185
ZESTIENDE-EEUWSE VENETIAANSE SCHILDERKUNST: GIORGIONE, TINTORETTO, VERONESE
Venetië bracht in de 16e eeuw vier grote het Dogepaleis en fresco’s aan de buitenzijde van het daar zijn naam, de ‘kleine verver’). Hij was amper tien Paolo Veronese, afkomstig uit Verona, werd bemeesters voort: Giorgione, Tintoretto, Vero Fondaco dei Tedeschi (het pakhuis van de Duitse koop- dagen in de leer bij Titiaan: of zijn tekeningen waren wonderd om zijn illusionistische voorstellingen en zijn nese en Titiaan. Ze hadden alle vier een eigen lieden) in Venetië. Toen hij in 1510 – vermoedelijk aan zo goed dat ze de afgunst van de oude meester opwek- rijke palet. Zijn picturale verhalen gaf hij graag weer in beeldtaal en picturale gevoeligheid, maar ze de pest – overleed, was hij nog een jonge man en een ten, of hij was de trage manier waarop leerjongens majestueuze architectuurdecors, vol kleurrijke figuren waren onmiskenbaar Venetiaans in hun be veelgevraagde kunstenaar. Wat hij in zijn korte loop- werden onderwezen, ontgroeid. Dus bestudeerde hij en details. Daardoor kwam hij zelfs in aanvaring met handeling van de kleur en hun benadering baan presteerde, is indrukwekkend. Hij was een weer- zelf pleistermodellen en meesterwerken van de schil- de Kerk. Toen de inquisitie zijn uitbeelding van het van de compositie. galoos colorist en werkte in zeer verzadigde tonen. derkunst. Zijn aspiraties stonden in een opschrift boven Laatste Avondmaal oneerbiedig en ketters noemde,
Zijn vernieuwende, poëtische en vaak raadselachtige zijn atelier: ‘De tekening van Michelangelo en de kleur redde hij zich door de titel van het werk te verandeGiorgione was vermoedelijk een van de leermeesters scènes spelen zich af in landschappen die doordrongen van Titiaan’. Hij begon zijn carrière met gratis fresco’s ren (3). Veronese was een van de eerste schilders wier van Titiaan; hij beïnvloedde hem hoe dan ook diep- zijn van een sterk atmosferisch gevoel (1). Zijn onge- te schilderen. Vier doeken over het leven van de heilige tekeningen al tijdens hun leven gezocht werden door gaand, samen met een hele generatie kunstenaars in wone en geleerde thematiek viel in de smaak bij leden Marcus (2), geschilderd in opdracht van de Scuola di verzamelaars: hij werd bewonderd om zijn bedrevenen buiten Venetië. Over Giorgione’s leven weten we van de humanistische aristocratie, die genoten van San Marco in Venetië, vestigden zijn faam als een van heid in het modelleren in donkere en lichte tinten – het erg weinig, en over de werken die hem met zekerheid complexe en verfijnde visuele en literaire puzzels. Gi- de toonaangevende meesters van de stad. De intensi- uitgangspunt van de clair-obscurtechniek (zie ook zaal kunnen worden toegeschreven is er evenmin eensge- orgione’s warme en evocatieve landschappen werden teit van zijn persoonlijkheid en stijl leverde hem de bij- 187/9). Eugène Delacroix schreef dat Veronese licht zindheid. Hij was afkomstig van Castelfranco in Ve- volop nagebootst. naam ‘il Furioso’ op. Met zijn dramatische gebruik van maakte zonder hevige contrasten, ‘iets wat, naar men neto en kreeg waarschijnlijk zijn opleiding bij Giovanni Tintoretto (Jacopo Robusti of Jacopo Comin) was de perspectief en hevige belichtingseffecten was Tin- ons altijd voorhield, onmogelijk was’, en dat hij de Bellini (zaal 179). Hij werkte aan schilderijen voor de oudste van de 21 kinderen van een wolverver (van- toretto zijn tijd vooruit en kondigde hij de barok aan. kleur op sterkte hield in de schaduw.
1
1. Giorgione Drie filosofen, ca. 1508; olieverf op doek; 122 x 145 cm De betekenis van dit schilderij van Giorgione (ca. 1477/78–1510) is een mysterie dat kunsthistorici lang heeft beziggehouden. Sommigen gingen ervan uit dat de drie mannen in een landschap voor een grot de drie koningen verbeelden, anderen dat ze de leeftijden van de mens voorstellen, en nog anderen dat ze de drie grote monotheïstische godsdiensten vertegen-
DE ITALIAANSE RENAISSANCE
woordigen – het judaïsme, het christendom en de islam. Volgens weer een andere interpretatie illustreert het schilderij Plato’s metafoor van de ontwikkeling van de mensheid van onwetendheid tot kennis: het verlaten van een donkere grot om in het zonlicht te treden. De zittende jongeman lijkt naar de grot te kijken, de geleerde van middelbare leeftijd naast hem kijkt voor zich uit, alsof hij met beide benen in het hier en nu staat, en de oude man rechts zoekt de wijsheid in zichzelf.
ZAAL 185
2. Tintoretto danken aan het effect van het kunstlicht, maar De ontdekking van het lichaam van de heilige ook aan het diagonale verkort en de opeenvolMarcus, 1562–66; olieverf op doek; 405 x 405 cm ging van de steeds kleiner wordende bogen en de kroonlijst eronder. Tintoretto’s (1519–94) De Venetianen ontdekten het lichaam van de losse penseelvoering draagt bij aan de energie evangelist Marcus in Alexandrië. Toen ze de die van het werk uitgaat. graven in de crypte van de kathedraal openlegden, op zoek naar zijn stoffelijke resten, ver3. Paolo Veronese scheen de heilige hun in een visioen, toonde Feestmaal in het huis van Levi, 1573; olieverf zijn ware lichaam en deed hen stoppen met het op doek; 5,53 x 12,40 m ontwijden van de andere sarcofagen. De dramatische sfeer van dit nachtstuk is niet alleen te Dit schitterende doek, een van de grootste van
de 16e eeuw, schilderde Veronese (1528–88) voor de refter van de dominicanen van Santi Giovanni e Paolo. Het oorspronkelijke onderwerp was een Laatste Avondmaal: Christus zit aan de tafel in het centrum van de compositie. De exuberante en wereldse aanblik van het werk trok echter de aandacht van de inquisitie, en Veronese moest zich verdedigen tegen de aanklacht van ketterij en verantwoording afleggen voor de oneerbiedigheid waarmee hij in de Bijbelse scène dieren, dwergen en dronken pierewaaiers had binnengesmokkeld. De inquisi-
teurs wezen erop dat er in Michelangelo’s Laatste Oordeel geen sprake is van ‘dronkaards of honden of soortgelijke zotternijen’. Veronese repliceerde dat zijn kunst geen ideeënkunst is en dat zij ‘God prijst door licht en kleur’. Nadat hij had voorgesteld de titel van het schilderij te veranderen in ‘Feestmaal in het huis van Levi’ ging hij vrijuit, want Levi was een rijke koopman en Veronese’s banket had alles van een feest in een grootse entourage.