135
TENTOONSTELLING: MOSLIMMYSTIEK
De mystieke beweging die soefisme heet, lustreerd (2, 3 en 8); en voor de Mantiq al-Tayr (‘Sa- maakten die hen hielpen om zich te verliezen in God. en wereldverzakers, maar het duurde even voor deze heeft prachtige kunst opgeleverd. Om zijn menspraak van vogels’) van Farid al-Din Attar (gest. Soms gebeurde dat in groep en systematisch, met mu- als type voorkwamen in kunstwerken. Hun schamele doel te bereiken – intimiteit met God – legt de 1221), een verhaal over dertig vogels die de eenheid zikale begeleiding en onder de controle van een leider. bezit en hun ascetische leefwijze werden geromantisoefi een parcours in meerdere stadia af. De met God bereiken via een zoektocht naar de ideale ko- Zo ging en gaat het bijvoorbeeld bij de volgelingen van seerd. Hun bedelnappen (kashkul), vaak gemaakt van weg van deze ‘vrienden van God’ of ‘heiligen’ ning, een queeste die onder de Safawiden (zaal 133) tot Jalal al-Din Rumi (gest. 1275), in het Westen bekend als een zeekokosnoot, zijn een goed voorbeeld van de werd bezongen door dichters en in beeld ge- prachtige boekverluchtingen leidde (6). ‘draaiende derwisjen’. Het zijn trouwens deze ‘oefe- paradoxale situatie van mystiek die populair wordt: ze bracht door schilders. Het verrassende weOok dronkenschap als allegorie voor de mystieke ningen’ die men daar is gaan zien als het kenmerk bij zijn in oorsprong zeer eenvoudig, maar men toverde ze reldbeeld dat hierin tot uiting komt, vormt liefde werd vaak in beeld gebracht. Voor de dichters uitstek van de soefibroederschappen. om tot luxeobjecten met gekalligrafeerde opschriften; een essentieel onderdeel van de moslimcul- was de taveerne een plaats waar de zoekende de wijn De relatie tussen mystici en heersers was complex. later ging men ze zelfs namaken in andere materialen tuur. van de geliefde kon vinden. Voor schilders was dit Sommige mystici maakten deel uit van de hofkringen (10–12). Van een teken van verzaking aan de wereld aanleiding om soefi’s in verschillende staten van dron- van de Timoeriden en de Safawiden, andere vertoon- om alleen van God af te hangen werden ze een teken In de 15e en 16e eeuw was er een hernieuwde belang- kenschap weer te geven. Dat je kunt dronken zijn van den bewust een gebrek aan gezagsgetrouwheid om van materiële rijkdom. stelling voor het werk van vroegere Perzische dichters: je geliefde inspireerde kunstenaars uit de tijd van de duidelijk te maken dat ze niet in de valstrikken van voor de Bostan (‘Boomgaard’) van Saadi van Shiraz Safawiden bijvoorbeeld tot een schitterende Allegorie hun samenleving wilden trappen. Tegelijk gingen (gest. 1292), met zijn ethische verhalen en zijn parabels van de aardse en de bovenaardse dronkenschap (2). Al emirs en sultans vaak te rade bij asceten, een gegeven over de relatie tussen mens en God; voor de gedichten even boeiend zijn de beelden (3 en 7) die verwijzen dat in de mystieke teksten beschreven en geïllustreerd van Hafiz van Shiraz (gest. 1390), die werden geïnter- naar de dikr (God gedenken) en de sama (luisteren), wordt (9). preteerd als mystieke allegorieën en vaak werden geïl- geestelijke oefeningen waarbij de soefi’s bewegingen De moslimwereld had al heel vroeg zijn mystici
1
2
3
4
5
6
7
8
9
ISLAMITISCHE KUNST
ZAAL 135