171
RELIGIEUZE SCHILDERKUNST
Het christendom drong door in elk aspect van of verhalende paneelschilderijen. Rijke families wed- gebouwen en cellen van de monniken (zoals in San de scène die hij uitbeeldde, konden de toeschouwers het leven in Italië; de religieuze kunst was ijverden met elkaar in het bouwen, uitrusten en de- Marco in Florence, zaal 170) ook de refectoria uitste- de religieuze thema’s op een steeds nieuwe manier dus alomtegenwoordig. Kunstenaars hadden coreren van privékapellen in kerken. Om zich te ver- kend geschikt voor fresco’s of schilderijen, met name zien en zo hun ervaring verrijken. een ruime keus aan onderwerpen uit de Bij zekeren van het beste resultaat onderhandelden ze voorstellingen van het Laatste Avondmaal (2). Devotionele werken werden ook regelmatig bebel, en ook de heiligenlevens en apocriefe le gedetailleerde contracten met de schilders die ze hierDoor de diverse stijlen van de kunstenaars die in de steld voor woningen van bemiddelde privépersonen. genden boden eindeloze mogelijkheden om voor engageerden. Zo specificeerde Filippo Strozzi, stad werkten, had de religieuze schilderkunst in Flo- Afbeeldingen van de Madonna waren dan het meest welbekende verhalen uit te beelden in door met betrekking tot de frescocyclus voor zijn kapel, in rence vele gezichten. Sommige kunstenaars hielden gangbaar, maar ook voorstellingen van schutspatronen wrochte decors met levendige details. het contract met Filippino Lippi (1) dat de meest duur- het bij meer hiërarchische en gestileerde voorstellin- waren geschikt. Zoals contemporaine teksten aan-
zame echte frescotechniek moest worden gebruikt. gen, andere bleven dichter bij de dagelijkse werkelijk- geven, strekten deze schilderijen jonge moeders tot 15e-eeuwse Florentijnse kerken waren miniatuurmu- Hij bepaalde ook de pigmenten, waaronder het ‘aller- heid; sommige hadden een voorliefde voor meer poë- voorbeeld bij de omgang met hun kinderen en boden sea. Hun muren waren beschilderd met fresco’s van beste, natuurlijke ultramarijn, van vier florijnen per ons tische visioenen, andere voor een hoofse schildertrant. ze degenen die leefden onder het toeziend oog van de Bijbelse verhalen, hun altaren versierd met iconische [28 gram]’. In kloostercomplexen waren naast de kerk- Doordat elke meester zijn eigen interpretatie gaf aan heilige figuren geestelijke bescherming.
1
1. Filippino Lippi Duiveluitdrijving door de heilige Philippus, 1487–1502; fresco; B: ca. 740 cm Filippo Strozzi, het hoofd van een van de leidende Florentijnse families, droeg zijn kapel op aan zijn patroonheilige, Philippus, en nam Filippino Lippi (ca. 1457–1504), de zoon van Filippo Lippi (3), onder contract om ze te versieren met taferelen uit het leven van de heilige. In de hier
DE ITALIAANSE RENAISSANCE
afgebeelde scène redt Philippus de zoon van een heidense priester door de duivel te verdrijven die zich in de tempel schuilhield. De stank die de duivel verspreidt, doet de toeschouwers links hun neus en mond bedekken. 2. Domenico Ghirlandaio Het Laatste Avondmaal, 1480; fresco; B: 812 cm Ghirlandaio (1448/49–94) situeerde deze scè-
ZAAL 171
ne in een loggia die uitziet op een vruchtbare tuin waarin valken en fazanten rondvliegen tussen de cipressen en citrusbomen. Hij gaf alle apostelen een eigen pose, eigen gelaatstrekken en een eigen expressie. De geïsoleerde positie van Judas, die als enige aan de andere kant van de tafel zit, kondigt het op handen zijnde verraad aan.
3. Filippo Lippi Het feestmaal bij Herodes: de dans van Salome, ca. 1460–64; fresco; B: ca. 880 cm Deze scène maakt deel uit van de grote frescocyclus gewijd aan het leven van Johannes de Doper en toont twee opeenvolgende episoden: links danst Salome voor haar stiefvader Herodes, waarvoor ze als beloning het hoofd van Johannes de Doper zal vragen en krijgen; rechts
brengt ze het afgehakte hoofd binnen in de banketzaal, tot afgrijzen van de toeschouwers. Filippo Lippi’s (1406–69) architecturale perspectief en de tegelvloer helpen de ruimte in te delen. Van ditzelfde onderwerp bestaat ook een beroemd reliëf van Donatello (zaal 168/5). 4. Domenico Ghirlandaio Geboorte van Maria, 1485; fresco; 742 x 450 cm
Onovertroffen in het portretteren van zijn Florentijnse stadsgenoten in hun dagelijkse leven, situeerde Ghirlandaio deze scène in een modern huiselijk interieur, waarbij hij de vrouwen van de familie Tornabuoni als vertolkers van het verhaal opvoerde. De dochter van de schenker, Ludovica, gekleed in weelderig brokaat, overschouwt het gebeuren vanuit het centrum van de compositie.