184
TENTOONSTELLING: HET HOF VAN ISABELLA D’ESTE
Isabella d’Este, markiezin van Mantua, was Isabella (1474–1539) groeide op in een kunstlievende en bronzen medailles en munten, tientallen stuks vaatIsabella is vooral bekend als beschermvrouwe van een van de weinige vrouwelijke opdracht familie: haar ouders, Eleonora van Napels en Ercole werk gemaakt van halfedelstenen in gouden montu- schilders, maar in feite besteedde ze meer energie en gevers tijdens de renaissance – ze had bo d’Este, hertogin en hertog van Ferrara, beschermden ren, talloze in goud gevatte gemmen en cameeën, en middelen aan zeldzame stenen en goud en aan oudvendien een zeer uitgesproken smaak. Ze kunstenaars en humanisten en verwelkomden geleer- bronzen en marmeren beelden. Vlak boven de grotta heden – in die tijd de meest prestigieuze artefacten. bestookte Leonardo da Vinci om iets van zijn de discussies aan hun hof. Haar broer Alfonso d’Este was haar studiolo, waar ze schilderijen ophing van de Een van de schatten die ze verwierf, was een vaas van hand te kunnen bemachtigen; aan Mantegna ontpopte zich tot een belangrijke kunstverzamelaar, en ‘meest voortreffelijke Italiaanse meesters’. onyx uit de late 2e eeuw, die gesneden was voor de en Bellini stuurde ze uitvoerige instructies Isabella stelde hem haar classicus Mario Equicola (ca. Isabella wist goed wat ze wilde met haar studiolo: Romeinse keizerlijke familie. Haar opvattingen over met betrekking tot opdrachten; ze bedreigde 1470–1525) ter beschikking om een picturaal program- een serie schilderijen waarin de beste kunstenaars met de relatieve waarde van de voorwerpen in haar kunstde schilder Liombeni en de gebroeders Mola ma uit te werken met schilderijen van onder anderen elkaar wedijveren, van gelijk formaat, met een gelijke verzameling blijkt duidelijk uit haar testament. Toen die gespecialiseerd waren in marqueterie Bellini en Titiaan. Zijzelf engageerde musici, gemsnij- lichtval die overeenstemt met het natuurlijke licht in de ze, aan het eind van haar leven, haar bezittingen vermet opsluiting indien hun lopende projecten ders en architecten uit Ferrara om projecten uit te voe- kamer, en met klassieke onderwerpen gespecificeerd deelde onder haar erfgenamen, liet ze haar dochters, vertraging opliepen; en via haar over heel ren nadat ze naar Mantua was verhuisd, maar ze zocht door haar hofdichter, Paride Ceresara. Ze voorzag de die kloosterzusters waren, ivoren uit haar bidkapel na. Italië verspreide agenten bleef ze goed op de ook kunstenaars en werken in andere streken van Italië. schilders van gedetailleerde richtlijnen en zelfs van Aan haar zoon Federigo vermaakte ze de inhoud van Isabella bewaarde haar kostbaarste stukken in de schetsen van wat ze op het oog had. Bovendien be- de grotta, ‘voor zijn lust en genot’. Haar favoriete erehoogte van de voorraden, prijzen en veilin gen van oudheden. grotta, haar privévertrekken in haar paleis in Mantua. moeide ze zich met de uitvoering om er zeker van te dames bedacht ze elk met een schilderij van hun keuze. Daar bevonden zich haar honderden gouden, zilveren zijn dat ze haar zin kreeg.
1
1. Andrea Mantegna Parnassus, 1495–97; tempera op doek; 158 x 191 cm Muzen dansen op de muziek van Apollo’s lier in dit werk van Mantegna (1430/01–1506), terwijl Venus en Mars naast het bed staan waarin zij hun liefdesband bezegelden. Haar bedrogen echtgenoot Vulcanus komt links uit zijn spelonk. De bredere betekenis van het schilderij is de triomf van de spirituele over de aardse liefde en de verheerlijking van de kunsten. Isabella nam haar rol als inspirerende kracht voor de poëzie, de
DE ITALIAANSE RENAISSANCE
muziek en de kunst heel serieus, en genoot ervan te worden vergeleken met de muzen. 2. Titiaan Aanbidding van Venus, 1518–19; olieverf op doek; 175 x 180 cm Titiaan (ca. 1485/90–1576) kreeg de opdracht voor dit werk – dat heel erg in de lijn ligt van haar smaak – van Isabella’s broer, Alfonso d’Este. Het toont een menigte schattige kindjes zoals zij ze graag in haar schilderijen zag; het is het werk van een gevierde meester en het be-
ZAAL 184
handelt het klassieke thema van de liefde als bron van de vruchtbaarheid in de natuur. Het werk is gebaseerd op een beschrijving (ekphrasis) door de Romeinse schrijver Philostratus (actief 3e eeuw) van een schilderij uit de oudheid, met cupido’s die onder het oog van Venus appels rapen onder de bomen. 3. Giovanni Bellini en Titiaan Godenfeest, 1514; olieverf op doek; 170 x 188 cm Dit schilderij is gebaseerd op Ovidius’ Fasti, een lang elegisch gedicht waarin de religieuze fees-
ten van de Romeinse kalender en hun mythologische achtergrond worden behandeld. Het kwam tot stand in opdracht van Alfonso d’Este, werd gesigneerd en 1514 gedateerd door Giovanni Bellini (ca. 1431/36–1516) en vervolgens, omstreeks 1529, gedeeltelijk herschilderd door Titiaan. Het brengt de gênante situatie in beeld waarin Priapus is verzeild tijdens een bacchanaal, een feest gewijd aan de wijngod Bacchus. De nimf Lotis, uiterst rechts, is in slaap gevallen nadat ze te veel wijn heeft gedronken, en de zichtbaar opgewonden Priapus profiteert van de gelegenheid om een kijkje te nemen onder haar
rokken. Gewekt door het gebalk van een ezel de Perugino een schilderij dat pompeus, onge(links), duwt de geschrokken nimf hem weg, tot ïnspireerd en ouderwets aandoet. hilariteit van het hele gezelschap. 5. Correggio 4. Pietro Perugino Allegorie van de Deugden, ca. 1530; olieverf De strijd van Liefde en Kuisheid, ca. 1503; op doek; 143 x 86 cm olieverf op doek; 160 x 192 cm Dit werk vormde een paar met de Allegorie van Isabella en haar adviseur gaven Perugino (ca. de Ondeugden die Correggio (ca. 1489–1534) 1450–1523) zeer gedetailleerde instructies inza- eveneens voor Isabella’s studiolo schilderde. ke de inhoud en stijl van dit schilderij, en ze Door zijn elegante compositie en lieflijke stijl is spaarde haar kritiek niet tijdens de uitvoering. het beter geslaagd dan Perugino’s zouteloze Met zo weinig manoeuvreerruimte produceer- compositie (4).