9
HET PERZISCHE RIJK: VAN EGYPTE TOT AFGHANISTAN
In 539 v.C. trok koning Cyrus ii van Perzië wege de 6e eeuw werd Babylon echter zelf onderwor- delijk aanwezig in Persepolis, terwijl de geglazuurde Tadzjikistan, met sieraden, beeldjes, plaquettes, kruials overwinnaar Babylon binnen. Het rijk dat pen. In 559 v.C. kwam Cyrus ii aan de macht in Perzië, bakstenen friezen in Susa veel ontlenen aan die van ken, munten en voorbeelden van fijne metaalbewerCyrus en zijn opvolgers opbouwden, was tot in zuidelijk Iran, en hij veroverde grote delen van Iran het Babylon van Nebukadnezar (zaal 6). Levantijnse kingstechnieken zoals inlegwerk van goudemail (6). dan toe het grootste ooit. De artistieke pres- en Anatolië (Turkije). Door in 539 v.C. Babylon te ver- en Egyptische elementen zijn ook zichtbaar in figuren Inlegwerk dat gebruikmaakt van stenen en glas is het taties in dit immense gebied, dat zich uit- slaan werd Cyrus ook heerser over het Babylonische als de dwerggod Bes (zaal 10/4 en 6) en in het veelvul- meest karakteristieke aspect van Achaemenidische siestrekte van het Midden-Oosten tot Centraal- Rijk (zaal 6). Koningen na hem zouden de uitbreiding dig gebruik van lotusmotieven. In het metaalwerk zijn raden, hoewel de inlegsels zelf vaak verloren zijn geAzië, en van Egypte tot Afghanistan en India, voortzetten; grote delen van Centraal-Azië en Egypte klassieke Griekse invloeden te zien, terwijl zich onder gaan, zoals hier. Net zo indrukwekkend is de ingewikwaren zeer divers; de hofstijl was een combi- kwamen onder Perzische heerschappij. Reliëfs uit Per- de beeldhouwers die in Persepolis werkten Ionische kelde constructie van gouden oorringen met verfijnde natie van deze kunstuitingen. sepolis tonen de volkeren van het rijk, die een eerbe- ambachtslieden bevonden, die wegens hun specialisti- geraamtes van gouddraad met zeer gedetailleerde vertoon brengen aan de grote koning van de Achaemeni- sche vaardigheden naar Perzië werden gehaald. sieringen, zoals gelede miniatuurhangers (1 en 2). Sinds de 9e eeuw v.C. werd bijna het hele Midden- den (de eerste koninklijke dynastie van Perzië). Enkele van de belangrijkste voorbeelden van meOosten geregeerd vanuit Mesopotamië. Het AssyriDe kunst en architectuur van het Perzische hof was taalwerk uit het Achaemenidische Perzië komen uit sche Rijk (zaal 5), opgevolgd door dat van Babylon, beïnvloed door de kosmopolitische bevolking van het de Oxusschat (4–7; zie ook zaal 10/4), een geheime heerste tot aan het Middellandse Zeegebied. Halver- rijk. De invloed van Assyrische beeldhouwkunst is dui- bewaarplaats bij de rivier de Oxus in het huidige
1
3
2
5
4
6
1. Achaemenidische oorringen 5e tot 4e eeuw v.C.; goud; Diam.: 4,9 cm Deze oorringen, die tot de mooiste behoren uit de Achaemenidische periode, werden gevonden in een bodemschat in Pasargadae. De cirkelvorm is karakteristiek. Het opengelaten midden van de oorring wordt omringd door gouden schijfjes, bijeengehouden door gouddraad. De bevestiging voor het oor is een scharnierende pen, met daaronder drie hangertjes aan een dwarsstuk. De buitenste rand bestaat uit bloemen van gouddraad. 2. Achaemenidische oorringen 5e tot 4e eeuw v.C.; goud en lapis lazuli; Diam.: 5,1 cm Deze oorringen, uit dezelfde schat als (1), zijn gemaakt van geweven gouddraad. Het gebruik
HET OUDE NABIJE OOSTEN
7
van losjes bevestigde hangers is gangbaar bij Achaemenidische oorringen; hier wordt de ruimte in het midden van de ring gevuld door drie rijen heel kleine hangers, met onder aan de ring een grotere hanger van lapis lazuli. 3. Plaquette met een leeuw-griffioen 5e tot 4e eeuw v.C.; goud; B: 6,2 cm De leeuw-griffioen duidt op contacten van de Achaemenidische Perzische wereld met het noorden. Het samengestelde dier en de stijl van de voorstelling worden gerelateerd aan nomadische groepen van de Russische steppen; vergelijkbare objecten zijn gevonden in Siberië (zaal 71). Uitsteeksels aan de achterkant suggereren dat dit stuk, deel van de Oxusschat, van oorsprong een sieraad voor in het haar of op een hoofddeksel was; holtes in het voorwerp wijzen erop dat de plaquette aanvankelijk was ingelegd.
ZAAL 9
4, 5. Votiefbeeldjes 5e tot 4e eeuw v.C.; goud; H: (4) 5,3 cm; (5) 5,6 cm Deze twee figuren uit de Oxusschat waren waarschijnlijk votiefbeeldjes, zowel bedoeld als offer als om hun schenkers te representeren in de tempel. Ze zijn gekleed in de stijl van de Meden, met een broek onder hun rijkelijk geborduurde overjas en een karakteristieke helm. Medië was een machtige satrapie (provincie) in West-Iran, in het hart van het Achaemenidische Perzische Rijk. In hun hand bevindt zich een bundel heilige twijgen, barsom genoemd. (zie 7) 6. Gouden armband Ca. 5e tot 4e eeuw v.C.; goud; B: 11,6 cm Deze armband is onderdeel van de Oxusschat en deel van een paar. De uiteinden zijn gevleu-
gelde griffioenen, die veel voorkomen in de Achaemenidische kunst. De dieren waren oorspronkelijk ingelegd met faience, glas en kleurige stenen als lapis lazuli en kornalijn. Een delicaat raster van goud voor het cloisonnéwerk laat zien hoe complex de versiering kon zijn. 7. Bebaarde man 5e tot 4e eeuw v.C.; verguld zilver; H: 14,8 cm Dit deels vergulde beeldje uit de Oxusschat stelt een bebaarde man in Perzisch gewaad voor. Net als 4 en 5 houdt hij een barsom vast. Hier zijn het waarschijnlijk stokjes, maar barsom was oorspronkelijk een gras dat werd uitgedeeld tijdens riten, later ook bij Zarathoe strarituelen. In recentere voorbeelden worden metalen staafjes en draden gebruikt. De functie van dit object is veranderd in de loop der tijd. Het geplateerde gewaad is Perzisch, en de ver-
8
siering van het hoofddeksel duidt waarschijnlijk Rustam, bij Persepolis. De kruisvormige graven op koningschap. zijn uitgehouwen in de rotswand en versierd met reliëfs van de koning voor een vuuraltaar en 8. Naakte jongeman van onderdanen uit het Achaemenidische Rijk. 5e tot 4e eeuw v.C.; verguld zilver; H: 29,2 cm Voor wie dit graf bedoeld was is niet bekend. Hoewel de naaktheid en het baardeloze gezicht van deze figuur Griekse invloeden verraden, lijkt het met bladgoud bedekte hoofddeksel op dat van Meden op de reliëfs van Persepolis (zaal 10/7). De gaten in de handen laten zien dat de figuur oorspronkelijk iets vasthield. 9. Achaemenidisch koninklijk graf 5e eeuw v.C.; uit rots gehouwen; H: ca. 22 m De grootse graven van de Perzische koningen Darius i (r. 521–486 v.C.), Xerxes (r. 486–465 v.C.), Artaxerxes i (r. 465–424 v.C.) en Darius ii (r. 423–404 v.C.) bestaan nog steeds in Naqsh-e