een cultureel avontuur
1
2
beleidsplan Stichting Expeditie Belcrum 2012 - 2016
3
een cultureel avontuur Beleidsplan STICHTING Expeditie Belcrum 2012 - 2016
4
5
Inleiding Belcrum is het oudste gedeelte van Breda Noord. De wijk kenmerkt zich door een combinatie van industrie en wonen en grenst aan de achterzijde van het Centraal Station aan de rand van het centrum van Breda. Belcrum is onderdeel van de herontwikkeling van de spoorzone, beter bekend als Via Breda. De wijk kent industriële bebouwing maar ook aantrekkelijke jarendertigwoningen. Unieke elementen in dit gebied zijn de Belcrum Haven en de Watertoren uit 1933. In 2005 schreef het gemeentebestuur van Breda een wedstrijd uit met als doel cultuur in de wijk te bevorderen, onder de titel: ‘Belcrum Centraal’. Bewoners Karin Neijenhuis en Judith van der Veeken wonnen de wedstrijd met het plan ‘Belcrum, het Montmartre van Breda’. Dit concept werd uitgewerkt tot een tweedaags cultureel festival onder de naam Expeditie Belcrum. De eerste editie was in september 2006. Voor de wijkbewoners, maar vooral ook door de wijkbewoners. Expeditie Belcrum is in vijf jaar uitgegroeid van buurtfeest tot cultureel wijkevenement. Het is een belangrijke pijler geweest bij het versterken van het karakter van Belcrum als creatieve stadswijk. Het bestuur van Expeditie Belcrum en de inzet van de vele vrijwilligers hebben de volksbuurt open gebroken, oude en nieuwe bewoners samengebracht en omwonenden kennis laten maken met deze bijzondere buurt. Dit was mogelijk door kunst en cultuur in te zetten als bindmiddel, katalysator en ‘fun‘ element. Na de lustrumviering in 2010 heeft het bestuur besloten de organisatie van Expeditie Belcrum te professionaliseren en de artistieke en sociale kwaliteiten verder uit te bouwen om het voortbestaan van het festival zeker te stellen. Een transformatiegebied als Belcrum biedt volop mogelijkheden om creativiteit te laten bloeien. De transitieperiode waarin Belcrum verkeert vraagt bovendien om extra aandacht die de leefbaarheid van de wijk ten goede komt. Door de culturele activiteiten uit te spreiden over het jaar krijgt het festival op verschillende momenten een eigen betekenis. De organisatie kan inspringen op actuele gebeurtenissen in de wijk en daarbuiten, op veranderingen die plaats vinden en bijdragen aan de communicatie over de herontwikkelingswerkzaamheden. Bovendien biedt professionalisering nieuwe mogelijkheden ten aanzien van de schaal van het festival. Er zou meer aandacht kunnen zijn voor de samenwerking met beroepskunstenaars en met professionele culturele en sociale instellingen binnen en buiten Belcrum. Niet alleen de unieke kenmerken van Belcrum waaronder het erfgoed en het aanwezige artistieke potentieel, zouden moeten worden getoond.
6
7
Ook kan worden aangesloten bij de Bredase beeldcultuurevenementen en bij de activiteiten die worden georganiseerd op het gebied van de amateurkunsten. Alleen op deze manier wordt het tijdelijke met het vaste verbonden en kan Belcrum zich ontwikkelen als kunstzinnige stadswijk waar de bewoners zich prettig voelen en trots op zijn.
Dit plan is een weergave van de huidige stand van zaken en van de weg die Expeditie Belcrum moet inslaan om een professionele speler te worden binnen het culturele en sociale veld in Breda.
8
1.0 Expeditie Belcrum: 2006 - 2010 In 2005 wonnen Karin Neijenhuis en Judith van der Veeken, bewoners van Belcrum, de prijsvraag ‘Belcrum Centraal’, een initiatief van de gemeente Breda. Met financiële steun van de gemeente konden ze in 2006 Stichting Expeditie Belcrum oprichten en het plan dat zij indienden onder de titel ‘Belcrum, het Montmartre van Breda’ daadwerkelijk realiseren. Het concept mondde uit in een tweedaags festival in september: Expeditie Belcrum. Na het succes van de eerste editie, sloot Mireille Heijnen zich aan bij de initiatiefnemers en sindsdien vormen zij het bestuur en de organisatie van Expeditie Belcrum. Hieronder leest u in het kort over de programmering van de vijf opeenvolgende afleveringen van Expeditie Belcrum. De tweede en derde paragraaf gaan in op de behaalde successen van het festival en de positieve en negatieve gevolgen hiervan.
1.1 In vogelvlucht In de eerste jaren van het nieuwe millennium vestigden zich in Belcrum diverse culturele instellingen. Eerst Podium Bloos, een werkplaats, podium en ontmoetingsplek voor dans, toneel, zang en literatuur, voor amateurs en professionals. Iets later KOP dat zich richt op actieve presentatievormen van kunst, vormgeving en hedendaagse beeldcultuur. En tot slot Electron die fungeert als aanjager van kunst en vormgeving met als doel deze disciplines direct deel te laten uitmaken van het dagelijkse leven door het
bieden van werk- en presentatieruimtes, te fungeren als ontmoetingsplaats maar ook projecten buiten haar eigen ruimte te initiëren. Met de komst van deze instellingen werd de plek ook interessant voor andere creatieve professionals zodat Belcrum, rondom de speelhuislaan en Belcrum Haven uitgroeide tot creatieve broedplaats. Hiermee was de basis gelegd voor de organisatie van Expeditie Belcrum. Het festival kreeg jaarlijks een eigen thema mee maar het eerste succes – de huiskamerkunstroute – vormde vijf jaar lang de kernactiviteit. Een overzicht van alle edities van Expeditie Belcrum van 2006 t/m 2010. Per jaar worden kenmerkende programma onderdelen benoemd.
2006: Cultureel Avontuur In navolging van het succes van Chambres d’Amis in Gent, bedacht de organisatie de huiskamerkunstroute. Zo’n vijftig (amateur) kunstenaars die in Belcrum wonen en/ of werken presenteerden zich vanuit hun huis/werkruimte. Bewoners konden kennis maken met het aanwezige talent in de wijk door deze bijzondere route te wandelen.
2007: Belcrum op reis Stichting KOP organiseerde in 2007 een openlucht hostel tijdens een expositie over design : AEKI. Het Kunst Travel Agency organiseerde culturele reizen in de wijk. Tegelijkertijd was er een fotoshoot in het kader van de Roodharigendag waar veel roodharigen op af kwamen. BOA organiseerde een open atelierroute in samenwerking met Vereniging Ateliers Kunstenaars (VAK) door heel Breda en sloot aan met de ateliers in Electron.
9
10
2008: Belcrum Bouwt In opdracht van Via Breda ontwikkelde een groep kunstenaars Via Brakkia: een vrijplaats op een braakliggend terrein in de Belcrum, waar kinderen hutten konden bouwen van afgedankt materiaal en grof vuil. De expositie van KOP sluit aan bij het industrieel erfgoed van Belcrum met ‘Eye love Candy’ . Kinderen bouwen droom paleisjes van snoep en gaan in bad met Mentos van de FAAM.
2009: Industrieel Erfgoed In aansluiting op het thema van de Open Monumentendag organiseerde Expeditie Belcrum activiteiten rondom het plaatselijke industriële erfgoed. Deze editie werd geopend door een lorrie te laten rijden over het oude treinspoor op de Speelhuislaan. In containers waren exposities van Grafisch werk uit Werkplaats RAAF in het thema.
2010: Belcrum Festival Expeditie Belcrum wordt Belcrum Festival. De opening van de lustrum editie werd feestelijk gevierd in de Belcrum Haven met diverse optredens op en rond en in de Haven die het publiek vanuit bootjes kon bijwonen. Electron riep bewoners op om mee te doen met ‘Schatten van de Straat’. Een community –art project met verschillende programma onderdelen waaronder een fotografie blog met ‘Verhalen uit de Wijk’.
1.2 Resultaten Sinds de start van Expeditie Belcrum in 2006 blijkt dat de wijk een grote betrokkenheid van bewoners kent. Een tweedaags cultureel festival, dat professioneel is georganiseerd met een brede programmering vraagt om veel vrijwilligers. Mensen die achter de schermen helpen, mensen die op de dagen zelf zorgen voor ondersteuning, maar ook mensen die bijvoorbeeld hun huis openstellen voor de Huiskamerkunstroute. Expeditie Belcrum werd georganiseerd voor de wijk, maar was alleen mogelijk door de inzet van een grote groep bewoners. Niet alle bewoners waren meteen enthousiast over het kunstzinnige gehalte van de activiteiten, maar ieder jaar groeide het aantal bezoekers en deelnemers gestaag. De in de wijk gevestigde professionele kunstinstellingen werden verleid om tijdens de festivaldagen naar buiten te treden. Ze brachten hun eigen programma in en ontwikkelden (niet altijd) speciale activiteiten die aansloten op de uitgangspunten en doelen van Expeditie Belcrum. In vijf jaar tijd is het Stichting Expeditie Belcrum gelukt om met een wijkfestival over kunst en cultuur deuren te openen die anders gesloten bleven. Verschillende buurten in de wijk en professionele organisaties zijn dichter tot elkaar gekomen. Het enthousiasme en het succes van Expeditie Belcrum heeft er echter toe geleid dat de bereidheid om mee te werken door de bewoners tijdens het festival na enkele jaren afnam; veel bewoners waren liever bezoeker dan medewerker of deelnemer.
11
12
13
Bruisend imago De culturele activiteiten hebben bijgedragen aan de creatieve ‘boost’ die de wijk nodig had. Het heeft Belcrum het imago verschaft dat het verdient gezien de aanwezigheid van de diverse professionele culturele instellingen, het industrieel erfgoed en het grote aantal kunstenaars dat in de wijk woont en/of werkt. Bewoners voelen trots voor hun wijk, Het imago van Belcrum is aanzienlijk verbeterd en de huizenprijzen zijn gestegen. Men ziet dat de gemeentelijke overheid voornemens is de verpauperde delen op te knappen. Vooral de plannen van Via Breda waarin Belcrum onder andere wordt getransformeerd tot Havenkwartier dragen hieraan bij. Echter nu blijkt dat deze ontwikkeling een lange adem vergt – de gebiedstransformatie is vooruit geschoven naar 2020 - is het noodzakelijk om de aandacht niet te laten verslappen en tijdens de transitieperiode verder te bouwen aan de identiteit van een creatieve levendige wijk. Juist de vrije ruimte die ontstaat doordat de ontwikkelingswerkzaamheden tijdelijk stil liggen biedt volop kansen voor experiment en het creëren van draagvlak voor het verder bouwen aan een creatieve wijk.
Amateurkunst versus professionals De eerste afleveringen van Expeditie Belcrum waren vooral gericht op amateurkunst, laagdrempelige culturele activiteiten voor en door de wijkbewoners en een kijkje in de keukens van de kunstinstellingen. De latere Expedities hadden daarnaast tot doel om ook de artistieke en creatieve potentie van Belcrum en de daarin gevestigde jonge kunstinstellingen onder de aandacht te
14
brengen van de bewoners van Breda. Het bestuur heeft hiertoe voor sommige activiteiten samenwerking gezocht met de professionele culturele organisaties die in Belcrum zijn gehuisvest: Stichting Electron, Podium Bloos, Stichting KOP en productiehuis Tiuri. Deze samenwerkingen verliepen niet altijd even makkelijk omdat de professionele instellingen andere uitgangspunten hanteerden t.o.v. professionaliteit van het programma dan die van Expeditie Belcrum. De professionele activiteiten die werden georganiseerd door de culturele instellingen tijdens Expeditie Belcrum waren uiteindelijk succesvol in combinatie met het programma van vrijetijdskunstenaars. In de toekomst is het daarom belangrijk een verbinding te maken tussen de inbreng van de vrijetijdskunstenaars van Expeditie Belcrum en de professionele kunst die door de kunstinstellingen in de Belcrum wordt georganiseerd.
Professionele organisatie De ervaring van de afgelopen vijf jaar heeft geleerd dat Belcrum een geschikte plaats is voor een meerdaags cultureel festival. Het podium van Expeditie Belcrum biedt kansen en mogelijkheden om door te groeien. Bovendien heeft het bestuur van Stichting Expeditie Belcrum bewezen dat het beschikt over kennis, organisatietalent en grote inzet. Vijf jaar achtereen hebben de bestuursleden op vrijwillige basis als professionals gebouwd aan Expeditie Belcrum dat anno 2010 enkele duizenden bezoekers trok (het totale bezoekersaantal over twee dagen was ca. 5000 ) Expeditie Belcrum bleek in staat om verschillende sponsors aan zich te binden en kreeg veel
aandacht in de plaatselijke pers. Ondanks de groei en de behaalde successen bleek uiteindelijk dat het bestuur niet verantwoordelijk kan zijn voor alles. Zowel voor initiëren en fondsenwerving, als voor organisatie en uitvoering. Groei en professionalisering vragen immers niet alleen om potentie en betrokkenheid maar ook om een professionele organisatie die volledig beschikbaar is. Kortom, Belcrum heeft alle ingrediënten die nodig zijn voor een spectaculair cultureel wijkfestival dat betekenisvol is voor de wijkbewoners op sociaal gebied en op termijn ook betekenis krijgt voor de hele stad. Als gebied waar plaats is voor kunst en cultuur, voor ontmoeting en verbeelding. Om continuïteit te kunnen waarborgen en groei mogelijk te maken is een professionalisering gewenst. De bestuurstaken moeten worden gescheiden van de organiserende en uitvoerende taken.
Het bestuur bestaande uit enthousiaste vrijwilligers initieert activiteiten, stuurt uitvoerenden, enthousiasmeert betrokkenen en geldverstrekkers en verzorgt de financiën. Daaronder zou een professionele betaalde coördinator aan de slag kunnen voor de organisatie en coördinatie van het programma door het jaar heen. Dit geeft het bestuur de rust en ruimte om naar de toekomst te kijken en de organisatie van het festival strategisch aan te pakken.
2.0 kansen voor Expeditie Belcrum De transitieperiode waarin de wijk Belcrum momenteel verkeert is een prima uitgangspunt voor de organisatie van een cultureel festival met jaarprogramma. Uit onderzoek blijkt dat de amateurkunst in Nederland een steeds belangrijkere rol speelt op economisch, sociaal en maatschappelijk gebied1 . Als je dit gegeven koppelt aan de creatieve vrije ruimte die is ontstaan door de overgangsfase van industrieel Belcrum naar een artistieke stadswijk dan is ‘community art’ een passende vorm om kunst en cultuur in te zetten. Hierbij maken professionele kunstenaars kunst door samen te werken met omwonenden en/of direct betrokkenen waardoor deze mensen nauwer in contact komen met kunst en ook meteen participeren in het maakproces. Door op deze manier kunst te integreren in het dagelijks leven van de inwoners van Belcrum ontstaat een professioneel artistiek concept dat het succes en voortbestaan van Expeditie Belcrum waarborgt. De volgende paragrafen gaan achtereenvolgens in op het transformatiegebied, de toekomstvisie op amateurkunst en de mogelijkheden van community art.
1: Andries van den Broek, Toekomstverkenningkunstbeoefening. Een essay over de mogelijke betekenis van sociaal-culturele ontwikkelingen voor volume, voorkeuren en vormgeving van kunstbeoefening in de vrije tijd, Sociaal Cultureel Planbureau, Den Haag 2010.
15
2.1 Via Breda De wijk Belcrum telt ca. 3.300 inwoners. De woonwijk bestaat voornamelijk uit laagbouw. De Belcrum Haven ligt bij de Veilingkade met vlakbij de watertoren. De wijk grenst aan het centrum en ligt direct aan de achterkant van het Centraal Station. De Spoorzone in het centrum van Breda wordt momenteel onder regie van de overheid herontwikkeld. Het project is bekend onder de naam Via Breda. In de omgeving van Belcrum Haven is in de toekomst een nieuwe woonwijk gepland, het Havenkwartier. De ontwikkeling van dit gebied is echter naar voren geschoven en zal niet eerder dan in 2020 plaatsvinden. Op korte termijn zal wel de nieuwe doorgaande route naar het station, de Stationslaan, worden aangelegd. Ondertussen is Belcrum aangewezen als transformatiegebied1 . Gemeente Breda heeft bestaand vastgoed dat in aanmerking komt voor renovatie, restauratie of sloop tijdelijke nieuwe, veelal creatieve, functies gegeven. Niet alleen om verpaupering te voorkomen maar ook om te bouwen aan het creatieve, levendige imago dat het gemeentebestuur voor ogen 1: Een transformatiegebied is een binnenstedelijke locatie met laagwaardige functies, zoals spoorzone, bedrijven, industrie- en haventerrein en militaire complex aan het einde van de levenscyclus. Bij de realisatie in de negentiende en twintigste eeuw lag de locatie aan de rand van de stad en was goed ontsloten via het spoor of vaarweg. Door uitbreiding van de stad is de plek als het ware in de stad “gegroeid” en past deze niet meer bij de oorspronkelijke functie doordat de eisen aan milieu, bereikbaarheid en ruimte zijn veranderd. Vaak zijn de terreinen (gedeeltelijk) in verval, maar in potentie succesvol te ontwikkelen doordat zij naadloos aansluiten op het stedelijk weefsel, zowel qua infrastructuur als qua voorzieningen (Petra Meijboom, Tijdelijk gebruik van bestaand vastgoed. Een ontwikkelmethode voor gebiedstransformatie, masterthesis Amsterdam School of Real Estate, Amsterdam 2010, p. 10.)
16
heeft. Met als bijkomend voordeel dat in de tussentijd waardecreatie ontstaat van bestaand en gepland vastgoed en draagvlak voor alle veranderingen die (in de toekomst) plaatsvinden. De gemeente Breda ondersteunt de doelstelling van Stichting Expeditie Belcrum en ziet een kans om met Expeditie Belcrum de ontwikkeling van Belcrum als nieuw creatief stadshart verder vorm te geven. Een dergelijke grote en langdurige herontwikkeling zorgt voor onrust, onduidelijkheid, veranderingen, aandacht, nieuwe bewoners en noem maar op. De transitieperiode is dan ook een belangrijke drager van het toekomstige concept.
2.2 Amateurkunst in ontwikkeling In 2010 bracht het Sociaal en Cultureel Planbureau een essay uit over de mogelijke veranderingen binnen de amateurkunsten de komende twintig jaar, met als titel “Toekomstverkenning kunstbeoefening” . Amateurkunst staat voor kunstbeoefening in de vrije tijd op het gebied van muziek, toneel, film, fotografie, beeldend of literatuur. Kunstbeoefening als vrijetijdsbesteding zal in de toekomst zijn aantrekkingskracht blijven behouden vooral vanwege de mogelijkheden die het biedt tot ontplooiing, vanwege de sociale dimensie en vanwege de vrijheid van keuze bij het invullen van de steeds schaarser wordende vrije tijd. Net als nu zal over tien jaar nog steeds de helft van de bevolking aan amateurkunst doen. Dat betekent vanwege de verwachte bevolkingsgroei
17
van vijf procent een lichte toename van het aantal amateurkunstenaars tot zo’n 7,8 miljoen. De voorspelling luidt dat de amateurkunst zich ontwikkelt van vereniging gebonden cultuur naar een individuele cultuur. Amateurkunstenaars willen op geheel eigen wijze en in een zo kort mogelijk tijdsbestek een kunstgenre leren beheersen. Ze zullen steeds minder gebruik maken van bestaande aanwezige centrale voorzieningen, zoals centra voor de kunsten die een breed palet aan cursussen en workshops bieden. Internet speelt hierin een belangrijke rol. Het web biedt mogelijkheden om voorbeelden te vinden, te leren en te communiceren met gelijkgestemden en/of idolen. Daarnaast zal het web steeds meer fungeren als podium: een plek waar de amateurkunstenaar zich net als de professional kan tonen aan de buitenwereld. De grens tussen amateurkunstenaars en professionals vervaagt. Ook steeds meer autodidacte kunstenaars zullen zich wagen aan een professionele beroepspraktijk. Naast de grote groep amateurkunstenaars blijft er echter een grote groep mensen bestaan die niet in of nauwelijks in aanraking komen met kunst. Dat terwijl de overheid veel waarde hecht aan kunst als sociaal bindmiddel en als basis voor trotse, actieve burgers (www. cultuurparticipatie.nl). Deze groep mensen kan worden bereikt via educatieprojecten, welzijnszorg, wijkprojecten, maar ook door laagdrempelige projecten zoals het programma van Expeditie Belcrum.
2.3 Community art Het organiseren van culturele activiteiten in een wijk verlaagt niet voor iedereen de drempels naar ´kunst´. Ook garandeert het
18
niet een verbetering van de leefbaarheid en sociale cohesie in een wijk. Kunst en cultuur dragen immers geen instrumentele sociale waarden in zich. Ze kunnen wel zo worden ingezet dat ze bijdragen aan andere doelen dan schoonheid, dat ze betekenis krijgen in de dagelijkse werkelijkheid van mensen die zelden of niet bewust met kunst in contact komen. In de jaren zestig van de vorige eeuw heette dit gemeenschapskunst, tegenwoordig wordt gesproken van community art. “Community art speelt zich af in een complex krachtenveld waarin beroepskunstenaars met hun eigen artistieke ambities zich moeten zien te verhouden tot wijkbewoners die niet per sé om kunst zitten te springen, tot belanghebbenden uit politiek, welzijn, huisvesting, gezondheidszorg en tot de
kunstwereld.”
1
Dit geeft aan dat het gaat om een bijzondere kunstpraktijk die vraagt om professionals met bepaalde competenties. Professionele kunstenaars of culturele instellingen die ervaring hebben met community art kunnen de activiteiten naar een hoger artistiek niveau tillen. Wijkfestivals als Expeditie Belcrum maken veelal gebruik van de diensten van kunstenaars die in de buurt wonen en/ of werken, van amateurkunstenaars uit de buurt of van kunstliefhebbers. Hetgeen invloed heeft op (de reikwijdte van) het uiteindelijke succes. Aan de andere kant moet de organisatie er rekening mee houden dat het toepassen van community art niet automatisch leidt tot meer bezoekers, bijvoorbeeld van buiten 1: Eugéne van Erven, ‘Op zoek naar de kern’, Boekman 22 (2010) 82, p. 9.
19
de wijk. Juist omdat de dynamiek van de betreffende wijk en de verhalen van haar bewoners centraal staan kan het zijn dat de geproduceerde kunst(activiteiten) door anderen niet begrepen wordt. In community art komen amateurkunst, erfgoed, welzijn, kunsteducatie, kunst in publieke ruimte en volkscultuur samen. De kunstenaar gebruikt zijn expertise om de kennis en ervaringen van bewoners van een bepaald gebied om te zetten in beelden die hun perspectief mooi weergeven. Hij vergeet daarbij niet samen te werken met andere betrokkenen, zoals woningcorporaties, gemeente, projectontwikkelaars, lokale ondernemers. Samen maken ze kunst waar ze trots op kunnen zijn, kunst die zorgt voor een prettige maar leerzame ervaring, Kunst die zin geeft, kunst die verbindt en kunst die verhalen ´levend´ houdt. De kunstenaar is de regisseur en maakt de artistieke keuzes, maar laat het publiek wel in meer of mindere mate mede-eigenaar, medeproducent en dus participant zijn. Op deze manier gaat het om meer dan alleen kunst in een wijk of door bewoners: het gaat om kunst voor, door, over, van, met de wijkbewoners. Kunst die onderdeel is en wordt van de wijk en zijn bewoners,
20
maar ook kunst voor iedereen waarbij (de verhalen van) de wijk als inspiratie dienen. Samenvattend betekent het dat Belcrum in zijn transitieperiode als onderdeel van het transformatiegebied Via Breda voldoende aanknopingspunten biedt om een cultureel festival te organiseren. Niet alleen de verhalen van de buurt en het erfgoed, moeten blijven voortbestaan in de chaos die de herontwikkelingen veroorzaken, ook de bewoners zullen opnieuw hun plek moeten zoeken in de vernieuwde buurt. Stichting Expeditie Belcrum heeft bewezen dat het inzetten van amateurkunst een goed middel is om de samenhang in de wijk te versterken en het creatieve imago te verhogen. Amateurkunst lijkt in de toekomst een belangrijke rol te blijven vervullen op maatschappelijk en sociaal vlak, maar is niet voldoende om het festival op een hoger artistiek niveau te tillen, een breder maatschappelijk draagvlak te creëren en continuïteit te garanderen. Door de amateurkunst die reeds is verbonden met de professionele centra voor de kunsten, te verbinden met community art kan het bestuur van Stichting Expeditie Belcrum de gewenste professionaliseringsslag maken.
3. Expeditie Belcrum 2012 - 2016 Voordat invulling wordt gegeven aan het artistieke concept van Expeditie Belcrum is het belangrijk om de missie en visie van Stichting Expeditie Belcrum en van het Festival te verwoorden.
3.1 Missie en Visie van Expeditie Belcrum Stichting Expeditie Belcrum is ontstaan vanuit een bewonersinitiatief dat als doel had ‘cultuur’ in Belcrum te bevorderen door jaarlijks een tweedaags cultureel wijkfestival te organiseren. Afgelopen jaren is Expeditie Belcrum uitgegroeid tot een professioneel festival waarin ook kunstenaars en culturele organisaties van buiten de wijk participeren. Bovendien heeft de wijk in Breda het imago verworven van creatieve wijk en zijn de aanwezige kunstinstellingen steeds meer actief gaan meedenken over de organisatie van culturele activiteiten in de wijk. De overgangsperiode die de wijk kenmerkt en de maatschappelijke ontwikkeling waarbij steeds meer mensen doen aan een vorm van kunstbeoefening in hun vrije
tijd leiden tot een bredere doelstelling van Expeditie Belcrum en tot de inzet van activiteiten op het gebied van community art. De stichting streeft ernaar om de wijk Belcrum te profileren door inzet van Expeditie Belcrum als het middelpunt van kunst en creativiteit door op verschillende momenten in het jaar activiteiten te organiseren en te faciliteren waarmee het aanwezige creatieve potentieel zichtbaar wordt gemaakt voor de bewoners van Belcrum en voor de overige inwoners van Breda. Binnen deze activiteiten wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen amateurkunst, community art en professionele kunst met als doel te werken naar strategische samenwerkingen met de professionele culturele instellingen in Belcrum en daarbuiten die leiden tot synergie. Op deze manier bewerkstelligt Expeditie Belcrum ontmoetingen in de wijk, informeert ze over hedendaagse en vroegere cultuur, bevordert ze de actieve culturele participatie van bewoners en stimuleert ze talentontwikkeling bij amateurs door bijvoorbeeld workshops te organiseren geleid door professionals.
21
Missie Expeditie Belcrum Expeditie Belcrum zet zich in om bezoekers van het festival actief te laten participeren in culturele activiteiten. Expeditie Belcrum organiseert de samenwerking met professionele (culturele) instellingen en met kunstenaars professioneel en/of vrije tijd om zo met kunst en cultuur te reflecteren op de transformatie van de wijk.
Visie Expeditie Belcrum Voor Expeditie Belcrum hoef je niet ver te reizen voor een cultureel avontuur. Expeditie Belcrum neemt je mee op een avontuurlijke expeditie in je eigen wijk. Expeditie Belcrum verbeeldt de verhalen uit je directe omgeving en verbindt kunst en cultuur aan herbestemming van industrieel erfgoed, stedelijke ontwikkeling en transformatie.
3.3 DE Pijlers van Expeditie Belcrum Artistieke uitgangspunten van Expeditie Belcrum: 1. uitwisseling bewerkstelligen van professional en vrijetijdskunstenaar 2. de wijk is het podium 3. transformatie van de wijk verbeelden in culturele producten. De uitgangspunten worden vertaald in het programma van het festival. Juist vanwege de huidige dynamiek in Belcrum door de transformatiewerkzaamheden en de professionele culturele instellingen die er reeds zijn gevestigd, leent de wijk zich prima voor een festival met een jaarprogramma. Dit biedt tevens de mogelijkheid om in korte tijd de samenwerking met professionele (culturele)
22
instellingen te verstevigen en het draagvlak voor de culturele activiteiten te verbreden. Door het jaar heen worden op de scholen in de wijk, tijdens feestdagen en belangrijke gebeurtenissen in de wijk door, voor, over, met bewoners activiteiten georganiseerd die te maken hebben met kunst en cultuur en de transformatie van de wijk verbeelden. Al deze elementen vormen een rode draad naar een jaarlijks afsluitende festivalperiode waarin Expeditie Belcrum een aantrekkelijk programma toont voor de inwoners van Breda. Het eerste Festival vindt plaats in 2014 als knallende afsluiting van het jaarprogramma dat voor 2013 is opgezet.
3.4 Programma Jaarlijks kiest het bestuur een thema waarop de activiteiten door het jaar heen aansluiten. Het festivaljaar begint en eindigt ieder jaar op dezelfde datum tijdens een groots cultureel festijn dat het afgeronde jaar afsluit en tegelijkertijd de opening is van de nieuwe editie van Expeditie Belcrum. Stichting Expeditie Belcrum organiseert jaarlijks minimaal zes culturele activiteiten in Belcrum voor, door, met en/of over de wijk en zijn bewoners in samenwerking met de aanwezige culturele instellingen, Via Breda, de betrokken woningbouwverenigingen, scholen en het centrum voor de kunsten de Nieuwe Veste. Deze activiteiten vormen een inleiding van het jaarlijkse Expeditie Belcrum en sluiten aan bij het jaarthema dat is gekozen. Jaarlijks groeit het aantal inwoners van Belcrum dat actief participeert in de georganiseerde culturele activiteiten. Binnen vijf jaar is de actieve community rond Expeditie Belcrum uitgebreid tot
minimaal 500 deelnemers, van binnen en buiten de wijk. De pijlers zijn de transitieperiode/de wijktransformatie, de amateurkunst en community art. De doelgroepen zijn wijkbewoners en inwoners van Breda. Naast de doelgroepen is er een grote groep stakeholders van wie het welslagen van Expeditie Belcrum afhankelijk is. Denk bijvoorbeeld aan de vrijwilligers, professionele kunstenaars, lokale culturele organisaties, gemeente Breda, lokale
ondernemers en noem maar op. Per activiteit wordt vervolgens in beeld gebracht wat de activiteit inhoud, wie de betrokkenen zijn, wat de doelstellingen zijn en hoe de resultaten worden vastgelegd. Tabel 1 maakt duidelijk hoe een invulling van een jaarprogramma er uit zou kunnen zien.
3 .5 Marketing Programmavoorbeelden
Belcrum is het podium
In samenwerking met bijvoorbeeld:
Publiek komt waarvandaan
Amateurkunst
Belcrum Express:
St. Expeditie
Uit de wijk
Doel: Talentontwikkeling
HuiskamerKunstroute
Belcrum
En uit de stad
bevorderen, culturele/sociale
Kinderkunstuitleen
Cultuurkantine
Transitieperiode
Mercado de Belcrum:
St. Electron
Uit de wijk
Doel: communicatie met bewoners
Een handcrafted markt
Gebouw F
En uit de stad
over transformatiewerkzaamheden,
Belcrum Glossy
De Vlek
betrokkenheid bij wijk en zijn
Schatten van de Straat
geschiedenis en toekomst
Huttenbouwterrein
participatie verhogen
levend houden, Belcrum als voorbeeldfunctie voor andere wijken in Breda Community Art
En Plein Public: theater met
Doel: culturele/sociale participatie
en door bewoners
verhogen, verbinding maken tussen
Film de Belcrum:
bewoners en cultuur
filmproject over de
St. Worstenbrood
Uit de wijk En uit de stad
bewoners in de Belcrum Tabel 1
23
Identiteit
Theater Tiuri, een theatergezelschap van
Expeditie Belcrum heeft een herkenbare en professionele uitstraling met een eigen logo dat veelvuldig op lokaal niveau zal worden ingezet zodat het in Breda snel herkend zal worden. Dit beleidsplan is een eerste stap naar de nieuwe uitstraling.
en voor mensen met het syndroom van Down.
Publieksgroepen en bereik in de wijk Belcrum heeft op 1 januari 2012 3.400 inwoners. Dit is 20% meer dan in 2001, hiervan heeft 82% de Nederlandse nationaliteit 1 . Er zijn 1324 woningen waarvan 383 huurwoningen en 925 koopwoningen. Er zijn 207 bedrijven gevestigd. Ten opzichte van 2001 is dit een toename van 55%. Samen hebben zij 625 banen beschikbaar. Vergeleken met 2001 is dit een daling van 18%. Hierin toont zich het industriële verleden waarin veel mensen werkzaam waren in een paar grote bedrijven/fabrieken. In Belcrum is één basisschool gevestigd maar in de aangrenzende wijk Doornbos/Linie is nog een basisschool. In Belcrum zijn onder andere de volgende (culturele) organisaties gevestigd:
Stichting Electron, met daarin gehuisvest zo’n 30 creatieve studio’s van grafisch vormgevers tot mode en animatie. En een grafische werkplaats RAAF en twee presentatieplekken.
The Loads, een rock en muziek school als onderdeel van het centrum voor de kunsten de Nieuwe Veste. Van Tilburg Bastiaenen groep runt een Volkswagen/Audi showroom in de Belcrum die nu reeds betrokken is als sponsor bij culturele activiteiten in de wijk.
Communicatie Het jaarprogramma wordt huis aan huis verspreid. Daarnaast zal het programma te vinden zijn in de centrale bibliotheek, bij scholen, kinderdagverblijven, wijkcentra, culturele organisaties en dependances van de bibliotheek/de Nieuwe Veste in Belcrum en de aangrenzende wijken (Doornbos/Linie, Station) en in de gehele stad. Daarnaast zal effectief gebruik gemaakt gaan worden van sociale media en de eigen internetsite. Soms is het moeilijk om een gewenst publiek direct te bereiken via een mailing, de buurtkrant of sociale media, dan zal ervoor gekozen worden om extra te flyeren. Per activiteit zal een communicatieplan worden vastgesteld waarin duidelijk vermeld staat wat de gewenste boodschap is, welke publieksgroepen worden benaderd en hoe. Bovendien zal hierin apart aandacht worden besteed aan de stakeholders die betrokken zijn bij de betreffende activiteit.
Podium Bloos, een theater met een productiewerkplaats met daaraan verbonden dansgezelschap Dansnest en Stichting Worstenbrood.
1: Onderzoek en informatie, Gemeente Breda.
24
Vrijwilligers Expeditie Belcrum heeft in de afgelopen jaren een naam opgebouwd bij vrijwilligers in de wijk. Het festival kan jaarlijks rekenen op een vaste groep vrijwilligers. Deze groep zet zich vooral in vlak voor
25
en in het weekend van het festival. Het nieuwe concept vraagt een nieuw type vrijwilliger. Enerzijds toegesneden op afzonderlijke activiteiten door het jaar heen, anderzijds betrokken bij het totaalconcept. Een grotere vastere kern aan vrijwilligers is belangrijk om de rode draad vast te houden, naast een grotere pool van vrijwilligers die zich voor specifieke activiteiten in willen zetten. Door middel van ´crowdcoöperation´ (de menselijke variant van crowdfunding, klassiek netwerken en beschikbaar stellen van incentives (niet financiële impulsen zoals een masterclass, gebruik van het Kwekhuis etc.) wordt de vrijwilligersstructuur uitgebouwd.
Fondsenwerving Fondsenwerving zal een van de hoofdtaken zijn van het bestuur. Dit staat omschreven in het organisatieplan waarin tevens staat volgens welk besturingsmodel er wordt gewerkt, wat de taakverdeling is tussen de bestuursleden, de functieomschrijving van de coördinator/combinatiefunctionaris en een omschrijving van de informatievoorzieningen tussen bestuur en coördinator. Het bestuur gaat niet alleen meer uit van een jaarlijkse projectsubsidie van Gemeente Breda en ondersteuning van het lokale bedrijfsleven, maar heeft in het organisatieplan tevens vastgelegd hoe zij gebruik gaat maken van moderne financieringsmodellen zoals crowd funding en sponsoring. Daarnaast biedt Expeditie Belcrum in zijn nieuwe vorm ook kansen bij fondsen als Fonds Cultuurparticipatie, Prins Bernard Cultuur Fonds, Stichting Doen en het Oranje Fonds.
26
27
4.0 Conclusie De periode waarin Belcrum verandert van een slapend industriegebied naar een levendige artistieke stadswijk met een aantrekkelijk Havenkwartier en industrieel erfgoed, duurt nog zeker tot 2020. Juist dit gegeven zorgt voor een vrije creatieve ruimte waarbinnen bestaande activiteiten nieuw leven kunnen worden ingeblazen en nieuwe initiatieven kunnen worden ontplooid. Zo’n bestaande activiteit is Expeditie Belcrum. Een jaarlijks terugkerend tweedaags cultureel festival dat haar succes onder andere heeft ontleend aan de amateurkunst. Uit onderzoeken blijkt dat amateurkunst in de toekomst een steeds belangrijkere positie inneemt in onze samenleving. In 2020 zullen bijna acht miljoen Nederlanders in hun vrije tijd aan kunstbeoefening doen in welke vorm dan ook. Door dit gegeven te verbinden aan een opkomende kunstdiscipline – community art – kan Expeditie Belcrum de professionaliseringsslag maken die nodig is om de continuïteit te waarborgen en nauwere samenwerking aan te gaan met professionele culturele instellingen en kunstenaars, professioneel én amateur. Bovendien kan Belcrum hiermee het imago van creatieve wijk bestendigen en als voorbeeld dienen voor andere wijken in Breda. Met een professionele organisatie gestuurd door een gedreven bestuur en geregisseerd door een gedreven coördinator heeft Expeditie Belcrum vanaf 2013 een cultureel programma dat het hele jaar beslaat. Expeditie Belcrum nieuwe vorm zal kunst inzetten als verbindende kracht voor een aantrekkelijke wijk. De coördinator van Expeditie Belcrum is niet alleen verantwoordelijk voor de organisatie van de festivalactiviteiten maar zal door een strategische invulling van het jaarprogramma de wijk tevens blijvend verbinden aan de culturele sector. Dit alles heeft tot doel een prettig vestigings- en woonklimaat in de Belcrum. Nu en in de toekomst.
28
29
COLOFON Het beleidsplan Stichting Expeditie Belcrum: een cultureel avontuur, 2012-2016 is ontwikkeld door de Christina, projectbureau voor kunst en cultuur, in opdracht van Stichting Expeditie Belcrum. Opdrachtgever: Karin Neijenhuis, Stichting Expeditie Belcrum Concept en ontwikkeling: Lisette Dankert, de Christina, projectbureau voor kunst en cultuur Tekst: Bonnie van Doorn Ontwerp: Lisette Spee
30
31
32