb. Dla grzejników dolnozasilanych, czyli wyposażonych we wkładkę termostatyczną jest możliwość dokupienia głowicy termostatycznej Purmo Sensor oraz zespołów przyłączeniowych prostych lub kątowych, potocznie zwanych „portkami” lub „okularami”. Oprócz standardowych grzejników stalowych płytowych, marka Purmo, ma do zaoferowania, do pomieszczeń mieszkalnych, także inne, bardziej

dekoracyjne produkty, które poprzez swój zewnętrzny design wkomponowują się w aktualne trendy wykończeniowe i architektoniczne. Do nich należą pionowe grzejniki dekoracyjne, takie jak Kos V, Faro V, Tinos V lub Paros V, Narbonne, Narbonne V VT, Narbonne V M. Poprzez różne wersje wykończenia przedniej płyty gładkiej można dopasować go do pozostałych elementów wyposażenia w pomieszczeniu. Na uwagę zasługuje, jedna z nowości w firmie, jakim jest grzejnik o nazwie Arran (fot. 2). Należy on do tej samej grupy co poprzednicy ale charakteryzuje się tym, że łączy w sobie minimalistyczną formę z wysoką praktycznością. Niewielka głębokość zabudowy czyni go niezwykle dyskretnym a proste kształty można wzbogacić poprzez akcesoryjne wieszaki relingowe. Atutem od strony atrakcyjności jest możliwość wykonania modelu w dwóch kolorach: jedna barwa przeznaczona jest dla płyty frontowej a druga dla samej ramki okalającej. W przypadku dużych powierzchni pomieszczeń, które mają duży stopień przeszklenia przegród zewnętrznych mamy do zaoferowania grzejniki kanałowe, które montowane są w podłodze, optymalnie wzdłuż szyb sięgających samej podłogi. Do całej rodziny grzejników Aquilo należą takie typy jak: FMK, F1T, F1P F2C oraz F4C. Oprócz typu FMK, który posiada sam wymiennik aluminiowo-miedziany, wyposażone są w dodatkowy element, jakim jest wzdłużny wentylator wspomagający wydajność cieplną samego urządzenia grzewczego. Dzięki czemu uzyskuje się nie za duże gabaryty, a jednocześnie sporą wydajność samego urządzenia grzewczego. Ich zaletą jest fakt, że nie zabierają dowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

datkowego miejsca na ścianach, które tym samym można wykorzystać do innych celów lub je zagospodarować w inny sposób. Innym ich atutem jest fakt, że ogrzane powietrze, które opuszcza w sposób wymuszony (poprzez działający wentylator), wannę kanału, w okresie zimowym powoduje brak efektu wykraplania się pary wodnej na szybie. Przy rozwiązaniach instalacji bardziej złożonych i posiadających możliwość wykorzystania czynnika grzewczego i/lub czynnika chłodniczego na zasadzie instalacji 2- lub 4rurowej optymalnym rozwiązaniem jest zastosowanie dwóch ostatnich, wymienionych modeli F2C i F4C. Do wszystkich grzejników kanałowych jest możliwe dobranie odpowiedniego osprzętu podłączeniowego (zawory podłączeniowe) oraz dobranie optymalnej automatyki sterującej do zapewnienia komfortu cieplnego (transformatory, termostaty naścienne). Odmianą grzejnika łączącego w sobie grzejnik montowany na ścianie oraz wyposażony w wentylator wzmacniający jego wydajność, jest oferowany na rynku klimakonwektor Vido. Dostępny jest w dwóch wersjach w zależności od typu instalacji: dla 2- lub 4rurowej instalacji i można go wykorzystać zarówno do grzania, jak i do chłodzenia pomieszczeń. Do jego prawidłowego funkcjonowania i możliwości odpowiedniego przełączania służy wbudowany w górnej części termostat, dzięki któremu możemy zaprogramować, w różnych trybach, jego działanie. Do pomieszczeń o podwyższonej wilgotności oferujemy szeroki wachlarz grzejników łazienkowych, które mogą być zamontowane w takich miejscach jak np. łazienka. Do tej grupy należą takie modele jak: Santorini, Santorini C, Kea, Ratea, Imia, Mauritius, Java, Muna, Flores CH, Flores C CH, Elato, Apolima, Apia, Leros oraz Evia. Oprócz swojej podstawowej funkcji, jaką jest dostarczenie wymaganej ilości ciepła służą dodatkowo jako suszarka. Do montażu w pomieszczeniach standardowych i o podwyższonej wilgotności idealnie można zastosować grzejnik kolumnowy o nazwie Delta. Jego typoszereg oraz możliwości wariantów podłączeń jest na tyle obszerny, że zaspokoi nawet wybrednych użytkowników. Oprócz standardowych 26 rozmiarów wysokości (od 155 aż do 3000 mm) można go zamówww.instalator.pl

8 (240), sierpień 2018

wić w dowolnej wysokości, z powyższego zakresu, z dokładnością 1mm. Cechą charakterystyczną Delty jest przekrój kolektorów pionowych Pytanie do... Jakie są korzyści przy wykorzystaniu różnych systemów od jednego producenta? umieszczonych w zewnętrznych rzędach grzejnika. Nie są one o przekroju kołowym, co może sugerować pierwsze wrażenie, a są o przekroju w kształcie litery D. Powoduje to zwiększoną powierzchnię grzewczą o około 10% w stosunku do powierzchni o przekroju okrągłym a to natomiast przekłada się na jego wydajność cieplną.

Wszystkie wspomniane powyżej grzejniki wymagają odpowiednio dobranej wielkości uwarunkowanej od różnych wartości. Decydujący wpływ na to mają parametry czynnika grzewczego: temperatura zasilania (Tz) i temperatura powrotu (Tp). Większość producentów grzejników podaje moce dla parametrów 75/65°C i 55/45°C przy założeniu, że w pomieszczeniu

temperatura jest równa 20°C (Ti). Jeżeli mamy do czynienia z innymi parametrami musimy posłużyć się tabelą ze współczynnikami korekcyjnymi, które pozwolą nam obliczyć rzeczywistą wydajność grzejnika. Natomiast wielkość start ciepła (obciążenia cieplnego) pomieszczenia jest uzależniona od parametrów takich jak: temperatura zewnętrzna, usytuowanie budynku i warunki wietrzności, ochrona cieplna, typ okien i rodzaj oszklenia, strefy klimatycznej Polski. Mając na uwadze aktualny, ekologiczny trend w instalacjach grzewczych, jakim są niskotemperaturowe układy c.o, bazujące na niezbyt wysokiej temperaturze zasilania (np. 45 lub 40ºC, a nawet mniej) śmiało można powiedzieć, że wspomniane grzejniki spokojnie nadają się do takiego rodzaju instalacji, wymagają jednak odpowiednio większego rozmiaru. Dlatego też coraz częściej urządzenia grzewcze łączy się w jednej instalacji z systemami płaszczyznowymi, które wykorzystują cała powierzchnię przegród w których są schowane a ich sprawność jest wysoka przy wykorzystaniu niskich parametrów ze źródła ciepła. Do nich należą oferowane przez markę Purmo takie pełne systemy jak: ogrzewanie podłogowe (Rolljet, Noppjet), ogrzewanie ścienne i sufitowe (Railjet) czy też systemy rurowe (CleverFit Radial, CleverFit Axial). W ich składzie znaleźć można wszystkie elementy potrzebne do poskładania danego systemu, począwszy od przewodów centralnego ogrzewania, izolacji, elementów dylatacyjnych, narzędzi potrzebnych do pracy, złączek, rozdzielaczy, szafek do rozdzielaczy, sterowania za pomocą termostatów przewodowych i bezprzewodowych z możliwością sterowania poprzez aplikację internetową itp. Na uwagę zasługują układy mieszające, dostępne w ofercie marki Purmo, które zapewniają właściwe parametry wody zasilającej obiegi systemów płaszczyznowych (np. 45/35°C) przy wyższych parametrach instalacji grzewczej (70/55°C). Dzięki temu widoczne gołym okiem urządzenia grzewcze, zamontowane na ścianach, nie są o dużych gabarytach a dzięki systemowi podmieszania komfort cieplny, uzyskiwany poprzez ogrzewanie płaszczyznowe, jest optymalny. Tomasz Podleś

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Do czego służą podzielniki kosztów ogrzewania?

Wskaźniki na grzejniku W interesie końcowych odbiorców ciepła, a także wszystkich Polaków, jest rzetelne wyjaśnienie, do czego służą podzielniki, a także jakie główne czynniki wpływają na prawidłową rejestrację zużycia ciepła przez podzielnik. Błędne interpretowanie i przedstawianie funkcji podzielników kosztów ogrzewania ograniczało i nadal ogranicza opracowanie regulacji prawnych, które wypełniałyby intencję Sejmu RP zawartą w Uchwale Sejmu z 1991 r. w sprawie wprowadzenia powszechnego obowiązku indywidualnego opomiarowania oraz rozliczania kosztów ogrzewania wg wskazań ciepłomierzy lub podzielników kosztów ogrzewania. Jednocześnie wstrzymuje implementację postanowień wynikających z art. 9-14 Dyrektywy 2012/27/UE, które zobowiązują wszystkie kraje UE do wdrożenia systemów indywidualnego opomiarowania i rozliczania kosztów energii cieplnej wg zużycia. Dotychczasowy brak realizacji postanowień wynikających z ww. Uchwały Sejmu, tylko od 1997 r. (tj. od wejścia w życie ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne) skutkuje zaniechaniem opomiarowania ok. 3,5 mln lokali mieszkalnych, co przynosi straty dla ich użytkowników, które wynoszą około 52,675 mld zł (700 zł/lokal x 3,5 mln lokali x 21 lat).

Błędna interpretacja funkcji podzielnika Podzielniki kosztów ogrzewania powszechnie definiuje się jako: „urządzenia wskaźnikowe niebędące przyrządami pomiarowymi w rozumieniu przepisów metrologicznych, wprowadzonych do obrotu na zasadach i w trybie określonym w przepisach o systemie oceny zgodności”. Taką „definicję” podzielników formułuje się w opracowaniach naukowych i czasopismach branżowych, a nawet wprowadza się do krajowych

regulacji prawnych, np. w 2005 r. została zawarta w art. 45a ustawy Prawo energetyczne. Nawet pracownicy naukowi renomowanych uczelni technicznych błędnie definiują funkcję podzielnika kosztów ogrzewania, np. w opracowaniu: „Analiza prawna, techniczna i finansowa zastosowania podzielników kosztów ogrzewania wykorzystywanych w budynkach wielolokalowych”, które zostało wykonane na zlecenie Departamentu Energetyki ówczesnego Ministerstwa Gospodarki. Autorki opracowania (dr inż. Halina Ciuman i dr inż. Aleksandra Specjał) funkcję podzielnika zdefiniowały tak: „Jest to urządzenie pomocnicze, którego wskazania są wykorzystywane do pośredniego określenia udziału indywidualnego kosztu zużycia energii na cele ogrzewania lokalu w całkowitym zużyciu energii rozliczanego budynku wielolokalowego”. Trudno zaakceptować tak nieprecyzyjnie i błędnie określoną funkcję urządzeń, które powinny być zamontowane w połowie lokali mieszkalnych w Polsce, tj. w około 7 mln lokali oraz bardzo dużej liczbie lokali użytkowych. Zniekształcanie funkcji prowadzi do wielu nieprawidłowości, błędnych założeń i wniosków, a także błędów w podziale kosztów ogrzewania pomiędzy końcowymi odbiorcami ciepła. Warto zwrócić uwagę na fakt, że jeśli mowa jest o ciepłomierzu lokalowym, to praktycznie wszyscy wiedzą, jaką pełni on funkcję. Ustawa Prawo o miarach jest aktem prawnym, który reguluje zagadnienia jednostek miar, przyrządów pomiarowych oraz pomiarów. Dlatego właściciele i zarządcy budynków, a także użytkownicy lokali

opomiarowanych ciepłomierzami, wiedzą, co i gdzie ciepłomierze rejestrują. Wiedzę tę posiadają wszyscy uczestnicy procesu inwestycyjnego związanego z projektowaniem i budową budynków wielolokalowych. Natomiast ilekroć mowa o alternatywnych urządzeniach służących do indywidualnego opomiarowania zużycia ciepła w lokalu, tj. o podzielnikach kosztów ogrzewania, to przytacza się ww. opisy, które tak naprawdę nie określają nazwy urządzenia, nie precyzują, do czego służy, i nie wskazują, jaką grupę kosztów ogrzewania można i należy rozliczać na podstawie ich wskazań. Co gorsze - błędnie określają, jaką grupę kosztów należy rozliczać wg wskazań podzielników kosztów ogrzewania. Dlatego też powszechnie ugruntowało się przekonanie, że podzielnik kosztów ogrzewania jest tylko „urządzeniem wskaźnikowym służącym do podziału kosztów ogrzewania w budynku”, a dokładność rejestracji nie jest istotna, gdyż przy każdym typie podzielnika (lub innego nieokreślonego urządzenia wskaźnikowego) koszty ogrzewania naliczone użytkownikom lokali zawsze zbilansują się z ogólnymi kosztami ogrzewania.

Skutki błędnej definicji Błędne interpretowanie funkcji podzielnika kosztów ogrzewania było najprawdopodobniej jedną z przyczyn poszukiwania rozwiązań niwelujących błędy rejestracji zużycia ciepła oraz zbyt duże różnice w naliczonych kosztach ogrzewania. Mogło także przyczynić się do rezygnacji z opracowania zaostrzonych wymagań technicznych dla cieczowych i elektronicznych podzielników kosztów ogrzewania, które zapewniałyby dokładność oraz pewność rejestracji zużycia ciepła. Dlatego w Polsce, już od połowy lat dziewięćdziesiątych XX w. upowszechniły się systemy rozliczeń oparwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

te o wskazania podzielników, które błędnie naliczają zużycie ciepła. Błędy rejestracji zużycia wraz z błędami w definiowaniu kosztów, które można rozliczać na podstawie wskazań podzielników, przyczyniły się do powstawania dużych nieprawidłowości w rozliczeniach kosztów ogrzewania pomiędzy końcowymi odbiorcami ciepła. Problem błędnego podziału kosztów dotyczy większości z ok. 3,5 mln lokali opomiarowanych podzielnikami kosztów ogrzewania. Część niezadowolonych użytkowników lokali podważa na drodze sądowej wiarygodność rozliczeń, ale wówczas nawet biegli sądowi błędnie opisują funkcję podzielników, a sądy wydają stosowne wyroki, które niejednokrotnie są nielogiczne i niesprawiedliwe społecznie (np. rozliczenie lokalu nieopomiarowanego lub o największym zużyciu ciepła wg średniego kosztu ciepła w budynku). Brak zaufania do prawidłowego rejestrowania zużycia przez podzielniki, a także do naliczanych kosztów ogrzewania skutkuje zaniechaniem opomiarowania około 3,5 mln lokali z tzw. „wielopunktowym” („pionowym”) sposobem zaopatrzenia lokali w ciepło. Ze względu na ww. sposób zaopatrzenia lokalu w ciepło podzielniki kosztów ogrzewania są jedynymi urządzeniami, które umożliwiają indywidualne opomiarowanie tych lokali. Dotychczas nie dostosowano krajowych regulacji prawnych do postanowień wynikających z ww. Uchwały Sejmu RP z 1991r. oraz art. 9 i 10 Dyrektywy 2012/27/UE, co jest przyczyną powstawania wymiernych strat finansowych ok. 3,5 mln użytkowników nieopomiarowanych lokali, które wynikają z zawyżonego zużycia i kosztu ciepła. Straty te wg moich szacunków wynoszą: l za okres od 1997 r. (rok wejścia w życie ustawy - Prawo energetyczne) do 2006 r. (wygłoszenie przeze mnie referatów, o których piszę poniżej) - 24,5 mld złotych (średnie roczne straty 700 zł/lokal x 3,5 mln lokali x 10 lat),

8 (240), sierpień 2018

za okres od 2007 r. (wygłoszenie przeze mnie ww. referatów) do końca 2016 r. (termin obowiązkowego dostosowania krajowych regulacji do postanowień art. 9 i 10 Dyrektywy 2012/27/UE) - 24,5 mld złotych (średnie roczne straty 700 zł/lokal x 3,5 mln lokali x 10 lat), l za okres od 1 stycznia 2017 r. do lipca 2018 r. (okres, w którym nie są wdrożone postanowienia ww. dyrektywy) - 3,675 mld złotych (średnie roczne straty 700 zł/lokal x 3,5 mln lokali x 1,5 roku). Jak wynika z powyższego, w liczeniu strat pominąłem okres od 1993 r. do 1996 r., w którym była wystarczająca wiedza, aby określić zasady indywidualnego opomiarowania oraz rozliczania kosztów ogrzewania. Należy zwrócić uwagę, że ww. straty nie są jedynymi, jakie ponoszą Polacy, gdyż brak dobrych regulacji prawnych pośrednio związany jest także ze „smogiem”, a także z bardzo szerokim spektrum różnych uwarunkowań, w tym ukrytych kosztów i utraconych korzyści. Warto tu wymienić większe zużycie pierwotnych nośników energii, a co za tym idzie - szybsze wyczerpywanie się nieodnawialnych źródeł energii, większe zanieczyszczenie powietrza, większą emisję pyłów i szkodliwych gazów do atmosfery oraz niekorzystne skutki zdrowotne dla Polaków. Brak właściwych regulacji prawnych to także zbędne koszty właścicieli budynków, którzy wykonują instalacje grzewcze w nowych budynkach (np. w ramach Rządowego Programu Mieszkanie+, developerskich) lub modernizują systemy grzewcze w istniejących budynkach wielorodzinnych i wielolokalowych. Obawy przed błędnie rejestrującymi podzielnikami kosztów ogrzewania i problemami z indywidualnym rozliczaniem kosztów ciepła zmuszają inwestorów (od ponad 20 lat) do stosowania nieuzasadnionych ekonomicznie rozwiązań - tak na etapie inwestycji, jak i wieloletniej eks-

ploatacji budynku. Najczęściej rezygnuje się z najtańszego i najlepszego rozwiązania (tj. z montażu podzielników kosztów ogrzewania), projektując zastosowanie ciepłomierzy lokalowych lub montażu w każdym lokalu dwufunkcyjnych kotłów gazowych wytwarzających ciepło dla potrzeb centralnego ogrzewania i c.w.u. Montaż kotła dwufunkcyjnego i komina w każdym lokalu, stanowi kilkudziesięciokrotnie większy koszt inwestycyjny (od 5000 zł/lokal do ok. 8000 zł/lokal), jak montaż elektronicznych podzielników kosztów ogrzewania (ok. 200 zł/lokal). Natomiast zastosowanie ciepłomierzy (najczęściej nieprawidłowo dobranych, gdyż rzeczywiste warunki pracy instalacji grzewczej powodują, że przepływ czynnika grzewczego jest zbyt mały, co skutkuje błędami rejestracji zużycia ciepła i niebilansowaniem się do 50%, a w pojedynczych przypadkach nawet do 80% ciepła zużytego w budynku) oznacza, co najmniej dwukrotnie większe koszty inwestycyjne (ok. 500 zł/lokal) i obowiązek cyklicznej wymiany ciepłomierzy (co 5 lat) na koszt właściciela lub użytkownika lokalu. Dziwne, ale w przypadku montażu w budynku kotłów indywidualnych lub ciepłomierzy lokalowych, nikt nie podnosi problemu międzylokalowego przenikania ciepła przez ściany - tak jak ma to miejsce w przypadku stosowania podzielników. Jednocześnie na etapie sprzedaży gazu lub podziału kosztów wg ciepłomierzy nie uwzględnia się (poza sporadycznymi wyjątkami, które dotyczą budynków z ciepłomierzami) współczynników niwelujących niekorzystne usytuowanie lokalu w bryle budynku, tak jak ma to miejsce w przypadku stosowania podzielników kosztów ogrzewania. W kolejnym artykule będę kontynuował tematykę. Jerzy Materek

Wszystkie artykuły dostępne są tylko w wersji drukowanej „Magazynu Instalatora”. Zamów już dziś „Gwarantowaną Dostawę” i bądź pewien, że co miesiąc otrzymasz egzemplarz. Szczegóły na www.instalator.pl w części „Prenumerata”. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Armatura w systemach niskotemperaturowych

Oszczędne ogrzewanie Współczesny trend w branży budowlanej dąży do tego, aby nowo powstałe budynki generowały jak najmniejsze straty ciepła, a tym samym zużywały jak najmniej energii potrzebnej do ogrzania. Najlepszym rozwiązaniem dla tego typu budownictwa są niskotemperaturowe instalacje centralnego ogrzewania. Muszą się one różnić od standardowych rozwiązań, po to by zpewnić optymalne warunki bytowe, przy jednoczesnym minimalnym zużyciu energii. Różnica będzie polegała również na stosowanej w takich instalacjach armaturze. Jak zatem powinien wyglądać taki system? W niskotemperaturowych instalacjach centralnego ogrzewania nie stosuje się tradycyjnych grzejników ze względu na zbyt małą powierzchnię grzewczą. Chodzi bowiem o to, aby przekazywać energię poprzez jak największą powierzchnię przy jak najniższym parametrze czynnika grzewczego. Realizuje się to poprzez tzw. grzejniki płaszczyznowe (ogrzewanie podłogowe, sufitowe czy ścienne).

Cechy instalacji Zanim przejdziemy do poszczególnych elementów instalacji, popatrzmy na nią całościowo. Główną jej cechą powinien być szeroki zakres modulacji mocy oraz możliwość bardzo precyzyjnej regulacji temperatury w poszczególnych pomieszczeniach. Dlaczego te parametry są tak ważne? Budynki energooszczędne lub pasywne charakteryzują się bardzo niskim zapotrzebowaniem na ciepło. Każda zatem zmiana wewnątrz budynku generująca ciepło (przyjście domowników, gości, gotowanie) ma bardzo duży wpływ na temperaturę w pomieszczeniach. Wiąże się to z tym, że zarówno źródło ciepła, jak również sama automatyka budynku powinny natychmiast reagować na takie zmiany lub wręcz je uprzedzać. Niepożądane są zatem wszelkie nagłe skoki temperatur - instalacja powinna pracować płynnie i stabil-

nie oraz musi być ściśle powiązana z warunkami pogodowymi.

Kotłownia i pompa Każdy zatem element systemu grzewczego, który przyczynia się do stabilnego jego działania, będzie przynosił wymierne korzyści w postaci oszczędności. Zacznijmy od początku, czyli od kotłowni. Jak już wspomniałem, źródło ciepła powinno posiadać informacje o pogodzie, czyli nieuniknione jest podłączenie czujnika pogodowego. Niekiedy próbuje się oszczędzać na tym elemencie, co powoduje zwiększone zużycie paliwa i niestabilną pracę źródła ciepła. Na dłuższą metę to się więc nie opłaca, a oszczędności są tylko pozorne. Kolejnym bardzo ważnym elementem każdej instalacji jest pompa lub pompy, bowiem dzisiaj nawet małe insta1

lacje podzielone są na strefy grzewcze, a każda posiada własną pompę (fot. 1). Tym bardziej należy zwrócić uwagę na ich maksymalne zużycie prądu, odpowiedni dobór i ustawienie. Aktualnie dostępne pompy na rynku wyposażone są w elektronikę umożliwiającą wybór kilku trybów pracy dostosowanych do potrzeb konkretnej instalacji. I tak np. dla ogrzewania grzejnikowego dedykowany jest tryb ciśnienia proporcjonalnego, natomiast dla ogrzewania podłogowego tryb stałociśnieniowy. W jaki sposób należy dobrać pompę do danej instalacji? Przede wszystkim musimy znać wartość przepływu, jaki jest potrzebny, aby zapewnić odpowiednie rozprowadzenie energii w instalacji. Przepływy obliczane są na podstawie zapotrzebowania budynku na ciepło i parametrów pracy instalacji. Takich czynności dokonuje projektant. Także do jego zadań należy obliczenie oporów hydraulicznych instalacji, jakie powinna pokonać pompa. Za duża pompa będzie powodować większe zużycie prądu i droższe koszty eksploatacji. Za mała sprawi dużo problemu, ponieważ część obiektu może być niedogrzana. Obecne pompy obiegowe mają niskie zużycie prądu, a dzięki wbudowanej elektronice dodatkowo reagują na zmiany w instalacji, na bieżąco obniżając swoją wydajność i pobór mocy.

Strefy w instalacji Podział instalacji na strefy generuje również potrzebę ustawienia różnych temperatur czynnika grzewczego w poszczególnych strefach. Konieczne jest wtedy stosowanie zaworów mieszających umożliwiających niezależne sterowanie każdą strefą osobno pod względem temperatury czynnika. W systemach grzewczych stosuje się zawory mieszające termostatyczne (fot. 2) oraz zawory miewww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

szające z możliwością montażu siłownika elektrycznego (fot. 3). Pierwsze z nich posiadają już wbudowany czujnik, który umożliwia automatyczną regulację temperatury czynnika grzewczego. Zawory tego typu posiadają pokrętło ze skalą, dzięki któremu możliwe jest ustawienie konkretnej temperatury, jaka powinna być utrzymywana. Tego typu rozwiązanie nie potrzebuje zewnętrznego sterowania, natomiast wymaga niekiedy ręcznej korekty nastawy temperatury w momencie, kiedy warunki pogodowe ulegną zmianie i potrzebne jest obniżenie lub podwyższenie parametrów w instalacji. Drugim rodzajem zaworów mieszających używanych w instalacjach c.o. są takie, które w połączeniu z siłownikiem elektrycznym ściśle współpracują z automatyką źródła ciepła. Dzięki temu zmiana temperatury wody zmieszanej dokonywana jest automatycznie przez kocioł wyposażony w regulator pogodowy. Takie rozwiązanie umożliwia dostosowanie odpowiedniej temperatury czynnika grzewczego do warunków atmosferycznych i nie wymaga ingerencji użytkownika. Pozwala także na pewne oszczędności z tytułu obniżenia temperatury w układzie, kiedy na zewnątrz zrobi się cieplej. 3

Wady i zalety zaworów Zawory mieszające termostatyczne oraz te z możliwością montażu siłownika posiadają swoje wady i zalety. Zawory termostatyczne są bardzo proste w montażu i eksploatacji, co nie sprawia problemów zarówno instalatorom, jak i w późniejszym czasie użytkownikom. Zmiana nastawy polega jedynie na przekręceniu pokrętła. Za przemawia również aspekt ekonomiczny zawory te są tańsze. Minusem takiego rozwiązania (w przypadku instalacji c.o.) jest brak możliwości automatycznego sterowania. Zawory termostatyczne są również dużo bardziej wrażliwe na zanieczyszczoną i agresywną wodę. Wydzielający się kamień lub osady w instalacji mogą zakłócać działanie elementów znajdujących się wewnątrz. Posiadają także dużo mniejsze przepływy co ogranicza ich zakres stosowania. Zawory mieszające z możliwością montażu siłownika mają prostszą budowę, co sprawia, że są mniej wrażliwe na zanieczyszczenia występujące w instalacji. Posiadają również, po zamontowaniu siłownika elektrycznego, możliwość automatycznego sterowania. Powoduje to, że instalacja c.o. staje się praktycznie bezobsługowa. Ich montaż jest natomiast bardziej skomplikowany ze względu na połączenia elektryczne i odpowiednie zestrojenie z automatyką sterującą.

Rozdzielacze uzbrojone W przypadku ogrzewania płaszczyznowego istotna jest regulacja przepływu w poszczególnych pętlach grzewczych oraz możliwość ich odcięcia w przypadku uzyskania wymaganej temperatury w pomieszczeniu. Aby to było możliwe, konieczne jest zamon4

towanie w takiej instalacji rozdzielaczy uzbrojonych w przepływomierze i zawory termostatyczne (fot. 4). Każdy profesjonalny projekt powinien zawierać wytyczne dotyczące regulacji hydraulicznej, natomiast często jest inaczej. Wiadomo, że poszczególne pętle ogrzewania podłogowego posiadają różną długość, a tym samym różny opór hydrauliczny. Aby odpowiednio zrównoważyć te opory, należy tak ustawić przepływomierze w rozdzielaczu podłogowym, aby przepływ był dopasowany do długości rury. Tutaj w przybliżeniu można przyjąć na każde 100 metrów rury o średnicy 16 x 2 mm około 2-2,3 l/min. Należy jednak pamiętać, że nie powinno robić się dłuższych pętli niż 100-110 m. Bardzo często spotyka się instalacje ogrzewania podłogowego, gdzie przepływomierze są całkowicie odkręcone lub wszystkie ustawione na taką samą wartość. Obydwa przypadki to błąd. Pętle mają różne długości, a co za tym idzie - różną moc grzewczą. Logicznie rozumując, najdłuższe powinny otrzymać największą „porcję” czynnika grzewczego, a najkrótsze najmniejszą. Jeżeli ich odpowiednio nie wyregulujemy, woda będzie krążyć w nadmiarze przez pętle najkrótsze (najmniejszy opór hydrauliczny), natomiast w tych najdłuższych (największy opór hydrauliczny) zaobserwujemy jej niedobór, co spowoduje niedogrzanie części podłogi. Jeżeli mówimy o oszczędzaniu energii, to nie możemy jej marnować, dlatego każda „porcja” energii transportowana przez czynnik grzewczy powinna trafić w odpowiedniej ilości w odpowiednie miejsce. Aby ten proces przebiegał precyzyjnie, ważne jest również odpowiednie sterowanie, które będzie szybko reagować. Realizuje się to przy pomocy systemu, w którego skład wchodzą zazwyczaj regulatory temperatury (termostaty) umieszczone w każdym pomieszczeniu, współpracujące przewodowo lub bezprzewodowo (drogą radiową) z listwami sterującymi oraz głowicami termoelektrycznymi zamykającymi lub otwierającymi poszczególne pętle. Podsumowując, instalacje niskotemperaturowe to obecnie standard w nowym budownictwie, dlatego ważne, aby zamontowana w nich armatura była dobrze dobrana i wyregulowana. Łukasz Biernacki

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Pompy ciepła i przepisy f-gazowe

Czynnik w instalacji W artykule przedstawione zostaną uwarunkowania wynikające z nowych przepisów f-gazowych dla pomp ciepła w systemach grzewczych. Dynamicznie rosnąca w ostatnich latach popularność odnawialnych źródeł energii nie jest już chyba dla nikogo niespodzianką. Nowe trendy w budownictwie, spowodowane zmianami w przepisach budowlanych, a konkretnie wynikające z nowych Warunków technicznych odbioru budynków, oraz różnorodne programy wspomagające, jak dotacje ogólnopolskie i programy lokalne, zorientowane na ograniczanie niskiej emisji, mocno rozruszały rozwój w tym segmencie. W rankingu popularności odnawialnych źródeł można powiedzieć, że prym wiodą pompy ciepła oraz systemy fotowoltaiczne. Dynamiczny rozwój w branży to coraz bardziej zróżnicowana oferta rynkowa i ogrom dostępnych rozwiązań, z których trzeba wybierać optymalne do danego projektu. Zdecydowanie najbardziej różnorodną ofertę zauważyć można w zakresie pomp ciepła. Na obecną sytuację dodatkowo nakładają się obowiązujące od niedawna przepisy f-gazowe, które mają zastosowanie również w odniesieniu do pomp ciepła, choć w nieco różny sposób, w zależności od konstrukcji samej pompy ciepła. Jeszcze do niedawna w Polsce przez pompę ciepła rozumiano tylko pompy ciepła z dolnym źródłem w gruncie, a powietrzne pompy ciepła traktowano jako niesamodzielne źródła wspomagające. Dziś ta sytuacja wygląda zgoła inaczej. Powietrzne pompy ciepła najdynamiczniej rozwijają się w segmencie budownictwa jednorodzinnego, gruntowe natomiast pozostały jako najekonomiczniejsze rozwiązanie do większych lub bardziej wymagających obiektów, nie tylko z przeznaczeniem mieszkalnym. Jeszcze jedną odrębną grupę - wcale niema-

łą - stanowią pompy ciepła do ciepłej wody użytkowej. Pozostałe rozwiązania w zakresie pomp ciepła, jak pompy ciepła typu woda-woda czy z bezpośrednim odparowaniem w gruncie, z uwagi na stosunkowo mały ich udział w rynku można pominąć lub przyjąć, że uwzględniono je w grupie pomp ciepła gruntowych.

ne czy pompy ciepła zawierają różne ilości czynnika. Ilość czynnika zależy od mocy grzewczej lub chłodniczej i dla danego urządzenia z określonym ładunkiem czynnika wyznaczany jest ekwiwalent CO2 jako GWP pomnożone przez fabryczny ładunek czynnika w kilogramach. Zatem jeśli mamy w pompie ciepła 3 kg czynnika o GWP = 2087, to ekwiwalent CO2 przekracza 6 ton. Wartość GWP dla najpowszechniej stosowanych czynników i niektórych dostępnych na rynku oraz wycofanych z obrotu przedstawia tabela 1.

Ekwiwalent CO2 - co to jest? Wszystkie działania egzekwowane ustawą f-gazową mają na celu ograniczenie emisji CO2 jako gazu cieplarnianego oraz substancji zubożających warstwę ozonową, czyli między innymi czynników chłodniczych. Z uwagi na stosowanie w przemyśle chłodniczym oraz grzewczym w pompach ciepła różnych czynników, pod względem zarówno składu chemicznego, jak i negatywnego oddziaływania na atmosferę, powstał uniwersalny wskaźnik określający stopień tworzenia efektu cieplarnianego, zwany GWP. Określa on stopień tworzenia efektu cieplarnianego przez kilogram czynnika w odniesieniu do kilograma CO2. Zatem jeśli czynnik ma wskaźnik GWP równy 2088, oznacza to, że kilogram takiego czynnika uwolniony do atmosfery tworzy efekt cieplarniany podobny do ponad dwóch ton CO2. Ale urządzenia klimatyzacyj-

Jakie obowiązki narzuca ustawa? Zanim jednak o obowiązkach, to jeszcze dla porządku musimy rozróżnić urządzenia hermetycznie zamknięte, do których można zaliczyć pompy ciepła gruntowe i powietrzne typu monoblok (oraz większość pomp ciepła do CWU), oraz niehermetycznie zamknięte, którymi są powietrzne pompy ciepła typu split. Zgodnie z rozporządzeniem PE i Rady EU operator, czyli użytkownik (lub osoba przez niego wyznaczona) posiadający pompę ciepła zawierającą czynnik o ekwiwalencie powyżej 5 ton CO2, w przypadku urządzeń niehermetycznie zamkniętych i powyżej 10 ton ekwiwalentu CO2 w przypadku urządzeń hermetycznie zamkniętych zobowiązany jest do: zarejestrowania urządzeń w Centralnym Rejestrze Operatorów (CRO) i wykonywania corocznych prób szczelności. CRO znajduje się na stronach Instytutu Chemii Przemysłowej, a prób szczelności dokonują certyfikowane osoby fizyczne. Ponieważ pompy ciepła do ogrzewania to stosunkowo niewielki zakres mocy, częstotliwość wykowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Podsumowanie

nywania obowiązkowych prób szczelności można ująć tabelą 2. Do każdego urządzenia objętego obowiązkowymi próbami szczelności operator prowadzi dokumentację zawierającą informację o ilości czynnika oraz wszelkich operacjach wykonywanych na urządzeniu, mających wpływ na zmianę tej ilości. Dodatkowo odnotowuje daty i wyniki dokonywanych kontroli oraz dane podmiotów je wykonujących. O obowiązkach rejestracji w CRO i prowadzenia doku-

wietrznych typu split, a po drugie, wycofane zostanie od 2020 roku kilka urządzeń większej mocy, głównie powietrznych, pracujących na mniej powszechnie stosowanych czynnikach. Natomiast najbardziej odczuwalną zmianą i to już nie tylko w zakresie pomp ciepła, ale w całej ofercie urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych będą dynamicznie rosnące ceny czynników chłodniczych. Wzrost ceny czynników spowodowany jest założonym w ustawie stopniowym ograniczaniem dopusz-

mentacji operatora powinien poinformować instalator. Zakup urządzeń niehermetycznie zamkniętych dozwolony jest tylko pod warunkiem zapewnienia obsługi montażowej przez uprawnione podmioty. Tak wygląda aktualna sytuacja w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i substancji zubożających warstwę ozonową. W ustawie jednak został rozpisany plan dalszego działania w tym zakresie, który będzie polegał na stopniowym ograniczaniu, a docelowo wycofywaniu z obrotu nieprzyjaznych środowisku substancji. Zapisy dotyczące zakazu wprowadzania do obrotu urządzeń z określonymi czynnikami są jednak na razie tylko dwa - zgodnie z tab. 3. Jak widać z tabeli, w zakresie pomp ciepła z przeznaczeniem do ogrzewania nie szykują się większe zmiany w związku z ustawą f-gazową. Po pierwsze, wymogi rejestracyjne wprowadzą dodatkowe formalności w zakresie urządzeń po-

czanej do obrotu ilości substancji kontrolowanych w celu ograniczenia związanej z ich stosowaniem emisji oraz docelowego ich wycofywania z obrotu. Ponieważ ograniczenie ilości substancji w obrocie zwiększa na nie popyt, to nieuchronnie generuje jednocześnie wzrost cen. Kolejnym krokiem w tym kierunku będzie ograniczenie w 2021 r. ilości czynników dopuszczonych do obrotu. W pierwszej kolejności wycofanie dotyczyć będzie praktycznie wszystkich czynników z grupy HFC (wodorofluorowęglowodorowych - tabela 2), gdyż mają one najwyższą wartość współczynnika GWP. Ceny czynników chłodniczych w lipcu 2018 roku zostały zestawione w tabeli 4 w porównaniu do cen sprzed 5 lat, czyli lipca 2013.

www.instalator.pl

Ustawa f-gazowa wynika z przepisów unijnych i dotyczy wszystkich krajów Zjednoczonej Europy. Jej konsekwencje niewątpliwie odczuwalne są dla wszystkich, począwszy od użytkowników urządzeń z f-gazami, poprzez branżę instalacyjną, na producentach czy dystrybutorach kończąc. Największe zmiany wprowadza ona w zakresie powietrznych pomp ciepła typu split i dotyczy niewielkich mocy, gdyż w tym zakresie są głównie dostępne te urządzenia na rynku. Kolejną grupą pomp ciepła, która podlega pod wymogi ustawy i również prawie w całym zakresie dostępnych urządzeń, są pompy ciepła z bezpośrednim odparowaniem w gruncie. Obowiązki w wypadku obydwu tych grup dotyczą głównie rejestracji urządzeń i prowadzenia stosownej dokumentacji. Powietrzne pompy ciepła typu monoblok i gruntowe pompy ciepła oraz pompy ciepła typu woda-woda w zakresie niedużych mocy, do około 20 kW, nie wchodzą w obszar wymogów ustawowych. Pompy ciepła do CWU, niezależnie od konstrukcji (zarówno split, jak i monoblok), z uwagi na stosunkowo małą moc grzewczą również nie wchodzą w obszar wymogów ustawy. Natomiast wszelkie pompy ciepła o mocy powyżej 20 kW należy sprawdzać już indywidualnie, gdyż możliwe są nieliczne modele, nawet o mocy kilkadziesiąt kilowatów, które również nie są objęte wymogami ustawy. W tym roku mamy okazję rzeczywiście poczuć, jak działa ustawa, a ta rzeczywistość już pozostanie z nami na dłużej i warto o tym pamiętać, bo sezon grzewczy tuż-tuż... Erwin Szczurek Źródła: * Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006. * The Linde Group - Refrigerants environmental GWPs. * BOC A member of the Linde Group - Refrigerants-ProductData-Summary. * www.mos.gov.pl Informacje dla techników i użytkowników urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła zawierających fluorowane gazy cieplarniane.

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Niezawodna i pewna instalacja z rur preizolowanych

Ochrona w gruncie Nowoczesność i niezawodność to wymogi stawiane aktualnie w obszarze wyposażenia technicznego każdego budynku. Podobne wymogi należy stosować względem instalacji zewnętrznych. Instalacje układane na zewnątrz, w gruncie, narażone są na działanie czynników zewnętrznych, takich jak temperatura, wilgotność, duże obciążenienia, naprężenia itp. Zgodnie z ISO 15875 zakładana żywotność i niezawodna praca rur instalacji grzewczych i wodnych przewidziana jest na okres 50 lat (np. przy temperaturze 90°C i ciśnieniu do ok. 10 barów). Rury preizolowane zbudowane są z rury nośnej, przeznaczonej do odpowiedniego medium o odpowiednich parametrach (rury ciepłownicze, rury do transportu wody pitnej, rury stosowane w instalacjach grzewczych, chłodniczych oraz rury do przesyłu innych mediów) oraz z płaszcza izolacyjnego. Ważnymi parametrami wpływającymi na szybki montaż i długą,

Fot. 1 Rury preizolowane do różnych zastosowań.

wierzchnia warstwa izolacyjna poddawana jest naprężeniem. W dostępnych na rynku rurach spotyka się płaszcz ochronny wykonany z różnych materiałów, od cienkich folii PE do odpornych na wpływy zewnętrzne płaszczy z tworzyw zapewniających ochronę przed uszkodzeniami oraz przenikaniem wilgoci i innych czynników do warstwy izolacji. Aby zapewnić niezawodną pracę instalacji wykonanej z rur preizolowanych, zadbać należy o właściwy transport i składowanie: unikać uszkodzeń, oddziaływań sił i promieniowania słonecznego w trakcie składowania. Rury lepszej jakości wyposażone są w ochronne zaślepki, które mają chronić przed dostaniem się zanieczyszczeń do wnętrza rury, nie powinny być one usu-

niezawodną eksploatację są m.in. elastyczność, która ułatwia układania i omijanie przeszkód itp., oraz odporność na starzenie materiału rury nośnej oraz izolacji. Izolacja rur zapewnić powinna ochronę cieplną oraz ochronę przed uszkodzeniami rury umieszczonej wewnątrz, wpływami z zewnątrz. Ważne jest zadbanie, aby właściwości materiału, z jakiego wykonana jest izolacja, zapewniło długoletnią niezawodną eksploatację całego systemu. Warstwa wierzchnia zapewnić musi szczelność, ochronę przed przenikaniem wód gruntowych, opadowych itp. Również w trakcie prac, układania rur, zwijania, zginania

Fot. 2 Układanie rur preizolowanych w wykopie.

wane w czasie transportu/magazynowania, a dopiero po montażu, przy wykonywaniu połączeń. Część producentów w ramach oferowanych systemów dostarcza końcówki, zaślepki z materiałów termokurczliwych, które po montażu rur chronią warstwę izolacji przed kontaktem z wilgocią, środowiskiem zewnętrznym itp. Zabezpieczenie rury tego rodzaju zaślepkami istotne jest szczególnie w systemach, gdzie wpływy środowiska zewnętrznego powodują zniszczenie warstwy izolacji (przykładowo w rurach preizolowanych, gdzie warstwę izolacyjną stanowi pianka poliuretanowa).

Montaż w gruncie Przy wykopach do głębokości 120 cm zaleca się wykonywania wykopu ze ścianami pionowymi, przy głębszych wykopach zaleca się wykonywania wykopów V-kształtnych. Rury należy układać z zachowaniem strefy przemarzania, zgodnie z zasięgiem poszczególnych stref przemarzania gruntu w Polsce. Ze względu na konieczność zachowania pewnej elastyczności rury należy przestrzegać wymogów producentów co do ukła-

Fot. 3 Zestaw izolacyjny Microflex w trakcie montażu trójnika. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Rys. 1. Zalecane grubości warstw gruntu przy montażu rur preizolowanych w wykopie: 1. zasypka; 2. taśma ostrzegawcza; 3. wypełnienie piaskiem; 4. podsypka piaskowa; 5. rura preizolowana. dania rur w temperaturach ujemnych (przykładowo ze względu na twardnienie tworzyw sztucznych nie zaleca się układania rur w temperaturze poniżej 5ºC). Na rysunku 1 przedstawiono przykładowe wymiary poszczególnych warstw gruntu przy montażu dwóch niepołączonych rur preizolowanych w wykopie. Odpowiednio wykonane podłożę z piasku B ma znaczący wpływ na dopuszczalne obciążenia w trakcie pracy instalacji. Należy zwrócić uwagę iż minimalne przykrycie (C+D) nie uwzględnia obciążenie pojazdami mechanicznymi, ruchem drogowym. Przy wykonywaniu instalacji z rur preizolowanych w gruncie, aby zapewnić szczelność i niezawodność instalacji w przypadku rozgałęzień, zmiany kierunku stosować należy odpowiednie łączniki izolacyjne, studzienki itp. Tego rodzaju elementy zapewniają również odpowiednie warunki pracy, które pozwolą nam wykonać połączenia (chronią przed napływającym gruntem, wodami gruntowymi).

Montaż na gruncie, w budynkach Zarówno w przypadku montażu w budynkach, na posadzkach, pod sufitami, wzdłuż ścian, jak i na gruncie należy stosować się do zaleceń dostawcy systemu, w tym bardzo istotne jest odpowiednie rozmieszczenie punktów podparcia. Przykład montażu w pomieszczeniu poniżej: przy zastosowaniu punktów podparcia jak na rysunku 2 (w odległości co 1 m), zapewniamy ochronę rury przed wyginaniem i odziaływaniem sił skośnych. Bez odpowiednio przewidzianych punktów podparcie www.instalator.pl

może dojść do poważnych szkód, takie instalacje wyłączone są również ze świadczeń gwarancyjnych udzielanych przez producentów. W przypadku przejścia przez przegrody należy zadbać o właściwe wykonanie otworów: gładka powierzchnia o odpowiedniej średnicy nawierconego otworu pozwoli wykonać szczelne uszczelnienie. Przez przejście przez przegrodę musi przechodzić prosty odcinek rury - wymagane jest pozostawienie prostego odcinka w odległości ok. 1 m przed i za przegrodą. W przypadku wykonywania szczelnych przejść przez ściany zewnętrzne zastosować może dostępne na rynku rozwiązania oferowane przez producentów.

Połączenia instalacji Aby zapewnić prawidłową pracę instalacji wykonanej z rur preizolowanych, układanych zarówno w gruncie, jak i na powierzchni itp., bardzo istotne jest wykonanie połączeń, tak aby zapewnić ich szczelność i niezawodność pracy całej instalacji. Przed wykonaniem połączenia - bez względu na to, z jakim systemem mamy do czynienia - należy pamiętać o przy-

gotowaniu rury w odpowiedni sposób, przycięciu rury wewnętrznej pod kątem prostym, gratowaniu itp. Przy wykonywaniu połączeń należy stosować się do wytycznych dostawcy, wykorzystując odpowiednie uszczelki, podkładki itp. oraz zabiegi, które zapewnią szczelność połączenia. Na rynku dostępne są systemy ze złączkami zarówno mosiężnymi, jak i tworzywowymi. Po wykonaniu połączeń konieczne są próby ciśnieniowe instalacji, które odbywać się powinny przed zasypaniem wykopu. Przy braku dokumentacji z wykonania takich prób nie może zostać potwierdzona gwarancja. Próba ciśnieniowa przeprowadzana jest w dwóch etapach i polega na dostarczeniu ciśnienia próbnego 1,5 razy większego niż dopuszczalne ciśnienie pracy. Ciśnienie takie musi być podane dwukrotnie w ciągu 30 min w 10-minutowych odstępach. W czasie 30 minut obserwacji ciśnienie próbne nie może spaść poniżej 0,6 bara oraz w żadnym punkcie badanego systemu nie może wystąpić wyciek. Po udanej próbie wstępnej należy pozostawić instalację pod ciśnieniem na 2 godziny. Po upływie tego czasu ciśnienie zapisane po próbie wstępnej nie może spaść poniżej 0,2 bara. Zasypywanie wykopu powinno odbywać się w warstwach o grubości 20 cm, każdorazowo utwardzanych (do wysokości około 50 cm należy utwardzać ręcznie, powyżej - przy pomocy zagęszczarki wibracyjnej). Należy zadbać o usunięcie ostrych przedmiotów z materiału zasypki. W gruncie nad rurą, bezpośrednio nad zamontowanymi rurociągami, należy zastosować taśmę ostrzegawczą, informującą o tym, że poniżej znajduje się rura wypełniona medium płynnym. W artykule poruszono wiele aspektów związanych z montażem rur preizolowanych mających wpływ na eksploatację, niezawodne działanie, szczelność instalacji z rur preizolowanych układanych w gruncie, na powierzchni gruntu czy w pomieszczeniach. Dzięki należytej dbałości i stosowaniu się do wskazówek producenta, stosując systemy o wysokiej jakości, możemy zadbać o pewność i bezpieczeństwo takiej instalacji. Joanna Pieńkowska

Rys. 2 Montaż rury preizolowanej w budynku na podporach ściennych.

Wykorzystane w artykule zdjęcia oraz wytyczne techniczne pochodzą z archiwum firmy Watts Industries Polska.

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Porównanie zużycia energii w budynkach z różnymi systemami grzewczymi (3)

Koszty ogrzewania Tematem cyklu artykułów jest analiza porównawcza zużycia energii w budynkach jednorodzinnych, które różnią się źródłem ciepła. Jeden budynek ogrzewany jest za pomocą pompy ciepła, natomiast drugi ogrzewany jest kotłem spalającym ekogroszek. Tak jak zapowiedzieliśmy w poprzednich artykułach pt. „PC kontra ekogroszek” i „Ogrzewanie pod kontrolą” („Magazyn Instalatora” 3/2018 i 5/2018 przyp. red.), dziś przedstawimy wnioski z analizy porównawczej zużycia energii w budynkach jednorodzinnych różniących się źródłem ciepła. Jeden budynek jest ogrzewany pompą ciepła z gruntowym dolnym źródłem w postaci sond. Natomiast drugi obiekt zasilany jest kotłem na paliwo stałe - węgiel w postaci tzw. ekogroszku. Oba budynki posiadają najnowszy niskotemperaturowy system ogrzewania podłogowego. Na potrzeby analizy wykonano charakterystyki energetyczne zgodnie z metodologią z dnia 3 czerwca 2014 roku, których wyniki zestawiono z rzeczywistymi zużyciami energii. Domy znajdują się w okolicach Olsztyna w IV strefie klimatycznej.

Porównanie Porównując budynek ogrzewany pompą ciepła z budynkiem ogrzewanym kotłem na ekogroszek pod względem kosztów użytkowania, koszt związany z eksploatacją kotła na paliwo stałe jest niższy w przeciwieństwie do

eksploatacji pompy ciepła. W okresie grzewczym 2015/2016 różnica ta wynosi 1843 zł, zaś w okresie grzewczym 2016/2017 budynek zasilany kotłem na ekogroszek jest tańszy w eksploatacji o 1223,20 zł. Porównanie kosztów użytkowania analizowanych budynków w dwóch okresach grzewczych z wyszczególnieniem poszczególnych miesięcy przedstawiają tabele 1 i 2. W artykule autorstwa W. Leśniaka i innych pod tytułem „Pompy ciepła ekologiczne źródło energii odnawialnej” [1], przedstawiono analizę ekonomiczną rzeczywistego budynku jednorodzinnego z pompą ciepła, który swoimi parametrami jest zbliżony do budynku z pompą ciepła. Analizowany budynek o powierzchni 200 m2 znajduje się pod Opolem. Instalacja składa się z pompy ciepła solanka-woda z dwoma pionowymi kolektorami o głębokości 91 m. Pompa ciepła wykorzystywana jest do ogrzewania podłogowego, a także przygotowania ciepłej wody użytkowej. W artykule podano, że roczne koszty ogrzewania budynku z pompą ciepła o współczynniku COP równym 3,73 wynoszą 3175 zł. Koszt energii elektrycznej, jaki wzięto pod uwagę za 1 kWh, wynosi

w taryfie dziennej 0,63 zł. Jak widać, koszty użytkowania budynku są zbliżone do kosztów eksploatacji budynku z pompą ciepła w niniejszym artykule, które w okresie grzewczym 2015/2016 wynoszą 3453 zł, zaś w okresie 2016/2017 - 3463,20 zł. Również roczne koszty ogrzewania budynku w przytoczonym artykule za pomocą kotła spalającego ekogroszek wynoszą 2326 zł, co również pokazuje, że roczne wydatki na eksploatację budynku są porównywalne z wynikami kosztów uzyskanych z niniejszego artykułu.

Wnioski Wskaźnik zapotrzebowania na energię pierwotną (EP) jest wyższy dla budynku ogrzewanego pompą ciepła i wynosi 83,1, zaś wskaźnik energii użytkowej dla tego budynku wynosi 85,8. Jak widać, oba wskaźniki dla budynku utrzymują się na zbliżonym poziomie. Przyczyną takiej sytuacji jest korzystanie z energii elektrycznej przez pompę ciepła, a także straty ciepła budynku przez przegrody zewnętrzne. Wskaźnik rocznego zapotrzebowania na energię użytkową (EU) dla budynku ogrzewanego kotłem na paliwo stałe wynosi 95,4 i jest o 9,6 wyższe w przeciwieństwie do budynku zasilanego pompą ciepła. Analizując pracę systemów grzewczych w budynku zasilanym kotłem na ekogroszek, sprawność systemu wynosi 64%, zaś w przypadku budynku z pompą ciepła 112%, czyli prawie dwukrotnie więcej. Spowodowane jest to wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii przez pompę ciepła, dlatego też udział odnawialnych źródeł energii w rocznym zapotrzebowaniu na energię końcową dla pompy ciepła jest na wysokim poziomie i wynosi 123,9%. Porównując rzeczywiste zużycie energii ze zużyciem według świadectwa energetycznego w budynku ogrzewanym kotłem spalającym ekogroszek, www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

sezonie grzewczym 2015/2016, ilość energii pobranej z gruntu jest 2,5 razy większa w porównaniu do ilości energii zużytej przez sprężarkę, zaś w sezonie grzewczym 2016/2017 ilość energii pobranej z gruntu jest 2,6 razy większa. Autorzy dziękują Piotrowi Krych i Pawłowi Krych, właścicielom porównywanych budynków za cenną współpracę i przekazywanie pełnych informacji na temat pracy systemów grzewczych w poszczególnych miesiącach analizowanego sezonu grzewczego. można zauważyć duże różnice wynoszące 22 329 kWh w okresie grzewczym 2015/2016 oraz 17 384 kWh w okresie grzewczym 2016/2017. Tak wysokie różnice spowodowane są czynnikami, których nie można uwzględnić podczas wykonywania obliczeń, mianowicie dokładne określenie temperatury wewnątrz budynku w czasie nieobecności domowników oraz intensywność i czas wietrzenia pomieszczeń, co jest przyczyną różnic w zapotrzebowaniu na ciepło. W przypadku budynku ogrzewanego kotłem spalającym ekogro-

szek czynnikami są także częstość czyszczenia kotła oraz optymalizacja regulacji stosownie do rodzaju paliwa. Koszty związane z eksploatacją budynku ogrzewanego kotłem spalającym ekogroszek są niższe w porównaniu z kosztami eksploatacji budynku ogrzewanego pompą ciepła. W okresie grzewczym 2015/2016 różnica wynosi 1843 zł, zaś w okresie grzewczym 2016/2017 - 1223,20 zł. Porównując ilość energii zużytej przez sprężarkę do ilości energii pobranej z gruntu dla budynku z pompą ciepła w

dr inż. Maciej Wesołowski, Piotr Gburzyński Literatura: [1] Leśniak W. i in. 2012: „Pompy ciepła – ekologiczne źródło energii odnawialnej”, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. [2] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 czerwca 2014 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej całość techniczno-użytkową oraz sposobu sporządzania wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej. (Dz. U. poz. 888 z 2014 r.).

AutoSar NAJNOWSZA TECHNOLOGIA, PROSTA W UŻYCIU zawór termostatyczny samorównoważący

Nowoczesne, termostatyczne zawory grzejnikowe z funkcją równoważenia instalacji DO 20% OSZCZĘDNOŚCI Poprawnie zrównoważony system z głowicami termostatycznymi COMAP gwarantuje optymalną, ekonomiczną pracę i oszczędność energii

WŁAŚCIWA TEMPERATURA

głowica termostatyczna

Właściwie zrównoważony system nie ma miejsc ogrzanych zbyt słabo ani zbyt mocno, tym samym zapewnia komfort domownikom

CISZA I SPOKÓJ Odpowiednio zrównoważony system nie ma miejsc o zbyt wysokim ciśnieniu czym zmniejsza hałas instalacji COMAP POLSKA, ul. Annopol 4A, 03-236 Warszawa, T: +48 (22) 679 00 25, F: +48 (22) 679 18 48, www.comap.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Zapytano mnie - mogą zapytać i Ciebie. Można skorzystać!

Odpowiadam, bo wypada... Szanowna Redakcjo! Czy wystarczające jest, że pracodawca wskaże pracownikowi w regulaminie pracy na obowiązek zapoznania się z innymi regulaminami, instrukcjami i przepisami obowiązującymi na danym stanowisku pracy, nie zaznajamiając mnie jako pracownika z zakresem obowiązków i sposobem wykonywania pracy? imię i nazwisko do wiadomości redakcji

Szanowna Pani! Odpowiedź na to pytanie brzmi przecząco. Zobowiązanie pracownika w regulaminie pracy do zapoznawania się z innymi regulaminami, instrukcjami i przepisami obowiązującymi na jego stanowisku pracy nie wyłącza obowiązku pracodawcy zaznajamiania pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków i sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach zgodnie z art. 94 pkt 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tj. Dz. U. z 2018 r., poz. 917; dalej w skrócie kp). Powyższe stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 maja 2007 roku sygn. akt. II PK 317/06. l Uzasadnienie W jednej ze spraw prowadzonej właśnie przez Sąd Najwyższy pracownik wystąpił o uznanie za bezskutecznie wypowiedzenia umowy o pracę oraz o uchylenie dwóch nagan, którymi go ukarano. Pracownik zatrudniony przez spółkę zakwestionował także zasadność podanych przyczyn wypowiedzenia i podstawy ukarania dyscyplinarnego. Istniało potwierdzenie odnośnie do zapoznania pracownika z regulaminem pracy, natomiast brakowało pisemnego potwierdzenia, że został zapoznany z innymi procedurami obowiązującymi na stanowisku pracy. Pracownik sam twierdził, że nie został zapoznany z procedurą strat, nie

został zapoznany z regulaminem pracy ani z zakresem obowiązków na zajmowanym stanowisku, nie otrzymał polecenia przewiezienia towaru na promocję, nie był zatrudniony w dziale promocji, stąd polecenie naruszało art. 22 § 1 k.p. W początkowym okresie właściwie wywiązywał się ze swoich obowiązków. Później zdarzały mu się przypadki niewłaściwego wykonywania obowiązków. Wg pracodawcy nie stosował się do procedur, które obowiązywały u pozwanego i usiłował swe obowiązki wykonywać w inny sposób niż wyznaczony. Utrudniał również pracę swoim współpracownikom oraz nie wykonywał poleceń przełożonych. Udzielono mu dwóch nagan oraz wypowiedziano z nim umowę o pracę. l Przyczyny wypowiedzenia Przyczyny podane w wypowiedzeniu umowy o pracę pracownika obejmowały różne jego zachowania. Chodziło o ocenę zasadności wypowiedzenia łączoną z brakiem staranności w wypełnianiu obowiązków, których się podejmował, a nie o sam aspekt formalny obowiązywania procedury. Nawet gdy określone czynności nie były ujmowane jako procedura pisemna, to nie oznaczało to, że w praktyce nie była stosowana. Nie przyjęto w szczególności, jak twierdził skarżący pracodawca, że przez zapoznanie się powoda z regulaminem pracy pozwany pracodawca został zwolniony z zapoznawania pracownika z innymi przepisami i instrukcjami obowiązującymi u pracodawcy. l Kodeks pracy o regulaminie pracy Art. 104. § 1. Regulamin pracy ustala organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników. Art. 1041 . § 1. Regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane z porządkiem w zakładzie pracy, powinien ustalać w szczególności:

1) organizację pracy, warunki przebywania na terenie zakładu pracy w czasie pracy i po jej zakończeniu, wyposażenie pracowników w narzędzia i materiały, a także w odzież i obuwie robocze oraz w środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej, 2) systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy, 4) porę nocną, 5) termin, miejsce, czas i częstotliwość wypłaty wynagrodzenia, 6) wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz kobietom, 7) rodzaje prac i wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego, 7a) wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe, 8) obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, 9) przyjęty u danego pracodawcy sposób potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy. l Obowiązek pracownika zapoznania się z regulaminem pracy Można zgodzić się z twierdzeniem, że zawarty w regulaminie pracy obowiązek pracownika zapoznawania się z obowiązującymi u pracodawcy przepisami nie wyłącza odrębnego obowiązku pracodawcy z art. 94 pkt 1 kp. Domniemanie znajomości obowiązków wynikających z zapoznania się pracownika z regulaminem pracy obejmuje jedynie obowiązki w nim zawarte i określone (art. 104 kp). Nie może obejmować natomiast wszystkich tych procedur wewnątrzzakładowych (technicznych, organizacyjnych, kontrolnych), które nie stanowią przedmiotu regulaminu pracy (art. 104 kp). www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

l Jak wyglądały rozstrzygnięcia sądów

w tej sprawie? Sąd Rejonowy uchylił karę nagany, a powództwo w dalszym zakresie oddalił. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia odwołał się do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 2 października 1996 r., I PRN 69/96 (OSNAPiUS 1997 nr 10, poz. 163), iż,,pracodawca może zasadnie wypowiedzieć umowę o pracę w ramach realizacji zasady doboru pracowników w sposób zapewniający najlepsze wykonywanie realizowanych zadań, jeżeli może przewidywać, że zatrudnienie nowych pracowników pozwoli na osiągnięcie lepszych rezultatów pracy”. Pozwany wniósł o oddalenie apelacji do Sądu Okręgowego, ale ten oddalił apelację co do żądania przywrócenia do pracy i uchylenia nagany. Od tego wyroku pracownik wniósł skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Jednak skarga kasacyjna nie miała podstaw i została oddalona. W uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania m.in. wskazano na istotne i ciekawe zagadnienia prawne wymagające rozstrzygnięcia: 1) Czy pracodawca był zobowiązany uzyskać od pracownika pisemne potwierdzenie, iż został on zapoznany z każdym regulaminem i z każdą z procedur obowiązujących pracownika w zakładzie pracy na danym stanowisku, czy też wystarczy domniemanie, że skoro zapoznał się z regulaminem pracy, to powinien był również zapoznać się ze wszystkimi regulaminami i procedurami obowiązującymi pracownika na danym stanowisku? Domniemanie znajomości regulaminu pracy nie było wystarczające, gdyż ograniczało się jedynie do obowiązków pracowniczych zawartych w regulaminie. Należało zapoznać pracownika z każdą z procedur osobno i uzyskać na nie pisemne potwierdzenie. Obowiązek pracownika zapoznawania się z obowiązującymi u pracodawcy przepisami nie wyłącza odrębnego

8 (240), sierpień 2018

obowiązku pracodawcy z art. 94 pkt 1 kp zaznajamiania pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami. Obowiązek ten nie łączy się z domniemaniem znajomości regulaminu pracy i jest od niego niezależny. 2) Czy można było ukarać pracownika za nieprzestrzeganie procedur, co do których brakuje pisemnego potwierdzenia, że pracownik został z nimi zapoznany? Pracodawca nie mógł ukarać pracownika za nieprzestrzeganie procedur, co do których brakowało pisemnego potwierdzenia na ich znajomość. 3) Czy można było zarzucać pracownikowi niestaranne lub niesumienne wykonywanie pracy, jeżeli staje on wobec kolizji dwóch obowiązków i w trosce o dobro pracodawcy decyduje się na podjęcie czynności przynoszącej mniej negatywnych konsekwencji niż czynność wypływająca z drugiego obowiązku? Pracownik zobowiązany jest dbać o interesy pracodawcy i działać na jego rzecz i dobro, stąd zarzuty pracodawcy w takich okolicznościach były nieuzasadnione. l Pracodawca ma prawo doboru pracowników Niezależnie od powyższego, jakże niekorzystnego dla pracownika rozstrzygnięcia, na jego tle Sąd Najwyższy przyjął, że wypowiedzenie umowy o pracę było uzasadnione, gdyż powód wykonywał swoje obowiązki pracownicze w sposób niewłaściwy. Podzielił też pogląd prawny pierwszej instancji, oparty na orzecznictwie, przyjmującym, że wypowiedzenie jest zwykłym sposobem rozwiązania stosunku pracy, w którym po stronie pracownika nie muszą zachodzić szczególnie uchybienia, gdyż pracodawcy pozostawia się prawo doboru pracowników, jeżeli ma to zapewnić lepsze wykonanie zadań. l Ważne

Wypowiedzenie jest zwykłym sposobem rozwiązania stosunku pracy, w którym po stronie pracownika nie muszą zachodzić szczególnie uchybienia, gdyż pracodawcy pozostawia się prawo doboru pracowników, jeżeli ma to zapewnić lepsze wykonanie zadań. l Obowiązki pracodawcy po przyjęciu do pracy Pracodawca powinien zapoznać pracownika z regulaminem pracy, a ponadto osobno z procedurami, instrukcjami czy innymi regulaminami występującymi w zakładzie pracy. Nie może poprzestać na zapoznaniu pracownika tylko i wyłącznie z regulaminem pracy, ponieważ będzie to oznaczało ograniczenie znajomości praw i obowiązków pracowniczych tylko zamieszczonych w regulaminie. Należy pamiętać, że na pracodawcy spoczywa również realizacja obowiązku informacyjnego wynikającego z art. 2071 kp. Pracodawca jest zobowiązany przekazywać pracownikom informacje o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach. Obowiązek ten obejmuje także zasady postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników. Obowiązkiem pracodawcy jest ponadto powiadomienie pracowników o działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia powyższych zagrożeń. l Ważne Poprzestanie na zapoznaniu pracownika tylko z regulaminem pracy oznacza ograniczenie znajomości praw i obowiązków pracowniczych zamieszczonych w regulaminie. Anna Słowińska, prawnik, specjalista prawa ochrony zdrowia i ochrony praw człowieka Podstawa opracowania: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2007 roku sygn. akt. II PK 317/06, www.sn.pl/orzecznictwo.

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Elektryka dla nieelektryków - kolizje z urządzeniami elektroenergetycznymi

Bezpiecznie w wykopie Z uwagi na coraz większe nasycenie terenu różnymi instalacjami technicznymi firmy wykonawcze prowadząc prace - szczególnie w obszarach zurbanizowanych -przed rozpoczęciem prac powinny zwrócić uwagę na możliwość wystąpienia kolizji budowanych przez siebie urządzeń czy instalacji z podziemną infrastrukturą już istniejącą, w tym z instalacjami elektrycznymi napowietrznymi lub podziemnymi. Instalacje elektryczne napowietrzne dość łatwo zidentyfikować, lecz z uwagi na ich powszechność roboty w bliskiej odległości od napowietrznych linii elektroenergetycznych należy zaliczyć do prac szczególnie niebezpiecznych, ponieważ napowietrzne linie elektroenergetyczne na placu budowy lub w jego pobliżu stwarzają ryzyko porażenia prądem elektrycznym w przypadku: l zerwania lub dotknięcia przewodów linii przez pracujące czy przejeżdżające w pobliżu maszyny budowlane lub przez przedmioty trzymane przez ludzi, l zerwania przewodów linii na skutek warunków atmosferycznych (wiatr, sadź katastrofalna) oraz uszkodzenia słupów, l przeskoku napięcia na ludzi lub znajdujące się w pobliżu przewodzące prąd elementy maszyn i przedmiotów, l uszkodzenia izolacji linii. Dla bezpiecznego wykonywania prac w pobliżu linii elektroenergetycznych ważne jest poznanie zasad oraz przepisów regulujących wykonywanie tych prac, szczególnie że pojawia się tutaj wiele nieścisłości, ponieważ wartości podawane przez różne przepisy różnią się od siebie.

Bezpieczne warunki pracy Podstawowym dokumentem regulującym sprawy BHP dla prac w pobliżu linii elektroenergetycznych jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych. Zgodnie z § 55 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia wskazano, że nie jest dopuszczalne sytuowanie stanowisk pracy, składowisk wyrobów i materiałów lub maszyn i urządzeń budowlanych bezpośrednio pod napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi lub w odległości liczonej w poziomie od skrajnych przewodów, mniejszej niż: l 3 m - dla linii o napięciu znamionowym nieprzekraczającym 1 kV; l 5 m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 1 kV, lecz nieprzekraczającym 15 kV; l 10 m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 15 kV, lecz nieprzekraczającym 30 kV; l 15 m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 30 kV, lecz nieprzekraczającym 110 kV; l 30 m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 110 kV. Co jednak w przypadku, gdy roboty musimy wykonać w odległości mniejszej niż podane powyżej lub bezpośrednio pod linią? W tym przypadku zastosowanie znajduje zapis z § 55 ust. 3 wspomnianego wyżej rozporządzenia stanowiący, iż „przy wykonywaniu robót budowlanych przy użyciu maszyn lub innych urządzeń technicznych, bezpośrednio pod linią wysokiego napięcia, należy uzgodnić bezpieczne warunki pracy z jej użytkownikiem”. Użytkownikami linii elektroenergetycznych, w zależności od ich na-

pięcia, mogą być albo lokalne spółki dystrybucyjne (linie 0,4 kV do 110 kV), albo też operator systemu przesyłowego (tutaj Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.) dla linii o napięciu 220 kV lub 400 kV. Uzgodnienie bezpiecznych warunków pracy polega na opracowaniu szczegółowej Instrukcji Bezpiecznego Wykonywania Robót (IBWR) w pobliżu i pod liniami elektroenergetycznymi oraz uzgodnienia jej z odpowiednimi służbami użytkowników sieci elektroenergetycznej. Należy przy tym zauważyć, iż poszczególne firmy elektroenergetyczne mogą mieć opracowane własne regulacje dotyczące bezpieczeństwa pracy w pobliżu ich sieci elektroenergetycznych i przygotowana Instrukcja Bezpiecznego Wykonania Robót powinna również uwzględniać zawarte w nich wymagania. Instrukcja ta powinna być załącznikiem do Planu Bezpieczeństwa, Ochrony Zdrowia i Środowiska (BOZiŚ), do którego opracowania zobowiązany jest zgodnie z Prawem Budowlanym każdy kierownik budowy.

Linie podziemne - kablowe Coraz częściej, szczególnie w obszarach zurbanizowanych, ale nie tylko, wykonuje się linie elektroenergetyczne kablowe, gdzie cała infrastruktura przesyłowa zakopana jest w ziemi i przez to niewidoczna. Najbardziej rozpowszechnione są linie kablowe średniego i niskiego napięcia, lecz coraz powszechniej buduje się również nowe linie kablowe (lub kabluje istniejące linie napowietrzne) o napięciu 110 kV. W Polsce można też spotkać linie kablowe o napięciu 220 i 400 kV (na razie są to niewielkie odcinki, lecz powoli wzrasta ich liczba). Standardową głębokość ułożenia kabli elektroenergetycznych w zależno od ich napięcia oraz lokalizacji trasy kabla pokazano w tabeli. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Oczywiście są to wartości minimalne i w zależności od warunków lokalnych mogą się różnić, szczególnie przy układaniu kabli z wykorzystaniem technologii przewiertów kierowanych. Należy tez wsiąść pod uwagę, iż często też, szczególnie w terenach miejskich lub poprzemysłowych w trakcie prac ziemnych można natknąć się na stare kable elektroenergetyczne, które Fot. Kolizja rury kanalizacyjnej z kablem 110 kV. nie zawsze były układane zgodnie z obowiązującymi obecnie standardami. Należy jednak zwrócić uwagę, iż taW przypadku budowanych nowych kie zabezpieczenie dotyczy jedynie inlinii kablowych zabezpieczane są one stalacji układanych w technologii wyprzed przypadkowym uszkodzeniem za kopu otwartego w przypadku coraz czępomocą kolorowych folii ostrzegaw- ściej stosowanych technologii przeczych układanych na warstwie okry- wiertów sterowanych. Gdy kabel ukławającego kable piasku. Zazwyczaj dla dany jest w rurze osłonowej, nie jest kabli o napięciu < 1 kV folie te mają możliwe ułożenie folii ostrzegawczej kolor niebieski, dla kabli o napięciu > nad rurą i zabezpieczenie przed przy1 kV stosowane są folie o kolorze padkowym uszkodzeniem. W przyczerwonym. Czasami na foliach wypadku wykonywania robót ziemnych konywane są dodatkowe nadruki z połączonych z wykopami - niezwykle napisami ostrzegawczymi o zakopanych istotne przed ich rozpoczęciem jest zaponiżej kablach. Folia powinna znaj- poznanie się z aktualnym stanem siedować się nad ułożonym kablem na wy- ci uzbrojenia podziemnego, a w przysokości nie mniejszej niż 25 cm i nie padku ich braku teren należy zbadać większej niż 35 cm. Dodatkowo, w za pomocą odpowiednich urządzeń przypadku kabli o napięciu 110 kV i detekcyjnych. wyższym, zabezpiecza się je dodatkoInstytucjami prowadzącymi ewiwo przed przypadkowym uszkodze- dencję uzbrojenia podziemnego są niem, układając nad nimi warstwą Ośrodki Dokumentacji Geodezyjnej i płytek betonowych. Ma to na celu za- Kartograficznej. W ramach ich dziasygnalizowanie wykonującemu wyko- łalności powołane są tzw. Zespoły Kopy pod inne instalacje, iż za chwilę ordynacyjne Usytuowania Projektomoże natknąć się na kabel elektro- wanych Sieci Uzbrojenia Terenu, któenergetyczny lub telekomunikacyjny rych zadaniem jest uzgadnianie wszysti powinien natychmiast przerwać pra- kich nowych projektów uzbrojenia tece, ponieważ może go uszkodzić. renu na podległym im terenie.

8 (240), sierpień 2018

Każdy projektant w procesie przygotowywania projektu budowlanego oraz uzyskiwania pozwolenia na budowę zobowiązany jest uzyskać stosowne zaświadczenie ze wspomnianego wyżej ośrodka o uzgodnieniu projektu przez wszystkich gestorów sieci znajdujących się na obszarze realizacji inwestycji. Należy jednak pamiętać, iż zazwyczaj pomiędzy terminem pozyskania uzgodnienia a terminem przystąpienia do realizacji inwestycji może upłynąć sporo czasu i, rozpoczynając prace, można natknąć się na instalacje, które powstały w tzw. międzyczasie. Dlatego przed przystąpieniem do wykopów czy też przewiertów istotne jest dokładne zapoznanie się z siecią instalacji podziemnej oraz zaktualizowanie map uzbrojenia. Czym może skończyć się zaniechanie tej czynności, obrazuje fotografia. Należy też pamiętać, iż nie zawsze niestety mapy uzbrojenia podziemnego obejmują wszystkie istniejące instalacje. Szczególnie w miastach położonych na tzw. „ziemiach odzyskanych” można się natknąć na kable elektroenergetyczne różnego pochodzenia, których trasa nie została naniesiona na mapy uzbrojenia podziemnego. Dlatego należy zachować szczególną ostrożność, wykonując prace ziemne w takim terenie i oprócz dokumentacji wykorzystać dla bezpieczeństwa prowadzonych prac wykrywacze instalacji podziemnych. W przypadku znalezienia takich niezewidencjonowanych linii kablowych należy zachować dużą ostrożność, bo mimo wyglądu sugerującego na ich „przedwojenne” pochodzenie mogą być nadal użytkowane. Celem wyjaśnienia sprawy trzeba powiadomić służby techniczne lokalnego dystrybutora energii elektrycznej i do czasu ich przyjazdu odpowiednio zabezpieczyć kabel, traktując go tak, jakby był pod napięciem. Jarosław Pomirski

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Instalacje z kolektorami słonecznymi po wieloletnim okresie użytkowania

Solary na lata Na koniec XX wieku wskazywano, że żywotność instalacji słonecznych wyniesie 10-12 lat, zaś już na początku XXI wieku szacowano żywotność na 20 lat, zaś pozostałych urządzeń na 15 lat. Czas jednak napisał zupełnie inny scenariusz. W artykule chciałbym przekazać swoje uwagi i zalecenia dla użytkowników długowiecznych instalacji słonecznych. Pierwsze gospodarstwo agroturystyczne (własność Michała Wołyńskiego), gdzie zainstalowano urządzenia do pozyskania energii odnawialnej, powstało na skraju Kampinoskiego Parku Narodowego w miejscowości Szymanów-Wilków wieś (1997 rok budowy). Zainstalowano tam: l kolektory słoneczne: 3 panele Termosolar, l kominek na biomasę 2 x 16 kW. Systemem tym sterował odpowiedni układ, zaprojektowany przez autora tego artykułu i Romualda Bartkowicza

(Barel-BEC-5). Całość, jak na owe czasy, była nowością, bowiem nie przewidywano żadnego systemu centralnego ogrzewania, a jedynie zasilanie z układu biwalentnego przy współpracy z zasobnikami pojemnościowymi 120 x 5 wraz z podgrzewaczem elektrycznym o mocy 1,5 kW z wbudowanym termostatem. Instalacja jest zatem użytkowana od 21 lat i... ma się dobrze. Na trzy zainstalowane płaskie kolektory zauważono jedynie, że na środkowym kolektorze pojawiło się jedno przebarwienie punktowe, które powstało podczas procesu tzw. przegrzania instalacji słonecznej, kiedy nie pracowała pompa obiegowa i wytworzył się pęcherz powietrza w obiegu hydraulicznym. Instalacja uległa przegrzaniu do temperatury 125-127°C. Połączenia hydrauliczne na dachu są w idealnym stanie, zaś połączenia mosiężne, rozłączne wyglądają praktycznie tak samo jak po zamontowaniu. Jedynie izolacja termiczna uległa częściowemu uszkodzeniu w sposób bardzo charakterystyczny - ma „dziurki” wydziobane przez szpaki. Po napełnieniu i odpowietrzeniu instalacji jest ona nadal sprawna i przynosi dużą satysfakcję zarówno właścicielowi, jak i użytkownikom - turystom, którzy goszczą okazjonalnie, odpoczywając w wynajętych pokojach.

Główny element Fot. 1 Zbliżenie do oceny powierzchni kolektorów z widoczną warstwą kurzu na powłoce szklanej. Kolektory nie były myte ani też czyszczone od 5 lat (co wynikało z wieku właściciela).

Za sukces pracy tej instalacji uważam osobiście główny element, którym jest pompa elektroniczna - UPE-20-40, która w 1997 r. wzbudziła niemały po-

dziw u prof. E. Saih z Tel Aviv University. Pragnę przypomnieć, że układ właściwego sterowania miałem okazję wypracować z prof. Mieczysławem Stępniewskim - dyrektorem technicznym Warszawskiej Fabryki Pomp i wieloletnim wykładowcą Politechniki Warszawskiej, który był moim pierwszym promotorem. Natomiast zastosowanie odpowiedniego doboru charakterystyki pracy pompy miałem okazję dopracować na własnym stanowisku badawczym w EKOPAN w Warszawie przy ul. Bartyckiej 26. Szkoda, że nic z tego obiektu nie pozostało do dnia dzisiejszego. Niemniej jednak osiągnięciami z tamtego okresu mógł się szczycić prof. Michał Kleiber, który w czasie wizyty izraelskiego uczonego (największy autorytet na świecie - współtwórca Hromagen) mógł pokazywać nasze polskie zastosowania. Jednym z tych rozwiązań była właśnie

Fot. 2. Montaż spiralnego wymiennika ciepła w zbiorniku solarnym V-4000 dm3. instalacja w Wilkowej Wsi. Można zatem śmiało powiedzieć, że to my, Polacy, uczyliśmy innych na świecie, jakie rozwiązania z zakresu użytkowania instalacji słonecznych są najlepsze. 21-letni okres użytkowania tej instalacji tylko to potwierdza. Warto jednak dodać, że do systemu elektrycznego zasilania zostały wbudowane również urządzenia z zakresu wyłapywania zaniku napięcia prądu zmiennego, gdzie za pośrednictwem przetwornicy i stewww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

rownika wraz z akumulatorem samochodowym 65 Ah zapewniono zasilanie awaryjne - 12 V. Akumulator w okresie 21 lat był zmieniany 5 razy, przy czym jeden egzemplarz można było uznać za tzw. wadę fabryczną z bardzo krótkim okresem żywotności. System ten był numerem II do sukcesu długowieczności wskazanej instalacji, bowiem wyłączenia prądu w minionych czasach były na porządku dziennym.

15 lat pracy Na bazie ww. rozwiązania przedstawiam również instalacje z Ośrodka Wypoczynkowego „Wagabunda” w Mikołajkach, przejętego po dawnym PTTK. Dzięki determinacji i sile charakteru właściciela, pana Jerzego Banata, specjalisty od silników lotniczych, będącego managerem ośrodka turystycznego, udało się wybudować jedną z największych instalacji słonecznych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Do pomocy przyczynił się bardzo aktywnie pan Adam Krzyśków z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, propagując nowoczesną technologię. Instalacja powstała na całym dachu pomieszczeń sanitarnych obsługu-

Fot. 3. Montaż (i demontaż) kolektorów. W czasie 15 lat wymieniono 2 kolektory. jących ok. 400 turystów dziennie. Założeniem tej instalacji o pow. 67,2 m2 złożonej z 3 zestawów baterii płaskich kolektorów, wg rozwiązania i projektu autora (Solena) w zestawach 3 x 4 panele płaskich kolektorów. Instalacja została wybudowana w 2003 r., czyli 15 lat temu i funkcjonuje bez zarzutu, przynosząc korzyści dla właściciela i społeczny splendor w zakresie prekursorskiego rozwiązania na skraju Polski. www.instalator.pl

Fot. 4. Zbliżenie widoku połączenia kolektora słonecznego z układem odprowadzającym ciepło („zasilanie” solar), gdzie osiągane są najwyższe temperatury do 135°C w instalacji i do 265°C na powierzchni absorbera. Korozji uległ wspornik ogniwa PV oraz pokrętła zaworów kulowych. Sukces w tak długotrwałej eksploatacji przypisuję również założeniom, jakie zrobiono dla instalacji we wsi Wilkowa Wieś Szymanów. Jej opis i wyniki badań naukowych zostały opisane w publikacji „Instalacja słoneczna ośrodka turystycznego Jurand w Mikołajkach”.

Uszkodzenia Zauważone uszkodzenia w okresie eksploatacji to: l uszkodzenie dwóch kolektorów w czasie przegrzania instalacji - brak zasilania i wyłączony system awaryjnego zasilania - 7 lat po uruchomieniu; l uszkodzony wymiennik ciepła (wężownica zbiornika solarnego V4000) 13 lat po uruchomieniu; l akumulator -jeden po 15 latach; l uszkodzona izolacja termiczna głównie na połączeniach pomiędzy kolektorami oraz na tzw. zasilaniu „solar”; l nieznaczne miejsca korozji stelażu stalowego, który był malowany ręcznie z podkładem farbą antykorozyjną i farbą wierzchniego krycia, koloru czarnego. Uszkodzenie izolacji nastąpiło w miejscach złączek. Była ona łączona na tzw. klipsy z PCV, które okazały się jednak najbardziej wadliwym rozwiązaniem. Zaleca się w tych miejscach docinanie izolacji „rurowej” z zabezpieczeniem paskami zaciskowymi, które wykazują największą trwałość eksploatacyjną i są łatwe oraz szybkie w montażu.

Parametry Instalacja pracuje rewelacyjnie, pozwalając uzyskać nagrzanie zbiornika V = 4000 dm3 w dniu 12.07.2018 r.: l 7:00 - temperatura zbiornika: 38°C; temperatura zewnętrzna: 16°C l 14:00 - temperatura zbiornika: 40°C; temperatura zewnętrzna: 22°C l 18:00 - temperatura zbiornika: 29°C; temperatura zewnętrzna: 18°C Przy zastosowaniu podgrzewacza szczytowego V = 1000 dm3 z wykorzystaniem kotła gazowego i podgrzewacza elektrycznego. W systemie solarnym uwzględniono wykorzystanie kolektorów do podgrzewania grzejników w pomieszczeniach sanitarnych z wykorzystaniem wymiennika płytowego oraz dodatkowego obiegu grzewczego. Instalacja w ośrodku Wagabunda funkcjonuje prawidłowo, zaś zysk energetyczny z instalacji słonecznej wynosił w układzie rzeczywistego pomiaru: l lipiec 2003 - 325,78 kW przy całkowitym zapotrzebowaniu 472,45 kW, l sierpień 2003 - 308,04 kW przy całkowitym zapotrzebowaniu 428,12 kW. Można zatem wskazać, że założenia projektowe i oczekiwania użytkownika zostały spełnione, zaś instalacja funkcjonuje prawidłowo. Zainteresowane osoby odsyłam do szczegółowej publikacji „Instalacja słoneczna ośrodka turystycznego Jurand w Mikołajkach” (opracowanie popularno-naukowe 2003 r.). Zbigniew T. Grzegorzewski

miesięcznik informacyjno-techniczny

8 (240), sierpień 2018

Temperatura systemu grzewczego to podstawa!

Optymalna pompa ciepła Pompy ciepła jako urządzenia grzewcze mogą współpracować niemal z każdym systemem dystrybucji ciepła. Grzejniki, klimakonwektory, ogrzewanie ścienne czy podłogowe, sufity grzewczo-chłodzące czy grzejniki kanałowe mogą współpracować lepiej lub gorzej z pompami ciepła w różnych konfiguracjach. Patrząc na system dystrybucji, musimy przyjrzeć się dwóm aspektom, wymaganiom technicznym, jakim musi on sprostać i ekonomice pracy pompy ciepła. W tym artykule postaram się przybliżyć wymagania, jakie system powinien spełniać, aby instalacja z pompą ciepła pracowała poprawnie i ekonomicznie.

Kluczowy parametr Kluczowa w naszych rozważaniach będzie temperatura zasilania systemu grzewczego lub grzewczo-chłodzącego. Pompy ciepła mogą pracować w bardzo szerokim zakresie temperatury zasilania. Zakres pracy rewersyjnych pomp ciepła w trybie chłodzenia to zazwyczaj przedział pomiędzy +7 ÷ 20°C, a w trybie ogrzewania niskotemperaturowe urządzenia mogą dostarczyć wodę grzewczą w zakresie +20 ÷ 62°C. Istnieje też grupa urządzeń wysokotemperaturowych, które osiągają wyższe temperatury zasilania 70°C i więcej. Widzimy więc, iż z punktu widzenia możliwości technicznych nie ma przeciwskazań, aby wykorzystać pompy ciepła w większości aktualnie stosowanych instalacji. Sprawdzą się one w niskotemperaturowych systemach w nowym budownictwie lub przy wyższych parametrach w przypadku termomodernizacji. Niemniej jednak koszty eksploatacji są wprost proporcjonalne do temperatury zasilania. Im wyższa, tym sprawność urządzenia spada. Zjawisko to jest przedstawione na wykresie 1 dla pompy ciepła typu powietrze-woda LA 12STU oraz na wykresie 2 dla pompy ciepła typu solanka-woda SI 11TU.

Każdy z tych wykresów pokazuje wartości poboru mocy elektrycznej [kW] oraz współczynnika COP dla trzech wartości temperatur zasilania 35°C, 45°C, 55°C. W przypadku powietrznej pompy ciepła dla A0 COP różni się około 1,5 pomiędzy systemem nisko(35) a wysokotemperaturowym (55), a dla pompy solankowej różnica przy B0 to nawet 2! To bardzo dużo. Wzrost temperatury zasilania tylko o 1°C to spadek sprawności pompy ciepła o około 2,5%. Dlatego zawsze powinniśmy zaprojektować system dystrybucji ciepła, aby pracował z możliwie jak najniższą temperaturą zasilania. Doskonale sprawdza się tutaj system ogrzewania powierzchniowego, czyli popularna podłogówka, ogrzewanie ścienne czy również klimakowektory wentylatorowe. Gdy stosujemy układy mieszane, np. ogrzewanie podłogowe na parterze, a tradycyjne grzejniki na pierwszym piętrze,

o różnym poziomie temperatury zasilania, np. podłogówka 35°C, a grzejniki 50°C na zasilaniu, to układ taki posiada poważne wady właśnie z uwagi na ekonomikę pracy pompy ciepła. Pompa ciepła zawsze będzie pracować na wyższych parametrach zasilania, aby zagwarantować wymaganą temperaturę na układ grzejnikowy. Temperatura ogrzewania podłogowego regulowana będzie poprzez zawór mieszający do niższych wartości. Sprawność systemu nie będzie wypadkową obu odbiorników, lecz odbiornika o najwyższej wymaganej temperaturze zasilania, czyli instalacji grzejnikowej. Dlatego ilekroć pojawiają się możliwości, zawsze powinniśmy dążyć do wyeliminowania standardowej instalacji grzejnikowej na rzecz ogrzewania płaszczyznowego lub klimakonwektorów wentylatorowych. Omawianą sytuację przedstawia schemat 1. Podobnie sprawa wygląda przy pompach wysokotemperaturowych o temperaturze zasilania +70°C i wyżej, gdzie przy niskiej temperaturze pompa ciepła osiąga podobne parametry jak pompy stricte niskotemperaturowe, natomiast kiedy zwiększamy temperaturę zasilania, następuje spadek sprawności układu i wzrost poboru energii elektrycznej.

Wyższa temperatura zasilania W systemach, gdzie konieczne jest dostarczenie do wybranych obiegów grzewczych czynnika o wyższej temperaturze zasilania, np. centrale wentylacyjne, basen, grzejniki etc., zasadne może się okazać zastosowanie dwóch odrębnych pomp ciepła. Jedno urządzenie, które pracuje tylko na wybrane odbiorniki niskotemperaturowe, a drugie dedykowane do odbiorników wysokotemperaturowych. Takie rozwiązanie posiada niewątpliwe zalety, jeżeli chodzi o dywersyfikację systemu oraz maksymalizację sprawności. www.instalator.pl

Gwarantowana, comiesięczna dostawa „Magazynu Instalatora”: tylko 11 PLN/miesiąc Kliknij po szczegółowe informacje...