143
DE KUNST VAN DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE
De Karolingische renaissance duurde van ca. brengen. Miniatuurkunst, ivoorkunst, muurschilder- miniaturisten zich in de productie van bijbels (2 en Karels zoon Lodewijk de Vrome en zijn kleinzoon Karel 780 tot ca. 900. De Frankische koning Karel kunst en edelsmeedkunst zowel als architectuur ken- 3). Het benedictijnenklooster in Reims produceerde de Kale (r. 875–877). Als keizer van het Heilige Roomde Grote, van 800 tot 814 keizer van het Hei- den een grote bloei. vooral psalmboeken, terwijl in de paleisschool in Aken se Rijk ontwikkelde laatstgenoemde in zijn hofschool lige Roomse Rijk, nam Rome als model voor De kloosters waren de centra waar klassieke tek- een verscheidenheid van manuscripten geproduceerd een hardere en meer dramatische stijl (4). Na zijn dood zijn keizerlijk bewind. Hij wilde de kunst en sten werden overgeschreven. Buiten de clerus konden werd, waaronder evangeliaria (4). werden er veel minder manuscripten geproduceerd, de wetenschap bevorderen. In zijn paleis in immers slechts weinig mensen lezen en schrijven. In de Uit ivoor werden prachtige reliëfs gemaakt, vaak want de meeste waren in opdracht van de vorst geAken, Duitsland, lieten geleerden en kun- kloosterscriptoria werd de versiering van laatantieke naar het model van laatantieke voorbeelden zoals con- maakt. Maar over het algemeen werden de kunsten stenaars zich inspireren door de christelijke manuscripten nagebootst in kleurige miniaturen. Toch sulaire diptieken (beschilderde paneeltjes, meestal in toenemende mate aangemoedigd, waarbij nu ook kunst en literatuur van de late oudheid. was het niet de bedoeling om slaafs te kopiëren: voor met een religieuze inhoud, met scharnieren aan elkaar leken, en dus niet langer uitsluitend de clerus, als opde iconografie werd ten tijde van Karel de Grote soms vastgemaakt, die door Romeinse consuls aan hun aan- drachtgevers optraden. Toen Karel de Grote in 814 stierf, omvatte het Karolin- gebruikgemaakt van heel moderne bronnen. De ab- hangers werden geschonken). Het Karolingische keigische keizerrijk het grootste deel van West-Europa. dij van Marmoutier bij Tours, Frankrijk, speelde in de zerrijk had het monopolie van olifantenivoor, terwijl Daardoor beschikte het over enorme materiële en cul- Karolingische renaissance een belangrijke rol. Haar naburige koninkrijken zich tevreden moesten stellen turele rijkdommen, waardoor het in staat was om een abt, Alcuinus van York, was een van de belangrijkste met ivoor van walvisachtigen (meestal walrussen). grote verscheidenheid aan kunstwerken tot stand te architecten van die tijd. In Tours specialiseerden de De Karolingische traditie werd voortgezet onder
1
1. Karel de Grote te paard Begin 9e eeuw; koperlegering, oorspronkelijk verguld; H: 24 cm Dit beeldje werd misschien gemaakt naar het model van een nu verdwenen ruiterstandbeeld van keizer Theodorik de Grote (r. 471– 526) of, waarschijnlijker, van Zeno (r. 474–491), dat Karel de Grote in 801 uit Ravenna naar Metz had meegebracht. Hij bewonderde Theodorik omdat die de eerste christelijke Germaanse keizer was. Dit beeldje is opmerkelijk: het gaat om de eerste driedimensionale ruiterfiguur die uit het
MIDDELEEUWS EUROPA
vroegmiddeleeuwse Europa bewaard is gebleven. Het illustreert hoe voor heersersportretten werd teruggegrepen op Romeinse voorbeelden. 2. Bijbel van Moutier-Grandval 834–843; pigmenten op velijn; 51 x 35,7 cm Het scheppingsverhaal uit Genesis wordt hier geïllustreerd in de vorm van een reeks opeenvolgende taferelen, als in een stripverhaal (fol. 5v): de schepping van Adam en Eva, de zondeval en de verdrijving uit het paradijs. De
ZAAL 143
bron was waarschijnlijk een laatantieke boekrol, biedingsscène. Het portret van Karel doet denveeleer dan een gebonden boek. ken aan voorstellingen van David, die in de middeleeuwen als een model voor het koningschap 3. Bijbel van Vivian gold. De bijbel werd aan Karel overhandigd ter Ca. 845–846; pigmenten op velijn; 49,5 x 37,5 cm gelegenheid van zijn bezoek aan Tours in 851. Dit is een van de mooiste bijbels die in Tours, het belangrijkste centrum van Karolingische bijbelproductie, gemaakt zijn. Op deze bladzijde (fol. 423) bieden de monniken, met hun leken abt graaf Vivian (r. 843–851) aan het hoofd, de bijbel aan Karel de Kale aan. Het is een van de vroegste voorbeelden van een dergelijke aan-
4. Evangeliarium van Saint-Médard-deSoissons Begin 9e eeuw; pigmenten op velijn; 36,2 x 26 cm
van Karel de Grote, toen de invloed van klassieke modellen zeer groot was. Het imaginaire architecturale decor van deze Levensbron (fol. 6v) doet denken aan Pompejaanse wandschilderingen. De dieren zijn met een opmerkelijk realisme weergegeven. 5. Codex Aureus van Sankt-Emmeram 870; goud, parels en edelstenen; 42 x 43 cm
Deze gouden boekband uit de hofschool van Dit evangelieboek is een product van de paleis- Karel de Kale is versierd met in cabochon school in Aken. Het ontstond tijdens het bewind gesneden edelstenen die in een kruisvormige
montage gezet zijn. In het midden troont Christus in de glorie; de overige reliëfs stellen de evangelisten en taferelen uit het leven van Christus voor. Het zijn de eerste gedreven reliëfs van een zeker niveau in Noord-Europa. De codex werd verlucht door twee monniken, Beringarius en Liuthardus; het is mogelijk dat een van beiden ook de band heeft gemaakt.