كورد- ئیسرائیل
1
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل -كورد
رۆژنامه‌نووسانی كورد خوازیارن سه‌ردان ی ئیسرائیل بكه‌ن و ئه‌و نموونه‌ی دیمۆكراسیی ناوچه‌ك ه ببینن *
راپۆرتی :كاروان محه‌مه‌د
رۆژنامه‌نووسێك :كورد و جوو ده‌توانن ره‌گه‌زپه‌رستیی عه‌ره‌ب و تورك و فارس له ناوچه‌كه‌دا كاڵ بكه‌نه‌و ه ی ی عه‌ره‌بیی و جیهانیدا ئه‌و ه باڵو ده‌كرێته‌و ه ك ه كورد پێوه‌ند ێ ل ه راگه‌یاندن ی جار ی عێراقه‌و ه هه‌ر ماوه ی ئازادب ی پرۆسه ل ه دوا ی خۆیان ی ده‌كه‌نه‌وه .تا ئێسته‌یش چه‌ندان كه‌س را و بۆچوون ی هه‌رێم هه‌میش ه ره‌ت له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا هه‌یه ،به‌اڵم ده‌سه‌اڵتداران ی كوردمان وه‌رگرتووه ،ك ه رۆژنامه‌نووسان ی رۆژنامه‌نووسان له‌وباره‌یه‌و ه نووسیوه ،به‌اڵم ئه‌مجاره‌یان راسته‌وخۆ را و بۆچوون ی وه‌ك ی ئیسرائیل بكه ی سه‌ردان ی سه‌ره‌كیمان كردووه ،یه‌كه‌م :ئایا خوازیار ی به‌ئاگان ل ه رووداوه‌كان .لێره‌یشدا 2پرسیار چینێك ی ئاشكرای له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا هه‌بێ؟ رۆژنامه‌نووسێك؟ دووه‌م :وه‌ك رۆژنامه‌نووسێك پێت باشه كورد پێوه‌ندب ی ل ه وه‌اڵمدا عوسمان شێخ محێدین ،ك ه رۆژنامه‌نووس ه و شاره‌زای ه ی سه‌ردانی ئیسرائیل بكه ی ك ه ئایا خوازیار ی ئه‌و پرسیاره له‌باره ێ حه‌ز ده‌كه‌م سه‌ردانی واڵتی ئیسرائیل بكه‌م له‌به‌ر ئه‌م هۆیانه، ی «به‌ڵێ ،ئه‌گه‌ر بۆم بگونج ی جوودا ،گوت ی ئیسرائیل و مێژوو ل ه بوار ی ل ه نێزیكه‌و ه ئاشنا بم به‌سسته‌می حوكمڕانی ئه‌و واڵت ه ك ه سستمێكی زۆر پێشكه‌توو ه ل ه ناوچه‌كه‌دا ،دیار ه من كارم - 1بۆ ئهوه به حكوومه‌تی ئیسرائیله‌وه نیی ه و ده‌كرێ سوودی لێوه‌ربگرین بۆ پرسی كه‌ركووك. ی ی چه‌ند توێژینه‌وه‌یه‌ك ئه‌نجام بده‌م له‌سه‌ر بنه‌ماكانی پێكه‌وه‌ژیان و فره‌ئاینزایی له‌و واڵته‌دا ،بۆ دۆزینه‌وه - 2هه‌روه‌ها بۆ ئهوه ی ئه‌تنیكییان له‌سه‌ره ،چونك ه ده‌زانین واڵتی ئیسرائیلیش چاره‌سه‌ر بۆ كێش ه هه‌ڵواسراوه‌كانی كه‌ركووك و ناوچه‌كانی تر ك ه كێشه
2
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل -كورد هه‌مان دۆخی كوردستانی هه‌یه. ی خۆمان ه - 3تا ببینین واڵتێك ل ه ناوچه‌كه ی ئیسرائیل ه و خاوه‌نی پێشكه‌تووترین و ناو سسته‌می خوێندنه ،كه‌چی ئێمه‌ش ل ه واڵتانی سوید و رۆژئاواو ه مێتۆدی خوێندن ده‌هێننین. ی - 4حه‌زده‌كه‌م چاوم بكه‌وێ ب ه شار قودس و بزانم تا چه‌ند خاڵی هاوبه‌شی ی كه‌ركووكدا هه‌یه ،خوازیارم له‌گه‌ڵ شار ی ببینم ،پێم خۆش ه كورد ه قودس و مه‌ردۆخا ێ ببینم وه‌ك ( ئیسحاق جووه‌كانی ئه‌و ی ) و بیر و بۆچونیان ل ه سه‌ر مورده‌خا ی گوزه‌رانیان بزانم». كوردستان بزانم و بار
«كورد له‌سه‌ر بنه‌ما ی به‌رژ ه‌و ه‌ند ی پێو ه‌ند ی بنیاد بنێ» ی له‌گه‌ڵ ی ك ه كورد پێوه‌ند ی ئهوه له‌باره ئیسرائیل دروست بكات ،ل ه وه‌اڵمدا عوسمان
ی كورد و جوو ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ ی پێوه‌ندب ی «ل ه راستیدا مێژوو شێخ محێدین گوت ی حه‌وته‌می پ .ز و ل ه ناو كۆمه‌ڵی ی سه‌ده ی شه‌شه‌م و سه‌ره‌تا كۆتای سه‌ده كورده‌واریدا ئاوێت ه بوون .ب ه دڵنیایییه‌و ه ئیسرائیل واڵتێكی به‌هێز ه ل ه ناوچه‌كه‌دا و خاوه‌ن چه‌كی ئه‌تۆمیی ه و پێگه‌یه‌كی به‌رفره‌وانی ل ه جیهاندا هه‌یه .ده‌كرێ كورد له‌سه‌ر ی ئه‌م پێوه‌ندیی ه بنیات بنێ ،به‌اڵم به‌مه‌رجێك پێوه‌ندییه‌ك ه ی خۆ ی به‌رژه‌وه‌ندب بنه‌ما ی ئیسالمیی ی هه‌ڕه‌ش ه و نیگه‌رانیی واڵتانی دراوسێی بۆ نموون ه كۆمار نه‌بێت ه مایه ی جیۆسیاسییه‌و ه (جوگرافیای سیاسی) ئێران ،چونك ه نابێ ئه‌وه‌مان له‌بیر بچێ له‌روو ی كه‌مه‌وه له‌م قۆناخه‌ی ئێسته‌دا. ئێران بۆ ئێم ه گرینگتره له هه‌ر واڵتێكی تر به‌ال
«كورد د ه‌توانێ سوود له لۆبی ئیسرائیل و ه‌ربگر ێ» ی نیگه‌رانیی ێ باسی پرسێكی گرینگ بكه‌م ك ه جێگه عوسمان زیاتر گوتی «ده‌مه‌و ی كورده ،بۆچی ئیسرائیل چه‌ك ده‌دات ب ه واڵتانێك ك ه كورد ده‌كوژن .هه‌روه‌ها ئێمه ی ده‌رهه‌ق كورد ئه‌نجام داو ه به‌به‌شداریكردنی من پێموای ه ئیسرائیل هه‌ڵه‌یه‌كی مێژووی ل ه پیالنی نێوه‌ده‌ڵه‌وتی بۆ ده‌ستبه‌سه‌ركرنی عه‌بدواڵ ئۆچ ئاالن .له‌الیه‌كی تره‌و ه كورد ی لۆبی جوو ی كورد -ئیسرائیل سوود ل ه كاریگه‌ری ده‌توانێ به‌دروستبوونی پێوه‌ندی ببینێ ل ه ئه‌مه‌ریكا و رۆژئاوا و رووسیاوه ،چونك ه ئه‌وان ل ه ناوه‌ند ه بڕیار به‌ده‌سته‌كان رۆڵی یه‌كالكه‌ره‌وه و به‌رچاویان هه‌یه. ی ی كورد بۆ مافی ئه‌وه‌مان نه‌بێ خۆمان دۆستی خۆمان دیار من ده‌پرسم ،ئێمه ی رووناك ده‌ست ل ه ی بۆ تورك و عه‌ره‌ب و ئه‌وانی تر ره‌وای ه ب ه رۆژ بكه‌ین كه‌چ
ده‌كرێ كورد له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندبی خۆ ی ئه‌م پێوه‌ندیی ه بنیات بنێ ،به‌اڵم به‌مه‌رجێك پێوه‌ندییه‌كه نه‌بێته مایه ی هه‌ڕه‌ش ه و نیگه‌رانیی واڵتانی دراوسێی بۆ نموونه كۆمار ی ئیسالمیی ئێران
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
3
ئیسرائیل -كورد
“مێژوو پێمان ده‌ڵێ یه‌كه‌مین گه‌لی له فه‌له‌ستیندا ژیاو‌ه جوو بووه” به‌ئاشكرا هه‌بێ.
«جوو خاوه‌نی خاك ی ئیسرائیله»
ی هه‌مان پرسیاردا ،رۆژنامه‌نووس رامان ل ه وه‌اڵم ی «خوازیارم سه‌ردانی ئیسرائیل بكه‌م، عوسمان گوت ی ناوه‌ڕاسته، ی رۆژهه‌اڵت چونك ه دیموكراتیك ترین واڵت ی ی ئاشنا بم ب ه واڵتێك ك ه ئازارێك هه‌روه‌ها بۆ ئهوه زۆری چێشتوو ه تا گه‌یشتوو ه ئه‌م قۆناخه‌ی ئێسته‌ی». ی ی تێگه‌یشتن رامان هه‌روه‌ها گوتی «به‌پێچه‌وانه ی ی گه‌ل ی ئیسرائیل موڵك ی ئێسته عه‌ره‌به‌وه ،پێموای ه خاك ی ده‌ژی .مێژوو پێمان ده‌ڵێ جوو ه ك ه ئێست ه له‌سه‌ر یه‌كه‌مین گه‌لی ل ه فه‌له‌ستیندا ژیاو ه جوو بووه .هه‌ر ی خۆیانه‌و ه ئاوار ه و دواتر كۆمه‌ڵكوژ كراون. له‌و خاكه ی بدات و ی فه‌له‌ستین باج هه‌رچه‌ند ه ئه‌م ه نابێ خه‌ڵك پێویسته هه‌ردووال به‌ئاشتی پێكه‌وه بژین». ده‌ستی ئیسرائیل ده‌كه‌ن ،به‌اڵم بۆ كورد حه‌رام بێت!
«خاوه‌ن ی سیستمێك ی زۆر دیموكراسییه»
ی ی زۆربه ی «من حه‌ز ده‌كه‌م سه‌ردان ی گوت رۆژنامه‌نووس بارام سوبح ی واڵتان ئاشنا بم. ی جیاواز ی ژیان واڵتان بكه‌م و ب ه كولتوور و شێواز ی بكه‌م ئیسرائیله ،یه‌كه‌م: ی زۆر حه‌زده‌كه‌م سه‌ردان به‌اڵم یه‌كێك له‌و واڵتانه ی ی زۆر دیموكراتیك ه بۆ ناوه‌خۆ ی سیستمه‌ك ی ده‌ڵێن خاوه‌ن له‌به‌ر ئهوه ی واڵته‌كه‌ی ،بۆی ه حه‌ز ده‌كه‌م ئه‌و ه ل ه نێزیكه‌و ه ببینم .دووه‌م :بۆ ئهوه ی ئه‌مه‌ش ی نێوان جوو و عه‌ره‌ب بیبینم ،هۆ وه‌ك نیشتمانێكی جێ ملمالنێ ێ و ی ل ه شوێنێك ه ملمالن ی حه‌ز ی خۆ ئه‌وه‌ی ه رۆژنامه‌نووس به‌سروشت ناكۆكی تێدا بێ». ی ب ه ئیسرائیله‌و ه هه‌بێ یان ی ئایا پێت باش ه كورد پێوه‌ند ی ئهوه له‌باره ی «به‌المه‌و ه ئاساییی ه ی گوت نا ،سوبح ی ئیسرائیل و كوردستان پێوه‌ندی فه‌رمییان هه‌بێ ،چونك ه ئیسرائیل ی نێوده‌وڵه‌تیی ه ی دانپێدانراو قه‌واره‌یه‌ك ی پته‌و ه له‌گه‌ڵ ی پێوه‌ندییه‌ك و خاوه‌ن ی دنیادا ،كوردیش واڵت ه زلهێزه‌كان ده‌توانێ سوود له‌و ه ببینێ .ئه‌م ه جگ ه ی ئیسرائیل ل ه ی باڵوێزخانه له‌وه ئوردن‌و توركیا و میسر و ژماره‌یه‌ك ی و ناوچه‌كه‌دا ی تری عه‌ره‌ب ده‌وڵه‌ت ی هه‌یه ،كوردیش وه‌ك نه‌ته‌وه‌یه‌ك ی ناوچه‌ك ه ئاساییی ه ئه‌و پێوه‌ندییه
“ئه‌گه‌ر ئیسرائیل له به‌غدا نه‌توانێ باڵیۆزخان ه بكاته‌وه، ئه‌وا ده‌خوازم ل ه هه‌وڵێردا كۆنسوڵخان ه بكاته‌وه” 4
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
«جوو و كورد به‌رژه‌وه‌ند ی و دوژمن ی هاوبه‌شیان هه‌یه»
ی نێوان كورد و ی ك ه ئایا پێوه‌ندی ی ئه‌و پرسیاره له‌باره ی «هیوادارم كورد و ئیسرائیل چۆن ئه‌بینی ،رامان گوت ی باش و ته‌نانه‌ت ستراتیژییان هه‌بێ، ئیسرائیل پێوه‌ند ی ی هاوبه‌ش و دوژمن چونك ه ئه‌و دوو گه‌ل ه به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌شیان هه‌یه .ئه‌و دوو گه‌ل ه كه‌وتوونه‌ت ه به‌ر ئیسالم- ی عه‌ره‌ب و حاشا ل ه ناسنامه‌ی ی توندڕۆ ناسیۆنال ی سڕینه‌وه‌یان نه‌ته‌وكه‌یان ده‌كرێ ،هه‌روه‌ها هه‌ڕه‌شه ده‌كرێ له‌سه‌ر نه‌خشه».
«ره‌گه‌زپه‌رستیی عه‌ره‌ب و تورك و فارس كاڵ ده‌كه‌نه‌وه»
ی به‌وه‌شكرد «بۆ كورد بوونی رامان عوسمان ئاماژه ی وه‌ك ئیسرائیل زۆر گرینگه بۆ ی به‌هێز پشتیوانێك ی نێوان ی پێوه‌ندی مانه‌وه‌ی ،هه‌روه‌ها به‌دروست بوون ی بۆ ئه‌و ناوچه‌ی ه كورد و جوو پێكه‌و ه ده‌توانن دیموكراس ی بناژوخوازی و ره‌گه‌زپه‌ره‌ستیی بهێنن و ئایدیۆلۆژیا عه‌ره‌ب و تورك و فارس له ناوچه‌كه‌دا كاڵ بكه‌نه‌وه».
«ئاین كایه‌یه‌كی رۆحیی ه و پێوه‌ندی به‌م بابه‌ت ه دنیایییه‌و‌ه نییه»
هه‌روه‌ها
ئیسرائیل -كورد
ی هه‌بێ خوازیارم ل ه هه‌ولێر «ئه‌گه‌ر ل ه به‌غدا نه‌توانێ باڵیۆزخانه كۆنسوڵخانه بكاته‌وه» ی و ی سیاس ی به‌ئاگای ه ل ه بوار وریا عه‌بدولقادر ك ه گه‌نجێك ی ی «پڕبه‌دڵ پێمخۆش ه سه‌ردان رۆژنامه‌وانیدا گوت ئیسرائیل بكه‌م ،حه‌ز ده‌كه‌م پێش هه‌موو شوێنێك ی ئه‌و بچم ه ئورشه‌لیم و یافا ،حه‌ز ده‌كه‌م بچم ه ال ی و ی ل ه كۆی ه و سلێمان ی خۆ ی كات كورد ه جووانه كه‌ركووك و زاخۆ ژیاون». ی و ی ئیسرائیل ل ه سلێمان وریا گوتی «پێمخۆش ه كۆنسوڵخانه كه‌ركووك و هه‌ولێر و دهۆكدا بكرێته‌وه .هه‌روه‌ك چۆن عه‌ره‌به‌كان بۆ خۆیان پێیان ره‌وای ه پێوه‌ندییان له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا هه‌بێ ئاوهاش ی له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا هه‌بێ، ی زۆر باش بۆ كورد ره‌وای ه پێوه‌ندی چونك ه ئه‌و ه دوو سه‌ر ه و ریایییه‌ی بۆ عه‌ره‌به‌كان .هه‌روه‌ها ی سته‌مدید ه و چه‌وساوه‌ی ه وه‌ك كورد ،ل ه هه‌مان جوو گه‌لێك ی ی كورد و یه‌هوود كۆمه‌ڵێك به‌رژه‌وه‌ندی كاتدا هه‌ردوو نه‌ته‌وه ی ئاشكرا ل ه هاوبه‌ش كۆمان ده‌كه‌نه‌وه ،بۆی ه خۆشحاڵم پێوه‌ندی نێوان كورد و ئیسرائیلدا هه‌بێت». گوتی «ئه‌گه‌ر ئیسرائیل ل ه به‌غدا نه‌توانێ باڵیۆزخان ه بكاته‌وه ،ئه‌وا ده‌خوازم له هه‌وڵێردا كۆنسوڵخانه بكاته‌وه».
ی كه‌ركووك ه و له‌به‌ر ی شار ی تر ك ه خه‌ڵك رۆژنامه‌نووسێك ی ی ئاشكرا بكات گوت ی خۆ ی ته‌ناهی نه‌یویست ناو هۆكار ی ئیسرائیل بكه‌م و ل ه نێزیكه‌و ه ئه‌و «خوازیارم سه‌ردان پێشكه‌وتن ه ببینم كه له ئیسرائیلدا هه‌یه».
«ئیسرائیل وه‌ك دڵی هه‌موو جیهانه» ی نێوان كورد و ئیسرائیل ی ئایا پێوه‌ندی ی ئه‌و پرسیاره له‌باره ی ی كه‌ركووك گوت ی شار چۆن ده‌بینی ،ئه‌و رۆژنامه‌نووسه
ئیسرائیل سه‌ره‌ڕای ئه‌و توانا گه‌وره‌یه ی هه‌یه ،به‌اڵم هێشتا داوای ئاشتی ده‌كات
«ئه‌و خاوه‌نی عه‌قڵه ،به‌اڵم دوژمنه‌كانی له‌ڕووی سۆزه‌وه‌ن» ی ی به‌و ه كرد «ئیسرائیل زیاتر ل ه 60ساڵ ه بانگه‌واز وریا ئاماژه ی ئه‌كات و ئه‌چێت ه هه‌ر شه‌ڕێكه‌و ه ده‌یباته‌وه ،به‌اڵم عه‌ره‌ب ئاشت ی شه‌ڕ ده‌كات و ده‌چێت ه هه‌ر شه‌ڕێكه‌و ه زیاتر ل ه 60ساڵ ه بانگه‌واز ده‌یدۆڕێنێ .هه‌روه‌ها ئیسرائیل واڵتێكی ئاشتیخوازه». ی ی خۆیان له‌سه‌ر توندوتیژ ی گه‌له‌كان ی عه‌ره‌ب ی «واڵتان وریا گوت ی هه‌ی ه ب ه ئه‌قڵ و سۆز راهێناوه ،به‌اڵم ئیسرائیل سه‌ركردایه‌تییه‌ك له‌گه‌ڵ رووداوه‌كاندا ده‌جوڵێته‌وه».
«ئیسرائیل داوا ی ئاشت ی ده‌كات» ی ی واڵتان ی ئیسرائیل هه‌یه‌ت ی ئه‌گه‌ر ئه‌و ده‌سه‌اڵته ی ئهوه له‌باره ی ناوچه‌ك ه هه‌یان بووای ه چیان به‌ئیسرائیل ێ واڵت ی و هه‌ند عه‌ره‌ب یو ی عه‌ره‌ب ی به‌و ه كرد «زۆر له‌مێژ ه واڵتان ده‌كرد وریا ئاماژه
»
ی ده‌دات و ده‌ڵێ رۆژنامه‌نووس رامان عوسمان درێژ ه به‌قسه‌كان ی نێوان كورد و ی ئاینه‌و ه بیرۆكه‌ی پێوه‌ندی ی به‌ناو «ئه‌و كه‌سانه ی ئیسرائیل ره‌ت ده‌كه‌نه‌وه ،ده‌بێ بڵێین ئه‌وان ه نوێنه‌ر و ئه‌ڵق ه له‌گوێ ی ی ئیسالم داپۆشراو ه و خه‌م ی عه‌ره‌بن ك ه به‌ئاین ناسیۆنالیزم ی ی ئه‌و داگیركه‌رانه‌یان ه نه‌ك به‌رژه‌وه‌ندی ی به‌رژه‌وه‌ندی پاراستن ی كورده .ئه‌وان ه مێشك و عه‌قڵیان ی خۆیان ك ه گه‌ل گه‌له‌كه ی ته‌واو نیی ه و ئه‌فسان ه و چیرۆكی بنیاتگه‌راییی عه‌ره‌بی مێشك پڕ كردوون ،ل ه ئه‌نجامدا ناتوانن دووربین و مرۆیی بن ،ئه‌گینا ی به‌م بابه‌ت ه دنیاییه‌و ه ی هیچ پێوه‌ندییه‌ك ی رۆح ئاین وه‌ك كایه‌یه‌ك نییه».
ێ ده‌ده‌ین ه ی ناوچه‌ك ه گوتویان ه ئیسرائیل فڕ هه‌ندێك ل ه واڵتان ناو ده‌ریاو ه و ئیسرائیل له‌سه‌ر نه‌خش ه ده‌سڕینه‌وه ،به‌اڵم تا ی ئێست ه ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌یان نه‌بووه .هه‌روه‌ها ئیسرائیل سه‌ره‌ڕا ی ئاشتی ده‌كات». ئه‌و توانا گه‌وره‌یه‌ی هه‌یه ،به‌اڵم هێشتا داوا
ی ی پێوه‌ند ی هه‌موو جیهانه ،ئهوه «من پێموای ه ئیسرائیل وه‌ك دڵ لێ ببڕێ ،ده‌مرێ». ی نێوان ئیسرائیل ی تر پێوه‌ندی ی ئه‌وان هاوكات به‌هه‌مان شێوه ی «ئه‌گه‌ر ی به‌گرینگ و پێویست وه‌سف كرد و گوت و كورد ی ئاشكرا له‌گه‌ڵ ی كوردستان و عێراق پێوه‌ندی هه‌رێم ئیسرائیلدا دروست بكه‌ن ئه‌وان ده‌توانن سوود له‌و ئه‌زموون ه ی ئیسرائیل وه‌ربگرن ،بۆی ه ب ه شانازییه‌و ه ده‌ڵێم پێشكه‌وتووه ی نێوان ئیسرائیل و كورد گرینگه و پێویسته هه‌بێ». پێوه‌ندی ی ی سه‌ره‌و ه بۆمان ده‌رده‌كه‌وێ رۆژنامه‌نووسان ی ئه‌وانه ل ه گوته ی ئاشكرای نێوان ئیسرائیل و كورد ب ه گرینگو كورد پێوه‌ندی ی زووتر ه كورد ئه‌و پێوه‌ندیی ه ده‌زانن و پێیان باش ه هه‌رچ ی ی ل ه رۆژهه‌اڵت ی خۆ ی پێگه دروست بكات بۆ پته‌وكردن ی ئیسرائیلن و ی ده‌وڵه‌ت ی سه‌ردان ناوه‌ڕاستدا .هه‌روه‌ها خوازیار ی ی ناوچه ده‌یانه‌وێ دیموكراتیك ترین و پێشكه‌وتووترین واڵت ی ناوه‌ڕاست ببینن. رۆژهه‌اڵت ی له‌گه‌ڵ له‌م كاته‌دا ئه‌گه‌ر كورد نه‌توانێ وه‌ك حكوومه‌ت پێوه‌ند ی و ی رێكخراوه‌ی ئیسرائیلدا هه‌بێت ،ئه‌وا باشتر وای ه ل ه ئاست ی ی جیدیش بكرێ بۆ ئهوه گه‌لدا ئه‌و پێوه‌ندییه‌ی هه‌بێ ،كار ی و هتد. ی دیپلۆماس ل ه داهاتوودا ئه‌و پێوه‌ندیی ه بچێت ه قۆناخ ی ی كورد ه ك ه وێنه ی رۆژنامه‌نووسان به‌تایبه‌ته‌یش ئه‌و ه كار ی كورد بده‌ن ،چونك ه ی هاوواڵتییان ی ئیسرائیل پێشان راسته‌قینه ێ ی له‌الیه‌ن هه‌ند تا ئێست ه وه‌ك دێوه‌زمه‌یه‌ك پێشان دراوه ،چ ی ناوچه‌كه‌وه ،ك ه ل ه راستیدا ی له‌الیه‌ن واڵتان ی ناوه‌خۆ و چ الیه‌ن وا نییه.
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
5
ئیسرائیل -كورد (یودا بن یوسف) سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی یه‌هوودییه كورده‌كان له ئیسرائیل:
له‌گه‌ڵ سه‌ركردایه‌تیی كورد گفتوگۆ ده‌كه‌ین ك ه ئێم ه به‌شێكی دانه‌بڕاوین له‌م نه‌ته‌وه كۆڵنه‌ده‌ره
* هه‌ڤپه‌یڤین :دینۆ دانیال -ئیسرائیل
6
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل -كورد ئیسرائیل-كورد :سه‌ره‌تا با له خۆته‌و‌ه ده‌ست پێ بكه‌ین بزانین (یودا) كێ یه؟ یودا :ل ه دایكبووی شاری یورشه‌الییم ،كه‌سایه‌تیی په‌روه‌رده‌ییم له‌م شاره‌دا بووه ،من ل ه ئامۆژگاری مامۆستایان ل ه یورشه‌الیم به‌ناوی (ده‌یڤد یه‌لین) فێر بووم ،چه‌ند كۆرسم كردوو ه ل ه زانكۆی (ئایتۆن) ل ه به‌ریتانیا له‌باره‌ی په‌روه‌رد ه و زانستی ده‌رووندا. ل ه هه‌مان زانكۆدا به‌رنامه‌ی تایبه‌تیان هه‌بوو بۆ مامۆستا به‌هره‌داره‌كان ك ه من یه‌كێك بووم له‌وان .سه‌ره‌تا به‌وه‌م ده‌ست پێ كرد ل ه واڵت وه‌ك رێگ ه پێشانده‌ریك بۆ نه‌وه‌كانی یه‌هودی ل ه كورد و نه‌وه‌كانی تری رۆژهه‌اڵت ك ه مارۆكای و یه‌مه‌نی و كورد و فارس و گه‌النی تری ناوچه‌ك ه ك ه هه‌موومان لێك نێزیك بوون ل ه داب و نه‌ریت ،ك ه رۆڵه‌كانمان نه‌یانده‌توانی پۆلی شه‌شه‌می ئاماده‌یی به‌هه‌موو جۆره‌كانیان ته‌واو بكه‌ن ،ئێم ه و چه‌ند الوێكی تر ل ه نه‌وه‌كانی مارۆكۆ توانیمان ئه‌مكار ه ئه‌نجام بده‌ین ،بنه‌ماڵه‌ی ئێم ه ل ه باوكمه‌و ه ل ه دامه‌زرێنه‌ری یورشه‌الیمین له‌الی كۆنترین یه‌هودی ك ه بنه‌ماڵه‌ی باوكم
»
هه‌ڵساین به‌كردنه‌وه‌ی چه‌ند یانه‌یه‌ك ل ه گه‌ڕه‌كانی یورشه‌الیم بۆ یارمه‌تیی نه‌وه‌كانمان بۆ وه‌ده‌ستهێنانی بڕوانامه‌ی به‌رز بووه ،كاتی خۆی ل ه سااڵنی 1800دا كۆچیان كردوو ه بۆ یورشه‌الیم ك ه ئه‌وان له‌وێ ژیاون و نه‌و ه به‌نه‌و ه بۆ ئێم ه ماوه‌ته‌وه ،من ئێست ه ته‌مه‌نم 69 ساڵه .ئه‌م ه له‌سه‌ر ده‌ستی هه‌ندێك كۆمه‌ڵه‌ی مارۆكایی ك ه ئه‌كادیمایی بوون ل ه فه‌ره‌نساو ه هاتبوون بۆ یارمه‌تیی نه‌وه‌كانی یه‌هودی رۆژهه‌اڵت و من به‌شداریم كرد له‌گه‌ڵیاندا .هه‌ڵساین به‌كردنه‌وه‌ی چه‌ند یانه‌یه‌ك ل ه گه‌ڕه‌كانی یورشه‌الیم بۆ یارمه‌تیی نه‌وه‌كانمان بۆ وه‌ده‌ستهێنانی بڕوانامه‌ی به‌رز ،پله‌ی به‌ده‌ستهێنانی بڕوانام ه الی نه‌وه‌كانی رۆژهه‌اڵت زۆر كه‌م بوو ئه‌وكات و گوتمان ئێم ه هیچمان له‌وان كه‌متر نییه ،بۆ ئێمه‌ش بڕوانام ه وه‌ده‌ست نه‌هێنین .من ده‌ستم پێكرد ل ه گه‌ڕه‌كێكی بچووك ل ه (یورشه‌الیم) ك ه خاڵم (حه‌بیب شه‌معونی) ك ه سه‌رۆكی یه‌كه‌می كۆمه‌ڵه‌ی كورد بوو ئه‌وكات ،ئه‌و ل ه سااڵنی ()1953-1954 دا كۆمه‌ڵه‌ی به‌رگریكردنی ل ه ئیسرائیل دروست كردبوو ،ك ه دژی ئینگلیزه‌كان و عه‌ره‌به‌كان ده‌جه‌نگین بۆ رزگاركردنی واڵت ل ه ده‌ستیان ك ه به‌باشترین یه‌كه‌ی سوپا ده‌ژمێردران ئه‌وكات .كاتی خۆی ل ه (ره‌عنانه) له‌الی ئینگلیزه‌كان گیرا و رای كرد ل ه ده‌ستیان و خۆی حه‌شار دا ل ه یورشه‌الیم تا ده‌وڵه‌ت دروست بوو. خاڵم هه‌لسا ب ه دروستكردنی ئه‌م كۆمه‌ڵه‌ی یه‌هودیی ه ك ه من ئێست ه سه‌رۆكیم و ماوه‌یه‌كی دوور و درێژ سه‌رۆك بوو تا كۆچی دوایی كرد ،ئینجا ل ه دوای ئه‌و یه‌كێك ب ه ناوی (سیمان تۆڤ) ماوه‌یه‌ك سه‌رۆك بوو ،به‌اڵم دیار بوو وه‌ك خاڵم سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو ل ه كاره‌كانیدا ،من نێزیكه‌ی دوو سال ده‌بێ ب ه هه‌ڵبژاردن سه‌رۆكایه‌تیم وه‌رگرتووه ،ل ه هه‌ڵبژاردنێكی پاك و بێگه‌رد ب ه ده‌نگدانی هه‌موو ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه‌كه‌دا، خاڵم وه‌ك مرۆڤیكی ده‌روونناس كاری كرد ل ه بواری خۆی یارمه‌تی زۆری خه‌ڵكی دا و دواتر وه‌ك بازرگانێك كاری كرد ،ل ه دواییدا به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك كاری كرد بۆ به‌ره‌و پێشچوونی
“نه‌وه‌كانی كورد له‌م واڵته‌دا زۆر بێ ده‌سه‌اڵت بوون”
نه‌وه‌ی كورد ل ه ئیسرائیل .نه‌وه‌كانی كورد له‌م واڵته‌دا زۆر بێ ده‌سه‌اڵت بوون ،كاتی خۆی ك ه ئه‌و هات هه‌موویان بوژانه‌و ه و پله‌ی گه‌وره‌یان به‌ده‌ست هێنا ل ه ده‌وڵه‌تدا و ماوه‌ی 13ساڵ هه‌ر ده‌ستی كرد ب ه یارمه‌تی نه‌وه‌كانی كورد ل ه هه‌موو بواره‌كانی ژیاندا .ئه‌ویش ته‌نیا نه‌بوو چه‌ند كه‌سێكی دڵسۆزی له‌گه‌ڵدا بوو ل ه نه‌وه‌كانی كورد له‌م كاتانه‌دا .خاڵم بوو ك ه جه‌ژنی (سه‌هرانه)ی كرد ب ه جه‌ژنی نه‌ته‌وه‌ی كورد ل ه ئیسرائیل ،ك ه سه‌رۆكی واڵت و سه‌رۆك وه‌زیران به‌شدارییان ده‌كرد هه‌موو ساڵێ ،به‌اڵم به‌داخه‌و ه ئه‌مه‌ی ل ه دوای خاڵم هات جه‌ژنی سه‌هرانه‌ی فه‌رامۆش كردبوو خه‌ریك بوو هه‌ر له‌بیری بچێته‌وه ،ئێم ه ده‌مانه‌وه‌ێ زیندووی بكه‌ینه‌و ه وه‌ك جه‌ژنی (میمونه)ی مارۆكایان ببێ به‌فه‌رمی و هه‌موو ساڵێك ل ه شوێنیك بكرێ ك ه زۆربه‌ی كوردان تێیدا نیشته‌جێن. ئیسرائیل -كورد :جه‌ژنی سه‌هرانه له چیه‌و‌ه هاتووه و بۆچی ئاهه‌نگ ده‌گێڕن به‌م بۆنه‌وه؟ یودا :سه‌ره‌تا سه‌هران ه وشه‌یه‌كی كوردیی ه ك ه هاتووه ،یه‌هودییه‌كانی كوردستان ئاهه‌نگیان گێڕاو ه كاتی خۆی ك ه ل ه كوردستان بوون به‌بۆنه‌ی جه‌ژنی سه‌ری ساڵی یه‌هودی ك ه پێی ده‌ڵێن به‌عیبری (سوكۆت) ،جا نازنم الی ئێو ه ل ه كوردستان ئێست ه چی پێ ده‌ڵێن ،وا بزانم له‌دایكم بیستوو ه ك ه كورده‌كان (پێیان ده‌گووت كه‌پره‌شینه) جا نازانم ئه‌و ه چه‌ند راسته ،به‌هه‌رحاڵ ئێم ه ئاهه‌نگ ده‌گێڕین هه‌موو ساڵی ك ه ل ه باب و باپیرانمان بۆمان ماوه‌ته‌وه ،تا ئێست ه ئه‌م ئاهه‌نگ ه به‌رده‌وام ه و وه‌ك خۆی به‌گێڕانی ده‌هۆڵ و زورنا و هه‌ڵپه‌ڕكێی كوردی وه‌ك داب و نه‌ریتی كورده‌واری ك ه بۆمان ماوه‌ته‌و ه ب ه چڕینی ستران و الوكی كوردی له‌م ئاهه‌نگه‌دا ،له‌م 2ساڵه‌ی دواییدا ئێم ه سه‌هرانه‌مان كرد ل ه جه‌ژنی به‌هاران و جه‌ژنی سه‌ری ساڵدا13 ، ساڵ بوو سه‌هران ه ل ه یورشه‌الیم نه‌ده‌كرا ،ساڵی رابردوو شاره‌وانی یورشه‌الیم ك ه 100هه‌زار دۆالری خه‌رج كرد له‌سه‌ر شه‌ڕه‌فی كورده‌كان ل ه یورشه‌الیم بۆ ئه‌م ئاهه‌نگه ،من ده‌مه‌وێ ئه‌مساڵیش بتوانم ل ه یورشه‌الیم ئاهه‌نگ بكه‌م و یارمه‌تییه‌كی زۆرتر به‌ده‌ست بێنم بۆ نه‌وه‌كانم بۆ ئاهه‌نگه‌كه، پلیتی چوون ه ژووره‌وه‌ی هه‌مووی بێ به‌رامبه‌ر بێ ،ئه‌م ه وه‌ك یارمه‌تییه‌ك بۆ نه‌وه‌كانمان .زۆربه‌ی كورده‌كان له‌م ناوچه‌دا ده‌ژین و كاتی سه‌ری ساڵ سه‌ردانی شوێن ه پیرۆزه‌كان ده‌كه‌ن ،ئێر ه ل ه هه‌موو شوێنێك نێزیكتر ه بۆ شوێنه پیرۆزه‌كان. Israel-Kurd NO16 Sept 2010
7
ئیسرائیل -كورد
»
ئیسرائیل -كورد :بۆ راگه‌یاندنی ئیسرائیل هیچ رۆڵیكی وا نابینێ له پته‌وكردنی پێوه‌ندیی نێوان گه‌لی كورد ل ه كوردستانی عێراق و ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل؟ ئێوه چ كاریگه‌ریتان هه‌یه له‌سه‌ر ئه‌م راگه‌یاندنه‌دا؟ یودا :جارێ با من ئه‌وه‌ت پێ بڵێم ئه‌وانه‌ی ل ه راگه‌یاندنی ئیسرائیلدا كار ده‌كه‌ن زۆربه‌یان كورد نین و ئه‌گه‌ر هاتوو كوردیش ل ه ناویاندا هه‌بوو چ رۆڵێكی وا نابینێ وه‌ك من و تۆ وا بیر ده‌كه‌ینه‌وه، ئه‌وان وا سه‌یری هه‌ر ده‌وڵه‌تێك ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر هاتوو ئیسرائیل پێوه‌ندیی راسته‌وخۆی له‌گه‌ڵ نه‌بوو به‌ده‌وڵه‌تی دۆستی دانانین ،كوردستانیش به‌شێك ه ل ه عێراق ،ئێم ه تا ئێست ه پێوه‌ندیمان له‌گه‌ڵ عێراقدا نییه، بۆی ه رۆلی راگه‌یاندن تۆزێك سست ه له‌مباره‌یه‌وه، ئێم ه هه‌موو كات هه‌وڵی خۆمان داو ه چ رووداویكی جه‌رگبر هه‌بێ ل ه كوردستان ،ئێم ه سۆزی خۆمان ده‌ربڕیوه ،به‌خۆپیشاندان دژی ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی
8
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
هه‌ركات ده‌وڵه‌ت رێگه‌مان پێ بدات بتوانین كه‌سانێك ل ه دهرهوه بێنن ئهوه به‌دڵنیایییه‌و‌ه ئه‌و كه‌سه كورد ده‌بێ جا چ قوتابی بێ یان فه‌رمانبه‌ر
كورد ده‌چه‌وسێنه‌وه ،یان دان نانێن به‌بوونی كورد له‌وێ .ئێمه‌ی كورد ل ه ئیسرائیل زیاتر ل ه نیو سه‌د ه ده‌بێ دابڕاوین ل ه كوردستان و ئێره‌ش هه‌موو كات شه‌ڕ و ئاڵۆزی بووه ،نه‌وه‌كانمان وا په‌روه‌رد ه نه‌بوون بۆ سۆز بۆ نێشتمانی باب و باپیرانیان ،ئێم ه وا ل ه ئێسته‌و ه ده‌ست ده‌كه‌ین ب ه گیرانی كۆڕ و سیمینار بۆ تێگه‌یاندنی رۆله‌كانمان ك ه ئێم ه به‌شێكین ل ه نیشتمانی دایك ئه‌ویش كوردستانه ،هه‌رچه‌ند ه ئاینمان جیای ه له‌گه‌ڵیاندا ،به‌اڵم سۆزی نه‌ته‌وایه‌تی زۆر گرینگتره ل ه سۆزی ئاینی. ئیسرائیل -كورد :ئێوه وه‌ك سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی كوردی ئیسرائیل چ پێشنیازێكت هه‌ی ه بۆ پته‌وكردنی پێوه‌ندیی نێوان گه‌لی كورد ل ه ئیسرائیل و گه‌لی كورد ل ه هه‌رێمی كوردستانی ئازاد ل ه عێراقدا؟ یودا :من پێشنیاز ده‌كه‌م ئێم ه چه‌ند كه‌سێكی ناودار ل ه كورده‌كان ئه‌وانه‌ی كاربه‌ده‌ستن ل ه ده‌وڵه‌ت و خۆم و ئێوش له‌گه‌لماندا بێ ،هه‌موومان سه‌ردانی كوردستانی ئازاد بكه‌ین بۆ شوێنی ل ه دایكبوونی باب و باپیرانم به‌مه‌رجێك ده‌سه‌اڵتی كوردی ل ه هه‌رێمه‌ك ه به‌ڕه‌سمی داوامان بكات ،من ڵیره‌دا ده‌توانم فه‌رمان وه‌ربگرم ل ه وه‌زاره‌تی ده‌ره‌و ه بۆ گه‌شته‌كه‌مان .له‌وێدا له‌گه‌ڵ سه‌ركردایه‌تیی كورد گفتوگۆ ده‌كه‌ین ك ه ئێم ه به‌شێكی دانه‌بڕاوین له‌م
ئیسرائیل -كورد نه‌ته‌و ه كۆڵنه‌ده‌ره ،ئه‌وه‌ی ل ه ده‌ستمان بێت درێخی ناكه‌ین بۆ نه‌ته‌وه‌كه‌مان .ل ه پشتگیری كردنیان ئه‌گه‌ر هاتوو پشتگیریه‌كه‌مان ته‌نیا سۆزیش بێت من به‌شتێكی باشی ده‌زانم .جا من ئه‌و داوایه‌م هه‌ی ه ئه‌گه‌ر هاتوو ده‌سه‌اڵتی كورد ئه‌مكار ه بكات ئه‌و ه بارودۆخه‌ك ه زۆر ئاسان ده‌بێ بۆ هه‌موو الیه‌ك و پێوه‌ندییه‌ك ه به‌ره‌وپێش ده‌ڕوات و پته‌وتر ده‌بێ. ئیسرائیل –كورد :ئێوه وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌كی بواری په‌روه‌رد‌ه و فێركردن و وه‌ك چاالكوانێكی سیاسی ل ه ئیسرائیل ،وا بیر ناكه‌یته‌وه رۆژێك به‌مه‌به‌ستی خوێندن یان راهێنانی تر نه‌وه‌كانی كورد بۆ بواری ته‌كنه‌لۆژیای سه‌رده‌م بۆ ئیسرائیل بێنی؟ یودا :من هه‌موو كات بۆ نه‌ته‌وه‌كه‌م سه‌رم پێو ه نییه ،به‌اڵم وه‌ك ده‌ڵێن ك ه یه‌كێك هاوار بكات ل ه بیابان چ سوودی هه‌یه، هاواره‌كه‌ی كه‌سی به‌ده‌نگه‌و ه نایه‌ت ،ئێم ه ل ه ناو كۆمه‌ڵه‌كه‌ماندا، بیر ل ه زۆر شت ده‌كه‌ینه‌و ه بۆ نه‌وه‌كانمان ،جا چ ئه‌و نه‌و ه كوردی یه‌هودی بێ یان كوردی غه‌یری یه‌هودی .ئێم ه سه‌یری هه‌موو كوردێك ده‌كه‌ین به‌یه‌ك چاو ،كه‌س ل ه كه‌س به‌رزتر نیی ه له‌الی ئێمه ،گرینگ ئه‌وه‌ی ه ته‌نیا كورد بێ .ئێم ه هه‌موو كات ئاماده‌ین به‌سنگێكی فره‌وانه‌و ه خزمه‌تی نه‌وه‌كانمان بكه‌ین .با لێره‌دا ئه‌و ه ئاشكرا بكه‌م ك ه ئێم ه كۆمه‌ڵێكی غه‌یری حكوومه‌تین ته‌نیا له‌الیه‌ن گه‌له‌كه‌مانه‌و ه هه‌ڵبژێردراوین ،ناتوانین ده‌ست ل ه كار و سیاسه‌تی ده‌وڵه‌ت وه‌ربده‌ین ،ئه‌گه‌ر هاتوو ده‌وڵه‌ت خۆی نه‌یه‌وێ ئه‌و پێوه‌ندیی ه ل ه نێوان كورد و ده‌وڵه‌تی ئیسرائیلدا پته‌و بكات ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر هاتوو كورد و ئیسرائیل هه‌ردووال حه‌زی ی یارمه‌تیی ده‌وڵه‌تی سێیه‌مدا ده‌توانن ئه‌وه‌یان هه‌بوو ل ه رێگه پێوه‌ندییه‌ك ه قووڵ بكه‌ن و ئاشكرای بكه‌ن ،ئێم ه لێره‌دا هانیان ی كورسی ده‌ده‌ین بۆ نێزیككردنه‌وه‌یان ل ه یه‌كتری ،له‌باره خوێندن هه‌ركات ده‌وڵه‌ت رێگه‌مان پێ بدات بتوانین كه‌سانێك ل ه ده‌ره‌و ه بێنن ئه‌و ه به‌دڵنیایییه‌و ه ئه‌و كه‌س ه كورد ده‌بێ جا چ قوتابی بێ یان فه‌رمانبه‌ر ،له‌سه‌ر ئێمه‌ش ئه‌وه‌ی ه ك ه جێگه‌ی بۆ دابین بكه‌ین و هه‌موو ساڵێك بڕێك پاره‌ی وه‌ك یارمه‌تی بۆ په‌یدا بكه‌ین ،ئه‌مه وه‌ك پاداشتیكی بچووك بۆ نه‌وه‌كه‌مان. ئیسرائیل -كورد :ئیو‌ه ل ه كۆمه‌ڵه‌كه‌تاندا له‌باره‌ی كولتوور و فه‌رهه‌نگی كوردی چ رۆڵێك ده‌بینن ،ئه‌وانه‌ی ك ه به‌ته‌مه‌نن شتی زۆریان الی ه ل ه فۆلكلۆر و فه‌رهه‌نگی كوردی ،ئایا ده‌توانن ئه‌م كولتوور‌ه بپارێزن تا له‌ناو نه‌چێ؟ یودا :ل ه ناو كۆمه‌ڵه‌كه‌ماندا چه‌ند كه‌سمان هه‌ی ه پسپۆڕن له‌باره‌ی فه‌رهه‌نگ و كولتووری كورد و ئه‌وه‌ی ده‌زانن یان گوێیان لێ ده‌بێ ده‌ی نووسنه‌وه ،به‌اڵم به‌زۆری ب ه ئارامی و هه‌ندێ گۆرانی والوكی كرمانجی ،هه‌ندێ ل ه خواردن ه كوردیییه‌كان ل ه كاتی خۆی ل ه كوردستان دروستیان كردووه .ئێم ه هه‌موو كات به‌به‌رده‌وامی ئه‌وكار ه ده‌كه‌ین ،بۆ ئه‌وه‌ی ل ه نه‌وه‌كانی تری ناو ئیسرائیل جیامان بكات ه ك ه ئێمه‌ش نه‌ته‌وه‌یه‌كین داب و نه‌ریت و تایبه‌تمه‌ندیی خۆمان هه‌یه ،ك ه ل ه باب و باپیرانمانه‌و ه بۆمان ماوه‌ته‌وه ،بۆ نموون ه (كفته‌ی كوردی) ل ه ناو هه‌موو ئیسرائیلدا باو ه ك ه كوردیی ه و هه‌مووشیان ده‌ی خۆن و دروستی ده‌كه‌ن ،
هه‌ریه‌ك ه به‌شیوه‌ی خۆی ،به‌اڵم هه‌موویان ل ه كورد وه‌ریان گرتووه. هه‌ڵپه‌ڕكێی كوردی ل ه ناو هه‌موو زه‌ماوه‌ندێكی ئیسرائیلیدا به‌دی ده‌كرێ .گۆرانی كوردی زۆربه‌ی زۆریان ده‌یڵێن ئه‌گه‌ر هاتوو ماناكه‌شی نه‌زانن چونك ه ئاوزه‌كه‌ی خۆشه و به‌دڵیانه. ئیسرائیل -كورد :دوا گوته‌ت چییه بۆ نه‌ته‌وه‌كه‌ت ل ه كوردستانی گه‌ور‌ه و به‌تایبه‌ت هه‌رێمی كوردستانی باشوور؟ یودا :من هیوام ئه‌وه‌ی ه نه‌ته‌وه‌كه‌م سه‌ركه‌وتوو بێ ل ه ژیاندا ،چونك ه زوڵم و زۆرێ لێ كراوه ،خاوه‌نی ده‌وڵه‌تی خۆی بێ و مافه‌كانی خۆی وه‌ده‌ست بخات ل ه چوارچێوه‌ی كوردستانی گه‌ور ه یان له‌و به‌شه‌ی كوردستانی عێراقدا ،ئێمه‌ش لێره‌دا شانازی به‌و ه بكه‌ین ك ه ئێمه‌ی كورد هیچمان كه‌متر نیی ه ل ه گه‌النی تری ناوچه‌كه، نه‌ته‌وه‌ی كورد لێر ه و له‌وێ بتوانن ب ه ئازادی هاتوچۆی یه‌كتری بكه‌ین ،ئێم ه ل ه خوێنه‌و ه تێكه‌ڵی یه‌كتری بووین و هیچ هۆیه‌ك نیی ه ل ه یه‌كتریمان جیا بكاته‌وه ،ل ه كۆتادا هیوای سه‌ركه‌وتنتان بۆ ده‌خوازم ،بۆ ئێو ه و بۆ ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ریی گۆڤاره‌كه‌تان هیوای ته‌مه‌ن درێژیان بۆ ده‌خوازم ،په‌نا به‌خوا ئێمه‌ش له‌گه‌ڵ ئه‌واندا ل ه ئاینده‌یه‌كی نێزیكدا به‌یه‌كتری شاد ده‌بین و زیاتر ل ه یه‌كتری شاره‌زا ده‌بین ،دووبار ه سوپاس بۆ ئێو ه ك ه رێگه‌یه‌كی دوورتان بڕی بۆ ئه‌م چاوپێكه‌وتنه. ئیسرائیل-كورد :ئێمه‌ش له‌الی خۆمانه‌وه سوپاست ده‌كه‌ین بۆ ئه‌م مێوانداری و كات به‌خشین ه ب ه ئێمه ،هیوای ته‌مه‌ن درێژیت بۆ ده‌خوازین ،ده‌زانین ئێوه خه‌ریكی كاروباری خۆتانن و هیوامان سه‌ركه‌وتنی ئێوه‌یه.
دینۆ دانیال و یودا بن یوسف-ئیسرائیل Israel-Kurd NO16 Sept 2010
9
ئیسرائیل -كورد
جه‌ژنی كه‌پره‌شینای كوردان ل ه ئیسرائیل پیرۆز ده‌كرێ به‌شیر سه‌بری بۆتانی -ئیسرائیل
به‌به‌شداری حه‌وت سترانبێژ ،دوو تیپی گۆڤه‌ند و دوو تیپی ده‌هۆڵ و سوڕنا جه‌ژنی كه‌پره‌شینا ل ه ئیسرائیل به‌ڕێو ه چوو .سترانبێژه‌كان پێكهاتبوون ل ه ئه‌ڤنێر زاكن ،مۆشێ خۆچه ،مۆشێ مامكۆ ،حه‌داسه یه‌شووروون ،ئیالن داڤید ،ئێرێز كه‌لیمی و گادی شابۆ. هه‌روه‌ها تیپی گۆڤه‌ند ه كوردییه‌كانی به‌شدار بریتی بوون ل ه گێنۆنیم و په‌عمه‌ی ته‌شاز ،هه‌ر له‌و بۆنه‌یه‌دا تیپی ده‌هۆڵ و سوڕنا یه‌نیڤ عۆڤادیا و حایم ئیتساك ،ئێفی ره‌حه‌میم و ئۆحاد یووسێف به‌شدار بوون. شوێنكاتی به‌ڕێوه‌چوونی جه‌ژنی كه‌پره‌شینای كوردانی جوو ل ه ئیسرائیل ،باخچه‌ی سه‌قه‌ر – ئورشه‌لیم ل ه رۆژی یه‌كشه‌م 26-9- 2010سات 11:00تا 24:00به‌كاتی ناوه‌ندیی ئورشه‌لیم بوو. ی ئه‌و جه‌ژنه‌و ه ب ه گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد»ی الی خۆیه‌و ه سترانبێژی ناوداری كوردی ئیسرائیل حه‌داس ه یه‌شووروون له‌باره گوت :پێش هه‌موو شتێك ،من جه‌ژنی كه‌پره‌شینا ل ه كوردانی ئیسرائیل پیرۆز ده‌كه‌م و ل ه ناخی دڵه‌و ه بۆ ئاهه‌نگی سه‌هرانێ به‌خێرهاتنیان ده‌كه‌م .منیش له‌م ئاهه‌نگه‌دا به‌شداری ده‌كه‌م و هونه‌رمه‌ندی لێهاتوو تۆمێر عه‌جه‌م به‌رنامه‌كه‌ی من ب ه ئامێری ئۆرگ ئاماده ده‌كا. ناوبراو له‌باره‌ی جه‌ژنی كه‌پره‌شینا زیاتر دووا و گوتی :باب و باپیرانمان ل ه كوردستان و ل ه وه‌رزی پایزدا جه‌ژنی كه‌پره‌شینایان پیرۆز ده‌كرد .ئێمه‌ش كوردانی ئیسرائیل ئه‌م جه‌ژن ه هه‌ر وه‌ك ئه‌وان پیرۆز ده‌كه‌ین و بۆ خۆمان ب ه جلوبه‌رگی كوردییه‌و ه ده‌چین بۆ
10
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل -كورد
موزیكژەن یەنیڤ عۆڤادیا
سترانبێژ حەداسە یەشووروون
سه‌یرانێ و له‌وێ خواردنی كوردی بۆ خۆمان دروست ده‌كه‌ین ،بۆ خۆمان ستران ده‌خوێنن و له‌به‌ر ده‌نگی ده‌هۆڵ و سوڕناش هه‌ڵده‌په‌ڕین. هه‌ر له‌وباره‌یه‌و ه موعه‌لیم ئیسحاق مه‌ناحیم ل ه دایكبووی 1910ل ه گوندی مرێبا، ناوچه‌ی شێخان ك ه یه‌كه‌مجار ل ه ساڵی 1986ل ه گه‌ڕه‌كی مه‌لح ه ل ه ئورشه‌لیم بووم ب ه مێوانی و ده‌نگی ئه‌وم تۆمار كرد ،ب ه زاراوه‌ی ناوچه‌ی شێخان باسی جه‌ژنی كه‌پره‌شینای كرد و گوتی :خودێ گه‌ل مویسا پێغه‌مبه‌ر ئاخفت و گۆتێ (بێژ ه به‌نی ئیسرائیلێ 15هه‌یڤا 10-ێ عه‌یدا كه‌پره‌شینایه ،حه‌فت ڕۆژا .ڕۆژا به‌رێ ڕۆژه‌كا مقه‌دس ه چ شۆال ن ه بیت هنگ پێ بكه‌ن .حه‌فت ڕۆژا الزم ه هنگ نڤێژا بكه‌ن .ڕۆژا هه‌شتێ مقه‌دسه ،بۆ هونگۆ مه‌منووع ه چ شۆل پێ ن ه هێن ه كرن. ئه‌ڤ ه عه‌یدێت خودێ نه .من گۆتن ه هنگۆ عه‌یدێت مقه‌دسن .الزم ه هه‌دیا پێ بده‌ن بۆ خه‌لكی و بۆ خودێ خێرا بكه‌ن ڕۆژ ب ڕۆژ .ئه‌ڤ ڕۆژ ه حسێب نه‌كه‌ن ڕۆژا شه‌مبی ،و ڕۆژێ عه‌ید ه بۆ هونگۆ ،بۆ خودێ 15 .ڕۆژا هنگ ڤێ هه‌یڤێ ده‌ڕامه‌تێ خۆ خڕ كه‌ن ،گه‌نم و جه‌ه و برنجی ،ده‌ڕامه‌تی خڕ كه‌ن ،زه‌كاتێ لێ بده‌ن بۆ فه‌قیر و هژارا .حه‌فت ڕۆژا الزم ه هنگ بكه‌نه عه‌ید. هه‌روه‌ها گوتی “ڤێ ڕۆژێ تڤیا بهه‌لگرن دارێ پرتقاال ،فێقیێ وی ،یێ قه‌سپا ،یێ بیها ،به‌ن ه كنشتێ وه‌ختێ نڤێژا دكه‌ن كه‌یفا خۆ پێ بكه‌ن .ئه‌ڤ ه عه‌یدا خودێ یه، حه‌فت ڕۆژن ،الزم هنگ ڕاكه‌ن ،دا هنگ بزانن كه‌پره‌شینا وێ دڕوینشتن ه خارێ .حه‌فت ڕۆژا به‌نی ئیسرائیلێ وه‌كی ده‌ركه‌فتن ل مسرێ چوون ه به‌ڕیێ ،خودێ عه‌ڤر كر دا حه‌تاڤ ل به‌نی ئیسرائیلێ ن ه ده‌ت ،دا به‌نی ئیسرائیلێ ژ بیر نه‌كه‌ن ،سال ب سال بزانن ئه‌ڤه عه‌یدا كه‌پره‌شینا یه”. ئه‌ڤ بوین ئاخفتنێت مویسا پێغه‌مبه‌ر ل خودێ هه‌لگرتن ،گۆتن ه به‌نی ئیسرائیلێ. ئه‌ز موعه‌لیم ئیسحاق ،ل مه‌لح ه ل قودسێ ،من ئه‌ڤ ئایه‌ت گۆتن ل ته‌وراتێ و من خاندن ب عه‌زمانێ م ه یێ كرمانجی. hunername@hotmail.com
موعەلیم ئیسحاق مەناحيم
باب و باپیرانمان ل ه كوردستان و ل ه وه‌رزی پایزدا جه‌ژنی كه‌پره‌شینایان پیرۆز ده‌كرد
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
11
ئیسرائیل -كورد
كوردستان له ناڤبه‌ر ئه‌مه‌كداریی جوو و سپڵه‌ییی توركماندا
* ئا :ئه‌رده‌شیر
كوردستان النه‌ی شارستانییه‌ته‌كان و سه‌رچاوه‌ی ته‌بایی و به‌یه‌كه‌و ه ژیانی ئاین و ئاینزا و نه‌ته‌و ه و كه‌م ه نه‌ته‌وه‌كان بووه ،ل ه هه‌موو سه‌رده‌مه‌كاندا ئه‌م ه نه‌خشه‌ی مرۆڤایه‌تییه‌كه‌ی كوردستان بووه ،ته‌نانه‌ت ل ه ژێرده‌سته‌ییی ئه‌م واڵته‌ش كوردان داوای مافی كه‌مینه‌كانیان كردوو ه ك ه ده‌كرێ به‌پێچه‌وانه‌ی تیئۆر ه گشتییه‌كانی شۆڕشه‌كان شۆڕشی كورد خوێندنه‌وه‌ی بۆ بكرێ ،چونك ه ل ه هه‌موو جیهاندا شۆڕشی ناسیۆنالیسته‌كان ته‌نیا ل ه به‌رژه‌وه‌ندیی نه‌ته‌وه‌یه‌كدا بوو ه و نه‌كراو ه یان نه‌گونجاو ه نه‌ته‌وه‌یه‌ك بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌كی تر یان بۆ كه‌م ه نه‌ته‌وه‌یه‌كی تر خه‌بات و قوربانی بدات و داوای مافه‌كانی ئه‌وانیش بكات .ل ه دروشمه‌كانی شۆڕش و راپه‌ڕینه‌كانی مه‌گه‌ر ته‌نیا ێ ئازادی و رزگاریان بۆ واڵتی خۆیان ئینته‌رناسیۆنالیسته‌كان ك ه كات یان گه‌لی خۆیان ده‌سته‌به‌ر كردووه ،ئینجا چوون ه بۆ هاوكاری گه‌النی تری دنیا ،ناسیۆنالیستانی كورد ل ه ته‌واوی شۆڕش و راپه‌ڕینه‌كان له‌پاڵ داواكاریی مافی نه‌ته‌وه‌ییی كورد داوای مافی ئه‌مانیشیان كردوو ه توركمان و كلدان و ئاشووری به‌نموونه ،به‌اڵم له‌ناو زۆرینه‌ی پڕۆگرامی حزب ه توركمانیییكان و كلد و ئاشووریه‌كان به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی خۆیان به‌سه‌ربه‌خۆ ده‌زانن دان به وشه‌ی كوردستانیشدا نانرێ.
عوسمانییه‌كان چه‌ند به‌كرێگیراوێكیان كڕی بۆ پاسه‌وانكردنی كاروانچییه‌كانی عوسمانی كه به‌و شوێنانه‌دا تێپه‌ڕ ده‌بوون ,ئه‌و به‌كرێگیراوان ه ناویان نرا (تورك مه‌ن) وات ه پیاوی تورك
مێژووی توركمان ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ سه‌رده‌می عوسمانییه‌كان ،له‌كاتی داگیركردنی عێراق و خاكی كوردستان له‌الیه‌ن عوسمانییه‌كانه‌و ه
12
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل -كورد
توركمان ب ه به‌رده‌وام دژ به‌داخوازییه‌كانی نه‌ته‌وه‌ی كورد بووه له‌و كاته‌و ه توركمان په‌یدا بوو ،له‌و سه‌رده‌مه‌دا كاروانچی عوسمانییه‌كان ب ه توركیاو ه ده‌هاتن بۆ كوردستان و عێراق و له‌وێوه‌ش بۆ ئێران ،ل ه كاتی تێپه‌ڕبوونی كاروانچییه‌كانیان تووشی تااڵن و كوشتن ده‌بوونه‌وه ،ئینجا عوسمانییه‌كان چه‌ند به‌كرێگیراوێكیان كڕی بۆ پاسه‌وانكردنی كاروانچییه‌كانی عوسمانی ك ه به‌و شوێنانه‌دا تێپه‌ڕ ده‌بوون ,ئه‌و به‌كرێگیراوان ه ناویان نرا (تورك مه‌ن) وات ه پیاوی تورك ,عوسمانییه‌كان پار ه و زه‌وییه‌كی زۆریان دابه‌ش كرد به‌سه‌ر توركمانه‌كاندا ل ه پێناوی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیان ,دروستبوونی توركمان ل ه پێناوی پاسه‌وانكردنی كاروانچییه‌كانی عوسمانیدا بوو ،ئه‌گه‌ر بكۆڵینه‌و ه ل ه مێژووی توركمان هیچ مێژوویه‌كیان نییه ,توركمان ن ه نه‌ته‌وه‌ی ه ن ه خاوه‌ن خاكن ن ه خاوه‌ن كولتوورن ،نه‌ته‌و ه ل ه عه‌شیره‌ت و خێڵ و به‌ره‌باب پێك دێ، به‌اڵم ل ه ناو توركماندا ئه‌و تایبه‌تمه‌ندیی ه نییه.
به‌ره‌بابه‌كان ب ه پیشه‌كان ده‌ناسرێنه‌و ه (چه‌خماخچی ،ئاوچی ،نه‌فتچی ،بۆڕیچی، خمچی و كوره‌چی و...هتد) ئه‌م پیشانه‌ش وه‌نه‌بێت خۆیان دایان هێنابێت ،بگر ه هه‌موویان ل ه جووه‌كانه‌و ه بۆ ماوه‌ته‌و ه هه‌روه‌ها زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆریان ئه‌گه‌ر ل ه ره‌چه‌ڵه‌كیان بكۆڵدرێته‌و ه سه‌ر ب ه هۆز ه كوردییه‌كانن وه‌ك زه‌نگه‌ن ه و جه‌باری و ساڵه‌یی و خۆشناو و هتد ,توركمان ب ه به‌رده‌وام دژ به‌داخوازییه‌كانی نه‌ته‌وه‌ی كورد بووه ,وه‌ك ل ه ساڵی 1958شه‌ڕ و پێكدادان دروست بوو ل ه نێوان توركمانه‌كان و كۆمۆنیسته‌كاندا ،به‌اڵم دواتر گواستییانه‌و ه بۆ شه‌ڕی كورد و توركمان ,ل ه سه‌رده‌می ریژێمی به‌عسدا نكۆڵیان ل ه بوونی خۆیان كرد و هه‌ر هه‌موویان ناسنامه‌ی خۆیان گۆڕی بۆ عه‌ره‌ب و زۆربه‌ی هه‌ر ه زۆریان خۆیان كردبوو ب ه به‌عسی و ل ه دام و ده‌زگه‌كانی حزبی به‌عسدا پله‌داربوون ،ل ه دوای راپه‌رینه‌كه‌ی به‌هاری ساڵی ،1991 ب ه چاودێریی توركیا و به‌سه‌رپه‌رشتی وردی ده‌زگای Mitحزبێكێان پێك هێنا ل ه ساڵی 1992دا به‌ناوی (به‌ره‌ی توركمانی) پێڕه‌و و پڕۆگرامی ئه‌و حزب ه ته‌نیا دژایه‌تی كورد و داخوازییه‌كانی نه‌ته‌وه‌ی كورد ه بووه ،سه‌ركرد ه هه‌ر ه دیاره‌كانی ئه‌م به‌ره‌یه‌ش بۆ دوژمنایه‌تیی كورد (سه‌نعان قه‌ساب ئاغا) بوو ك ه ئه‌ویش ب ه ره‌چه‌ڵه‌ك كورد بوو ،ل ه كۆتای نه‌وه‌ده‌كان په‌ڕتوكێكی به‌ناوی (ره‌چه‌ڵه‌كی توركمانه‌كان) باڵو كرده‌و ه ك ه تێیدا هه‌ست و قینی ره‌شی شۆڤێنیستی خۆی ده‌رهه‌ق ب ه نه‌ته‌وه‌ی كوردی زوڵم لێكراو ده‌ربڕیبوو و پێی وابوو هه‌ولێر و چه‌ند شارۆچكه‌ی تر هی توركمان بوون ه و كورد داگیری كردوون! هاوكات پێی وای ه ك ه كورد له‌گه‌ڵ هیچ نه‌ته‌و ه و كه‌سێك هه‌ڵ ناكات ،جگ ه ل ه سه‌نعان به‌سه‌دان به‌ناو نووسه‌ری تریان Israel-Kurd NO16 Sept 2010
13
ئیسرائیل -كورد توركمان به‌رماوه‌ی كولتوور و مێژووی توركیای ه و توركیاش بێ مێژووترین و بێ شارستانیترین و بێ كولتوورترین كۆمه‌ڵ ه مرۆڤی ئه‌م جیهانه‌ن
ل ه رۆژنام ه و گۆڤار و ماڵپه‌ڕه‌كانیان و ب ه ده‌یان ده‌زگای راگه‌یاندنیش بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ه ته‌رخان كراو ه و ده‌خوازن ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیی ه مرۆییی ه جوانه‌ی كورد ك ه به‌درێژایی مێژوو وه‌ك نه‌ریت و كولتوورێك پاراستویه‌تی له‌باری به‌رن و به‌به‌رچاوی میلله‌تانه‌و ه ره‌شی بكه‌ن ك ه ئه‌ویش كولتووری ته‌بایی و یه‌كتر قبوڵكردن و به‌یه‌كه‌و ه ژیان ه وه‌ك (یه‌لماز مه‌حموود، خالید عه‌بدولكه‌ریم هدو ،خزه‌یر تاهیر ،نادی ه فارس، الدكتور إسماعیل عیسی البیاتی و هتد) ،بۆی ه من لێره‌و ه ده‌خوازم به‌خێرایی تیشك بخه‌م ه دوو جۆر ه هه‌ڵوێستی مرۆیی و مه‌ردانه‌ی دوو نه‌ته‌وه‌ی جیاواز ل ه به‌رامبه‌ر كورد و كوردستان ك ه ئه‌مانیش بریتین ل ه جوو و توركمانه‌كان ،جووه‌كانیش وه‌كو كورد میلله‌تێكی دێرینی میزۆپۆتامیان و ساڵه‌های ساڵ به‌یه‌كه‌و ه له‌گه‌ڵ كورددا ژیاون به‌بێ كۆسپ و كێشه، بگر ه جووه‌كان ب ه هه‌وڵ و كۆششی كوردان ب ه سه‌دانیان ل ه هێرشی مه‌رگهێنه‌ری چه‌ته‌كانی بیابان ل ه عێراق له‌الیه‌ن كورده‌كانه‌و ه پارێزران و سامان و گیانیان پارێزرا تا گه‌یشتنه‌و ه خاكی به‌ڵێن پێدراویان (ئیسرائیل) ،جووه‌كان تا ئه‌وسات ه خه‌ڵكانێكی
14
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
پیشه‌گه‌ر بوون و زۆریان ب ه هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ برا كورده‌كانیان بازرگانی و جووتیاری و كاریان ده‌كرد و پێش ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێنه‌و ه ئیسرائیلیش كورده‌كانیان فێری پیشه‌كانی خۆیان كرد ،هاوكات ل ه شۆڕش و راپه‌ڕینه‌كانی كوردستانیشدا هاوكاری كورد بوون ه و هه‌میش ه ل ه هه‌وڵی زیندوو راگرتنی ئه‌و ته‌بایییه‌ی نێوان خۆیان و ئێمه‌ی كورد بوون ه و تا ئێسته‌ش ئه‌وان ل ه خه‌می پاراستنی داب و نه‌ریته‌كانی كوردین و ره‌چه‌ڵه‌كی خۆیان ون نه‌كردوو ه یاخۆ باشتر وای ه بڵێم ره‌چه‌ڵه‌كی خۆیان بۆ بژێوی ژیانیان نه‌فرۆشتووه ،ئه‌وان كۆمه‌ڵه‌یه‌كی سوودبه‌خش بوون بۆ عێراق و كوردستانیش .ب ه رۆیشتنه‌وه‌ی ئه‌وان بۆ ئیسرائیل چ عێراق و چ كوردستانیش دووچاری نووشستییه‌كی گه‌وره‌ی ئابووری و ژیاری بووه‌وه ،ئه‌مڕۆش هه‌ر ئه‌م جووان ه ل ه دووری هه‌زاران كیلۆمه‌تر رۆح و دڵیان بۆ خاكی كوردستان لێ ده‌دات و له‌گه‌ڵ ئازار و مه‌ینه‌ته‌كانی ئێمه‌ی كورددا ده‌ژین ،هه‌میش ه داكۆكیكار بوون ه ل ه
“
ئه‌مڕۆش هه‌ر ئه‌م جووانه ل ه دووری هه‌زاران كیلۆمه‌تر رۆح و دڵیان بۆ خاكی كوردستان لێ ده‌دات و له‌گه‌ڵ ئازار و مه‌ینه‌ته‌كانی ئێمه‌ی
كورددا ده‌ژین”
ئیسرائیل -كورد وش ه و ناوه‌ڕۆكی كوردستان ،ئه‌وه‌تا گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد» ل ه ژماره‌كانی رابردوویدا ئه‌م راستییه‌مان ب ه چه‌ند هه‌ڤپه‌یڤینێك ل ه ئیسرائیله‌و ه بۆ ئاشكرا ده‌كات ك ه ئه‌و كورد ه جووانه‌ی ئێست ه ل ه ئیسرائیل ده‌ژین هه‌ڵوێستی جوامێرانه‌یان چه‌ند ه ل ه هه‌ڵوێسته‌كانی توركمانه‌كان جیاوازه. ((نیسان :ئه‌ز كوردێكی جووم ،بابم كورده ،باپیرم كورد ه و پێغه‌مبه‌رمان ئیبراهیمیش كورد بوو 2600 ،ساڵ ئێم ه ل ه كوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌و خه‌ڵك ه وه‌ك خوشك و برا ده‌ژیان ،به‌اڵم گه‌له‌ك مخابن ك ه وای لێهات ئێم ه ساڵی 1951ل ه الیه‌ن رێژیمی عێراقه‌و ه بۆ ئیسرائیل ده‌ركراین و به یه‌كجاری ل ه كوردستانی خۆشه‌ویست دابڕاین* میخال/هیوای ڕزگاریی هه‌موو پارچ ه زه‌فتكراوه‌كانی كوردستانی مه‌زن ،پشت ب ه خودا ئێوه‌ش وه‌ك ئێم ه خاكی خۆتان ئازاد ده‌كه‌ن، به‌اڵم گرینگ ئه‌وه‌یه یه‌ك بگرن و یه‌كڕا بن*. عه‌زیز بارزانی :كوردستان كاتی خۆی زۆر خۆش بوو ،خه‌ڵك ته‌نیا بیری خواردنی هه‌بوو و خه‌می هیچی نه‌بوو ،من ئێسته‌ش بیری كوردستان ده‌كه‌م ،زۆر حه‌ز ده‌كه‌م سه‌ردانی بكه‌م تا ل ه ژیان ماوم جێگه‌ی باب و باپیرانم ببینم*.
ئایا ئه‌مڕۆ توركمانه‌كان له‌ناو خاكی خۆماندا نكۆڵی ل ه بوونمان ده‌كه‌ن وه‌ك تورك ه كه‌مالیسته‌كان ،ئه‌گه‌ر ل ه ئاینده‌دا (خوا نه‌كات) بچووكترین ده‌سه‌اڵتیان هه‌بێت چیمان به‌سه‌ر دێنن ،له به‌رامبه‌ریشدا ئێمه‌ی كورد داوای برایه‌تی و ته‌بایی و بهیهكهوه ژیانیان له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ین..؟!
خێمی هه‌ركی :بۆ ئه‌وانه‌ی لێم ده‌پرسن تۆ كێیت :كوردێكی جووم و دوو واڵتم هه‌یه،كوردستان و ئیسرائیل))*. ئه‌م هه‌ڵوێستان ه ئه‌و ه ده‌سه‌لمێنن كه توركمان به‌رماوه‌ی كولتوور و مێژووی توركیای ه و توركیاش بێ مێژووترین و بێ شارستانیترین و بێ كولتوورترین كۆمه‌ڵ ه مرۆڤی ئه‌م جیهانه‌ن ،مرۆڤه‌كانیش ل ه خاكی باب و باپیرانیان هه‌ر ب ه ره‌چه‌ڵه‌كی خۆیانه‌و ه مه‌زنن و هه‌ر ب ه ناوه‌كانی خۆیانه‌و ه جوانن و میزۆپۆتامیاش النكه‌ی ژیار و ژیانی یه‌كه‌مین مرۆڤه‌كان بووه ،مرۆڤیش ته‌نیا ب ه ته‌بایی و یه‌كڕیزی و ێ یه‌كتر قبوڵكردن و ئاشتی و به‌یه‌كه‌و ه ژیان و دۆستایه‌تی ده‌توان خۆی ل ه له‌ناوچوون و خوێنڕشتن و كوشت و بڕی و شه‌ڕ و تیرۆر و كۆمه‌ڵكوژییه‌كان و قڕبوون بپارێزێ ،ئه‌م به‌یه‌كه‌و ه ژیان و یه‌كتر قه‌بوڵكردنانه‌ش ل ه پێوه‌ندییه‌كانی نێوان نه‌ته‌وه‌ی كورد و جووه‌كان ره‌نگی داوه‌ته‌و ه و ئه‌مڕۆش كورد بووه‌ت ه النه‌ی داڵده‌دانی لێ قه‌وماوانی عه‌ره‌ب و كریستیان و ئاینزاكانی تری عێراق ،له‌مه‌و ه به‌دیار ده‌كه‌وێت ك ه كورد سه‌ره‌ڕای ئاشتیخوازی ده‌خوازێ كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی پابه‌ندی كولتووری ره‌سه‌نی خۆی بێ و وه‌ك مرۆڤ بژیێت.
سه‌رچاوه‌كان: - 1په‌رتووكی /توركمان یان كوردی تورك زمان ..ل22 - 2العراق فی التاریخ :عصر الغزا ه ،الفصل االول ،الدكتور محمد العابد والدكتور عماد عبد السالم ص .552 - 3په‌رتووكی(اصال ه التركمان /صنعان احمـد اغـا - 4جول ه سریع ه فی تاریخ ااڵتراك والتركمان ما قبل اإلسالم وما بعده /د .اسام ه تركمانی - 5سایتیhttp://www.alturkmani.com : * (ئـیسرائیل كورد -ژمار ه )14 * (ئـیسرائیل كورد -ژمار ه 13 * (ئـیسرائیل كورد -ژمار ه 13 * (ئـیسرائیل كورد -ژمار ه 11 * (ئـیسرائیل كورد -ژمار ه 11
پرسیاری دوماهی ئه‌وه‌یه ئایا ئه‌مڕۆ توركمانه‌كان له‌ناو خاكی خۆماندا نكۆڵی ل ه بوونمان ده‌كه‌ن وه‌ك تورك ه كه‌مالیسته‌كان ،ئه‌گه‌ر ل ه ئاینده‌دا (خوا نه‌كات) بچووكترین ده‌سه‌اڵتیان هه‌بێت چیمان به‌سه‌ر دێنن ،ل ه به‌رامبه‌ریشدا ئێمه‌ی كورد داوای برایه‌تی و ته‌بایی و بهیهكهوه ژیانیان له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ین..؟!
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
15
ئیسرائیل -كورد
فۆبیای پێوه‌ندیی كورد و جوو، به‌شی یه‌كه‌م راستكردنه‌وه‌ی رێڕه‌وی مێژوو
ئا:شێرزاد عومه‌ر
به‌گوێره‌ی سه‌رچاو ه مێژوویییه‌كان ،پێش رووخانی ئیمپراتۆریای ئاشووری ،كورد و جوو وه‌ك دوو نه‌ته‌وه‌ی دێرینی ناوچه‌ك ه گه‌وره‌ترین قوربانیی زوڵم و زۆرییه‌كانی ئه‌و ئیمپراتۆریه‌ت ه بوون ب ه راده‌یه‌ك ك ه كوردان زۆر هه‌وڵیان دا بۆ راپه‌ڕین و سه‌رهه‌ڵدان، به‌اڵم به‌هه‌ر هۆ و هۆكارێك بووبێ داده‌مركایه‌وه ،دواجار ب ه خه‌بات و كۆڵنه‌دان توانرا ته‌خت و تاراجی ئیمپراتۆریه‌تی ئاشووری تێك و پێك بشكێنن و دروستبوونی ئیمپراتۆریه‌تی میدیا بێت ه به‌رهه‌م و له‌و ناوه‌نده‌شدا جووه‌كان توانیان له‌گه‌ڵ برا كورده‌كانیان بحه‌سێنه‌و ه له‌ژێر چه‌تری ئه‌م ئیمپراتۆریه‌ته .دواتر و له‌سه‌رده‌می دوای هاتنی ئیسالم بۆ ئه‌و ده‌ڤه‌ر ه ئه‌و دۆستایه‌تیی ه و به‌یه‌كه‌و ه ژیان ه و ته‌بایییه‌ی نێوان كورد و جوو كاڵ بوویه‌و ه به‌هۆی هێرشه‌كانی سوپای سه‌الحه‌دین ئه‌یوبی ب ه ره‌چه‌ڵه‌ك كورد به‌داگیركردنی ئۆرشه‌لیم ل ه بنده‌ستی كریستیانه‌كانه‌و ه بۆ به‌رده‌ستی عه‌ره‌ب ه مسوڵمانه‌كان و ب ه كه‌ش رێڕه‌وی مێژووی پێوه‌ندیی نێوان دوو نه‌ته‌وه‌ی دێرین له‌و ناوچه‌ی ه ئاراسته‌یه‌كی تری وه‌رگرت ئه‌ویش له‌سه‌ر هه‌مان ئایدیای عه‌ره‌به‌كان .ئه‌مڕۆ ب ه سه‌دان ساڵ تێ ده‌په‌ڕێت به‌سه‌ر ده‌قگرتوویی ئه‌و رێڕه‌و ه خواره‌ی مێژوو ك ه به‌بێ خواست و ویستی ئێم ه رێگه‌ی گرتبوو ،به‌اڵم ب ه هه‌ژانی كۆمه‌ڵێك هاوكێشه‌ی سیاسی و دیبلۆماسی وا ئه‌مڕۆ رێڕه‌و ه مێژوویییه‌كان رێگه‌ی راستی خۆیان بۆ جارێكی تر ده‌گرنه‌وه‌به‌ر ك ه پێموای ه دووباره بوونه‌وه‌ی مێژوو لێره‌وه ده‌ست پێ ده‌كات.
تێكچوونی ئه‌و پێوه‌ندیی ه تا ئاستی بوو ب ه فۆبیا چۆن رووی دا؟
ئێمه‌ی كورد ئه‌گه‌رچی هیچ كێشه‌یه‌كی مێژوویییمان له‌گه‌ڵ برا جووه‌كاندا نیی ه و نه‌بووه ،به‌اڵم به‌درێژاییی چوونمان بۆ ژێر ئااڵی ئیسالم گۆش كراوین ب ه دژایه‌تی جوو و ئیسرائیل ،وه‌ك چۆن ئیسالم وه‌ك ئاین هاتوو ه په‌یامی عروب ه و ته‌عریبی ل ه
16
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل -كورد
»
ناوماندا باڵوكردۆته‌و ه و گۆشیان كردووین ب ه كلتور و زمان و مێژووی عه‌ره‌بی ئیسالمی هه‌ر به‌هه‌مان لۆژیكیش بیر و هزری دژایه‌تی كردنی جوو ل ه عه‌قڵیه‌تی ئێمه‌ی كورددا تۆخ كراوه‌ته‌و ه و هه‌میش ه بالجكتۆر خراوه‌ت ه سه‌ر مه‌ترسیه‌كانی دۆستایه‌تی كردنی جوو ،ل ه هه‌مان كاتیش بۆ لێدانی شۆڕش و راپه‌ڕینه‌كانمان تۆمه‌تی په‌یوه‌ندی هه‌بوون له‌گه‌ڵ ئیسرائیل دراوه‌ت ه پاڵ شۆڕش و سه‌ركرده‌ی كورده‌و ه بۆ ئه‌وه‌ی له‌م رێگایه‌و ه شه‌قامی ساویلكه‌ی عه‌ره‌بی و ئیسالمی پێ هان بده‌ن دژ ب ه كورد و خواست ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی ،ئه‌و تۆمه‌ت ه زه‌ق كراوه‌ته‌و ه بۆ ئه‌وه‌ی ب ه تۆمه‌ت سه‌یر بكرێت و وه‌ها كارێك روو نه‌دات ل ه نێوان جوو و كوردانه‌وه ،یان ئه‌وه‌تا ده‌ق ه پیرۆزه‌كانیان به‌كار هێناو ه ل ه رێگه‌ی مه‌ال و مزگه‌وته‌كانه‌وه، ل ه رێگه‌ی قوتابخان ه ئاینییه‌كانه‌وه ،ل ه رێگه‌ی كه‌سایه‌تیی ه ئاینییه‌كانه‌و ه ئه‌م بنكانه‌ش له‌الیه‌ن دوژمنانی كورده‌و ه جێگه‌ی بایه‌خ بوون ه بۆ ئه‌وه‌ی ناراسته‌وخۆ تابورێك له‌شێوه‌ی 5ل ه ناو خودی كورداندا دروست بكه‌ن ،بۆ ئه‌وه‌ی ل ه ده‌ره‌وه‌ی پڕۆگرامی به‌عسیشدا كورد ب ه سایه‌ی ئاینه‌كه‌یه‌و ه هه‌میش ه ترسی پێوه‌ندی هه‌بێ له‌گه‌ڵ جووه‌كان و ب ه حه‌رامی ببینێ ،ئه‌م ه پڕۆژه‌كاری هه‌موو حكوومه‌ت ه یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كانی عێراقی بووه ،ته‌نانه‌ت هه‌موو حكوومه‌تان ه بوو ه ك ه پارچه‌یه‌ك ل ه خاكی كوردستانی به‌زۆره‌ملێ پێیه‌و ه لكێنراوه ،ئه‌و حكوومه‌تانه‌ی ك ه پێوه‌ندیشیان ب ه ئیسرائیله‌و ه هه‌بوو ه نه‌یانخواستوو ه كورد له‌و پێوه‌ندییان ه نێزیك ببێته‌وه ،چونك ه ئه‌و راستیی ه مێژووییان ه زانراو ه ك ه ب ه هه‌موو پێوه‌ره‌كان ته‌نیا كورد و جوو له‌و ناوچه‌یه‌دا ده‌توانن پێوه‌ندیی ستراتیژییان هه‌بێ و بڕوایی بده‌ن ب ه یه‌كتری ،هۆكاری خۆ دوورخستنه‌وه‌ی جووه‌كان ب ه گشتی و حكوومه‌تی ئیسرائیل نازانم ،به‌اڵم له‌و بڕوایه‌دام رای گشتیی جوو له ئیسرائیل هه‌میش ه هاوسۆزی ئێمه‌ی كورد بوونه.
به‌اڵم ب ه هه‌ژانی كۆمه‌ڵێك هاوكێشه‌ی سیاسی و دیپلۆماسی وا ئه‌مڕۆ رێڕه‌و‌ه مێژوویییه‌كان رێگه‌ی راستی خۆیان بۆ جارێكی تر ده‌گرنه‌وه‌به‌ر
دنیای تازه‌دا هه‌ڵ بكه‌ین و ناتوانین بۆ هه‌تای ه باس ل ه پێوه‌ندی و دۆستایه‌تیی نێوان گه‌النی كریستیان و جووه‌كاندا بكه‌ین .به‌هه‌مان شێوه‌ش بۆ ئایه‌تی (حين ينطق كل الحجر بلسان العربي مبين ورائي يهودي فاقتلوه) وات ه (ئه‌و كاته‌ی هه‌موو به‌ردێك ب ه زمانی عه‌ره‌بی ره‌وان ده‌ڵێ جوویه‌ك ل ه پشتمه‌وه‌ی ه بیكوژه!) به‌و لۆژیك ه بێ ده‌بێ وه‌ك ئیسالمێكی كورد هه‌ر جووێك ببینین بیكوژین ،ئه‌م ه جگ ه ل ه ده‌یان و سه‌دان تێكستی ئاینی و دروستكردنی ئه‌فسان ه
چۆن ئه‌م دۆستایه‌تییه‌ی نێوان كورد و جوو دروست ده‌بێته‌وه؟
رۆڵی میدیا و ده‌زگا و رێكخراو ه مه‌ده‌نییه‌كان كاریگه‌ری ئه‌رێنی ی كاركردن خۆی ده‌بێ بۆ ئه‌م پرسه ،به‌اڵم ده‌كرێ ب ه راده و به‌رنامه‌ڕێژی تێكدانی ئه‌م پێوه‌ندیی ه كار بۆ چاككردنه‌وه‌ی پێوه‌ندییه‌ك ه بكرێ ،ئه‌ویش به‌جیاكردنه‌وه‌ی ئاین ل ه ده‌وڵه‌ت له‌الیه‌ك و له‌الیه‌كه‌ی تره‌و ه هه‌ڵه‌چنكردنه‌وه‌ی مێژوو ،به‌تایبه‌ت جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌و تێكه‌ڵیه‌ی ل ه ئایدیۆلۆژیای شۆڤێنی عه‌ره‌بی و مه‌زنخوازی و توندوتیژی ئیسالمیدا كراوه ،بۆ نموون ه ئه‌گه‌ر ئێمه‌ی كورد ب ه ئایه‌تی((يا ايها الذين امنوا ال تتخذوا اليهود و نصاري اولياء لكمسورة المائد ة ێ‌ی ه رقم )51وات ه (ئه‌ی بڕواداران جوو و كریستانه‌كان مه‌كه‌ن ه دۆستی خۆتان)) كار بكه‌ین ك ه ئه‌م ئایه‌ت ه ل ه ئه‌نجامی قووڵبوونه‌وه‌ی كێشه‌كانی نێوان مسوڵمانان و جووه‌كانی یه‌سرب (مدینه) هاتوو ه و ئێم ه ئه‌و كێشه‌یه‌ی 1400ساڵ له‌مه‌وبه‌ری نێوان عه‌ره‌ب و جوو به‌هی خۆمان بزانین ،ئه‌وا وه‌ك عه‌ره‌به‌كان ئه‌مڕۆ ناتوانین له‌گه‌ڵ Israel-Kurd NO16 Sept 2010
17
ئیسرائیل -كورد
»
ئه‌گه‌رچی هیچ كێشه‌یه‌كی مێژوویییمان له‌گه‌ڵ برا جووه‌كاندا نییه و نه‌بووه، به‌اڵم به‌درێژاییی چوونمان بۆ ژێر ئااڵی ئیسالم گۆش كراوین به دژایه‌تی جوو و ئیسرائیل
و ترس و دڵه‌ڕاوكێ ل ه هزری تاكی مسوڵمان ل ه هه‌مبه‌ر جوو و پێوه‌ندی هه‌بوون له‌گه‌ڵیان، ئه‌مه‌ش تێكستێكی تری قورئانیی ه ك ه ئاینه‌كانی تر هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌و ه و هه‌ڵگری بیرورای ئاینه‌كانی تر جگ ه ل ه ئیسالم ب ه دۆڕاو ده‌زانێ (ومن يبتغ غير اإلسالم دينا فلن يقبل منه وهو في اآلخرة من الخاسرين ) ( ێ‌ل عمران85 : ) .بۆی ه ئه‌مه‌ش ده‌قێكی تری ئاینیی ه ك ه نابێ جلوبه‌رگی غه‌یر ه ئیسالمه‌كان بپۆشین و ب ه گوناهێكی گه‌ور ه داده‌نرێ ،وات ه گوناهێك ه خودا تۆڵه‌ت لێ ده‌كاته‌و ه (أن تتشبهي باليهود والنصاري أو غيرهم من املشركني في مالبسهم؛ ألن النبي صلي اهلل عليه وسلم قال ((:من تشبه بقوم فهو منهم)) .وعن عبد اهلل بن عمرو بن العاص رضي اهلل عنهما قال“ :رأي رسول اهلل صلي اهلل عليه وسلم علي ثوبني معصفرين فقال :إن هذه من ثياب الكفار فال تلبسها» .هاوكات ل ه كتێبی (احكام قرأن البن العربی الپه‌ڕه) )87هاتوو ه (وأما من قال :إنه عبد الله بن سالم فعول علي حديث خرجه للترمذي وغيره أنه لما أريد قتل عثمان جاء عبد الله بن سالم فقال له عثمان :ما جاء بك ؟ قال :جئت في نصرك .قال :اخرج إلي الناس ،فاطردهم عني ،فإنك خارجا خير لي منك داخال .فخرج عبد الله إلي الناس ،فقال :أيها الناس ،إنه كان اسمي في الجاهلية فالن ،فسماني رسول الله صلي الله عليه وسلم عبد الله ،ونزلت في آيات من القرآن فنزلت في : { وشهد شاهد من بني إسرائيل علي مثله } اآلية إلي آخرها ،ونزلت في { :قل كفي بالله شهيدا بيني وبينكم ومن عنده علم الكتاب } . إن لله سيفا مغمودا عنكم ،وإن المالئكة قد جاورتكم في بلدكم هذا الذي نزل به رسول الله صلي الله عليه وسلم .الله الله في هذا الرجل أن تقتلوه ،فوالله لئن قتلتموه لتطردن جيرانكم
18
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
المالئكة ،وليسلن سيف الله المغمود عنكم ،فال يغمد إلي يوم القيامة .قالوا : اقتلوا اليهودي ،واقتلوا عثمان* .ده‌كرێ ئێمه‌ی كورد ل ه شكاندنی تێكسته‌كانه‌و ه هه‌نگاو بۆ كردنه‌وه‌ی ده‌رگه‌ی پێوه‌ندییه‌كانه‌و ه بهاوێژین ،شكاندنی تێكسته‌كانیش ته‌نیا ل ه پاكنووسكردنه‌وه‌ی مه‌به‌سته‌كانی ئه‌و تێكستان ه ده‌بێ ك ه دوور و نێزیك پێوه‌ندییان ب ه كولتوور و مێژووی ئێمه‌و ه نییه ،ئێم ه میلله‌تێكی ئاشتیخواز و مرۆیین و هیچ كات خۆمان له‌به‌ره‌ی داگیركار و خوێنڕێژ و تیرۆردا نه‌بینیووه، هاوكات دیدگه‌ی رۆشنبیرانه‌مان بۆ زیندووكردنه‌وه‌ی ئه‌و پێوه‌ندیی ه مێژووییان ه گرینگن ب ه تایبه‌ت ئه‌مڕۆ جووه‌كان ل ه ناوه‌ندی سیاسیی ده‌كرێ ئێمه‌ی دنیادا ده‌نگ و بۆچوونیان به‌گرینگ وه‌رده‌گیرێ و لۆبی جوو ل ه ناوه‌ند ه بڕیار به‌ده‌سته‌كانی جیهانی كاریگه‌ریی كورد ل ه شكاندنی ئه‌رێنی خۆی هه‌یه ،ل ه هه‌مان كاتدا ئێمه‌ش به‌ده ست تێكسته‌كانه‌و‌ه به‌كه‌م سه‌یركردن رزگارمان ده‌بێ ك ه عه‌ره‌ب و تورك و فارسه‌كان ساڵه‌های ساڵ ه به‌و جۆر ه لێمان ده‌ڕوانن و هه‌نگاو بۆ هه‌میش ه كاریش بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ه ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی كورد كردنه‌وه‌ی ده‌رگه‌ی به‌رده‌وام ب ه كه‌م له‌خۆی بڕوانێ بۆ ئه‌وه‌ی دوژمنه‌كه‌ی ب ه مه‌زن سه‌یر بكات تا داوای ماف و خواسته‌كانی نه‌كات پێوه‌ندییه‌كانه‌و‌ه و پێی نه‌سه‌نرێ ،ب ه هه‌بوونی پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئیسرائیل و بهاوێژین گه‌لی جوو ره‌نگ ه بتوانین ئه‌م كۆت و به‌نده‌ی داگیركه‌ران ل ه بیر و هزرمان تێك بشكێنین ،داگیركه‌ران هه‌رگیز ناخوازن ئێمه‌ی كورد خاوه‌نی ئیراده‌ی سه‌ربه‌خۆی خۆمان بین بۆ ئه‌وه‌ی ئێم ه بۆخۆمان ب ه بیر و هزری خۆمان ب ه ده‌ست و بازووی خۆمان ئایند ه و چاره‌نووس و ئابووری و رۆشنبیری و سه‌رخان و ژێرخانی خۆمان دانه‌ڕێژین ،بۆخۆمان پێوه‌ندیی چێ نه‌كه‌ین له‌گه‌ڵ گه‌النی ناوچه‌كه‌دا ،بۆخۆمان دۆستایه‌تی په‌یدا نه‌كه‌ین له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌كانی تر، بۆخۆمان ئاوڕ ل ه مێژووی رابردووی خۆمان نه‌ده‌ینه‌وه ،بگر ه ئه‌وان به‌ڕێوه‌مان ببه‌ن وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌خۆیان ده‌خوازن ،ل ه رووی كولتووری و مێژوویی و ئابووری و....هتد و ته‌نانه‌ت سیاسیشه‌وه ،ئه‌وان ده‌یانه‌وێ هه‌ر به‌خۆیان دۆست و دوژمنمان بۆ په‌یدا بكه‌ن ،هه‌ر به‌خۆیان رێگه‌ی ئایند ه و چاره‌نووسمان بۆ ده‌ستنیشان بكه‌ن، له‌م گۆش ه نیگایه‌و ه ئه‌ركی گران و مێژوویی ده‌كه‌وێت ه سه‌ر شانی رۆشنبیران و بیرمه‌ند و روناكبیرانه‌وه ،ئه‌و ئه‌رك ه مێژوویییه‌ش ئه‌مڕۆ داوای زیندووكردنه‌و ه و دووبار ه كردنه‌وه‌ی مێژووی نێوان دوو نه‌ته‌وه‌ی دێرینی میزۆپۆتامیامان لێ ده‌كات ك ه ب ه چه‌واشه‌كاری و ئایدیۆلۆژیای دۆگماو ه سه‌دان ساڵ ه سڕ كراوه و ئه‌مڕۆ له‌سه‌ر ئێمه‌ی رۆشنبیران و چاالكوانانی سیاسی و رۆشنبیری ئه‌رك ه تا كۆتایی به ماوه‌ی ئه‌م سڕبوون ه بهێنین.
ئاسۆی زیندوو بوونه‌وه‌ی پێوه‌ندیی كورد و جوو
من وای نابینم ك ه له‌گه‌ڵ خراپبوونی پێوه‌ندیی ئه‌نكه‌ر ه و ته‌لئه‌بیب جووه‌كان هه‌ستیان به‌رامبه‌ر ب ه ئێمه‌ی كورد جواڵبێ ،به‌اڵم رووداوه‌كانی ئه‌م دوواییی ه و گرژبوونی پێوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌ردووال ئاسۆیه‌كی گه‌شی به‌خشیی ه زیندووبوونه‌وه‌ی پێوه‌ندیی نێوان كورد و جوو ،ئه‌گه‌رچی ئیسرائیل تا ئه‌مڕۆش چه‌كی پێشكه‌وتوو ده‌فرۆشێت ه توركیا بۆ لێدانی كوردانی باكور و له‌ناوبردن و سه‌ركوتكردنی كورد له‌و پارچه‌یه ،به‌اڵم بۆ ئیسرائیل روون و ئاشكرا بوو ك ه توركیا وه‌ك چۆن هه‌میش ه دراوسێ و دۆستایه‌تی نه‌بوو ه و راستگۆ نه‌بوو ه ل ه به‌ڵێنه‌كانی و نابێت ه دۆستی تا سه‌ریش بۆ هیچ الیه‌ك هه‌ر به‌مجۆره‌ش سه‌لماندی ك ه ل ه بچووكترین كاردانه‌وه‌ی ته‌نگه‌ژ ه ناوخۆ و ده‌ره‌كییه‌كانی پێوه‌ندیی ئیسرائیلی كرد ه قوربانی سیاسه‌ته‌كانی ،توركیا ئه‌و پێوه‌ندیی ه دێرینه‌ی ل ه پێناو پێوه‌ندییه‌كی گه‌وره‌تر و سوودمه‌ندتر كرد ه قوربانی ،بۆ ئه‌وه‌ی ل ه ته‌واوی كێش ه و فشار ه
ئیسرائیل -كورد
ناوه‌خۆیییه‌كانی رزگاری ببێ و رای گشتیی ئیسالمی بۆ خۆی كێش بكات له‌سه‌ر حیسابی ئیسرائیل و لێدانی كورد و درێژه‌دان ب ه سیاسه‌تی نكۆڵی كردن و قڕكردنی كوردان له‌و پارچه‌یه‌دا ،ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ی توركیا به‌رامبه‌ر ب ه ئیسرائیل زه‌نگێكی مه‌ترسیدار بوو بۆ ئیسرائیل تا ئیسرائیل ب ه سیاسه‌تی خۆیدا بچێته‌و ه و جارێكیتر پاكنووسی لیستی پێوه‌ندیی ه ستراتیژی و تاكتیكییه‌كانی خۆی بكات ل ه ناوچه‌ك ه و ل ه جیهاندا ،چاوخشاندنه‌و ه به‌پێوه‌ندییه‌كانی به‌بێ ره‌چاوكردنی دۆستی مێژوویی خۆی ك ه كورد ه بۆ ئیسرائیل جارێكی تر ده‌بێته‌و ه نوشستی و مه‌ترسیی گه‌وره‌تر ،چونك ه ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌كی وردتر و ئه‌كادیمی تر ل ه جیۆپۆله‌تیكی (جوگرافیای سیاسی)ی ئیسرائیل و كورد بڕوانین به‌و جۆر ه ده‌رئه‌نجامی هاوكێشه‌ك ه به‌ده‌ست ده‌هێنین «ئیسرائیل جگ ه ل ه ده‌رگه‌ی ده‌ریاو ه هه‌ر سێ الیه‌كه‌ی تری وه‌ك ئه‌و ه وای ه ب ه مین چێنرا بێ و هه‌موو دنیای عه‌ره‌بی و ئیسالمی ب ه چرك ه بۆی ل ه سه‌نگه‌ردان و هه‌میش ه ب ه نهێنی و ب ه ئاشكرا زه‌فه‌ری پێ ده‌به‌ن و تاك ه به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی ئیسرائیل به‌رگری له‌خۆكردنه ،له‌هه‌ندێ دۆخدا ل ه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی چه‌وساو ه هه‌نگاو بۆ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی چه‌وسێنه‌ر ده‌هاوێژێ بۆ ئه‌وه‌ی مه‌ترسییه‌كان بگه‌ڕێنه‌و ه پێگه‌ی خۆیان ،ل ه دوژمن ه به‌رده‌وام و دێرینه‌كانی ئیسرائیل وه‌ك سیسته‌م و وه‌ك میلله‌ت بریتین ل ه حزبواڵی لبنانی و ئیرانی ئیسالمی و سووریا و ئینجا واڵتانی عه‌ره‌بی ،ئه‌مڕۆ
وا خه‌ریك ه توركیاش دێت ه پاڵ لیستی ئه‌و واڵتانه‌ی ك ه مه‌ترسین بۆ سه‌ر ئیسرائیل و جووه‌كان. مه‌ترسیداربوونی توركیا ئه‌وه‌ی ه ك ه ده‌رگه‌ی ده‌ریا به‌ڕووی ئیسرائیلدا داده‌خات ،بۆی ه پێش ئه‌م كاره‌سات ه پێویست ه ئیسرائیل بزانێت ك ه كوردیش هه‌مان جیۆپۆله‌تیكی ئیسرائیلی هه‌ی ه و دۆست و دوژمنه‌كانمان هاوبه‌شن له‌ناوچه‌كه‌دا ،هیچ مێژوویه‌كی شیرین له‌گه‌ڵ عه‌ره‌ب و تورك و فارسمان نابه‌ستێته‌و ه ته‌نانه‌ت ل ه رابردوو و ئێستا و داهاتووش ئه‌وان بۆ ئێمه‌ی كورد جێگه‌ی مه‌ترسین و دوور نیی ه ب ه ده‌یان جینۆسایدی ێ و قامیشلۆ تری له‌چه‌شنی هه‌ڵه‌بج ه و ئه‌نفال و گه‌لی زیالن و قارن و ئامودمان تووش بكه‌نه‌و ه و جارێكیتر كورد سه‌رگه‌ردان بكه‌نه‌و ه و ده‌رگه‌كانی دنیامان لێ دابخه‌نه‌وه .بۆ ئیسرائیلیش ب ه هه‌مان شێوه ،ئه‌و تیرۆره‌ی به‌نهێنی له‌هه‌مبه‌ر ئیسرائیل ئه‌نجام ده‌درێ ئه‌وا سووریا و توركیا و ئێران و عه‌ره‌به‌كان ب ه ئاشكرا و به‌به‌رچاوی هه‌موو میلله‌تانی دنیاوه ده‌رهه‌ق ب ه كورد ئه‌نجامی ده‌ده‌ن.
سه‌رچاوه: *أحكام القران البن العربی محمد بن عبد الله اڵ‌ندلسی (ابن العربی) دار الكتب العلمیه s4632628@gmail.com Israel-Kurd NO16 Sept 2010
19
ئیسرائیل -كورد
كوردانی جوو ،به‌شێكن ل ه ئیسرائیلی مه‌زن كوردستان به‌شێك ه ل ه خاكی ڕۆژهه‌اڵتی ناڤین ك ه ل ه نێوان ژماره‌یه‌ك ده‌وڵه‌تی جیاجیا دابه‌ش كراوه ،جوو ه كورده‌كان 3هه‌زار ساڵ له‌مه‌وپێش تا كاتی كۆچكردنی گشتگیریان به‌ره‌و ئیسرائیل پاش ساڵی 1945و ب ه تایبه‌ت ل ه سهرهتای ساڵه‌كانی 1950بۆ ،1960وه‌ك گرووپ ه ئه‌تنیكییه‌كانی تر ل ه دۆخێكی ئارام و ل ه زێدی دایك و بابی خۆیاندا ده‌ژیان .پێش ساڵی 1948ژماره‌ی كورد ه جووه‌كان ب ه 30هه‌زار كه‌س ده‌هاتنه خه‌ماڵندن. ی عێراق 9 ،كۆمه‌ڵگه‌یان ل ه كوردستانی بنده‌ستی ئێران، ل ه نێوان جووه‌كانی كوردستان 146 ،كۆمه‌ڵگه‌یان ل ه كوردستانی ژێرده‌ست 11كۆمه‌ڵگ ه ل ه به‌شی كوردستانی داگیركراوی توركیا و 11كۆمه‌ڵگه‌ی تر ل ه نێوان هه‌رێم ه كوردییه‌كانی چه‌وساوه‌ی سووریا و ئازه‌ربایجاندا ده‌ژیان.
»كۆچ به‌ره‌و خاكی پیرۆز
ل ه سه‌ده‌ی 17ی زایینیدا كۆچ به‌ره‌و نیشتمانی پیرۆزی مووسا ده‌ستی پێكرد و كۆچكردووان بۆ یه‌كه‌مجار ل ه ته‌به‌ریی ه نیشته‌جێ بوون .ل ه سه‌ده‌ی 18و 19ژمارێكی زۆر ل ه نوێنه‌رانی جووی ئیسرائیل به‌ره‌و كوردستان به‌ڕێ كه‌وتن بۆ هاندانی كورد ه جووه‌كان
20
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل -كورد
»
پێش ساڵی 1948ژماره‌ی كورده جووه‌كان ب ه 30هه‌زار كه‌س ده‌هاتنه خه‌ماڵندن.
تا به‌ره‌و نیشتمانی به‌ڵێندراو (مه‌وعود) كۆچ بكه‌ن. پێش ده‌سپێكردنی جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی ،كورد ه جووه‌كانی دانیشتووی عێراق ،ئێران و ئازه‌ربایجان به‌ره‌و ئیسرائیل كۆچیان كرد .ئه‌وان هه‌ر زوو له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌ی جووه‌كانی نیشته‌جێی ئیسرائیل تێكه‌اڵو بوون و هه‌وڵیان دا تا كورد ه جووه‌كانی تریش هان بده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وانیش ب ه نۆره‌ی خۆیان به‌ره‌و خاكی مه‌وعود كۆچ بكه‌ن ،هێدی هێدی كۆچی جوو ه كورده‌كان په‌ره‌ی سه‌ند تا زنجیره‌یه‌كی گه‌وره‌ی مرۆیی له‌و كۆچه دروست بوو. ل ه سهرهتای سه‌ده‌ی بیسته‌مدا ،عێراق هێشتا له‌ژێر ركێفی عوسمانییه‌كان و پاشان ل ه نێوان سااڵنی 1912 تا ,1925له‌ژێر فه‌رمانڕه‌واییی به‌ریتانیادا بوو .له‌و كاته‌دا و به‌تایبه‌ت دوای كوشتنی 12جوو و هه‌روه‌ها ل ه پاش په‌ره‌سه‌ندنی دروشم ه دژ ه زایۆنیستییه‌كان ،كۆمه‌ڵگه‌ی جوو ه كورده‌كان بڕیاریان دا خانوو و زه‌ویه‌كه‌نیان ب ه نرخێكی زۆر كه‌م بفرۆشن و كوردستانی عێراق به‌جێ بێڵن و به‌ره‌و ئیسرائیل كۆچ بكه‌ن .ل ه نێوان سااڵنی 1920 و ، 1926هه‌زار و 900كه‌س ل ه كورد ه جووه‌كان گه‌یشتن بۆ فه‌ڵه‌ستین و ل ه ساڵی ،1935دوو هه‌زار و 500كه‌سی تر كۆچیان كرد ،گونده‌كان به‌ره‌و چۆڵبوون ده‌ڕۆیشتن ،هاوكات له‌گه‌ڵ سه‌ربه‌خۆییی عێراق ل ه ساڵی 1932تا روودانی شۆڕشی ره‌شید عه‌لی ل ه عێراق ،ئازار و گوشاره‌كان ل ه دژی جووه‌كان زیادیان كرد. ل ه دوای پێكهێنانی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل ،جووه‌كانی كوردستان به‌تایبه‌ت ل ه عێراق ،به‌بێ ئه‌وه‌ی پێوه‌ندییان له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ئیسرائیلدا هه‌بێ ،له‌ژێر فشاری هه‌ر ه زۆری واڵته‌كانی خۆیاندا بوون. سه‌ركوتكردنی جوووه‌كان پالن بۆ داڕێژراو بوو ،ئه‌وان به‌پێی یاسای سه‌ربازی و به‌تۆمه‌تی چااڵكیی ه زایۆنییه‌كان كه قه‌ده‌خ ه كرابوو ،ده‌كه‌وتنه زیندانه‌وه. ل ه وه‌رزی زستانی 1950دا حكوومه‌تی عێراق ،به‌و مه‌رجه‌ی ك ه ته‌واوی دارایییه‌كانیان به‌جێ بێڵن ،مۆڵه‌تی كۆچی جووه‌كان به‌ره‌و ئیسرائیل درا ،ئه‌و مه‌رج ه نه‌یتوانی پێش ل ه كۆچی جووه‌كان بگرێ و ئه‌وان هه‌ر زوو ب ه شێوه‌یه‌كی به‌رباڵو كۆچیان كرد. دوابه‌دوای ئۆپه‌راسیۆنی عه‌زرا و نحمیاه ،ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل به‌ده‌ركردنی فه‌رمانێك ،مۆڵه‌تی كۆچی جوو ه كورده‌كانی به‌ره‌و ئه‌و واڵت ه ده‌ركرد .شه‌پۆڵی كۆچكردنی كوردانی
دانیشتووی ئێران ل ه دوای كۆچی كوردانی ناو عێراق ده‌ستی پێكرد و له‌و كاته‌دا په‌یتا په‌یتا ته‌واوی كۆمه‌ڵگ ه كورد ه جووه‌كان ،كوردستانیان به‌جێ هێشت و به‌ره‌و ئیسرائیل كۆچیان كرد و ته‌نیا ژماره‌یه‌كی زۆر كه‌م له جووه كورده‌كان له توركیا و سووریا به‌جێ مان.
»تێكه‌اڵو بوون له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌ی ئیسرائیلیدا:
ل ه ساڵی ،1948پێش به‌ئه‌نجام گه‌یشتنی ئۆپه‌راسیۆنی گه‌وره‌ی ئیسرائیل بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی جووه‌كانی رۆژهه‌اڵتی ناوڕاست بۆ ئه‌و واڵته 8 ،هه‌زار كورد گه‌یشتبوون ه ئیسرائیل .ل ه كاتی گه‌یشتنیان بۆ خاكی مه‌وعود ،كورده‌كانیش ل ه خێوه‌تگ ه و چادردا نیشته‌جێ كران و ل ه ساڵی 1935هه‌وڵی دروستكردنی كۆمه‌ڵگه‌كانی كاتی درا .هه‌رچه‌ند ه كورده‌كان رۆشنبیرییه‌كی زۆریان نه‌بوو ،به‌الم هه‌ر زوو ده‌ستیان ب ه كاركردن كرد .ژماره‌یه‌كی زۆر ل ه كورده‌كان ب ه جووتیاری و ئاوه‌دانی ئۆردوگاكان و كار ه گشتییه‌كانی تر خه‌ریك بوون و جێگه‌ی په‌نجه‌یان دیار بوو .دواتر په‌ره‌یان ب ه كاری بازرگانی دا و ل ه ناو كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واریی ئیسرائیلدا هه‌ندێكیان بوون ب ه خاوه‌نی هۆڵی ئاهه‌نگێڕان و هه‌روه‌ها هۆتێڵه‌كان .كورده‌كان ل ه ریزه‌كانی پۆلیس ،هێزه‌كانی به‌ره‌ڤانیی سنوور و سوپای ئیسرائیلدا به‌شدارییان كرد ،ئه‌وان هه‌روه‌ها چاالكان ه ل ه پاراستنی ئاسایشی واڵتدا رۆلیان گێڕا و ل ه په‌ره‌سه‌ندنی شاره‌كاندا ل ه هێڵ ه سه‌ره‌كییه‌كانی سنووریدا یارمه‌تیده‌رێكی چاك بوون بۆ ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل. ل ه ئیسرائیل كورده‌كان كولتووری خۆیان پاراستوو ه و ناوه‌ند ه كولتورییه‌كانی تایبه‌ت ب ه خۆیان پێك هێناوه .ئه‌وان ل ه زۆرێك ل ه شار و گونده‌كان و هه‌ره‌ها ل ه به‌شێكی گه‌وره‌ی ئورشه‌لیمدا نیشته‌جێ بوونه‌ته‌وه. ئێست ه ل ه ئیسرائیل ،هاوواڵتییانی به‌ڕه‌سه‌ن كورد ،ژماره‌یان ده‌گات ه ی 60هه‌زار كه‌سیان ل ه ده‌وروبه‌ری 130هه‌زار كه‌س ،ك ه نێزیكه Israel-Kurd NO16 Sept 2010
21
ئیسرائیل -كورد
كورده‌كان ل ه ریزه‌كانی پۆلیس ،هێزه‌كانی به‌ره‌ڤانیی سنوور و سوپای ئیسرائیلدا به‌شدارییان كرد
ی ئورشه‌لیم و ده‌وروبه‌ری ئه‌و شاره‌ن ،نێزیكه 40هه‌زار كه‌س ل ه شاره‌كانی باكور و نێزیكه‌ی 30هه‌زار كه‌سه‌كه‌ی تر ل ه كورده‌كان ،ناوچه‌كانی ناوه‌ندییان بۆ ژیان هه‌ڵبژاردوه.
»ژیان ل ه ئیسرائیل :
له سهرهتای كۆچكردنیان بۆ ئیسرائیل كورده‌كان ته‌نیا له‌گه‌ڵ یه‌كتردا ژیانی هاوسه‌رییان پێك ده‌هێنا و كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واریی ئیسرائیل داب و نه‌ریتی خۆیان ب ه ته‌واوی پاراستبوو .ئه‌مڕۆك ه گه‌نجه‌كان وازیان ل ه نه‌ریت ه كۆن ه كورده‌وارییه‌كان هێناو ه و بوون ب ه الئیك و هه‌روه‌ها خۆیان وه‌ك ئیسرائیلییه‌ك ده‌ناسن تا وه‌ك كوردێك. سه‌ڕه‌ڕای پاراستنی به‌شێك ل ه كولتووره‌كه‌یان، ئه‌وان چیتر ب ه زمانی ره‌سه‌نی خۆیان قس ه ناكه‌ن، بگر ه به‌پێچه‌وانه‌ی پێشینیه‌كانیان ب ه زمانی عیبری ده‌په‌یڤن ،به‌اڵم حاشا له‌و ه ناكرێ ك ه كورده‌كانی ئیسرائیل له‌الیه‌نی كولتوورییه‌و ه هێشتا پابه‌ندی فۆلكلۆری ره‌سه‌نی خۆیانن ،ئه‌وان هه‌روه‌ها
22
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
فێستیڤاڵێكی سااڵنه‌ی تایبه‌ت به جلوبه‌رگ و مۆسیقای كوردییان پێك هێناوه. له‌و سااڵنه‌ی دواییدا ،ژماره‌یه‌كی زۆر ل ه ئیسرائیلی ه به‌ڕه‌سه‌ن كورده‌كان پۆستی به‌رزیان ل ه ناو سوپادا به‌ده‌ست هێنا ،نموونه‌ی هه‌ر ه دیار ده‌توانین ئاماژه به وه‌زیری به‌رگریی پێشووی ئه‌و واڵت ه ئیسحاق موردخای بكه‌ین. له‌الیه‌نی ئاینه‌و ه كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واری ل ه ئیسرائیل جێگه‌ی دیاره ،ل ه كه‌سایه‌تیی ه ئاینییه‌كاندا ده‌توانین ئاماژ ه ب ه خاخام زه‌كه‌ریا به‌ڕاشی و شهمول باروخ بكه‌ین. زه‌كه‌ریا به‌ڕاشی رێكخراوی جووه كورده‌كانی ئیسرائیلی دامه‌زراند. شهمول باروخ ل ه ساڵی 1898ل ه زاخۆ ل ه دایك بوو و ل ه ساڵی 1925له‌گه‌ڵ 10بنه‌ماڵه‌ی تری كورد به‌ره‌و ئیسرائیل كۆچی كرد و ل ه كاتی گه‌یشتنی بۆ ئیسرائیل یه‌كێك بوو ل ه دامهزرێنهرانی گه‌ڕه‌كی زیهون یوسف له نێزیك بازاڕی ماهانه یه‌‌هودا ،شهمول باروخ له سالی 1994كۆچی دوایی كرد.
ئا :ره‌حمان ته‌یمووری
ئیسرائیل -كورد
توركی بنی فه‌یسه‌لی سعود ،ئه‌ندامانی شاهانی سعودیا له‌گه‌ڵ سه‌ركردایه‌تی جووله‌كه‌كان ل ه ئه‌مریكا كۆبۆته‌وه
پێوه‌ندیی واڵت ه ئیسالمییه‌كان له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا ئا :بارزان ئیبراهیم -عه‌دنان شێخانی شانشینی عه‌ره‌بستانی سعوودی ه له‌سه‌ر ئاستی هه‌موو جیهان ب ه النكه‌ی ل ه دایكبوونی ئیسالم سه‌یر ده‌كرێ ،خاكه‌ك ه 1،960،582 كم 2ج ،پایته‌ختی ئه‌و واڵت ه (ریاز)ه ،هه‌ردوو شاری (مه‌دین ه و مه‌ككه) دیارترین و پیرۆزترین شاره‌كانی ئه‌و واڵته‌ن له‌الی سه‌رجه‌م مسوڵمانانی دنیا. واڵتێك پێك هاتوو ه ل ه بیابان و به‌شێكی شاخاوی گه‌رمێنه ،به‌پێی سه‌رژمێریی ساڵی 2008ژماره‌ی دانیشتووانی 28ملیۆن كه‌س بووه ،له ناویاندا زیاتر ل ه 5ملیۆن كه‌س بیانی بوون. به‌درێژایی مێژووی ئیسالم و تا ئه‌مڕۆش ئه‌م واڵت ه هه‌میش ه ب ه ڕابه‌ری مسوڵمانان دێت ه دانان و چاوی مسوڵمانانی دنیا له‌سه‌ر ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌یه ،بۆیه به‌رده‌وام خاوه‌ن ده‌سه‌اڵتی تایبه‌ت بووه. بۆ یه‌كه‌مجار ل ه ساڵی 1932شێوازێكی نوێ ل ه به‌ڕێوه‌بردنی ده‌سه‌اڵتداریه‌تی له‌و واڵت ه ده‌ستی پێكرد ،ب ه دانانی ده‌ستوورێك ك ه بنچینه‌كه‌ی قورئانی پیرۆز و بنه‌ما ئیسالمییه‌كان و شه‌ریعه بوو. به‌درێژاییی مێژووی سعوودی ه ئه‌و واڵت ه هه‌میش ه یه‌كێك بوو ه له‌و واڵتانه‌ی بێ گرفت و ئاژاو ه بوو ه له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌كانی تردا، هێرشبه‌ر و ئینكار نه‌بووه ،ل ه بواری پێوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌و ه ئاره‌زووی دۆستایه‌تی هه‌بووه له‌گه‌ڵ زۆرێك ل ه واڵتان له‌وه‌شدا Israel-Kurd NO16 Sept 2010
23
ئیسرائیل -كورد بێگومان به‌ر ل ه هه‌موو شتێك مه‌به‌ستی پاراستنی به‌ر ژ ه‌و ه‌ند ییه‌كا نی واڵته‌كه‌ی خۆی بووه. ئه‌و ده‌وڵه‌ت ه بووه‌ت ه به‌رچاوی مۆته‌كه‌ی به‌شێك ل ه سه‌ركرد ه توندڕۆ ئیسالمییه‌كان و پاشان هاوواڵتییه‌كانیان، واڵتی ئیسرائیل هه‌ر له‌وكاته‌ی په‌یمانی ئه‌و ه درابوو بۆ دروستبوونی گه‌لی بۆ ده‌وڵه‌تێك ی خاكه‌ی «جوو» بۆ ئهوه ك ه به‌درێژاییی هه‌زاران ساڵ خاكی ئه‌و گه‌ل ه بووه ،زۆرێك ل ه ده‌وڵه‌ت و سه‌ركرد ه توندڕۆكانی یه‌كێكی تر له‌و هۆكارانه‌ی ك ه پێویست ه پێوه‌ندیی ستراتیژی دنیا كه‌وتن ه دژایه‌تیكردن و بایكۆتكردنی ئه‌و ده‌وڵه‌ت ه عیبرییه‌ی ك ه بۆ هه‌زاران ساڵ ده‌بێ ب ه ده‌ستی ئه‌و زۆرین ه نه‌ته‌وان ه گه‌له‌كه‌یان له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا هه‌بێ ،ئه‌وه‌ی ه سعودی ه ب ه هێزترین هاوپه‌یمانی ئه‌مه‌ریكایه له ناوچه‌كه‌دا ده‌چه‌وسێنرایه‌وه. خوێنی ه ك ی ه و ه ئ ه یشت ه گ ئینكاریكردن و تی ه به‌شێوه‌یه‌ك دژای و هه‌موو كه‌سێك ناتوانێ بگات ه ئه‌و دكیۆمێنتان ه و ده‌ستی هه‌زاران كه‌س بۆ مه‌رامی تایبه‌تی خۆیان بڕژێ و به‌بێ ئه‌وه‌ی بكه‌وێ ،چونك ه هه‌موویان ل ه ئه‌وروپا و ئه‌مه‌ریكا هه‌ڵگیراون خۆیشیان باوه‌ڕیان به‌وه‌ها جه‌نگێك بووبێت! ئه‌وه‌ش ب ه بیانووی و پله‌ی مه‌ترسیداریان له‌سه‌ر دانراو ه و بۆ هیچ كه‌سێك داگیركردنی به‌شێك ل ه خاكی عه‌ره‌به‌كانی واڵتی فه‌ڵه‌ستین بوو. نیی ه سه‌یریان بكات .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی دكیۆمێنته‌كانی واڵتی شانشینی عه‌ره‌بستانی سعوودی ه ل ه پێوه‌ندیی له‌گه‌ڵ پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئیسرائیل بۆ واڵتیكی وه‌ك سعوودی ه ل ه ئیسرائیلدا بێ به‌ش نیی ه به‌و پێیه‌ی پێگه‌ی ئه‌و واڵت ه نێزیك ه ل ه ناو كۆمه‌ڵگه‌ی ئیسالمیدا ئابڕووبه‌رن .بۆی ه ده‌بێ ته‌نیا ئیسرائیل. ئه‌و شتان ه بخه‌ین ه روو ك ه له‌سه‌ر زاری ئه‌و كه‌سان ه ستراتیژی ندیی ه پێو ه پێویست ه ك ی ه هۆكاران و ه ل تر یه‌كێكی ی هه‌واڵگریی ئه‌مه‌ریكایی دركێندراون ك ه پێشتر ل ه ده‌زگه له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا هه‌بێ ،ئه‌وه‌ی ه سعودی ه ب ه هێزترین هاوپه‌یمانی و مۆساددا كاریان كردووه .هه‌روه‌ها ئه‌و نووسراوانه‌ی ئه‌مه‌ریكایه له ناوچه‌كه‌دا. ك ه ل ه رۆژنام ه و باڵوكراوه‌كانی ئه‌مه‌ریكایی و ئیسرائیلیدا نهێنی فۆرمی و ه شێو ئایا ئیسرائیلدا ڵ ه به‌اڵم ئه‌و پێوه‌ندییان ه له‌گ باڵو كراونه‌ته‌وه و پله‌ی مه‌ترسیداریان له‌سه‌ر ههڵگیراوه. له‌خۆ گرتوو ه یاخۆ هه‌روا ب ه ئاسانی به‌ڕێو ه ده‌چێت؟ بێگومان له‌به‌ر دڵی هه‌موو مسوڵمانانی دنیا «ریاز» هه‌وڵ ده‌دات ئه‌وپه‌ڕی دكیۆمێنته‌كانی كۆشكی سپی كه پله‌ی مه‌ترسیدارییان له‌سه‌ر توانای خۆی به‌گه‌ڕ بخات تا لێنه‌گڕێ ئه‌و پێوه‌ندییان ه وا به‌ئاسانی ههڵگیراوه : دزه بكه‌ن ه ناو میدیاكان و ئاشكرا بكرێن. و ه و ه نامێنێت نهێنی ه ب ر ه به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هیچ شتێك تا س ل ه /17فێبرایه‌ری 1992رۆژنامه‌ی واشنتن پۆست و ورد ه ورد ه چه‌ندان دكیۆمێنت ل ه الپه‌ڕه‌ی رۆژنامه‌كانی رۆژئاوا و گۆڤاری نیوزویك باڵویان كردووه‌ته‌وه ،شا عه‌بدولعه‌زیز ئه‌مه‌ریكادا باڵو كراونه‌ته‌و ه و له‌سه‌ر زاری ژماره‌یه‌ك به‌رپرسی تووشی قه‌یرانێكی ئابووریی گه‌ور ه بوو ل ه ئه‌نجامی ئه‌مه‌ریكایی و ئیسرائیلی ئه‌و ه دركێنراو ه ك ه سعوودی ه پێوه‌ندیی دابه‌زینی داهاتی حه‌ج و شێوازی په‌رشوباڵوی سه‌رفكردنی نهێنی له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا هه‌یه .به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سعوودی ه ل ه داهات ،بۆی ه حكوومه‌تی ئه‌مه‌ریكا هاریكارییه‌كی ئابووریی رووی ئاینه‌و ه ل ه ناو كۆمه‌ڵگه‌ی ئیسالمیدا پێگه‌یه‌كی گه‌وه‌ر ه و زۆری سعوودیه‌ی كردوو ه تا ل ه رووخان ده‌ربازی بكات، گرینگی هه‌یه ،بۆی ه باسكردن و لێكۆڵینه‌و ه له‌و دكیۆمینتانه‌ی ك ه ل ه به‌رامبه‌ریشدا شا عه‌بدولعه‌زیز به‌ڵێنی ب ه سه‌رۆكی ل ه نێوان ئیسرائیل و سعوودیه‌دا هه‌ی ه كێشه‌یه‌كی زۆری له‌سه‌ر ه (ئه‌وكات) ئه‌مه‌ریكا هاری ترۆمان داو ه ك ه سعوودی ه
24
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل -كورد
»
زۆربه‌ی دكیۆمێنته‌كانی پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئیسرائیل بۆ واڵتیكی وه‌ك سعوودیه ل ه ناو كۆمه‌ڵگه‌ی ئیسالمیدا ئابڕووبه‌رن. به‌شداری ل ه هیچ شه‌ڕێكدا نه‌كات ك ه عه‌ره‌به‌كان ل ه دژی ئیسرائیل به‌رپای بكه‌ن. ل ه 1980/ 10/ 12هیرش گۆدمان ل ه رۆژنام هی Jerusalem Postنووسیویه‌تی ل ه قۆناخه‌كانی یه‌كه‌می هاوپه‌یمانیی نێوان ئه‌مه‌ریكا و ئیسرائیلدا لێك تێگه‌یشتنێكی روون و ئاشكرا هه‌بوو ،به‌تایبه‌تی ل ه نێوان سااڵنی 1967- ،1973به‌و پێی ه ئیسرائیل ل ه جیاتی ئه‌مه‌ریكا ده‌چێت ه ناو هه‌ر گرفتێك ك ه ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوین روو بدات ،به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر میسر بیه‌وه‌ێ گێچه‌ڵ ب ه سعوودی ه بكات ،ئیسرائیل ل ه جیاتی ئه‌مه‌ریكا به‌رگری ل ه سعوودیا ده‌كات. ل ه مایۆی 1994شاره‌زای كاروباری هه‌واڵگری گوتارێكی باڵو كرده‌و ه به‌ناوی (هاورێیه‌تی به‌كرده‌وه‌یه) ،تێیدا هاتوو ه «سعوودییه‌كان به‌فه‌رمی و به‌ئاشكرا ل ه حاڵه‌تی شه‌ڕدا بوون له‌گه‌ل ئیسرائیل ،به‌اڵم بڕیارده‌ران ل ه ئیسرائیل دركیان به‌و ه ده‌كرد ك ه سعوودی ه به‌رامبه‌ر به‌وان واڵتیكی
میانڕۆی ه و هه‌رچه‌ند ه ل ه گوتاری سیاسییان دژی ئیسرائیلن ،به‌اڵم ل ه كه‌ناڵه‌كانی هه‌واڵگریدا هه‌موو كاتێك ل ه پێوه‌ندیدا بوون له‌گه‌ڵ ئیسرائیل ل ه رێگه‌ی ئه‌فسه‌رێكی هه‌واڵگریی ئیسرائیلی (مۆساد) و ئه‌فسه‌رێكی پایه‌به‌رزی بنه‌ماڵه‌ی شاهانه‌ی سعوودی و چه‌ندان جار بیر و بۆچوونیان ئاڵوگۆڕ كردوو ه له‌باره‌ی چۆنیه‌تیی بێ هێز كردنی بزووتنه‌وه ئاینییه ئوسولییه‌كان له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست. هه‌موو كاتێكیش چاوپێكه‌وتنه‌كانیان به‌ئاگاداریی ئاژانسی هه‌واڵگریی ناوه‌ندیی ئه‌مه‌ریكا (سی ئای ئه‌ی) بووه ك ه به‌به‌رده‌وام هه‌وڵی پته‌وكردنی ئه‌و پێوه‌ندییه‌ی نێوان سعوودی ه و ئیسرائیلی ده‌دا . ل ه میانه‌ی كۆنگره‌یه‌ك ك ه ل ه سالی 1978بۆ لێكۆڵینه‌و ه ل ه هاوسه‌نگیی ستراتیژیی ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ل ه واشنتۆن به‌سترا ،جه‌نه‌راڵ جۆرج كیڤان سه‌رۆكی هه‌واڵگریی ئاسمانیی ئه‌مه‌ریكایی ل ه لێدوانێكدا گوتی «ل ه ماوه‌ی 15ساڵی رابردوو سێ جار هه‌وڵ دراو ه ك ه رێژیمی پاشایه‌تیی سعوودی له‌ناو ببرێ ل ه رێگه‌ی تیرۆركردنی مه‌لیكی سعوودیه ،به‌اڵم هه‌واڵگریی ئیسرائیل به‌هانای مه‌لیكی سعوودیا چوو ه Israel-Kurd NO16 Sept 2010
25
ئیسرائیل -كورد و دووان له‌و هه‌وڵ ه تیرۆریستییانه‌ی بۆ ئاشكرا كردوون ،ئه‌م راستییه‌ش له‌الیه‌ن چه‌ندان جه‌نه‌راڵی پایه‌به‌رزی تری ئه‌مه‌ریكایی پشتڕاست كراوه‌ته‌وه. له‌هه‌واڵێكدا ك ه ل ه 13/3/1986ل ه ئاژانسی هه‌واڵی ئاسیۆشه‌یتد پرێسدا باڵو كرایه‌وه ،له‌سه‌ر زاری باڵوێزی ئه‌وسای ئه‌مه‌ریكا ل ه مه‌غریبی عه‌ره‌بی ك ه ل ه شاشه‌كانی ته‌له‌ڤزیۆنی ئینگلته‌رادا باڵو كراو ه هاتوو ه «ئیسرائیل هه‌ڵساو ه ب ه نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی پشتێنه‌یه‌كی ئه‌منی ل ه مه‌غریبی عه‌ره‌بی به‌بڕی یه‌ك ملیار دۆالر ،ك ه پشتێنه‌ك ه ل ه دژی به‌ره‌ی پۆلیسارۆ به‌كار دێت ،ئه‌و ملیار دۆالر ه له‌الیه‌ن سعوودیه‌وه دراوه به الیه‌نی ئیسرائیلی. بێگومان ئه‌و بڕ ه دكیۆمێنتانه‌ی باس كران مشتێكن ل ه خه‌رمانێك، به‌ده‌یان و سه‌دان ئه‌وه‌ند ه دكیۆمینته‌ی تر هه‌ن ك ه ل ه نێوان هه‌ردوو واڵتی ئیسرائیل و سعوودیه‌دا مۆر كراون و چه‌ندان رێككه‌وتنی ژێربه‌ژێر له نێوانیاندا هه‌یه. هاوكاری و هاوئاهه‌نگیكردن ل ه بواره‌كانی ئاسایش و سه‌ربازیدا یه‌كێكن ل ه گرینگترین بابه‌ته‌كانی سعوودی ه و ئیسرائیل ،هه‌رچه‌ند ه الیه‌نی ئابووریش له‌و روویه‌و ه پشتگوێ نه‌خراوه. به‌رپرسانی پایه‌به‌رزی سعوودی ه هه‌موو كات نكۆڵی ل ه بوونی پێوه‌ندییه‌كی به‌وشێوه‌ی ه له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا ده‌كه‌ن .به‌و پێیه‌ی پیرۆزترین خاكی مسوڵمانانی سه‌رجه‌م دنیای ه ده‌بێ زۆر وریایان ه ئه‌و جۆر ه پیوه‌ندییان ه بۆ الیه‌نی سعوودییه‌كان مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێ. بۆ هه‌ر ده‌وڵه‌تێك و نه‌ته‌وه‌یه‌ك ڕێگ ه دراو ه له‌وه‌ی ئازادان ه پێوه‌ندییه‌كانی خۆی ل ه گه‌ڵ گه‌الن و ده‌وڵه‌تانی تردا گرێ بدات و مافی ره‌وای خۆیشیان ه ئه‌وجۆر ه پێوه‌ندییان ه دروست بكه‌ن له‌گه‌ڵ هه‌ر ده‌وڵه‌تێك و گه‌لێكی دنیادا ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی مایه‌ی تێڕامانینه، هه‌موو كات هه‌ر ئه‌و نه‌ته‌وانه‌ی خۆیان پێوه‌ندییان ل ه گه‌ڵ ئیسرائیلدا هه‌یه ،ژێربه‌ژێر و هه‌ندێ جار ب ه ئاشكرا ده‌بینین له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی عیبریدا پێوه‌ندیی به هیز و ستراتیژییان هه‌یه. ب ه درێژاییی مێژوو ل ه ناوچه‌كه‌دا راسته‌وخۆ و ناراسته‌وخۆ، سعوودی ه ژێربه‌ژێر پێوه‌ندی به‌تینی هه‌بوو ه له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا! به‌پێی دان پێنانه‌كانی به‌رپرسانی ئیسرائیلی هه‌موو كاتێك پێوه‌ندییان له‌گه‌ڵ سعوودیه‌دا هه‌بووه به‌بێ پچڕان و گرفت. گه‌ور ه به‌رپرسێكی بااڵی ده‌زگه‌ی هه‌واڵگریی ئیسرائیل (مۆساد)، ل ه یاداشتێكیدا ئاماژه‌ی به‌و ه كردوو ه ل ه شه‌ڕی 6رۆژه‌ی نێوان عه‌ره‌ب و ئیسرائیلدا سعوودی ه به‌شداری ئه‌و شه‌ڕه‌ی نه‌كرد ك ه ل ه ساڵی 1967هه‌ڵگریسا به‌و هۆیه‌و ه سه‌دان قوربانی لێكه‌وته‌وه، ئه‌و به‌رپرس ه به‌شداری نه‌كردنی ئه‌و واڵته‌ی به‌و ه به‌سته‌و ه ك ه رێككه‌وتن ل ه نێوان ئه‌و دوو واڵته‌دا هه‌بووه! ل ه ڕاستیدا به‌شداری نه‌كردنی سعوودی ه له‌و شه‌ڕه‌دا ،بووه‌ت ه مایه‌ی سه‌رسوڕمانی به‌شێك ل ه عه‌ره‌ب ه ئیسالمی ه توندڕۆكان و زیاتر گومانیان ل ه شانشینی سعوودی ه كرد ل ه پێوه‌ندیی به‌هێزی له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا. به‌پێی به‌ڵگه‌نامه‌كان ل ه وه‌زاره‌تی ده‌روه‌ی ئیسرائیل ،هاریكاری و
26
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
هه‌رچی لۆگۆ و نووسینی ئیسرائیلیی ه لێی ده‌كرێته‌وه، ئه‌وه‌ش ب ه مانای چه‌واشه‌كردنی رای گشتی دێ هاوئاهه‌نگییه‌كانی نێوان ئه‌و دوو واڵت ه ل ه بواره‌كانی سه‌ربازی و ئاسایش و ئابووریدا هه‌یه. ب ه شێوه‌یه‌ك ك ه ئه‌گه‌ر كه‌لوپه‌ل ل ه ئیسرائیله‌و ه بۆ عه‌ره‌بستانی سعوودی ه هاورد ه ده‌كرێ ،هه‌رچی لۆگۆ و نووسینی ئیسرائیلیی ه لێی ده‌كرێته‌وه ،ئه‌وه‌ش ب ه مانای چه‌واشه‌كردنی رای گشتی دێ. ڕاپۆرت ه هه‌واڵیه‌كان چه‌ندان جار له‌زاری گه‌ور ه ئه‌فسه‌ر و پل ه به‌رزه‌كانی سه‌ربازی و ئه‌منییه‌و ه ده‌گوازنه‌و ه و ئاماژ ه به‌و ه ده‌كه‌ن هاوئاهه‌نگیی چاالك هه‌ی ه ل ه بواری قه‌اڵچۆكردنی تیرۆر و ئاڵوگۆڕكردنی زانیاریی سه‌ربازی .عه‌ره‌بستانی سعوودی ه له‌مه‌ڕ ئه‌و پێوه‌ندییان ه سوود و به‌رژه‌وه‌ندیی خۆی هه‌یه، ئه‌ویش به‌هۆی بوونی ده‌وڵه‌تێكی خۆ به‌زلزانی شیع ه مه‌زهه‌ب ل ه ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا ك ه ئێرانه ،به‌و پێیه‌ی سعوودی ه النه‌ی زۆرینه‌ی ره‌های مسوڵمانانی سون ه مه‌زهه‌بی دنیایه، ئێران هه‌میش ه خه‌ریكی دژایه‌تیكردن و سووكایه‌تی پێكردنی ئه‌و واڵته‌یه ،ئه‌گه‌ر ڕاسته‌وخۆش نه‌یكات ئه‌وا بێ گومان ل ه كه‌ناڵه‌كانی تره‌و ه ئه‌و ئامانجه ده‌پێكێت! زۆر جار ل ه نێوان سعوودی ه و ئێراندا ل ه رێگه‌ی میدیاكانه‌و ه تان ه و قس ه به‌یه‌كتر گوتن و سووكایه‌تیكردن دروست ده‌بێ، له‌و نێوه‌نده‌شدا عه‌ره‌بستان ناچار ه مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ هێزێكی تری ناوچه‌كه‌دا بكات ك ه ئه‌ویش ئیسرائیله. شیمانه‌ی ئاشكرابوونی پێوه‌ندیی ه سه‌ربازییه‌كانی نێوان ئه‌و دوو واڵت ه سات به‌دوای سات به‌رو ه وااڵچوون ده‌چێ، به‌جۆرێك قس ه و باسه‌كان هاتن ه ناو راگه‌یاندنه‌كان ك ه پێده‌چێ ئیسرائیل و سعوودی ه هاوپه‌یه‌مانی سه‌ربازی ئیمزا بكه‌ن بۆ رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی ئێران له داهاتوودا. ل ه چه‌ند مانگی رابردوو چه‌ندان زانیاریی پڕبه‌ها دركێنران كاتێك گوتیان باوه‌شكێنه‌كانی ئیسرائیل ل ه سعوودیه‌و ه ده‌نیشنه‌و ه هه‌ر
ئیسرائیل -كورد له‌وێ مه‌شق ده‌كه‌ن و خۆیان ساز داو ه بۆ هێرشكردن ه سه‌ر ئێران ،ئه‌و ه ل ه زاری گه‌ور ه ژه‌نه‌ڕاڵێكی ئیسرائیلییه‌و ه بۆ رۆژنامه‌یه‌كی گه‌وره‌ی ئه‌و واڵت ه گواستراوه‌ته‌و ه ك ه كه‌س ناتوانێ نكۆڵی له‌وه بكات. هه‌ر هه‌مان گه‌ور ه ئه‌فسه‌ری سه‌ربازی ئه‌وه‌ی دركاندوو ه ك ه ئێست ه فرۆكه‌خانه‌كانی سعوودی ه وااڵ كراون بۆ مه‌شقكردنی باڵه‌فڕ و باوه‌شكێنه‌كانی ئیسرائیلی ،ئه‌وه‌ش وه‌ك ئاماده‌كارییه‌كه بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی سه‌ربازیی ئێران! پاشای سعوودی ه شا عه‌بدواڵ ،له‌مه‌ڕ پێوه‌ندیی ب ه گه‌النی غه‌یری ئیسالمه‌و ه ده‌ڵێ «هاوكاری و پێوه‌ندیی نێوان ئیسرائیل و عه‌ره‌ب گفتوگۆ و راگۆڕینه‌و ه ل ه به‌رژه‌وه‌ندیی گه‌لی عه‌ره‌ب و مسوڵمانان دایه« ئه‌وه‌ش بۆ سه‌رۆكی واڵتێكی وه‌ك سعوودی ه گوته‌یه‌كی پڕبه‌ها و دیرۆكییه. هه‌روه‌ها ناوبراو دووپاتی له‌و ه كردووه‌ته‌و ه ك ه ده‌بێ رێز ل ه هه‌موو ئاینه‌كانی تری دنیا بگیرێ به یه‌هودییه‌كانیشه‌وه. پێوه‌ندیی ه ئابوورییه‌كان یه‌كێكن ل ه كاره‌كته‌ره‌كانی نێوان ئه‌و دوو واڵته‌ی ناوچه‌كه ،نوێنه‌ری ئیسرائیل ل ه رێكخراوی بازرگانیی جیهانی ئیسحاق لیفتن ل ه كاتی رێككه‌وتننامه‌ی غاز ل ه واڵتی قه‌ته‌ر ،سه‌ره‌تا ئه‌و ه باڵو بووه‌و ه ك ه سعوودی ه نایه‌وێ ئیسرائیل به‌شدار بێ له‌و مامه‌ڵ ه گه‌ور ه بازرگانییه‌دا ،نابراو ده‌ستبه‌جێ ئه‌و نهێنییه‌ی دركاند و گوتی سعوودی ه له‌گه‌ڵ ئێمه‌دا رێك كه‌وتوو ه له‌و باره‌یه‌وه ،ئه‌و گوته‌یه‌ش ته‌واوی میدیا و ناوه‌نده‌كانی عه‌ره‌بی توشی سه‌رسوڕمان كرد. له‌و كاته‌و ه جه‌نگی ساڵی 2006ل ه گه‌ڵ حزبواڵ هه‌ڵگریسا، پێوه‌ندیی نێوان ئیسرائیل و سعوودی ه ئاراسته‌یه‌كی تری وه‌رگرت ،له‌و كاته‌و ه شانشینی سعوودی ه پاڵپشتی ل ه حزبواڵ نه‌كرد و تاوانباری كرد ب ه هه‌ڵگیرساندنی جه‌نگ ،ئه‌وه‌ش بوو ه مایه‌ی دڵخۆشیی ئیسرائیل و پێوه‌ندییه‌كان به‌رو ه پته‌وبوون و فۆرمه‌له‌كردنی زیاتر چوون. یه‌كێك ل ه گه‌ور ه دامهزرێنهرانی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل باسی له‌و ه كردوو ه ل ه ،1923.03.11ده‌سه‌اڵتدارانی سعوودی ه ره‌زامه‌ندییان ده‌ربڕیو ه له‌سه‌ر دامه‌زراندی ده‌وڵه‌تی داهاتووی ئیسرائیل ،ئه‌وه‌ش ب ه مانای فره‌وانبوونی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست بووه. ل ه سااڵنی 1939نوێنه‌ری شانشینی عه‌ره‌بستانی سعوودی ه كۆبوونه‌وه‌یان ل ه ناو چادرێكدا له‌گه‌ڵ نوێنه‌ری ئیسرائیل گرێ داوه ،شاندی سعوودی ه ل ه هه‌ریه‌ك ل ه فه‌یسه‌ڵ بن عه‌بدولعه‌زیز و فوئاد حه‌مزه پێك هاتبوون. شاندی ئیسرائیلی ل ه هه‌ریه‌ك ل ه ده‌ڤید بن گۆڕین سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی ئیسرائیل و موشێ شرتوك وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وسای ئیسرائیل و یه‌كه‌م سه‌رۆكی ئیسرائیل حاییم وایزمان ،هه‌روه‌ها نوێنه‌ری به‌ریتانیاش ئاماده‌ی ئه‌و كۆبوونه‌و ه نهێنییه بووه.
مه‌به‌ست له‌و كۆبوونه‌و ه نهێنییان ه ئه‌و ه بوو ه ك ه ل ه داهاتوودا ده‌بێ سعوودی ه دان ب ه سه‌ربه‌خۆییی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیلدا بنێ و نكۆڵی له‌و ده‌وڵه‌ت ه نه‌كرێ ،ئه‌وه‌ش ل ه به‌ڵگه‌نامه‌كانی ئه‌رشیڤی نیشتمانیی به‌ریتانیادای ه و ته‌وای به‌ڵگه‌نامه‌كان و ده‌ستنووس و واژۆكان پارێزراون ،هه‌ر له‌وێشدا داوا كراو ه ده‌بێ زۆر به‌نهێنی پارێزراو بن. ئه‌و ه یه‌كێك ه ل ه سه‌رچاوه‌كانی ئه‌و به‌ڵگه‌نامانه‌ی ئه‌رشیڤی نیشتیمانیی به‌ریتانیا له‌سه‌ر پێوه‌ندیی نێوان عه‌ره‌بستانی سعوودی ه و ئیسرائیل بۆ سعوودی ه ك ه مه‌ڵبه‌ند و النكه‌ی ل ه دایكبوونی ئاینی پیرۆزی ئیسالم ه و تا ئێسته‌ش رووگه‌ی هه‌موو مسڵمانانی دنیایه ،ره‌وای ه ك ه چه‌ندان جۆر پێوه‌ندیی نهێنی و ئاشكرا و ئابووری و سیاسی له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا هه‌بێ ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر گه‌لی كورد هه‌رجۆر ه پێوه‌ندییه‌كی له‌گه‌ڵ ئیسرائیل یان گه‌لی جوودا هه‌بێ ،ئه‌وا مه‌ترسی ئه‌وه‌ی لێ ده‌كرێت ببێت ه «ئیسرائیلی دووه‌م «و وه‌ك مۆته‌كه‌یه‌كی ترسناك سه‌یر ده‌كرێ كه ده‌روازه‌ی رۆژهه‌اڵتی عه‌ره‌بی ده‌گرێت.
شانشینی سعوودی ه پاڵپشتی له حزبواڵ نه‌كرد و تاوانباری كرد به هه‌ڵگیرساندنی جه‌نگ، ئه‌وه‌ش بووه مایه‌ی دڵخۆشیی ئیسرائیل
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
27
ئیسرائیل -كورد
س ی ن ه م ا ی ئ ی ه س و ر ن ا ئ ه رێك له یل، خ ز م ه ن ه ت ت ه و‌هدا
m hoo.coئا :ح وسێن a y @05 0 2 _n
ya
28
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
She
ئیسرائیل -كورد
»
سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش ئامانجی به‌رهه‌مهێنه‌ر و ده‌رهێنه‌رانی جوو بریتی بوو ل ه گرینگیدان به‌پرسی دامه‌زراندنی واڵتێكی ئیسرائیلی به‌ر ل ه بنیاتنانی ئیسرائیل واڵتی ئیسرائیل ل ه ساڵی 1948دامه‌زراوه ،به‌اڵم په‌یدابوونی سینه‌مای عێبری ل ه فه‌له‌ستین ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ سه‌رده‌مێكی كۆنتر ل ه دامه‌زراندنی واڵتێك ب ه ناونیشانی ئیسرائیل .ئه‌و سه‌رده‌مه‌ش بریتیی ه ل ه سه‌رده‌مێك تیایدا دۆكیۆمێنته‌كانی بێ ده‌نگی «یه‌عقوب بن داو» خران ه روو« .بن داو» وێنه‌گرێكی لێهاتووی جوو بوو ك ه ل ه ئورشه‌لیم كۆمپانیایه‌كی به‌رهه‌مهێنانی دامه‌زراند و ئه‌وه‌ش وه‌ك یه‌كه‌م كۆمپانیای به‌رهه‌مهێنان ل ه ئیسرائیل هات ه هه‌ژمار. یه‌كه‌مین ئه‌نجوومه‌نی فیلمی فه‌له‌ستینی ك ه ل ه ئیسرائیل هات ه ئاراو ه «مێنوراح» بوو ك ه ب ه به‌رهه‌مهێنانی فیلمه‌كانی فه‌له‌ستینی خه‌ریك بوو ودواتر به‌شێوه‌یه‌كی كارا و چاالك ب ه كاركردن له‌سه‌ر بابه‌تی رزگاریی فه‌له‌ستین ل ه ده‌ستی ئێمپراتوری عوسمانی سه‌رقاڵ بوو و ژماره‌یه‌ك فیلمی گرینگ به‌و بابه‌ت ه به‌رهه‌م هێنران ك ه له‌وانیش ده‌توانین ئاماژ ه ب ه فیلمه‌كانی «جووی رزگاربوو»« ،1917واڵتی ئیسرائیلی ئازاد كرا» 1919-1920 بكه‌ین. ئه‌و ئه‌نجوومه‌ن ه دواتر جه‌ختی له‌سه‌ر راگه‌یانراوی بالفۆر كرد و چه‌ندان فیلمی له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و بابه‌ت ه به‌رهه‌م هێنان و له‌وانیش ده‌توانین ئاماژ ه به‌فیلمه‌كانی «گه‌ڕانه‌و ه بۆ زایۆنیزم»( )1920-1921و «فه‌له‌ستین ،جووی نوێ»( )1921بكه‌ین. «بن داو» تا ساڵی 1933به‌به‌رهه‌مهێنانی فیلم سه‌رقاڵ بوو و هه‌موو
توانای خۆی خست ه گه‌ڕ بۆ ئه‌وه‌ی ل ه رێگه‌ی تواناكانی خۆیه‌و ه بگات ه 2ئامانجی سه‌ره‌كی ،ئه‌و ی دوو ئامانج ه برێتی بوون ل ه یه‌كه‌م :هێنان ه كایه سینه‌مای ئیسرائیل و به‌هێز كردنی پێگه‌ی ئه‌و سینه‌مای ه ل ه ناوخۆ و دهرهوه ،دووه‌م :گه‌یشتن ب ه ئامانج ه سه‌ره‌كییه‌كانی نه‌ته‌وه‌یی بۆ هاتن ه ئارای واڵتێك ب ه ناوی ئیسرائیل ب ه كه‌ڵك وه‌رگرتن ل ه كه‌ره‌سته‌كانی هونه‌ری حه‌وته‌م یاخۆ هه‌مان سینه‌ما. بۆی ه دروستكردنی فیلمه‌كانی ناوداری «فه‌له‌ستین جووی نوێ»« ،گه‌ڕانه‌و ه بۆ زایۆنیزم» و...هتد به‌شێك بوون ل ه پرۆسه‌ی سه‌لماندنی پێویستی سه‌ره‌كی بۆ دروستبوونی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیلی. دوای «بن داو» ،دوو ده‌رهێنه‌ری به‌توانای جوو توانیان ل ه رێگه‌ی توانا و لێهاتووییی خۆیانه‌و ه جێگه‌ی «بن داو» بگرنه‌و ه «ناتان ئاكسێلرۆد» و «باروخ ئاگاداتی». «ئاكسێلرۆد» سه‌ره‌تا ل ه كۆمپانیای «مۆلێده‌ت» ك ه ل ه ساڵی 1927دامه‌زرابوو ،ده‌ست ب ه كار بوو و ل ه ساڵی 1933كاری به‌رهه‌مهێنانی بۆ یه‌كه‌مین فیلمی سینه‌مایی بێده‌نگ ب ه ناونیشانی «ئۆدی سه‌رلێشێواو» ل ه ده‌رهێنانی «خاییم هاالخمی» Israel-Kurd NO16 Sept 2010
29
ئیسرائیل -كورد ئه‌نجام دا .ئه‌و به‌رهه‌مهێنه‌ر ه دواتر كۆمپانیای «كارمێل فیلم»ــی دامه‌زراند و له سه‌ر چاالكییه‌كانی خۆی به‌رده‌وام بوو. ل ه به‌رامبه‌ردا «ئاگاداتی»یش ك ه یه‌كێكی دیك ه له‌و كه‌سان ه بوو ك ه توانی ل ه پێشكه‌وتنی سینه‌مای ئیسرائیلدا رۆڵێكی به‌رچاو ببینێ ،ل ه نێوان سااڵنی 1931-1934ب ه به‌رهه‌مهێنانی گرت ه هه‌واڵ بۆ كۆمپانیاكان سه‌رقاڵ بوو .ئه‌و به‌رهه‌مهێنه‌ر ه ل ه ئاكامدا له‌و سه‌رده‌مه‌دا كاری به‌رهه‌مهێنانی بۆ فیلمێكی نیو ه دۆكیۆمێنتاری ب ه ناونیشانی «ئه‌وه‌ی ه واڵت» كرد ،تیایدا ئاماژ ه به سه‌قامگیر بوونی جووه‌كان له فه‌له‌ستین ده‌دات. ئه‌وه‌ش نابێت ل ه بیر بكه‌ین ،تا ئه‌و سه‌رده‌م سینه‌مایه‌ك به‌ناونیشانی سینه‌مای ئیسرائیل بوونی نه‌بوو ،بگر ه ئه‌و كاران ه ل ه چوارچێوه‌ی ئیمپراتوری عوسمانی به‌ڕێو ه ده‌چوون ،سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش ئامانجی به‌رهه‌مهێنه‌ر و ده‌رهێنه‌رانی جوو بریتی بوو ل ه گرینگیدان به‌پرسی دامه‌زراندنی واڵتێكی ئیسرائیلی.
دوای بنیاتنانی واڵتی ئیسرائیل
30
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ل ه ناوه‌نده‌كانی ،1950-1960فیلم ه دۆكیۆمێنته‌كان ل ه رێگای به‌دیهێنانی كه‌سایه‌تیی له فیلمه‌كاندا رێگایان بۆ به‌رهه‌مهێنانی فیلمه‌كانی سینه‌مایی خۆش كرد بده‌ین ك ه ل ه ساڵی 1962ل ه فێستیڤاڵی فیلمی به‌رلیندا پێشان درا ،هه‌روه‌ها فیلمی «ده‌رچوون» به‌رهه‌می ئه‌مه‌ریكا ()1961 ل ه ده‌رهێنانی «ئۆتۆ بریمێنگێر» و ل ه رۆڵگێرانی «پۆل نیومه‌ن» و «ئیوا ماری ستێت» و «رالف ریچاردسۆن» یه‌كێك له‌و فیلم ه گرینگانه‌ی كه له‌باره‌ی ئیسرائیل هاتووه‌ته به‌رهه‌م. ل ه ساڵی 1969ناوه‌ندی فیلمی ئیسرائیل ب ه مه‌به‌ستی به‌هێزكردنی فیلمه‌كانی ئیسرائیلی و هاتنی سه‌رمایه‌ی ده‌ره‌كی بۆ ناو واڵت بنیات نرا ك ه كاریگه‌رییه‌كی به‌رچاوی ل ه سه‌ر به‌رهه‌مهێنانی فیلم هه‌بوو .تا سه‌ره‌تاكانی ده‌یه‌ی ،1970به‌رهه‌مهێنانی سااڵنه‌ی فیلم له‌و واڵت ه گه‌یشت ه 20فیلم له ساڵێكدا. له‌و سه‌رده‌مه‌دا دوو كه‌س ب ه ناوه‌كانی «مناخیم گوالن» و «یورام گلویوس» كۆمپانیایه‌كی سه‌ركه‌وتوویان به‌ناونیشانی «گوالن/ گلویوس» دامه‌زراند ،ئه‌و كۆمپانیای ه ل ه ساڵی 1979گه‌یشت ه ئه‌وپه‌ڕی توانا و سامانه‌و ه و به‌ڕێوه‌به‌رانی ئه‌و كۆمپانیای ه توانیان
»
دوای دامه‌زراندنی واڵتی ئیسرائیل ل ه ساڵی ،1948دوو ستۆدیۆی گه‌وره‌ی به‌رهه‌مهێنان له‌و واڵت ه بنیاد نران: «گه‌وا» 1950و «هێرزلیا» 1951ك ه ئامانجی سه‌ره‌كییان به‌رهه‌مهێنانی فیلمه‌كانی دۆكیۆمێنتی ل ه رێگه‌ی یارمه‌تییه‌كانی حكوومه‌تی بوو .تا ئه‌و سه‌رده‌مه ،پیشه‌سازیی فیلمی ئیسرائیل پێوه‌ندی ب ه به‌رهه‌مهێنانی دۆكیۆمێنت هه‌بوو و ته‌نیا له‌و بواره‌دا چاالكیی به‌رچاویان هه‌بوو بوون و ل ه بوارگه‌لی تردا وه‌ك كورت ه فیلم ،فیلمی سینه‌مایی ،زنجیر ه فیلم ،ئه‌نیمه‌یشن و...هتد چاالكیی ئه‌وتۆ ئه‌نجام نه‌ده‌درا. ل ه ناوه‌نده‌كانی ،1950-1960فیلم ه دۆكیۆمێنته‌كان ل ه رێگای به‌دیهێنانی كه‌سایه‌تیی ل ه فیلمه‌كاندا رێگایان بۆ به‌رهه‌مهێنانی فیلمه‌كانی سینه‌مایی خۆش كرد و له‌و سه‌رده‌مه‌شدا سیسته‌می ئه‌سێتره‌یی هه‌ر وه‌كو واڵتانی دیك ه و له‌وانیش هۆڵیوود ل ه ئه‌مه‌ریكا ل ه چوارچێوه‌ی سینه‌مای ئیسرائیلدا ب ه ئارامی هات ه ئاراوه. ل ه ساڵی 1954په‌رله‌مانی ئیسرائیل پرۆژه‌یاسایه‌كی په‌سه‌ند كرد ،تیایدا ده‌رهێنه‌ر و به‌رهه‌مهێنه‌رانی ناوه‌خۆیی و ده‌ره‌كی ب ه ئه‌گه‌ری به‌رهه‌مهێنانی فیلم له‌باره‌ی ئیسرائیل ،ده‌توانن یارمه‌تیی دارایی وه‌ربگرن ،ئاكامی ئه‌وه‌ش به‌رهه‌مهاتنی هه‌ندێك فیلمی سینه‌مایی ل ه ناوه‌خۆ و ده‌ره‌وه‌ی ئیسرائیل بوو ،نموونه‌ی ئه‌وه‌ش ل ه فیلمه‌كانی «ئه‌وان د ه كه‌س بوون» (باروخ دینار« ،)1961،شۆڕش دژ ب ه رۆناكی»(ئه‌لێكسانده‌ر دیمیتریك،1953، «ته‌رده‌ست»(ئێدوارد راماتی،)1964، هۆڵیوودی) و «جودیت»(دانیه‌ل مان ،1965،هۆڵیوودی) ره‌نگ ده‌داته‌وه. ل ه فیلمه‌كانی تردا ك ه له‌باره‌ی ئیسرائیل به‌رهه‌م هاتوونه، ده‌توانین ئاماژ ه ب ه «د ه پیاوی بێ هیوا» به‌رهه‌می هاوبه‌شی ئیسرائیل –ئه‌ڵمانیا ( )1961ل ه ده‌رهێنانی «پیته‌ر زیمێر»
ئیسرائیل -كورد
پێوه‌ندیی نێوان سینه‌مای ئیسرائیل و هۆڵیوود
ئیسرائیل وه‌ك نێزیكترین هاوپه‌یمانی ئه‌مه‌ریكا ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست پێوه‌ندییه‌كی پته‌وی له‌گه‌ڵ هۆڵیووددا هه‌یه .سینه‌مای ئیسرائیل سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ده‌توانێت به‌رهه‌مه‌كانی خۆی ل ه ئاستێكی به‌رفره‌وان ل ه سینه‌ماكانی ئه‌مه‌ریكادا نمایش بكات ،ل ه ئه‌مه‌ریكا له‌الیه‌ن هه‌ندێك كه‌سایه‌تی وه‌ك «گۆلدی هاوێن»(ئه‌كته‌ری ناوداری ئه‌مه‌ریكایی براوه‌ی ئۆسكار) پاڵپشتی لێ ده‌كرێ .نموونه‌ی ئه‌و پاڵپشتییانه‌ش بریتیی ه ل ه پاڵپشتی «گۆلدی هاوێن» ل ه ساڵی ( )1989بۆ دامه‌زراندنی سینه‌ماتێكی ته‌له‌ئبیب و هه‌روه‌ها سه‌ره‌تاكانی ده‌یه‌ی 1990بۆ سینه‌مای ئه‌و واڵته ده‌یه‌یه‌كی پڕ له كۆسپ و ئاسته‌نگ بوو
ل ه ده‌یه‌ی 1990بازاڕی بچووكی سینه‌مای ناوخۆییی ئیسرائیل ( 203هۆڵی سینه‌ما له‌و واڵته) ل ه ئاكامی هه‌اڵوسانێكی توندی ئابووری ،تووشی قه‌یرانی دارایی بوون و به‌رهه‌مهێنانی فیلم له‌و واڵت ه گه‌یشت ه خوارترین ئاستی خۆی وات ه ته‌نیا 5فیلمی سینه‌مایی ل ه ساڵی 1991هات ه به‌رهه‌م. ل ه به‌رامبه‌ردا یارمه‌تییه‌كانی بنیادی په‌ره‌پێدانی كوالیتی فیلمی ئیسرائیل بوو ه هۆی باشبوونه‌وه‌ی دۆخه‌ك ه ل ه ناوه‌نده‌كانی ده‌یه‌ی ( .)1990ل ه Israel-Kurd NO16 Sept 2010
31
»
كۆمپانیای «كانۆن فیلم»ی نیویۆركی بكڕنه‌وه .ئه‌و كۆمپانیای ه ل ه ماوه‌ی 10ساڵ توانی ببێت ه یه‌كێك ل ه گرینگترین هێزه‌كانی پیشه‌ی فیلم ل ه ئاستی جیهاندا. ل ه ده‌یه‌ی 1970شێوه‌یه‌كی نوێی سینه‌مایی ب ه ناوی «بوركاس» هات ه ئاراو ه ك ه ل ه چوارچێوه‌ی كۆمیدیا ئاماژه‌ی ب ه ناكۆكی نێوان چینی خوارووی جووه‌كانی رۆژهه‌اڵت (سۆغرادی) و هاوواڵتییانی كۆچكردووی ئه‌وروپای رۆژهه‌اڵت (ئاشكنازی) ده‌دا .ئه‌و شێواز و مێتۆد ه ل ه به‌رهه‌مهێنانی فیلم ل ه ئیسرائیل ل ه ماوه‌یه‌كی كورتخایه‌ندا توانی سه‌رنجی بینه‌رانی ئیسرائیلی بۆ الی خۆی رابكێش و كاریگه‌رییه‌كی به‌رچاو ل ه سه‌ر ئه‌وان به‌جێ بهێلێت. ل ه ده‌یه‌ی ،1970یه‌كه‌م قوتابخانه‌ی فیلمی ئیسرائیل و هه‌ندێك سینه‌ماتێكی پێوه‌ندیدار ب ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی شاره‌وانی پێك هێنران ،به‌اڵم ل ه ساڵی 1972حكوومه‌تی ئیسرائیل نیگه‌رانیی خۆی له‌مه‌ر بازرگانیبوونی فیلمه‌كان له‌و واڵت ه ده‌ربری، بۆی ه له‌و ساڵه‌دا بنیادی په‌ره‌پێدانی كوالیتی فیلمی ئیسرائیلی دامه‌زرا و پاڵپشتیی دارایی ئاراسته‌ی به‌رهه‌م ه سه‌ربه‌خۆكانی «كاییتس»(سینه‌مای الوانی ئیسرائیل) كرد ،ئه‌وه‌ش وای كرد هه‌ندێك به‌رهه‌می سه‌ربه‌خۆ و به‌هێز له‌ڕووی ناوه‌رۆك به‌كۆتای ئازاد به‌رهه‌م بێن ،له‌وانیش ده‌توانین ئاماژ ه ب ه فیلمه‌كانی «چاو ه گه‌وره‌كان» (« ،)1974ده‌نیال وێكس ل ه كوێیه« (« ،)1973مایكل مه‌ن»(،)1975 «هێسمه‌ن»(« ،)1982دیسی زێوین»( ،)1983و «پێكه‌نینی مه‌ڕ»( )1986بكه‌ین. ل ه ده‌یه‌كانی 1970-1980به‌رهه‌مهێنانی فیلم له‌و واڵت ه پێشكه‌وتنی به‌خۆو ه بینیبوو و توانای سینه‌مای ئیسرائیل ل ه ئاستی جیهان ده‌ركه‌وتبوو و سینه‌مای ئه‌و واڵت ه توانیبووی خۆی وه‌ك یه‌كێك ل ه سینه‌ماكانی به‌هێزی ناوچه‌ك ه و به‌گشتی سینه‌ماكانی گرینگی جیهان پێشان بدات ،به‌اڵم سه‌ره‌تاكانی ده‌یه‌ی 1990بۆ سینه‌مای ئه‌و واڵت ه ده‌یه‌یه‌كی پڕ ل ه كۆسپ و ئاسته‌نگ بوو.
فیلمه‌كانی سه‌رنجڕاكێشی ئه‌و سه‌رده‌مه‌شدا ده‌توانین ئاماژ ه ب ه فیلمه‌كانی «به‌رگدرووی ئافره‌تان»( )1990ل ه ده‌رهێنانی «لئۆنید گرووت»« ،هاوین له‌گه‌ڵ ئێریكا»( )1992ل ه ده‌رهێنانی «دالیا هاجه‌ر» و «چیرۆكه‌كانی ته‌له‌ئبیب»( )1992له ده‌رهێنانی «ئایلێت مه‌ناخیم» بده‌ین.
ئیسرائیل -كورد
به‌شداریی سینه‌مای ئیسرائیل ل ه فێستیڤاڵه‌كان
»
ئیسرائیل ب ه واڵتێكی به‌هێز ل ه بواری فیلمسازییه‌و ه دێت ه هه‌ژمار ك ه ب ه به‌رده‌وامی له‌و بواره‌دا گه‌شه‌سه‌ندنی به‌خۆو ه بینیوه .سینه‌مای ئیسرائیل به‌تایبه‌تی له‌و سااڵنه‌ی دواییدا به‌شدارییه‌كی به‌رچاوی ل ه فێستیڤاڵ ه جیهانییه‌كاندا هه‌بووه، نموونه‌ی ئه‌وه‌ش به‌شداری ئه‌و سینه‌مای ه ل ه 61ه‌مین خولی فێستیڤاڵی فیلمی كان ( )2008ل ه رێگای فیلمی ئه‌نیمه‌یشن «والس له‌گه‌ڵ به‌شیر» ل ه ده‌رهێنانی «ئاری فۆلمه‌ن» ره‌نگ ده‌داته‌وه. ل ه به‌شی هه‌فته‌ی ره‌خنه‌گرانی ئه‌و فێستیڤاڵه‌شدا، فیلمی «شیوعا» ل ه ده‌رهێنانی هاوبه‌شی خوشك و برایه‌كی ئیسرائیلی ب ه ناوه‌كانی «رۆنیت ئالكاباتس و شلۆمی ئالكاباتس» به‌شدارییان له‌و فێستیڤاڵه‌دا كردبوو. فیلمی ئه‌نیمه‌یشنی «والس له‌گه‌ڵ به‌شیر» سه‌ره‌ڕای به‌شداری ل ه فیستیڤاڵی فیلمی «كان» ل ه رێوڕه‌سمی ئۆسكاریشدا له‌و ساڵه‌دا به‌شداری كردبوو« .ئاری فۆرمه‌ن» ده‌رهێنه‌ری ئه‌و فیلمه ،دوو فیلمی دیكه‌شی ب ه ناوه‌كانی «سنت كالرا»( )1996و «بنیاتنانی ئیسرائیل»( )2001به‌رهه‌م هێنابوو ك ه هه‌ر دوو فیلم ژماره‌یه‌ك خه‌اڵتی نێوده‌وڵه‌تییان به‌ده‌ست هێناوه. سینه‌مای ئیسرائیل ،ساڵی رابردوو ل ه رێگه‌ی فیلمی «لبنان» توانی خه‌اڵتی شێری زێڕینی فێستیڤاڵی فیلمی «ڤینیسیا» بۆ خۆی مسۆگه‌ر بكات .ئه‌و فیلم ه ئاماژ ه ب ه یه‌كه‌م رۆژی جه‌نگی لبنان و ئیسرائیل ل ه
32
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل وه‌ك نێزیكترین هاوپه‌یمانی ئه‌مه‌ریكا ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست پێوه‌ندییه‌كی پته‌وی له‌گه‌ڵ هۆڵیووددا هه‌یه
»
یارمه‌تییه‌كانی «ستیڤن سپیلبێرگ»(ده‌رهێنه‌ری ناوداری ئه‌مه‌ریكایی) ل ه پێناو دامه‌زراندنی ئه‌رشیڤی فیلمی جوو ل ه زانكۆی «هێبرۆ»ی ئورشه‌لیم ل ه ساڵی .1991 ل ه كتێبێكدا ك ه له‌الیه‌ن ناوه‌ندی فیلمی ئیسرائیل باڵو كراوه‌ته‌وه ،ئاماژ ه ب ه هه‌ندێك ل ه خاڵه‌كانی به‌رهه‌مهێنانی فیلم له‌و ئه‌مه‌ریكا دراوه ،یه‌كێك له‌و خااڵن ه ئه‌وه‌ی ه ك ه به‌رهه‌مهێنانی فیلم له‌و واڵت ه ل ه ( )25-35%كه‌متر ل ه بوودجه‌ی به‌رهه‌مهێنانی فیلم ل ه ئه‌وروپایه ،ئه‌و هۆكار ه و ئاسانكارییه‌كانی ئیسرائیل ل ه پێناو به‌رهه‌مهێنانی فیلم له‌و واڵته، بوو ه هۆی ئه‌وه‌ی ده‌رهێنه‌رانی ده‌ره‌كی و ب ه تایبه‌ت ده‌رهێنه‌ر ه هۆڵیوودییه‌كان ئیسرائیل وه‌ك لوكه‌یشنێك بۆ به‌رهه‌مهێنانی فیلمه‌كانیان به‌كار بێنن و ئیسرائیل بكه‌ن ب ه شوێنی وێنه‌گرتنی به‌رهه‌مه‌كانیان.
وه‌رزی هاوینی ( )1982ل ه روانگه‌ی 4سه‌ربازی ئیسرائیلییه‌وه ده‌كات. ئیسرائیل خاوه‌ن سینه‌مایه‌كی گه‌ور ه و به‌هێز ه ك ه توانیویه‌تی خۆی ل ه ئاستی جیهانی ده‌ربخات .توانای جووه‌كان ل ه سه‌ر سینه‌ماكه‌یان ل ه كاتێكدای ه ك ه توانیویان ه ل ه رێگای سینه‌ماكه‌یان ل ه ئاستی جیهاندا پێگه‌ی خۆیان سه‌قامگیر و به‌هێزتر بكه‌ن. ب ه پێی ئاماره‌كان ،جگ ه ل ه كاریگه‌ری و چاالكیی سینه‌ماكارانی جوو ل ه سینه‌مای ناوخۆی ئیسرائیلدا ،ل ه ئاستی ده‌ره‌وه‌ش ب ه تایبه‌تی ل ه هۆڵیوود رێژه‌یه‌كی به‌رچاو ل ه جووه‌كان ل ه بواری فیلمسازیدا چاالكییان هه‌یه ،ئه‌و ه ب ه شێوه‌یه‌ك ه به‌پێی ئاماره‌كان دوو ل ه سه‌ر سێی ئه‌و كه‌سانه‌ی ل ه هۆڵیووددا كار ده‌كه‌ن ،جوون .گه‌وره‌ترین ستۆدیۆكانی فیلمسازی له‌وانیش «والت دیزنی» و «برایانی وارنێر» له‌الیه‌ن سینه‌ماكارانی جوووه دامه‌زراون.
سه‌رچاوه‌كان: ویكی پیدیا ،به‌شی فارسی ،سینمای اسرائیلhttp:// ، /fa.wikipedia.org/wiki ارتور نایت ،نجف دریا بندری ،تاریخ سینما ،نشر امیركبیر ،چاپهشتم،تهران (1387ص )401 بیداری سینمای صهیونیسم ،سعید عدالتی ،سینما وصهیونیسم ،حربه های یهودی/www.bidari3.mihanblog.com ، سینمای صهیونیستی بژری كه درمنگقه كاشته می شود،ترجمه :سعید گبیعت شناس منبع :البیان ،به نقل از سایت ه المصگفی/www.rohama.org/fa ، جامع دیوید ا .كوك ،هوشنگ ازادی ور ،تاریخ جامع سینما ،نشرچشمه ،جلد دوم ،چاپ دوم ،تهران ،زمستان (1386ص )529 اسرائیل درجشنواره سینمایی كان در فرانسه از جمله با فیلم«والس با بشیر» حچور دارد 18 ،مه ،2008وزارت امور خارجه اسرائیلwww.hamdami.com ، جشنواره‌های سینمایی جهان بستر تبلیغاتی رژیم صهیونیستی،گزارش از نرگس محمدی ۲۲،شهریور www.alvadossa� ،۱۳۸۸ degh.com
ئیسرائیل -كورد
ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد و حه‌سه‌ن نه‌سرواڵ داوای سڕینه‌وه‌ی ئیسرائیل ده‌كه‌ن ل ه تاران
ئا :شۆڕش گوڵكار
حزبواڵی لبنان، كوڕه‌كه‌ی كۆماری ئیسالمی به‌هاتن ه سه‌ر كاری رێژیمی كۆماری ئیسالمی ل ه ئێران ئیتر شه‌ڕ و تیرۆر و كوشتن بوو ب ه مانشێتی سه‌ره‌كی و به‌رده‌وامی راگه‌یه‌ندن ه گشتییه‌كان ،چونك ه خوڵقێنه‌ر و رێبه‌ر و به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌و رێژیم ه وات ه خومه‌ینی حه‌ز و ئاره‌زوویه‌كی ل ه راده‌به‌ده‌ری ب ه توند و تیرژی هه‌بوو ،هه‌ر ی هه‌ناردنی بۆی ه ل ه پێناو دابینكردنی ئه‌و حه‌زه ،بیرۆكه شۆڕشی ئیسالمی بۆ ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌كان هێنای ه به‌رهه‌م
تا واڵتانی تریش تووشی ئه‌م دۆخه‌ی ئێران بن .هه‌ر بۆی ه كاربه‌ده‌ستانی كۆماری ئیسالمی هه‌ستان ب ه پێكهێنانی رێكخراوێك ئه‌ویش ب ه یارمه‌تی و هاوكاری رێژیمی سووریا ل ه لوبنان ب ه ناوی حزبواڵ،ل ه راستیدا حزبواڵ ئاكامی پێوه‌ندی نامه‌شروعی ئێران و سووریای ه و گوێ ل ه مسته، چونك ه هه‌روه‌ك باسكرا ئه‌م رێكخراو ه تیرۆریستیی ه سیاسی و سه‌ربازیی ه له‌ژێر كاریگه‌ری و رێنوێنیی راسته‌وخۆی ئیسالمی سیاسیی جه‌مارانی خومه‌ینی گه‌یشت ه لبنان .دواتر ل ه كاتی شه‌ڕ ه ناوخۆیییه‌كانی لبنان به‌رده‌وام و بێ پسانه‌و ه له‌الیه‌ن سوپای پاسدارانه‌وه ل ه هه‌موو بوارێكه‌و ه یارمه‌تی و پشتیوانی ده‌كران .جێگه‌ی ئاماژه‌ی ه ك ه كۆماری ئیسالمی كه‌ڵكی ل ه هێزی مرۆیی ئه‌و گرووپ ه توندڕۆی ه وات ه حزبواڵ وه‌رده‌گرت بۆ تیرۆر و ل ه ناوبردنی نه‌یارانی خۆی ل ه ناوه‌و ه و ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌كانیه‌وه. بۆ نموون ه تیرۆری رێبه‌رانی بزووتنه‌وه‌ی هه‌قخوازی نه‌ته‌وه‌ی كورد ل ه رۆژهه‌اڵتی كوردستان ل ه نه‌مسا و ئه‌ڵمانیا ك ه ب ه پیالن و پاره‌ی به‌رپرسانی ئێران و ب ه ده‌ستی تیرۆریستانی لبنانی ئه‌ندام حزبواڵ جێبه‌جێ كرا. Israel-Kurd NO16 Sept 2010
33
ئیسرائیل -كورد
حیزبولاڵ مندااڵن بۆ خۆ ته‌قاندنه‌و‌ه دژی ئیسرائیل ئاماده ده‌كات
بۆی ه كه‌وتن ه خزمه‌تی كاروانی سه‌ركوتی رێژیمی سه‌ره‌ڕۆی كۆماری ئیسالمی و ئه‌وند ه بێ به‌زه‌ییان ه خه‌ڵكی بێ ده‌ره‌تانی ئه‌م واڵت ه ك ه ته‌نیا
34
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
بۆی ه فه‌رمانده‌ی گشتیی سوپای پاسداران به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی داوای ل ه سوپاسی حزبواڵی لبنانی كرد
»
هه‌روه‌ها ئه‌م رێژیم ه دواكه‌وتویی ه ئه‌م گرووپ ه تیرۆریستییه‌ی به‌باشترین ئامراز و چه‌ك زانیو ه بۆ سه‌ركوتی راپه‌ڕین ه جڤاكییه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگه‌ی داخراوی ئێران ،بۆ نموون ه ل ه سه‌ركوتی خوێناوی ناره‌زایه‌تییه‌كانی خه‌ڵكی وه‌زاڵه‌هاتووی باژێڕكانی تاران و ئیسالمشه‌هر و قه‌زوێن و سنه، كه‌ڵكیان له‌و هێزانه‌ی گرووپی تیرۆریستی حیزبواڵی لوبنان وه‌رگرت ك ه بۆ فێرگه‌ی سوپای پاسداران هاتبوون تا مه‌شقی سه‌ربازییان پێ بكرێ و فێری كاروباری تیرۆریستی و خۆته‌قاندنه‌وه بن.
خوازیاری ماف ه ره‌واكانی خۆیان بوون دای ه به‌ر سه‌ركوت و بێ رێزیكردن. ل ه ماوه‌یه‌كی كورتدا ئه‌وه‌ند ه دڵڕه‌قیان نواند ك ه ناره‌زایه‌تی ده‌ربڕین و هاتن ه سه‌ر شه‌قام كۆتای پێ هات .بۆی ه فه‌رمانده‌ی گشتیی سوپای پاسداران
ئیسرائیل -كورد به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی داوای ل ه سوپاسی حزبواڵی لبنانی كرد. بۆی ه هه‌روه‌ك باس كرا ،گرووپی حزبواڵ ك ه رێكخراوێكی ده‌ستكردی مه‌الكانی جه‌ماران ه بۆ قازانج و به‌رژه‌وه‌ندیی رێبه‌رانی سه‌ره‌ڕۆی ئیسالمیی ئێران و خۆشحاڵ كردنیان كه‌ڵك ل ه هه‌موو جۆر ه ئامرازێكی ناڕه‌وا وه‌رده‌گرێ. بۆ نموون ه قاچاخی ماد ه بێهۆشكه‌ره‌كان ده‌كا ك ه ب ه گوته‌ی خۆیان «ئومه‌تی غه‌یر ه مسوڵمان تووش بكا» هه‌ر بۆی ه ل ه ساڵی 2006ی زایینیدا ده‌وڵه‌تی ئیكوادۆر رای گه‌یاند حزبواڵی لبنان خه‌ریكی قاچاخی نێونه‌ته‌وه‌ییی ماد ه هۆشبه‌ره‌كان ه و ل ه هه‌ر جارێكدا زیاتر له یه‌ك ملیۆن دۆالر داهاتی ده‌ست ده‌كه‌وێ. ته‌له‌ڤزیۆنیدا ب ه شانازییه‌و ه رای گه‌یاند ك ه ب ه درێژاییی شه‌ڕه‌ك ه به‌رده‌وام له‌الیه‌ن ب ه وته‌ی خۆی «مه‌والم» سه‌ید عه‌لی خامنه‌ی رێنوێنی و ئامۆژگاری ده‌وڵه‌تی ئه‌مه‌ریكاش به‌رده‌وام رای گه‌یاندوو ه ك ه كراوم ،یان له‌م دوایییانه‌دا سه‌باره‌ت ب ه هه‌ڕه‌شه‌كانی ئیسرائیل له‌مه‌ڕ حزبواڵ خه‌ریكی قاچاخی ماد ه هۆشبه‌ره‌كانه ،هه‌ر له‌م بوردمانكردنی وێزگ ه ناوه‌كیییه‌كانی ئێران دیسانه‌و ه حه‌سه‌ن نه‌سرواڵ رای دوایییان ه بوو ك ه لێژنه‌ی ئاسایشی په‌رله‌مانی بولغاریا گه‌یاند ك ه پێوه‌ندیی ئێم ه له‌گه‌ڵ كۆماری ئیسالمی وه‌كوو باوك و منداڵ رای گه‌یاند به‌ڕێوه‌به‌ری زۆربه‌ی تۆڕ ه قاچاخه‌كانی ماد ه وایه ،بۆی ه ئه‌گه‌ر ئیسرائیل یان هه‌ر واڵتێكی تر هێرش بكات ه سه‌ر ئێران هۆشبه‌ره‌كان سه‌ر به‌حزبواڵن .جیاواز له‌مان ه حزبواڵ ئێم ه به‌رگریی ل ه ئێران و پشتیوانیی ئه‌و واڵت ه ده‌كه‌ین ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ب ه ل ه ب ه گڵۆپی سه‌وزی رێژیمی ئێران بۆ به‌الڕێدابردنی ناوچوونی خۆیشمان ته‌واو بێ ئێم ه خۆمان فیدای كۆماری ئیسالمیی ئێران بیروڕای گشتی له‌سه‌ر به‌رنام ه نایاسایییه‌كانی ده‌كه‌ین ،چونك ه ئه‌مكاره ل ه پێناو قازانج و به‌رژه‌وه‌ندیی دنیای ئیسالمدایه. بواری ناوه‌كی رێژیمی تاران ده‌ستی دای ه كرده‌وه‌ی تیرۆریستی دژی هاوواڵتییانی سڤیلی ئیسرائیلی ل ه حه‌سه‌ن نه‌سرواڵ له‌م وتانه‌یدا به‌ڕوونی گوێ ل ه مستی خۆی نیشان ده‌دا ناو خاكی ئه‌و واڵت ه ك ه ئاكامه‌كه‌ی شه‌ڕی لبنانی لێ و ب ه چه‌واشه‌كارییه‌و ه ده‌ڵێ «قازانجی ئیسالم» و ناڵێ ك ه هه‌ر ماوه‌یه‌ك كه‌وته‌وه ،چونك ه ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل بۆ به‌رگریكردن له‌مه‌وپێش بوو ك ه سه‌ید عه‌لی خامنه‌یی پتر ل ه 300ملیۆن دۆالری تری بۆی ل ه هاوواڵتییانی خۆی حه‌شارگه‌ی تیرۆریسته‌كانی ره‌وان ه كرد ك ه ته‌نانه‌ت ل ه گه‌ڵ ناره‌زایه‌تیی ریفۆرمخوازه‌كانیش به‌ره‌وڕوو حزبواڵی ل ه ناو خاكی لبناندا بوردمان كرد .به‌مجۆر ه بووه‌وه .چونك ه ئه‌وان گوتبوویان ك ه یارمه‌تی دارایی ب ه حزبواڵ هیچ كات شه‌ڕی 31رۆژه‌ی ئیسرائیل و حزبواڵ ده‌ستی پێكرد ،كۆتایی پێ نایه‌ت ،بگره رۆژبه‌ڕۆژیش زیاتر ده‌بێ. به‌اڵم حزبواڵ وه‌ك پیشه‌ی هه‌میشه‌ی خۆی دیسانه‌و ه له‌م شه‌ڕه‌شدا ده‌ستی دای ه پیالنێكی دزێو و ناشیرین ته‌نانه‌ت ده‌نگۆی ئه‌و ه هه‌ی ه بڕی پاره‌ی یارمه‌تی یه‌ك ملیار دۆالر مه‌زه‌ند ه و دوور ل ه مرۆڤایه‌تی ئه‌ویش هه‌ڵدانی مووشه‌ك ده‌كرێ .ئه‌م ه ل ه حاڵێكدای ه ئه‌م رێكخراو ه هیچ راپۆرتی دارایی نه‌داوه‌ته‌و ه و و راكت بۆ سه‌ر ماڵ و حاڵی خه‌ڵك و قوتابخان ه نایدا .هه‌ر چه‌ند ئه‌و یارمه‌تیی ه داراییی ه مه‌زن ه ل ه بودجه‌ی تایبه‌تی نووسینگه‌ی و نه‌خۆشخان ه و پاركی گشتی و هه‌روه‌ها دانانی رێبه‌ری كۆماری ئیسالمی ك ه بۆ به‌ڕێكردنی شۆڕشی ئیسالمی ته‌رخان چه‌كی به‌رگریی و دژ ه ئاسمانی له‌سه‌ر مزگه‌وت و كراو ه ده‌درێ ك ه ل ه راستیدا ناوه‌ندی به‌ڕێكردنی شۆڕش و فه‌رهه‌نگی قوتابخان ه و ماڵی خه‌ڵك ل ه لبنان تا به‌و شێوه‌ی ه كه‌ڵك كوشتن و نه‌زانی بۆ واڵتانی تری دنیای ه تا به‌گوته‌ی خۆیان ئه‌وه‌ند ه شه‌ڕ و ل ه قه‌ڵخانێكی مرۆیی وه‌ربگرێ ك ه به‌مكار ه پڕ ل ه كوشتن ل ه سه‌ر گۆی زه‌وی بێت ه ئاراو ه و ناسه‌قامگیری دروست بێ تا باری شووره‌یییه‌ی حزبواڵ وات ه هه‌ڵگیرساندنی شه‌ڕێكی بێ ده‌ركه‌وتنی ئیمامی زه‌مان له‌بار بێ و بڕه‌خسێ. ئاكام ته‌نیا بۆ به‌ره‌وپێشچوونی پیالن ه ناوچه‌یییه‌كانی كۆماری ئیسالمیی ئێران چه‌ندان هه‌زار كوژراوی لێ كه‌وته‌وه و وێرانییه‌كی زۆریشی بۆ لبنان به‌بار هێنا. هه‌ر چه‌ند دواتر ل ه ساڵیادی ئه‌و شه‌ڕه‌دا حه‌سه‌ن نه‌سرواڵ سكرتێری گشتیی حزبواڵ ل ه وتووێژێكی Israel-Kurd NO16 Sept 2010
35
ئیسرائیل -كورد
به‌غدا ل ه ده‌رچوونی دوژمنانی پێشووی خه‌مباره ئیسرائیل-كورد -دێر شپیگڵی ئه‌ڵمانیایی هێز ه سه‌ربازییه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ل ه عێراق كشانه‌وه ،له‌و واڵته‌ی هێرشی تیرۆریستان ده‌ستی پێ كرده‌و ه و ته‌قینه‌وه‌كان بوونه‌ت ه به‌شێك ل ه ژیانی رۆژانه‌ی خه‌ڵك .عێراقییه‌كان ل ه ناكاو بینه‌ری ده‌رچوونی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ل ه واڵته‌كه‌یان بوو ،هه‌رچه‌ند ه ئه‌وان ه رقیان له داگیركه‌رانی واڵته‌كه‌یان بوو ،به‌اڵم ئێسته له سه‌رهه‌ڵدانی شه‌ڕی ناوه‌خۆیی ده‌ترسن. ی سه‌دام حوسێنی دیكتاتۆر بوو ،به‌اڵم ل ه كاتی ده‌رچوونی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ل ه عێراق كۆشكی «فاو» ل ه به‌غدا شوێنێ مانه‌وه ئه‌و كۆشك ه ساتێكی مێژوویی تۆمار كرد ،چونك ه رێوڕه‌سمی ده‌رچوونی هێزه‌كان له‌و كۆشك ه به‌ڕێو ه چوو و كاتێكی مێژوویی ل ه دیرۆكی عێراق و ئه‌مه‌ریكادا تۆمار كرد. زیاترین ژماره‌ی سه‌ربازانی ئه‌مه‌ریكایی ل ه عێراق گه‌یشت ه 170هه‌زار سه‌رباز ،به‌اڵم ئێست ه له‌و رێژه‌ی ه ته‌نیا 50هه‌زار سه‌رباز ماونه‌ته‌وه و بڕیاره له راهێنان و راوێژكردن پاڵپشتیی هێزه‌كانی تری عێراق بكه‌ن. ی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ل ه عێراق له‌الیه‌ن ناوه‌نده‌كانی عێراقی پێشوازی زۆری لێ ده‌كرا و وه‌ك ساڵی رابردوو پرسی كشانه‌وه ی ی شادمانی ده‌هات ه دانان ،ئه‌وان پێیان وابوو ده‌رچوونی سوپای ئه‌مه‌ریكا ل ه عێراق به‌كۆتاهاتنی ماوه ده‌ستكه‌وتێكی پڕبایه‌خ و مایه داگیركاریی عێراق ه له‌الیه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه ،به‌اڵم تا ئێست ه شیمان ه هه‌ی ه ده‌ستی تیرۆر وا بكات بۆ پاراستنی واڵت پێویست به‌یارمه‌تیی ده‌ره‌كی بۆ هێزه‌كانی عێراقی بكات.
36
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل -كورد كاتێك چوارشه‌م 18ی ئاب/ئۆگستسی رابردوو دوا یه‌كه‌ی سه‌ربازیی تایبه‌تیی ئه‌مه‌ریكا عێراقیان جێ هێشت ،هیچ كه‌س پێی وا نه‌بوو ك ه سه‌مای سه‌ر شه‌قامه‌كانی به‌غدا كاتیی ده‌بێ و شه‌قامه‌كانی به‌غدا كڕ و مات ده‌بنه‌و ه و خه‌ڵك ی ناچار ده‌بن روو ل ه ماڵه‌كانیان بكه‌نه‌و ه و جارێكی تر ل ه ترسان داوای هاتنه‌وه هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكایی بكه‌ن. ئه‌وانه‌ی سه‌ردانی به‌غدا ده‌كه‌ن ،ل ه نێزیكه‌و ه هه‌ست به‌ترسی خه‌ڵك ل ه سه‌رهه‌ڵدانی شه‌ڕی ناوه‌خۆیی ده‌كه‌ن و ئه‌و ترس و دڵه‌ڕاوكێی ه ل ه كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندندا به‌رچاو ده‌كه‌وێ .ته‌نیا هه‌فته‌یه‌ك پاش ده‌رچوونی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ل ه عێراق ل ه كرده‌وه‌یه‌كی خۆكوژیدا 56عێراقی هاتن ه كوشتن و كوژرانی خه‌ڵك و هێزه‌كانی پۆلیس له‌و واڵته بووه‌ته هه‌واڵێكی رۆژانه. وه‌ك دیار ه توندوتیژی ته‌نگی به‌عێراق هه‌ڵچنیو ه و به‌رده‌وام ل ه گرژیی زیاتر ی عێراقییه‌كان داوا ده‌كه‌ن داگیركه‌رانی واڵته‌كه‌یان زیاتر الیان دایه ،زۆربه بمێننه‌وه .محه‌مه‌د عه‌لی محه‌مه‌د 55/ساڵ /ك ه دووكاندارێك ه ل ه به‌غدا و سه‌وز ه و خواردمه‌نی تر ده‌فرۆشێ ده‌ڵێ «ئه‌وان نه‌ده‌بووای ه بڕۆن ،دۆخه‌ك ه جێگیر نییه ،عێراق حكوومه‌تی نییه ،سیاسه‌توانان شایسته‌ییی سیاسییان نیی ه و دۆخه‌ك ه له‌سه‌ر یاسای دارستان ده‌ڕوات ،هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكایی جێمان دێڵن بێ ئه‌وه‌ی پرسیارمان لێ بكه‌ن». زه‌ینه‌ب عه‌لی 19/ساڵ /ك ه خوێندكاری قۆناخی یه‌كه‌می به‌شی خوێندنی ی پێشتر په‌سند ده‌كات و ده‌ڵێ «ئێم ه هیوادار ئیسالمیی ه ل ه زانكۆی ه ئه‌و بۆچوونه
بووین حكوومه‌تی ئه‌مه‌ریكا ل ه به‌كۆتاهێنانی ی سیاسیی عێراق هاوكاری عێراقییه‌كان ته‌نگژه بێ ،به‌اڵم ئه‌وان ئێمه‌یان تووشی سه‌رسڕمان كرد ی سه‌ربازی كاتێك بڕیاری كۆتایان له‌سه‌ر كشانه‌وه له عێراق ده‌ربڕی». بۆچوونی گشتی له‌سه‌ر دۆخه‌ك ه زۆر مایه‌ی ره‌زامه‌ندی نه‌بوو ،به‌تایبه‌ت كاتێك ل ه كۆتاكانی ساڵی 2008دا واشنتۆن و به‌غدا ل ه رێككه‌وتنێكدا بڕیاری ده‌رچوونی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكایان ل ه كۆتای ی عێراقییه‌كان ساڵی 2011په‌سند كرد .زۆربه بۆیان نه‌ده‌كرا و خوازیاری ئه‌و ه نه‌بوون و بڕوایان نه‌ده‌كرد حكوومه‌تی ئه‌مه‌ریكا پابه‌ندی جێبه‌جێكردنی ئه‌و رێككه‌وتن ه ده‌بێ ،چونك ه ده‌یان ساڵ ده‌بێ عێراق حكوومه‌تی به‌و شێوه‌ی ه نه‌بوو ه ك ه قس ه و بڕیاره‌كانی پێشووتری تێدا جێبه‌جێ بكرێ و پابه‌ندییه‌ك هه‌بێ. دیار نیی ه ئێست ه ده‌بێ چی روو بدات و ئاراسته‌ی رووداوه‌كان به‌ره‌و كوێ ده‌ڕوات ،چونك ه دۆخی عێراقی پاش ئه‌مه‌ریكا ته‌نانه‌ت كاریگه‌ریی خستووه‌ت ه سه‌ر نه‌یار ه زیره‌ك و دێرینه‌كانی
سه‌ربازێكی ئه‌مریكی ل ه كاتی مااڵوایی ل ه گه‌ڵ مندااڵنی عێراق Israel-Kurd NO16 Sept 2010
37
ئیسرائیل -كورد سوپای ئه‌مه‌ریكا. ئه‌بو موجاهید ك ه ساڵی 2004ل ه كرده‌وه‌گه‌لێكدا دژی چه‌كدارانی یاخی ل ه شه‌ڕی فه‌لوج ه پێیه‌كی ی ل ه ده‌ست داو ه و كه‌مئه‌ندام ه و پاشماوه ته‌قه‌مه‌نی ل ه سه‌ریدا ماوه‌ته‌و ه و میراتگری هێرش ه ئاسمانییه‌كانی ئه‌مه‌ریكای ه ده‌ڵێ «به‌ڵێ ،ئێم ه دژی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكایی و عێراقی شه‌ڕمان كرد و نیازمان كوشتن بوو» .موجاهید ك ه مسوڵمانێكی سوننه‌ی ه گوتی «ئێم ه خه‌ونمان به‌و رۆژه‌و ه ده‌بینی ك ه هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا عێراق جێ بهێڵن ،به‌اڵم ی سوپای ئه‌مه‌ریكا له‌و كات و ساته‌دا ل ه كشانه‌وه به‌رژه‌وه‌ندیی عێراقییه‌كاندا نییه».
ترسه‌كان قووڵ ده‌بنه‌وه
هه‌روه‌ها دوور ل ه الیه‌نی ده‌روونی و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه، ی سیاسییه‌و ه گومان و نیگه‌رانییه‌كان ل ه روانگه پاش ده‌رچوونی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ل ه عێراق به‌رز ده‌بێته‌و ه و كاریگه‌ری خۆی هه‌یه .شه‌هیر قیتاب ك ه راوێژكارێكی سیاسییه ،كه‌سێكی سیكۆالر ه و ل ه به‌رپرسانی بااڵی واڵت وه‌ك تاریق هاشمی جێگری سه‌ركۆماری عێراق و لیستی عێراقیی ه ی سه‌ربازیی (ئه‌یاد عه‌الوی) نێزیك ه ده‌ڵێ «كشانه‌وه ئه‌مه‌ریكا له‌و كاته‌دا به‌ڕاستی زۆر مه‌ترسیداره«. ی نوێی حكوومه‌تی ی پێكهاته ئه‌وان خه‌ریكن له‌باره عێراق گفتوگۆ ده‌كه‌ن ،پرسێك ك ه هی ئه‌مڕۆ نیی ه و ی 6مانگ پاش هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مانی نێزیكه ئه‌و واڵته به‌رده‌وامی هه‌یه. ئه‌و بۆشاییی ه سیاسیی ه ترس ده‌خات ه ناو دڵی عێراقییه‌كان و ئه‌زموونه‌كانی چه‌ند ساڵی دوایی ده‌ریده‌خات سه‌ره‌ڕای نه‌بوونی ده‌سه‌اڵتێكی به‌هێز و كارا له عێراقدا ئاڵۆزی بااڵده‌سته. قیتاب گوتی «ئه‌مه‌ریكا عێراق به‌ڕووی بۆشایییه‌كی گه‌وره‌ی ته‌ناهیدا به‌جێ دێڵێ» ،ئه‌و ره‌تی ده‌كاته‌و ه هۆكاری ئه‌و بۆشاییی ه بۆ ئه‌مه‌ریكایییه‌كان بگه‌ڕێته‌وه ،چونك ه سیاسه‌توانانی عێراقی خۆیان له‌سه‌ر پێكهاتنی حكوومه‌تێكی كۆك و هاوبه‌ش رێك ناكه‌ون. مه‌حموود عوسمان ك ه ئه‌ندامێكی په‌رله‌مانی عێراق له‌سه‌ر لیستی كوردستانییه ،به‌رامبه‌ر هاوكارانی تری خۆی تووڕه‌ی ه و كه‌وتووه‌ت ه گفتوگۆكانی نێوان
38
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
لیستی ده‌وڵه‌تی یاسا به‌سه‌رۆكایه‌تیی نووری مالیكی و ته‌باییی نیشتمانی به‌سه‌رۆكایه‌تیی ئه‌یاد عه‌الوی سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی عێراق .عوسمان ی ده‌كرد و ی خۆی ل ه نێزیك رووباری فورات قسه ك ه ل ه شوێنێ مانه‌و ه ی عێراق ی هێز و الیه‌نه‌كانی واڵت به‌رپرسن له‌وه پارێزراو ه گوتی «زۆربه به‌ره‌و نسكۆ بڕوات و شكست بێنێ ،ئه‌وان خیانه‌تیان به‌ده‌نگده‌رانی خۆیان كرد». عوسمان ،له‌و بڕوایه‌دای ه هۆكاری چه‌قبه‌ستنی گفتوگۆكان بۆ پێكهێنانی ی بۆ بوونی حكوومه‌تی عێراق ،هه‌بوونی گومان و بێ متمانه‌ییی ه ك ه مێژووه‌كه دیكتاتۆرییه‌ت ل ه عێراق ده‌گه‌ڕێته‌و ه و الیه‌نه‌كانی به‌رامبه‌ر یه‌كتری بێ متمان ه كردوو ه و ده‌ڵێ «هیچ سیاسه‌توانێك حه‌ز ناكات ل ه به‌ره‌و ه ئۆپۆزسیۆن بێ، ل ه دنیای عه‌ره‌بدا وه‌ك نه‌ریتێكی لێ هاتوو ه ك ه نه‌یاری سیاسی ل ه گرتیگه‌دا ته‌مه‌نی به‌كۆتا دێ ،زۆر ئه‌سته‌م ه بتوانی ترس و دڵه‌ڕاوكێی خه‌ڵك كۆنترۆڵ بكه‌ی». عوسمان ئه‌مه‌ریكا وه‌ك كه‌مترین الیه‌نی به‌رپرس ل ه دۆخی ئێسته‌ی عێراق ی هێزه‌كانی كه‌م ناو ده‌بات و ئاماژ ه ده‌كات «ئه‌مه‌ریكا به‌ڵێنی دا ژماره بكاته‌وه و له‌وباره‌یه‌وه به‌رپرسانه جوواڵیه‌وه ،به‌اڵم ئاخۆ راكردن و خۆدزینه‌وه‌یه‌كی ساد ه و هێمنان ه به‌رپرسیاریه‌تیی ئێسته‌ی ئه‌مه‌ریكایه؟ نه‌خێر ،دروشمی باراك ئۆباما ئه‌و ه بوو ك ه عێراق بۆ عێراقییه‌كان به‌جێ دێڵم و عێراقییه‌كانیش بۆ خۆیان». سیاسه‌توانی كورد له‌و بڕوایه‌دای ه پێویست بوو ئه‌مه‌ریكا ل ه بواری ته‌ناهیدا راهێنانی باشتری به‌هێزه‌كانی عێراق كردبا و ده‌ڵێ «سه‌ره‌ڕای هه‌موو شته‌كان ،ئه‌و ه ئه‌مه‌ریكایییه‌كان بوون ك ه ئێمه‌یان تووشی ئه‌و ده‌نگ و هه‌رای ه كرد ،ل ه سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتداریه‌تیی سه‌دام حوسێندا هیچ كه‌سێكی سه‌ر به‌رێكخراوی قاعید ه ل ه عێراقدا نه‌بوو ،ئێست ه پێویست ه ئه‌مه‌ریكایییه‌كان عێراقییه‌كان فێر بكه‌ن چۆن ده‌توانن رووبه‌ڕووی ئه‌و كێشه‌ی ه ببنه‌و ه ك ه پاش رۆیشتنیان له عێراق جێیان هێشتووه».
عێراقییه‌كان رازی ناكرێن ،جێیان بێڵین باشتره هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له‌گه‌ڵ كشانه‌وه‌یان ل ه عێراق ئاماژ ه به‌حه‌زه‌كانی خۆیان بۆ ئه‌و كار ه ده‌كه‌ن .جه‌نه‌راڵ مارك كۆرسن گه‌ور ه به‌رپرسی سه‌ربازیی ی سه‌ربازیی «به‌له‌د» 110/كم باكوری به‌غدا /ك ه ئه‌مه‌ریكا ل ه عێراق ل ه بنكه ی سه‌ره‌كیی به‌ڕێكه‌وتن و ده‌رچوونی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ل ه عێراق بوو بنكه رای گه‌یاند «ئێمه هه‌موو شتێك به‌ڕوونی و باش ده‌بینین». ی سه‌ربازیی ئه‌مه‌ریكا ل ه عێراق ده‌كرێ ،راسته‌وخۆ كاتێك باسی كشانه‌وه پرسیارێكی بێ وه‌اڵم به‌مێشكدا دێ ك ه بێ وه‌اڵم ماوه‌ته‌و ه و ئه‌ویش ی ئه‌و هێزانه‌ی ه ك ه به‌داگیركه‌ری واڵت دێن ه دانان كاریگه‌ریی دووركه‌وتنه‌وه و ئێست ه عێراقییه‌كان بۆچوونێكی تریان به‌رامبه‌ر ئه‌و سوپای ه هه‌یه .كۆرسۆن له‌وباره‌یه‌و ه گوتی «ئێم ه ناتوانین عێراقییه‌كان رازی بكه‌ین ،كاتێك له‌الیان بین به‌شه‌یتان ناومان ده‌به‌ن ،ك ه به‌ته‌نیا جێیان دێڵین خۆیان راناگرن و ده‌ڕووخێن ،واته له هه‌ردوو دۆخدا وا باشتره به‌ته‌نیا جێیان بێڵین».
ئیسرائیل -كورد
ئیسرائیل و ملمالنێ ی به‌ده‌ستهێنانی په‌ترۆڵ
ی توند و هه‌مه‌الیه‌نه كردووه ی مه‌ترسی جووه‌كان به‌رده‌وام هه‌ستیان به هه‌ڕه‌شه و بوون ئا :محه‌مه‌د ساڵح
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
39
ئیسرائیل -كورد سه‌ره‌تایه‌ك بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه ی ملمالنێیه‌كه
ی ی به‌یه‌كه‌و ه به‌ستراوه‌ن و پێكهاته په‌ترۆڵ و ده‌سه‌اڵتی ئیسرائیل ،دوو جه‌مسه‌ر ه واڵت ه میش ه ه ه بۆی ڕاستن. ه ناو ی ی رۆژهه‌اڵت ی نه‌خشه ی و ئابووری سیسته‌م ی 1930 ی په‌ترۆڵی H3و H4ل ه سااڵن بۆڕ ی نه‌خش ه سیاس ی زلهێز ل ه داڕشتن ی ئه‌مه‌ریكا وه‌ك ده‌وڵه‌تێك یه‌كگرتووه‌كان ی ی به‌ریتان ی بۆ 1939له‌الیه‌ن چه‌ند كۆمپانیایه‌ك لێك ی كان ه وجۆر ه جۆر ه ئاراست موو ه ه دا، ه ر ه مس ه ج دوو و ه ئ ی وستراتیژییه‌كان ی دروست كراوه .ئه‌و هێڵ ه ل ه و ئه‌وروپای ی سه‌ره‌ك ی لێكردوون .په‌ترۆڵ وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌ك ی ته‌واو ده‌داته‌و ه و به‌رگرب ی بانیاس بۆ سووریا ی هێڵ ی دروستكردن ی دوا ی ی ئابووری ی و هاوسه‌نگكردن ی خۆ ی ستراتیژی بۆ پاراستن دروست كراوه ،به‌اڵم دووه‌میان . ه و ه دات ه ی لێك د خۆ ی هه‌یه، ی تایبه‌ت به‌خۆ گرینگییه‌ك ی سیاسه‌ت ی و قوواڵیی ی ستراتیژ هه‌روه‌ها وه‌ك پێگه‌یه‌ك ی ئوردن ی ك ه ل ه ناو خاك به‌وه ه ڕوانێت ه د ڕاستدا ه ناو ی اڵت ه رۆژه و مه‌به‌سته‌كانی به‌سه‌ر ی ئه‌و ی ئه‌ربه‌د ل ه باكور به‌پارێزگا ئیسرائیل. واڵته تێده‌په‌رێ بۆ ئیسرائیل. ی گه‌ور ه ئه‌و هێڵ ه ل ه 2بۆڕ په‌ترۆڵ و ئیسرائیل ی هه‌ر یه‌كێكیان پێكهاتووه ،قه‌باره ب ه 12ئینچ و دووه‌میان 16 ی ی ئیسرائیل ل ه ساڵ ی قه‌واره له‌گه‌ڵ دروستبوون و پێكهێنان ی 5ملیۆن ی ناردن ئینچه .توانا 1948ئه‌و قه‌واره‌ی ه و رووبه‌ر ه جوگرافییه ،جووه‌كان تۆن په‌ترۆڵی ل ه سالێكدا هه‌بووه، ی توند و ی مه‌ترسی به‌رده‌وام هه‌ستیان ب ه هه‌ڕه‌ش ه و بوون ی ی توانا ێ ئاست به‌اڵم ئێست ه ده‌توان ی ده‌وروبه‌ر و ی ك ه له‌الیه‌ن واڵتان هه‌مه‌الیه‌ن ه كردووه ،به‌وه بگه‌یه‌نرێت ه زیاتر ل ه 15ملیۆن ی و ئیسالمییه‌و ه رۆژێك ل ه رۆژان یان له‌هه‌ر كاتێكدا عه‌ره‌ب تۆن له ساڵێكدا. ی لێ بوه‌شێنرێ ،له‌گه‌ڵ ی سه‌ربازی و ئابوور بێ گورز ی ته‌واویان لێكردوو ه و ی ناوه‌ند و رێكخراو ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان به‌رگری ئهوه ن. ه ك ه د ێ ل واوی ه ت ی پارێزگار مامه‌ڵ ه و مانۆڕ له‌سه‌ر په‌ترۆڵ ی به‌عس و ی رێژیم پێش چه‌ند ساڵێك ل ه رووخان له‌گه‌ڵ دروستبوون ێ ل ه ی سه‌دام حوسێن ،هه‌ند ی ئیسرائیل ،ئه‌و واڵت ه پاشان به‌ریتانیا و فه‌ره‌نسا وه‌ك دوو ده‌سه‌اڵت ه دیكتاتۆره‌كه ی ند ه ه و عێراق ی ترۆڵ ه پ ی ه نارد ه ه وام ه رد ه ب ، ه ك ه رێم ه ه ی كۆلۆنیالیست ی ده‌وڵه‌ت ی ئه‌مه‌ریكا و ئیسرائیل ناوه‌ند ه بڕیار به‌ده‌سته‌كان ی ده‌ره‌و ه كردووه ،به‌تایبه‌ت ل ه رێگه ی عه‌ره‌بیان هه‌نارده ی تر ده‌وڵه‌ت ی توێژینه‌و ه ێ ل ه ناوه‌ند و داموده‌زگه‌كان ی كه‌ناڵ و هه‌ند ی كردن ه نارد ه ه ی هێڵ ه هێاڵن و ه ل كێك ه ی . ه و ه ڕاست ه ناو ی ریا ه د ی كان ه ر و به‌نده ی ی رێژێم ی رووخان و لێكۆڵینه‌وه‌كان ،پێشبین ی شایان ی «مووسڵ كه‌ركووك ،حه‌یفا» بوو .ئهوه ی عێراق ،هێڵ په‌ترۆڵ ی سه‌دامیان كردبوو .هه‌ر بۆ ئه‌و ی به‌عس و ده‌سه‌اڵت باس ه ئێست ه ئیسرائیل خاوه‌ن 80بۆ 90ملیار مه‌تر سێجا گاز ی سروشتییه ،مه‌به‌سته‌ش زنجیره‌یه‌ك ئه‌گه‌ریان خستبوو ه ناو ن ه الی ه ل یفا ه ح ی ی باكور ی 2009ل ه ناوچه‌كان ی دووه‌م ئه‌و بڕه‌ش ل ه كانون ی ی هاتن ه ئارا كار و پڕۆژ ه و نه‌خشه‌كانیان بۆ كات ی تریش ل ه كه‌نار كه‌رت ی زۆر ی «تامار» دۆزراوه‌ته‌وه .به‌شێك كۆمپانیا ی ی ته‌لئه‌بیب ل ه ساڵ ی له‌و جۆره .زانكۆ ی غه‌ز ه رووداوێك . ه ی ه ه ترۆڵ ه پ ی كردن ه هاورد ه ب ی پێویست دیسان اڵم ه ب ، ه و دۆزاوه‌ته ی ی له‌باره ی ورد ی نهێن 2000دا زنجیر ه لێكۆڵینه‌وه ی له‌گه‌ڵ عێراق ساز و ی پێوه‌ندییه‌كان دواڕۆژ ی له‌و هێڵه‌و ه هه‌ر ل ه ساڵ ی خۆ عێراق په‌ترۆڵ ی نێوان ی پێوه‌ندییه‌كان ی «دواڕۆژ ی 1948تا 1956به‌و هێڵه‌دا ئاماد ه كرد به‌ناو كاندا، ه بۆن و كات ی ه زۆرب ه ل ی ه و ه ئ ڵ ه گ ه ل . ه كردوو ه نارد ه ه بۆ ئیسرائیل عێراق و ئیسرائیل» .له‌و لێكۆڵینه‌وانه‌دا ،كۆمه‌ڵێك ی ل ه ناردن ه دهرهوه ی عێراق نكۆڵ ی ئه‌وسا حكوومه‌ت ی دیپلۆماتكار ،پارێزه‌ر و ی دیار و شاره‌زا ی په‌ترۆڵ بۆ ئیسرائیل كه‌سایه‌ت ی زیران ه و رۆك ه س ی م ه رد ه س ه ل ی ه نامان ه ڵگ ه ب و ه ل ێ ند ه ه ی پێ ه ب اڵم ده‌كرد ،به ی ی به‌شداریان تێدا كرد ك ه ب ه سه‌رۆكایه‌تی سه‌رباز ی ده‌كه‌نه‌و ه كه‌وا به‌ئاگاداری ی خراونه‌ت ه روو ،دووپات ئوردن سلێمان نابلوس ی ی ئیسرائیل و به‌شداربوو ی به‌ناوبانگ ی پرۆفیسۆر ی هاشم ی ئوردن ی پاشانشین ده‌وڵه‌ت ی ی نێوان سووریا -ئیسرائیل «ئیال ی و عێراق ،په‌ترۆڵ بۆ ئیسرائیل هه‌نارد ه دانوستاندنه‌كان ه ب ئوردن ی خۆ ه ناو ی ت ه زار ه و ی كان ه نام ه ڵگ ه ب ه ل كێك ه ی پێی ه ب ر ه ه كراوه. ی ئه‌و لێدوان ی ده‌رئه‌نجامه‌كان ئالۆن بوو .زۆربه ی بۆڕییه‌ك ی ته‌قینه‌وه ی 13/11/1956له‌باره ژمار ه ( ،14/7/1274ل ه رۆژ ی عێراق ی و لێكۆلینه‌وان ه پێوه‌ست بوون ب ه دواڕۆژ ه پرس و ه ئ ی راست د، ه رب ه ئ ی شار ی ند ه ناو ه ل تر ی 10كیلۆمه په‌ترۆڵ ل ه دووری ی ئه‌و ه بوو و په‌ترۆڵه‌كه‌ی .یه‌كێك له‌و پێشنیازانه ی په‌ترۆڵه‌و ه وه‌ك ی چه‌ند هێڵ ێ ل ه رێگه خراوه‌ت ه روو .ل ه دوای ئه‌و رێككه‌وتن ه و پاش زنجیره‌یه‌ك ته‌قینه‌وه‌ی تر و ك ه ده‌كر ی كاردانه‌وه ی ل ه پرسه‌كه‌دا و نواندن ی عه‌ره‌ب ێ واڵت ی هه‌ند ده‌ستوه‌ردان ی توند ،بانیاس ل ه سووریا و جه‌یهان ل ه توركیا و حه‌یفا ل ه . ه راگیراو ئیسرائیل بۆ دا ه هێڵ و ه ب ترۆڵ ه پ ی كردن ه ئینجا هه‌نارد ی ی هه‌نارده‌كردن ی تازه ئیسرائیل وه‌كو ده‌روازه‌یه‌ك ی ی به‌كاربهێنرێن .له‌گه‌ڵ ئهوه ی عێراق په‌ترۆڵ
«به‌چاو ی خۆتان ده‌بینن ،په‌ترۆڵ ی عێراق له رێگه ی حهیفاوه ده‌چێته سه‌ر كه‌ناره‌كان ی ده‌ریا ی ناوه‌ڕاست»
40
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
ئیسرائیل -كورد ی تر به‌گه‌ڕ بخرێته‌و ه ئه‌وه‌ش ل ه هێڵی سێیه‌میان جارێك ی عێراق و ئوردن و ئیسرائیل دایه. به‌رژه‌وه‌ندی ی ئیسرائیل جگ ه له‌وه‌ش یه‌كێك ل ه ده‌وڵه‌مه‌ند ه ناوداره‌كان ی «ده‌یڤید ساسۆن» ب ه ی به‌ناو به‌ڕه‌چه‌له‌ك عێراق ی ی «سام ی ئیسرائیل ی به‌ناوبانگ ی له‌گه‌ڵ نووسه‌ر هاوبه‌ش ی ی دۆستایه‌تی ی « 1998لێژنه‌یه‌ك میخائیل» ل ه ساڵ ی له‌نده‌ن دامه‌زراند .جگ ه عێراق – ئیسرائیل»یان ل ه شار ی به‌شداریكردن ه ل ه له‌وه‌ش ساسۆن ده‌مێك ه تامه‌زۆر ی ئه‌و ی ل ه عێراق و زیندووكردنه‌وه ی بازرگان وه‌به‌رهێنان ی ئیسرائیل بۆ ی حكوومه‌ت ه یه‌ك ل ه دوا یه‌كه‌كان خه‌ونه زیندووكردنه‌وه‌ی هێڵی وزه‌ی حه‌یفا. ی عێراق ی ئازادی ی كۆتاهاتن به‌پرۆسه هه‌روه‌ها له‌دوا ی ی وه‌زیر ی ئیسرائیل له‌سه‌ر زار /2003/حكوومه‌ت ی بۆ ی ل ه لێدوانێك ی ئیسرائیل جۆزیف باریتسك ژێرخان ی گاردیه‌ن، ی هئارێتس و پاشان بۆ رۆژنامه رۆژنامه ی ی په‌ترۆڵ ی هێڵ ی به‌گه‌ڕخستنه‌وه رای گه‌یاند «خوازیار مووسل كه‌ركووك -حه‌یفاین».
ی دارایی ی ئێست ه ئیسرائیل خاوه‌ن 80بۆ 90ملیار مه‌تر سێجا گاز ی سروشتییه ی تره‌و ه بنیامین نه‌تنیاهۆ ،وه‌زیر له‌الیه‌ك
ی رۆژنامه‌وانیدا بۆ كۆمه‌ڵێك ئه‌وسای ئیسرائیل ل ه لێدوانێك ی ،21/8/2003رای ی بریتانیایی ل ه رۆژ رۆژنامه‌نووس ی عێراق ی كورت په‌ترۆڵ گه‌یاند «له‌مه‌ودا ب ه ماوه‌یه‌ك ی ئوردندا ی باكورییه‌و ه به‌ناو خاك ل ه بیر ه په‌ترۆڵه‌كان ده‌نێردێته حه‌یفا». ی بۆ كۆمه‌ڵێك وه‌به‌رهێنه‌ر دیسان نه‌تانیاهۆ ل ه لێدوانێك ی خۆتان ی 20/6/2003دا گوتی«به‌چاو ل ه رۆژ ی حه‌یفاو ه ده‌چێت ه سه‌ر ی عێراق ل ه رێگه ده‌بینن ،په‌ترۆڵ ی ناوه‌ڕاست». كه‌ناره‌كانی ده‌ریا
ی روون و خواست ی چه‌ند ئاماژه‌یه‌ك ئه‌مان ه و هه‌موو ی ی ئیسرائیلن بۆ به‌گه‌ڕخستنه‌وه ی حكوومه‌ت و ئامانج ی ستراتیژیی ه بۆ ی گرینگ ی پایه‌ك ئه‌و هێڵه ،له‌به‌ر ئهوه ی ناوچه‌ك ه ب ه تایبه‌ت ێ ل ه حكوومه‌ته‌كان ئیسرائیل و هه‌ند ئوردن.
په‌ترۆڵ ،نه‌یارانی ئیسرائیل ده‌كات ه دۆست؟
ی نێوان ده‌وڵه‌تان و سیسته‌م ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان ی هه‌موو پێشهات و سیاسییه‌كان ل ه پێشه‌وه ی سیاسین .وات ه چه‌ند ه ی جیهان ی لۆژیك ی تر لێكدانه‌وه‌یه‌ك ی الیه‌نه‌كان ل ه یه‌ك نێزیك ببنه‌وه ،ئه‌وه‌نده‌ش به‌رژه‌وه‌ند ی ناكۆكییه‌كان ل ه ی یه‌كالكردنه‌وه ده‌سپێشخه‌رییه‌كان
گۆڕه‌پانی سیاسه‌تدا خۆیان ده‌نوێنن.
سووریا–ئیسرائیل
ی ئیسرائیل ناوده‌برێ، سووریا به‌یه‌كێك ل ه سه‌رسه‌خترین دوژمنه‌كان ی ل ه نێوان ی نهێن ی به‌عس ،چه‌ندان دانیشتن ی رێژیم ل ه دوای رووخان ی ئیسرائیل و سووریادا كراون ،په‌ترۆڵ و پرسی لبنان دوو ل ه خاڵه‌كان ی سیاسیی هه‌ردووال بووه. ی نێوانیان و سه‌فقه سه‌ره‌كیی دانوستاندن ێ ل ه سه‌رچاوه‌كان ،ل ه رابردوو و ئیسته‌شدا چه‌ند هه‌وڵێك ی هه‌ند به‌پێ ی حه‌یفا ی په‌ترۆڵ ب ه هێڵ ێ ل ه به‌رامبه‌ر ناردن هه‌ن تا سووریا رازی بكر ی ئیسرائیل ،ل ه ی سووریادا ،پاشان بۆ كه‌نار ده‌ریاكان یان به‌ناو خاك ی جۆالن بكات كه‌وا ل ه به‌رامبه‌ردادا ئیسرائیل ته‌نازول ل ه ته‌پۆلكه‌كان ی 1967و ه له‌الیه‌ن ئیسرائیله‌و ه داگیر كراون و زۆر نێزیك ه ل ه ساڵ ێ ژێده‌ر ئاماژ ه به‌و ه ده‌كه‌ن ی پایه‌ته‌خت .جگ ه له‌وه‌ش هه‌ند دیمه‌شق ی سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی لبنان ل ه ساڵی ی ره‌فیق حه‌ریر تیرۆركردن ی ی تیرۆركردن ی ل ه رێگه ی به‌و پرسگه‌له‌و ه هه‌بێ ،به‌وه ،2005پێوه‌ند ی نێوده‌وڵه‌تییه‌و ه ناچار ی كۆمه‌ڵ ی فشاره‌كان حه‌ریری ،سووریا به‌هۆ ی له‌گه‌ڵ ێ پرسدا بكات و پێوه‌ندییه‌كان ێ هه‌م ته‌نازول ل ه هه‌ند بكر ئێراندا كه‌م بكاته‌و ه یاخۆ بپچرێنێ. ی عێراق ی تر هه‌ی ه تا له‌و رێگه‌و ه په‌ترۆڵ ی تر وپالنێك جگ ه له‌وه‌ش هه‌وڵێك ی ئیسرائیل ره‌وانه‌ی ی سووریا و له‌وێشه‌و ه بۆ كه‌نار ئاوه‌كان به‌ناو خاك Israel-Kurd NO16 Sept 2010
41
ئیسرائیل -كورد
به‌رامبه‌ر هه‌نارده‌كردن ی په‌ترۆڵ بۆ ئیسرائیل ،حكوومه‌تی ته‌لئه‌بیب هاوكاری ی حكوومه‌ت ی سه‌دام بكات به‌به‌خشین ی زانیاری ی هه‌واڵگری
ی له‌و چه‌شن ه هه‌ردوو الیه‌نی سووریا- ده‌ره‌و ه بكرێ ،چونك ه هه‌وڵێك ی زۆر ده‌دات ه سووریا و ئیسرائیل» ل ه یه‌كتری نێزیك ده‌كاته‌وه .سوودێك ی ی حه‌یفا به‌ناو رووبه‌رێك ی په‌ترۆڵ به‌هێڵ ئیسرائیل ،چونك ه هه‌نارده‌كردن ی «ئه‌ربه‌د» ل ه ئوردن، ی ئه‌نبار و له‌وێو ه بۆ شار ی پارێزگا ی بیابان فره‌وان ی نرخێكی زۆر بۆ ی ته‌قینه‌وه‌ی لێ ده‌كرێ له‌گه‌ڵ تێچوون ی زۆر مه‌ترسی پارێزگاریكردنی.
توركیا – ئیسرائیل ی عێراق، ی ئازادی ی پرۆسه ی توركیا هه‌ر له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردن حكوومه‌ت ی ی به‌كاربهێنێ ،بۆی ه ئه‌مكاره ی نه‌دا خاكه‌كه ی ئه‌مه‌ریكای ی ب ه هێزه‌كان رێگه ی ی له‌الیه‌ن كۆشك ی سیاسییانه ی و سایكۆلۆژ ی سیاس توركیا كاردانه‌وه‌یه‌ك سپی لێكه‌وته‌وه. ی كه‌متر ل ه مانگێك له‌سه‌ر ی پرۆسه‌كه ،ل ه ماوه‌یه‌ك توركیا هه‌ر ل ه دوا ی ی گوله‌ر» رای گه‌یاند كه‌وا جارێك ی توركیا «حیلم ی وزه ی وه‌زیر زار ی ی هێڵ ی عێراق ل ه رێگه ی په‌ترۆڵ تر ده‌ست ده‌كرێته‌و ه به‌ناردن ه دهرهوه ی ی خۆ جه‌یهان له‌سه‌ر ده‌ریای ناوه‌ڕاست .هه‌روه‌ها ناوبراو دلته‌نگی ی ی یه‌كه‌م ی هێڵی حه‌یفا پێشان دا .هه‌روه‌ها ل ه كانون ی كردنه‌وه له‌باره ی ب ه پشت به‌ستن ی شه‌فه‌ق»ی تورك ی «حورییه‌ت ویه‌ن 2005دا رۆژنامه ی ل ه ی خۆ ی ناڕه‌زایی ی ئیسرائیل ی هئارێتس ی رۆژنامه ب ه چه‌ند راپۆرتێك ی ئاسایشی ی په‌ترۆڵ بۆ ئیسرائیل پێشان دا و ئه‌نجوومه‌ن هه‌نارده‌كردن ی گه‌یاندووه‌ت ه ی پێویست ی و رێنوێنی نیشتمانیی توركیا له‌وباره‌یه‌و ه ئاگه‌دار
42
Israel-Kurd NO16 Sept 2010
“بوونی هه‌ژموون ی ده‌سه‌اڵت ێ و پێگ هی ئه‌مه‌ریكا و هه‌ند ده‌وڵه‌تی هه‌رێمی به‌سه‌ر عێراق ،هه‌نارده‌كردن ی په‌ترۆڵی ئه‌و واڵته‌ی له‌و 3 هێڵ ه و پاشان هێڵ ی كه‌ركووك و مووسڵ – حه‌یفا په‌ك خستووه” ی ی دڵنیاكردنه‌وه الیه‌ن ه پێوه‌نداره‌كان ،سه‌ربار ئه‌مه‌ریكا له‌وباره‌یه‌وه. ی سیاسی و ی له‌وجۆر ه زیان به‌پێگه چونك ه هه‌وڵێك ی تا ئه‌و ی توركیا ده‌گه‌یه‌نێ ،له‌گه‌ڵ ئهوه ئابووری ی نێوان ئه‌نقه‌ر ه و ی پێشتر نه‌بێ پێوه‌ندییه‌كان ماوه ی چوون ،ئه‌گینا دوو ی و ئالۆز ته‌لئه‌بیب به‌ره‌و گرژ دۆست و هاوپه‌یمانی یه‌كتری بوون له ناوچه‌كه‌دا. ی ی پێوه‌ندییه‌كان ی و ناله‌بار ی سارد ئه‌مڕۆش به‌هۆ عێراق له‌گه‌ڵ سعوودی ه و كوێت و پاشان سووریا
ئیسرائیل -كورد ی ده‌سه‌اڵت ی هه‌ژموون و بوون ێ ی ئه‌مه‌ریكا و هه‌ند و پێگه ی هه‌رێمی به‌سه‌ر عێراق، ده‌وڵه‌ت ی ئه‌و ی په‌ترۆڵ هه‌نارده‌كردن واڵته‌ی له‌و 3هێڵ ه و پاشان ی كه‌ركووك و مووسڵ – هێڵ حه‌یفا په‌ك خستووه ،ده‌رفه‌تی ی داوه‌ت ه ی زیاتر هه‌نارده‌كردن ئه‌وه‌شدا له‌گه‌ڵ توركیا، ی ی په‌ترۆڵ به‌هێڵ هه‌نارده‌كردن جه‌یهان زیاتر خزمه‌ت ب ه ئه‌مه‌ریكا ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان ی و هه‌ندێك گرووپ و الیه‌ن ی عێراقی ده‌كا ،بۆی ه پێشبین ی ل ه هه‌موو ێ گۆڕانكار ده‌كر ی ئه‌و بابه‌ته‌و ه بكرێ . روویه‌ك
ێ هه‌وڵێك له رابردوو ،ده‌كر بۆ داهاتووش دووباره بێته‌وه ی هه‌ندێك ل ه زانیارییه‌كان، به‌پێ ی داو ه ی ئیسرائیل هه‌وڵ حكوومه‌ت ی چه‌ند كه‌ناڵێكه‌وه ،ل ه ل ه رێگه ی بۆ سه‌ر دوای گه‌مارۆی ئابوور ی 986 ی بڕیار عێراق و ده‌رچوون
حكوومه‌ت ی تاران به‌نیاز‌ه به‌ناو خاكی عێراقه‌وه ،پاشان بۆ ناو خاكی سووریا ،هه‌وڵ ی راكێشان ی هێڵی په‌ترۆڵ و گازی سروشت ی بدات بو سه‌ر كه‌ناره‌كان ی ده‌ریا ی ناوه‌ڕاست.
ی سه‌دام حوسێن به‌ده‌ست بخات نه‌وت به‌رامبه‌ر خۆراك ره‌زامه‌ندیی حكوومه‌ت كه‌وا په‌ترۆڵ به‌ڕێگه‌ی هێڵی حه‌یفا هه‌نارده‌ی ده‌ره‌و ه بكرێ به‌چه‌ند مه‌رجێك: ی ته‌لئه‌بیب ی په‌ترۆڵ بۆ ئیسرائیل ،حكوومه‌ت - 1ل ه به‌رامبه‌ر هه‌نارده‌كردن ی هه‌واڵگری له‌سه‌ر هه‌ر ی زانیاری ی سه‌دام بكات به‌به‌خشین ی حكوومه‌ت هاوكاری ی هه‌ر ی ل ه ده‌ره‌و ه و هه‌وڵدان بۆ ئه‌نجامدان ی عێراق ی ئۆپۆزسیۆن جموجوڵێك ی ی ئه‌و هه‌وڵ ه كۆده‌تایه‌ی سه‌ر نه‌وكه‌وت ل ه ئادار كوده‌تایه‌ك ،به‌تایبه‌ت دوا ی ئیسرائیل و ئێران ێ ل ه سه‌رچاوه‌كان ئاماژ ه به‌ڕۆل ی 1996ك ه هه‌ند ساڵ ده‌كه‌ن ل ه ئاشكراكردنی ئه‌و هه‌وڵ ه بۆ حكوومه‌تی عێراق. ێ دواتر ئه‌و ی ئیسرائیل ئه‌و ه بوو ك ه ده‌كر ی حكوومه‌ت ی تر - 2مه‌رجێك ی غه‌زه‌وه ،له‌وێش بگات ه سه‌ر كه‌نار ی فه‌له‌ستین و كه‌رت هێڵ ه بچێت ه ناو خاك ی زۆری مادی بۆ ی له‌و چه‌شن ه سوود و قازانج ی ئیسرائیل و هه‌وڵێك ده‌ریاكان فه‌له‌ستینییه‌كان تێدا بوو.
هێزێك نكۆڵ ی لێ ناكرێ
ێ و مانۆڕ ه ێ ل ه ملمالن ی به‌سه‌ر هه‌ند خۆ ی تاران ی ناوچه‌كه‌دا هه‌یه .حكوومه‌ت سیاسییه‌كان ل ه به‌رامبه‌ر هه‌رجۆر ه هه‌نگاوێكدا ك ه له‌الیه‌ن هه‌ر الیه‌ن و ده‌سه‌اڵت و حكوومه‌تێك بهاوێژرێ سود ی ئیسرائیلی تێدا بێ ،ئه‌ویش راسته‌وخۆ و قازانج ی یان ی یان لێدان ده‌كه‌وێت ه خۆ بۆ په‌كخستن ێ ل ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی. ی له‌گه‌ڵ هه‌ند هاوتاكردن ی تاران به‌نیاز ه به‌ناو بۆی ه ئێست ه حكوومه‌ت ی سووریا، ی عێراقه‌وه ،پاشان بۆ ناو خاك خاك ی ی سروشت ی په‌ترۆڵ و گاز ی هێڵ ی راكێشان هه‌وڵ ی ناوه‌ڕاست. ی ده‌ریا بدات بو سه‌ر كه‌ناره‌كان ی له‌و ی هه‌وڵێك به‌سه‌ركه‌وتن یان سه‌رگرتن ی سودبه‌خش ی ل ه پالنێك شێوه‌ی ه له‌وانه‌ی ه چاوپۆش ی ئیسرائیلدا بكات ی ستراتیژی ب ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان ئه‌ویش ناردنی په‌ترۆڵه له رێگه‌ی هێڵی حهیفاوه.
ی هێزه‌كانیش ی ژێربه‌ژێر ،رۆل ی و پرۆتۆكۆل ی سیاس ی مشتومڕ له‌گه‌ڵ گه‌رمبوون ی ی هه‌رێمی به‌رده‌وام هه‌ژموون زیاتر خۆیان ده‌رده‌خه‌ن .ئێران وه‌ك هێزێك Israel-Kurd NO16 Sept 2010
43
ئیسرائیل -كورد
هه‌ندێك الیه‌نی سیاسی له‌سه‌ر ئیسرائیل-كورد خۆیان شه‌رمه‌زاری كۆماری ئیسالمی نه‌كه‌ن داوود باغستانی ی ئێو ه هه‌وڵه‌كان چڕ بوونه‌ته‌وه ،نه‌یاران په‌نا بۆ هه‌موو شتێك ده‌به‌ن ،نازانن چۆن مه‌به‌ستی ناڕه‌وایان دژی په‌یام ه پاك و بێگه‌رده‌كه وات ه گۆڤاری ئیسرائیل-كورد سه‌ر بخه‌ن .زیاتر پێشبینی ده‌كرا نه‌سیمی هه‌ڕه‌شه‌كان ل ه خوارووی كه‌نداو و ناوچ ه عه‌ره‌بییه‌كانه‌و ه ی هه‌ڕه‌شه‌ك ه نێزیكتر ه له‌وانه‌ی مه‌زه‌ند ه ده‌كران و ئه‌ویش كۆماره‌كه‌ی ی ئیسرائیل-كورد بكرێ ،به‌اڵم بێ ئاگ ه بوون له‌وه ئاراسته ئیسالمیی ئێرانی دراوسێتانه. به‌پێی هه‌ندێك سه‌رچاوه‌گه‌لی ره‌سمی و باوه‌ڕپێكراو ،هه‌ندێك الیه‌نی سیاسی نزیك ل ه ئێران ماوه‌یه‌ك ه به‌ڵێنییان ب ه كاربه‌ده‌ستانی كۆماری ئیسالمی داو ه گۆڤاری ئیسرائیل-كورد رابگرن و رێگ ه نه‌ده‌ن ڤێ باڵڤۆك بێت ه چاپ و باڵوكردنه‌وه ،به‌اڵم له‌سه‌ر كام متمان ه و بنه‌مایه‌ك؟ كۆماری ئیسالمی ل ه هه‌رێمی كوردستان كۆمه‌ڵێك مه‌به‌ستی سیاسی ،ئابووری ،كولتووری ،جڤاكی و ته‌ناهی هه‌ی ه و هه‌ركامه‌یان تایبه‌تمه‌ندیی خۆی هه‌یه. ئه‌گه‌ر به‌ڵێنییه‌كانی هه‌ر به‌رپرس و الیه‌نێكی كوردی بۆ داخستنی گۆڤاری ئیسرائیل-كورد به‌و مه‌رج ه بێ ك ه كۆماری ئیسالمی تۆپبارانه‌كانی سنووری رابگرێ ،كوردانی به‌ندی ئازاد بكا ،ئاوی رووباره‌كانی كوردستان به‌ر بداته‌و ه و كوردان قڕ نه‌كات، تۆڕه‌كانی ناردنی ماد ه هۆشبه‌ره‌كانی بۆ هه‌رێم ل ه كار بخرێن و رێگ ه به‌كوردانی مه‌هاباد بدرێ به‌ئاشكرا جه‌ژنی سه‌ركۆماریی ی پێشكێش ب ه شه‌هیدانی سه‌ر ی داده‌خات و لۆگۆكه عێراق بگرن ،ئه‌و ه ستافی به‌ڕێوه‌به‌ری ئیسرائیل-كورد به‌شانازییه‌و ه گۆڤاره‌كه ی ئه‌له‌وه‌ن ل ه خانه‌قین ،ئه‌و كه‌سانه‌ی ل ه ئه‌نجامی ماد ه سنووری ده‌ستكرد ،مامۆستا فه‌رزادی كه‌مانگه‌ری زیندوو ،رووبار ه تینووه‌ك ه هۆشبه‌ره‌كانی دیاریی ئێرانه‌و ه ئێست ه ماڵوێران بوون ه و سه‌رجه‌م ئه‌وان ه ده‌كات به‌هۆی به‌شداری ل ه جه‌ژنی سه‌ركۆماریی عێراقدا له‌الیه‌ن به‌رپرسانی ئێرانی هاتن ه گرتن و به‌شێكیان ئێسته‌ش له مه‌هاباد و سه‌رده‌شت و پیرانشار ئازاد نه‌كراون. ی به‌رپرسێكی كورد ل ه هه‌ولێر به‌اڵم ئه‌گه‌ر به‌ڵێنی دراو ه كێش ه و ته‌نگژ ه بخرێت ه به‌رده‌م گۆڤاری ئیسرائیل-كورد ته‌نیا به‌رامبه‌ر ئهوه ل ه به‌شی بازرگانیی كۆنسوڵخانه‌ی كۆماری ئیسالمی كاری هاوبه‌شی له‌گه‌ڵدا بكرێ یان رازیكردن و شیرینكاریی چه‌ند به‌رپرسێكی ی خوارووی الیه‌ن ه سیاسیه‌كانی كوردستان بێ تا كاتێك سه‌ردانی تاران ده‌كه‌ن شه‌وانێكی خۆشتر به‌سه‌ر ببه‌ن ،ئه‌و ه ره‌ده به‌دڵنیایییه‌و ه به‌ڵێنییه‌كانیان ب ه كۆماری ئیسالمی بۆش ده‌بێ و النیكه‌م ئه‌مجاره‌یان ناتوانن ئه‌و به‌ڵێن ه سه‌ر بخه‌ن و شه‌رمه‌زار ده‌بن. ی ئیسرائیل-كورد و ستافی به‌ڕێوه‌به‌ریی گۆڤاره‌ك ه ده‌كه‌م له‌وباره‌یه‌و ه به‌دواداچوونی زیاتر بكه‌ن و ئه‌گه‌ر داوا ل ه به‌رپرسانی ده‌زگه پێویستی كرد به‌ڵگه‌ی زیندوو و حاشاهه‌ڵنه‌گر باڵو بكه‌نه‌وه.
44
Israel-Kurd NO16 Sept 2010