Middeleeuws Europa 136–160 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148
Kostbaarheden uit de tijd van de volksverhuizingen Tentoonstelling: Sutton Hoo De christelijke Kelten: vlechtwerk in metaal en steen Vroegmiddeleeuwse manuscripten Tentoonstelling: het Boek van Kells Het verhaal van de schrijnen De kunst van de Vikingen De kunst van de Karolingische renaissance Vroegmiddeleeuws ivoor Tentoonstelling: de school van Winchester De Ottoonse kunst: Byzantium ontmoet middeleeuws Europa Tentoonstelling: de Sint-Michaëlskerk in Hildesheim Romaanse reliëfs: Vézelay en Santiago de Compostela
De middeleeuwen – van de 5e tot de 13e eeuw, tussen Romeinse tijd en renaissance – hebben prachtige kunstwerken voortgebracht, tot eer en glorie van de Kerk zowel als van machtige leken. Het is een tijd van veelsoortige culturele uitwisselingen en uiteenlopende invloeden; niettemin ontwikkelde zich daaruit, van de Byzantijnse gebieden tot Spanje en Noord-Europa, tegen de 11e eeuw een kunst met duidelijk herkenbare karakteristieken. De opzichtigheid die de middeleeuwse kunst vaak kenmerkt, kan de toeschouwer weleens afleiden van haar innerlijke symboliek. Die dynamiek is het gevolg van het feit dat de kunstenaars, in het bijzonder tussen de 7e en de 9e eeuw, uiteenlopende elementen met elkaar vermengden, zoals de strengheid van laatantieke fresco’s en het exuberante gebruik van goud en edelstenen – vaak in karakteristieke dierstijlen – van de barbaarse Goten, Angelsaksen en Vandalen. Het resultaat was soms onevenwichtig en kan de voorstanders van het zuivere classicisme al evenmin bekoren als de bewonderaars van de barbaarse kunst. Nochtans was het een ambitieuze kunst, bijna evenzeer als sommige moderne kunstwerken. Bijna, niet helemaal: hedendaagse kunstenaars zijn vrij in hun expressie en in de keuze van hun materialen, terwijl middeleeuwse kunstenaars en ambachtslui in hoge mate beperkt waren door de wensen van hun opdrachtgevers zowel als door vormelijke tradities. De machtigste en meest invloedrijke opdrachtgever was de Kerk, en zelfs koningen en adel waren zich bewust van het belang en de fundamentele kracht van de religie. Na de ondergang van het Romeinse Rijk duurde het vier eeuwen tot er, met de kroning van Karel de Grote tot keizer van het Heilige Roomse Rijk in het jaar 800, opnieuw een stabiele situatie ontstond. Tijdens de daarop-
149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160
Romaanse vrijstaande beeldhouwkunst Romaanse schilderkunst Romaanse manuscripten Kerkelijke rijkdom: romaans emailwerk, metaal en textiel Tentoonstelling: het Tapijt van Bayeux Gotische reliëfs: Chartres en Reims Gotische vrijstaande beeldhouwkunst Gotische schilderkunst Gotische manuscripten Gebrandschilderd glas: schilderen met licht Gotische kostbaarheden voor kerken en vorstenhoven Tentoonstelling: het Retabel van Klosterneuburg
volgende eeuwen kwamen er kunstwerken tot stand die behoren tot het mooiste, het kostbaarste en het meest vernieuwende dat de wereld ooit had gezien: de grote Europese kathedralen met hun mozaïeken en hun fresco’s, de manuscripten die in kloosterscriptoria geproduceerd werden, het beeldhouwwerk, het ivoorsnijwerk, en voorwerpen in edele metalen en edelstenen die vaak hoger in aanzien stonden dan beeldhouwkunst en schilderkunst. De kunst van het Ottoonse keizerrijk (midden 10e tot einde 11e eeuw) wordt gekenmerkt door expressiviteit en een overvloedig gebruik van kleur. Bewondering voor het klassieke verleden leidde rond het jaar 1000 tot de romaanse bouwstijl – de eerste middeleeuwse stijl die in heel WestEuropa herkenbaar was. Met haar karakteristieke rondbogen en overvloedige decoratieve beeldhouwkunst bereikte de romaanse kunst haar hoogtepunt tijdens de zogenaamde renaissance van de 12e eeuw, met buitengewone kunstwerken, waaronder in Engeland geproduceerde bijbels die, merkwaardig genoeg, Byzantijnse invloed vertonen. Het hoogtepunt van de middeleeuwse kunst was nochtans de gotiek. De benaming ‘gotisch’ werd ingevoerd door de renaissancistische kunsthistoricus Giorgio Vasari (1511–74), die nauwelijks iets van de Goten af wist. ‘Gotisch’ werd (en bleef tot in de 19e eeuw) een scheldwoord, en een excuus om de grote verwezenlijkingen van die periode te negeren, met uitzondering van haar kathedralen met hun kleurige vensters in gebrandschilderd glas en hun overvloedig beeldhouwwerk. Vandaag worden gotische manuscripten en kunstvoorwerpen, samen met de schitterende en indrukwekkende architectuur, beschouwd als hoogtepunten van de middeleeuwse creativiteit.