Pałace Wiary

WIARY Złociste kopuły cerkwi, sięgające nieba stupy i pagody, strzeliste katedry i bogato ozdobione meczety – sztuka w służbie religii w każdym zakątku świata stworzyła zachwycające dzieła. Są one nie tylko pomnikiem ludzkiej wiary, wdzięczności i nadziei, ale także kunsztu artystycznego architektów, rzeźbiarzy i malarzy wszystkich epok.

Album „Pałace wiary” to fascynujący przegląd najpiękniejszych świątyń różnych religii świata. To zaproszenie do odkrywania cudów architektury sakralnej – od kościołów słupowych w Norwegii przez katedry Europy Środkowej aż po barokowe świątynie Ameryki Południowej. Zajdziemy tu opisy takich miejsc jak Mekka i Medyna czy największa gliniana budowla na świecie – meczet w malijskim Dżenne, Ściana Płaczu w Jerozolimie i krakowska synagoga Tempel. Przepiękne kolorowe zdjęcia przedstawiają również bogaty świat świątyń hinduizmu, Złotą Świątynię w Armitsarze i świątynię w Ranakpurze. Wśród buddyjskich miejsc kultu

PAŁACE WIARY

PAŁACE

PAŁACE WIARY

album prezentuje między innymi jaskinie Adźanty, sanktuaria w dolinie Katmandu i wielkie założenie świątynne Angkor w Kambodży.

Przepiękne zdjęcia tworzą sugestywny obraz najwspanialszych budowli sakralnych świata. Wnikliwe teksty pozwalają zrozumieć najważniejsze założenia poszczególnych religii, które wielokrotnie znajdują swoje odbicie w architekturze. „Pałace wiary” – to wyjątkowa prezentacja najbardziej znanych miejsc kultu, jakie stworzyła ludzkość.

www.berlitzwydawnictwo.pl

Palace okladka.indd 1

7/21/11 3:18 PM

12

CHRZEŚCIJAŃSTWO Chrześcijaństwo liczące około 2,26 miliardów wiernych jest największą z trzech monoteistycznych religii na świe­ cie, która przez różnorodne procesy kulturowe i działalność misyjną rozpowszechniła się w Europie, Ameryce i Afryce.

Także w Azji żyją mniejszości chrześcijańskie. Wyznanie to narodziło się w Palestynie, a korzeniami sięga w głąb dziejów ponad dwa tysiące lat. Początkowo chrześcijań­ stwo stanowiło nurt odnowy w obrębie judaizmu, szybko jednak usamodzielniło się i w IV wieku naszej ery stało się oficjalną religią cesarstwa rzymskiego. Chrześcijanie po­ wołują się na Jezusa z Nazaretu, który działał jako kazno­ dzieja i uzdrowiciel czyniący cuda na terenie Judei i który po krótkim okresie aktywności został skazany przez władze rzymskiego okupanta na ukrzyżowanie. Jego zwolennicy widzieli w nim postać przepowiedzianego w Starym Testa­ mencie Mesjasza (w starogreckim Christos znaczy namasz­ czony). Przesłanie wiary chrześcijańskiej głosi, że Chrystus jest synem Boga, a przez swoją śmierć na krzyżu zbawił ludzkość od grzechu pierworodnego. Zmartwychwstanie Jezusa upewnia chrześcijan, że spełni się przepowiedzia­ ne przez Niego przyjście Królestwa Niebieskiego na ziemi. Świętą księgą chrześcijaństwa jest Biblia.

Słowo kościół określa nie tylko dom boży, gdzie odprawia się msze święte i oddaje modlitwie, ale także jest to okre­ ślenie wspólnoty wiernych. Kościoły były często budowa­ ne na jeszcze przedchrześcijańskich miejscach kultu, jak również w pobliżu najważniejszych świętych miejsc, gdzie rozgrywały się te wydarzenia, które były u początku tej re­ ligii. Sanktuaria, do których pielgrzymują wierni, powstały wszędzie tam, gdzie przechowuje się relikwie, rozegrały się cuda lub objawiła się Matka Boża. Od roku 320 zaczęto organizować pierwsze klasztory, tam szczególnie pobożni żyją we wspólnocie religijnej i razem prowadzą działalność gospodarczą. W miastach budowano katedry i kościoły według obowiązującego w danej epoce stylu. W każdym kościele znajduje się ołtarz, przy którym odprawiana jest msza na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy.

Obecnie istnieje wiele różnych wspólnot chrześcijańskich.

Kościół katolicki jest najstarszą i największą z nich. Od nie­ go oddzielił się w 1054 roku Kościół wschodni, z którego wyłoniły się prawosławny i grekokatolicki. Z kolei z nurtów reformacyjnych w XVI wieku narodził się Kościół ewan­ gelicki i inne protestanckie wspólnoty. Najważniejszym, najświętszym miejscem kultu dla wszystkich katolików jest Bazylika św. Piotra w Rzymie.

Papieska msza inauguracyjna w 2005 roku celebrowana w Bazylice św. Piotra w Rzymie. Papież, głowa Kościoła katolickiego, uchodzi za następcę apostoła Piotra, pierwszego biskupa Rzymu, który umarł śmiercią męczeńską około 67 roku.

13

MONT-ST-MICHEL

38 FRANCJA

Historia Abbaye du Mont­St­Michel rozpoczęła się

monumentalne romańskie założenie klasztorne. Budowę

w VIII wieku od wizji świętego Auberta, któremu w tym

kościoła rozpoczęto od krypty i prezbiterium, przypuszczal­

właśnie miejscu, wówczas jeszcze Mont­Tombe, ukazał

nie był to pierwszy chór z obejściem, ale jeszcze bez wieńca

się archanioł Michał. Na pamiątkę tego wydarzenia

kaplic. W XIII wieku po pożarze zabudowania klasztorne

święty nakazał budowę małej kaplicy pod wezwaniem

zostały wzniesione na nowo, w stylu gotyckim. Po rewo­

św. Michała Archanioła. Szybko stała się ona jednym

lucji francuskiej i rozwiązaniu klasztoru w XVIII wieku

z najważniejszych celów pielgrzymek we Francji. W 966

mieściło się tu państwowe więzienie polityczne. Obecnie

roku Ryszard I, książę Normandii, ulokował tu opactwo

w zabudowaniach opactwa na wyspie znowu mieszkają

benedyktyńskie, dla którego od roku 1017 powstawało

zakonnicy.

OPACTWO BENEDYKTYŃSKIE Wizytówką Normandii jest pełna uroku wyspa-twierdza Mont-St-Michel ze słynnym opactwem benedyktyńskim posadowionym na jej szczycie.

Utrzymaniem założenia, obsługą pielgrzymów i pociechą duchową zajmują się obecnie Monastyczne Wspólnoty Jerozolimskie, zgromadzenie zakonne utworzone w 1975 roku i skupiające mnichów oraz mniszki. Do zadań należy także odprawianie mszy w kościele opackim (po lewej w głębi).

FRANCJA

39

TAÜLL(vALLDEBOÍ),SALARDÚ (vALLD’ARAN) Dziewięć wczesnoromańskich kościołów położonych w ka­

wości Salardú w sąsiedniej dolinie d’Aran. W tej późnoro­

talońskiej Vall de Boí, dolinie na skraju Pirenejów, tworzy

mańskiej świątyni, której sklepienie pokrywają malowidła

niezwykły architektoniczny zespół, wpisany na Listę Świa­

z przedstawieniami Męki Pańskiej i wizerunkami różnych

towego Dziedzictwa UNESCO. Świątynie z XI i XII wieku

świętych, znajduje się słynny Majestat de Salardú, duży

odznaczają się wyszukaną kamieniarką, ciekawą dekoracją

drewniany krucyfiks romański.

malarską ścian i sklepień oraz ładnymi wieżami. Świetnie zachowana bazylika Sant Climent de Taüll z trzema zamy­

Taüll z kościołami Sant Climent (poniżej po lewej)

kającymi ją od wschodu apsydami i sześciokondygnacyjną

i Santa María jest miejscowością z najważniejszymi

dzwonnicą jest największa ze wszystkich kościołów tej

kościołami regionu. Po prawej: detale fresków

grupy. Została konsekrowana w 1123 roku, w tym samym

z Sant Joan de Boí i Sant Climent de Taüll. Kościół

roku co kościół Santa María, również w Taüll. Podobny

Sant Andreu w Salardú pochodzi z XIII wieku. Jego

typ budowli, tyle że z ośmioboczną wieżą, reprezentuje

sklepienie pokrywają malowidła przedstawiające

powstały nieco później kościół Sant Andreu w miejsco­

sceny Męki Pańskiej i postaci świętych (poniżej).

SIERRASANJUANDELAPEñA

56 HISZPANIA

SANT CLIMENT, SANTA MARÍA I SANT ANDREU

KLASZTOR SAN JUAN DE LA PEñA Monasterio de San Juan de la Peña, leży w masywie Pi­

jest ponadto niezwykły krużganek, który usytuowany pod

renejów w środku hiszpańskiego regionu Aragonia. Skła­

wielkim nawisem skalnym wygląda jak osłona przed wi­

da się z dwóch osobnych zespołów architektonicznych:

dokiem otwierającej się przepaści. Rzeźbione kapitele jego

nowego klasztoru z XVII wieku położonego na szczycie

podwójnych kolumn przedstawiają w porządku chronolo­

Monte Pano, o którego istnieniu obecnie świadczy jedynie

gicznym sceny ze Starego i Nowego Testamentu.

barokowa fasada, i starego Real Monasterio, jego niższe kondygnacje zostały w XI wieku wykute w skalnej jaskini.

Krużganek klasztoru San Juan de la Peña leży

Według legendy miał tu być niegdyś przechowywany Świę­

bezpośrednio pod ogromnym nawisem skalnym

ty Graal. Ponad skalnym kościołem w stylu mozarabskim,

(duże zdjęcie). Jego kolumny mają piękne kapitele

którego ściany ozdobione są freskami przedstawiającymi

ozdobione romańskimi płaskorzeźbami przedstawia-

świętych Kosmę i Damiana, w 1025 roku została postawio­

jącymi motywy biblijne (poniżej). Romańska jest także

na nowa świątynia w stylu romańskim. Tutaj znajduje się

apsyda kościoła skalnego pochodząca z XI wieku

panteon pierwszych królów Aragonii. Wyjątkowo piękny

(poniżej po lewej).

HISZPANIA

57

PIZA

116 WŁOCHY

Poeta Gabriele d’Annunzio określił niegdyś niezwykły

zie. Prace budowlane trwały około dwustu lat: w 1118 roku

zespół budowli wokół katedry (wpisany na Listę

katedra została konsekrowana, w 1157 roku ukończono

Światowego Dziedzictwa UNESCO), którego budowę

baptysterium, w 1173 gotowa była dzwonnica i ostatecz­

rozpoczęto w 1063 roku, jako „Piazza dei Miracoli”, czyli

nie w 1278 roku Camposanto, czyli cmentarz. Głównym

plac cudów. Pod założenie najważniejszej części miasta,

obiektem całego zespołu jest pięcionawowa katedra (duo­

z katedrą, szukano możliwie najpewniejszego gruntu

mo di Santa Maria Assunta) z trójnawowym transeptem

na podmokłym terenie wokół Pizy. Jednak nie dokonano

i apsydami na zakończeniach naw. Jej ozdobiona freskami

szczęśliwego wyboru, co pokazuje pochylenie dzwonnicy

kopuła nad skrzyżowaniem nawy głównej z poprzeczną

katedralnej, słynnej Krzywej Wieży (Torre Pendente) w Pi­

była pierwszą tego typu konstrukcją we Włoszech.

KATEDRA I BAPTYSTERIUM Do najcenniejszych dzieł sztuki w katedrze należą: krucyfiks z ołtarza wykonany przez Giambolognę, ambona Giovanniego Pisana oraz mozaika w prezbiterium Chrystus na Majestacie (po lewej w głębi), zaprojektowana przez Francesca di Simone, a ukończona przez Cimabuego. Ponieważ nieochrzczeni nie mieli wstępu do katedry, zbudowano wolno stojące baptysterium (po lewej). Krzywa Wieża odchyliła się od pionu już prawie o cztery stopnie (poniżej).

WŁOCHY

117

LALIBELA

182 ETIOPIA

Położone około 2600 m n.p.m. słynne skalne kościoły w La­

dach skał wulkanicznych. Łączy je ze sobą również wykuty

libeli powstawały od końca XII wieku podczas rządów króla

w skałach tunel. Najpopularniejszy wśród wiernych licznie

Gebry Maskala Lalibeli, który później został świętym. Uwa­

pielgrzymujących do Lalibeli jest kościół Bet Maryam, ko­

żany jest on za najwybitniejszego władcę z dynastii Zagwe

ściół Matki Bożej. Kościół Bet Medhane Alem (Zbawiciela)

i na jego cześć niegdysiejsza stolica Roha została przemia­

z pięcioma nawami uważany jest za największą na świe­

nowana na Lalibelę. Znajduje się tu jedenaście świątyń,

cie świątynię monolityczną. Z pewnością najsłynniejszym

które należą do architektonicznie najważniejszych budowli

z nich jest kościół Bet Giyorgis (św. Jerzego) mający formę

sakralnych Afryki. Są to kościoły monolityczne, tzn. zostały

krzyża greckiego. W jego górnej kondygnacji znajduje się

w ciągu dziesięcioleci wykute w znajdujących się tu pokła­

12 okien – prawdopodobnie symbolizują apostołów.

KOŚCIOŁY SKALNE Genialni budowniczowie wykuli w miękkich wulkanicznych skałach kościoły w Lalibeli. Słynny jest kościół Bet Giyorgis wykuty w kształcie krzyża greckiego, najmłodszy i z pewnością najpiękniejszy z tutejszych skalnych świątyń (po lewej i duże zdjęcie). Imponujące są też kościół Bet Abba Libanos i kościół Bet Medhane Alem, w którego wystroju znajdują się cenne freski (poniżej). Po lewej w głębi: ksiądz Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego.

ETIOPIA

183

BAGDAD

MECZET AL-KAZIM

Ten meczet­mauzoleum wzniesiono w XVI wieku ponow­ nie, po zniszczeniu pierwotnej budowli przez Mongołów, i restaurowano w XIX stuleciu oraz obecnie, od 2007 roku.

Znajdują się w nim groby Musy al­Kazima i jego wnuka Muhammada at­Taki, siódmego i dziewiątego imama (uznawanych przez szyitów następców proroka Mahome­ ta). Z tego powodu meczet jest ważnym celem pielgrzymek szyitów w Iraku. Budowla, położona na przedmieściach Bagdadu, a dawniej mieście Kazamija, nazywana bywa Złotym Meczetem ze względu na dwie pokryte złotem po­ tężne kopuły sal mauzoleum oraz cztery minarety złocone powyżej poziomu obiegających je galerii. Sklepienia i ścia­ ny mają bogatą dekorację mozaikową. Od frontu mauzo­ leum, w którym obok dwóch męczenników z VIII wieku pochowani zostali także dwaj szyiccy uczeni i myśliciele, otaczają marmurowe arkady ozdobione wokół blend cie­ kawymi płytkami ceramicznymi z kwiatowym i roślinnym wiciowym ornamentem.

Za rzędem kolumn fasady meczetu Al-Kazim (pierwszy meczet w tym miejscu wybudowano około 950 roku) znajdują się cztery sale przeznaczone na modły, które łączą się z właściwymi salami mauzoleum obydwu imamów (po prawej). Ich potężne złote kopuły zostały niedawno odnowione.

KARBALA Husajn, syn kalifa Alego – trzeciego imama – jest najważ­ niejszym męczennikiem szyitów. Jego śmierć w 680 roku w bitwie pod Karbalą przeciw Umajjadom jest symbolem cierpień mniejszości wyznaniowej w islamie, która była krwawo prześladowana przez na ogół sunnickich wład­ ców. Rocznica jego śmierci jest wielkim świętem (Aszura), podczas którego rozpamiętuje się cierpienia imama. Na­ tomiast jego grobowiec, wraz z grobowcem przyrodnie­ go brata Abbasa znajdującym się w pobliskim meczecie Al­Abbasa, jest świętym miejscem szyitów odwiedzanym rocznie przez siedem milionów pielgrzymów. Meczet­mau­ zoleum stoi wewnątrz dziedzińca wyznaczonego arkadami i liwanami dekorowanymi ceramicznymi kompozycjami.

Główny budynek z kopułą wysoką na 27 m, pokrytą złotem za panowania szyickich Safawidów w XVI wieku i również złoconymi minaretami jest bogato zdobiony szklanymi i ce­ ramicznymi mozaikami. Wszystko to ma wywoływać wra­ żenie nadnaturalnego, nieziemskiego przepychu.

Meczet Husajna w Karbali około 100 km na południowy zachód od Bagdadu w obecnej formie pochodzi z XI wieku, jednak w związku z powtarzającymi się zniszczeniami musiał być często odnawiany. Także tutaj zachwycają bogato zdobione blendy i liwany oraz złocona kopuła (po prawej).

230 IRAK

MECZET HUSAJNA

SAMARA

WIELKI MECZET Samara była w IX wieku przez krótki okres rezydencją władców z dynastii Abbasydów. Do najbardziej imponują­ cych budowli tej epoki należał, wzniesiony za panowania kalifa al­Mutawakkil (847–861) i prawdopodobnie użytko­ wany do końca XI wieku, Wielki Meczet. W tamtym czasie był największy na świecie, sam dziedziniec miał wymiary 239 na 156 m i był otoczonym dziesięciometrowej wysoko­ ści murem z glinianych cegieł. Pod kolumnadami obiegają­ cymi cały dziedziniec znajdowała się skierowana ku Mekce nisza (mihrab), a na środku fontanna w kształcie misy słu­ żąca do rytualnych ablucji. Naprzeciwko, już poza murami Wielkiego Meczetu, zachował się z tego założenia niety­ powy pięćdziesięciodwumetrowy spiralny minaret na trzy­ metrowej kwadratowej podstawie przypominający zigurat.

Dookoła niego biegnie rampa dochodząca aż do platformy na szczycie, na której stał niegdyś drewniany pawilon prze­ znaczony dla muezina. To jeden z najciekawszych zabyt­ ków Iraku.

Wysoki na 52 m minaret z glinianych cegieł zbudowany został w Samarze poza murami opasującymi Wielki Meczet (na dole). Ma kształt spirali i właśnie arabskiemu słowu ją określającemu – „Maljwija” – zawdzięcza swoją dzisiejszą nazwę. Forma minaretu, należącego do zabytków archeologicznych w Samarze wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, wywodzi się z tradycji staroorientalnych i antycznych (po lewej).

IRAK

231

SAMARKANDA

244 UZBEKISTAN

Plac Registan w uzbeckiej Samarkandzie (Lista Światowe­

płytek na fasadzie. Naprzeciwko, jak lustrzane odbicie,

go Dziedzictwa UNESCO) ze swoim wspaniałym zespołem

w XVII wieku wybudowana została, na wzór medresy

trzech medres należy do najpiękniejszych miejsc w Azji

w Bucharze, medresa Szir Dar. Nietypowe dla architektu­

Środkowej. Medresa Uług Bega, jedna z najstarszych w tym

ry islamu jest przedstawienie na fasadzie tygrysów i gazel

regionie, z wysokim na 35 m portalem (pisztak) flankowa­

ze słońcem, które ma ludzką twarz. Między tymi dwiema

nym dwoma minaretami została wzniesiona w XV wieku.

medresami stoi wzniesiona w 1650 roku medresa Tillja

Była jedną z lepszych szkół wyższych Orientu, studiowano

Kari, której złotem połyskujące wnętrze służyło również

w niej nie tylko Koran, ale również nauki ścisłe. Wielce

jako meczet dla piątkowych modlitw. Trzy medresy, cho­

oryginalne są mozaikowe wzory z ceramicznych barwnych

ciaż z różnych epok, tworzą niezwykle harmonijny zespół.

MEDRESY UŁUG BEGA,TILLJA KARI I SZIR DAR Zachwycający plac Registan w Samarkandzie tworzą trzy medresy (szkoły wyższe) – Uług Bega, Tillja Kari i Szir Dar – jedna wspanialsza od drugiej (duże zdjęcie od lewej do prawej). Liczne dekoracje ze wzorami geometrycznymi, gwiazdami, motywami kwiatowymi i pismem kuficznym na medresie Uług Bega (po lewej w głębi) ułożone są z płytek w kolorze niebieskim, turkusowym i lila. Po lewej: kapiąca złotem pozorna kopuła medresy Tillja Kari.

UZBEKISTAN

245

HERAT

246 AFGANISTAN

Historia zachodnioafgańskiego Heratu sięga aż do staro­

obiekcie w Afganistanie, w którym zachowało się jesz­

żytności. Od VII wieku miasto należy do kręgu kulturowe­

cze pierwotne rozplanowanie z centralnym dziedzińcem,

go islamu. Duży meczet piątkowy wzniesiony około 1200

krzyżują się wpływy perskie i środkowoazjatyckie. Cera­

roku po zniszczeniu w okresie panowania mongolskiego

miczne mozaiki na elewacjach składające się z maleńkich

został odbudowany przez następców Timura i otrzymał

elementów interesująco kontrastują z wysokimi sklepie­

swój obecny wygląd – zwłaszcza jego wyszukane dekora­

niami liwanów, obok których wznoszą się okrągłe mina­

cje o motywach kwiatowych – w okresie panowania Sa­

rety z kopułowymi hełmami. Duży teren przed meczetem

fawidów (XVI i XVII wiek), gdy Herat należał do państwa

jest częściowo wyłożony kamiennymi płytami, częściowo

perskiego. W meczecie piątkowym, najbardziej czczonym

obsadzony zielenią.

MECZET PIĄTKOWY Meczet piątkowy w Heracie to zespół czterech wielkich liwanów z arkadowymi obejściami i dziedzińcem o powierzchni 120 na 170 mkw. wyłożonym marmurowymi płytami (duże zdjęcie). Główne wejście flankowane jest dwoma okrągłymi minaretami (po lewej). Wspaniałe ceramiczne dekoracje z motywami drzew, pąków, kwiatów i wici roślinnych (poniżej po lewej i prawej) tworzą na elewacjach morze barw.

AFGANISTAN

247

AGRA

254 INDIE

Wraz ze wzniesieniem w 1631 roku tego mauzoleum z bia­

na tamburze otoczona jest czterema pawilonikami ćhatri

łego marmuru (Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO) dla

również nakrytymi kopułami. Elewacje, zwrócone dokład­

swojej ukochanej żony Mumtaz Mahal, cesarz Śahdźahan

nie na cztery strony świata, utrzymane są w perskim sty­

doprowadził w indyjskiej Agrze do absolutnej doskonałości

lu. Cztery minarety akcentują naroża platformy z białego

typ budowli, któremu początek dał grobowiec Humajuna

marmuru, na której stoi mauzoleum. Silne perskie wpływy

w Delhi. Na końcu ogrodowego parteru ożywionego za­

stylistyczne budowla zawdzięcza głównemu budownicze­

łożeniem wodnym wznosi się na kwadratowej platformie

mu Isie Afandiemu z Szirazu, w realizacji tego dzieła sztuki

idealnie symetrycznie zaprojektowane mauzoleum. Ko­

pomagali mu artyści i rzemieślnicy z całej Azji Mniejszej

puła tej budowli według maniery perskiej wspierająca się

oraz Środkowej.

TADŹ MAHAL Tuż nad rzeką Jamuna wznosi się mauzoleum ukochanej żony cesarza Śahdźahana (duże zdjęcie i po lewej w głębi). Cztery minarety akcentują naroża platformy, na której ustawiono grobowiec.

Mauzoleum stoi na końcu ogrodu rozciągającego się pomiędzy meczetem a budynkiem bramnym, wszystkie trzy budowle nakryte są imponującymi kopułami. Motywy roślinne i kuficzne inskrypcje ozdabiają kliny nad łukami (po lewej).

INDIE

255

JEROZOLIMA

342 IZRAEL

Na Górze Świątynnej wznosiła się niegdyś najświętsza

Zachował się jedynie czterdziestoośmiometrowej długości

budowla Jerozolimy, wspaniała Druga Świątynia rozbudo­

i osiemnastometrowej wysokości odcinek umocnień Góry

wana przez Heroda Wielkiego. Pierwsza Świątynia wybu­

Świątynnej – Mur Zachodni (po hebrajsku: Kotel ha­Ma­

dowana przez Salomona została zniszczona przez Babiloń­

arawi), nazwany Ścianą Płaczu. Stał się on po upadku

czyków już w 586 roku p.n.e. Herod od roku 20 p.n.e. zlecił

Drugiej Świątyni najważniejszym miejscem modlitwy i piel­

rozbudowę dziedzińca i ozdobienie skromniejszej Drugiej

grzymki dla wierzących żydów z całego świata i symbolem

Świątyni. Jednak wkrótce – już w roku 70 n.e. – ta naj­

Przymierza z Bogiem. W szczeliny pomiędzy potężnymi

większa budowla świątynna antyku została strawiona

blokami skały wapiennej wsuwają karteczki z wypisanymi

przez płomienie w powstaniu Żydów przeciw Rzymianom.

podzękowaniami i prośbami do Boga.

ŚCIANA PŁACZU Żydzi z całego świata pielgrzymują do Ściany Płaczu, aby tam pomodlić się i często wsunąć w szczelinę muru karteczki z wypisanymi prośbami lub podziękowaniami (zdjęcia po lewej). Dopiero od 1967 roku Ściana Płaczu jest znów dostępna dla Żydów, przedtem duży plac przed nią był gęsto zabudowany.

W tle wznoszą się muzułmańskie budowle – Kopuła na Skale (na dużym zdjęciu po lewej) i meczet Al-Aksa (po prawej).

IZRAEL

343

368

DŹINIZM Celem dźinizmu jest uwolnienie ludzi z kręgu ponownych wcieleń (sansara) przez należyte poznanie, należyte spoj­ rzenie i należyte postępowanie. Ta powstała w Indiach religia, której nazwa wyprowadzona została od honoro­ wego tytułu Dźina (w sanskrycie: „Zwycięzca”), jaki no­ sił jej twórca książę Mahawira (zmarły ok. 477 r. p.n.e.), jest wyznawana obecnie przez około cztery miliony ludzi, żyjących przeważnie w Indiach. Zgodnie z przekazami Aga­ my, zbiór religijnych ksiąg dźinizmu, na Ziemi pojawiło się 24 tirthankarów (w sanskrycie „przygotowujący przepra­ wę”) – nauczycieli duchowych na drodze do oświecenia.

W miejscach ich narodzin lub tam, gdzie osiągnęli nirwanę, jak na przykład na świętych górach, znajdują się wielkie świątynie dźinijskie, podobne do świątyń hinduistycznych.

Książę Mahawira (w sanskrycie „wielki bohater”), który podobnie jak Budda zostawił całe światowe życie za sobą, aby stać się kaznodzieją i w końcu twórcą religii, miał być ostatnim z „przygotowujących przeprawę”.

Do dzisiaj wspólnota wiernych składa się z ascetycznie ży­ jących mnichów i mniszek oraz większej grupy świeckich i dzieli się na surowo przestrzegającą zasad wiary mniej­ szość tzw. odzianych w przestwór (digambarowie), której mnisi żyją nago, i umiarkowaną większość, tzw. odzianych w biel (śwetambarowie). Dźinijska nauka przedstawia świat jako wieczną jedność utrzymywaną przez kosmiczne prawa, w której zasady duchowe i materialne wymieniają się między sobą. Nieskończona liczba dusz, które zgodnie ze swoją karmą reinkarnują się jako ludzie lub zwierzęta, kieruje się materialnymi elementami rzeczywistości – ru­ chem, spoczynkiem, przestrzenią, materią i czasem. Po­ przez prawe działanie, ascetyczne życie i medytację dusza w procesie doskonalenia następującego z kolejnymi wcie­ leniami staje się ostatecznie gotowa na oświecenie i może dostać się do najwyższego poziomu nieba. Główne zna­ czenie w życiu dźinich ma w związku z tym wypełnianie pięciu przykazań: niekrzywdzenie istot żywych, ubóstwo oraz wstrzymanie się od kłamstwa, kradzieży i cudzołó­ stwa. Dźini są wegetarianami i nie mogą podejmować się zawodów lub zajęć, w wyniku których zabijane są zwie­ rzęta lub ludzie. Niektórzy dźinijscy mnisi noszą ochronę na usta i schodzą z drogi nawet insektom, aby ich przy­ padkiem nie zabić.

Osiemnastometrowej wysokości posąg Gomateśwary, zwanego także Bahubali, został wykonany około 1025 lat temu i znajduje się w Śrawanabelagola w południowoindyjskim stanie Karnataka. Wizerunek Bahubalego, syna pierwszego tirthankary, czczony jest przez dźinijskich mnichów codziennym myciem jego stóp.

369

378

SZINTOIZM Szintoizm, który rozpowszechniony jest prawie wyłącz­ nie w Japonii, rozwinął się z tradycyjnej japońskiej religii ludowej. Aż do wprowadzenia w tym kraju buddyzmu w VI wieku jego idee i świat wartości regulowały życie w tym wyspiarskim kraju. Słowo „shinto” pochodzi z ję­ zyka chińskiego i składa się z dwóch pojęć: „shen” („bo­ ski byt”) i „tao” („droga”). „Droga bogów” nie ma ani założyciela, ani dogmatów, a również liczba czczonych w szintoistycznych sanktuariach istot wyższych (kami) jest nieograniczona. Najistotniejszymi elementami tej re­ ligii są kult natury, kult przodków i kult bóstw rodowych

(ujigami). Zgodnie z założeniem szintoizmu, w prostej li­ nii od Amaterasu, czyli bogini Słońca, wywodzi się cesarz.

Był on uważany, aż do początku XX wieku za „boskiego władcę” (Tenno) i czczony jako istota boska. Z tego kultu wyodrębnił się silnie nacjonalistyczny kierunek szintoizmu państwowego. Dopiero w 1946 roku po kapitulacji Japonii cesarz Hirohito, 124. Tenno, ogłosił publicznie, że nie po­ siada atrybutów boskości. W ten sposób usunął szintoizm z pozycji religii państwowej.

Od tego czasu rozróżnia się ortodoksyjny szintoizm świą­ tynny i szintoizm sekciarski. Wyznawcy tego ostatniego wy­ tworzyli odrębne praktyki religijne, zwolennicy pierwszego trzymają się tradycji i odwiedzają klasyczne szintoistyczne świątynie. Obecnie jest ich w Japonii około 100 000 różnej wielkości i konstrukcji, w których czci się rozmaite kami.

Teren świątynny wyznacza brama wejściowa, czyli torii, i ogrodzenie. Świątynia składa się z drewnianych budow­ li, wśród których najważniejsze to haiden, długi otwarty na wszystkie strony pawilon służący ceremoniom rytual­ nym, i honden, będący siedzibą kami, a zatem największą świętością, do której dostęp mają tylko kapłani.

W szintoizmie najważniejsze są rozmaite rytuały. Zalicza­ ją się do nich różne święta oraz recytacje (norito), ofiary z żywności i dekoracje z gałązek drzewa wiśniowego.

Blisko cztery miliony Japończyków deklaruje, że są wy­ znawcami szintoizmu, jednak wielu z nich czuje się zwią­ zanych z buddyzmem i szintoizmem jednocześnie, tak że liczba tych, którzy odwiedzają świątynie i biorą udział w rytualnych świętach szinto stanowi 108 milionów osób, czyli 84 procent japońskiego społeczeństwa. W związku z tym liczba wyznawców szintoizmu wydaje się znacznie wyższa.

Wzniesiona w 711 roku świątynia Fushimi, poświęcona Inari, bóstwu ryżu i sake, należy do najważniejszych budowli Kioto, starego cesarskiego miasta. Godna uwagi jest około czterokilometrowej długości aleja utworzona z czerwonych bram (torii), która prowadzi na teren świątynny.

379