Phnong
Indigenous
Minority ជនជាតិដើម ភាគតិចព្នង
ការថ្លែងអំណរគុណ ACKNOWLEDGEMENTS
ពួកយើងទាំងអស់គ្នាសូមសម្ដែងនូវអំណរគុណជាអនេកប្បការដល់អង្គការគាំទ្រសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច( អាយស៊ី អេស អូ) និងក ្រសួងអភិវឌ្ឍជនបទសម្រាប់ការសហការជាមួយពូកយើង។ We would like to express our deepest gratitude toward Indigenous Community Support Organization (ICSO) and the Ministry of Rural Development for collaborating with us. ប្រភពព័ត៍មាន References: http://www.culturalsurvival.org/who-are-indigenous-peoples https://kambunong.wordpress.com/bunong http://www.icso.org.kh/
បោះពុម្ពនៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០១៥ First published in September 2015
តារាងមាតិកា សេចក្ដផ ី ម ្ដើ
១
ជំនឿនិងពិធីប្រារព្ធ
៣
ការរស់នៅបែបប្រពៃណី
១៣
ការអប់រំនិងជីវប្រវត្តិ
២១
សេចក្ដីសន្និដ្ឋាន
៣១
Contents
2 4
INTRODUCTION
BELIEF & CEREMONY
14
TRADITIONAL LIVELIHOODS
22
EDUCATION & BIOGRAPHIES
32
CONCLUSION
សេចក្តីផ្តើម តាមរយៈទិន្នន័យរបស់ក្រសូងអភិវឌ្ឍន៍ជនបទ ប្រទេសកម្ពុជាមានក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចចំនួន២៤ក្រុម។ ក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចដែលមានប្រជាជនច្រើន ជាងគេគឺ៖ ព្នង គួយ និងគ្រិង។ ពួកគេភាគច្រើនរស់នៅភូមិភាគឦសាននៃប្រទេសកម្ពុជា។ ផ្អែកទៅលើការស្រាវជ្រាវរបស់អង្គការគាំទ្រសហគមន៍ជនជាតិ ដើមភាគតិច (អាយ.ស៊ី.អេស.អូ) មានជនជាតិដើមភាគតិចប្រហែលជា១៦០,០០០នាក់ ឬ១.៥ភាគរយនៃប្រជាជនកម្ពុជា។ ជនជាតិទាំងនេះរស់
នៅសហគមន៍ចំនួន៤៥៥។ ពួកគេកំណត់អត្តសញ្ញាណជាជនជាតិដើមភាគតិចដោយយោងទៅលើវប្បធម៌ ប្រពៃណី ភាសា អាហារ អត្តសញ្ញាណ
របៀបគ្រប់គ្រងសហគមន៍ និងរយៈពេលដែលពួកគេបាននឺងកំពុងរស់នៅ។ ជនជាតិទាំងនោះនិយាយភាសាធំៗពីរគឺអាស្ត្រូនេស៊ាន (Astronesian)
ដែលជាភាសាជនជាតិចារ៉ាយ និងរដែនិយាយ រីឯ ខ្មែរមន (Mon-Khmer) ជាភាសាដែលខ្មែរលើទាំងអស់និយាយ លើកលែងតែចារ៉ាយ និងរដែ។ ជនជាតិដើមព្នងគឺជាជនជាតិភាគច្រើនមួយនៅខេត្តមណ្ឌគឹរី ប៉ុន្តែជនជាតិនេះត្រូវបានទទួលស្គាល់ជា ជនជាតិភាគតិចនៅកម្ពុជា។ ជនជាតិនេះគឺជាជនជាតិមួយដែលនិយាយភាសាខ្មែរមន (Mon-Khmer) ហើយពួកគាត់ជឿថា ជនជាតិខ្លួនបានតាំងទីលំនៅនៅខេត្តមណ្ឌលគិរីប្រមាណជា២០០០ឆ្នាំមកហើយ។ ពួកគាត់មានអបិយជំនឿទៅលើបរិស្ថានធម្មជាតិដែលគាត់រស់នៅ ដូចជាសត្វ រុក្ខជាតិ ភ្នំ ថ្ម និងក្រឡជាដើម អាចនិយាយបានថា ពួកគាត់មានជំនឿទៅលើអ្វីទាំងអស់។ ពួកយើងជាសិស្សសាលាអន្តរជាតិឡៃហ្គ័រដែលកំពុងសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីជនជាតិដើមភាគ តិចព្នង។ ពួកយើងបានចុះទស្សនៈកិច្ចសិក្សានៅខេត្តមណ្ឌលគិរីដើម្បីយល់ដឹងពីជនជាតិមួយនេះ។ យើងបានទទួលព័ត៌មានជាច្រេីនដូចជា ប្រពៃណីវប្បធម៌ ជំនឿ ការអប់រំ និងមានច្រើនទៀតពីជនជាតិព្នង និងបានផ្ដិតរូបភាពជាច្រើនពីរបៀបរស់នៅរបស់ពួកគាត់។ ជាមួយនឹងព័ត៌មាននិងរូបថតដែលយើងទទួ លបាន យើងសង្ឃឹមថាមិត្តអ្នកអាននឹងយល់ដឹងបន្ថែមពីជនជាតិដើមភាគ តិចព្នងនៅប្រទេសកម្ពុជា។
1
តើអ្នកដឹងទេ?
ជនជាតិជាតិដើមភាគតិចត្រូវបានទទួល ស្គាល់ថាជាអ្នកការពារជីវិតធនធាន ធម្មជាតិរបស់ពិភពលោក។ពួកគាត ់រស់នៅដោយពឹងផ្អែកទៅលើធម្មជាតិ។ យោងទៅតាមគេហទំព័រ Cultural Survival នៅលើពិភពលោកមានក្រុមជន ជាតិដើមភាគតិចចំនួន៥០០០ក្រុម ដែលមានជនជាតិដើមភាគតិច ប្រមាណជា៣៧០លាននាក់ហើយ ៧០%រស់នៅទ្វីបអាស៊ី។ សព្វថ្ងៃនេះ ជន ជាតិភាគតិចនៅលើពិភពលោកកំពុងប្រើ ប្រាស់ប្រហែល៤០០០ ភាសាខុសៗគ្នា។
Introduction Based on information from the Ministry of Rural Development, there are 24 different groups of indigenous people in Cambodia. The groups with the most population are Phnong, Kouy and Kreung. Most of the groups are located in northeastern Cambodia. The Indigenous Community Support Organization (ICSO) website states that an estimated 160,000 people or 1.5 percent of the Cambodian population are indigenous people. These indigenous people live in 455 communities. They can be authorized as a nation according to their culture, tradition, language, food, identification, how they control their community, and how long they have lived in a place. They speak two main languages: Austronesian (Malayo-Polynesian) spoken by the indigenous minorities, Jarai and Rhade; and Austroasiatic (Mon-Khmer) spoken by all Cambodian highlanders, except Jarai and Rhade. Phnong is the majority indigenous group in Mondulkiri province, but they are known as a minority in Cambodia. They speak the Mon-Khmer language and believe that they have been living in Mondulkiri for around 2,000 years. Their belief is animistic, which means the Phnong believe in the spirits within their natural environment like animals, plants, hills, stones, jars and others. We, the Phnong Exploration team at Liger Learning Center in Phnom Penh, took a field trip to Mondulkiri to discover about the Phnong. We collected data directly from Phnong people about their cultural traditions, superstitions, education and more. We also took plenty of pictures of the Phnong’s lifestyle, so we can explain to you more about them. With information collected by us and the pictures we took, we hope you enjoy learning more about the Phnong minority in Cambodia.
2
Did you know? Indigenous people are known as an important group of people that protect the world’s wildlife. Their lives depend on their natural environments. According to the Cultural Survival website, there are 5,000 different groups with approximately 370 million indigenous people in the world and 70 percents of them are located in Asia. Today, indigenous people around the world speak 4,000 different languages.
ជំនឿ& ពិធីប្រារព្ធ ព្រៃកប់ខ្មោច ព្រៃតំណម និងព្រៃអារក្ស
យោងទៅតាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីសហគមន៍ជនជាតិព្នង យើងបានដឹងថាជនជាតិព្នងមានជំនឿទៅលើព្រៃបីប្រភេទ។ ខាងក្រោមនឹង
និយាយពីព្រៃទាំងបីប្រភេទ។ព្រៃកប់ខ្មោចជាព្រៃមួយដែលជនជាតិព្នងមានជំនឿទៅលើ។ជ នជាតិដើមភាគតិចព្នងមិនអាចបញ្ចុះសពនៅ កន្លែងផ្សេងក្រៅពីព្រៃកប់ខ្មោចនេះបានទេ។ នៅពេលដែលព្នងបញ្ចុះសព ពួកគាត់តែងតែដាក់សម្ភាររបស់របរដែលអ្នកស្លាប់បានប្រើ
ប្រាស់ទៅតាមពួកគាត់ពីព្រោះគេគិតថាបើសិនជាគេបានស្លាប់ទៅហើយតែព្រលឹងអ្នកស្លាប់នៅតែត្រូវការរបស់ទាំងនោះដើម្បីប្រើប្រាស់។ បើសិនជាមាននរណាយករបស់របរទាំងនោះ ពួកគេនឹងមានជំងឺដូចនេះ ពួកគេត្រូវបន់ស្រន់សែនព្រេនដើម្បីអោយសះស្បើយឡើងវិញ។ ជារៀងរាល់ឆ្នាំជនជាតិដើមភាគតិចព្នងជួបជុំក្រុមគ្រួសារពួកគេដើម្បីប្រារព្ធពិធីឧទិ្ទសកុសលដល់បុព្វការីជនរបស់ពួកគេ ដោយមានការ សែនជ្រូកទាំងមូលព្រមទាំងផឹកស្រាដើម្បីអបអរ។
ជនជាតិព្នងជឿថាព្រៃតំណមជាព្រៃដែលត្រូវបានការពារដោយអ្នកតាហើយគេជឿទៀតថាវាគឺជាបេះដូងនៃអ្នកតា។បើពួកគេមានជំងឺដោ
យសារតែការកាប់ឈើពួកគេត្រូវប្រារព្វពិធីសែនព្រេននៅកន្លែងដែលពួកគេបានធ្វើខុស។ជនជាតិព្នងជឿទៅលើព្រៃបីប្រភេទ ហើយក្នុងចំ ណោមព្រៃទាំងនោះគឺមានព្រៃមួយហៅថាព្រៃអារក្ស។ព្រៃអារក្សគឺជាព្រៃដែលជនជាតិព្នងធ្វើការបួងសួងនៅពេលមានពិធីប្រារព្ធផ្សេងៗ។ ហេតុផល ដែលជនជាតិព្នងជឿទៅលើព្រៃនោះ ព្រោះពួកគេគិតថាមានអារក្សអ្នកតារស់នៅ
ទីនោះ។ ដូច្នេះ ពួកគេមិនអាចយកអ្វីចេញពីព្រៃនោះបានទេ ដោយសារវាជាកម្មសិទ្ធិរបស់អារក្សអ្នកតា ហើយប្រសិនបើពួកគេយករបស់អ្វីចេញ អារក្សអ្នកតានឹងធ្វើឱ្យពួកគេឈឺ។
3
Belief & Ceremony BURIAL, PROTECTED & SPIRITUAL FORESTS Through our experience within Phnong communities, we learned there are three types of forests that they believe in: Burial, Protected and Spiritual Forests. Phnong cannot be buried anywhere else besides their Burial Forest.​The dead are buried with their personal belongings because they believe that even though they are dead, their spirit still needs some stuff to use. If someone takes these belongings, they will get sick, so they need to make an offer to the spirit to get well again. Every year, the Phnong gather with their family to celebrate the souls of dead relatives, often having a whole pig and drinking wine in their honor. Phnong people believe that the Protected Forest is guarded by spirits and the heart of the spirits. If they are sick from cutting down trees, they need to make an offering at the specific place where they cut the trees. The Spiritual Forest is a forest where Phnong worship when they have a ceremony. Phnong people believe in this forest because they think that there are spirits who live in the forest. So they are not allowed to take anything out of the forest because it belongs to the spirits and if they take anything out the spirits will make them sick.
4
` ជំនឿនិងពិធីប្រារព្ធ
ការសម្ដែងរបស់ជនជាតិព្នង
គេចាប់ផ្តើមពិធីសែនស្រូវ ពេលព្រួសស្រូវម្តង ពេលស្រូវបែកគុម្ពម្តង
របាំប្រពៃណីជនជាតិព្នងពិតជាមានសារសំខាន់ចំពោះជំនឿវប្បធម៌
និងច្រូតរួចម្តង។ គេតែងប្រារព្ធពិធីនេះជារៀងរាល់ឆ្នាំ
និងវត្តុស័ក្តសិទ្ធរបស់ពួកគេណាស់។ ដូច្នេះចាស់ទុំត្រូវបង្រៀនរបាំ
ដើម្បីឲ្យបានសេចក្តីសុខ ព្រមទាំងទទួលបាននូវភោគផលល្អ
ប្រពៃណីទៅក្មេងជំនាន់ក្រោយ ពួកគេសម្តែងរបាំដើម្បីបន់ស្រន់
និងដំណើរការដាំស្រូវបានរលូន។
អារក្សអ្នកតាដែលនៅជំុវិញពួកគេ។ ពួកគេប្រើប្រាស់ឧបករណ៏
សម្តែងនិង សម្លៀកបំពាក់ផ្សេងៗគ្នាអាស្រ័យតាមការសម្តែង។ ការរាំ បែបប្រពៃណីត្រូវបានសម្តែងនៅពេលដែលពួកគេបូជាសត្វសម្រាប់
ពិធីទៅតាមឆ្នាំរបស់គេ។ឹ ឧទាហរណ៏ បើសិនជាជនជាតិព្នងបូជាក្របី មួយក្បាលពួក គាត់ត្រូវតែសម្តែងដោយជឿថាក្របីនឹងមិនបង្គភាព ហ្វឹកហ្វរនឹងស្តាប់បង្គាប់។
ពិធីសែនព្រេន
ការសែនព្រេនឬពិធីសុំកម្មាទោសចំពោះអ្វីមួយគឺជាវប្បធម៍របស់
ជនជាតិព្នងតាំងពីយូរយាណាស់មកហើយ។ ពេលមាននរណាម្នាក់ ធ្វើខុសឆ្គងព្នងជឿថាបុព្វបុរសនិងអារក្សអ្នកតារបស់ពួកគាត់នឹង
ខឹងហើយធ្វើបាបអ្នកនោះ។ ដើម្បល ី ុបលាងកំហុសគេត្រូវបូជាមាន់ឬ ជ្រូកហើយសែនស្រា។ប៉ុន្តែបើសិនមាននរណាម្នាក់ប្រព្រឹត្តខុសខ្លាំង
ការសម្តែងខ្លះត្រូវបានប្រារព្វច្រើនដងក្នុងមួយឆ្នាំ ប៉ុន្តែខ្លះទៀតត្រូវ
ជាងនេះអារក្សអាចធ្វើបាបម្នាក់នោះរហូតដល់ស្លាប់ ដូច្នេះពួកគេ
បានប្រារព្វច្រើនជាងទៀត ដូចជា ពិធីផឹកស្រាពាងជាដើម។ ការ
ត្រូវបូជាក្របីឲ្យទាន់ពេលវេលាពំុនោះទេគេនឹងស្លាប់។
សម្តែងត្រូវបានប្រារព្វនៅពេលពិធីចូលឆ្នាំរបស់ជនជាតិព្នងនិងដើម្បី
ស្វាគមន៏នៅពេលមានសមាជិកថ្មីមកតាំងលំនៅក្នុងសហគមន៏។
ពិធីរៀបការ
មុនពេលដែលគេធ្វើពិធីរៀបការគេត្រូវអោយកូនកំលោះចូលស្តី
ឧបករណ៏ភ្លេងដែលគេប្រគុំមានដូចជា គង់ ឃ្មោះ កងរែង និង
ខ្លុយ។ ផ្នែកមួយដ៏សំខាន់ក្នុងការស្វាគមន៏អ្នកមកថ្មីត្រូវកាន់ឈើដែល ដោតក្នុងស្រាពាងហើយជនជាតិព្នងផ្សេងទៀតបួងសួងទៅដល់ អារក្សអ្នកតាដើម្បីឲ្យពរជ័យដល់សមាជិកថ្មីនោះ។
ដណ្តឹងដោយយកជំនូនជា ច្រើនទៅតាមលទ្ធភាព។ ពិធីរៀបការ
របស់ពួកគេមិនពឹងផ្អែកទៅលើការសម្រេចចិត្តរបស់ឪពុកម្តាយទេ។ មុននឹងរៀបការឪពុកម្តាយត្រូវមើលទៅលើអត្តចរិតខាងកូនប្រុស
ដោយខ្លាចថាកូនប្រុសមិនទាន់ចេះថែរក្សាកូនស្រីគាត់។ ជនជាតិ
មានពិធីបុណ្យជាច្រើនដែលត្រូវបានប្រារព្ធដូចជា:
ព្នងគេមិនបានកំណត់ពេលេវេលាច្បាស់លាស់ក្នុងការរៀបកាទេ
ពិធីសែនស្រូវ
ពិធីសែនស្រូវរបស់ជនជាតិព្នងតែងតែប្រារព្ធឡើង បីដងក្នុងមួយឆ្នាំ។
5
តែគេធ្វើពិធីនេះនៅពេលច្រូតស្រូវរួច។ ក្រោយពេលដែលច្រូតកាត់ ហើយគ្រួសារខាងស្រីនិងខាងប្រុសបានអញ្ជើញអ្នកភូមិនិង
BELIEF & CEREMONY Rice ceremony Phnong hold a rice ceremony three times per year. The first ceremony is when they start growing the rice. The second ceremony is when the rice starts to grow big, and the last ceremony is when they finish harvesting and gathering the rice. They always celebrate the rice ceremonies every year for happiness and more rice yields.
PHNONG PERFORMANCE
Phnong dance performances are important to their culture and animistic beliefs, so the older generation tries to teach traditional dance to the younger generation. They dance to appease the spirits that surround them. Different dances are followed by different instruments and costumes. A traditional dance is also performed when they sacrifice animals for ceremonies throughout the year. For instance, if the Phnong people sacrifice a buffalo, they believe they must perform to calm the buffalo, otherwise the buffalo will be restless and move around a lot.
Dedicating Celebration Dedicating or forgiving celebrations have been a part of Phnong traditional ceremonies sincea long time ago. When someone misbehaves or makes mistakes, Phnong believe their ancestors and spirits will get mad and harm that person. In order to fix their wrongdoing, they must sacrifice chickens or pigs and offer wine. But, if someone has misbehaved in a serious way, the spirits could cause them to die, so they need to sacrifice a buffalo to get well.
Some performances occur many times a year, but some are held more often such as the wine drinking ceremony. The performance happens when they celebrate Phnong New Year and when there are new settlers to welcome them to their community. Instruments that are played at the ceremony are kung, gong, kareng, and flute. A significant part of their hospitality, the newcomers hold the stick inside a wine jar, and the Phnong people recite the words to them so that the spirits will bless them with good luck. Phnong cultural celebrations include:
6
Wedding Ceremony Before a couple gets married, the groom’s family is required to bring as many gifts as possible to the bride’s family. Phnong people are free to love and marry whomever they want. The parents are interested in observing the man’s personality before the couple get married because they are scared that he will not take care of their daughter in the future. Usually, Phnong celebrate a wedding ceremony
` ជំនឿនិងពិធីប្រារព្ធ មេកន្ទ្រាញមកចូលរួមពិធីរៀបការ។ ពិធីនេះបានរៀបចំឡើងតែមួយ
សុវត្ថិភាព សុខភាពល្អ និងសំណាងល្អ។ ពិធីនេះគេមាន
ជាមួយគ្នានោះដែរភ្ញៀវទាំងអស់បានចងដៃដល់កូនក្រមំុនិងកូន
និងស្រា(អាចជាស្រាពាង ឬស្រាស) ដើម្បីសែនអ្នកតា។
ថ្ងៃទេ។ អំឡុងពេលរៀបការគេសែនអាហារសម្រាប់បុព្វបុរសហើយ
ចាស់ទុំក្នុងភូមិជាអ្នកដឹកនាំ។ ពេលគេប្រារព្ធពីធីនេះ គេប្រើជ្រូក
កម្លោះ។ ពួកគេនិយមចងដៃជាស្រាម្ហូបសា ច់ ព្រមទាំងសំលៀក
បន្ទាប់ពីគេធ្វើពិធីសែនព្រេនចប់ គេមានពិធីផឹកស៊ីដើម្បីឲ្យបាន
បំពាក់សត្វចិញ្ចឹមជាដើម ហើយពួកគេសប្បាយទាំងអស់គ្នា។
សប្បាយទាំងអស់គ្នា។ បើសិនជាមានអ្នកដើរកាត់កន្លែងប្រារព្ធពិធី
ពិធីបុណ្យសព
គេឃាត់ឲ្យនៅចូលរួមដែរ ដើម្បីឲ្យបានសប្បាយទាំងអស់គ្នា។
ជនជាតិព្នងមានការប្រារព្ធពិធីបុណ្យសពនិងពិធីបុណ្យ៧ថ្ងៃ
ដូចជនជាតិខ្មែរដែរ។ សពដែលគេបានធ្វើពិធីហើយគេនឹងយកទៅ
អបិយជំនឿរបស់ព្នង
ជនជាតិព្នងមានអបិយជំនឿច្រើន ដែលជាគំនិតរបស់ចាស់ទុំដែល
កប់នៅព ្រៃកប់ខ្មោច រួមជាមួយនឹងសម្ភារៈប្រើប្រាស់របស់គាត់ ព្រម
សាបព្រួសទៅក្មេងជំនាន់ក្រោយ។ មនុស្សគ្រប់គ្នានៅក្នុងសហគមន៍
ទាំងដាក់ពាងតូចមួយនៅខាងមុខផ្នូរដើម្បីសែនស្រា។ ព្នងទម្លុះ
បានជឿលើអបិយជំនឿទាំងនោះ។ ឧទាហរណ៍ ការកាត់ក្រចកដៃ
បាតពាងដោយមានមូលហេតុពីរ ទីមួយគឺមិនឲ្យចោរលួចពាង ទីពីរ
ជើងរបស់ពក ួ គេនៅក្នង ុ ផ្ទះពល េ យប់បន្ទប ា ម ់ កខ្មច ោ នឹងចូលផ្ទះរបស់
គឺឲ្យម្ហូបអាហារដែលគេបានឧទិ្ទសទៅដល់អ្នកដែលបានចែកឋាន
ពួកគេ។ ហើយនិងការសិតសក់របស់ពួកគេនៅលើជណ្តើរនៅពេល
សពឡើយ ព្រោះគេជឿថាវិញ្ញាណក័ន្ធនោះនិងរលាយបាត់។
នឹងយាយីប្តីរបស់គាត់ក្នុងព្រៃ។
ទៅ។ដំបូលផ្នូររបស់ជនជាតិព្នងធ្វើពីស័ង្កសី។ ពួកគេមិនបូជាសាក
ដែលប្តីរបស់ពួកគេដើរព្រៃ នោះពួកគេជឿថានឹងមានសត្វខ្លាអាច
នៅក្បែរនោះគេមានស្រា សាច់សំរាប់ជប់លៀងដល់អ្នកដែល បានចែកឋាន អោយទៅកាន់សុខគិតិភព។ រួចគេទុកចាន
ឆ្នាំងរបស់របរក្បែរ នោះដោយគេជឿថា វាជារបស់អ្នកចែកឋានទៅ។
ពិធីសែនអ្នកតា
លោកអ៊កា ំុ ស់ ទូវបានពិពណ៍នាប្រាប់យើងពីទីតាំងអ្នកតាមួយកន្លែង នៅជិតផ្នូរដែលពួកយើងបានទៅមើល។ មួយឆ្នាំគេមាន ពិធីសែន អ្នកតានេះពីរដង។ គេប្រារព្ធពិធីនេះ ព្រោះគេ ចង់បានទឹកភ្លៀង
7
Wine distilling ការបិតស្រា
BELIEF & CEREMONY Spiritual Ceremony Kas Tov described to us one spiritual shrine near the grave that we visited. Every year they have to do this ceremony twice for their ancestors’ spirits. They hold this ceremony because they want to bring rainfall, safety, good health and good luck. This ceremony is led by elders. When they celebrate this they offer pigs and wine to the spirits. At the end of the ceremony, they drink wine and have fun with each other. If anyone walks past the place while this ceremony is going on, they will call that person to join the ceremony with them to have fun together.
when they finish gathering the rice. Two or three days after harvesting, the couple’s families will start to invite guests and elders to the wedding. Their wedding lasts for one day. During the wedding, they offer food in their ancestors’ honor and guests tie a holy thread on the bride and groom. Participants will bring the hosts gifts such as wine, some food, meat, costumes and some animals to enjoy together. Funeral ceremony The Phnong people have a seven-day ceremony in their culture. When they finish the ceremony, they bury the dead body in their community’s burial forest. They also bury the dead person’s personal things (clothes, jewelry, etc.) along with them and leave a jar in front of the tomb in which to place a wine offering. The Phnong remove the base from this jar for two reasons: one is so that the jar doesn’t get stolen and the second is so the food that they dedicate can go directly to the dead body. The roofs of Phnong tombs are made out of zinc. They don’t burn their dead because they believe that it hurts the spirits. Before finishing the celebration, they have a farewell party in front of the tomb to give the person a good send off to rest in peace. After the party, they leave all the stuff there.
PHNONG SUPERSTITIONS Phnong have many superstitions, which are ideas passed from elders to the younger generation. Everyone in their community believes in these superstitions. Two examples include: cutting their nails in the house at night and combing their hair on the stairs when their husbands go to the forest. They believe if you cut your nails in the house at night, a ghost will haunt you.. They also believe if a husband goes into the forest and his wife combs her hair on the stairs while he is away, a tiger might bite her husband in the forest.
8
ជំនឿនិងពិធីប្រារព្ធ
ទិដ្ឋភាពពីចម្ងាយនៃព្រៃកប់ខ្មោច។ Long distanced view to the Burial Forest.
ជនជាតិព្នងជាច្រើនជំនាន់បានប្រើប្រាស់អណ្តូងទឹកធម្មជាតិ នេះ ដែលមានប្រភពចេញ ពីភ្នំជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ។ Phnong people and their ancestors have been using this natural mountain well water for many years.
9
Protected Forest
Burial Forest
BELIEF & CEREMONY
ព្រៃតំណម
Spiritual Forest
ព្រៃកប់ខ្មោច
Phnong Tomb
10
ព្រៃអារក្ស
ផ្នូរជនជាតិព្នង
ជំនឿនិងពិធីប្រារព្ធ
លោកតា ញេះ លេង ដែលមានអាយុជិត ៨០ឆ្នាំ អាចច្រៀង លេង ខ្លុយ និងគងដើម្បី បង្ហាញ និងរក្សាវប្បធម៌គាត់។ Nhel Lang is almost 80 years old. He sings or plays flute and gong to preserve the old Phnong culture.
ទោះជាគាត់ពិការ គាត់នៅតែអាចបង្កើតកងរែង (ឧបករណ៌ ភ្លេង) ឬបង្កើតទំនុកភ្លេងដោយខ្លួនឯង។Even though this man is blind, he makes his own bamboo instruments(Kang Reng) and creates his own songs.
11
BELIEF & CEREMONY
ខ្ទមអារក្សអ្នកតា Spiritual Shrine
ពិធីសម្ដែង និងផឺកស្រា Performance & wine drinking.
អ្នកសម្ដែងជាមួយនឺងសម្លៀកបំពាក់ប្រពៃណី Performers with traditional costume
វត្ថុកម្រផ្សេងៗរម្រាប់ធ្វើថំប ្នា ុរាណ Mixed rare stuff for traditional medicine
12
ការរស់នៅបែបប្រពៃណី ផ្ទះប្រពៃណី ផ្ទះប្រពៃណីជនជាតិព្នងសាងសង់ពីឫស្សី ស្បូវ និងសម្ភារធម្មជាតិផ្សេងៗទៀត។ ជាធម្មតា ផ្ទះទាំងនេះ ចំណាយពេលបីខែដើម្បីសាងសង់។ កាលពីដើម ជនជាតិ ព្នងជាច្រើនរស់នៅក្នុងទីលំនៅប្រពៃណី ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃនេះ វាស្ទើរតែបាត់បង់ទាំងស្រុងទៅហើយ។ នៅក្នុងផ្ទះភាគច្រើន គេមានដាក់ពាងស្រាមួយចំនួន ដើម្បីទទួលទានក្នុងមួយ សប្ដាហ៍ម្ដង ឬក្នុងពិធីបុណ្យផ្សេងៗ។គេចែកកន្លែងគេងជាពីរ ផ្នែក។ ម្ខាងសម្រាប់ស្រីៗ ហើយម្ខាងទៀតសម្រាប់ប្រុសៗ។ ជាទូទៅ ជនជាតិព្នងចម្អិនបាយនៅកណ្ដាលផ្ទះ ហើយពួកគាត់ដាក់ ចង្អេរស្រូវនៅខាងលើ ដើម្បីសម្ងួតវាដោយប្រើផ្សែងភ្លើងចេញពីកា រចម្អិននោះ។ ម្ហូបប្រពៃណី ជនជាតិព្នងមានសម្លប្រចាំត្រកូលជាច្រើនមុខ។ ពួកគាត់ ធ្វើសម្លបុកបីឆ្នាំម្ដងនៅក្នុងពិធីបុណ្យផ្សេងៗ។ រីឯសម្លល្វែ មានលក្ខណៈស្រដៀងទៅនឹងសម្លប្រហើរ ប៉ុន្តែសម្ល ល្វែខាប់ជាងសម្លប្រហើរបន្តិច។ បើនិយាយពីគ្រឿងវិញ គេដាក់ដូចសម្លជនជាតិខ្មែរដែរ មានស្ករ អំបិល និងទឹកត្រីជាដើម។ នៅក្នុងពិធីមង្គលការ គេច្រើនធ្វើសម្លវុិ។
ក្នុងសម្លនេះ គេដាក់សាច់គោ ជាមួយនឹងពោះវៀនគោ ឬសាច់ក្របីជាមួយពោះវៀនក្របី។ ជនជាតិព្នងមានបង្អែម ប្រពៃណីពីរមុខផងដែរ។ បង្អែមទីមួយគឺ នំប៉ាយទឹកឈឹក។ គេយកម្សៅទៅកូរជាមួយទឹកឃ្មុំ ដើម្បីធ្វើនំមួយនេះ។ នំទីពីរគឺនំផានឡែក។ នំមួយនេះធ្វើពីអង្ករដំណើប លាយជាមួយទឹកឃ្មុំ ហើយយកទៅដុត។ ឳសថប្រពៃណីព្នង ពីអតីតកាល ជនជាតិព្នងមិនមានមន្ទីរពេទ្យដើម្បីព្យាបាលជម្ងឺ នោះទេ ប៉ុន្តែមានគ្រូបុរាណដែលប្រើប្រាស់ឳសថបុរាណដែល ធ្វើអំពីធ្មេញសត្វ រុក្ខជាតិកម្រ ឬ សឈើ ព្រមទាំងអវៈយវៈសត្វ។ ជាមួយគ្នានេះ គេក៏មានការព្យាបាលតាមបែបធម្មជាតិដទៃទៀ តផងដែរ។ សព្វថ្ងៃ ទោះបីជាមានមន្ទីរពេទ្យនៅក្នុងសហគមន៏ ក៏ដោយ ជនជាតិព្នងក៏នៅតែទៅរកគ្រូឳសថបុរាណដែរ។ ការព្យា បាលបែបប្រពៃណីរបស់ជនជាតិព្នងអាចធ្វើឲ្យអ្នកជម្ងធ ឺ ូរស្បើយ បើសិនពួកគេមានជម្ងឺគ្រុនក្តៅ ឈឺពោះ ឬក៏រាករូសជាដើម។
13
Traditional Livelihoods TRADITIONAL HOUSES Traditional Phnong houses are built from bamboo, thatch and other natural materials. These houses usually take three months to build. In the past, there used to be a lot of traditional houses, but now there are not many left in Phnong communities across Mondulkiri. In most houses the Phnong keep a lot of wine in jars to drink during the week and for ceremonies. They divide their sleeping places into two, one side for females and the other side for males. Phnong who live in traditional houses often cook rice in the middle of their house. They place a natural woven tray of rice above to dry it using the smoke from the fire cooking the rice below. TRADITIONAL FOOD Phnong people have a lot of traditional food. They make Bok soup once every three years for their ceremonies. Lavae soup is similar to Broher (Khmer traditional food) soup, but it is more viscous than Broher soup. Phnong
use the same ingredients that Khmer people use in their soup, like sugar, salt, fish sauce and others. For wedding ceremonies, they make Vec soup. In this soup, they put beef with cow intestines or buffalo meat with buffalo intestines. Phnong has two traditional dessert. The first one is NomPai Toek Chherk, where they combine flour with honey to make it. The second dessert is Pan Laik. It is made of sticky rice mixed with honey and then roast. TRADITIONAL MEDICINE In the past, Phnong didn’t have any hospital to go to when they were sick, but there were some holistic Phnong practitioners who used natural medicine that contains animal teeth, rare plants, herbs, animal organs and other natural cures. Today, even though hospitals exist in these communities, the Phnong still visit holistic practitioners. Their natural remedies can make patients feel better if they have a fever, stomachache or diarrhea.
14
` ការរស់នៅបែបប្រពៃណី ដំបូងគ្រូបុរាណយកវត្ថុផ្សំថ្នាំមកដុសជាមួយថ្មដើម្បីឲ្យចេញសារជា តិថ្នាំរួចលាយជាមួយទឹកបន្ទាប់មកឲ្យអ្នកជម្ងឺផឹក។ ភាគច្រើនការព្ យាបាលមានប្រសិទ្ធភាព ប៉ុន្តែនៅពេលខ្លះគ្រូបុរាណត្រូវបន្ថែមវត្ថុ ផ្សំផ្សេងៗទៀតបើសិនជាវាមិនមានប្រសិទ្ធភាពល្អសម្រាប់អ្នកជ ម្ងឺ។ ការដាំដំឡូងមី កៅស៊ូ និងរុករកជ័រ ការដាំដំឡូងមី កៅស៊ូ និងរុករកជ័រ គឺជារបរទូទៅដែលជនជាតិព្នង កំពុងធ្វើ សព្វថ្ងៃនេះ។ ដំឡូងមីជាដំណាំមួយដែលងាយស្រួលដាំ និងជួយគ្រូសារព្នងទទួលបានប្រាក់ចំណូលសមរម្យ ពីព្រោះដំឡូ ងមីជាដំណាំមួយដែលមានតម្លៃ។ កៅស៊ូ សព្វថ្ងៃកំពុងធ្លាក់ថ្លៃរហូ តដល់តម្លៃ២០០០៛ក្នុង១គ.ក ប៉ុន្តែពួកគេនៅតែបន្តធ្វើវា។ កៅស៊ូ ១ដើមអាចលូតលាស់ធំបានក្នុងរយះពេល៤ទៅ៥ឆ្នាំមុននឹងវាចា ប់ផ្ដើមផលិតចេញជ័រ ហើយគេអាចជាយកជ័រវាបានរហូតដល់៩០ ឆ្នាំ។ ជនជាតិព្នងក៏អាចយកមេកឈើងាប់របស់វាមកធ្វើជាអុសដុត បានដែរ។
ការទុកចិត្តគ្នា ជនជាតិព្នងមានទំលាប់ទុករបស់របរខាងក្រៅផ្ទះ។ ពួកគេមិនបារម្ភ ពីសុវត្តិភាពរបស់វត្ថុទាំងនោះឡើយ។បើសិន ជាយើងធ្វើដំណើរយើងនឹងឃើញម៉ូតូ កង់កញ្រ្ចែង គោក្របី មាន់ទា នៅគ្រប់ទីកន្លែង។ ដោយការប្រតិបត្តិនូវផ្នត់គំនិត នេះ ពីដូនតាមកថា ព្នងមានភាពសុចរិតមិនលួចមិនកេងប្រវ័ ញ្ចអ្វីដែលមិនមែនជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួនទេ។ ភាពស្មោះត្រង់នេះ បានបង្កើតឲ្យមានសេចក្តីសុខចម្រើន និងភាពសុកដុម្ភរមនា តែក៏មិនមែនទាំងស្រុងដែរ។ បើសិនជានរណាម្នាក់មានគំនិតច ង់លួចរបស់អ្នកផ្សេង អ្នកនោះនឹងត្រូវឈឺដោយខុសប្រាស់ចា កពីវប្បធម៌របស់ពួកគេ។ ការត្រូវអំពើ ឬបណ្តាសានេះហើយ ធ្វើឲ្យអ្នកនោះត្រូវប្រគល់របស់ដែលគាត់បានលួចយកទៅ សងម្ចាស់គេវិញ។ ប៉ុន្តែបើសិនជាគេមិនទទួលខុសត្រូវ ហើយត្រូវបានមេកន្ទ្រាញចាប់បានគេនឺងត្រូវទទួលពិន័យយ៉ាងធ្ងន់ ធ្ងរទៅតាមតម្លៃរបស់វត្ថុដែលគេបានលួច។
ជ័រគឺជាធនធានធម្មជាតិសំខាន់មួយដែលជួយបង្កើតកំណើនប្រា ក់ចំណូលជនជាតិព្នង ស្រដៀងទៅនឹងដំឡូងមីដែរ។ នៅពេលដែ លពួកគាត់ទំនេរពីដាំដំឡូងមីនិងកៅស៊ូ ពួកគាត់ចូលព្រៃដោយប្រើ ប្រាស់ម៉ូតូកែច្នៃដែលអាចជួយពួកគាត់ធ្វើដំណើរបានយ៉ាងងាយ ស្រួល។ ដើម្បីយកជ័រពួកគាត់ត្រូវកាប់រន្ធនៅលើដើមជ័រ រួចដុតក្នុង រន្ធនោះហើយជ័រនិងចេញពីដើមរបស់វា។ នៅពេលដែលដំឡូងមីនិ ងជ័រប្រមូលផលបានពួកគាត់នឹងលក់ផលទាំងនោះទៅឲ្យឈ្មួញ កណ្តាល។
Rubber ជ័រកៅស៊ូ
15
TRADITIONAL LIVELIHOODS
First, the holistic practitioners grind the ingredients with a rock to form a powder that they mix with water. Then, they let the patient drink it. Most of the time the remedy is successful, but sometimes the holistic practitioner needs to mix some new ingredients together if it doesn’t work well for the patient.
need to make a hole in a specific kind of tree and burn it so the resin will come out. Once the cassava, rubber and resin are harvested, the Phnong will sell these products to a middle man. TRUST Phnong always leave their personal belongings outside of their house because of their trusting culture. When traveling around their communities, you will see motos, cows, chickens and baskets everywhere. Their mindset is very honest with the things that they own. But some people in their community still have the idea to steal things. If anyone steals, they will get sick immediately because of a curse. They need to give back the things they stole. But, if they don’t do it and get caught by the leader of their community, they will receive punishment depending on the value of the things that they stole.
CASSAVA, RUBBER & RESIN Growing cassava, rubber, and finding tree resin are the most common jobs that Phnong have. Cassava is easy to grow and helps families earn more money since cassava is a valuable crop. Rubber is decreasing in value, now worth about 2,000 riel per kilogram, but many Phnong still have rubber farms. One rubber tree must grow for four to five years before it starts producing rubber, and then it can produce rubber for up to 90 years. Phnong also use the dead branches of rubber trees as firewood. Resin is one of the main natural resources that helps the Phnong economy similar to cassava. When they have free time from growing cassava or rubber, the Phnong often visit the forests with their invented motorcycle that can travel through thick forests easily. To get resin, they
Rice cooking ការចំអិនបាយ
16
` ការរស់នៅបែបប្រពៃណី ការបុកស្រូវ Unhusking rice
របៀបនៃការពរកូន The way of carrying a baby
17
TRADITIONAL LIVELIHOODS
កៅស៊ូ Rubber
ផ្ទះប្រពៃណី Traditional House
បុកជាម្ហូបប្រពៃណីមួយ Bok, a traditional food
18
ម៉ូតូកែច្នៃ Invented Moto
` ការរស់នៅបែបប្រពៃណី
លោកយាយ ក្វូវ បុឹងគឺជាអ្នកដែលអាចត្បាញ ក្រមា និងភួយបាន។ Kver Perng is an old woman that makes blankets or Kromas to sell.
19
TRADITIONAL LIVELIHOODS
ការហាលស្រូវ និងពាងស្រា។ The way of drying rice and wine jars
លោកយាយ ក្វូវ បុឹងកំពុងត្បាញភួយ។ Kver Perng weaves a blanket.
20
ការអប់រំ និង ជីវប្រវតិ្ត សាលារៀនសហគម៍ជនជាតិព្នង ភាសាព្នងគ្មានភាសាសរសេរទេ តែមានភាសានិយាយ។ដោយហេតុនេះហើយ ទើប រដ្ឋាភិបាលបង្គាប់ឲ្យសាលារៀនសហគមន៍របស់ព្នងប្រើព្យញ្ជនៈរបស់ខ្មែរដើម្បីឲ្យងាយស្រួលក្នុងការប្រកបពាក្យរបស់ព្នង។ ក្មេងៗអាច ចូលរៀនបាននៅអាយុប្រាំមួយឆ្នាំ។ កម្មវិធីរថ្នាក់ទីមួយដល់ថ្នាក់ទីបីរបស់ព្នង មានលក្ខណៈដូចទៅនឹងសាលារដ្ឋដែរ ប៉ុន្តែពួកគេ ប្រើប្រាស់ភាសាព្នងច្រើនក្នុងការរៀននិងបង្រៀន។ ពីថ្នាក់ទីបួនដល់ថ្នាក់ទីប្រាំមួយ សិស្សរៀននិងនិយាយភាគច្រើនជាភាសាខ្មែរ។ សាលាសហគមន៍ជនជាតិព្នងបញ្ចប់កម្មវិធីសិក្សានៅថ្នាក់ទីប្រាំបួនដូចនេះហើយទើបមានសិស្សតិចតួចណាស់ដែរបន្តការសិក្សា ដល់ថ្នាក់ទីដប់ពីរ។សិស្សដែលរៀនចប់ថ្នាក់ទីប្រាំបួនឡើងទៅទើបអាចដាក់ពាក្យដើម្បីក្លាយជាគ្រូបង្រៀនសហគមន៍បាន។ គ្រូបង្រៀនសហគម៍ជនជាតិព្នង កែក ស្រីអ៊ីន ជាគ្រូបង្រៀនសហគម៍ នៅសាលាបឋមសិក្សាពូទីល។ អ្នកគ្រូប ង្រៀនសិស្សថ្នាក់ទីមួយពីរភាសាគឺខ្មែរនិងព្នង។ គោលដៅ របស់អ្នកគ្រូគឺចង់ឱ ្យប ្រជាជននៅក្នុងស ហគមន៍រ បស់ខ ្លួនដ ឹងព រី ប ៀបរសរសេរនិងនិយាយជាភាសាខ្មែរនិងព្នងច្បាស់លាស់។ អ្នកគ្រូ បានរៀនពីរបៀបនៃការបង្រៀនពីអង្គការឃែរ (CARE)។អ្នកគ្រូុបាន បង្រៀនសិស្សអំពីអនាម័យផ ្ទាល់ខ្លួនផងដែរឧទាហរណ៍៖ បង្រៀនពីការលាងសម្អាតដៃរបស់ព ួកគ េឲ្យបានត្រឹមត្រូវ។
21
Education & Biography COMMUNITY SCHOOLS Phnong has no written language, only a spoken language. Since there is no written language, the government has schools in Phnong communities use the Khmer alphabet to help with the pronunciation and spelling of words. Kids can start school at the age of six. From grades one to three, their learning curriculum is the same as in Khmer government schools but the difference is they speak mainly in the Phnong language. From grades four to six, students learn and speak primarily in Khmer. Phnong community schools end their curriculum at grade nine, so it is rare that students continue on to grade 12. The region’s only high school is far away from many Phnong villages, in the town of Sen Monorom. Only students in grade nine or higher can apply to be a community teacher. COMMUNITY TEACHER Kaek Sreyin is one of the community teachers at Poutil primary school. She teaches grade one students about Khmer and Phnong languages. Her goal is to have all the people in her community know how to write and speak in the Khmer and Phnong language. She learned how to become a teacher from an organization called CARE. Sreyin also teaches her students about personal hygiene, like showing them how to wash their hands properly.
22
ភាសានិយាយ ពាក្យខ្មែរ
ពាក្យព្នង
ពាក្យខ្មែរ
ពាក្យព្នង
សួស្តី សុខសប្បាយទ មិនសុខទេ ឈ្មោះ ទៅណា លាសិនហើយ អរគុណ មិនអីទ ខ្ញុំ អ្នក យើង ប្រុស ស្រី សើច យំ ខឹង ល្អ អាក្រក់ កុហក ស្អាត សង្ហា ហូប គិត ដើមឈើ ដៃ
ទាំងវេសឡាំង វេសឡាំងដង់ពឺ បេសដុ: រញា: អាប្រុស នេកហាន់អឺ វេស មូច្រាវអុស គប់: ម៉េ(ប),អែ(ស) បុិន ពូក្លោវ: ពូអូន ឃឹម ថាញម ណុស វេស មឹក ម្រុស វេស វេសងិន ឈូង រវៃ ដើមឆី ទៃ
ច្រមុះ ក្បាល ម្ហូប ឈឺ តា យាយ ពួកយើង អៀន ខ្លាច ហ៊ាន ស្មា ត្រចៀក ក ចាស បាទ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦ ៧ ៨ ៩ ១០
ត្រមុះ ពោក ត្រោវ ជី ចេ អ៊ូ ពេលអំពូល ឌីបពូ ភ្លាច ប៉ាញ់ ឈឹងម្លេច តូល ក រ៉ាញ អឺន ប៉ួយ រប៉េ រពៃ ពាន់ ប្រាំ ប្រាវ ព ប៉ាយ ឺ ឈិន ជិត
23
SPOKEN LANGUAGE
English
Phnong Pronunciation
English
Phnong Pronunciation
Hello How are you? Not well Name Where are you going? Bye Thanks It’s okay I You We Boy Girl Laugh Cry Angry Good Bad Lie Beautiful Handsome Eat Think Tree Hand Nose
Tang vas lang vas lang dong per bas doh ror nyah ah proh nak han er weh moo jerau Kub may (boy) : eh (girl) pun pou clav pou ohn kum ta nhom noh weh merk meroh weh weh nyoun choung ror vey derm ch’ey daiy tro moh
Head Food Hurt Grandfather Grandmother We Shy Scared Brave Shoulder Ear Neck Yes (girl) Yes (boy) One Two Three Four Five Six Seven Eight Nine Ten
poh drau jee jae ou pel om pull deeb pou pleag paan cherng mlache dole gahr raanh in pou-ey ror-pay ror-pai poan pram prau bur paii chin jet
24
` ជីវប្រវតិ្ត មីង ឈីន ណាក: មានអាយុ៤៤ឆ្នាំជាជនជាតិខ្មែរដែលរៀបការជាមួយនឹងប្តីជនជាតិព្នង
តាំងពីឆ្នាំ១៩៨៧មកម្លេះ។ គាត់គឺជាកសិករ ដែលរស់នៅភូមិក្រង់តេះរយៈពេល ៩ឆ្នាំមកហើយ។ អ្នកមីងមានកូនស្រីបីនាក់ និងកូនប្រុសពីរនាក់។ សព្វថ្ងៃ គាត់ជាប្រធាននៃក្រុមសន្សំសម្រាប
់អង្គការ អាយ.ស៊ី.អេស.អូ ហើយអ្នកមីងក៏ជាអ្នកតំណាងឲ្យស ្រ្តីនៅភូមិរបស់គាត់ដែរ។នៅពេល
ដែលអ្នកមីងនៅក្មេង អ្នកមីងរស់នៅខេត្តកំពង់ធំហើយអ្នកមីងក៏បានរៀនដល់ថ្នាក់ទីបួនដែរ។ អ្នក មីងជាជនជាតិខ្មែរតែម្នាក់គត់ដែលអាចនិយាយភាសាព្នងបានល្អ។បន្ថែមពីនេះទៀតទោះជាអ្នក មីងជាជនជាតិខ្មែរក្តី អ្នកមីងបានដឹងពត៌មានជាច្រើនពីវប្បធម៏របស់ជនជាតិព្នង។
Chhin Nak is a 44 year-old Khmer woman who married a Phnong man in 1987. They have three daughters and two sons. She is a farmer who has been living in Krang Tes commune for the past nine years. When she was younger, she lived in Kampong Thom province and went to a government school until grade four. In addition to farming, she is also in charge of the saving group for ICSO and is a representative for issues and equal rights in her community. As a Cambodian, she not only speaks fluent Khmer, but she also speaks very good Phnong. She knows a lot about Phnong traditions after living in their community for so long and believes in preserving the Phnong’s culture.
25
BIOGRAPHIES ពូ រស់ ក្លូញ: មានអាយុ៤២ឆ្នាំគាត់ជាជនជាតិព្នង។ លោពូក្លូញចាប់កំណើតនៅ ភូមិពូទិល ឃុំប៊ូស្រា ស្រុកពេជ្រាដា ខេត្តមណ្ឌលគិរី។ លោកពូប្រកបមុខរបរជាកសិករដាំបន្លែ ដំឡូង
សណ្តែកព្រមទាំងធ្វើស្រែផងដែរ។ បន្ថែមពីមុខរបរជាកសិករ លោកពូជាបណ្ដាញនៃសហគមន៍
របស់អង្គការ អាយ.ស៊ី.អេស.អូ (អង្គការគាំទ្រសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច)។នៅពេលដែល គាត់មានលុយហើយគាត់ចង់ទិញម៉ូតូ រឺសម្ភារផ្សេងៗគាត់ត្រូវពិភាក្សាជាមួយនិងក្រុមគ្រួសារ របស់គាត់ទាំងអស់រួមមានកូនតូចៗផងដែរ ដោយសារតែពួកគេមានសិទ្ធិសម្រចចិត្តបានពី
ព្រោះពួកគេក៏ជាចំណែកមួយក្នុងការជួយកិច្ចការគ្រួសារដូចជាលាងចាន ដាំបាយបោកខោអាវ និងឃ្វាលគោជាដើម ។ ការចូលរួមសម្រេចចិត្តនេះជាផ្នែកមួយនៃវប្បធម៍ជនជាតិព្នង។
Ros Klonh is a 42 year-old Phnong man. In addition to being a farmer, Ros Klonh is a community networker for ICSO (Indigenous Communities Support Organization) in Sen Monorom. Klonh’s family follows an important Phnong cultural tradition about family roles and responsibility. Before Klonh buys something that costs a lot of money, he first discusses the decision with his entire familyincluding the children. His children can make decisions because they help the family by washing clothes, cleaning dishes and taking care of the cows. This is a part of Phnong culture.
26
` ជីវប្រវតិ្ត
លោកតា កាស ទូវ: មានអាយុ៦៥ឆ្នាំ គាត់បានកើតនៅឃំុ ប៊ូស្រានៅឆ្នាំ ១៩៥១។ កាលជំនាន់ប៉ុលពត លោកតាត្រូវបានជំលៀសជាបន្ត
បនា្ទប់ពី ឃំុបូ៊ស្រាទៅក្រង់តេះ នៅឆ្នាំ១៩៧៣ ហ ើយពី ក្រង់តេះមកកោះញែក នៅឆ្នាំ១៩៧៥។ លោកតាបានរស់នៅកោះញែកពីឆ្នាំ១៩៧៥
ដល់ឆ្នាំ១៩៨១រួចបានត្រលប់មកក្រង់តេះវិញ។លោកតាបាននិយាយថា អំឡុងពេលប៉ុលពត (១៩៧៥) ពិធីសែនព្រេនត្រូវបានផ្អាករហូត ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ទើបគេធ្វើវាឡើងវិញ។កាលពីដើម អតីតព្រះមហាក្សត្រជំរុញឲ្យជនជាតិព្នងទទួលបានការអប់រំដូចជនជាតិខ្មែរដែរ។
លោកតាគឺជាក្មេងម្នាក់ដែលត្រូវបានគេបញ្ចូនទៅសាលាផងដែរ ប៉ុន្តែគាត់បានត្រឹមតែបញ្ចប់ថ្នាក់បឋមសិក្សាតែប៉ុណ្ណោះ។ លោកតាគឺជា អក្ខរជនម្នាក់នៅក្នុងសហគមន៏របស់គាត់ ហើយសព្វថ្ងៃគាត់ជាសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាសហគមន៏ផងដែរ។
Kas Tov is 65 years old, born in Bousra Commune in 1951. The Khmer Rouge forced him to evacuate from Bousra commune to Krang Tes in 1973 and he moved from Krang Tes to Koh Nhek in 1975. He lived in Koh Nhek from 1975 to 1981, then he came back to live in Krang Tes. During that time (1975), the Phnong didn’t get to celebrate their ceremony until 1979. In the past, the former king encouraged the Phnong to get educated in the same way as Cambodians. He was sent to school, but he could only finish primary school. He is one of the literate Phnong people and he’s now is a member of the community council.
27
BIOGRAPHIES ជាជនជាតិព្នង លោកតា ក្រេម ញ៉េះ អាយុ៧៩ឆ្នាំ ប្រកបមុខរបរជាអ្នកធ្វើកាផា។ លោ កតាចេះធ្វើ កាផាអស់រយៈពេល៤០ឆ្នាំមកហើយ ដោយតាំងពីវ័យកុមារ ឪពុកបានបង្រៀនលោកឲ្យចេះនៅ
ជំនាញនេះ។ គាត់លក់កាផាមួយក្នុងតម្លៃ១០មុឺនរៀល។ សម្ភារដែលគាត់ត្រូវការគឺផ្តៅ និងឬស្សី
ហើយប្រើរយៈពេលតែបីថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ។ ជនជាតិព្នងប្រើប្រាស់វាជំនួសកាតាបកន្រ្តក ស្បោងដែល សំរាប់ច្រករបស់របរមិនថាទៅព្រៃ ដើរផ្សារទិញរបស់របរ ឬក៏លក់របស់របរឡើយ។ កាផាត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយជនជាតិព្នងយូរលង់ណាស់មកហើយ។ ប៉ុន្តែពេល នេះស្ទើរតែគ្មានអ្នកណាប្រើវាឡើយ ដោយគេប្រើប្រាស់តែថង់ផ្សេងៗជំនួសវិញ
ពីព្រោះតែការផាមានតម្លៃថ្លៃពេក។ ដូចនេះគឺមានតែអ្នកដែលមានជីវភាពមធ្យមឬធូរធារតែ ប៉ុណ្ណោះដែលអាចមានលទ្ធភាពអាចទិញវាបាន។
Krem Nhes, at the age of 79, has been making baskets (Kapa) for 40 years, since he was taught by his father. He sells the basket for $25 each. He needs bamboo, timber and three days to finish a basket. Phnong use it instead of bags, normal baskets and plastic. It’s very useful for going to the forest, market and when buying things or selling things. The Kapa basket has been used by the Phnong culture for many centuries. Yet now, almost no one uses it anymore, they use only plastic bags. Also the price of the basket is very high. So it gives the chance only to t he high social class that can afford to buy it.
28
` ជីវប្រវតិ្ត អ្នកស្រី ក្វូវបឹុង: មានអាយុ៦៥ឆ្នាំ ជាអ្នកតម្បាញម្នាក់នៅក្នុងភូមិក្រង់តេះ។ គាត់ត្បាញ ស្បោងយួរ កាតាបកូនក្មេង ភួយធំ សំពត់ អាវ ពឹុង ពឹុត និងកន្សែង។ គាត់បានរៀនមុខវិជ្ជានេះមកពីម្ដាយរប ស់គាត់ហើយគាត់ទិញអំបោះពីគេ។អ្នកមីងមានកូន៧នាក់ ប្រុស៣ ស្រី៤។ បើសិនជាមាន
គេកម្មង់ឲ្យគាត់ធ្វើទើបគាត់ត្បាញលក់ តែបើគ្មានអ្នកទិញ គាត់នឹងធ្វើសម្រាប់តែប្រើប្រាស់។ រយៈពេលត្បាញភួយមួយយ៉ាងលឿនគឺប្រហែល២០ថ្ងែទើបហើយ។តែបើត្បាញយឺតវិញ
១ខែទើបបានហើយ។ នៅកាលសម័យមុនមានជនជាតិព្នងខ្លះស្លៀកពឹុងនិងពឹុត ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ននេះ ស្ទើរតែគ្មានអ្នកស្លៀកវាទៅហើយ។ គាត់ពិតជាចង់បង្រៀនកូនគាត់ឲ្យចេះនៅជំនាញនេះណាស់ ប៉ុន្តែកូនរបស់គាត់មិនចង់រៀនឡើយ។
Kver Perng is 65 years old and has seven children, three boys and four girls. She is the main weaver in Krang Tes village. She weaves bags, backpacks, blankets, skirts, loincloths and towels. Blankets and towels are traditionally made with handspun thread by older Phnong women. Perng learned these skills from her mother. If a villager or foreigner wants to buy her handicrafts then she will weave for them, otherwise she will weave for her family. It takes between 20-30 days to finish one blanket, which costs 60,000 riel. In the past, most Phnong wore traditional clothing, but now not so much. She really wants to teach her daughter how to weave, but her daughter is not interested in learning the craft.
29
BIOGRAPHIES អ្នកស្រី ក្រិនឆើត ជាជនជាតិព្នងម្នាក់។ គា ត់បានកើតនៅ ថ្ងៃទី១០ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៩។
គាត់មិនបានទៅសាលាទេ ដោយសារតែជីវភាពក្រុមគ្រួសារមានការលំបាកពេក។
គាត់បានចាក់អង្កាំធ្វើជាខ្សែក ត្បាញភួយ និងកន្សែងសម្រាប់លក់ក្នុងអំឡុងខែកុម្ភៈ ដល់ខែមេសា ដោយសារគ្មានទឹកសម្រាប់ធ្វើស្រែចំការ។ ខ្សែកមួយតម្លៃ១០,០០០៛ ភួយមួយ
តម្លៃ៦០,០០០៛។ គា ត់ត្រូវការប្រាំទៅប្រាំមួយថ្ងៃដើម្បីធ្វើភួយមួយ។ គាត់អាចធ្វើខ្សែកអង្កាំបាន បួនក្នុងមួយថ្ងៃ។ នៅក្នុងភូមិក្រង់តេះមានតែគាត់និងម្ដាយរបស់គាត់ទេដែលប្រកបរបរធ្វើខ្សែក
ភួយនិងកន្សែងសម្រាប់លក់។មនុស្សមួយចំនួននៅក្នុងភូមិក្រង់តេះនៅតែមានការដេោះដូររបស់ របរគ្នាទៅវិញទៅមក។ បន្ថែមពីនេះ គាត់ដាំល្ពៅ អំពៅ ននោង ស្រូវ ឃ្លោក និងដ ំឡូងមី។ ស្រូវ និងដ ំឡូងមីផ្ដល់ថវិកាសម្រាប់គ្រួសារបានច្រើនជាងគេ។
Krane Chert was born on 10 October, 1979. She didn’t go to school because her family was poor. As a farmer, she grows pumpkin, zucchini, rice, gourds and cassava. Rice and cassava raise the most money for her family, but she still finds other ways to earn money. Every year between February and April when there is no water for farming, she makes colorful beaded necklaces to sell. Her handmade necklaces are made with beads from Vietnam. One necklace costs 10,000 riel and one blanket costs 60,000 riel. Her community also trades in goods. In Krang Tes village, only she and her mother (Kver Perng) make and sell necklaces, blankets and towels.
30
សេចក្ដីសន្និដ្ឋាន សព្វថ្ងៃនេះ ជនជាតិព្នងប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាជាច្រើន។ បញ្ហាចំបងមានដូចជាការអប់រំ និងសុខភាព។ការអប់រំជាបញ្ហាដ៏សំខាន់មួយ ព្រោះអំឡុង ពេលធ្វើស្រែចំការឪពុកម្តាយតែងទុកកូនឲ្យនៅជួយ ដូច្នេះកូនៗមិនបានចូលសាលាទេ ហើយចំនួនអនុវិទ្យាល័យនៅមានកម្រិតក្នុង
សហគមន៏របស់គាត់។សុខភាពក៏ជាបញ្ហាមួយដែរ ដោយសារតែកង្វះអនាម័យ ទឹកស្អាតនិងមានជម្ងឺផ្សេងៗដោយសារមូសខាំ។ នៅ
អំឡុងពេលដែលយើងចុះធ្វើកម្មសិក្សានៅសហគមន៍ជនជាតិព្នង យើងបានដឹងថាជនជាតិព្នងបានផ្លាស់ប្តូរប្រពៃណីរបស់ពួកគាត់។ បច្ចប្បន្ននេះ ជនជាតិព្នងមិនស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ប្រពៃណីញឹកញាប់ទេ ព្រមទាំងមិននិយាយភាសាព្នងច្រើន ជាពិសេសក្មេងៗជំនាន់ក្រោយ។
ជាចុងក្រោយ យើងសូមជំរុញឲ្យជនជាតិខ្មែរទាំងអស់គ្នាចូលរួមក្នុងការជួយផ្សព្វផ្សាយថាហេតុអ្វីបានជាការអប់រំសំខាន់សម្រាប់ក្មេងៗ។ទន្ទឹមនឹង បញ្ហាដែលកើតឡើងដូចខាងលើនេះ រដ្ឋាភិបាលគួរតែបង្កើតអនុវិទ្យាល័យ និងវិទ្យាល័យឲ្យកាន់តែច្រើន ដូច្នេះសិស្សានុសិស្សអាចបន្តការសិក្សា
ដោយមិនចាំបាច់ធ្វើដំណើរឆ្ងាយពីសហគមន៍របស់ពួកគាត់ឡើយ។ ម្យ៉ាងទៀត ឥឡូវជនជាតិព្នងមានមណ្ឌលសុខភាពដែលអាចព្យាបាលពួកគាត់
នៅពេលមានជម្ងឺ ហើយពួគគាត់ក៏បានយល់ដឹងពីការថែទាំសុខភាពល្អជាងមុន។ បន្ថែមពីនេះពួកគាត់មានបង្គន់អនាម័យត្រឹមត្រូវ ជាមួយនឹងប្រព័ន្ធ ទឹកដែលស្អាតជាងមុន។ យោងទៅតាមទស្សនៈរបស់ពួកយើងខ្ញុំ យើងលើកទឹកចិត្តដល់អ្នកជំនាន់មុន ឲ្យជួយចែករំលែកចំណេះដឹងពីការរស់នៅ របៀបរបបប្រពៃណីចាស់ៗរបស់ព្នងទៅកាន់ក្មេងៗជំនាន់ក្រោយ ព្រមទាំងសូមឲ្យពួកគាត់និយាយភាសាដើមរបស់ព្នងឲ្យបានច្រើនជាងមុន។
31
Conclusion There are many issues that Phnong people face every day. The main issues are education and health. Education is one of the main issues because kids help their parents during the farming season, so they miss school. There is also a lack of lower secondary schools in their communities. Health is also an issue because of improper hygiene, unsafe water resources, and illnesses caused by mosquitoes. While visiting Phnong communities on our field trip, we noticed that this indigenous minority has changed their cultural customs a lot. They do not wear their traditional costumes as often, their houses are becoming more modern, and they don’t speak as much Phnong language as before, particularly​the younger generation. In conclusion, we would like to motivate all Cambodians to help Phnong people understand the importance of education for their children. The government should build more secondary schools, so students are able to further their education without traveling to other schools that are very far away from their communities. On the other hand, right now, they have public health centers that can take care of them when they are sick and they understand what is good for their health and what is not good for their health. In addition, they have safer water systems. From our perspective, we would like to encourage the older generation to spread awareness of their traditional lifestyles and to speak more of their native language (Phnong) as much as they can.
32
` ការរស់នៅបែបប្រពៃណី
ជនជាតិព្នងខ្លះនៅតែប្រើប្រាស់បំពង់ឬស្សីដើម្បីចំអិនម្ហូប(សម្លប្រូង) Some Phnong still use bamboo to cook food (Prong).
33
SOME PICTURES OF LIFESTYLE
34
ក្រុមស្រាវជ្រាវរបស់យើង
ក្រុមសិក្សាស្រាវជ្រាវពីជនជាតិព្នងបានទៅលេងទឹកជ្រោះប៊ូស្រាក្នុងខេត្តមណ្ឌលគីរី។ ជ្រោះប៊ូស្រាប្រភពដ៏សំខាន់ដែលជនជាតិ ព្នងប្រើប្រាស់វាជាទឹកពិសារ ប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ និងជាកន្លែងពួកគាត់អាចប្រកបរបរលក់ អាហារ សម្លៀកបំពាក់ និងវត្ថុអនុស្សាវរី យន៍ជាច្រើនទៀតទៅភ្ញៀវទេសចរណ៍។ The Phnong Exploration group visited Bousra waterfall in Mondulkiri province. Bousra waterfall is an important resource for the Phnong, as they use it for water, washing, and as a place for selling food, clothes, and other souvenirs to tourists.
35
OUR TEAM
ក្រុមសមាសភាពអ្នកសរសេរ ថតរូបភាព និងរចនាសៀវភៅនេះរួមមាន៖ ជួរមុខ (ឆ-ស) ចាន់ ដាវីត សេង សុផាត យន់ សម្ភស្ស សេស វនសារ សុភាកញ្ញានីត ហាវ ជីមាន ជួរក្រោយ (ឆ-ស) សុវណ្ណ រតនះ សៅ សូ វិសាល យឿង ម៉ាយ៉ា ថានន្ត សុពណ៍ ទេព ថាធិនី លឿង ផូស្រីនាង The wonderfully hard working writers, photographers and designers of this book are: Front (L-R) Davith Chan, Sophat Seng, Somphors Yun, Vornsar Ses, Kangnaneat Sophea, Chimean Hav Back (L-R) Rattanak Sovann, Visal Sou Sao, Maya Yoeung, Sopor Thanann, Tha Thiny Tep, Sreyneang Pho Loeung
36
“
ខ្ញុំមិនដែលធ្លាប់បារម្មណ៏អំពីការបាត់បង់នៃរប្បធម៌របស់យើងទេ (ព្នង)។ ប៉ុន្តែពេលដែលខ្ញុំគិ តពីវាម្តងហើយម្តងទៀត ទើបខ្ញុំសង្កេតឃើញថាវប្បធម៌របស់យើងកំពុងតែបាត់បង់បន្តិច ម្តងៗ។ សម្ដីលោក ផ្លាង ស៊ីន (បុរសជនជាតិព្នង)
I never used to worry about the extinction of our culture. But when I think about it over and over again, I notice our culture is fading. – Plang Sin (Phnong man)
”
សិស្សានុសិស្សសាលាអន្តរជាតិឡៃហ្គ័រនៅទីក្រុងភ្នំពេញមួយក្រុមបានចុះធ្វើកម្មសិក្សានៅខេត្តមណ្ឌលគិរី ដើម្បីរៀនបន្ថែមពីវប្បធម៏របស់ ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង។ នៅក្នុងសៀវភៅនេះអ្នកនឹងយល់ដឹងបន្ថែមអំពីការរស់នៅបែបប្រពៃណី ជំនឿពីធីបុណ្យផ្សេងៗ ការអប់រំព្រម ទាំងជីវប្រវត្តិខ្លះរបស់ជនជាតិភាគតិចព្នង តា មរយះការសម្ភាសន៏ដោយផ្ទាល់របស់ពួកយើង។សាលាអន្តរជាតិឡៃហ្គ័រនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេ ញផ្តល់ឲ្យសិស្សដែលមានសក្ដានុពលខ្ពស់តែមិនមានលិទ្ធិភាពផ្នែកថវិកា នូវការអប់រំលំដាប់ថ្នាក់ពិភពលោកហើយជំរុញឲ្យពួកគេដើម្បី ក្លាយជាអ្នកដឹកនាំនៅថ្ងៃអនាគត។
A group of students from Liger Learning Center in Phnom Penh traveled to Mondulkiri to study indigenous Phnong culture. In this book, you will learn about Phnong traditional livelihoods, their belief, ceremony, education, and their lifestyle through our interviews. Liger Learning Center in Phnom Penh provides high-potential, economically disadvantaged students with a world-class learning experience – empowering them to become leaders of tomorrow.