121
Tentoonstelling: Het Hof van Rogier II in Palermo
De Normandische overheersing in Sicilië steunde de wetenschappen, was tolerant voor andere koepel; in het schip rusten elegante puntgewelven Naast deze bouwprojecten bestelden Rogier en (1091–1194) resulteerde in een wonderlijke rassen en godsdiensten en nam veel getalenteerde op gerecycleerde antieke zuilen. Het bovendeel werd zijn hof elegante zijden kleren, metaalkunst en boevermenging van culturen – Byzantijns, islami- Grieken en Arabieren in dienst om de staat te besturen volledig gedecoreerd, waarschijnlijk door Byzantijnse ken. Een uniek manuscript, waarschijnlijk in Sicilië tisch en middeleeuws – die tot uiting kwam in en zijn gezag uit te dragen. Na vijf eeuwen Byzantijn- kunstenaars, met mozaïeken die taferelen uit het Oude gemaakt in de 12e eeuw, is het enige bewaarde Byhaar unieke kunst en de intellectueel rijke en se en Arabische overheersing kende Sicilië een grote Testament, gebeurtenissen uit het leven van Christus zantijnse geïllustreerde geschiedenisboek. Het is een multiculturele sfeer aan het hof. etnische complexiteit. De christelijke, islamitische en en episoden rond de heiligen Petrus en Paulus voor- editie van de Griekse tekst van Johannes Skylitzes, die
joodse gemeenschappen leefden echter vreedzaam sa- stelden. Veel van Rogiers werk in het paleis werd later de periode van 813 tot 1057 bestrijkt. Bijna zeshonderd Sicilië kwam onder Byzantijns bewind in 535, toen Jus- men en bewaarden hun eigen culturele erfgoed. gerenoveerd, maar in een kamer die bekendstaat als expressieve en gedetailleerde miniaturen (2–4) beeltinianus i keizer was, en werd in 965 na eeuwen van Kort nadat hij de troon besteeg, lanceerde Ro- de Sala di Re Ruggero is het originele seculiere moza- den historische gebeurtenissen uit en bevatten een aanvallen veroverd door de Arabieren. In 1061 lanceer- gier ii twee grootse en innovatieve bouwprojecten. ïekwerk nog te zien (1). Dat is heel belangrijk omdat schat aan informatie over gebouwen, kledij en sociale den de Normandische avonturiers Rogier i en zijn broer Het eerste, in 1131, was de kathedraal van Cefalù, naar er maar weinig seculiere voorbeelden van Byzantijnse gebruiken. Zeven kunstenaars zouden aan het boek Robert Guiscard de eerste invasies, tot ze het eiland in verluidt als dank voor zijn miraculeuze overleving van gebouwen bewaard zijn. Dieren en bomen zijn er ge- hebben gewerkt, van wie twee Byzantijnse en vijf uit 1091 innamen. Rogier heerste als graaf van Sicilië tot een schipbreuk. Het tweede was de reconstructie van combineerd met geometrische patronen, mogelijk West-Europa. zijn dood in 1101. Na een regentschap werd zijn jongste het Byzantijnse paleis en de bouw van een nieuwe pa- onder invloed van de islamitische decoratiepraktijk, zoon Rogier ii van 1130 tot 1154 koning van Sicilië. Hij leiskapel in Palermo. Die kapel was een basiliek met waarin de menselijke figuur niet werd afgebeeld.
1
2
1. Mozaïek met tuin en jachttafereel Ca. 1150; mozaïek; B: ca. 300 cm Dit timpaan vormt het bovenste deel van de muur van een kamer in het Palazzo dei Normanni in Palermo die volledig met seculaire mozaïeken is versierd. Bovenaan spannen twee centauren hun boog; luipaarden, pauwen en vruchtbare palmen en fruitbomen vormen onderaan een symmetrische en gestileerde compositie. Het gewelf is met geometrische patronen en bladmotieven overdekt. De nadruk van het geheel ligt op evenwicht, harmonie en een onvervalst plezier in het decoratieve.
3
2–4. Scènes uit het Madrileense manuscript van Skylitzes 12e eeuw; kleuren op perkament; 35,5 x 27 cm (elk) Miniatuur 2 (fol. 43r) belicht de politieke gebeurtenissen van 829, toen keizer Theophilus (r. 829–842) zijn vader Michael ii (r. 820–829) opvolgde. Michael en zijn volgelingen hadden zijn voorganger, Leo v, gedood, en Theophilus wilde zijn vaders medestanders straffen om een rechtvaardige indruk te maken. Met een list verleidde hij hen om zich bekend te maken, waarna hij de eparch (bisschop) beval om hen te doden. De keizer zit rechts en praat met de
4
eparch in zijn witte gewaad, die vervolgens te paard naar de executie van de verraders rijdt. Toen Michael ii aan de macht kwam, riep een zekere Thomas op tot burgeroorlog, waarvoor hij steun vond in het Oosten, omdat – volgens het boek – Michael als een onbeholpen stotteraar werd gezien. Miniatuur 4 (fol. 34v) toont hoe de keizer het legendarische ‘Griekse vuur’ gebruikt om Thomas’ schepen in brand te steken. Wat dat goedje ook was, het brandde op het water en bewees zijn nut in talrijke zeeslagen. Theoctista, de moeder van Theophilus’ vrouw Theodora, was een overtuigd iconofiel. Ze woonde in haar eigen huis, waar ze haar vijf
kleindochters ontving. Het boek beschrijft hoe ze hun geschenken gaf en hun opdroeg zich mannelijk te gedragen en de iconoclastische overtuigingen van hun vader te minachten. Ze haalde haar iconen uit de kast die rechts op miniatuur 3 (fol. 44v) te zien is en leerde de prinsessen, hier afgebeeld in 12e-eeuwse kledij, hoe ze moesten buigen en de iconen kussen. 5. Koepel van La Martorana 1143–51; mozaïek; Diam. (koepel): ca. 590 cm De Martoranakerk werd gebouwd door Georgius van Antiochië, een hoogwaardigheidsbekleder aan het hof van Rogier ii. De opdracht
‘aan U, onze Lieve Vrouw, Moeder en Heilige Maagd’ is uitgebeeld in een mozaïek waarop Georgius knielt voor Maria in haar gedaante van Theotokos (Moeder Gods). Op een ander mozaïek wordt Rogier, gekleed in de formele gewaden van een Byzantijnse keizer, door Christus gekroond. Deze poses zijn gebaseerd op Byzantijnse gebruiken; ze tonen de afstamming van Georgius en laten ook zien hoe de Siciliaanse heersers een prestigieuze buitenlandse beeldtaal overnamen. De kerk werd gebouwd in de toen gangbare Byzantijnse kruiskoepelvorm. Haar centrale koepel is rond de tamboer van ramen voorzien en rust op vier zuilen, met tongewelven in de
ZAAL 120
vier windstreken; kleine, vierkante erkers met kruisgewelven vullen de hoeken. Het interieur is overdekt met bontgekleurde mozaïeken op een gouden achtergrond die gebeurtenissen uit Maria’s leven voorstellen, zoals de annunciatie, de geboorte van Christus, de opdracht in de tempel en haar hemelvaart. Christus zit in het midden van de koepel als pantocrator, omringd door de vier aartsengelen en met de vier evangelisten in de hoeknissen.
BYZANTIJNSE KUNST