Kurier Medycyny - Numer 36-39 by Tomasz Kulczycki

NUMER 36-39

ISSN 1896-7434

Rozmowa Miesiąca

Zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego dr n. med. Przemysław Biliński: „Właściwa aktywność fizyczna, zdrowa dieta, unikanie czynników szkodliwych, takich jak palenie tytoniu, ma znacznie większy wpływ na zdrowie człowieka niż tzw. medycyna naprawcza”

Temat numeru:

SupLementy diety Temat na dziś: „Zdrowie publiczne - teraźniejszość i przyszłość” Nauka i medycyna: „Przeciwciała monoklonalne - leki przyszłości”

Redakcja – Kolegium Redakcyjne Redaktor Naczelny

dr hab. Włodzimierz W. Sukiennik Zastępcy Redaktora Naczelnego

Renata Szyszko dr n. med. Beata Wróbel p.o. Sekretarz Redakcji

Konrad Rajca Tel. 22 550 61 23, kom. 0 501 769 379 Fax. 22 550 61 25 e-mail: redakcja@kurier-medycyny.com BIURO PROMOCJI I REKLAMY

Konrad Harasim Tel. 22 550 61 23, kom. 0 505 168 757 Fax. 22 550 61 25 e-mail: reklama@kurier-medycyny.com BIURO FINANSÓW

Katarzyna Lewandowska Tel. 22 550 61 24, kom. 0 505 168 758 Fax. 22 550 61 25 e-mail: sekretariat@pro-salutem.edu.pl RADA PROGRAMOWA •• doc. dr hab. n. med. Grzegorz Kamiński •• dr hab. Włodzimierz W.Sukiennik •• dr n. med. Beata Wróbel •• dr n. med. Marek Karpiński •• prof. dr hab.n.med. Włodzimierz E.Baranowski •• prof. dr hab.n.med. Karina Jahnz - Różyk •• prof. dr hab. n. med. Zygmunt Pojda •• prof. dr hab. n. med. Jan K. Podgórski •• dr n. med. Jerzy Pobocha •• doc. dr hab.n.med. Tomasz Targowski •• dr n.farm. Jerzy N.Obeid •• prof. dr hab.n.med. Andrzej Wojtczak WYDAWCA

EuroContact-Polska Sp. z o.o. Nr KRS 0000223473 Sąd rejonowy dla m.st. Warszawy XIII Wydział Gospodarczy KRS NIP 118-17-69-264 REGON 140004185 Bank Zachodni WBK S.A. 34 1090 1870 0000 0001 1253 1530 MAGAZYN MEDYCZNY WYDAWANY POD PATRONATEM

EUROPEJSKIEGO STOWARZYSZENIA PROMOCJI ZDROWIA „PRO SALUTEM” www.pro-salutem.edu.pl ADRES REDAKCJI 02-954 Warszawa ul. Kubickiego 7 lok. 1 Tel. 22 550 61 23 Fax. 22 550 61 25 e-mail: redakcja@kurier-medycyny.com www.kurier-medycyny.com Roman Łaniewski Pyssa - skład i łamanie

Drodzy Czytelnicy, Szanowni Państwo!

ddajemy w Wasze ręce kolejny numer magazynu „Kurier Medycyny”. Najnowsze wydanie ukazuje się w cieniu ogromnej tragedii jaka dotknęła kraj - katastrofy prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem w wyniku, której oprócz Pary Prezydenckiej zginęło 94 innych przedstawicieli elity Rzeczpospolitej. Wśród nich dowódcy wojska i szefowie kluczowych dla kraju instytucji. Zginął także osobisty Lekarz Prezydenta RP płk dr hab. n. med. Wojciech Lubiński, którego postać przybliżamy w aktualnym wydaniu. Numer poświęcamy problematyce suplementów diety. Rynek tych produktów jest bowiem niezwykle prężną i błyskawicznie rozwijającą się gałęzią przemysłu w całej Europie, a dynamika jej rozwoju generuje zmiany w całym ustawodawstwie. W związku z tym, niezwykle cenne dla konsumentów jak i przedsiębiorców są najnowsze informacje dotyczące tej tematyki. Przybliża ją Państwu dr n. med. Przemysław Biliński, Zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego. Z Ministrem Bilińskim rozmawiamy także o sukcesie na skalę europejską programu zdrowotnego „Trzymaj Formę”. W numerze publikujemy również analizy ekspertów GIS i Europejskie Agencji ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) na temat rynku suplementów diety i kontynuujemy dyskusję o zdrowiu publicznym w Polsce w tekście Pani poseł Beaty Małeckiej-Libery. Przybliżamy Państwu także najnowsze planowane i zrealizowane inwestycje medyczne w Polsce m.in. Ośrodek Leczenia Głuchoty w Warszawie, czy Centrum NanoBioMedyczne w Poznaniu. Jak zawsze prezentujemy najświeższe informacje ze świata medycyny i publikujemy najciekawsze doniesienia ze świata nauki. Recenzujemy również najnowsze publikacje i prezentujemy terminarz aktualnych wydarzeń branżowych. Zachęcamy do lektury i współpracy! Konrad Rajca p.o. Sekretarza Redakcji

Spis treści ESPZ „Pro-Salutem” rekomenduje obiekty szkoleniowo-konferencyjne… ……………………… str. 2 Co słychać w Głównym Inspektoracie Sanitarnym?… …………………………………………… str. 4 Prof. Mirosław Wysocki Dyrektorem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego……………… str. 4 Aktualności z działalności posłów i senatorów… ……………………………………………… str. 6-7 Aktualności z Sejmowej i Senackiej Komisji Zdrowia……………………………………………… str. 8 ESPZ „Pro-Salutem” rekomenduje konferencje… ……………………………………………… str. 10-11 Laboratorium wykrywania niebezpiecznych wirusów planowane w Warszawie………………… str. 12 Centrum NanoBioMedyczne w Poznaniu… ……………………………………………………… str. 12 W Polsce powstanie Światowy Ośrodek Leczenia Głuchoty… …………………………………… str. 13 Rozmowa z Zastępcą Głównego Inspektora Sanitarnego dr. n. med. Przemysławem Bilińskim str. 14-17 Suplementy diety w Polsce - stan obecny i perspektywy… …………………………………… str. 18-19 Wytyczne EFSA w sprawie suplementów diety… ………………………………………………str. 20-21 Zdrowie publiczne – teraźniejszość i przyszłość…………………………………………………str. 22-24 V Europejski Tydzień Szczepień… ………………………………………………………………… str. 25 Relacja z Konferencji ISPOR Poland… ……………………………………………………………… str. 26 Przeciwciała monoklonalne - leki przyszłości……………………………………………………… str. 29 Powstanie narodowy program transplantacji……………………………………………………… str. 30 Leczniczy hormon żołądkowy… …………………………………………………………………… str. 31 Nowoczesne zabiegi przeszczepu rogówki………………………………………………………… str. 31 Ciekawostki medyczne… …………………………………………………………………………… str. 32 Nowości wydawnicze… …………………………………………………………………………str. 34-35

Aktualności Co słychać w Głównym Inspektoracie Sanitarnym?

Główny Inspektor Sanitarny spotkał się z Prezesem International Prevention Research Institute letnich działań prewencyjnych i w tym

Tematem przewodnim spotkania dr. n. med. Andrzeja Wojtyły, Głównego Inspektora Sanitarnego oraz dr. n. med. Przemysława Bilińskiego, zastępcy Głównego Inspektora Sanitarnego z Panem prof. Peterem Boylem, prezesem International Prevention Research Institute w Lyonie była implementacja programu edukacyjnego „Trzymaj Formę!” w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Prof. P. Boyle potwierdził, że założenia programu realizowanego przez GIS idealnie odzwierciedlają potrzebę podejmowania działań w zakresie jednoczesnego promowania zdrowej, zbilansowanej diety i aktywności fizycznej, jako zapobiegających rozpowszechnieniu zjawiska nadwagi i otyłości. Problemy: nadwagi i otyłości, palenia tytoniu, nadmiernej konsumpcji alkoholu i braku aktywności fizycznej stanowią priorytet w podejmowaniu działań profilaktycznych na całym świecie. Z tego też powodu, Polska powinna stać się liderem w implementacji

programu „Trzymaj Formę!” w innych krajów. Pan prof. P. Boyle zaznaczył, że działania podejmowane przez Polskę w zakresie prewencji palenia tytoniu oraz nadwagi i otyłości powinny stać się tematem przewodnim podczas Prezydencji Polskiej w 2011 roku. Można by je zamieścić w pakiecie pn. Zmiana Stylu Życia. Brak aktywności fizycznej doprowadza nie tylko do powstawania nadwagi i otyłości, ale również może być przyczyną powstawania cukrzycy – przykładem tego są Chiny, gdzie nastąpiła znaczna redukcja aktywności fizycznej wśród tamtejszej populacji skutkującej epidemią cukrzycy. Zdaniem Pana prof. P. Boyla nie udowodniono zależności pomiędzy sposobem odżywiania a nowotworami dietozależnymi, rakiem żołądka, rakiem jelita grubego i rakiem piersi. Udowodniono związek pomiędzy sposobem odżywiania a chorobami układu krwionośnego. Rakotwórcze są: dym tytoniowy i zanieczyszczenia powietrza (w tym w środowisku pracy), jednak z powodu wielo-

obszarze zauważa się spadek zachorowalności na nowotwory złośliwe. Ważne jest skupienie się nie na wycofywaniu kolejnych produktów żywnościowych z obrotu, a na obniżaniu w nich ilości cukru. Obserwuje się, że w ostatnich latach dużym problem stała się otyłość kobiet w ciąży, a co za tym idzie również ich potomstwa (w momencie urodzenia) – Makrosomia. Ekspertem w tej dziedzinie jest Norweg, Pan prof. Lars Vatten. Cele Deklaracji Warszawskiej, w tym wzrost wiedzy na temat czynników ryzyka dla zdrowia, są odzwierciedleniem potrzeb w zakresie dostarczenia społeczeństwu informacji nt. czynników ryzyka, jakimi są: używanie tytoniu i alkoholu oraz brak aktywności fizycznej. Ważną grupą docelową w tych działaniach powinni być ludzie w przedziale wiekowym pomiędzy 45 a 64 rokiem życia. Działania te są niezbędne do poprawienia jakości i długości życia ludzi w tym wieku. Edukacja stanowi priorytet na przyszłość! www.pis.gov.pl

Państwowy Zakład Higieny

Prof. Mirosław Wysocki Dyrektorem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Instytut odwiedziła Pani Minister Ewa Kopacz. Celem wizyty było wręczenie nominacji na stanowisko Dyrektora Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny prof. dr. hab. n. med. M. J. Wysockiemu. 28 stycznia odbyło się posiedzenie Komisji Konkursowej, na którym w tajnym głosowaniu wyłoniono kandydaturę prof. dr. hab. n. med. M . J. Wysockiego na stanowisko Dyrektora Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny. Następnie, po wyrażeniu przez Radę Naukową Instytutu bardzo pozytywnej opinii o kandydacie, Pani Minister Ewa Kopacz w dniu 12.02.2010 r. oficjalnie powołała prof. dr. hab. n. med. M . J. Wysockiego na stanowisko Dyrektora Instytutu. W uroczystości wzięli udział

przewodniczący Rady Naukowej - prof. dr hab. Krzysztof Chomiczewski, Kierownik Krajowego Ośrodka ds. Grypy - prof. dr hab. Lidia B. Brydak, Z-ca Dyrektora ds. Szkolenia Podyplomowego i Współpracy w zakresie Zdrowia Publicznego - dr Bogdan Wojtyniak, Z-ca Dyrektora ds. Naukowych - doc. Bogumiła Litwińska, Z-ca Dyrektora ds. Administracyjno-Ekonomicznych - inż. Rafał Patoła. W czasie tego spotkania nowy Dyrektor Instytutu przedstawił prezentację dotyczącą funkcjonowania i struktury Instytutu, aktualnej sytuacji ekonomiczno – finansowej oraz planów na przyszłość. Pani Minister Ewa Kopacz wysłuchała z dużą uwagą wystąpienia prof. dr hab. n. med. M. J. Wysockiego. Następnie odbyła się dyskusja dotycząca ogólnej sytuacji w zdrowiu pub-

licznym w Polsce ponadto omówiono zasady dalszej współpracy Instytutu z Ministerstwem Zdrowia. Na zakończenie uroczystości Pani Minister Ewa Kopacz wręczyła prof. dr hab. n. med. M. J. Wysockiemu oficjalny dokument powołania. www.pzh.gov.pl

Aktualności Nowe władze Europejskiego Stowarzyszenia Promocji Zdrowia W sobotę 20 lutego 2010 r. odbyło się w Warszawie Walne Zgromadzenie Europejskiego Stowarzyszenia Promocji Zdrowia , na którym m. in. wybrano nowe władze Stowarzyszenia na kadencję 2010-2015. Prezesem Zarządu wybrany został wieloletni Ekspert Stowarzyszenia i zarazem Członek Założyciel Organizacji - Pan prof. dr hab. n. med. Włodzitmierz E. Baranowski Kierownik Kliniki Ginekologii i Ginekologii Onkologicznej W.I.M w Warszawie, I Wiceprezesem Zarządu dr hab. Włodzimierz W. Sukiennik - Prezes Zarządu Centrum Rozwoju Inicjatyw Technologicznych w Warszawie, Sekretarzem Generalnym - mgr Konrad Harasim (doktorant UW), zaś Skarbnikiem - dr n. farm. Jerzy N. Obeid, wieloletni Ekspert Stowarzyszenia w zakresie farmacji. Zarząd wybrał ponadto na funkcję Przewodniczącego Rady Naukowej Stowarzyszenia Pana doc. dr. hab. n. med. Grzegorza Kamińskiego. Walne Zgromadzenie Europejskiego Stowarzyszenia Promocji Zdrowia podjęło także jednogłośnie uchwałę o nadaniu tytułów Honorowego Członka Organizacji: prof. dr. hab. n. med. Leszkowi Kubikowi, prof. dr. hab. n. med. Michałowi Karaskowi oraz prof. dr. hab. n. med. Leszkowi Wdowiakowi. Kolejne relacje o przebiegu tego wydarzenia w kolejnych edycjach naszego magazynu.

Z głębokim żalem przyjęliśmy wiadomość o niewyobrażalnej tragedii, którą była katastrofa prezydenckiego samolotu lecącego na uroczystość obchodów 70. Rocznicy Zbrodni Katyńskiej. Rodzinom i Bliskim Pary Prezydenckiej RP Lecha i Marii Kaczyńskich oraz Wszystkich Pozostałych Tragicznie Zmarłych Osób wyrazy szczerego współczucia składają: Redakcja „Kuriera Medycyny” Zarząd Europejskiego Stowarzyszenia Promocji Zdrowia Pro-Salutem

Z ogromnym smutkiem przyjęliśmy informację o śmierci w katastrofie prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem Lekarza Prezydenta RP płk dr hab. N. med. Wojciecha Lubińskiego. Pragniemy złożyć na ręce Bliskich i Rodziny kondolencje i wyrazy szczerego współczucia. To wielka strata dla środowiska medycznego. Redakcja „Kuriera Medycyny” Zarząd Europejskiego Stowarzyszenia Promocji Zdrowia Pro-Salutem

Płk dr hab. n. med. Wojciech Lubiński. Urodził się w 1969 r. w Rykach. Lekarz, specjalista chorób wewnętrznych i chorób płuc. Był zastępcą komendanta CSK MON, rzecznikiem prasowym tego szpitala, sekretarzem Rady Naukowej Wojskowego Instytutu Medycznego, lekarzem Prezydenta RP. W latach 1988-1994 r. studiował na Wydziale Lekarskim Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi. W pracy szpitalnej i klinicznej bardzo interesował się mechaniką oddychania, prowadząc prace nad wykorzystaniem badań czynnościowych w diagnostyce chorób płuc. Ich efektem była napisana pod kierunkiem prof. Anny Frank-Piskorskiej i obroniona w 2000 r. rozprawa doktorska pt. „Badania czynnościowe oddychania u zdrowych młodych mężczyzn w Polsce (1993-1998)”. Autor dwóch monografii, współredaktor książki „Spirometria dla Lekarzy” – pozycji przeznaczonej głównie dla lekarzy rodzinnych. Jako naukowiec i badacz widział pewne ograniczenia parametrów spirometrycznych w rozpoznaniach chorób obturacyjnych płuc, postulując wprowadzenie nowych zmiennych. Propozycje te zawarł w rozprawie habilitacyjnej pt. „Nowe wartości należne zmiennych spirometrycznych oraz wskaźnik oceny obturacji w populacji polskiej”. Został odznaczony Brązowym Medalem Sił Zbrojnych w Służbie Ojczyzny, Brązowym Medalem za Zasługi dla Obronności Kraju oraz Złotą Odznaką Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. Zginął 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem.

Aktualności Inicjatywy posłanki Beaty Małeckiej-Libery

także modernizacja istniejącego odcinka Centralnej Magistrali Kolejowej przez obszar województwa śląskiego (PKP S.A., PKP PLK S.A.). Spotkanie było kontynuacją wcześniejszego, dotyczącego Linii Kolejowej Dużych Prędkości, organizowanego w Sosnowcu. W spotkaniu udział wzięli Bogusław Śmigielski, Marszałek Województwa Śląskiego; Zygmunt Łukaszczyk, Wojewoda Śląski; Andrzej Wach, Prezes Zarządu PKP S.A.; Juliusz Engelhardt, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury; Zbigniew Szafrański, Prezes Zarządu PKP PLK S.A. oraz posłowie i samorządowcy (burmistrzowie, starostowie oraz prezydenci miast). Przedmiotem dyskusji były propozycje rozwiązań. Rozwiewały wiele wątpliwości, głównie dotyczących terenów, po których mają przebiegać linie kolejowe.

wnętrznej na Białorusi, Partnerstwie Wschodnim oraz wydarzeniach wokół Związku Polaków na Białorusi.

Debata na temat bezpieczeństwa Poseł do Parlamentu Krzysztof Lisek wziął udział podczas Sesji Plenarnej PE w Strasburgu w debacie priorytetowej na temat polityki zagranicznej i bezpieczeństwa z Wysokim Przedstawicielem Unii Europejskiej ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, Komisarz Catherine Ashton.

Inicjatywy posła Bronisława Dutki

Z samorządowcami w Siewierzu

Beata Małecka-Libera posłanka PO

Dęby Katyńskie

30 marca przy Komendzie Miejskiej Policji w Dąbrowie Górniczej odbyła się uroczystość zasadzenia Dębów Pamięci poświęconych czternastu policjantom zamordowanym w 1940 roku. Po symbolicznym posadzeniu dębów odbył się Apel Poległych. Niezwykle wzruszającym momentem było odsłonięcie pamiątkowej tablicy , na której wygrawerowano nazwiska poległych policjantów. Dla Pani Poseł Beaty Małeckiej-Libery wydarzenie to miało szczególne znaczenie, gdyż jednym z zamordowanych w 1940 roku policjantów, był jej dziadek - Piotr Małecki Aspirant Policji Państwowej.

Pani Poseł Beata Małecka-Libera uczestniczyła w Noworocznym Spotkaniu Samorządowym zorganizowanym w Siewierzu. Gośćmi byli burmistrzowie, wójtowie, prezydenci miast, przedstawiciele samorządu wojewódzkiego. W podziękowaniu za wnoszeniu nowych wartości w rozwój miasta i regionu wręczono doroczne nagrody „Magnum meritum pro regionie et urbis sewioris”. Wspólne życzenia i kolędowanie sprawiły, że spotkanie było bardzo uroczyste i wzruszające.

Inicjatywy europosła Krzysztofa Liska Bronislaw Dutka poseł PSL Spotkanie komisji parlamentów krajów Grupy Wyszehradzkiej

Konferencja „Infosprawni” 25 marca poseł Beata Małecka-Libera wzięła udział w uroczystym otwarciu targów Rehmedika na terenie Expo Silesia w Sosnowcu. W czasie konferencji „Infosprawni” z udziałem kierownictwa Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych oraz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych omawiano program PFRON na rok 2010. Dyskusja objęła również przyszłość wsparcia dla samorządu w realizacji zadań na rzecz osób niepełnosprawnych, działalność WTZ i ZAZ, realizację turnusów rehabilitacyjnych oraz innych form rehabilitacji społecznej.

Wystawa III Cesarzy 4 marca poseł Beata Małecka-Libera wzięła udział w oficjalnym otwarciu wystawy „Trójkąt Trzech Cesarzy na dawnej widokówce”. Wystawę otworzył Marszałek Sejmu Bronisław Komorowski. Ekspozycja ma na celu przede wszystkim pomoc w promocji TTC. Ekspozycja została podzielona na 12 grup tematycznych, m.in. wizerunki panujących - Franciszka Józefa I, Wilhelma II i Mikołaja II, godła i flagi państwowe, panorama, przemytnicy, celnicy i inne.

Spotkanie w sprawie linii kolejowych 12 stycznia poseł wzięła udział w spotkaniu w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim. Tematem, wzbudzającym wiele emocji w naszym regionie, była budowa Linii Kolejowej Dużych Prędkości,

Krzysztof Lisek europoseł PO Europoseł o Somalii Poseł do PE Krzysztof Lisek wziął udział we Wspólnym Zgromadzeniu Parlamentarnym AKP -UE (Stowarzyszenie Parlamentarzystów Europejskich na rzecz Afryki) zorganizowanym przez hiszpańską prezydencję. Krzysztof Lisek wypowiadał się nt. bezpieczeństwa i obrony w Somalii. 19 Wspólną Sesję Zgromadzenia Parlamentarnego AKP-EU otworzyli Komisarz ds. Rozwoju Andris Piebalgs oraz Minister Spraw Zagranicznych Hiszpanii Miguel Angel Moratinos.

Spotkanie z Aleksandrem Milinkiewiczem W marcu Krzysztof Lisek spotkał się z liderem białoruskiej opozycji, Aleksandrem Millinkiewiczem. Rozmawiano o aktualnej sytuacji we-

Poseł Bronisław Dutka wraz z posłami i senatorami państw Grupy Wyszehradzkiej, zajmującymi się sprawami administracji, samorządu terytorialnego i rozwojem regionalnym po przeprowadzeniu debaty na wspólnym posiedzeniu w Krakowie w dniach 23-24 lutego 2010 r. oświadczają: Stymulowanie rozwoju regionalnego poprzez inwestycje infrastrukturalne, tworzenie warunków do powstania i ekspansji małych i średnich przedsiębiorstw oraz zwiększanie kapitału ludzkiego stanowi jeden z najważniejszych i najbardziej skutecznych instrumentów przezwyciężania kryzysu gospodarczego.

Gala Przedsiębiorczości Powiatu Limanowskiego Poseł Bronisław Dutka uczestniczył w piątej edycji Gali Przedsiębiorczości Powiatu Limanowskiego, organizowanej przez Rade Przedsiębiorczości Powiatu Limanowskiego i Starostwo Powiatowe w Limanowej. Spotkanie odbyło sie w Restauracji „Foksal” w Mszanie Dolnej, tradycyjnie już przed Narodowym Dniem Niepodległości.

Aktualności Inicjatywy senatora Stanisława Koguta

Stanisław Kogut senator PiS

Głos w sprawie infrastruktury Na wniosek Pana Stanisława Koguta Senatora RP w Ministerstwie Infrastruktury odbyło się spotkanie, na którym zostały omówione poniższe kwestie: budowa nowej linii kolejowej Podlezę – Piekiełko, odbudowa linii kolejowej na odcinku Nowy Targ - Podczerwone i budowa nowej linii do granicy państwa ze Słowacją. Gospodarzem spotkania był Pan Juliusz Engelhardt Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury.

Sportowiec Roku na Sądecczyźnie Rozstrzygnięto plebiscyt na Najpopularniejszego Sportowca Roku 2009 na Sądecczyźnie. Gala odbywała się w ośrodku wypoczynkowym w Barcicach. Na uroczyste podsumowanie plebiscytu przybyło wiele gwiazd sportu, działaczy, samorządowców i polityków. Parlamentarzystów reprezentowali - senator Stanisław Kogut i poseł Arkadiusz Mularczyk. Najpopularniejszym Sportowcem Roku 2009 według czytelników Gazety Krakowskiej i organizatora gali - Firmy DeGie została Justyna Kowalczyk - która obecny sezon może uznać za jeden z lepszych w swojej karierze. Wśród dziesięciu najpopularniejszych sportowców, na siódmym miejscu uplasował się Bartłomiej Socha - zawodnik KS Kolejarz Stróże.

Noworoczne opłatek rzemieślników Senator Stanisław Kogut uczestniczył w spotkaniu opłatkowym zorganizowanym przez Cech Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorczości. Parlamentarzysta składając życzenia noworoczne życzył roku spokojnego, pełnego sukcesów zawodowych i szczęścia w życiu osobistym. Spotkanie rozpoczął program artystyczny w wykonaniu uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej CRR i P, który był jednocześnie zaproszeniem do wspólnego kolędowania. Ksiądz biskup w swoim przemówieniu wspomniał o roli rzemiosła i przekazywaniu umiejętności kolejnym pokoleniom, nawiązał do postaci św. Józefa - rzemieślnika, który wychowywał Jezusa. „Cieszymy się, że do drzwi Polski coraz częściej pukają wielkie światowe koncerny i firmy, ale to niestabilny, wędrujący kapitał. Zdarza się, że zmienia kierunek ekspansji, gdy trafi na tańszą siłę roboczą w jakimś innym kraju.

Senator zorganizował spotkanie dla przedsiębiorców Jak pomóc firmom i przedsiębiorstwom w inwestowaniu oraz rozwoju, poręczenia i gwarancje kredytowe w ramach programów rządowych oraz oferta kredytowa dla przedsiębiorców - to główne tematy spotkania zorganizowanego z inicjatywy senatora RP Stanisława Koguta oraz starosty Mirosława Wędrychowicza. Odbyło się w Dworze Karwacjanów w Gorlicach. Zachęcamy do zapoznania się prezentacjami, które były przedstawiane i omawiane podczas spotkania: Bank Gospodarstwa Krajowego - prezentację przedstawiła Magdalena Marchlewska, Małopolski Fundusz Poręczeń Kredytowych - prezentację przedstawił Grzegorz Haslik, PKO BP S.A. - prezentację przedstawiła Lidia Wal.

Inicjatywy senatora Stanisława Bisztygi

Przemówienie o antysemityzmie 26 stycznia senator Stanisław Bisztyga na prośbę Marszałka Senatu RP, wystąpił ze specjalnym przemówieniem okolicznościowym. Wygłosił je podczas panelu „Pamięć o Holokauście. Walka z Antysemityzmem”, który był częścią trwającej 26 i 27 stycznia 2010 roku Trzeciej Misji Europejskich Przyjaciół Izraela w Obozie Zagłady Auschwitz Birkenau.

Na spotkaniu ze strażakami „To jedna z najważniejszych społecznie służb, a zadaniem nas, parlamentarzystów RP jest nieustanne wspieranie wysiłków zmierzających do polepszenia ich bytu i możliwości działania w lepszych warunkach” - tak powiedział senator Stanisław Bisztyga podczas spotkania z przedstawicielami OSP w Lubniu. Senator Bisztyga jest zaangażowany w problemy związane z działalnością tego resortu, jest bowiem członkiem Senackiego Zespołu ds. Strażaków.

Talent sceniczny senatora Bisztygi 6 lutego politycy od prawa do lewa wcielili się w znakomitych artystów sceny komicznej i wystąpili w kilkugodzinnym widowisku „Reality Shopka Szoł”. Od dziesięciu lat znakomitości świata polityki zawieszają wzajemne spory i ruszają do wspólnej zabawy. Jubileuszowa X już Shopka, odbywała się pod hasłem” Casino Polska 2010”,a jej tematem była między innymi afera hazardowa .Nie mogło zabraknąć słynącego z poczucia humoru i zamiłowania do występów scenicznych senatora Stanisława Bisztygi. W duecie z byłym senatorem i znanym muzykiem Krzysztofem Cugowskim zauroczyli publiczność. I o to chodziło, by spojrzeć na świat w krzywym zwierciadle i podarować innym porcję fantastycznego humoru.

Otwarcie zmodernizowanego oddziału szpitalnego w Suchej Beskidzkiej 5 marca 2010 w Szpitalu Rejonowym w Suchej Beskidzkiej odbyła się uroczystość związana z otwarciem zmodernizowanego oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii oraz przyznaniem po raz kolejny Certyfikatu Akredytacyjnego Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia i certyfikatów z serii ISO 9001:2008 oraz ISO 14001:20. Uroczystość uświetnili swoją obecnością znani goście, między innymi: ks. krd. Stanisław Dziwisz, wiceminister zdrowia Marek Haber i senator Stanisław Bisztyga.

Gala Sądeczanina Roku Podczas gali wieńczącej plebiscyt „Sądeczanin Roku” obecni byli parlamentarzyści, wśród nich senator Stanisław Kogut oraz przedstawiciele sądeckich samorządów. Tytuł „Sądeczanina Roku” otrzymał Prezydent Nowego Sącza Ryszard Nowak .Wyniki plebiscytu ogłoszono podczas uroczystej gali w Małopolskim Centrum Kultury „SOKÓŁ”. Na uroczystość, oprócz zaproszonych gości, licznie przybyli krewni i przyjaciele kandydatów do nagrody. Swoją obecnością zaszczycił po prawie roku nieobecności Marszałek Województwa Małopolskiego Marek Nawara. Ryszard Nowak otrzymał prawie połowę spośród 7378 głosów, które wpłynęły na konkurs. Werdykt kapituły plebiscytu, która podliczyła głosy, przedstawiła jego ubiegłoroczna laureatka dr Anna Szczepanik -Dziadowicz.

w Krakowie, które odbyło się 20 marca w hotelu „Royal”. Na spotkanie przybyło kilkudziesięciu sołtysów z Małopolski środkowej i zachodniej.

Stanisław Bisztyga senator PO

Akcja informacyjna w sprawie funduszy sołeckich Senatorowie Platformy Obywatelskiej: Janusz Sepioł, Paweł Klimowicz i Stanisław Bisztyga prowadzą akcję zaznajamiania sołtysów w swoich okręgach wyborczych, z możliwością korzystania z Funduszy Sołeckich. Taką możliwość daje gminom ustawa z kwietnia 2009 roku. Senator Bisztyga był pomysłodawcą spotkania informacyjnego

Posiedzenie Parlamentarnego Zespołu ds. Strażaków 17 lutego senator Stanisław Bisztyga wziął udział we wspólnym posiedzeniu Sejmowego i Senackiego Zespołu ds. Strażaków z udziałem ratowników, którzy wzięli udział w akcji ratowniczej po trzęsieniu ziemi na Haiti. Jako aktywny członek Senackiego Zespołu Strażaków, którego celem jest między innymi dbałość o sprawy bezpieczeństwa pożarowego sprawowanego przez państwowe służby ochrony przeciwpożarowej, senator Bisztyga uczestniczył w prezentacji.

Aktualności

Informacje z sejmowej Komisji Zdrowia 04.2010 - Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. 04.2010 - Pierwszy Narodowy Plan Zdrowia na lata 2006 – 2012, II. Narodowy Plan Rozwoju 2007 - 2013 jako szansa wyrównywania różnic zdrowotnych.

04.2010 - Rozpatrzenie sprawozdania z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

w okresie 1 stycznia - 31 grudnia 2007 r.

dopuszczalności przerywania ciąży

i ratownika medycznego.

04.2010 - Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz ustawy o pomocy społecznej. 05.2010 - Informacja na temat stanu opieki położniczej - kierunki jej rozwoju 05.2010 - Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 05.2010 - Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach 05.2010 - Rozpatrzenie informacji NIK o wynikach kontroli systemu kształcenia oraz przygotowania do zawodów pielęgniarki, położnej 05.2010 - Celowość, możliwości i skutki wdrożenia projektu elektronizacji dokumentu - zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy. 06.2010 - Pierwsze czytanie poselskiego projektu uchwały w sprawie „Godnego rodzenia” 24. 06.2010 - Sytuacja w zakresie przeszczepiania narządów. 06.2010 - Program profilaktyczny w zakresie choroby AIDS i zakażeń wirusem HIV. 06.2010 - Rozpatrzenie sprawozdania z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2009 r. 07.2010 - Rozpatrzenie poselskiego projektu ustawy o dobrowolnych dodatkowych ubezpieczeniach zdrowotnych 07.2010 - Rozpatrzenie sprawozdania podkomisji nadzwyczajnej o poselskim projekcie ustawy o niektórych zawodach medycznych 07.2010 - Opieka medyczna nad młodzieżą szkolną (medycyna szkolna):

•• •• •• •• ••

Badania profilaktyczne, w tym diagnoza stomatologiczna, system opieki pielęgniarskiej (zasady funkcjonowania pielęgniarek szkolnych), dzieci przewlekle chore w systemie, finansowanie medycyny szkolnej, ocena skuteczności opieki medycznej nad młodzieżą szkolną przez POZ.

07.2010 - Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o przekazaniu środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost

wynagrodzeń.

07.2010 - Uchwalenie planu pracy na okres od 1 sierpnia 2010 r. do 31 stycznia 2011 r. Informacje z senackiej Komisji Zdrowia 24.03.2010 - Rozpatrzenie ustawy o uchyleniu ustawy o wyrobach stosowanych w medycynie weterynaryjnej oraz o zmianie innych ustaw. •• Rozpatrzenie ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych - Rozpatrzenie ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Informacja Ministra Zdrowia na temat planów legislacyjnych resortu

18.03.2010

10.03.2010 - Rozpatrzenie wniosków zgłoszonych na 50 pos. Senatu do ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o świadczeniach opieki

zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

ze środków publicznych (druk senacki nr 809; druki sejmowe 2786 i 2824) .

finansowanych ze środków publicznych.

środowiska.

10.03.2010 - Rozpatrzenie ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansownych 10.03.2010 - Rozpatrzenie ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej 17.02.2010 - Rozpatrzenie wniosków zgłoszonych na 49 pos. Senatu do ustawy o zmianie ustawy - Prawo wodne oraz ustawy - Prawo ochrony 16.02.2010 - Rozpatrzenie ustawy o zmianie ustawy - Prawo wodne oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska. 16.02.2010 - Informacja na temat perspektyw funkcjonowania Głównej Biblioteki Lekarskiej przy ulicy Jazdów 1a, w Warszawie. Stanowisko

komisji w sprawie zachowania w nienaruszonym stanie Zbiorów Specjalnych Głównej Biblioteki Lekarskiej.

•• Informacja na temat ograniczenia sprzedaży preparatów w punktach aptecznych na wsi. - Rozpatrzenie ustawy budżetowej na rok 2010 w częściach właściwych przedmiotowemu zakresowi działania komisji.

5.01.2010

AktualnoĹ&#x203A;ci

Aktualności

Europejskie Stowarzyszenie Promocji Zdrowia „Pro Salutem” rekomenduje: World Ophthalmology Congress, 5-9 czerwca 2010 w Berlinie (Niemcy) W trakcie niezliczonej liczby sympo-

zjów oraz wykładów wiodący eksperci zaprezentują najnowsze odkrycia naukowe, a także najświeższe wyniki badań w dziedzinie okulistyki. Poruszone zostaną zagadnienia związane m.in. z tematem katarakty, jaskry i siatkówki oka.

ESC Congress 2010 28 sierpnia 1 września 2010 roku w Sztokholmie (Szwecja) Kongres ten jest największym wy-

darzeniem na świecie omawiającym postępy w dziedzinie kardiologii. Program imprezy obejmuje 450 sesji prowadzonych przez setki ekspertów z dziedziny kardiologii. Wśród uczestników kongresu znaleźć będzie można wszelkie osoby pracujące w zawodach związanych z układem sercowo-naczyniowym człowieka, tj. naukowcy, epidemiolodzy, pielęgniarki, technicy, a nawet politycy.

ESPID 2010, 4-8 maja w Nicei (Francja), Annual Meeting of the European Society for Paediatric Infectious Diseases

UEGW 2010, 18th United European Gastroenterology Week, 23-27 października 2010 w Barcelonie (Hiszpania)

Spotkanie to zapewnia swoim uczest- Wydarzenie to przez lata konsenikom aktualne informacje z dziedziny epidemiologii, diagnostyki, prewencji, leczenia oraz klinicznej prezentacji najważniejszych chorób pediatrycznych. Co roku wśród obecnych na zjeździe znajduje się duże grono międzynarodowych ekspertów. Poza tym program imprezy gwarantuje najwyższy poziom spotkań oraz możliwość zdobycia nowej wiedzy w ramach jednej z najpopularniejszych dziedzin medycznych na świecie.

ECNP Congress 2010 od 28 sierpnia do 1 września 2010 roku w Amsterdamie (Holandia)

kwentnie zyskuje coraz więcej uczestników i obecnie uznawane jest za jedno z najważniejszych w Europie. Wśród zaproszonych gości znajduje się wielu uznanych naukowców oraz specjalistów, których obecność wpływa znacząco na poziom merytoryczny programu. Tegoroczna edycja tygodnia obejmuje część teoretyczną oraz praktyczną, a tematyka poruszana w ramach szerokiej gamy wykładów, sesji czy warsztatów związana jest z problemami z zakresu gastroenterologii, endoskopii, hepatologii i innych.

WCPD 2010, 6th World Congress on Prevention of Diabetes and its Kluczową część kongresu stanowi Complications, 8-11 kwietnia jego program naukowy. Podobnie jak 2010 w Dresden (Niemcy) w ubiegłych edycjach uwzględnia on wykłady plenarne, ograniczoną do 28 liczbę sympozjów, sesje edukacyjne czy sesje poglądowe, a wszystko związane z najnowszymi odkryciami w dziedzinie neuropsychiatrii i jej pochodnych.

Kongres ten ma dwa cele. Przede

wszystkim zrzesza osoby zainteresowane zapobieganiem oraz leczeniem cukrzycy i jej powikłań. Dodatkowo stanowi idealne miejsce do wymiany opinii, a także doświadczeń związanych z dziedziną diabetologii, której problemy stały się tematem ogólnoświatowym i szeroko omawianym. W tegorocznej edycji kongresu poruszone zostaną problemy z zakresu zapobiegania cukrzycy typu 1, dziedziczenia cukrzycy, przyczyn rozwoju choroby, a także wiele innych zagadnień.

Aktualności The Hemophilia 2010 World Congress, 10-14 lipca 2010 w Buenos Aires (Argentyna) Kongres rozpoczynają warsztaty

i sesje, które umożliwią uczestnikom zdobycie nowych umiejętności oraz informacji, których wartość naukowa będzie miała zdecydowany wpływ na dalszą działalność zawodową członków kongresu. W tegorocznej edycji kongresu poruszone zostaną problemy z dziedziny hemofilii dotyczące m.in. neonatologii, starzenia się czy genetyki. W kongresie ma wziąć udział ponad 4 000 uczestników z ponad 100 krajów na świecie.

III Kongres EAPS 23-26 października Kopenhaga (Dania)

26th International Association Congress of Pediatrics – IPA 2010, 4 – 9 sierpnia w Johannesburgu (Republika Południowej Afryki) Pediatryczny Kongres IPA 2010 w Jo-

hannesburgu jest jedynym w swoim rodzaju forum, gdzie spotkają się pediatrzy z całego świata. W tegorocznej edycji IPA uwzględniona zostanie tematyka z wielu dziedzin medycyny. Podczas wydarzenia poruszone zostaną problemy z zakresu neonatologii, pulmonologii, kardiologii, onkologii, infekcji i wielu innych.

1st International Vitamin Conference, 19-21 maja 2010 w Kopenhadze (Dania) Konferencja ta jest pierwszym takim

wydarzeniem na skalę międzynarodową. Dzięki holistycznemu ujęciu tematu witamin w suplementach i lekach oraz zaprezentowaniu analiz różnych metod badawczych, wydarzenie stanowi wyjątkową okazję do pogłębienia wiedzy i wymiany doświadczeń dla lekarzy, farmaceutów, producentów czy pracowników ośrodków badawczych m.in. z zakresu sposobu oceny aktywności biologicznej witamin w żywności czy innowacyjnych metod produkcyjnych. Dodatkowym atutem będzie obecność kluczowych autorytetów naukowych związanych z tematem witamin.

Kongres EAPS w wyjątkowy sposób

łączy obszary zainteresowań pediatrów z pierwszej pomocy, praktyki ogólnej i specjalizacji z programem intensywnej opieki i ogólnej opieki pediatrycznej. Kongres oferuje prezentacje dotyczące praktyki laboratoryjnej oraz wystąpienia czołowych, międzynarodowych ekspertów z szeregu dziedzin. Ponadto, przemówienia plenarne będą dotyczyły takich dziedzin jak: ochrona dzieci, narodowa polityka dot. dzieci, leki dla dzieci, otyłość, szczepienia oraz choroby zakaźne.

Aktualności Kolejny krok w walce o nasze zdrowie

Laboratorium wykrywania niebezpiecznych wirusów w Warszawie

Nowoczesne laboratorium wyposażone m.in. w specjalne filtry, urządzenie do usuwania biozanieczyszczeń i system monitoringu otwarto w Warszawie. Będzie ono służyć do wykrywania najgroźniejszych wirusów i bakterii, takich jak SARS czy patogeny grypy. „To jest duże wydarzenia nie tylko dla Warszawy, nie tylko dla Polski, ale też dla Europy, bo powiem szczerze, będzie ono służyło również innym państwom europejskim. Będziemy mogli identyfikować patogeny, które tu trafią - profesjonalnie, w miarę szybko i na sprzęcie wysokiej klasy” - mówiła uczestnicząca w otwarciu placówki minister zdrowia Ewa Kopacz. Zapewniła, że system bezpieczeństwa, który tu zastosowano, uniemożliwia wydostanie się z laboratorium niebezpiecznego materiału. Budowa placówki rozpoczęła się w 2006 r.

Zajmuje ona trzy kondygnacje w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Jedna jej część to laboratorium drugiego stopnia bezpieczeństwa, druga - trzeciego stopnia. Na teren laboratorium można wejść jedynie przy pomocy specjalnej karty magnetycznej. Wszyscy pracownicy są wielokrotnie sprawdzani. Placówka jest monitorowana. W każdej chwili można włączyć alarm. W poszczególnych pomieszczeniach są specjalne filtry, a przede wszystkim różne ciśnienia, tak by żaden niebezpieczny wirus czy bakteria nie wydostały się na zewnątrz. Najniższe ciśnienie jest w sercu laboratorium - miejscu, gdzie wykonywane są badania. Zapakowana próbka trafiać będzie do badań przez specjalną śluzę, a później zostanie przeniesiona do komory,

gdzie naukowcy, przy pomocy specjalnych gumowych rękawic, mogą nad nią pracować. Pozostałości po badaniach będą usuwane w tzw. autoklawie przelotowym przy pomocy nadciśnienia i wysokiej temperatury. „To laboratorium będzie też zabezpieczało pod względem epidemiologicznym mistrzostwa Euro 2012. Było konieczne, żeby powstało w Warszawie. Mamy duże międzynarodowe lotnisko i tu blisko takie badania powinny być robione” - powiedział dziennikarzom Główny Inspektor Sanitarny Andrzej Wojtyła. Laboratorium zatrudnia sześciu specjalistów, ta liczba - jak zapewnia jego kierownictwo - może w przyszłości wzrosnąć. PAP - Nauka w Polsce Kap

Polska będzie rozwijać nowoczesne technologie medyczne

Centrum NanoBioMedyczne w Poznaniu Międzyuczelniane Centrum NanoBioMedyczne (CNBM) powstanie w Poznaniu przy Wydziale Fizyki UAM. CNB połączy zespoły naukowe poznańskich uczelni: Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Politechniki Poznańskiej, Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego oraz Uniwersytetu Przyrodniczego, które włączą się w kształcenie w zakresie technologii nano-bio-medycznych. CNBM będzie również współpracować z zagranicznymi uczelniami. 23 marca odbyło się uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego pod budynek Centrum. „Projekt Centrum jest realizowany w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, priorytet XIII Infrastruktura szkolnictwa wyższego, Działanie 13.1. Beneficjentem projektu, partnerem wiodącym i właścicielem całej infrastruktury został Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, który odpowiada za realizację inwestycji” -

poinformował PAP pełnomocnik rektora UAM ds. realizacji projektu, dziekan Wydziału Fizyki prof. dr hab. Ryszard Naskręcki. W Centrum będą prowadzone studia stacjonarne II stopnia na kierunku biofizyka ze specjalnością nanobio-medyczną oraz na makrokierunku „Bio-Nano-Materiały”, który obejmie zagadnienia z zakresu fizyki, inżynierii materiałowej i biotechnologii; a także III stopnia (doktoranckie) - w zakresie nanotechnologii i nanonauki. „Studenci biologii, chemii, fizyki, biofizyki i biotechnologii partnerskich uczelni będą mogli realizować w CNBM swoje zajęcia z zakresu pracowni magisterskiej - informuje prof. Naskręcki - Pakiety wykładów, demonstracji i eksperymentów będziemy transmitować do wszystkich tych uczelni”. W CNBM będzie 9 pracowni: biologiczna, chemiczna, medyczna, „cleanroom”, mikroskopowa, optyczno-spektroskopowa, spektroskopii NMR i obrazowania, wytwarzania nanostruktur oraz fizyki wi-

dzenia i neuronauki, w których znajdzie się 50 miejsc dla zaawansowanych prac eksperymentalnych. Budowa nowoczesnego Centrum ma się zakończyć pod koniec lipca 2011 roku. „Pierwsi studenci rozpoczną zajęcia 1 października 2011 r., a pierwsi doktoranci 1 października 2010 roku” zapowiada prof. Naskręcki. PAP - Nauka w Polsce, Małgorzata Nowak agt/ kap/

Aktualności Unia inwestuje w polską laryngologię

W Polsce powstanie Światowy Ośrodek Leczenia Głuchoty W Kajetanach pod Warszawą powstanie Światowe Centrum Leczenia Częściowej Głuchoty (World Partial Deafness Center). Znaczna jego część powinna być oddana do użytku w połowie 2011 roku - poinformowano 1 marca na konferencji prasowej w Warszawie. Jest to wyraz uznania dla osiągnięć prof. Henryka Skarżyńskiego, dyrektora Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu (IFiPS) oraz jego zespołu w dziedzinie leczenia częściowej głuchoty i innych problemów ze słuchem. Obecnie w instytucie wykonuje się najwięcej operacji poprawiających słuch na świecie, a światowy pionier wszczepiania implantów ślimakowych do ucha wewnętrznego prof. Blade S. Wilson z Duke Hearing Center w Durham (Pn. Karolina) powiedział, że według niego jest to „najlepsza na świecie jednostka, w której leczy się niedosłuch i całkowitą utratę słuchu”. „To centrum jest szansą na zbudowanie silnej pozycji Polski na mapie naukowej i medycznej świata: szansą na podejmowanie nowych projektów badawczych, na koordynowanie wielu przedsięwzięć w ramach wieloośrodkowych umów naukowych, na wykorzystanie potencjału polskich naukowców w opracowywaniu nowych technologii. To także szansa na udostępnienie nowych rozwiązań terapeutycznych dla polskich pacjentów, bo to oni w pierwszej kolejności skorzystają z tego przedsięwzięcia” - wymieniał na konferencji prof. Skarżyński, uważany za pioniera w leczeniu częściowej głuchoty. W 2002 r. otolaryngolog przeprowadził pierwszą na świecie operację wszczepienia implantu ślimakowego osobie dorosłej z tym zaburzeniem słuchu. Wcześniej operacje tego typu wykonywano jedynie u osób z głębokim uszkodzeniem słuchu oraz z głuchotą całkowitą. Jak powiedział PAP prof. Skarżyński, głuchota częściowa polega na tym, że część ucha wewnętrznego jest całkowicie nieczynna, w rezultacie pacjenci mają prawidłową lub zbliżo-

ną do prawidłowej czułość słuchu dla niskich częstotliwości, ale są głusi na częstotliwości średnie i wysokie. U tych osób próby zastosowania aparatów słuchowych nie dają zadowalających efektów. Przed pionierską operacją z 2002 r. wśród specjalistów panowało przekonanie, że ingerencja w ucho wewnętrzne osób z częściową głuchotą grozi uszkodzeniem resztek słuchu. Prof. Skarżyński dowiódł, że wszczepiając implant ślimakowy można zachować nawet najmniejsze resztki słuchowe, zarazem umożliwiając pacjentowi słyszenie dźwięków z zakresu średnich i wysokich częstotliwości. Było to możliwe dzięki zastosowaniu implantów z niestandardowymi elektrodami oraz nowej metody chirurgicznej. Początkowo międzynarodowi eksperci byli sceptycznie nastawieni do polskich doniesień, ale w ostatnich latach na świecie podejmuje się coraz więcej prób leczenia częściowej głuchoty tą metodą. „Na razie nasz ośrodek jako jedyny potrafi to zrobić z zachowaniem 100 proc. resztek słuchowych pacjenta” - podkreślił prof. Skarżyński na konferencji. Dalsze prace jego zespołu nad leczeniem częściowej głuchoty dotyczyły dzieci. W 2004 r. otolaryngolog przeprowadził pierwszą operację wszczepienia implantu ślimakowego dziecku z tym zaburzeniem słuchu. Tym samym wielka rzesza maluchów z częściową głuchotą - o wiele większa niż dzieci całkiem głuchych - otrzymała szansę na lepsze rozumienie mowy, możliwość uczenia się języków, słuchania muzyki, podkreślił dr inż. Artur Lorens, kierownik Zakładu Implantów i Percepcji Słuchowej w IFiPS.

W kolejnych latach zespół prof. Skarżyńskiego opracował wiele nowatorskich metod diagnostyki i leczenia zaburzeń słuchu oraz rehabilitacji pacjentów, którzy na nie cierpią. Naukowcy opracowali np. bezkontaktowy aparat słuchowy dla niemowląt oraz implant słuchowy z innowacyjną elektrodą, która zapewnia większą stymulację dźwiękami, przez co pozwala na lepsze rozumienie mowy i lepszą rehabilitację. W 2006 r. prof. Skarżyński po raz pierwszy na świecie przeprowadził operację obustronnego wszczepienia implantów słuchowych do pnia mózgu u muzyka Karola Nowakowskiego. W 2009 r. na konferencjach naukowych m.in. w Warszawie, Sao Paulo, Rio de Janeiro, Londynie, Wiedniu, Hawanie i wielu innych miastach na świecie prof. Skarżyński przedstawił opracowaną przez siebie nową koncepcję leczenia częściowej głuchoty. Dowodem polskich osiągnięć w tej dziedzinie jest fakt, że w międzynarodowej grupie ekspertów zajmujących się słuchem - Expert Hearing Group - za projekt leczenia częściowej głuchoty odpowiada zespół prof. Skarżyńskiego. W 2007 r. zrodził się pomysł na powstanie Światowego Centrum Leczenia Częściowej Głuchoty w Kajetanach. Jedna trzecia nakładów potrzebnych na realizację projektu to środki własne IFiPS, a dwie trzecie pochodzi ze środków Unii Europejskiej. Naukowcy zapowiadają, że w centrum będą realizowane m.in. prace nad nowym systemem implantów do ucha środkowego i wewnętrznego; badania nad terapią genową głuchoty, terapią szumów usznych oraz regeneracją uszkodzonego ucha wewnętrznego. Planują też rozpocząć pilotażowy program badania słuchu u europejskich dzieci. Źródło: PAP – Nauka w Polsce, Joanna Morga

Rozmowa miesiąca Rozmowa z Zastępcą Głównego Inspektora Sanitarnego, dr. n. med. Przemysłem Bilińskim

Chcemy promować program „Trzymaj Formę” w całej Europie

Na temat programu zdrowotnego „Trzymaj formę” i wyzwań na rynku suplementów diety z Zastępcą Głównego Inspektora Sanitarnego, dr. n. med. Przemysławem Bilińskim rozmawiają Redaktor Naczelny „Kuriera Medycyny” dr hab. Włodzimierz W. Sukiennik i p.o Sekretarza Redakcji Konrad Rajca

KM: Panie Ministrze, tym roku reali- Komisja Europejska doceniła też na opakowaniach produktów żywnośzowana jest już IV edycja programu pionierski sposób realizacji partner- ciowych oraz umożliwienie wykorzy„Trzymaj formę”. Czy program ten na stwa-prywatnego w czasie kampanii, stania ich w komponowaniu codziennej szansę stać się jedną z wizytówek mając na myśli współpracę przy jej diety. Warto odnotowania jest również Polski w czasie zbliżającej się prezy- realizacji ze Stowarzyszeniem „Pol- wspólną ogólnopolską akcję promudencji Polski w Unii Europejskiej? ska Federacja Producentów Żywno- jącą obniżenie poziomu akryloamidu PB: Niedawno miałem zaszczyt pre- ści”. Jak wygląda Państwa współpra- wśród przedsiębiorstw przetwórczych zentować ten program na plenarnym ca z sektorem prywatnym ? i gastronomicznych. posiedzeniu Europejskiej Platformy ds. Dyrektor Generalny Dyrekcji ds. Jaki bezpośredni wpływ na zdrowie Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia Zdrowia i Ochrony konsumentów Row Brukseli. W posiedzeniu brali udział bert Madelin, podkreślał, że program młodzieży ma odpowiednia dieta i aktywność fizyczna? przedstawiciele Komisji Efektem p odejmowanej Europejskiej (DG SANCO) współpracy w ramach programu oraz ponad czterdzieści Program „Trzymaj Formę” jest przykładem szerojest rozszerzenie asortymentu osób reprezentujących kiego podejścia do problematyki zdrowego stylu odżyw sklepikach i bufetach szkolorganizacje członkowskie wiania i aktywności fizycznej Jego celem jest nie tylko nych m.in. poprzez dodanie do Europejskiej Platformy, pogłębienie wiedzy w zakresie znaczenia zbilansowanej oferty produktów śniadaniow tym m.in.: BEUC (The diety i aktywności fizycznej dla organizmu człowieka European Consumers’ i kształtowanie postaw i zachowań związanych z pra- wych (kanapki, produkty mleczOrganisation), CESS (Eu- widłowym żywieniem, odpowiednią jakością zdrowotną ne), napojów (wody mineralne, ropean Confederation żywności i aktywnością fizyczną, ale także dostarczenie soki owocowe i warzywne, naSport and Health), COFA- wiedzy i umiejętności korzystania z informacji zamiesz- poje mleczne) oraz przekąsek CE (Family Associations), czonych na opakowaniach produktów żywnościowych (m.in. owoce świeże sezonowe, COPA-COGECA (Agricul- (czytanie etykiet). Dlatego też materiały edukacyjne do owoce suszone, orzeszki, migtural Organizations and programu obejmują wiadomości na temat Dobrowol- dały, nasiona, batony i ciasteczCooperatives). Spośród nego Programu Znakowania Wartością Odżywczą GDA, ka zbożowe). Produkty te cieszą siedmiu inicjatyw naro- który w Polsce został uznany przez ponad 74% konsu- się zainteresowaniem ze strony dowych ukierunkowa- mentów za optymalny sposób komunikacji wartości od- uczniów. Program jest przykładem szerokiego podejścia do nych na promocję zasad żywczej produktów. problematyki zdrowego stylu zdrowego stylu życia zaodżywiania i aktywności fizyczprezentowanych w traknej. Jego celem jest nie tylko pogłębiecie posiedzenia, program „Trzymaj for- w pełni odzwierciedla założenia reanie wiedzy w zakresie znaczenia zbilanmę” był działaniem, które objęło swoim lizacji programów edukacyjnych na sowanej diety i aktywności fizycznej dla zasięgiem największą ilość uczestników zasadzie partnerstwa publiczno - pryorganizmu człowieka i kształtowanie (ponad 6 tysięcy szkół i 2,2 mln ucz- watnego przy szerokim zaangażowaniu postaw i zachowań związanych z praniów). „Trzymaj formę” realizowany jest strony rządowej, świata nauki oraz sekwidłowym żywieniem, odpowiednią metodą projektu: uczniowie we współ- tora prywatnego. Współpraca układa pracy ze szkolnym koordynatorem się bardzo dobrze. „Trzymaj formę” nie jakością zdrowotną żywności i aktywprojektu, którym najczęściej jest jeden jest naszym jedynym wspólnym przed- nością fizyczną, ale także dostarczenie z nauczycieli, sami kreują zajęcia zwią- sięwzięciem. Wspólnie realizujemy wiedzy i umiejętności korzystania z inzane z programem, m.in. happeningi, również skierowany do konsumentów formacji zamieszczonych na opakowazawody sportowe, teatrzyki, zajęcia ku- program edukacyjny znakowania żyw- niach produktów żywnościowych (czylinarne. Sposób realizacji jest więc inny ności tzw. Wskazanym Dziennym Spo- tanie etykiet). Dzięki badaniom przeprowadzow każdej szkole. Mamy de facto 6 tys., życiu (GDA). Celem programu „Wybieraj nych przez pracowników Państwowej jednostkowych lokalnych programów. z GDA” jest zwrócenie uwagi konsumenInspekcji Sanitarnej mamy dokładną Z punktu widzenia Komisji Europejskiej tów na nowe, użyteczne pod względem fotografię zachowań młodzieży. Więkprogram „Trzymaj formę” może się stać żywieniowym informacje umieszczone szość badanych dzieci posiada sprzęt platformą, na której będą tworzone programy w innych krajach.

Rozmowa miesiąca do uprawiania sportu, choćby rower czy piłkę. Gorzej jest z regularnym uprawianiem sportu, przede wszystkim z uwagi na dostęp do infrastruktury sportowej. Głównym wysiłkiem fizycznym dzieci w ciągu dnia są lekcje WF (88%) i dojście do szkoły (61%). Młodzież, szczególnie ta która uczestniczyła w programie ma w większości sporą wiedzę na temat właściwej diety. Oczywiście wiedza ta nie zawsze przekłada się na zachowania w codziennym życiu. Trzeba mieć jednak nadzieję, że gdy obecni nastolatkowie będą wchodzić w dorosłe życie, to w stosunku do własnych dzieci będzie im łatwiej - dzięki tej wiedzy - stosować zasady prawidłowego odżywiania. Tego typu działania będą procentować w przyszłości i mogą stanowić tamę przed epidemią chorób cywilizacyjnych: takich jak choroby układu krążenia, nowotwory, czy cukrzyca. Właściwa aktywność fizyczna, zdrowa dieta, unikanie czynników szkodliwych takich jak palenie tytoniu ma znacznie większy wpływ na zdrowie człowieka niż tzw. medycyna naprawcza.

Jak Pan ocenia postawy zdrowotne Polaków? Czy dzięki akcji udało się je jakoś zmienić? Ewaluacja trzech lat programu została przeprowadzona na losowo wybranej reprezentatywnej próbie 12 005 polskich nastolatków i ich rodziców, spośród których 54% stanowiła młodzież uczestnicząca w programie Trzymaj Formę (56%), a pozostałe 44% to młodzież nie uczestnicząca w nim. Z monitoringu jednoznacznie wynika, iż młodzież realizująca program „Trzymaj Formę” jest bardziej zadowolona z własnego wyglądu, częściej spożywa 5 posiłków dziennie, rzadziej dojada w ciągu nocy, a także częściej spożywa warzywa /surówki. W zakresie aktywności fizycznej, 38% badanych dzieci twierdzi, że regularnie uprawia jakąś dyscyplinę sportową. Najczęściej jest to gra w piłkę nożną, piłkę siatkową lub pływanie. 70% spośród dzieci realizujących program sport uprawia rekreacyjnie. Jakie są najskuteczniejsze środki zmieniania świadomości zdrowotnej Polaków? Zmiana świadomości według wszelkiej wiedzy wymaga wielu wielu lat; w literaturze wskazuje się na pokolenia i wymaga zbiorowego wysiłku oraz współpracy sektora publicznego, organizacji pozarządowych i przemysłu. Oczywiście nowoczesne techniki komunikacji, a także narządzie informatyczne stanowią doskonałą pomoc w skutecznej realizacji programów prozdrowotnych. Główny Inspektorat Sanitarny jako realizator rządowego programu „antynikotynowego” również modyfikuje i unowocześnia metody działania. Prowadzimy rozmowy z kilkoma telewizjami na temat tzw. product place-

ment, czyli ukrytych w scenariuszach produkcji filmowych (seriali) reklam, mówiących o szkodliwości dumy tytoniowego. Dzięki rozwoju naszych możliwości informatycznych mamy możliwość zdefiniowania grup, do których skierowania akcji profilaktycznych jest najbardziej uzasadnione. W chwili obecnej pracujemy nad programami kierowanymi do pacjentów uzdrowisk i kobiet bezrobotnych. Dlaczego akcja „Trzymaj Formę” obejmuje akurat dzieci w wieku 13-15? Dzieci i młodzież w wieku szkolnym są najbardziej narażone na najmniejsze nawet błędy w żywieniu. W tym okresie ma miejsce bardzo intensywny wzrost i rozwój organizmu kończący się dojrzałością płciową. Dlatego ważne jest aby szczególnie w okresie rozwojowym zadbać o dobrze zbilansowaną dietę i kształtować prozdrowotne nawyki żywieniowe. Racjonalna dieta w okresie dzieciństwa i młodości jest warunkiem prawidłowego rozwoju i osiągnięcia optymalnej, zaprogramowanej genetycznie budowy ciała, rozwoju intelektualnego i emocjonalnego oraz zdrowia. Program jest realizowany wg. zapisów tzw. Deklaracji Warszawskiej z 2007 roku, podpisanej przez 12 Ministrów Zdrowia „nowej unii”, w tym również przez Panią Minister Ewę Kopacz. Jaki cel stawiają sobie organizatorzy do osiągnięcia w kolejnych edycjach akcji? Co uznałby Pan za sukces? W oparciu o polskie materiały edukacyjne na zasadach partnerstwa publiczno – prywatnego podjęte zostaną rozmowy z przedstawicielami Państw Grupy Wyszehradzkiej dotyczących wprowadzenia programu „Trzymaj formę!” w Czechach, na Słowacji i na Węgrzech tak, aby w trakcie Polskiej Prezydencji była możliwość wprowadzenia go „na forum całej Unii Europejskiej. Tematem przewodnim najnowszego numeru „Kuriera Medycyny” jest problematyka suplementów diety. Jaką rolę odgrywają one w utrzymywaniu dobrej kondycji zdrowotnej człowieka? Suplementy diety mogą zawierać w swoim składzie witaminy i składniki mineralne, które naturalnie występują w żywności i spożywane są jako jej część, oraz inne substancje wykazujące Ciąg dalszy na str. 16

Rozmowa miesiąca Ciąg dalszy ze str. 15

efekt odżywczy lub inny efekt fizjologiczny. Osoba aktywna fizycznie, stosująca prawidłową, czyli zróżnicowaną i zbilansowaną dietę nie potrzebuje żadnych suplementów. Niestety, życie współczesnego człowieka dalekie jest od tego ideału: powszechny jest brak ruchu i spożywanie żywności wysoko przetworzonej. Stąd narastające od lat 90-tych zainteresowanie żywnością tego typu. Już Hipokrates mówił: „Niech żywność będzie Twoim lekarstwem, a lekarstwo Twoją żywnością”.

Co zmieniło się na rynku suplementów od tego roku? - W stosunku do produktu, który spełnia warunki kwalifikacji zarówno jako środek spożywczy, jak i produkt leczniczy, stosuje się wyłącznie przepisy prawa wspólnotowego dotyczące produktów leczniczych. 1 stycznia 2010 zakończył się okres przejściowy określony art. 9 noweli z dnia 30 marca 2007 r. do ustawy z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 z późn. zm.), zgodnie z którym produkty, które w dniu wejścia w życie ustawy spełniały jednocześnie kryteria produktu leczniczego oraz kryteria innego rodzaju produktu określone odrębnymi przepisami, o których mowa w art. 3a ustawy - Prawo farmaceutyczne (m.in. suplementu diety) mogły pozostać w obrocie na dotychczasowych zasadach do dnia 31 grudnia 2009 r. Prawodawca dopuścił zatem możliwość pozostawienia w obrocie aż do dnia 31 grudnia 2009 r., na dotychczasowych zasadach, także tych suplementów diety, które spełniają dodatkowo kryteria produktu leczniczego. Jak producenci suplementów diety odczują skutki nowych regulacji? Wspomniana powyżej regulacja prawna miała charakter przejściowy. Czas na przygotowanie się do tych zmian był bardzo długi, więc trudno mówić o jakimkolwiek zaskoczeniu. Zresztą, wbrew wielu katastroficznym wizjom przedstawianym w mediach w grudniu zeszłego roku, rynek suple-

mentów nadal znakomicie się rozwija. Bezpieczeństwo konsumenta jest wartością najważniejszą i w żaden sposób nie może być kwestionowane. Jak Pan ocenia polskie ustawodawstwo względem suplementów diety? Czy w porównaniu do innych krajów europejskich definicja leku i suplementu diety jest dobrze rozgraniczona? Polskie ustawodawstwo związane z bezpieczeństwem żywności jest całkowicie zharmonizowane z prawem Unii Europejskiej. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości ze względu na fakt, iż wiele kwestii związanych z suplementami diety nie zostało uregulowane na poziomie unijnym, potwierdza fakt, że poszczególne państwa członkowskie

mogą niejednolicie oceniać i dopuszczać do obrotu produkty kwalifikowane przez producentów lub dystrybutorów jako suplementy diety. Fakt, że w jednym państwie członkowskim dany produkt został dopuszczony do swobodnego obrotu nie zawsze musi oznaczać, że inne państwo członkowskie w określonych sytuacjach pozbawione jest możliwości kwestionowania wprowadzenia do obrotu tego produktu jako suplementu diety. Znajduje to potwierdzenie w wyrokach Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Trybunał stwierdza, że wobec braku harmonizacji oraz w zakresie, w jakim istnieją wątpliwości w aktualnym stanie badań naukowych, państwa członkowskie mogą w pewnych okolicznościach, na podstawie art. 30 WE, ograniczyć sprzedaż środków spożywczych sprzedawanych zgodnie z prawem w innym

państwie członkowskim ze względów ochronę zdrowia i życia ludzkiego. Czy suplementy diety są bezpieczne? W świetle obowiązujących przepisów prawnych za jakość zdrowotną żywności odpowiada producent. Podstawowym warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa konsumenta jest stworzenie odpowiednich warunków technicznych oraz spełnienie wymogów higienicznych w zakresie produkcji i obrotu środkami spożywczczymi. Rosnąca popularność suplementów diety zwiększa możliwość wystąpienia interakcji suplementów diety, jak i żywności z przepisanymi lekami. Może to prowadzić do zmiany działania zażywanych leków, jak również do wystąpienia niekorzystnych objawów klinicznych oraz powikłań farmakologicznych. Przykładowo, suplementy zawierające potas nie powinny być łączone z inhibitorami konwertazy angiotensyny, z uwagi na możliwość wzrostu stężenia potasu we krwi, objawiającego się niemiarowością serca, sennością, bólem głowy. Osoby stosujące blokery kanału wapniowego, digoksynę lub β-blokery nie powinny jednocześnie zażywać preparatów wapnia. Natomiast podczas kuracji preparatami z grupy bifosfonianów niewskazane jest spożywanie posiłków bogatych w wapń w okresie do 2 godzin po zażyciu dawki leku. Stąd pomysł powołania w Głównym Inspektoracie Sanitarnym Zespołu Ds. Suplementów Diety, którego zadaniem jest formułowanie opinii i sygnalizowanie ewentualnych zagrożeń. Jakie najważniejsze rozwiązania prawne są potrzebne dla uregulowania naszego rynku suplementów diety? Znowelizowana niedawno ustawa o bezpieczeństwie żywności uregulowała status Zespołu Ds. Suplementów Diety jako ciała doradczego Głównego Inspektora Sanitarnego. Zespół ten ma ogromną pracę do wykonania. W przypadku surowców roślinnych będących częstymi składnikami suplementów diety bardzo istotne jest również zjawisko hormezy, czyli dualnej reakcji organizmu na dawkę, polegające na

Rozmowa miesiąca stymulowaniu organizmu w zakresie małych dawek i hamowaniu funkcji życiowych w zakresie dawek dużych. Stąd istotnym zadaniem do rozwiązania będzie ustalenie indywidualnie dla każdej substancji najwyższej bezpiecznej dopuszczalnej dawki. Jakie perspektywy widzi Pan dla rynku suplementów diety w Polsce? Główny Inspektorat Sanitarny nie zajmuje się monitorowaniem rynku. To nie jest nasza rola. Natomiast analizując liczbę powiadomień o wprowadzeniu do obrotu na przestrzeni ostatnich lat widać wyraźnie ogromną dynamikę tego rynku. W innych krajach naszego regionu udział tych preparatów jest większy niż w Polsce, zatem można spodziewać się dalszego wzrostu.

Jak Pan ocenia wiedzę Polaków na temat suplementów diety? W chwili obecnej brak jest reprezentatywnych badań na temat wiedzy przeciętnego konsumenta na ten temat. Co więcej, ustalenie górnych tolerowanych poziomów spożycia dla poszczególnych składników na podstawie naukowej oceny ryzyka jest w wielu przypadkach bardzo trudne. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w niektórych przypadkach podaje te wartości, w innych natomiast nadal toczy się dyskusja mająca na celu ustalenie bezpiecznego dziennego spożycia tych składników.

Jaki Pan ocenia reklamę suplementów diety obecną w polskich mediach? Czy spełnia ona standardy etyczne? Kluczowe nie są tu kwestie etyczne a prawne. Zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie żywności suplementy diety są wprowadzane do obrotu, prezentowane i reklamowane pod nazwą „suplement diety”, która nie może być zastąpiona nazwą handlową (wymyśloną) tego środka spożywczego. Jeżeli suplement diety jest oznakowany dodatkowo nazwą handlową (wymyśloną), określenie „suplement diety” jest zamieszczane w bezpośrednim sąsiedztwie tej nazwy. Oznakowanie, prezentacja i reklama suplementów diety nie może zawierać informacji stwierdzających lub sugerujących, że zbilansowana i zróżnicowana dieta nie może dostarczyć wystarczających dla organizmu ilości składników odżywczych. W chwili obecnej Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności pracuje nad jednolitą listą oświadczeń zdrowotnych (Health claim). Po weryfikacji list krajowych przez EFSA ma powstać jednolita, europejska lista oświadczeń zdrowotnych. W związku z tym producenci suplementów diety zobowiązani będą do przedstawienia w każdym przypadku oświadczeń zdrowotnych zawierających tylko i wyłącznie zapisy udokumentowane naukowo, w oparciu o badania kliniczne. Dziękujemy za rozmowę

Temat numeru Główny Inspektorat Sanitarny

Suplementy diety w Polsce - stan obecny i perspektywy Suplementy diety należą do produktów żywnościowych. W związku z tym podmioty produkujące lub wprowadzający je do obrotu obowiązują wszystkie przepisy stosowane w celu zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego produktu określone zarówno w krajowym, jak i wspólnotowym prawie żywnościowym.

Art. 61 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia nakłada na podmioty produkujące lub wprowadzające do obrotu żywność obowiązek zatwierdzania zakładów żywnościowych w terminie 30 dni przed rozpoczęciem planowanej działalności. Istnieją wyjątki, kiedy zatwierdzenie nie jest wymagane, wtedy obowiązkowa jest ich rejestracja, natomiast nie jest wymagane zatwierdzenie zakładu. Podmiot działający na rynku spożywczym, który wprowadza lub ma zamiar wprowadzić po raz pierwszy do obrotu na terytorium Polski suplementy diety jest obowiązany powiadomić o tym Głównego Inspektora Sanitarnego. Obowiązek powiadomienia należy odnosić do produktu tzn. jeśli produkt konkretnego producenta został wprowadzony do obrotu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej wraz z powiadomieniem Głównego Inspektora Sanitarnego, kolejny podmiot wprowadzający do obrotu ten sam produkt nie ma obowiązku powiadamiania Głównego Inspektora Sanitarnego. Po otrzymaniu powiadomienia Główny Inspektor Sanitarny może przeprowadzić postępowanie wyjaśniające określone w art. 30 ustawy o bezpieczeństwa żywności i żywienia. Postępowanie to przeprowadza się w przypadku, wątpliwości, czy środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego wyraźnie różni się od żywności przeznaczonej do powszechnego spożycia oraz czy odpowiada szczególnym potrzebom żywieniowym, zgodnie z jego przeznaczeniem. Postępowanie przeprowadzane jest także dla sprawdzenia czy suplement diety lub środek spożywczy, do którego dodano witaminy, składniki mineralne lub inne substancje wykazujące efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, spełnia warunki określone prawem i czy produkt, jako

środek spożywczy, nie spełnia wymagań innego rodzaju produktu przeznaczonego do używania przez ludzi, w szczególności produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego, kosmetyku w rozumieniu przepisów o kosmetykach lub wyrobu medycznego w rozumieniu przepisów o wyrobach medycznych. Produkty z pogranicza Zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 30 marca 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo farmaceutyczne oraz zmianie niektórych innych ustaw z dniem 31 grudnia 2009r. zakończył się okres, w którym produkty, które w dniu wejścia w życie tejże ustawy spełniały jednocześnie kryteria produktu leczniczego oraz kryteria innego rodzaju produktu mogły pozostawać w obrocie na dotychczasowych zasadach. Oznacza to, iż obecnie do tzw. „produktów z pogranicza” stosuje się przepisy ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne zawarte w art.3a.: „Do produktu spełniającego jednocześnie kryteria produktu leczniczego oraz kryteria innego rodzaju produktu, w szczególności suplementu diety lub kosmetyku, określone odrębnymi przepisami, stosuje się przepisy niniejszej ustawy.” Przed wejściem w życie tych przepisów, głównie ze strony przedsiębiorców podjęto szereg prób, mających na celu z jednej strony przedłużenie tego okresu na kolejne lata, z drugiej zaś na ustaleniu ram prawnych wyznaczających kryteria kwalifikacji produktów do poszczególnych kategorii. W tym czasie Główny Inspektorat Sanitarny, w celu rozwiania wątpliwości tych podmiotów, które zwróciły się z prośbą o pomoc w zakwalifikowaniu ich produktów, nawiązał współpracę z Urzędem Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych,

w wyniku której wydano szereg opinii w tej kwestii. Obecnie produkty, które zostały wprowadzone do obrotu, jako suplementy diety, ale de facto są produktami leczniczymi mogły w takiej formie prawnej znajdować się na rynku tylko do końca ubiegłego roku. Po upływie tego terminu każdy produkt, który będzie znajdował się w obrocie niezgodnie z przepisami prawa będzie podlegał negatywnej kontroli odpowiednich inspekcji (sanitarnej lub farmaceutycznej). Z uwagi na to, iż przepis przejściowy nie określa wprost adresata normy może powstać pytanie, kto jest odpowiedzialny za spełnienie wymogów nałożonych przez przepisy. Na gruncie Prawa farmaceutycznego oraz ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia odpowiedzialność za wprowadzany produkt ponosi przedsiębiorca wprowadzający dany produkt do obrotu (podmiot odpowiedzialny/producent albo podmiot wprowadzający środek spożywczy do obrotu). Potwierdza to również fakt, iż sankcje karne w tym zakresie skierowane są właśnie do tych podmiotów (vide: art. 124 Prawa farmaceutycznego oraz art. 103 ust. 1 pkt 2 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia). Stąd logiczną konsekwencją jest stwierdzenie, iż obowiązek nałożony art. 3a Prawa farmaceutycznego może obciążać jedynie wymienione wyżej podmioty. Ewentualne niezgodności z przepisami prawa podlegają ocenie przez właściwe organy inspekcji sanitarnej bądź inspekcji farmaceutycznej. Reasumując, wykładnia obowiązujących przepisów wskazuje, iż obowiązanymi do doprowadzenia do zgodności produktów wprowadzanych do obrotu z wymogami art. 3a Prawa farmaceutycznego są jedynie podmioty wprowadzające dany produkt do obrotu.

Temat numeru Formy chemiczne witamin i składników mineralnych Koniec ubiegłego roku oraz początek bieżącego zaowocował również szeregiem aktów prawa europejskiego w obszarze bezpieczeństwa żywności w ogóle, ale mających również niebagatelny wpływ na rynek suplementów diety. Na podstawie § 6. rozporządzenia w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety, również do dnia 31 grudnia 2009 r. w suplementach diety mogły być stosowane witaminy i składniki mineralne inne niż określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia lub ich formy chemiczne inne niż określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia, jeżeli: 1) były one stosowane w procesie produkcji suplementów diety wprowadzanych do obrotu w jednym lub więcej państwach członkowskich Unii Europejskiej przed dniem 12 lipca 2002 r.; 2) Europejski Urząd do spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA – European Food Safety Authority) nie wydał negatywnej opinii dotyczącej możliwości ich stosowania na podstawie dokumentacji, uzasadniającej ich użycie, złożonej do Komisji Europejskiej przez jakiekolwiek państwo członkowskie nie później niż do dnia 12 lipca 2005 r. Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne Kolejnym istotnym zagadnieniem dla producentów żywności w ogóle, a suplementów diety w szczególności jest Rozporządzenie WE Nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności. Oświadczenie oznacza każdy komunikat lub przedstawienie, które, zgodnie z przepisami wspólnotowymi lub krajowymi, nie są obowiązkowe, łącznie z przedstawieniem obrazowym, graficznym lub symbolicznym w jakiejkolwiek formie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że żywność ma szczególne właściwości. Informacje te mogą dotyczyć zarówno szczególnych właściwości odżywczych produktu i wtedy mamy do czynienia z oświadczeniami żywieniowymi, jak i wpływu jego spożycia na zdrowie - oświadczenia zdrowotne.

Producenci chętnie i często stosują oświadczenia, ponieważ niewątpliwie zwiększają one atrakcyjność produktu. Właśnie ze względu na coraz większą powszechność stosowanych oświadczeń zaistniała potrzeba uregulowania stosowania oświadczeń w odniesieniu do wszystkich kategorii żywności, w tym suplementów diety. Podstawowym celem uregulowań prawnych jest ochrona konsumenta poprzez umożliwienie mu świadomego wyboru produktu, opartego na naukowo potwierdzonych danych. Tym samym stosowanie przepisów ma zapewnić wyeliminowanie treści wprowadzających konsumenta w błąd. Oświadczenia zostały podzielone na dwie podstawowe kategorie: oświadczenia żywieniowe i oświadczenia zdrowotne. Z punktu widzenia suplementów diety na większą uwagę zasługują oświadczenia zdrowotne, wśród których wyróżniamy: funkcjonalne, behawioralne, dotyczące kontroli wagi ciała, o zmniejszeniu ryzyka choroby oraz dotyczące rozwoju i zdrowia dzieci. Ogólnie oświadczenia nie mogą być nieprawdziwe, niejednoznaczne lub wprowadzające w błąd. Ponadto nie mogą budzić wątpliwości co do bezpieczeństwa lub adekwatności odżywczej innej żywności oraz nie mogą zachęcać do nadmiernego spożycia danej żywności. Oświadczenia muszą przede wszystkim być uzasadnione naukowo, a ich treść powinna być taka, że przeciętny konsument zrozumie opisane w oświadczeniu korzystne działanie. Dowody naukowe, potwierdzające związek pomiędzy spożyciem żywności (jej składnika) a efektem, o którym mówi oświadczenie podlegają ocenie Europejskiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Żywności. EFSA ocenia, czy istnieje ww. związek, innymi słowy stwierdza, czy oświadczenie jest prawdziwe z naukowego punktu widzenia. Opinia jest podstawą do dalszych etapów procedury, w której biorą udział Komisja Europejska i Państwa Członkowskie. Może się jednak zdarzyć, że ostateczna decyzja będzie odmienna od wniosków wynikających z opinii EFSA, ponieważ opinia ta nie musi być wiążąca, a jedynie ma stanowić pomoc w podjęciu decyzji. Proces uzyskania zezwolenia na stosowanie oświadczenia jest długotrwa-

ły (średnio około roku) i wieloetapowy (szczebel krajowy, EFSA, Komisja Europejska). Istotnym elementem procedury jest opinia EFSA. Niemniej jednak bardzo ważne jest uzasadnienie opinii (powodem odrzucenia mogą być np. niewłaściwie przedstawione warunki stosowania, zła grupa docelowa itd.). Nowa żywność i nowe składniki żywności W opracowaniu dotyczącym suplementów diety nie może zabraknąć choćby wzmianki na temat nowej żywności, aczkolwiek pojęcie to może się odnosić również do środków spożywczych ogólnego spożycia, środków wzbogacanych, jak i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Rozporządzenie unijne nr 258/97 definiuje nową żywność i nowe składniki żywności jako żywność i składniki żywności, które przed datą wejścia w życie rozporządzenia tj. 15 maja 1997r., nie były w znacznym stopniu wykorzystywane we Wspólnocie do spożycia przez ludzi. Rozporządzenie wymienia trzy zasadnicze kryteria, które muszą być spełnione przez produkty o statusie nowej żywności aby było możliwe podjęcie decyzji o ich dopuszczeniu do obrotu. Nowa żywności i nowe składniki żywności nie mogą stanowić zagrożenia dla konsumenta i wprowadzać go w błąd. Nie mogą także różnić się w takim stopniu od żywności i składników żywności, które mają zastępować, że ich zwykłe spożycie może być niekorzystne żywieniowo dla konsumenta. Istnieją dwa rodzaje procedur dla wprowadzania do obrotu nowej żywności: pełna procedura autoryzacji i procedura uproszczona oparta na notyfikacji. W przypadku autoryzacji podmiot składa wniosek do właściwego organu Państwa Członkowskiego, w którym produkt ma być wprowadzony do obrotu po raz pierwszy. W Polsce, zgodnie z art. 92 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia urzędem właściwym do przyjmowania wniosków i prowadzenia wstępnej oceny nowej żywności jest Główny Inspektorat Sanitarny. Kopię tego wniosku wnioskodawca przesyła równocześnie do Komisji Europejskiej. dr Iwona Wiśniewska (Główny Inspektorat Sanitarny)

Temat numeru Wytyczne Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA)

Surowce roślinne w suplementach diety Ze względu coraz szerszy i stale rosnący rynek suplementów diety w Europie lepsza charakterystyka substancji pochodzenia botanicznego (botanicals) wchodzących w ich skład stała się koniecznością. Powstała również potrzeba naukowej oceny ryzyka dla konsumentów korzystających z suplementów. EFSA podkreśla, że nie jest jej rolą klasyfikowanie, które substancje mogą mieć przeznaczenie lecznicze, a które żywieniowe. Każdy kraj decyduje, czy produkt jest sprzedawany na jego terytorium jako lek czy jako żywność.

10 września 2009 roku Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) opublikowała wytyczne „Guidance on Safety assessment of botanicals and botanical preparations intended for use as ingredients in food supplements” (http://www.efsa.europa.eu/en/ scdocs/scdoc/1249.htm). Wytyczne te nie są dokumentem prawnym. Ich zadaniem nie jest również podanie listy bezpiecznych substancji i produktów pochodzenia botanicznego, ale określenie zasad związanych z oceną bezpieczeństwa. Celem tej oceny jest zapewnienie, że „botanicals” stosowane w suplementach diety w proponowany sposób, ilościach i czasie nie stwarzają ryzyka dla zdrowia konsumentów (w tym również szczególnych grup konsumentów). Zasady przedstawione w wytycznych powinny być stosowane wyczerpująco, ale niekoniecznie wszystkie w każdym przypadku - zaleca się podejście case by case. Mogą być one generalnie wykorzystywane do innych zastosowań substancji pochodzenia botanicznego i ich produktów np. w zakresie żywności i pasz, nie obejmują jednak zagadnień związanych z nową żywnością i produktami genetycznie modyfikowanymi (GM). Wytyczne są przeznaczone dla wszystkich zajmujących się oceną ryzyka, osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo produktów wprowadzanych na rynek oraz jako narzędzie pomocnicze dla krajowych organów bezpieczeństwa żywności odpowiedzialnych za ochronę konsumenta. Wytyczne wskazują, że głównymi priorytetami w ocenie ryzyka są toksyczność i narażenie, ponieważ ryzyko jest funkcją zagrożenia i czasu narażenia. Określają również minimalną ilość danych potrzebną do oceny, które implikują podanie szeregu danych technicznych, toksykologicznych i dotyczących narażenia.

Jako priorytetowe w ocenia ryzyka uznano: •• Substancje o określonej historii spożycia i znacznej zawartości substancji czynnej; •• Substancje nie stosowane w pewnych krajach EU, ale stosowane w innych, szczególnie gdy jest ich wysoki poziom spożycia; •• Substancje, dla których zanotowano szkodliwy efekt u ludzi i zwierząt bądź swoją strukturą przypominają substancje uważane za toksyczne; •• Substancje, których spożycie wzrosło znacznie w ostatnich latach; •• Substancje, dla których jest brak danych o historii spożycia lub właściwościach toksykologicznych, a ich spożycie wzrasta. EFSA zaproponowała dwuetapowe podejście w ocenie ryzyka: •• Etap 1 (poziom A): Ocena bezpieczeństwa na podstawie dostępnej wiedzy i historycznego spożycia; •• Etap II (Poziom B): Ocena bezpieczeństwa substancji, które wymagają dodatkowych danych. Etap I obejmuje ocenę dostępnych danych. Przyjęto zasadę „Qualified Presumption of Safety Approach” stworzoną dla mikroorganizmów w żywności i paszach w 2007 roku. W myśl tej zasady substancje uznaje się pod pewnymi warunkami za bezpieczne i nie wymagane są dalsze badania. Do warunków tych należą m.in. historyczne spożycie, brak efektów szkodliwych na przestrzeni okresu stosowania, podobne narażenie i spożycie. Ważnym aspektem jest również zasada minimalizowania badań na zwierzętach i nie zadawania im niepotrzebnych cierpień. W wyniku oceny na tym etapie substancja lub produkt mogą być uznane jako: bezpieczne, wymagające dalszych badań lub stwarzające zagrożenie. Etap II dotyczy substancji lub produktów wymagających dalszych badań i obejmuje ocenę dodatkowych danych. W wyniku tej oceny mogą być

one uznane za bezpieczne lub stwarzające zagrożenie. Kompendium EFSA Wytyczne uzupełnione są przez kompendium, które stanowi „żywą” bazę danych” stale aktualizowaną w zależności od dostępnych informacji pochodzących z różnych źródeł (EFSA, EMEA, WHO, Komisja Europejska, Pharmacopoeia)‫‏‬. Nie można traktować go jako listy substancji bezpiecznych i niebezpiecznych, a obecność danej substancji na liście nie oznacza, że substancja ta może stwarzać zagrożenie. EFSA podkreśla, że nie jest jej rolą klasyfikowanie, które substancje mogą mieć przeznaczenie lecznicze, a które żywieniowe. Każdy kraj decyduje, czy produkt jest sprzedawany na jego terytorium jako lek czy jako żywność. Nie jest również rolą EFSA decydowanie, czy historyczne stosowanie preparatów poza granicami UE może być akceptowane podczas oceny ryzyka. Obecność niebezpiecznej substancji w określonym „botanicals” nie oznacza, że ta substancja będzie również stanowić zagrożenie w produkcie – zależy to od części rośliny i metody produkcji. Kompendium zawiera określone typy produktów, ponieważ nie jest możliwa ocena wszystkich możliwych produktów i wszystkich możliwych składników. Nie są oceniane zanieczyszczenia takie jak metale ciężkie, mykotoksyny, dioksyny, pestycydy, PAH, zanieczyszczenia mikrobiologiczne. W kompendium nie oceniano również potencjalnego efektu korzystnego oraz oświadczeń zdrowotnych. Komitet Naukowy EFSA rekomenduje rozszerzenie kompendium o substancje nie mające historycznego spożycia w Europie, ale mające udokumentowaną historię spożycia w krajach trzecich. Z tego powodu może być ono pomocne w implementacji nowego rozporządzenia dotyczącego nowej żywności, ponieważ proponowane jest, aby rozporządzenie to objęło również tego rodzaju substancje.

Temat numeru Informacje konieczne do oceny bezpieczeństwa składników pochodzenia botanicznego Informacje konieczne do oceny bezpieczeństwa składników pochodzenia botanicznego obejmują: dane techniczne, wielkość narażenia i właściwości toksykologiczne. Dane Techniczne Wśród danych technicznych wymagane są: •• Tożsamość i natura substancji. Należy podać nazwę systematyczną obejmującą rodzinę, rodzaj, gatunek, podgatunek, odmianę i jeśli to konieczne – chemotyp, synonimy, nazwę zwyczajową, zastosowaną część rośliny, pochodzenie geograficzne, warunki wzrostu i zbioru. Dokładne określenie tożsamości jest niezwykle istotne np. w przypadku Citrus aurantium L., ponieważ podgatunki ssp. aurantium (bitter orange) i ssp. bergamia (bergamot orange) są różnymi owocami zawierającymi różne poziomy furanokumaryny i synefryny. Z kolei wszystkie odmiany dzikiej róży (Rosa canina, pendulina rugowa) są zbierane o tej samej porze (późną jesienią) i zawierają podobne ilości kwasu askorbinowego. •• Proces wytwarzania . Należy podać metody i warunki wytwarzania, substancje stosowane w procesie wytwarzania (rozpuszczalniki), kryteria standaryzacji. W celu zapewnienia prawidłowości wszystkich etapów produkcji EFSA rekomenduje HACCP, choć zawsze należy mieć świadomość możliwych zafałszowań. •• Skład chemiczny. Należy podać składniki sklasyfikowane ze względu na ich budowę chemiczną i ich poziom, dane na temat składników istotnych z punktu oceny ryzyka ze względu na ich właściwości chemiczne, fizjologiczne lub toksykologiczne, składniki, które są markerami jakości, chemicznym „odciskiem palca” procesu produkcji czy biologicznej aktywności produktu. •• Specyfikacja . Powinna być wzorowana na ostatnich europejskich lub międzynarodowo akceptowanych specyfikacjach np. wytyczne Komite-

tu ds. Produktów Roślinnych EMEA. Należy podać limity (nieobecność) specyficznych niepożądanych/toksycznych substancji, stężenia głównych grup składników obecnych w produkcie – aminokwasy, tłuszcze, polisacharydy, olejki, jony nieorganiczne oraz maksymalne poziomy zanieczyszczeń – metale ciężkie, mykotoksyny, pozostałości środków ochrony roślin, PAH. •• Stabilność substancji pochodzenia botanicznego i produktów zawierających je w suplementach diety (w okresie ważności). Należy dostarczyć informacje o możliwej degradacji w zależności od warunków przechowywania. •• Proponowane zastosowanie i spożywanie. Należy uściślić jakie jest przewidziany rodzaj spożycia – spożycie zwykłe, jako suplement diety, jako produkt leczniczy, dla jakiej grupy odbiorców produkt jest przewidziany, czas spożycia. •• Informacje o przeprowadzonych ocenach przez międzynarodowe organy lub organy kompetentne. Narażenie Do oceny przewidywanego narażenia człowieka potrzebne jest określenie maksymalnego i/lub średniego dziennego spożycia oraz jego częstość i czas trwania. Należy również wziąć pod uwagę możliwość dodatkowego/łącznego narażenia poprzez różne kategorie żywności, suplementy diety i leki, które mogą być spożywane razem. Istotne są również informacje o historycznym stosowaniu składników w populacjach ludzkich oraz skutki narażenia (jeśli są znane, również spoza EU). Nadal brakuje adekwatnych danych i narzędzi do oceny strategii i narażenia. Przykładem jest trudność w oszacowaniu spożycia synefryny z pomarańczy gorzkiej (Citrus aurantium) spożywanej w postaci marmolady. Pojedyncze składniki nie są izolowane, spożywane są totalnie, marmolada jest wytwarzana i oczyszczana w różny sposób, a dodatkowo brak jest danych o wielkości spożycia. Duże różnice w spożywaniu mają szczególnie znaczenie, gdy wzrost spożycia związany jest z narażeniem na składniki genotoksyczne i kancerogenne tak jak to

ma miejsce np. w przypadku kopru zawierającego estrogol. Ekstrapolacja narażenia z jednego produktu na drugi zawierający tę samą substancję może być tylko wtedy, gdy są dowody na ten sam skład i ten sam poziom spożycia. Gdy nie ma danych dotyczących wpływu produktu na zdrowie lub w produkcie zawarte są substancje genotoksyczne i kancerogenne powinno się stosować podejście MOE (Margin of Exposure), w którym porównuje się efekt toksyczny z poziomem narażenia. Właściwości toksykologiczne Do określania właściwości toksykologicznych rekomendowane są badania przy zastosowaniu międzynarodowych protokołów z zastosowaniem GLP (np. metody OECD lub określone w dyrektywach 87/432/EWG i 67/548/EWG (Annex 5). Użycie innych metod powinno być uzasadnione. Badania powinny być wystarczające, aby wykazać bezpieczeństwo substancji i produktów oraz powinny być planowane tak aby ograniczyć lub zastąpić badania na zwierzętach. Wymagane są głównie badania toksyczności i toksykokinetyczne włączając w to metabolizm istotnych składników aktywnych biologicznie uwzględniając interakcje, które mogą zmieniać biodostępność, metabolizm i toksyczność. Wykorzystane powinny być również wszelkie dane z zastosowań medycznych, dane epidemiologiczne, badania na woluntariuszach i wszelkie inne dane dotyczące możliwego efektu szkodliwego. Inne badania powinny być przeprowadzone w zależności od wyników badań i właściwości substancji. Badania genotoksyczności powinny być przeprowadzone na poziomie genów i chromosomów Jeśli próby in vitro są dodatnie i nie wykaże się, że nie są istotne, należy przeprowadzić badania in vivo, które są badaniami kluczowymi. NOAEL (najniższy poziom, przy którym nie obserwuje się działania szkodliwego) powinien zostać określony w 90-dniowych badaniach na szczurach (toksyczność podchroniczna). W uzasadnionych przypadkach można odstąpić od badań. Iwona Wiśniewska, Barbara Jaworska-Łuczak (Główny Inspektorat Sanitarny, Biuro Punktu Koordynacyjnego EFSA)

tematy na dziś

Zdrowie publiczne - teraźniejszość i przyszłość Ciężar wypełniania zadań z zakresu zdrowia publicznego jest obowiązkiem władzy publicznej, co oznacza, że leży zarówno na barkach administracji rządowej jak i samorządu terytorialnego, zwłaszcza gmin. Zgodnie z prawem do zadań samorządu terytorialnego należą wszelkie sprawy o znaczeniu lokalnym, w szczególności zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty.

Podstawowy problem działania samorządu terytorialnego w kontekście zdrowia publicznego trafnie wypunktował w swojej publikacji „ Zdrowie Publiczne” wybitny znawca tematu prof. Andrzej Wojtczak: „Z punktu widzenia spraw zdrowia słabością jednostek samorządu terytorialnego oraz zasad decentralizacji kompetencji i obowiązku wykonywania różnych zadań jest to, iż w ustawach samorządowych nie określono bardziej szczegółowo roli samorządu w stosunku do systemu ochrony zdrowia”. Faktycznie, w zakresie zdrowia publicznego mamy do czynienia z mnogością aktów prawnych i de facto pewien galimatias prawny, a z pewnością wiele kompetencyjnych niejasności. Zgodnie z Konstytucją podstawową jednostką samorządu jest gmina, która wykonuje wszelkie zadania niezastrzeżone dla wyższych jednostek samorządowych. W związku z tym, nie ma zamkniętej listy zadań gminy w zakresie zdrowia publicznego, a jej zadania regulowane są różnymi ustawami (między innymi tzw. ustawą antyalkoholową, ustawą antytytoniową, ustawą antynarkotykową, ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, ustawą o ochronie zdrowia psychicznego , ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, , ustawą o ochronie środowiska). Podobne rozproszenie kompetencyjne po różnych aktach prawnych dotyczy powiatu. Z pewnością wprowadzenie jasnych zasad dotyczących uprawnień różnych podmiotów w zakresie zdrowia publicznego bardzo by usprawniło działania samorządów Mówiąc o zdrowiu i wyrównywaniu szans zdrowotnych, nie sposób tu nie wspomnieć o Narodowym Programie Zdrowia (NPZ), który jest realizowany w Polsce od 1990 r. Obecny Program na lata 2007-2015, przyjęty przez Radę Ministrów 15 maja 2007r. niestety, tylko częściowo wypełnia swe zadania

w zakresie zaspakajania potrzeb społeczeństwa w zakresie zdrowia publicznego. Po pierwsze, ponieważ działa jako uchwała Rady Ministrów, a nie ustawa zatem ma ograniczoną moc prawną. Poza tym, w przeciwieństwie do praktyki przyjętej w innych krajach, gdzie uchwalane są dwa, trzy priorytety tego typu programów, w Polsce jest aż 8 celów strategicznych oraz 15 celów operacyjnych. Takie podejście powoduje rozproszenie zadań i rozmycie priorytetów. Podstawowym warunkiem osiągnięcia celów NPZ jest włączenie do jego realizacji nie tylko administracji rządowej, samorządowej ale także samych obywateli. Rolą rządu jest natomiast tworzenie warunków sprzyjających realizacji. W zakresie rozwiązań prawnych dotyczących zdrowia publicznego Polska pozostaje w tyle za krajami zachodniej Europy. Wielka Brytania jest krajem, w którym zdrowie publiczne odgrywa niebagatelną rolę. Przede wszystkim, zdecydowano się na przygotowanie dokumentu, który stanowiłby podstawę przyszłej polityki zdrowotnej kraju. Ostatecznie opracowano dokument: „Szanujmy życie: nasz zdrowy naród”, który wyznacza cele z zakresu zdrowia publicznego do 2010r. W programie próbowano połączyć postulat odpowiedzialności jednostki i społeczeństwa za zdrowie i znalezienie „trzeciej drogi”. Położono duży nacisk na wyrównywanie szans i poziomów życia w różnych klasach społecznych, a także wśród mniejszości etnicznych. W Szwecji na początku 1997r. rząd utworzył Narodowy Komitet Zdrowia Publicznego, w skład którego weszli przedstawiciele parlamentu, różnych zespołów eksperckich i doradczych, reprezentanci władz różnych szczebli, świata nauki itp. Zgodnie z duchem egalitaryzmu panującym w Szwecji nadrzędnym dążeniem jest zapew-

nienie wszystkim dobrego zdrowia na zasadach równości. W związku z tym w zakresie programów dotyczących zdrowia publicznego położono nacisk na maksymalizację wyrównania szans równych grup społecznych oraz płci. Natomiast w Holandii w 2001 r. podpisano krajową umowę na temat świadczeń (opieki) zdrowia publicznego, gdzie stronami byli zarówno ministrowie zdrowia, spraw wewnętrznych, instytucje samorządu terytorialnego i stowarzyszenia samorządowe służby zdrowia. Położono nacisk na wzmocnienie infrastruktury zdrowia publicznego. Przy czym poszukiwano rozwiązania pośredniego pomiędzy działaniami z zakresu zdrowia publicznego, a służby zdrowia. Punktem wyjścia do rozważań było położenie odpowiedzialności na jednostkę, która sama ma decydujący wpływ na swoje zdrowie. Z kolei we Francji ochronę zdrowia jednostki uznano za fundamentalne prawo obywatelskie, którego realizacja powinna angażować wszystkie konieczne środki, jakie mogą się okazać niezbędne. Cele zdrowia publicznego są definiowane na okres pięcioletni i przyjmowane w formie normy prawnej, co zostało zapisane w Konstytucji. Jak widać w krajach zachodnich waga zdrowia publicznego jest należycie doceniona, a przyjęte rozwiązania kompletne i przyszłościowe. Nad takim potraktowaniem tematu zdrowia publicznego należy się także zastanowić w Polsce. W szczególności nad odpowiednim współdziałaniem instytucji administracyjnych oraz przyznaniem programom zdrowia publicznego rangi normy prawnej. A jakie są też inne powody dla których uchwalenie ustawy o zdrowiu publicznym jest absolutnie niezbędne?

tematy na dziś Po pierwsze: zdrowie publiczne

nie jest należycie doceniane w Polsce Jakkolwiek górnolotnie by to brzmiało prawdą jest, iż od skuteczności i wielosektorowości działań umacniających zdrowie ludzi zależy rozwój społeczno - ekonomiczny i kulturowy kraju. Niestety w chwili obecnej znaczenie zdrowia publicznego nie jest należycie doceniane.. Dlatego też istnieje potrzeba odpowiedniego umiejscowienia zdrowia publicznego w strukturze organizacji ochrony zdrowia, które byłoby oparte o akt prawny dotyczący całego systemu. Systemu organizacji, instytucji, kształcenia kadr, badań naukowych oraz kształtowania polityki prozdrowotnej państwa.

zumieć, jak wiele zależy od nich samych. Dlatego też odpowiednia edukacja, propagowanie zdrowego odżywiania, uprawiania sportu itd. czyli profilaktyka jest absolutnie niezbędnym elementem ustawy o zdrowiu publicznym. Mam nadzieję, że paradoksalnie strach przed pandemią grypy pozwwala baczniej spojrzeć na profilaktyke i promocję zdrowia.

Po czwarte: konieczność

dostosowania systemu zdrowia do zmian demograficznych W związku ze starzeniem się społeczeństwa należy również w przyszłości przewidzieć adekwatną do zmian społecznych skalę potrzeb, zwłaszcza w zakresie opieki i rehabilitacji. Musimy pamiętać, iż niedługo mniejsza liczba Po drugie: w Polsce osób młodych będzie utrzymywać posystem ochrony zdrowia kaźną rzeszę osoby w wieku podeszłym. ulega ciągłym zmianom W Polsce w centrum zainteresowa- Należy zrobić wszystko, żeby osoby nia nie jest funkcjonowanie systemu w starszym wieku jak najdłużej utrzyzdrowia publicznego, lecz organizacja mać w dobrym zdrowiu, dzięki czemu medycyny naprawczej. System ochro- będą m.in. dłużej aktywne zawodowo ny zdrowia podlega w naszym kraju i społecznie. Ich dobra kondycja fizyczpermanentnym restrukturyzacjom, na przyniesie także ewidentne oszczędmodernizacjom, wielu zmianom. Wy- ności w zakresie medycyny naprawczej nika to z różnorodnych czynników. Szacuje się ,iż w 2030 roku co 4 Polak Zarówno z sytuacji finansowej całego będzie miał 65 lat,w zwiazku z tym, niePaństwa, jak i z prób znalezienia sy- zbędne jest uchwalenie aktu, który bęstemu, który najbardziej zaspakajałby dzie dostosowywał system zdrowotny, potrzeby polskiego społeczeństwa. w tym w zakresie profilaktyki i edukacji, Niewątpliwie trudne jest przy tej okazji a także opieki do potrzeb zmieniająceosiągnięcie politycznego konsensusu go się demograficznie społeczeństwa. w wielu dla nas ważnych kwestiach. Aktu, który będzie patrzył na problem Dlatego tak ważne jest uchwalenie zdrowia społeczeństwa w sposób dłujednego aktu ustawodawczego, który gofalowy, a nie doraźny. w sposób kompleksowy i maksymal- Po piąte: rozdrobnienie nie stabilny regulowałby system opieki regulacji prawnych zajmujących zdrowotnej w tym cały obszar zdrowia się zdrowiem publicznym publicznego. Obecnie zdrowie publiczne i w ogóle dziedzina „zdrowia” są regulowane Po trzecie: profilaktyka przez olbrzymią ilość aktów prawnych: jest tańsza niż leczenie Stara zasada, iż lepiej zapobiegać, niż ustaw czy rozporządzeń, a także aktów leczyć zwłaszcza w dziedzinie zdrowia europejskich. Ponad to, o czym już wspomniałam, akty te ulegają częstym publicznego ma szczególną moc. Wszyscy znamy słynny paradygmat zmianom, co nigdy nie sprzyja stabilLalonde’a obrazujący jaki wpływ na ności żadnego sektora, a tutaj mamy zdrowie człowieka mają poszczególne do czynienia ze sferą szczególnie neczynniki. Na osobach, które widzą je wralgiczną. Obecnie jest prowadzonych po raz pierwszy piorunujące wrażenie szereg programów zdrowotnych ,często robi informacja, że aż 50 % zdrowia jed- niespójnych ,zbyt krótkich aby osiągnąć nostki zależy od jej stylu życia. Uczest- zamierzone efekty Ta mnogośc działań nicy niniejszej konferencji znają przed- wymaga uporządkowania.. stawiane dane, ale istnieje niezbędna potrzeba ich rozpropagowania wśród Polaków, którzy w końcu powinno zro-

Po szóste: brak jest w Polsce

regulacji dotyczącej zdrowia całego społeczeństwa W obecnym systemie legislacyjnym dotyczącym zdrowia podmiotem jest człowiek rozumiany jako jednostka. Oczywiście takie rozwiązania prawodawcze są niezbędne, co nie zmienia jednak faktu, że obecnie nie ma odpowiedniej regulacji prawnej, która zajmowałaby się społeczeństwem jako całością. Tę sytuację musimy zmienić tworząc ustawę o zdrowiu publicznym, która byłaby nakierowana nie na poszczególne jednostki, ale na ogół – na całe społeczeństwo. Ponadto, aby pomóc społeczeństwu w walce o zdrowie niezbędne jest kompleksowe ukierunkowanie polityki zdrowotnej i społecznej, które zapewniałoby obywatelom zdrowe warunki środowiska, życia, nauki, pracy i wypoczynku

Po siódme: brak działań

nastawionych na promocję zdrowia Obecnie działania władzy publicznej w zakresie zdrowia koncentrują się na walce z patologią - chorobą. Natomiast podstawowym celem dziedziny jaką jest zdrowie publiczne jest umacnianie zdrowia fizycznego i psychicznego, a nie walka o jego powrót. Należy zwrócić społeczeństwu uwagę jak łatwo być zdrowym; nauczyć jednostkę jak się nie stać pacjentem. Aby osiągnąć ten cel konieczna jest zmiana zarówno mentalności jak i sposobu życia Polaków. W związku z tym istnieje potrzeba promowania zdrowia i zdrowego stylu życia, edukacji, edukacji i jeszcze raz edukacji zdrowotnej. A w jaki sposób miałaby wyglądać ustawa o zdrowiu publicznym? Oczywiście stworzenie takiej ustawy nie jest zadaniem prostym. Z wielu powodów. Po pierwsze, samo słowo „zdrowie” użyte w kontekście legislacyjnym budzi już wiele emocji i kontrowersji. Nie inaczej będzie z pewnością i w tej sprawie. Po drugie, każdy specjalista zna definicję zdrowia publicznego ale widzi ją z nieco innej perspektywy i tym samym inaczej interpretuje. W związku z tym niezbędne jest jednoznaczne, ustawowe i precyzyjne określenie definicji zdrowia publicznego, która nie pozostawiała by wątpliwości ani pola różnym interpretacjom. Ustalenie praCiąg dalszy na str. 24

tematy na dziś Ciąg dalszy ze str. 23

widłowej i wiążącej definicji zdrowia publicznego byłoby bazą, punktem wyjścia dla całej ustawy. Mówiąc o definicji zdrowia publicznego niezbędne jest przypomnienie, iż mamy do czynienia z dziedziną wybitnie interdyscyplinarną. W jednym miejscu mamy bardzo szeroki wachlarz zagadnień i nauk: od humanistycznych, jak socjologia, poprzez ekonomicznomatematyczne jak statystyka, po medycznych kończąc. Mówimy tu zarówno o inżynierii sanitarnej, jak i psychologii czy pedagogice. O żywieniu i ekologii; o informatyce i zdrowiu poszczególnych grup społecznych. W związku z tym ustawa ma być bardziej szkieletem na podstawie, którego będą regulowane poszczególne dziedziny, a nie wielostronicowy zapis, który odniesie się do każdego zagadnienia związanego ze zdrowiem publicznym. Jednocześnie ustawa nie może być z oczywistych względów zbyt ogólna. Tak więc przy pracach legislacyjnych trzeba będzie uchwycić odpowiednią równowagę pomiędzy obszernością tematyki i szczegółowością omawianych kwestii. Ponadto, należy pamiętać, że ustawa o zdrowiu publicznym nie jest aktem, który przyniesie natychmiastowe rezultaty. Wręcz przeciwnie – ma mieć charakter długofalowy, a tym samym ponadczasowy. Ma stać ponad podziałami politycznymi oraz zmieniającymi się koncepcjami na ochronę zdrowia. Ma być, tak dalece jak to możliwe, aktem stałym i nie podlegający permanentnym modyfikacjom. Jej realizacja będzie mozolną i długotrwałą drogą obliczoną na odległy efekt, ale na pewno przyniesie wiele korzyści całemu społeczeństwu.

Ustawa o zdrowiu publicznym musi również uporządkować problemy kompetencyjne w tym zakresie dotyczące poszczególnych instytucji, a przede wszystkim samorządu terytorialnego. W sposób jasny i precyzyjny regulować, który podmiot jest za co odpowiedzialny, jakie ponosi konsekwencje za niewykonanie swoich zadań, wreszcie za pomocą jakich narzędzi ma wypełniać swoje funkcje, a równocześnie priorytet zdrowia publicznego musi być widoczny w polityce każdego resortu , nie tylko w Ministerstwie Zdrowia . Niezbędne jest stworzenie faktycznie działającego ogólnonarodowego Programu Zdrowia, który miałby oparcie w ustawie. Warto byłoby przyjrzeć się w tej kwestii rozwiązaniom przyjętym w innych Państwach i ustalić dwa, góra trzy priorytety, które po zakończeniu programu byłyby oceniane i ewentualnie modyfikowane bądź całkowicie zmieniane w zależności od potrzeb. Jednak najważniejsze jest aby program taki działał w praktyce, poszczególne podmioty były rozliczane z jego realizacji i przyniósł społeczeństwu długofalowe i wymierne efekty.

Poza tym, ustawa powinna koncentrować się na profilaktyce, edukacji oraz promocji zdrowia. Jak już wyżej wspomniano należy tak skonstruować akt, który by w zakresie zdrowia zajął się społeczeństwem, a nie poszczególną jednostką oraz byłby nastawiony nie na walkę z patologią czyli chorobą, tylko na jej zapobieganie. W tym celu konieczne jest monitorowanie stanu zdrowia obywateli, zapewnienie ochrony przed zagrożeniami stylu życia, współdziałanie w zakresie ustalania priorytetów polityki zdrowotnej i społecznej oraz kompleksowa regulacja prawna w zakresie zdrowia publicznego. Jak widać brak ustawy o zdrowiu publicznym koniecznością jej uchwalenia; również aby umożliwić Państwu Polskiemu wypełnienie nałożonych na niego przez Konstytucję obowiązków. Istniejąca luka wymaga uzupełnienia i stworzenia aktu prawnego, który w kompleksowy, przyszłościowy i ponadczasowy sposób zadba o zdrowie całego społeczeństwa. Jest to szczególnie ważne w momencie przyjętej do realizacji strategii dla Polski 2030 gdzie rola zdrowia publicznego jest tam wyrażnie zaznaczona. Na zakończenie wystąpienia warto przytoczyć stwierdzenie premiera Wielkiej Brytanii Benjamina Disraela, współtwórcy ustawy o zdrowiu publicznym przyjętej już w 1875r. Twierdził on, iż „zdrowie publiczne jest fundamentem, na którym spoczywa dobrobyt ludności i potęga kraju, a troska o zdrowie publiczne jest pierwszym obowiązkiem męża stanu.” dr n. med. Beata Małecka-Libera, poseł na Sejm (PO)

Zapraszamy na portal: www.akademiazdrowiapublicznego.edu.pl

tematy na dziś V Europejski Tydzień Szczepień

„Szczepiąc siebie – chronisz bliskich” W dniach 24 kwietnia - 1 maja odbędą się obchody V Europejskiego Tygodnia Szczepień. Głównym celem tego przedsięwzięcia jest propagowanie szczepień w całej Europie jako najskuteczniejszej formy zapobiegania chorobom, a także zwiększania świadomości zdrowotnej społeczeństwa. Hasło przewodnie V Europejskiego Tygodnia Szczepień obchodzonego w naszym kraju to: „Szczepiąc siebie – chronisz bliskich”. W ramach obchodów organizowane są konferencje naukowe, spotkania ekspertów oraz imprezy edukacyjne w całej Polsce. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny aktywnie uczestniczy w tegorocznych obchodach między innymi organizując konferencje otwierającą i zamykającą V Europejski Tydzień Szczepień. Szczepienia są najbardziej skuteczną i opłacalną formą zapobiegania chorobom: 3 3 ratują życie i prowadzą do znacznego spadku liczby zachorowań / zapobiegają zgonom oraz niesprawności / – przed wprowadzeniem rutynowych szczepień dzieci, choroby zakaźne były wiodącą przyczyną zgonów w tej grupie oraz częstych epidemii. Co roku dzięki szczepieniom udaje się uchronić przed śmiercią 3 mln osób na świecie, a kolejne miliony – przed cierpieniami związanymi z chorobą oraz jej trwałymi skutkami. Mimo, że w Europie występuje najniższa częstotliwość zachorowań, szacuje się, że – 32 tys. małych dzieci co roku umiera z powodu schorzeń, którym można by zapobiec dzięki szczepieniom. Na świecie liczba ta dochodzi do 1,4 mln. Zaszczepione dziecko, to ochrona także dla jego rodziny zamieszkującej pod jednym dachem – zaszczepienie znacznej grupy osób w danej społeczności, ogranicza szerzenie się choroby/drobnoustroju w populacji, w tym także na osoby nie szczepione i powoduje uzyskanie odporności grupowej tzw.,, gromadnej” 3 3 zapobiegają wybuchom epidemii chorób – dzięki skutecznym programom szczepień ochronnych większość mieszkańców krajów zindustrializowanych nigdy nie doświadczyło spustoszenia spowodowanego wybuchem epidemii choroby, której zapobiega się stosując szczepienia ochronne, 3 3 kontrolują częstotliwość występowania chorób oraz mogą prowadzić do ich wyeliminowania – przy utrzymującym się wysokim poziomie zaszczepienia populacji częstotliwość występowania chorób maleje. Dzięki wspólnym działaniom państw można wyeliminować niektóre choroby:

Ospa prawdziwa – w przeszłości powodowała zgon 5mln osób rocznie, została wyeliminowana w 1978 roku, a do dnia dzisiejszego uległa zapomnieniu. Polio – w 2002 roku WHO ogłosiła, że polio w Europejskim Regionie WHO zostało wyeliminowane. W celu globalnej eliminacji tej choroby niezbędne są wspólne działania państw w tym zakresie. Prowadzona na skalę globalną walka z polio uratowała od sparaliżowania 5mln osób ( WHO 2005 ). Odra – w roku 2002 ogłoszono wyeliminowanie odry w Ameryce. Obszar wolny od endemicznej transmisji odry. Stan ten osiągnięto w ciągu zaledwie 12 lat od poważnej epidemii tej choroby w roku 1990, która spowodowała ponad 250 tys. przypadków zachorowania oraz ponad 10 tys. zgonów. Odra, różyczka oraz zespół różyczki wrodzonej – eliminacja tych chorób na terenie Europejskiego Regionu WHO do roku 2010 – została przyjęta jako cel przez wszystkie Kraje Członkowskie. 3 3 mogą stanowić element strategii zapobiegania nierównościom w zakresie dostępu do usług podstawowej opieki zdrowotnej. Równy dostęp do szczepień ochronnych jest niezbywalnym prawem każdego dziecka, mimo to nie wszyscy mają do nich dostęp. Prowadzone badania wykazują, że osoby niezamożne mają często mniejszy dostęp do usług opieki medycznej. Obserwuje się pogłębiającą się nierówność w zakresie opieki zdrowotnej pomiędzy wschodnimi i zachodnimi częściami Europejskiego Regionu WHO. Rutynowe szczepienia ochronne stosowane w niektórych krajach są niedostępne dla mieszkańców innych państw. 3 3 mają dobry stosunek kosztów do skuteczności (są opłacalne ) - spośród osiągnięć medycyny szczepienia mają najlepszy stosunek kosztów do uzyskanych korzyści dla zdrowia i dobrobytu populacji / np. koszt szczepionki na odrę wynosi w Europie 0,17 do 0,98 euro na osobę, ale koszt leczenia odry to już kwoty rzędu 209-480 euro/. Szczepienia ochronne

dzieci to oszczędności w kosztach leczenia, hospitalizacji i rehabilitacji małych pacjentów, a także zaoszczędzone wydatki w zakresie zwolnień lekarskich, zasiłków i rent chorobowych. W długiej perspektywie czasowej, szczepienia chronią przed utratą zdrowia fizycznego i psychicznego spowodowaną chorobą, a tym samym wpływają na możliwość ukończenia edukacji oraz podjęcia pracy. Ochrona ta zapewnia niemierzalne indywidualne, a także społeczne korzyści w zakresie zdolności zarobkowania, produktywności i rozwoju. Radykalny spadek zachorowań, niesprawności i zgonów jest efektem skutecznie przeprowadzanych szczepień, dając korzyści zarówno poszczególnym osobom, jak i całym społeczeństwom. Dlatego też, dobrze funkcjonujące programy szczepień ochronnych są kluczowym elementem silnego systemu opieki zdrowotnej państwa i dają pewność, że życie żadnego dziecka nie będzie zagrożone. Program Szczepień Ochronnych obowiązujący w Polsce sukcesywnie podlega zmianom i modernizacji. Krajowi eksperci w dziedzinie szczepień ochronnych jako priorytety rozwoju polskiego kalendarza szczepień przyjmują: •• dokonanie zmian legislacyjnych w zakresie zasad finansowania kalendarza szczepień, •• wprowadzanie do obowiązkowego kalendarza wysokoskojarzonych szczepionek nowej generacji. Pozwoli to zabezpieczyć dziecko podczas jednej wizyty u lekarza przeciwko kilku chorobom – mniej wkłuć, mniej bólu, mniejsze koszty. •• wprowadzenie masowych szczepień wszystkich dzieci do lat dwóch przeciwko inwazyjnej chorobie pneumokokowej. Choroby wywołane przez pneumokoki: zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy też sepsa mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia tych dzieci.

konferencje Relacja z konferencji ISPOR Poland

„Farmakoekonomika w zarządzaniu antykryzysowym w ochronie zdrowia” W dniach 1-2 grudnia 2009 r. w hotelu Novotel Warszawa Airport odbyła się VII Międzynarodowa Konferencja Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego. Konferencja była poświęcona tematyce „Farmakoekonomiki w zarządzaniu antykryzysowym w ochronie zdrowia”. Podczas konferencji wykłady i warsztaty poprowadziło wielu wybitnych Gości z Polski i zagranicy - przedstawicieli świata medycyny, ekonomii i polityki. Pojawiły się między innymi takie osobistości jak:

dr n. med. Michael Barry - Prezes ISPOR. Dyrektor Kliniczny Centrum Farmakoekonomiki w Szpitalu św. Jakuba w Dublinie w Irlandii dr Andrew Briggs - Przewodniczący Katedry Polityki Zdrowotnej i Sekcji Ekonomicznej Zdrowia Publicznego na Uniwersytecie Glasgow w Wielkiej Brytanii prof. dr n. med. Isao Kamae - Prezes japońskiego oddziału ISPOR oraz członek Komitetu Wykonawczego ISPOR Azja Konsorcjum. Profesor Farmakoekonomiki w Japońskim Stowarzyszeniu Producentów Farmaceutyki. Profesor w Szkole Medycznej Uniwersytetu Keio w Japonii prof. John Yfantopoulos Profesor Ekonomiki Zdrowia i Polityki Społecznej na Uniwersytecie Ateńskim w Grecji. Jest Prezesem Narodowego Centrum Badań Społecznych w Atenach w Grecji prof. dr hab. n. ekonom. Witold M. Orłowski - Dyrektor Szkoły Biznesu Politechniki Warszawskiej, główny doradca ekonomiczny PricewaterhouseCoopers

Polska. Były doradca ekonomiczny Prezydenta RP Vladimir Zah - Prezes Regionalnego Oddziału ISPOR w Serbii oraz jeden z jego założycieli. Jest Dyrektorem Generalnego w spółce ZRX Outcomes Research w Toronto w Kanadzie prof. Pavel Vorobyev - Prezydent Russian Society for Pharmacoeconomics and Outcomes Research (RSPOR) – rosyjskiego oddziału ISPOR, Kierownik Kliniki Hematologii i Geriatrii Akademii Medycznej w Moskwie im. I.M. Sechenova

W trakcie Konferencji odbyły się szereg warsztatów edukacyjnych, sesja plenarna z udziałem zaproszonych gości, międzynarodowa sesja ISPOR, sesja Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego oraz sesja plakatowa. Zaproszeni przez prelegenci zaprezentowali i omówili najistotniejsze kwestie

z zakresu zarządzania antykryzysowego w ochronie zdrowia, w tym m.in. zagadnienie ochrony zdrowia w dobie kryzysu finansowego, ekonomii zdrowotnej w kontekście systemu opieki zdrowotnej, oceny słuszności i skuteczności socjalnych i zdrowotnych reform w Europie Środkowej i Wschodniej, badań porównawczych efektywności terapii oraz systemu opieki zdrowotnej i badań farmakoekonomicznych w regionie Pacyfiku i Azji. W grudniu odbędzie się VIII Międzynarodowa Konferencja PTF. Celem działalności Międzynarodowego Towarzystwo Farmakoekonomiki i Badań Klinicznych (ISPOR) jest promocja farmakoekonomiki (ekonomiki ochrony zdrowia) i badań klinicznych (dyscyplina naukowa, która ocenia wpływ działań w ochronie zdrowia na dobro pacjenta, w tym pod względem rezultatów klinicznych, ekonomicznych, czy też zgłaszanych przez pacjenta) i ułatwianie przekładania wyników tych badań na przydatne informacje dla osób podejmujących decyzje w ochronie zdrowia. Polskie Towarzystwo Farmakoekonomiczne zajmuje się promowaniem rozwoju wiedzy teoretycznej i praktycznych zastosowań farmakoekonomiki.

konferencje

Już w dniach 24-25 czerwca odbędzie się w Warszawie

III Międzynarodowy Kongres Zdrowia Publicznego Ideą przewodnią Kongresu jest - wyrównywanie różnic zdrowotnych w krajach „nowej” Europy. Deklaracja Warszawska podpisana 26 listopada 2007 roku przez Ministrów Zdrowia z 12 krajów, zakłada zmniejszenie i eliminację nierówności w dziedzinie zdrowia w Europie poprzez: •• wzrost wiedzy na temat czynników ryzyka przedwczesnej umieralności, w szczególności z powodu chorób przewlekłych (nowotworów, chorób układu krążenia, cukrzycy). •• rozwój systemu monitorowania zmian w biomarkerach dotyczących zdrowia oraz determinantów zdrowia. •• budowanie potencjału w wielu dziedzinach zdrowia w krajach Unii Europejskiej.

Organizator: Europejskie Stowarzyszenie Promocji Zdrowia

Organizatorzy zwrócili się do Minister Zdrowia Ewy Kopacz o objęcie Kongresu Honorowym Patronatem Szczegóły: www.zdrowiepubliczne2010.com

nauka i medycyna Skuteczna pomoc w diagnostyce

Przeciwciała monoklonalne - leki przyszłości Przeciwciała monoklonalne już dziś leczą i pomagają w diagnostyce, a z czasem będą coraz tańsze - powiedział prof. Krzysztof Krzystyniak na konferencji zorganizowanej przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Przeciwciała monoklonalne należą do tak zwanych bioterapeutyków czynnych biologicznie substancji pochodzenia zwierzęcego lub ludzkiego, produkowanych metodami nowoczesnej biotechnologii. Przeciwciała (inaczej immunoglobuliny) - to białka wydzielane przez specyficzne białe krwinki - pobudzone limfocyty, które mają zdolność do rozpoznawania specyficznych substancji, zwłaszcza białek - tak zwanych antygenów. Wiążą się z nimi, co może hamować działanie antygenu - na przykład trucizna przestaje być trująca, a czynnik zapalny związany ze specyficznym przeciwciałem przestaje wywoływać zapalenie. „Aby użyć przeciwciał w celach leczniczych, przede wszystkim musimy wiedzieć, na jakie białko w organizmie zadziałać, a następnie wyprodukować wielką ilość identycznych przeciwciał, które wykonają zadanie” mówił prof. Krzystyniak. W roku 1984 Niels K. Jerne, Georges J.F. Kuhler i Cesar Milstein otrzymali nagrodę Nobla za badania nad przeciw-

ciałami monoklonalnymi. Takie przeciwciała są identycznymi klonami. Ich wytwórcą jest „nieśmiertelny” limfocyt - by go uzyskać, wystarczy połączyć wytwarzający potrzebne przeciwciała limfocyt z komórką szpiczaka, która może się dzielić bez ograniczeń. Możliwości wykorzystania przeciwciał są szerokie - mogą działać same albo dostarczać w odpowiednie miejsce toksyczne związki lub promieniotwórcze izotopy, niszczące wybrane komórki. Pracuje się głównie nad leczeniem chorób nowotworowych, chorób układu krążenia, cukrzycy, otyłości, choroby Alzheimera. Na przykład w reumatoidalnym zapaleniu stawów stosuje się infliximab, przeciwciało blokujące cytokinę TNF. Profesor powołał się na przykład młodej pacjentki, którą przywieziono do Warszawskiego Instytutu Reumatologii z ciężkim rzutem choroby - nie mogła się ruszać. Po podaniu kroplówki z infliximabem wyszła ze szpitala o własnych siłach. Innym przykładem skuteczności przeciwciał monoklonalnych może być leczenie chłoniaków rituximabem czy ciężkiej astmy omalizumabem. Denosumab znajduje zastosowanie w leczeniu

osteoporozy, a ranibizumab dokonał przełomu w leczeniu degeneracji plamki żółtej oka - wzrok pacjentów, którzy go dostają nie tylko już się nie pogarsza, ale zaczyna polepszać. Objawy uboczne leczenia są łagodne - nieco obniża się odporność na infekcję. Kompleksy przeciwciał i antygenów są uprzątane przez wyspecjalizowane komórki - makrofagi. Jednak czasami pojawia się poważny problem - tak było z leczeniem stwardnienia rozsianego. Choć natalizumab zapobiega postępom choroby, raz na 1-2 tysiące przypadków dochodzi do ciężkiego zapalenia mózgu. Ale pacjenci wymogli dopuszczenie leku do użytku - dla nich ryzyko było warte podjęcia.

29 Aktualnie w USA i Europie zarejestrowanych jest około 30 terapeutycznych przeciwciał, 160 dopuszczono do badań klinicznych, badania przedkliniczne obejmują od 200 do 300. Rynek na przeciwciała monoklonalne jest szacowany na wiele miliardów dolarów. Przeciwciała powstają w ogromnych, mieszczących nawet 200 tysięcy litrów tankach, w których unoszą się miliardy limfocytów. Samo zbudowanie takiej instalacji kosztuje setki milionów dolarów, a jej utrzymanie w ruchu jest trudne - musi być całkowicie sterylna. Oczyszczanie przeciwciał i nadawanie im postaci gotowego leku też nie jest łatwe, dlatego uzyskanie grama przeciwciał kosztuje nawet 3000 dolarów. Żadne państwo nie może sobie pozwolić na fundowanie tak drogich leków wszystkim potrzebującym. Dużo prościej byłoby uprawiać wytwarzające ludzkie przeciwciała rośliny. Jeśli uda się opracować wydajną technologię produkcji, koszt zmaleje nawet do kilkunastu dolarów za gram przeciwciał. PAP – Nauka w Polsce, Paweł Wernicki

nauka i medycyna Obietnica Minister Zdrowia

Powstanie narodowy program transplantacji Niebawem ogłosimy narodowy program transplantacji - zapowiedziała minister zdrowia Ewa Kopacz, która odznaczyła osoby oddające więcej niż jeden raz szpik kostny, komórki, tkanki oraz narządy. Odznaczeni otrzymali tytuł „Zasłużonego Dawcy Przeszczepu”. Kopacz wyraziła swój szacunek i uznanie dla dawców. „Dzisiaj ci, którzy noszą narządy podarowane, ci którzy noszą komórki podarowane, cieszą się życiem” - mówiła. „Jesteśmy zdeterminowani w tym, żeby poprawić kondycję polskiej transplantologii. Chcemy bez limitów finansować wszystkie przeszczepy w Polsce. Nie ograniczamy, jeśli tylko będą do tego odpowiednie warunki szpitalne, jeśli do tego będzie odpowiednia aparatura, ale przede wszystkim dawcy. (…)

Chcemy też transplantacje uczynić dzisiaj naszym programem narodowym” - mówiła minister zdrowia. W rozmowie z dziennikarzami Kopacz zapowiedziała, że niebawem ma zostać ogłoszony narodowy program transplantacji. Poinformowała, że spotyka się w tej sprawie z wojewodami i marszałk ami województw. Zapewniła, że nie zabraknie środków na przeszczepy.

Tytuł został przyznany 76 osobom. „Zasłużonemu Dawcy Przeszczepu” przysługują m.in. bezpłatne preparaty witaminowe oraz uprawnienia do korzystania poza kolejnością z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej. Od żywych dawców mogą być pobierane nerki i fragmenty wątroby oraz regenerujące się komórki i szpik. Odsetek pobrań od żywych dawców stanowi w Polsce zaledwie 2 proc. - światowe statystyki plasują się na poziomie 45 proc. Narządy pobrane do przeszczepów od żywych stanowią optymalne rozwiązanie. Polskie ustawodawstwo zezwala na przeszczepianie narządów od osób spokrewnionych lub związanych emocjonalnie (partnera, małżonka). Istnieje również możliwość przeszczepienia na rzecz innej osoby, jeśli uzasadniają to szczególne względy osobiste. W roku 2005 dokonano w Polsce 1281 przeszczepów nerek i wątroby. W roku 2009 - 1021, w tym w przypadku 45 przeszczepów narządy pochodziły od żywych dawców, co stanowi 3,4 proc. PRO PAP - Nauka w Polsce, kap

nauka i medycyna Odkrycie hiszpańskich naukowców

Leczniczy hormon żołądkowy Hiszpańscy naukowcy odkryli lecznicze właściwości kryjące się w hormonie żołądkowym, który w naturalny sposób jest wytwarzany przez organizm człowieka. Wykazano, że hormon znany pod nazwą ghrelina zmniejsza zwłóknienie wątroby, stres oksydacyjny i zapalenie oraz zapobiega poważnym uszkodzeniom wątroby. Szczegółowe wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie Hepatology, piśmie Amerykańskiego Towarzystwa Badań nad Chorobami Wątroby. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że ponad 2 miliardy osób na świecie cierpi na wirusowe zapalenie wątroby - chorobę wątroby, którą wywołuje kilka czynników, np. alkohol i zakażenie. Choroby wątroby obejmują wirusy zapalenia wątroby (zwykle typu A, B lub C), marskość wątroby oraz raka wątroby. Osoby cierpiące na przewlekłą chorobę wątroby są narażone na zagrożenia spowodowane zwłóknieniem (bliznowaceniem) wątroby, które mogą doprowadzić do niewydolności organu i ostatecznie do konieczności przeszczepu. Według ra-

portu WHO w 2005 r. przeprowadzono na świecie 21.000 przeszczepów wątroby, co stanowi niewielki odsetek osób wpisanych na listy oczekujących na przeszczep wątroby. Dr Ramón Bataller, członek zespołu biorącego udział w badaniach z ramienia hiszpańskiego Szpitala Klinicznego w Barcelonie, wyjaśnia, że nie ma obecnie dostępnych na rynku terapii przeciwzwłóknieniowych dla pacjentów mających problemy z wątrobą. „Naszym celem jest sprawdzenie, czy rekombinowana ghrelina mogłaby regulować tworzenie się tkanki włóknistej kojarzonej z przewlekłym uszkodzeniem wątroby” - mówi. Ghrelina jest wytwarzana przede wszystkim w żołądku i jest hormonem wzrostu, który ma kluczowe znaczenie w regulowaniu apetytu. Wyniki wcześniej przeprowadzanych badań wskazały, że hormon ten pełni również rolę ochronną wobec trzustki, serca, przewodu pokarmowego i innych organów. W ramach ostatnich badań zespół przeprowadził testy, które wykazały, że hormon obniża o 25% liczbę komórek fibrogenicznych w modelach zwierzęcych. Naukowcy przeanalizowali również

Nowa metoda leczenia w okulistyce

poziomy stężenia ghreliny w surowicy krwi w ponad 100 próbkach pobranych od pacjentów z przewlekłym zapaleniem wątroby typu C, alkoholowym zapaleniem wątroby oraz od zdrowej grupy kontrolnej i stwierdzili, że poziomy stężenia ghreliny w surowicy 2 grup chorych były wyraźnie niższe niż w grupie kontrolnej. Zdaniem dr Bataller naukowcy byli w stanie „wykazać, że rekombinowana ghrelina reguluje reakcję fibrogeniczną wątroby na stany ostre i przewlekłe”. Ich odkrycia pokazały, że ghrelina hamuje rozwój zwłóknienia w modelach zarówno zwierzęcych, jak i ludzkich. W toku badań przeprowadzonych na pacjentach chorych na anoreksję, atonię żołądkową, charłactwo oraz przewlekłą niewydolność serca odkryto, że ghrelina powoduje jedynie łagodny spadek ciśnienia krwi i jest ogólnie dobrze tolerowana przez pacjentów. Odkrycie może teraz przyczynić się do opracowania nowej terapii zwłóknienia, zapowiadając znaczący krok naprzód w walce z chorobami wątroby. W artykule autorzy napisali, że potrzebne są dalsze badania nad bezpieczeństwem i skutecznością ghreliny u pacjentów cierpiących na przewlekłe choroby wątroby. Źródło: Cordis (Wspólnotowy Serwis Informacyjny Badań i Rozwoju)

Nowoczesne zabiegi przeszczepu rogówki Kilka pierwszych w Europie przeszczepów rogówek wraz z plastikową częścią optyczną przeprowadzono pod koniec ubiegłego tygodnia w Okręgowym Szpitalu Kolejowym w Katowicach. W opinii lekarzy, to przełom i szansa dla niektórych pacjentów, którym do tej pory nie można było pomóc. Zespół pod kierunkiem prof. Edwarda Wylęgały w ciągu jednego dnia przeprowadził pięć takich operacji. Wszystko odbywało się pod okiem amerykańskiej profesor Uli Jurkunas z bostońskiego Massachusetts Eye and Ear Infirmary - szpitala Harvard Medical School. Katowickim lekarzom udało się przekonać Amerykanów, że takie zabiegi można przeprowadzać także w Polsce. Jak wyjaśnia prof. Wylęgła, rogówka przeszczepiana w trakcie tej operacji ma w środku plastikową część optycz-

ną, to swoista „humanizowana” proteza. Różni się od innych stosowanych protez rogówki tym, że jest wszczepiana za jednym razem. Nie trzeba czekać kilku miesięcy na kolejny etap operacji. Keratoproteza bostońska przypomina nit, składający się z cylinderka optycznego, płytki stabilizującej i pierścienia. Do operacji jest oczywiście potrzebna także ludzka rogówka z banku rogówek. Dzięki tej metodzie można leczyć pacjentów, u których klasyczny przeszczep nie ma szans powodzenia - już wcześniej nie powiódł się np. na skutek odrzutu lub infekcji albo chorzy mają zmętnienie rogówki po jej wirusowym zapaleniu. Dla wielu pacjentów z chorą rogówką obu oczu to jedyna szansa na wyzdrowienie. Koszty przeprowadzonych w czwartek zabiegów pokrywa Harvard Medical School. Śląscy lekarze mają nadzieję, że nowa me-

toda będzie stosowana w Katowicach i refundowana ze środków NFZ. W tym roku chcą przeprowadzić 15 takich zabiegów. W katowickim ośrodku każdego roku przeprowadza się ponad 200 przeszczepów rogówek. Rogówka to zewnętrzna część gałki ocznej - jest pierwszą warstwą, przez którą do wnętrza oka przechodzą promienie świetlne. Jej prawidłowa przejrzystość, powierzchnia i kształt mają bardzo istotny wpływ na widzenie. Rogówkę porównuje się do szkiełka zegarkowego, które musi być przeźroczyste, by można było odczytać godzinę. Schorzenia rogówek są drugą po zaćmie przyczyną znacznego upośledzenia widzenia. KON PAP - Nauka w Polsce, kap

Ciekawostki

Ciekawostki medyczne Bezbolesne zastrzyki? W Japonii wyprodukowano supercienką igłę nowego typu do strzykawek. Praktycznie nie powoduje ona bólu u pacjentów. Jak podały tokijskie media, przeznaczona do pobierania krwi igła ma średnicę 0,23 mm. Wytwórcy igły podkreślają, że ich wyrób pozbawiony jest mankamentów, jakie miały podobne supercienkie igły o nieco większej średnicy, wyprodukowane w Japonii przed 5 laty i stosowane do wstrzykiwania insuliny. Cechą szczególną nowej igły jest to, że wejście do jej wnętrza składa się z kilku wewnętrznych kanałów. Japońscy wynalazcy twierdzą, że ta zmiana konstrukcyjna umożliwia bezbolesne pobranie krwi bez niszczenia podstawowych jej składników.

Drzemka poprawia myślenie Drzemka w ciągu dnia poprawia zdolność do zapamiętywania nowych faktów - twierdzą psycholodzy. Sen nie tylko naprawia szkody wyrządzone przez długie czuwanie, ale przesuwa cię nawet jeszcze dalej niż byłeś przed drzemką - tłumaczy cytowany przez serwis Eurekalert dr Matthew Walker z University of California w Berkley, który prowadził badania nad wpływem snu na zdolność uczenia się. Z wcześniejszych doświadczeń psychologa wynika, że sen ma kluczowe znaczenie w procesie uczenia się.

Jagody dobre na pamięć Jeżeli boisz się, że o czymś zapominasz, zjedz jagodę. Albo jagodziankę. Bo jagody poprawiają pamięć - wynika z ostatnich badań. Wcześniejsze eksperymenty pokazywały, że czarne jagody - jedno z najbogatszych naturalnych źródeł antyoksydantów - poprawiają pamięć u zwierząt laboratoryjnych w podeszłym wieku. Badania amerykańskich i kanadyjskich uczonych, których wyniki opublikowano w najnowszym wydaniu dwutygodnika „Journal of Agricultural and Food Chemistry” potwierdziły, że te odkrycia odnoszą się również do ludzi. 5-letnia matka Jej pierwsza miesiączka wystąpiła w wieku 8 miesięcy. Piersi uwydatniły w wieku czterech. W wieku pięciu lat, kość miednicza rozszerzała się a kości były już bardzo rozwinięte. Kilka miesięcy później, Lina Medina urodziła dziecko - mając 5 lat, 7 miesięcy i 21 dni. Lina Medina urodziła się 27 września 1933r. w małym peruwiańskim miasteczku Paurange. Pewnego dnia została zawieziona do szpitala z powodu rosnących rozmiarów jej brzucha. Na początku przypuszczano nowotwór, jednak badania lekarskie wykazały, że dziewczynka jest w siódmym miesiącu ciąży. Dr Gerardo Lozada wziął ją do Limy, wcześniej zasięgając porady innych lekarzy, którzy potwierdzili, że Lina faktycznie jest w ciąży. Lima wyszła za mąż i w 1972 roku urodziła drugiego syna (33 lata po pierwszym), aktualnie mieszka w jednej z najbiedniejszych dzielnic Limy.

Bakterie niezbędne dla zdrowia Różne gatunki bakterii zamieszkujących ludzkie jelita mają w sumie ponad 3, 3 mln genów, podczas gdy nasz własny genom liczy ich tylko 23 tys. - informuje „Nature”. Jak się ocenia, w ludzkim ciele jest 10 razy więcej komórek bakteryjnych niż komórek ludzkich - z czego większość zamieszkuje ciepłe i przytulne jelito. Takiej masy mikroorganizmów nie można lekceważyć. Podjęte przez międzynarodowy zespół naukowców wysiłki badawcze dały już pierwsze wyniki - wykazano, że układ pokarmowy przeciętnej osoby zamieszkuje około 170 gatunków bakterii. Co więcej, stany zapalne jelit są związane z nieobecnością niektórych gatunków.

nowości wydawnicze Mirosław Jarosz „Suplementy diety a zdrowie” Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008

Grażyna Joanna Wasilewska „Na dobre zdrowie” Gdańsk 2009

Suplementy diety są coraz bardziej popularne, szczególnie wśród osób starszych. W wielu przypadkach mogą mieć znaczenie w profilaktyce chorób. Niestety, niekiedy ich przyjmowanie jednocześnie z lekami może być niebezpieczne dla zdrowia. Wiedza na temat interakcji między lekami, suplementami diety a żywnością jest w społeczeństwie bardzo mała. Autorzy wyjaśniają, na czym polega działanie suplementów, kiedy należy je stosować oraz kiedy trzeba koniecznie skonsultować się z lekarzem.

Czy wiecie, co to są suplementy diety? Codziennie każdy z was spotyka się z tym wyrażeniem, ale kto z was wie, co ono oznacza? Większość ludzi kojarzy sobie suplementy diety z odchudzaniem albo poprawą tężyzny fizycznej. Jedynie niewielki odsetek współczesnej populacji orientuje się, że suplementy diety to wyciągi z żywych organizmów przyrody całego świata. Od stuleci tą otaczającą nas przyrodę wykorzystywano z bardzo dobrymi skutkami zdrowotnymi do leczenia różnorodnych chorób i poprawy witalności. Dlaczego my korzystamy tylko z chemicznych wynalazków począwszy od jedzenia i kosmetyków, a na tabletkach skończywszy? Czy nie dlatego mamy natłok chorób cywilizacyjnych, które kiedyś nie istniały? Jeśli chcecie dowiedzieć się, po co nam wszystkim potrzebne są suplementy diety, przeczytajcie książkę „Na dobre zdrowie”. W bardzo przejrzysty i zrozumiały sposób odkryje ona przed wami zależności organizmu ludzkiego od świata przyrody. Częściowo przybliży wam to opis w zakładce „O książce”, z której dowiecie się, dlaczego książka została napisana. Właśnie po to, aby uświadomić wszystkim, jakie możliwości i jaką siłę leczenia dla naszych słabych organizmów posiada przyroda nas otaczająca.

prof. Iwona Wawer „Suplementy diety dla Ciebie – jak nie stać się pacjentem” Wydawnictwo Wektor

Suplementy diety, odżywki i żywność funkcjonalna to szybko rozwijający się rynek produktów, a przy ich opracowywaniu wykorzystuje się najnowsze odkrycia naukowe. Odrobina wiedzy potrzebna jest też, aby wykorzystać je racjonalnie. Książka jest poświęcona suplementom diety, ale dużo miejsca zajmują też problemy zdrowia i żywienia. Nie jest to encyklopedia suplementów, lecz zbiór potrzebnych informacji o tym, jakich składników może nam brakować. Nam, czyli ludziom jeżdżącym samochodem, pracującym w wieżowcach, siedzącym długo przy komputerze i przed TV, a zwłaszcza tym, którzy nie planują posiłków tylko jedzą coś w pośpiechu na mieście.

Krzysztof Abramek „Witaminy, minerały i suplementy. Jak stosując odpowiednie preparaty i witaminy poprawić swoje zdrowie i podnieść jakość życia?” wyd. Złote Myśli Jak stosując odpowiednie preparaty i witaminy poprawić swoje zdrowie i podnieść jakość życia? Jedyna tego typu publikacja na rynku, wypełniająca lukę i stanowiąca odpowiedź na zapotrzebowanie na taką informację. Czy chcesz być podobny do ogromnej rzeszy szarych, anonimowych konsumentów, kupujących witaminy, minerały i suplementy według reguł jakie narzucają im twórcy reklam, promocji i producenci zainteresowani wyłącznie zyskiem, czy też NAPRAWDĘ zależy ci dostarczaniu swojemu organizmowi tego co autentycznie najlepsze i co jest mu faktycznie potrzebne? Czy wolisz wystawiać swoje zdrowie na aukcję, patrząc tylko na to kto zaoferuje preparat w niższej cenie, czy też wolisz mieć świadomy wybór i w wiedząc dokładnie jaka witamina ile jest warta, otrzymywać dokładnie to, czego potrzebuje twój organizm. Dotychczas nie było na rynku żadnej książki, ebooka, ani innej publikacji, która pozwalałaby poznać różnice pomiędzy reklamowanymi preparatami witaminowymi, czym różni się witamina sztuczna od naturalnej, a ebook „Witaminy, minerały i suplementy” nauczy cię rozpoznawać jaką wartość mają poszczególne suplementy, preparaty witaminowe i mineralne będziesz umieć szukać właściwych dla ciebie preparatów i według właściwych kryteriów.