Israel- kurd magazine No 6

‫د‪.‬كامیران بەرواری‪:‬‬

‫چ كورد پەیوەندی یێن‬ ‫سەرۆكی كوردانی قەزاقستان‪:‬‬ ‫حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەبێ ڕێگە بۆ گەڕانەوەی كوردە دگەل ئیسرائیلی ب هێال‬ ‫جوولەكەكان خۆش بكات‬ ‫‪28‬‬ ‫سۆر نزانن ‪21‬‬ ‫جووله‌که‌کان‬ ‫ئه‌ندازیاری‬ ‫ئاوه‌دانی‬ ‫شاری‬ ‫خانه‌قین‬ ‫بوون‬

‫‪24‬‬

‫تورکیا لە‬ ‫پەیوەندیی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیلدا‬ ‫سەری لێ‬ ‫شێواوە‬

‫‪10‬‬ ‫خالید عەزیزی‪:‬‬ ‫ئێران مەترسییەكی گەورەیە بۆ سەر‬ ‫بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل‬

‫‪13‬‬

‫ئه‌وانه‌ی له‌ کوردستاندا به‌بێ پێناسی گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬کورد کار بکه‌ن‪ ،‬هیچ په‌یوه‌ندییه‌کیان به‌ ئێمه‌وه‌ نییه‌‪.‬‬

‫مانگنامه‌یه‌کی سیاسییه گرینگی ب ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندی کورد و ئیسرائیل ده‌دات‬

‫خاوه‌ن ئیمتیاز‪:‬‬ ‫داود باغستانی‬ ‫سه‌رنووسه‌ر‪:‬‬ ‫مه‌ولوود ئافه‌ند‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫‪+964 750 405 2788‬‬

‫هاوکارانی ئه‌م ژماره‌یه‌‪:‬‬ ‫دینۆ دانیال‪/‬ئیسرائیل‬ ‫به‌شیر سه‌بری بۆتانی‪/‬ئیسرائیل‬ ‫شێرزاد عه‌بدوڵاڵ قۆریتانی‬ ‫بینیامین مه‌حموود حه‌سه‌ن‬ ‫بارزان ئیبراهیم‬ ‫ئیسحاق شالیت‬ ‫كۆژین ئه‌حمه‌د‬ ‫بازیان‌ری ‪2009‬‬ ‫هاوار ‪ -‬نۆڤه‌مبه‬ ‫ژمار ‌ه ‪6‬‬

‫سه‌ری هه‌موو مانگێک گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬کورد بخوێنه‌وه‌‬

‫دیزاینه‌ر‪:‬‬ ‫شێرکۆ ئومێد‬ ‫ماڵپه‌ڕ‪:‬‬ ‫‪www.rastgu.net‬‬ ‫ئیمه‌یل‪:‬‬ ‫‪israelkurd@gmail.com‬‬ ‫نرخ‪ 2000 :‬دینار ‪1‬‬

‫روونكردنەوەیەك لە گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» بۆ ڕای گشتیی كوردستان‬

‫بۆ چێ هەڕەشەمان لێ دەكەن؟‬ ‫لە دوای دەرچوونی پینج ژمارە لە گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» لە كوردستان‬ ‫و شكاندنی سەدەیەك لە بێدەنگی سەبارەت بە پەیوەندیی مێژوویی نێوان‬ ‫گەلی كورد و ئیسرائیل‪ ،‬دووبارە خەریكە لە كوردستان گوشار و هەڕەشەكانی‬ ‫هەندێك الیەنی بە ناو ئیسالمی و كۆمەڵێك كەسی بەكرێگیراوی كۆماری‬ ‫ئیسالمیی ئێران بۆ سەر ستاف و بەڕێوەبەرانی گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد»‬ ‫زیارتر دەبێت‪ ،‬دیارە هەڕەشەی كوشتن و تۆقاندن و رەفاندن بەپیێ یاسا‬ ‫دەچێیتە خانەی تێرۆر و تێكدانی ئاسایش و سەقامگیریی هەرێمی كوردستان‬ ‫و ژیانی هاوواڵتیانی كوردستانه‌وه‌‪.‬‬ ‫بۆ هەموو ئەو الیەن و گرووپانەی بەردەوام رۆژانە لە رێگەی تەلەفۆن‬ ‫و ئینتەرنێتەوە هەڕەشەمان لێ دەكەن و بە شێوەیەكی بەردەوام لە‬ ‫هەولێ هاككردنی ماڵپەری دەزگای «ئیسرائیل‪-‬كورد»دانە و لە الیەكی‬ ‫تر هەڕەشە لە رۆژنامەفرۆشەكانیش دەكەن كە نابێ گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬‬ ‫كورد» باڵو بكەنەوە‪ ،‬هەر لێرەوە وەك گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» دووبارەی‬ ‫دەكەینەوە كە هیچ هەڕەشەیەك ناتۆانێ ڕێگر بێ لەسەر هەوڵەكانمان بۆ‬ ‫دروستكردنی پردێكی پەیوەندیی دۆستانە لە نێوان گەڵی كورد و ئیسرائیلدا‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئەو گرووپ و الیەنانەی ئێمەش تا رادەیەك لە نزیكەوە ئاگاداری‬ ‫جموجۆلەكانیانین و ئامانجەكانیان لە هەڕەشەكردن بۆ سەر گۆڤاره‌که‌مان‬ ‫روون و ئاشكرایە‪.‬‬ ‫واڵتانی دەوروبەر بە تایبەتی كۆماری ئیسالمیی ئێران لە ڕێگەی هەندێك‬ ‫الیەنەوە‪ ،‬لە هەوڵی هەڕەشە و گۆشارخستنە سەر ستاف و بەڕێوەبەرانی‬ ‫گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد»دانە لە كوردستان‪ ،‬ئێمە بۆ هەموو ئەو الیەنانە‬ ‫دووبارەی دەكەینەوە كە گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» بە هیچ شێوەیەك لە‬ ‫هەوڵی ئەوه‌دا نییە كێشە و ناكۆكی بۆ سەر ئێران دروست بكات و باشتر وایە‬ ‫كۆماری ئیسالمیش لە هەوڵی چارەسەركردنی كێشە و ناكۆكییەكانی خۆیدا‬ ‫بێ و كۆتایی بە تیرۆر و ئێعدام و كوشتنی هاوواڵتیانی كورد بهێنێت‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەش كە كورد بە بەردەوامی لە الیەن واڵتانی دەوروبەرەوە بە‬ ‫بوونی پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل مه‌حكووم كراوە‪ ،‬ئەو هەوڵدانەی‬ ‫ئێمە زیاتر بۆ ناساندن و راڤەكردنی ستراكتۆری سیاسیی واڵتی ئیسرائیل‬ ‫و دروستكردنی پردێكی پەیوەندیی دۆستانەیە لە نێوان گەڵی كورد و‬ ‫جوولەكەدا‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش بۆ نزیكبونەوە و دروستكردنی پردێكە لە نێوان‬ ‫ئەو كوردانەی لە ئیسرائیل دەژێن‪ ،‬بوونی ژمارەیەكی زۆر لە شارۆمەندانی‬ ‫كورد لە واڵتی ئیسرائیل كە بەشێكی هەرە زۆری لە كوردستان به‌ هۆی گوشار‬ ‫و مەترسیی گیانی و ماڵی كۆچیان كردووە بۆ واڵتی ئیسرائیل‪ ،‬هەرچەندە‬

‫‪2‬‬

‫لە دوای پڕۆسەی ئازادییەوە لە‬ ‫عێراق كە كورد توانیویەتی‬ ‫ببێتە خاوەن حكوومەت و‬ ‫پەرلەمان و كوردستان‪ ،‬رۆژ‬ ‫بە رۆژ بەرەو سەقامگیری‬ ‫و ئ���ارام���ی دەچ��ێ��ت‪.‬‬ ‫دروس���ت���ب���وون���ی ه��ەر‬ ‫پەیوەندییەك لە نێوان‬ ‫كورد و ئیسرائیل بە ئاوایەكی فەرمی لەو قۆناغەی ئێستادا ترسێكی زۆری‬ ‫الی هەندێك لە واڵتانی دەوروبەر دروست كردووە‪.‬‬ ‫بۆ ئێمە كورد لەو قۆناغەدا گرینگە و دەبێ بە شێوەیەكی زۆر ستراتیژیكی‬ ‫سەیری مەسەلەی پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل بكەین‪ ،‬ئەوەش بە‬ ‫شێوەی بزاڤێكی سیاسی و رۆشنبیری لە هەوڵی شكاندنی ئەو تابۆیەدا‬ ‫بین كە سااڵنێكی زۆر لەسەر ئێمە فەرز كراوە‪ ،‬گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد»‬ ‫لەو ماوەیەدا توانیویەتی ئەو ترسەی سااڵنێكی زۆرە باڵی بەسەر شەقامی‬ ‫كوردیدا كێشاوە لەمەڕ پەیوەندیی دۆستانەی نێوان كورد و جوولەكە‬ ‫بشكێنێ و شەقامی كوردیش لە گرینگیی ئەو پەیوەندییە تا رادەیەكی‬ ‫بەرچاو ئاگادار بكاتەوە‪ ،‬هەرچەندە دەرچوونی گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد»‬ ‫لە ماوەیەكی كەمدا لە كوردستان توانیویه‌تی سنوورە لۆكالییەكانی میدیای‬ ‫كوردی دەرباز بكات‪ ،‬بۆیە هیچ ترس و هەڕەشەیەك لەالیەن هەر كەس و‬ ‫گرووپێكەوە ناتۆانێ ببێتە لەمپەر لە به‌رده‌م پێشكەوتنەكانی گۆڤارەكەمان‬ ‫و داوا لە سەندیكای رۆژنامەنووسان و هەموو رۆژنامەنووسانی كوردستان‬ ‫دەكەین لە ئاست پێشێلكردنی مافی ئازادیی رادەربڕین و تیرۆری بیر و‬ ‫بۆچوونە جیاوازەكان بێدەنگ نەبن‪.‬‬ ‫بۆحكوومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫بۆهەموو دەزگاكانی راگەیاندن‬ ‫بۆ الیەنە پەیوەندییەدارەكان‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫داود باغستانی‬ ‫خاوەن ئیمتیازی گۆڤاری ئیسرائیل‪-‬كورد‬ ‫‪19/11/2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫سه‌رۆکی کۆمه‌ڵه‌ی هاریکاریی سه‌ربازانی ئیسرائیل‪:‬‬ ‫ئیسرائیلییه‌کان پێیان باش ‌ه په‌یوه‌ندییه‌کانیان له‌گه‌ڵ کورد‬ ‫ل ‌ه چوارچێوه‌ی نهێنی ده‌ربچێت‬ ‫هه‌ڤپه‌یڤین‪ :‬دینۆ دانیال‬

‫بەڕێوەبەری پێشووی رەگەزنامە و پاسپۆرتی ناوچەکانی باکووری ئیسرائیل و بەرپرسی ئێستای کۆمەلەی هاریکاریی‬ ‫سەربازانی ئیسرائیل لە باکووری واڵت (ئاڤی نوعام خەسکێل) لە چاوپێكەوتنێكی تایبەت لەگەڵ گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد»‬ ‫باسی سەرەتاكانی ژیانی دەكات لە عێراق و ئەو كە بۆ خۆی بەئەسڵ كوردە و لە بەغدا گەورە بووە‪ ،‬ئێستاش كۆمەلێك لە‬ ‫بیرەوەرییەكانی خۆشی ژیانی لە عێراق بەجێ هێشتووە‪ ،‬بە ئاواتی ئەوەی رۆژێك دووبارە بگەڕێتەوە و كوردستانی ئازاد‬ ‫لە نزیكەوە ببینی‪ ،‬كاتێك سەردانم كرد بۆ ئەوەی لە نزیكەوە قسەی لەگەڵ بكەم لە سەر بارودۆخی ژیانی و هەروەها ئەو‬ ‫سااڵنەی كە لە كوردستان بووە‪ ،‬بۆ گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» زۆر سەرسام بوو‪ ،‬گوتی «بۆ لە كوردستان أێگە دەدەن‬ ‫كە ئێوە لەسەر مەسەلەی ئیسرائیل كار بكەن‪ ،‬ئەگەر بەو شێوەیە بێت‪ ،‬دیارە لە كوردستان پێشكەوتنی باش هەیە و هەموو‬ ‫نەتەوەو ئایینەكان دەتوانن پێكەوە بژین‪ ،‬كاتێ خۆی جوولەكەكان لە كوردستان دووچاری زۆر ناخۆشی و ئازار بوون‪،‬‬ ‫لەگەڵ چوونە نێو باسەكەمان و گێڕانەوەی ئەو رووداوانەی كە لە عێراق بەسەریان هاتووە زۆر غەمبار بوو‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬سەرەتا بە لە خۆتەوە دەست پێبكەین؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬من ناوم ئاڤی نوعام خەسكێلە و ساڵی ‪ 1934‬لە بەغدا لەدایك‬ ‫بووم‪ ،‬دایك و باوكم كوردن و خەڵكی كۆیسنجاق بوون و دەمێكی زۆر بوو‬ ‫لە بەغدا دەژیان‪ .‬لە بەغدا لە گەڕەكی دەهدوان بووین و لەوێشەوە چووین‬ ‫بۆ گەڕەكی بەتاوین و بۆ قوتابخانەیەكی دیكە گواسترامەوە‪ .‬لە قوتابییەكانی‬ ‫قوتابخانەكە هەموویان عەرەبی سوننە بوون و كەمێكیشیان شیعە بوون‪ .‬من‬ ‫لە چاالكیی وەرزشیدا بەشداریم دەكرد و هەموو جارێك پلەی باشم بەدەست‬ ‫دەهێنا‪ .‬لە گۆڕەپانی ئۆلەمپی بەشداریم کرد کە (مەلیک) بۆ سەیرکردنی‬ ‫یارییەکە هات‪.‬‬ ‫كاتێك چووین بۆ گەڕەكی بەتاوین لە شەقامی سەمەكە نزیك رووباری‬ ‫دیجلە‪ ،‬خانوویەک سێ نهۆمیمان کڕی كە ئەو کاتە بە ‪ 10‬هەزار دینار بوو‬ ‫و هەر لەوێ فێری مەلەوانی بووم‪ .‬کەی کاتم هەبووایە لەگەڵ هاوڕێکانم‬ ‫‪www.rastgu.net‬‬

‫مەلەمان دەکرد‪ .‬ئەو كات كە لەو گەڕەكە دەستم بە خوێندن كرد‪ ،‬نزیكەی‬ ‫ساڵی ‪ 1948‬بوو و لەگەڵ دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل هاوكات بوو‪.‬‬ ‫هەندێك لە عەرەبە كۆنەپەرستەكان لە دژی ئیسرائیل و جوولەكە دەستیان بە‬ ‫پروپاگەندە كرد‪ .‬تووشی هەندێك ئاستەنگ بووین‪ ،‬بەاڵم كارێكی وای نەكردە‬ ‫سەر ژیانی رۆژانەمان‪ .‬لە قوتابخانەی فرانكلین دەمخوێند كە زۆر پێشكەوتوو‬ ‫بوو و هەموو كەسێك نەیدەتوانی لەوێ بخوێنێت‪ .‬دواتر چووم بۆ ناوەندیی‬ ‫شەماش كە لە نزیك ماڵمان دەزگای هەواڵگریی (سی‪.‬ئای‪.‬دی) هەبوو و‬ ‫هەموو رۆژ دەمبینی خەڵكێكی زۆریان دەهێنا كە هەموویان جلی كوردییان‬ ‫لەبەردا بوو و كاڵو و جەمەدانەی سووری بارزانیان لەسەر بوو‪ .‬ئەوانە بوون‬ ‫كە لە شۆڕشی بارزان و كۆماری مهاباددا بەشدارییان كردبوو و بۆ بیابانەكانی‬ ‫خوارووی عێراق دەگواسترانەوە‪ .‬ئەو كات تەمەنم ‪ 15‬سااڵن دەبوو‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪3‬‬

‫“‬

‫هەموو كات دڵم ل ‌ه‬ ‫كوردستانە و حەز دەكەم‬ ‫كوردستان و سەركردەكانی‬ ‫ببینم‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬چۆن بوو بەیەكجاری‬ ‫بأیارتاندا كە عێراق جێ بیلین و بگەرێنەوە بۆ‬ ‫ئیسرائیل؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬ساڵی ‪ 1951‬بە فڕۆكە بەرەو‬ ‫ئیسرائیل وەڕێ كەوتین و هاتین بۆ فڕۆكەخانەی‬ ‫(لوود) لە تەلئەبیب‪ .‬ژیانمان زۆر ناخۆش بوو‪،‬‬ ‫دەوڵەتی ئیسرائیل تازە دامەزرابوو‪ .‬ئێمە لەو‬ ‫خانووە خۆشەی خۆمانەوە هاتبووین و لە نێو‬ ‫خێوەتدا دەژیاین‪ ،‬ئەو خێوەتەش دەست هەموو‬ ‫كەسێك نەدەكەوت‪ .‬لەو كاتەوە دەستم بە كار كرد‪ .‬بە كرێكاری رانەهاتبووم‬ ‫و زۆر بۆ من زەحمەت بوو‪ .‬بۆ دۆزینەوەی كار چووم بۆ نووسینگەی‬ ‫كاردۆزینەوە‪ ،‬لێیان پرسیم كە چی دەزانم‪ ،‬من گوتم عێراقیم و تازە هاتووم‪.‬‬ ‫كاتی خۆی لە پەیمانگەی مامۆستایانی سەرەتایی وەرگیرابووم و قوتابی‬ ‫پۆلی یەكەم بووم‪ .‬گوتم خوێندەوارم‪ .‬كەمێك عیبری و ئینگلیزیم دەزانی‪،‬‬ ‫تێمگەیاندن‪ ،‬ئەوانیش گوتیان باشە بڕۆ لە (كوپات خۆلیم) لە نەخۆشخانەی‬ ‫گەڕەك لە بەشی باج ئیش بكە‪ .‬ئەوەی هەموو مانگێك پارە نەدات بۆی نییە‬ ‫پشكنینی بۆ بكرێت‪.‬‬ ‫دواتر چووم و خزمەتی سەربازیم تەواو كرد و كارەكەی نەخۆشخانەی‬ ‫بەجێ هێشت‪ .‬لە سەربازیش هەوڵم دا زمانی عیبری بە باشی فێر ببم‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬تۆ لە عێراق کەسی جوولەكەت دەناسی لە دەوڵەتدا‬ ‫فەرمانبەرێكی پایەدار بێت؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬بەڵێ‪ ،‬مێردی پوورم كە ناوی ناخووم بوو‪ ،‬كاتی خۆی لە‬ ‫بانك فەرمانبەرێكی گەورە بوو و دوای هاتنمان لە تەلئەبیب نیشتەجێ بوو‪.‬‬ ‫كوڕی پووریشم ماوەیەكی زۆر لە هێڵی شەمەندەفەردا كاری دەكرد‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬تۆ کاتێ خزمەتی سەربازیت تەواو کرد‪ ،‬چۆن لە وەزارەتی‬ ‫ناوخۆ بەشی رەگەزنامە و پاسەپۆرت دامەزرای؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬دوای ئەوەی سەربازیم تەواو كرد‪ ،‬چووم بۆ نووسینگەی‬ ‫كاردۆزینەوە‪ ،‬پێشتریش كە لە بەشی ئابووریی نەخۆشخانەدا كارم دەكرد‪،‬‬ ‫كەمێك ئەزمووتم هەبوو‪ ،‬پێیان گوتم ئەو كارە دەزانی‪ ،‬منیش گوتم دەیزانم‬ ‫و بۆ پشكنین و تاقیكردنەوە رەوانەی حەیفایان كردم‪ .‬بە پلەیەكی باش‬ ‫دەرچووم و لە ساڵی ‪1954‬ەوە فەرمانبەر بووم تا گەیشتمە پلەی بەڕێوەبەری‬ ‫گشتیی بەشی باكوور تا ساڵی ‪ 1999‬خانەنشین كرام‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬ئەو كاتەی لە وەزارەتی ناوخۆ فەرمانبەر بووی‪ ،‬یارمەتی‬ ‫كوردەكانت دەدا؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬ئەو كاتەی تازە دەوڵەت دامەزرابوو هەموو شتێك كەم‬ ‫بوو و هەمووی بە كۆبۆن بوو كە الی ئێمە دەردەچوون‪ .‬هەر خێزانێك بە‬ ‫گوێرەی ئەندامەكانی خواردەمەنییان بۆ دەنووسرا و لە ماركێتەكان بە پارەی‬ ‫خۆیان دەیانكڕی‪ .‬ئەو كات منداڵ بۆ چاخواردنەوە حساب نەدەكرا‪ ،‬كوردەكان‬ ‫دەهاتن و دەیانگوت ئێمە پێش خۆمان چا بە منداڵەكانمان دەدەین‪ ،‬منیش‬ ‫لە الیەكی دیكەوە بۆم جێبەجێ دەكردن‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬سااڵنی شەستەكان كە‬ ‫بارزانی سەردانی ئیسرائیلی كرد تۆ نەتتوانی‬ ‫بیبینی؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬نەخێر نەمتوانی بە خزمەتی بگەم‬ ‫چونكە ئەو كات پلەم كەم بوو‪ ،‬بەاڵم زانیاریم‬ ‫لەسەر هاتنی و ئەو پێشوازییە گەرمە هەبوو كە‬ ‫لێی كرا‪ .‬هەموو كات دڵم الی كوردستانە و حەز‬ ‫دەكەم كوردستان و سەركردەكانی ببینم‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬ئەو كات كە بەڕێوەبەر بووی چووی بۆ سینا لە میسر؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬بەڵێ كاتی شەڕی شەش رۆژە كە دوورگەی سینا گیرا تا‬ ‫كەنداوی سویس چووم‪ .‬لەوێ هۆزی بەدوو هەبوون‪ ،‬بەاڵم میسرییەكان بە‬ ‫هیچ شێوەیەك یارمەتییان نەدەدان‪ .‬ئێمە دەستمان بە یارمەتیدانی ئەوان‬ ‫كرد‪ ،‬فەرمانی دروستكردنی تیمێكی ‪ 10‬كەسیم دا بۆ ئەوەی ناونووسیان بكەن‬ ‫هەتا یارمەتییان بدەین شەوانە لە الیان دەماینەوە و بۆ پاراستنمان پاسەوانی‬ ‫تایبەتیمان لەگەڵ بوو‪ .‬ماوەیەكی زۆر مامەوە تا كارەكانم تەواو بوو‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬تۆ کاتێ خانەنیشین کرای چۆن بووی بە سەرۆکی ئەم‬ ‫کۆمەڵەیە؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬كاتی خۆشی هەر وەك جێگری سەرۆك لەو كۆمەڵەیە كارم‬ ‫دەكرد‪ ،‬ساڵی ‪ 1999‬سەرۆكەكەی كۆچی دوایی كرد و من شوێنەكەیم گرتەوە‬ ‫و تا ئەمڕۆش بەردەوامم‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬کاری ئەم رێكخراوەی ئێوە چییە؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬كاری ئێمە یارمەتیدانی سەربازەكانە‪ ،‬بە پارە یارمەتی‬ ‫بنەماڵەی سەربازە هەژارەكان دەدەین‪ ،‬ئەو پارەیەش لە خەڵكی خێرخواز‬ ‫و خاوەن كۆمپانیاكان و كۆمەڵگەی جوولەكەكانی دەرەوەی واڵت كۆ‬ ‫دەكەینەوە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل چۆن هەڵدەسەنگێنی؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬ئەو پەیوەندییە لە دێرزەمانەوە هەیە‪ ،‬كاتی شۆڕشی بارزانی‬ ‫پتەوتر بوو‪ ،‬بەاڵم ئێستا هەست دەكەم هەردوو الیەن پێیان باشترە ئەو‬ ‫پەیوەندییە زیاتر گەشە بكات و لە چوارچێوەی نهێنی دەربچێت‪ .‬ئەو‬ ‫پەیوەندییە بە سوودی هەردوو الیە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪ -‬کورد‪ :‬پێت وایە گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» تا چ رادەیەك ئەو‬ ‫پەیوەندییە پتەو دەكات؟‬ ‫ئاڤی نوعام‪ :‬پێم وایە پردی راستەقینەی پەیوەندیی كورد و ئیسرائیلە‬ ‫و داوا لە كاربەدەستەكانی دەكەم هەندێكی بۆ ئیسرائیل بنێرن و بە زمانی‬ ‫ئینگلیزیش دەری بكەن تا جەماوەری ئیسرائیل زیاتر بۆ خۆیان رابكێشن و‬ ‫ئەوان زیاتر لە كورد تێ بگەن‪ .‬باش دەزانم كورد ئیسرائیلی خۆش دەوێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هەموو ئیسرائیلییەكان وەك من بیر ناكەنەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ئایا ئیسرائیل ئێستا لە كوردستاندایە؟‬ ‫راپۆرت‪ :‬ئیسحاق شالیت‬

‫رەوشی ژیۆپۆلێتیكیی كوردستانی عێراق‪ ،‬سەرنجی واڵتانی‬ ‫زلهێزی جیهانی وەك ئەمریكا و بەریتانیا و فەرەنسا بۆ الی‬ ‫خۆی راكێشاوە‪ ،‬ئایا دەتوانین ناوی ئیسرائیل بخەینە ریزی ئەم‬ ‫سێ واڵتەوە یان بە واڵتی زلهێزی دابنین؟ پەیوەندییەكانی كورد‬ ‫و ئیسرائیل دەگەڕێتەوە بۆ دەیەكانی ‪ 1960‬و ‪ 1970‬و سەردەمی‬ ‫شەڕی رزگاریخوازی کورد بۆ جیابوونەوە لە دەوڵەتی عێراق‪.‬‬ ‫لەو سەردەمەدا ئیسرائیل و ئێران هەر یەكەو بەپێی هۆكاری‬ ‫تایبەتییان لەسەر ئەو باوەڕە بوون كە لەگەڵ بەهێزكردنی‬ ‫شۆڕشگێڕە كوردەكان كە ویستی جیابوونەوەیان لە سەردا بوو‪،‬‬ ‫دەوڵەتی ناوەندیی ئەو سەردەمی عێراق بەرەو الوازی بەرن‪.‬‬

‫پەیماننامەی ساڵی ‪ 1975‬لە نێوان ئێران و عێراق كۆتایی بە پاڵپشتیی‬ ‫دەوڵەتی ئێران بۆ كوردەكان هێنا‪ ،‬لە هەمان كاتیشدا سیاسەتی ئەمریكا‬ ‫و ئیسرائیل هەماهەنگ لەگەڵ دەوڵەتی ئێران بۆ دابڕانی پاڵپشتی لە‬ ‫بزووتنەوەی عێراق رووی دا‪ ،‬بەاڵم پێویستیی ئیسرائیل بە هاوڕێیان و‬ ‫هاوپەیمانانی جیا لە عەرەب وەك خۆی مایەوە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل داوای لە ئەمریكا كرد سنووری ‪ 900‬كیلۆمەتری ئێران و عێراق‬ ‫دابخات هەڵبەت بە پارەیەكی زۆر كە بۆ ئەو مەبەستە تەرخان كراوە‪.‬‬ ‫یەكێك لە ئەفسەرە پایەبەرزەكانی پێشۆی مووسادی ئیسرائیل دەڵێت‪»:‬‬ ‫ئیسرائیل بەو ئەنجامە گەیشتووە كە هەنووكە ئەمریكا ئیمكاناتێكی‬ ‫كەمتری لە بەر دەستدایە‪ ،‬جیا لەوەی بە سەر بارودۆخی عێراقدا زاڵ‬ ‫ببێت‪ .‬ئەمریكا ناتوانێت لە بواری سەربازییەوە شكست بە سەر خۆیدا‬ ‫بسەپێنێت‪ ،‬بەاڵم لە بواری سیاسییەوە دەتوانێت‪« .‬فلینت لەیۆرت»‬ ‫پسپۆڕی پێشۆی ‪ CIA‬كە تا ساڵی ‪ 2003‬لە لیژنەی ئاسایشی نەتەوەیی‬ ‫(‪ )NSC‬سەرقاڵی كار بوو‪ ،‬ئێستاكەش لە ناوەندی «سابان» سەبارەت‬ ‫بە مەسەلەی سیاسی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دەكۆڵێتەوە‪ ،‬بە سیمۆر‬ ‫هێرشی گوت‪« :‬دەوڵەتی ئەمریكا لە هاوینی ‪ 2004‬دەیتوانی ئەم شانسەی‬ ‫هەبووبێت تا ئاڵۆگۆڕ بە سەر بارودۆخەدا بێنێت‪.‬‬ ‫دەوڵەتی ئاریێڵ شارۆن‪ ،‬سەرۆك وەزیرانی پێشۆی ئیسرائیل بڕیاری دا‬ ‫ئەو زیانانەی بە هۆی شەڕی ستراتیژی ئیسرائیل لە رێگەی زیادكردنی‬ ‫پەیوەندی كۆنیان لەگەڵ كوردەكاندا كەم بكەنەوە و ئەوەش بردنی هێزی‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫كەسەكان بوو لە كوردستاندا‪.‬‬ ‫مارك رگیۆ وتەبێژی باڵوێزخانەیەی ئیسرائیل لە واشینگتۆن‬ ‫بۆ پەرچدانەوەی بەرامبەر بەم زانیارییانە بە درۆی دەخاتەوە كە‬ ‫ئیسرائیلییەكان لە عێراقدا بوونیان نیە‪ .‬هەروا وتەبێژی دەرەوەی كاروباری‬ ‫ئەمریكا هیچ جۆرە رایەكی دەرنەبڕیوە بۆ هەبوونی ئیسرائیلییەكان لە‬ ‫كوردستاندا‪ .‬ئەم بەرپرسە بە سیمۆر هێرشی گوتووە‪« :‬ئیسرائیلییەكان‬ ‫وایان هەڵسەنگاندووە كە رێگەیەكی تریان لە بەردەستدا نەبووە‪ .‬ئەوانە‬ ‫وایان دەزانی دەبێ لەوێ ئامادە بن‪ ».‬لەم بەرپرسە پرسیاریان كرد‬ ‫ئایا واشینگتۆن جەخت لە سەر ئەم شێوە كارانەی ئیسرائیلییەكان‬ ‫دەكاتەوە؟‬ ‫ئەویش بە پێكەنینەوە لە وەاڵمیدا گوتی ئایا كەسێك شك دەبەن بە‬ ‫ئیسرائیل بڵێت دەبێ چی بكات؟ ئەم بەرپرسەی ‪ CIA‬گوتی ئامادەبوونی‬ ‫ئیسرائیلییەكان لە كوردستان بۆ ئاژانسی نهێنی ئەمریكا ناسراوە‪ .‬بڕیاری‬ ‫ئیسرائیل بۆ دابینكردن و هاوسەنگی ئامادەبوونیان لە كوردستان بە ناوی‬ ‫پالنی ‪ B‬ناكۆكی خستووەتە نێوان توركیا و ئیسرائیل‪ .‬ئەم جوواڵنەوەی‬ ‫ئیسرائیل بووەتە هۆی ناڕەزایەتی رامیارانی توركیا‪ ،‬دەرەنجامەكەشی بووە‬ ‫هۆی یەكگرتنی كاتی سێ الیەنەی ئێران و توركیا و سووریا‪ .‬بە واتایەكی‬ ‫تر هەموو ئەو واڵتانەی كە كەمینەی كوردی تیا دەژیت‪CIA .‬ییەكان زۆر‬ ‫هەوڵ دەدەن بڵێن ئیسرائیلییەكان لە كوردستاندا چاالكی دەكەن‪.‬‬ ‫توركەكان ئاماژە بەوە دەدەن پراكتیكی بەرباڵوی ئاژانسی نهێنی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪5‬‬

‫هێزه‌کانی هاوپه‌یمانان ژیانی عێراقییه‌کان ده‌پارێزن‬ ‫ئیسرائیل لە كوردستاندا هەموو هێزە ئوپۆزیسیۆنەكانی سووریا و ئێرانی‬ ‫كۆ كردوەتەوە و پاڵپشتییان لێدەكات‪ .‬لە حاڵێكدا وانیە‪ ،‬چونكە هێزەكانی‬ ‫ئوپۆزیسیۆن تەنانەت لە وشەی ئیسرائیل سڵ دەكەنەوە و هەڵدێن‪ ،‬چ‬ ‫جا بگات بەوەی لەگەڵ ئیسرائیل كۆ ببنەوە‪ ،‬ئەگەر كۆ ببوونایەوە ئێستا‬ ‫ئەمە حاڵی ئوپۆزیسیۆن نەدەبوو‪ ،‬ئەوەش لە بەر ئەوەیە هێشتا ئاستی‬ ‫سیاسی و دیپلۆماسی ئەم ئوپۆزیسیۆنانە نەگەیشتووەتە ئاستێكی باش‬ ‫و باڵغ نەبووە‪.‬‬ ‫لە ساڵەكانی ‪ 1970‬سەددام حوسێن بە كۆچدانی عەرەبەكان بۆ ناوچە‬ ‫كوردنشینەكان هەوڵی بۆ بە عەرەبكردنی ئەو ناوچانەی دەدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كوردەكان هەم كەركووك و هەم نەوتەكەی بە هی خۆیان دەزانن و‬ ‫مێژووش ئەوەی سەلماندووە كە هی كوردە بە بەڵگەوە‪.‬‬ ‫كوردستانی سەربەخۆ وەك ئیسرائیلی نوێ لە گەمارۆی دەوڵەتانی‬ ‫دژەبەردایە‪ ،‬راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان رووبەڕووی پەرچدانەوەی‬ ‫واڵتانی ئێران و توركیا و سووریا دەبێتەوە‪ .‬لەم ‪ 10‬ساڵەی دواییەدا‬ ‫پەیوەندییەكانی توركیا و ئیسرائیل وەك هاوپەیمانیەكی گرینگی سیاسی‬ ‫و ئابوری باڵو دەبێتەوە‪ .‬هەموو ساڵێك ئیسرائیلییەكان وەك گەشتیار‬ ‫سەردانی توركیا دەكەن‪ .‬دژایەتی توركیا بەرامبەر بە شەڕ لە عێراقدا‬ ‫پەیوەندی ئەم دوو واڵتەی تا رادەیەك تێكدا‪ ،‬بەاڵم توركیا ئاراستەی بەرەو‬ ‫رۆژئاوا هەیە‪ ،‬سەرەڕای سەركەوتنی هێزە ئیسالمگەراكان لە هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی ‪ 2002‬و ‪ 2007‬سەلمێنرا واڵتێكی الییكە و هەوڵدەدات بڕواتە ناو‬ ‫یەكێتی ئەوروپاوە‪ .‬بە پێچەوانەوە سااڵنێكە پەیوەندی سووریا و توركیا‬ ‫باش نیە و تەنانەت كێشەكانیان بەرچاوە‪ ،‬بەاڵم ئەرشبینیان بەرامبەر بە‬ ‫مەسەلەی كورد هەموو ناكۆكییەكانی نێوان دەسڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئامانجی سەرەكی ئیسرائیل بۆ یارمەتیدانی كوردەكان وایە كە‬ ‫ئیسرائیل دەبێ ئەو كارانە بكات كە ئەمریكا نەیكردووە‪ ،‬رەنگە نەتوانێت‪.‬‬ ‫لەوانەشە بتوانێت‪ ،‬بەاڵم لە راستیدا پەرەپێدانی پەیوەندیی نێوان كورد و‬ ‫ئیسرائیل بووە هۆی ناڕەزایەتی ئیسرائیل‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫میشێل سماحا‪ ،‬وەزیری ئاژانسی نهێنیی لوبنان گوتی‪ :‬ئەم ناڕەزایەتیانە‬ ‫دژی بەشار ئەسەد سەرۆك كۆماری سووریا لە الیەن كوردەكانەوە رووی‬ ‫دا‪ .‬ئەفسەرێكی پێشۆی ‪ CIA‬دەڵێت‪« :‬پەیوەندیی ئیسرائیل لەگەڵ‬ ‫كوردستان زۆر گرینگترە لە هاوپەیمانیی لەگەڵ توركیا‪ .‬ئێمە توركەكانمان‬ ‫خۆش دەوێت‪ .‬كوردەكان دوایین گرووپی بەجێماون كە ئەمریكا خۆیانی لێ‬ ‫نزیك كردووەتەوە‪ .‬تەنیا ئەم پرسیارە لە ئارادایە و دەمێنێتەوە كە بە چ‬ ‫شێوەیەك ئەوانە لەگەڵ توركیادا ئاشت بكەینەوە‪ .‬ئایا ئەگەری ئاشتی لە‬ ‫ئارادا دەبێت؟ رۆژێكیان بەرپرسێكی رامیاری تورك لە ئیستانبولدا گوتی‪:‬‬ ‫«پێش شەڕی عێراق‪ ،‬ئیسرائیل لە كوردستاندا چاالك بوو‪ ،‬ئێستاش‬ ‫چاالكی ئێمە و ئەوان لە كوردستاندا مەترسیدارە‪ .‬ئێمە پێمان خۆش نیە‬ ‫عێراق دابەش ببێت‪ .‬پەندێكی پێشینیانی توركی دەڵێت‪ :‬بۆ كوشتنی‬ ‫ئەسپێیەكان بەتانیەكەش ئاگر دەدەین‪».‬‬ ‫بەاڵم خودی ئیسرائیلییەكان ئەوەیان رەت كردووەتەوە كە لە كوردستاندا‬ ‫بوونیان هەبێت یان زەوی و موڵكیان كڕێبێت یان بە فێركاری الیەنێكی‬ ‫تایبەت لە كوردستاندا سەرقاڵ بن‪ ،‬ئەمانەیان رەتكردووەتەوە‪ ،‬دەڵێن هیچ‬ ‫دۆخێكی راستەقینەی نیە و تەنیا دەنگۆیە لە الیەن ئەو شوێنانەوە كە‬ ‫دژی ئێمە ئەوەستنەوە‪.‬‬ ‫بەشداری كردنی «ئامنۆن شاهاق» فەرماندەی پێشووی هێزە‬ ‫چەكدارەكانی ئیسرائیل لە ئازادی عێراقدا‪ ،‬هەروا بەشداری یەكەیەكی‬ ‫ئاسایشی ئیسرائیل لەم ئازادییەدا‪ ،‬مەسەلەی هاوكاری ئیسرائیل و‬ ‫ئەمریكای لە راگەیاندنەكانی جیهاندا به‌رپەرچ دەداتەوە‪.‬‬ ‫توێژەرانی ئیسرائیلی بە پێی قسەی پێغەمبەرەكەیان «یۆشا»‬ ‫سەبارەت بە «ونبووەكانی واڵتی ئاشۆر» دەڵێت‪ »:‬عێراقی ئەمڕۆیی‬ ‫واڵتی ‪ 10‬بنەماڵەی گەورەی جوولەكە بووە كە بەدیل كرابوون‪ .‬لەمڕووەوە‬ ‫خاخامە جووەكان لەگەڵ رووخانی عێراق بۆ دۆزینەوەی ئەو بەڵگانە هاتنە‬ ‫شاری بابل و شارەكانی تر كە پێشتر هی جوولەكە بووە‪ .‬دەستیان كرد‬ ‫بە توێژینەوەی مێژوویی‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ئەفسەرێكی پێشۆی ‪« CIA‬پەیوەندیی‬ ‫ئیسرائیل لەگەڵ كوردستان زۆر‬ ‫گرینگترە لە هاوپەیمانیی لەگەڵ توركیا»‬ ‫سووریا لە رۆژئاوای جوگرافیاوە لەگەڵ ئیسرائیلدا هاوسنوورە‪ ،‬بۆیە وا‬ ‫هەست دەكات سنوورە باكوورییەكانی لە مەترسیدان‪ ،‬بە ئازادی عێراق‬ ‫و هاتنی هاوپەیمانان بۆ ئەم واڵتە‪ ،‬سووریا خۆی لە بەردەم گەمارۆی‬ ‫جۆراوجۆردا دەبینێتەوە هەروا حكوومەتی ئێران لە بیركردنەوەیەكی وا‬ ‫بێبەش نیە‪ .‬نموونەیەكی ئەوەیە دەیەوێ بە درێژایی سنووری عێراق و‬ ‫ئێران دیوار دابنێت‪ ،‬لە حاڵێكدا دیوار ناتوانێت بەر بە ناردنی هەواڵەكانی‬ ‫ناوخۆی ئێران بگرێت و ناتوانێت مانگە دەسكردەكان ئەمریكا و ئیسرائیل‬ ‫یان هەر واڵتێكی تر لە سەر خۆی البەرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لە كۆتاییدا سووریا لە رێگەی فەرەنسەوە پێی خۆشە لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیل دانوستاندن بكات‪ .‬واڵتانی عەرەبی وەك كوێت‪ ،‬قەتەر‪ ،‬واڵتانی‬ ‫یەكگرتووی عەرەبی و بەحرەین كە لەگەڵ ئەمریكا و هەروەها لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیل دا پەیوەندییان باشە‪ ،‬پێیان وایە ئەم پەیوەندییە بەردەوام بێت‬ ‫چونكە لە هەموو بوارێكەوە پێش دەكەون‪ ،‬بەاڵم كورد تەنانەت دەترسێت‬ ‫بڵێت دەمەوێ پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بگرم‪.‬‬ ‫ئایا راستە سەربازە ئیسرائیلییەكان‪ ،‬یەكەی تایبەتیان بۆ كوردەكانی‬ ‫هەرێم داناوە بە مەبەستی فێركاری؟‬ ‫رۆژنامەی ئیسرائیلی «هائارێتس» ئەم شتانە رەت دەكاتەوە كە‬ ‫ئیسرائیل لە كوردستاندا هەبووبێت كە ئەم رۆژنامەیە چاپی ئۆرشەلیمە‪.‬‬ ‫كۆمپانیای ئیسرائیلی «كودۆ» كە تایبەتە بە هاواڵتییەكی ئیسرائیلی‬ ‫و پێی خۆشە لە بواری پیشەسازی دا پێش بكەوێت و ئامادەیە بۆ‬ ‫یارمەتیدان‪.‬‬ ‫جەنەراڵ جانت كارپینەسكی‪ ،‬خەڵكی ئەمریكا و بەرپرسی زیندانی‬ ‫ئەبووغریب پێشۆ گوتی‪« :‬لە زیندانی ئەبووغریب دا جارێكیان سەربازێكم‬ ‫بینیوە كە وتوویەتی من خەڵكی ئیسرائیلم‪ ،‬ئایا ئەم وتەیە تا چەند‬ ‫راست بێت یان دەنگۆ بێت‪ ،‬رادەكەی چەندە‪ ،‬دەركەوتنی ئاسان نیە‪.‬‬ ‫سەردەمێكە ئیسرائیل لەگەڵ گرووپە سیاسیەكانی كوردستاندا هاوكاری‬ ‫هەبووە‪ .‬ئیسرائیل لە دەیەی ‪60‬ەوە هاوكاری خۆی لەگەڵ گرووپێكی‬ ‫بچوكی سیاسی كوردەكان دروست كرد‪ ،‬ئەو گرووپەی كە بەرامبەر بە‬ ‫دەوڵەتی ناوەندی دژایەتیان دەردەبڕی و زەربەیان لێ بینیبوو‪ ،‬لە بەر‬ ‫ئەمەش دەیویست لەم خەڵكە وەك یەكێتیەكی ئایدیاڵ دژی دەوڵەتی‬ ‫ئیسرائیلی لە عێراق دا كەڵك وەربگرێت‪ .‬لەو كاتەدا ئیسرائیل پەیوەندیی‬ ‫خۆی لەگەڵ یەكێك لە رێبەرە ناودارەكانی كورد دروست كردبوو‪ ،‬ئەوسا‬ ‫بە هاوكاری ئێرانی سەردەمی شا بۆ فێركاری ئەم گرووپە لە ئێران‬ ‫فێركارییان دەكردن‪ ،‬بەاڵم پاش ئەوەی شای ئێران لەگەڵ دەوڵەتی‬ ‫عێراق سەبارەت بە مەسەلەی كوردەكان پێكەوە رێككەوتن‪ ،‬چاالكییەكانی‬ ‫ئیسرائیل لەم بارەیەوە راوەستا‪ ،‬چونكە لەو سەردەمەدا ئێران نزیكترین‬ ‫هاوپەیمانیی ئیسرائیل بوو‪ .‬لە راستیدا بیرۆكەی بوونی ئیسرائیل لە نێو‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫كوردەكاندا لە مێشكی «گلدا مەئیر» سەرۆك وەزیرانی پێشۆی ئیسر‬ ‫اییلەوە بوو‪ .‬لە سەر بنەمای ئەم ستراتیژیەتە دەبوایە ئیسرائیل لە‬ ‫بەرامبەر دوژمنی عەرەبی دا دیواری خۆپارێزیی خۆی لە دەوڵەتەكان و‬ ‫گرووپە دۆستەكانی خۆی پێكبێنێت‪ .‬پەیوەندی و دانوستاندنە باشەكانی‬ ‫ئیسرائیل لەگەڵ شای پێشۆی ئێران و چاالكیی بەرباڵوی لە ئەفریقادا‬ ‫نموونەیەكە لەم ستراتیژییە‪ .‬زۆربەی واڵتانی ئەفریقی لەم ستراتیژییەی‬ ‫ئیسرائیل كەڵكیان وەرگرت‪ ،‬بەاڵم ئەو دەوڵەتەی كە باشترین سوودی لەم‬ ‫ستراتیژی و پەیوەندیی وەرگرت‪ ،‬واڵتی «ئۆگاندا» بوو‪ .‬سەردەمانێك‬ ‫ئیسرائیل بە پاڵپشتی كردن لە «عەیدی ئەمین» یارمەتیی دا كۆدەتایەك‬ ‫بكات و دەسەاڵتی واڵت بگرێتە دەست‪ .‬سااڵنی رابردوو هەندێ بازرگانی‬ ‫ئیسرائیلی لە باكووری سۆدان دا چاالكییان دەكرد كە ئاڵتۆنی زۆری تێدا‬ ‫بوو‪ .‬ئیسرائیل لە لۆبنان و كەنداودا كاری تایبەت دەكات و بەردەوام لەو‬ ‫شوێنانە ئامادەیە‪.‬‬ ‫دكتۆر «ئالەن لی یەل» یەكێكە لە دیپلۆماتەكانی ئیسرائیل لە توركیا‬ ‫و لەمبارەیەوە دەڵێت‪»:‬ئەگەری دابشەبوونی عێراق ‪%50‬یە‪ .‬ئەگەر دەوڵتی‬ ‫كوردی لە باكووری ئەم واڵتەدا پێكبێت‪ ،‬كوردەكان ئەو یارمەتیەی ئیسرائیل‬ ‫لە ساڵی ‪ 1960‬پێشكەشی كردوون‪ ،‬بە دڵنیاییەوە ئەم دەوڵەتەش دەبێتە‬ ‫دۆستی ئیسرائیل‪ .‬كاتێك ئەم دەوڵەتی كوردییە پێكبێت‪ ،‬ئنجا بە بوونی‬ ‫كوردێكی زۆر لە ئەوروپا و پاڵپشتی ئەمریكا لەوان بە فەرمی دەناسرێن‬ ‫و وەك دەوڵەتی كورد لە واڵتانی ئەوروپاوە دەست پێدەكات و لە ئاستی‬ ‫ئەوروپادا بە فەرمی دەناسرێن‪.‬‬ ‫سیمۆر هرش‪ ،‬نووسەری بەناوبانگی ئەمریكی لە سایتی ئەلەكترۆنی و‬ ‫گۆڤارەكەیاندا بە ناوی (‪ )newyorker.com‬دەنووسێت‪ :‬زیاتر لە ‪150‬‬ ‫كۆمپانیای ئیسرائیل لە واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بە فراوانی خەریكی‬ ‫وەبەرهێنان كە ‪ 5‬لەم كۆمپانیایانە لە عێراقدا خەریكی كاركردنن‪:‬‬ ‫‪ -1‬كۆمپانیای ‪ Don‬لە بواری ئوتومبیلە كۆنەكاندا‪ ،‬كە ئەمەیان‬ ‫ئەگەر لە كوردستاندا هەبێت خەریكی چی دەبێت لە حاڵێكدا هیچ جۆرە‬ ‫ئوتۆمبیلێك لە كوردستاندا بەرهەم نایەت‪.‬‬ ‫‪ -2‬كۆمپانیای ‪ Rointeks‬لە بواری وەبەرهێنانی جل و درعی دژە‬ ‫فیشەك‪.‬‬ ‫‪ -3‬كۆمپانیای ‪ Schribent‬لە بواری وەبەرهێنانی دەرگا‪.‬‬ ‫‪ -4‬كۆمپانیای ‪ Taymur‬لە بواری وەبەرهێنانی رەنگ‪.‬‬ ‫‪ -5‬كۆمپانیای ‪ Tomy‬لە بواری خاوێنكردنەوەی ئاوی خواردنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەم كۆمپانیایانەش لە عێراق یان كوردستاندا هەبێت كارێكی‬ ‫بازرگانییە وەك چۆن ئێران و توركیا و واڵتانی تری عەرەبی لە عێراق و‬ ‫كوردستاندا وەربەرهێنان یان فرۆشتنی كااڵیان هەیە‪ .‬تەنانەت بگرە كااڵی‬ ‫ئەمان خاوەن تایبەتمەندییەكی باشتر بێت و چۆنیەتیەكی باشی هەبێت‪.‬‬

‫كوردستانی سەربەخۆ وەك‬ ‫ئیسرائیلی نوێ لە گەمارۆی دەوڵەتانی‬ ‫دژەبەردایە‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪7‬‬

‫دکتۆر مارف عومەر گوڵ‪:‬‬

‫بۆ مانەوەی ئەم ئەزموونەمان‪ ،‬پێویستیمان بە‬ ‫دروستكردنی پەیوەندیی دۆستانە لەگەڵ ئیسرائیل هەیە‬ ‫هه‌ڤپه‌یڤین ‪ :‬گۆران ئەركان‬

‫د‪.‬مارف عومەر گوڵ‪ ،‬پسپۆڕ لە بواری یاسای نێودەوڵەتی‬ ‫و سیاسەتی دەرەوە و یاریدەدەری ڕاگری كۆلێژی یاسا‬ ‫و ڕامیاریی لە زانكۆی سلێمانی‪ ،‬لە هەڤپەیڤینێكی تایبەتدا‬ ‫لەگەڵ گۆڤاری” ئیسرائیل‪-‬كورد” باس لە كۆمەڵێك خالی‬ ‫گرینگ دەكات‪ ،‬لە قۆناغی ئێستادا بەتایبەتی لەسەر‬ ‫دروستبوونی پەیوەندییەكی سیاسی و دیپلۆماسی‬ ‫لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل و بەهێزبوونی ئەو پەیوەندییە‬ ‫بۆ پاراستنی ئەزموونی ئێستای حكوومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان و بەهێزبوونی پێگەی سیاسیی كورد لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و جیهاندا‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ئیسرائیل–كورد‪ :‬ئێوە چۆن لە دەولەتی ئیسرائیل و بوونی ئەو دەوڵەتە‬ ‫لە ناوچەكەدا و كاریگەرییەكانی لەسەر ئێستای كورد دەڕوانن؟‬ ‫د‪.‬مارف‪ :‬دەوڵەتی ئیسرائیل‪ ،‬دەوڵەتێكی گرینگە لە ناوچەكەدا و كاریگەری‬ ‫خۆی هەیە و یەكێك لە دەوڵەتە مەزنەكانی ناوچەكە و جیهانە‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫لە رووی ستراتیژی و سیاسەتەوە بایەخی زۆری هەیە‪ ،‬پەیوەندییەكی‬ ‫دوور و درێژی لەگەڵ واڵتە زلهێزەكانی جیهان و بە تایبەتی ئەمەریكا‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەم پەیوەندییەش بە جۆرێك لە جۆرەكان كاریگەریی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫بەو هۆیەی كە ئەمەریكا لەم ناوچەیە دەسەاڵتێكی ڕەهای هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاریگەریی ئیسرائیل هەتا ئێستا بەشێوەیەكی ئەرێنی دەرنەكەوتووە‬ ‫ئەوەندەی كایگەری لەسەر توركیا و واڵتانی عەرەبی هەیە‪ ،‬وا بووە‬ ‫توركیا بە توندی بەرامبەر كورد رەفتاری كردووە‪ ،‬تەنیا لەم سااڵنەی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫“‬

‫دواییدا نەبێت كە هەوڵ دەدات گۆڕنكاری‬ ‫لە سیاسەتەكانیدا بەرامبەر كورد دروست‬ ‫بكات‪ ،‬ئەگەر گۆڕانكارییەك لە توركیادا‬ ‫بەرامبەر كورد بكرێت‪ ،‬بێگومان دەوڵەتی‬ ‫ئیسرائیلیش تێیدا بەشدار دەبێت‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫پێم وایە چۆن واڵتانی ناوچەكە و جیهان‬ ‫ناتوانن كورد فەرامۆش بكەن‪ ،‬ئیسرائیلیش‬ ‫بەو شێوەیە لەسەرجەم بوارەكاندا‬ ‫كاریگەریی لەسەر كورد دەبێت‪.‬‬

‫چۆن واڵتانی ناوچەكە‬ ‫و جیهان ناتوانن كورد‬ ‫فەرامۆش بكەن‪ ،‬ئیسرائیلیش‬ ‫بەو شێوەیە لەسەرجەم‬ ‫بوارەكاندا كاریگەریی لەسەر‬ ‫كورد دەبێت‬

‫ئیسرائیل–كورد‪ :‬دروستبوونی پەیوەندییەكی راستەوخۆ لە نێوان‬ ‫ئیسرائیل و كورد چۆن دەبینی؟‬ ‫د‪.‬مارف‪ :‬كورد لەبەر ئەوەی یەكێك لە میللەتە غەدرلێكراوەكانی جیهانە‪،‬‬ ‫هەمیشە وا دەڕوانیتە دەوروبەری خۆی كە دەبێ پەیوەندییەكی دۆستانەی‬ ‫لەگەڵ واڵتانی ناوچەكە و جیهان هەبێت‪ ،‬بەتایبەت دەوڵەتی ئیسرائیل‪.‬‬ ‫ئەم پەیوەندییەش نابێ لەسەر بنەمای دژایەتیكردنی هیچ دەوڵەتێكی تر‬ ‫بێت‪ .‬لەبەر ئەوە لە داهاتوودا ئەگەر هەر پەیوەندییەكی لەگەڵ دەوڵەتی‬ ‫ئیسرائیل هەبێت‪ ،‬چ كورد بیەوێت یان ئیسرائیل‪ ،‬پێم وا نییە لەسەر‬ ‫حسابی هیچ دەوڵەتێكی تر بێت‪ ،‬تەنیا لە پێناو بەرژەوەندیی هاوبەشدا‬ ‫دەبێت‪ .‬هەروەها كورد و ئیسرائیل لەم ساتەدا پێویستییان بە دیالۆگ و‬ ‫گفتوگۆ هەیە‪ ،‬بۆیە من لە ئێستادا پەیوەندییەكی لەم چەشنە بە باش‬ ‫و پێویست دەزانم و ئەو واڵتانەی تا ئێستا كوردیان قبووڵ نەبووە‪،‬‬ ‫لەمەودوا دەبێ قبووڵی بكەن‪ ،‬وەك ئەوەی لە توركیادا دەبینرێت‪.‬‬ ‫هەروەها بە بڕوای من دروستبوونی پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل‪ ،‬نەك‬ ‫تەنیا لە بەرژەوەندیی كورددایە‪ ،‬بەرژەوەندیی واڵتانی عەرەبیش لەم‬ ‫پەیوەنییەدا بەدی ئەكرێت‪.‬‬ ‫ئیسرائیل–كورد‪ :‬پێتان وا یە ئەگەر پەیوەندییەكی توندوتۆڵ لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیل هەبێت ئەم ئەزموونەی كورد بۆ هەمیشە بەرەو بەردەوامی و‬ ‫پەرەسەندن دەڕوات؟‬ ‫د‪.‬مارف‪ :‬بە بڕوای من بۆ مانەوەی ئەم ئەزموونەمان‪ ،‬پێویستیمان بە‬ ‫دروستكردنی پەیوەندیی دۆستانە لەگەڵ سەرجەم واڵتان هەیە بەتایبەت‬ ‫ئەگەر پشتیوانییەكی بەهێزی وەك دەوڵەتی ئیسرائیلیش هەبێت‪،‬‬ ‫بێگومان بەرەو پێشەوە دەچین‪.‬‬ ‫ئیسرائیل–كورد‪ :‬ئەگەر دەوڵەتی ئیسرائیل خۆی بیەوێت پەیوەندیی‬ ‫لەگەڵ كورد دروست بكات‪ ،‬بە رای ئێوە حكوومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫داوایەكی لەم چەشنە قبووڵ دەكات؟ لە كاتێكدا ئێمە لە چوارچێوەی‬ ‫یەك حكوومەتی ناوەندیدای كە زۆرینەی خەڵكی عێراق عەرەبن و بوونی‬ ‫كیانێكی سەربەخۆی وەك دەوڵەتی ئیسرائیلیان پێ قبووڵ نییە؟‬ ‫د‪.‬مارف‪ :‬بۆ عێراق بە گشتی و بۆ كورد بەتایبەتی‪ ،‬هەر پەیوەندییەك‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل دەبێ لە سەر بنەمای بەرژەوەندیی گشتی ڕێزگرتنی‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫میللەتانی ناوخۆ و دەرەوە و ناوچەكە‬ ‫بێت‪ ،‬ئەگەر نا ئەو پەیوەندییە هەرەس‬ ‫دەهێنێت‪.‬‬

‫ئیسرائیل–كورد‪ :‬بەپێی راپرسییەك‬ ‫كە ئەنجاممان داوە‪ ،‬زیاتر لە ‪75%‬ی‬ ‫هاوواڵتیانی كورد پێیان باشە پەیوەندییەكی‬ ‫ڕاستەوخۆیان لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت‪ .‬بە‬ ‫رای ئێوە تا چەند حكوومەت و پەرلەمانی‬ ‫كوردستان بەدەم ئەم داوایەی خەڵكەوە دەچێت؟‬ ‫د‪.‬مارف‪ :‬پێم وایە ئەم مەسەلەیە بڕیاردانە و قسەكردن لەسەر‬ ‫داوای خەڵك لە پەڕلەمان و حكوومەتی كوردی‪ ،‬پەیوەندیی بە دوو‬ ‫قۆناغی جیاواز هەیە‪ ،‬قۆناغێك كە كورد وەك ئێستا هەرێمێك بێت‬ ‫لە چوارچێوەی عێراقدا و قۆناغێك كە هەرێمی كوردستان‪ ،‬هەرێمێكی‬ ‫سەربەخۆ بێت‪ .‬بڕیاردان لە هەردوو قۆناغەكەدا جۆرێكە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫داخۆازیی جەماوەری بێت‪ ،‬بڕوا ناكەم حكوومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫راستەوخۆ بتوانێت پەیوەندییەكانی ئێستای لەگەڵ حكوومەتی ناوەندی‬ ‫عێراق بمێنێتەوە‪ ،‬چونكە بەپێی دەستوور ئەم هەرێمە بەشێك لە عێراقە‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچ كات لە دۆستایەتیی كورد و ئیسرائیل بە دژی بەرژەوەندیی‬ ‫حكوومەتی ناوەندی ناشكێتەوە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل–كورد‪ :‬وەك دەزانیت دەوڵەتی ئیسرائیل لەگەڵ چەندین‬ ‫واڵتی عەرەبی و تەنانەت واڵتێكی وەك توركیاش لە ئاستێكی بەرزدا‬ ‫پەیوەندیی ڕاستەوخۆی هەیە‪ .‬بە ڕای ئێوە‪ ،‬كورد لەو پەیوەندییە دوا‬ ‫نەكەوتووە ئەگەر لە ئێستاشەوە دەست پێ بكەین؟ لەبەر ئەوەی كورد‬ ‫لەم ساتەی ئێستایدا لە هەموو الیەك زیاتر پێویستیی بە ئیسرائیل هەیە‬ ‫چونكە ئەو دەوڵەتە لە بڕیاردان لە سەر ئاستی نێودەوڵەتیدا خاوەن‬ ‫پێگەیەكی گرینگە؟‬ ‫د‪.‬مارف‪ :‬ئێمە هەتا ئێستا خاوەنی كیانێكی سەربەخۆ نین لەبەر ئەوە‬ ‫بڕیاردان لەسەر ئەوەی دواكەوتووین‪ ،‬پەیوەندیی بە قەوارەی سیاسیی‬ ‫كوردییەوە هەیە‪ ،‬من وای دەبینم پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل‪ ،‬بۆ ئێستای‬ ‫عێراقیش گرینگە نەك تەنیا بۆ كورد‪ ،‬چونكە ئێستا سەردەمی دیالۆگ و‬ ‫گفتوگۆیە‪ ،‬هەر دیالۆگ و گفتوگۆیەكیش دەبێ لە پێناو بەرەوپێشچوونی‬ ‫پەیوەندییەكاندا بێت‪.‬‬

‫ئیسرائیل–كورد‪ :‬بە بۆچوونی ئێوە سەربەخۆنەبوونی كوردستان‪ ،‬بە‬ ‫بوون و نەبوونی ئەو پەیوەندییەوە پەیوەست نییە؟‬ ‫د‪.‬مارف‪ :‬هۆكارەكانی سەربەخۆنەبوونی كوردستان ئەوەندە روون نین‪،‬‬ ‫بەاڵم بێگومان هەتا پەیوەندیی كورد لەگەڵ سەرجەم جیهان باش بێت‪،‬‬ ‫كاریگەریی لەسەر سەربەخۆبوونمان دەبێت‪ ،‬بەتایبەتی ئەو واڵتانەی‬ ‫خاوەن بڕیارن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪9‬‬

‫تورکیا لە پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیلدا‬ ‫سەری لێ شێواوە‬ ‫ڕاپۆرتی‪ :‬بارزان ئیبراهیم‬

‫کۆبوونه‌وه‌ی ئیردۆغان و شارۆن‬

‫پارتی داد و گەشەپێدان ئینتیمای قووڵی بۆ ئیسالمییە توندڕەوەکان لە هەریەک لە‬ ‫واڵتەکانی لوبنان فەڵەستین هەیە‪ ،‬لەکاتی روودانی هەر قەیرانێکیش تورکیا هەرگیز‬ ‫بێدەنگی هەڵنابژێرێت و سەرۆک وەزیران وبەرپرسە بااڵکانی تری تورک هاوخەمن بۆ‬ ‫ئەم گرووپانە‬

‫‪10‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫کوشتنی مندااڵنی کورد تاوان نییه‌؟‬

‫تورکیا بەکورتی‪:‬‬ ‫دەوڵەتی تورکیا ‪ 795‬هەزار و ‪ 452‬كیلۆمەتری چوارگۆشە‬ ‫پانتایی هەیە‪ ،‬زیاتر لە ‪ 70‬ملیۆن دانیشتووی هەیە‪ .‬یەکێك‬ ‫لە دەرئەنجامەکانی شەڕی جیهانی یەکەمە و دەوڵەتێکی‬ ‫داڕماو و دروستکراوی بەرەی هاوپەیمانیی ئەو سەردەمە‬ ‫بە سەرۆکایەتیی بەریتانیایە‪ .‬سەقەت و ناتەبا و الواز و‬ ‫مشەخۆر لەڕووی ئابووری و واڵتێکی فرەڕەگەز و فرە ئایین‬ ‫و فرە مەزهەب و فرە نەیار‪ ،‬نموونەیەکی سەردەمی پڕ‬ ‫لە تەناقوزات و ملمالنێ و گیرگرفتی ناوخۆ و هەرێمی و‬ ‫نێودەوڵەتییە و کیانێکی بەزۆر پێکهێنراو و ئەسیری رابردوو‬ ‫و گەمارۆدراو بەناحەزان‪ :‬الی رۆژئاوا و باکوورو رۆژهەاڵتیەوە‪:‬‬ ‫یۆنان‪ ،‬قیبرس‪ ،‬ئەرمینیا و ئێران‪ .‬لەالی خۆارئاوایەوە لوبنان‬ ‫و سوریا و کوردستان و عێراق و‪ ،‬بە درێژایی مێژووی بە‬ ‫ئێستایشیەوە‪ ،‬یان لە شەڕ یان لەحاڵەتی شەڕدابووە‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر چاوێک بە الپەرەکانی مێژوودا بخشێنینەوە‬ ‫بۆمان دەردەکەوێت‪ ،‬مێژووی پەیوەندی نێوان «جوولەکە و تورک»‬ ‫دەگەرێتەوە بۆ سەدان ساڵ لەمەو بەر کە بەشێک لە مێژوو نووسان بە‬ ‫‪ 2400‬ساڵ دەیخەمڵێنن‪.‬‬ ‫لە راستیدا دروستبوونی پەیوەندییەکی لەم شێوەیە بۆ بەرژەوەندی‬ ‫هەردوو واڵت قازانجێکی ئەو پەری باشی هەیە‪ ،‬بۆ تورکەکان ئەم جۆرە‬ ‫پەیوەندیانە بە قازانج گەڕاوەتەوە‪.‬‬ ‫لەم سااڵنەی دواییدا ئیسرائیل و تورکیا پەیمانامەیەکی هاوبەشی‬ ‫ئابووری ئازادیان واژۆ کرد ئەمەش بوو بە یەکەم دەوڵەتی زۆرینەی‬ ‫موسڵمان کە رێکكەوتننامەی ئابووری ئازادی لەگەل ئیسرائیل هەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەر لەسەر ئاستی ئابووری سەیری ئەم پەیوەندیانە بکەین بۆمان‬ ‫بەدیار دەکەوێت‪ ،‬کە ئاستی هەناردە کردنی کااڵکانی تورکیا بۆ ئیسرائیل‬ ‫بە «‪ 1.5‬ملیارد دۆالر دەژمیردرێت لە ساڵێکدا ‪.‬‬ ‫لەراستیدا ئەگەر سەیریی هاریکاری سەربازی نێوان ئەم دوو واڵتە‬ ‫بکەین دەبینین‪ ،‬رێکەوتننامەیەکی بەهێز لەم بوارەدا هەیە‪ ،‬واڵتی تورکیا‬ ‫بە بەهای نزیکەی چەندین میلیار دۆالر تەقەمەنی لە ئیسرائیل کڕیوە‬ ‫هەندێک لەو نموونانە‪،‬‬ ‫فرۆکەی پێشکەوتوو بە تەکنەلۆژیای سەردەم‪ ،‬بە بە های ‪ $900‬ملیۆن‬ ‫دۆالر هاوردەی تورکیا کراوە‪،‬‬ ‫تانکی ئێم ‪ 60‬بە بەهای ‪ 500‬ملیۆن دۆالر‬ ‫رۆکێتی کروز بە بەهای ‪ 150‬ملیۆن دۆالر‬ ‫ئەمە جگە لە دەیان بۆندی تری هاوشێوەی ئەمانە کە لێرەدا ناتوانرێت‬ ‫بە وردی تیشکیان بخەینە سەر‪.‬‬ ‫پەیوەنیەکانی نێوان تەل ئەبیب ئەنقەرە‪ ،‬زۆر جار گرژی وئاڵۆزی‬ ‫تێکەوتووە‪ ،‬زۆر دوور نەرۆین لە ‪10‬ساڵی رابردوو ئەم پەیوەندیانە‬ ‫هەمیشە لە هەڵکشان و دابەزین دابووە‪ ،‬روونتر بڵێم لە دوای سەرکەوتنی‬ ‫«پارتی دادو گەشە پێدان» لە هەڵبژاردنی ئەم چەند ساڵەی تورکیا‪،‬‬ ‫دروست بوونی یاخود سەرکەوتنی ئەم پارتە لە ملمالنێ ناوخۆکانی ئەم‬ ‫واڵتە‪ ،‬زیاتر بە هۆکاری ئینتیمای ئیسالمیەکەی بوو‪ ،‬کە رای شەقامی‬ ‫تورکیای بزواند بەوەی کە پارتێکی ئیسالمی میانرەون‪ ،‬لەراستیشدا زۆر‬

‫لە وەزیاترن کە بانگەشەی بۆ دەکەن‪.‬‬ ‫کێشەی ئیسرائیل و عەرەب یەکێکە لە کێشە پر ئاڵۆزەکانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین‪ ،‬لەم چەند ساڵەی دوایدا ئەنقەرە بۆ ئیستفزاز کردنی تەلئەبیب‬ ‫پەیوەندیەکانی لە گەڵ زۆرێک لە رێکخراوە تیرۆرستیەکانی ئەم ناوچەیەی‬ ‫بەهێز کردووە‪ ،‬پێم باشە وەک بیر هێنانەوەیەک چەند خاڵێک باس بکەم‬ ‫کە تورکیا لە دژی تەل ئەبیب بە کاری هێناون‪.‬‬ ‫لەکاتی کوژرانی «شێخ ئەحمەد یاسین» سەرکردەی بزوتنەوەی‬ ‫حەماس‪ ،‬تورکیا بەبێ بیرکردنەوە لە هاوپەیمانیە ستراتیژیەکەی‬ ‫نێوانیان‪ ،‬بە وتە ئاگرینەکانی پەالماری ئیسرائیلی داو بەکاریکی‬ ‫تیرۆرستی ناوبرد‪.‬‬ ‫لە گەل هەر هێرشێکی بۆ سەر بنکەکانی بزوتنەوەی حەماس لە‬ ‫ناوچە فەڵەستینییەکان‪ ،‬ئەوا دەست بەجێ ئەم واڵتە الیەنگریی پارتە‬ ‫تیرۆرستیە نێودەوڵەتیەکان دەکات‪ ،‬خۆ ئەگەر رووی خۆمان بکەینە‬ ‫واڵتی لوبنان ئەوا ئەنقەرە بێ سڵ کردنەوە هاوخەمی بۆ پارتە ئیسالمیە‬ ‫توندڕەوەکانی ئەم واڵتە دەخاتە روو‪.‬‬ ‫لەوەش زیاتر لەوەتەی پارتی داد و گەشەپێدان جڵەوی دەسەاڵتی‬ ‫گرتۆتە دەست لە تورکیا‪ ،‬هەموو کات هەستی الیەنی بەرامبەری بریندار‬ ‫کردووە لەساڵی ‪ 2006‬لەو دەمەی (خالید مشعەل) سەرۆکی مەکتەب‬ ‫سیاسی حەماس بە شێوەیەکی رەسمی سەردانی تورکیای کردو و‬ ‫تورکیاش وێرای پێشوازی لێکردنی‪ ،‬بە خەباتکار و داکۆکی کار لە مافە‬ ‫بنچینەیەکانی گەلی فەڵەستینی لە قەڵەم دا‪ ،‬ئەم هەڵوێستە تەواو‬ ‫پێچەوانەی پەیوەندیەکانی ئەم واڵتەیە لەگەل ئیسرائیل‪ ،‬کە لە بنچینەدا‬ ‫پەیوەندیەکی پتەو و بەهێزە‪ .‬لەو کاتە پەیوەندییەکان بەشێوەیەکی‬ ‫دراماتیکی هاتە خوارەوە‪ ،‬هەموو ئەم رووداوانە کاریگەری زۆر نێگەتیڤی‬ ‫هەبووە لەسەر پەیوەندیەکانیان‪ ،‬ئەمەش بۆ ئەوە دەگەرێتەوە پارتی داد‬ ‫و گەشەپێدان ئینتیمای قووڵی بۆ ئیسالمیە توندرەوەکان لە هەریەک‬ ‫لە واڵتەکانی لوبنان فەڵەستین هەیە‪ ،‬لەکاتی روودانی هەر قەیرانێکیش‬ ‫تورکیا هەرگیز بێدەنگی هەڵنابژێرێت و سەرۆک وەزیران وبەرپرسە‬ ‫بااڵکانی تری تورک هاوخەمن بۆ ئەم گرووپانە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪11‬‬

‫شیمۆن پرێس له‌ کۆنفرانسی دافۆس‬

‫داکۆکیی کردنی سەرکردەکانی تورکیا لەو گروپانە‪ ،‬بەبێ گومان وای نارەزایی وەاڵمی تورکیایان دایەوە و کێشەی کوردیان جواڵند و تورکیایان‬ ‫لە رای گستی شەقامی تورکیا کردووە کە دژایەتی دەوڵەتی ئیسرائیل بە واڵتێکی نادیموکراسی و الیەنگری واڵتە ئیسالمیە توندرەوەکان تۆمەتبار‬ ‫بکەن‪ ،‬هەرکاتێک تەلئەبیب بۆ بەرپەرچ دانەوەی گروپەکان هەرهێرشێک کرد‪ ،‬هەروەها کێشەی کۆمەل کوژی و پاکتاوکردنی نەژادی ئەرمەنەکان‬ ‫بۆ سەر کەرتی غەززە بکات ئەوە دەست بەجێ الیانگرانی پارتی دادو و پشتگیری کردن لە سیاسەتی بەشێک لەسیناتۆرە ئەمریکیەکان بۆ‬ ‫گەشە پیدان ولەگەڵیان دا‪ ،‬زۆربەی ئیسالمیە ئوسوڵیەکانی تورکیای ئەم ئەوەی جینۆسایدی ئەرمەنەکان بە رەسمی بناسێنرێت‪.‬‬ ‫هەلە دەقۆزنەوە بۆ سەرنزشتی تەلئەبیب و رقوو کینەی دەیان ساڵەی‬ ‫ئایا دەوڵەتەکەی بنیامین ناتانیاهۆ لەبەرامبەر ئەو کردەوانەی تورکیا‬ ‫خۆیان دەرێژن‪.‬‬ ‫بێدەنگە ؟ لەراستیدا ئەوە پرسیارە جێ خۆیەتی هەمووالیەک بزانین‬ ‫لە کۆنگرەی (داڤوس) ئەو کاتەی وتوویژێکی گرژ لە نێوان (رەجەب پەرچە کردار چی دەبێت بەرامبەر بەم کردەوانەی تورکیا؟‬ ‫تەیب ئەردۆگان) و (شێمۆن پێرێز)ی سەرۆکی ئیسرائیل روویدا‬ ‫لەم رۆژانەی دوایدا رۆژی نیشتیمانی تورکیا بوو‪ ،‬هەر ساڵەو ئەم رۆژە‬ ‫پەیوەندییەکان بەرەو ئاڵۆزی زیاتر چوون‪ ،‬شەقامی تورکیا زیاتر جوڵێنرا گرینگیەکی تایبەتی پێدەدرێت لە الیەن تورکەکانەوە‪ ،‬یاد کردنەوەکەش‬ ‫بەوەی کە دژایەتی وواڵتی ئیسرائیل بکات‪ ،‬هۆکارەکانی ئەم رووداوانە لە هەموو ئەو واڵتانە دەکرێتەوە کە جالیە و کونسوڵی گشتی ئەم واڵتەی‬ ‫لێبێت‪ ،‬لەناو ئەمانەش لەشاری تەل ئەبیب کونسوڵی گشتی‬ ‫تورکیا پێش رۆژی نیشتیمانی داوەتی زۆربەی هەرە زۆری‬ ‫بەرپرسانی تەلئەبیبی کرد کە پیک هاتبوون لە وەزیر و‬ ‫گەورە کاربەدستان و سەرۆک کۆمار و بەرپرسە بااڵکانی‬ ‫سەربازی‪ .‬هەروەک میدیاکانی ئیسرائیل و بەشێک لە‬ ‫میدیای عەرەبیەکان باڵویان کردەوە‪ ،‬زۆربەی ئەم بەرپرسانە‬ ‫بایکۆتی رۆژی نیشتیمانی تورکیایان کرد‪ ،‬و ئەمەش وەک‬ ‫کاردانەوەیەک بەرامبەر بەو کردارانەی تورکیا کە بەرامبەر‬ ‫بە واڵتەکەیان دەیکات‪ ،‬بێگومان پەیوەندییەکانی نێوان ئەم‬ ‫دوو واڵتە رۆژ بە رۆژ بەروە ئاقاریکی نادیار دەرۆن!‬ ‫ماوەتەوە بڵێین ئایا تورکیا لە بواری سەربازی و‬ ‫دیپلۆماسیدا پێویستیی بە هاوکاری تەلئەبیب نەماوە‬ ‫لەکاتێکدا کە ئیسرائیل ئەو پەڕی کاریگەری لەسەر‬ ‫سیاسەتەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە و لە هەموو جیهان‬ ‫دا هەیە؟ ئایا تورکیا پشت لە بەرەی بەرهەڵست کردنی‬ ‫تیرۆر دەکات و بێ هەڵوێست دەبێت؟ ئایا گروپە ئیسالمیە‬ ‫توندرەوەکان هەڕەشە نین بۆخودی تورکیا؟ ئایا ئەنقەرە‬ ‫پشت لە رۆژئاوا و ئیسرائیل دەکات بەو هەڵویستەی‪ ،‬کە‬ ‫ئێستا پەیرەوی دەکات؟ یاخود تورکیا دەیەوێت وەک منەت‬ ‫پیشانی ئیسرائیل بدات کە لە ناوچەکە تەنها خۆیەتی کە‬ ‫شیمۆن پرێس له‌ کۆنفرانسی دافۆس‬ ‫پەیوەندی بەهێزی هەیە و ئەگەر ئەو نەبێت کەسی تر ئەم‬ ‫تورکیای به‌ کوشتنی زارۆکی کورد تاوانبار کرد‬ ‫جۆرە پەیوەندیانە لەگەل ئیسرائیل گرێنادات‬ ‫بۆیە بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی خۆی پێویستە‬ ‫کەمێک تەماوین و دیار نیە کە ئاستی پەیوەندیەکان بە چ ئاقارێکدا ئەنقەرە ورد تر و ژیرانە تر مامەڵە لەگەڵ تەلئەبیب بکات و تێ بگات‬ ‫دەرۆن‪ ،‬دەوڵەتی ئەردۆگان‪ ،‬دژایەتیەکانی بەردەوامن کە پێدەچێت کە ئیسرائیل ویالیەتی پەنجاو یەکمینی ئەمریکای پێ دەگوترێت و لەبەر‬ ‫پرۆژەیەکی هاوبەشی ئێران لە پشت ئەم رووداوانە بن‪.‬‬ ‫خاتری چاوەکانی ئیسرائیل زیاتر لە نیو سەدەیە ئەمریکا سەرجەم واڵتە‬ ‫پیشان دانی درامایەکی تورکی لە کەناڵی فەرمی دەوڵەت‪ ،‬تەواو عەرەبیەکانی بەالوە ناوە و لەخۆی زویر کردون‪ ،‬هەمووشمان دەزانین‬ ‫دژایەتی تەلئەبیبی پێوە دیار بوو‪ ،‬پەیوەندیەکانی بەرەو ئاسۆیەکی هەیمەنە و قورسایی ئەمریکا لەناوچەکە و جیهاندا چەندە و چۆنە ‪.‬‬ ‫نادیار برد‪ ،‬لەو کاردانەوەش ئەنقەرە ڕێگای بە تەل ئەبیب نەدا بەشداری باشتریش وایە بۆ تورکیا بەرەو بازاڕی ئەوروپی هاوبەش بڕوات و کێشە‬ ‫لە مانۆرە هاوبەشیە سەربازیەکەیدا بکات‪ ،‬چاودێران لە سەرانسەری دنیا ناوخۆییەکان چارەسەر بکات و بنەما دیموکراسیەکان لەواڵتەکەی بەهێز‬ ‫بەم رووداوەی تورکیا سەرسام بوون کە بەم هەڵوێستانەی خزمەتی تەواو بکات‪ ،‬نەک لە واڵتێکی علمانییەوە بەرەو خەالفەت بگەڕێتەوە و حزبێکی‬ ‫بە ئێران وگروپە تیرۆرستەکان دەکات ! ئەم جارە شەقامەکانی ئیسرائیل ئیسالمی ببێتە داکۆکی کاری رێخراوە توندڕەو گوتیرۆرستیەکان‪ .‬کورد‬ ‫بێدەنگ نەبوون بەرامبەر بەم کارە و وەک بەر پەرچدانەوەیەکی توند و گووتەنی باشتر وایە یاری بە ئاگر نەکات‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫خالید عەزیزی (سكرتێری گشتیی حیزبی دیموكراتی كوردستان)‪:‬‬

‫ئێران بەئاشكرا مەترسییەكی گەورەیە بۆ سەر‬ ‫بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل‬ ‫هه‌ڤپه‌یڤین ‪ :‬ئیسرائیل‪-‬کورد‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪13‬‬

‫‪14‬‬

‫کۆبوونه‌وه‌ی خالید عه‌زیزی و ئێهود باراک‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬لە مێژە لە نێوان رۆژئاوا و ئێراندا لە پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ پرسی ئەتۆمی كۆماری ئیسالمدا گرژی و ئاڵۆزی لە ئارادایە‪.‬‬ ‫واڵتانی رۆژئاوا مەرجیان ئەوەیە كە كۆماری ئیسالمی پیتاندنی‬ ‫یۆرانیۆم رابگرێ و دەسەاڵتدارانی تارانیش تا ئێستا كۆڵیان بەم داوایە‬ ‫نەداوە و بەردەوامن لەسەر پرۆژەكانی خۆیان‪ .‬ئەگەر كۆماری ئیسالمی‬ ‫پاشەكشە نەكا‪ ،‬ئەگەری ئەوە هەیە بۆ یەكالیی كردنەوەی كێشەی‬ ‫ئەتۆمی ئێران لە رێگە چارەی سەربازی كەڵك وەربگیردرێ؟‬ ‫خالید عەزیزی‪ :‬لە سەردەمی دەسەاڵتی «جۆرج بوش»دا شتەكان‬ ‫زۆرتر لە خانەی دروشمدا بوون‪ .‬دروشم نەیدەتوانی ببێتە بنەمای‬ ‫پرۆژەیەكی تۆكمەو بەهێز دژی ئێران‪ .‬بۆیە جۆرج بوش دژی ئێران‬ ‫دەستی ئاوەاڵ نەبوو‪ .‬لە نێو ئەوروپاییەكانیشدا پرزدێنتێكی خۆشەویست‬ ‫نەبوو‪ .‬هەروەها لە خودی ئەمریكاشدا هەروەتر‪ .‬بۆیە ئەگەر جۆرج‬ ‫بوش لە خانەی سەربازیدا كەوتبایە كێشە لەگەڵ ئێران زۆر زوو‬ ‫تووشی قەیران دەبوو و ئێرانیش‪ ،‬عێراق نەبوو‪ .‬لە سەردەمی ئۆبامادا‬ ‫من وا چاوەڕوان دەكەم كە دەوڵەتی ئێستای ئەمریكا دەرەتانی ئەوەی‬ ‫كە گوشاری زۆرتر بخاتە سەر ئێران زیاترە‪ .‬هۆیەكەی ئەوەیە باشترین‬ ‫رێگە بۆ گوشار خستنە سەر ئێران ئەوەیە كە لە رێگەی گەورە كردنەوەی‬ ‫مەسەلەی دیموكراسی‪ ،‬مافەكانی مرۆڤ‪ ،‬بەهێز كردنی «‪»NGO‬كان‬ ‫و كۆمەڵگای مەدەنی‪ ،‬لەقاودانی پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤ‪ ،‬گوشار‬ ‫بخرێتە سەر ئێران لە رێگەی سیاسی و دیپلۆماتیكەوە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫ئێران پاشەكشەی نەكردو كێشەی ئەتۆمی ئەو واڵتە گەیشتە قۆناغێكی‬ ‫دیكە‪ ،‬لە داهاتوودا هەندێ بڕیارنامە دەربكەن كە دەرەتانی مانۆڕدانی‬ ‫یاسایی‪ ،‬سیاسی و دیپلۆماتیك بۆ ئێران لە دنیای دەرەوە كەم‬ ‫بكەنەوە‪ .‬من پێم وایە بەڕێوەبەری ئەمریكا زۆرتر بەدوای ئەو جۆرە‬ ‫گوشارانەدا دەگەڕێ تا رێگە چارەی سەربازی‪ .‬هۆیەكەی ئەوەیە‪:‬‬ ‫یەكەم ـ ئەمریكا هێشتا لە عێراق و ئەفغانستان لەگەڵ كۆمەڵێك گرفت‬ ‫و كێشە بەرەوڕوویە كە پێویستە چارەسەری بكا‪ ،‬دووهەم ـ ئابووری‬ ‫ئەمریكا كە لە دۆخێكی خراپدا بوو و ئێستا وردە وردە خەریكە بەرەو‬ ‫باشبوون دەچێت‪ ،‬سێیەم ـ دەگەڕێمەوە سەر ئەوەی كە ئێران چەكی‬ ‫ئەتۆمی بۆ چییە؟ رەنگە ئێستا بە دوای دەست ڕاگەیشتن بە چەكی‬ ‫ناوەكی نەكەوێ‪ .‬ئێستا ئێران لە قۆناغی یەكەمدا دەیەوێ دان بە‬ ‫پرۆژە ئەتۆمییەكەیدا بنێن و ئەم پرۆژەیەش رەنگە لە داهاتوودا چەكی‬ ‫ئەتۆمی لێ بكەوێتەوە بۆ ترساندنی دراوسێیەكانی‪ .‬ئەمەش بۆ ئەوەیە‬ ‫وەك زلهێزێك لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەفەرمی بناسرێت و رەنگە‬ ‫قەت چەكی ئەتۆمیش بەكار نەهێنێت‪ .‬گریمان ئێران چەكی ئەتۆمیشی‬ ‫هەبوو و دژی واڵتێكیش بەكاری هێنا‪ ،‬دوایی چی بەسەر دێت؟ لەم‬ ‫حاڵەتەدا ئێران دەبێتە وێرانە‪ .‬پێم وایە پرۆژەی ئەتۆمی ئێران تەنیا‬ ‫بۆ ئیمتیاز وەرگرتنە‪ .‬مەبەستیش لەم كارە ئەوەیە كە ئێران دەیەوێت‬ ‫لە ناوچەكەدا وەك زلهێزێك كە خاوەن پرۆژەی ئەتۆمییە بە فەرمی‬ ‫بناسێ و ئەگەر پێی خۆش بێ لە داهاتووشدا چەكی ئەتۆمیش بەرهەم‬ ‫دێنێ‪ .‬بۆیە ئەگەر هەموو ئەمانە لەبەرچاو بگرین هەست دەكەم‬

‫بەڕێوەبەری ئێستای ئەمریكا بە ئاماژە بەو ناڕەزایەتیانەی كە دێنە‬ ‫سەر گوشاری سیاسی و دیپلۆماتیك لە ئاستی چاالكییەكانی خودی‬ ‫خەڵك لە كۆمەڵگای ئێراندا تێبكۆشن بەجۆرێك ئەم میكانیزمە بەهێتر‬ ‫بكەن تا رێگە چارەی سەربازی‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬لە پەیوەندی لەگەڵ كێشەی دنیای دەرەوە لەگەڵ‬ ‫ئێران زۆرجار باس لەوە دەكرێ كە ئەمریكا لە رێگەی ئیسرائیلەوە‬ ‫بەرەوڕووی ئێران دەبێتەوە‪ .‬بە تایبەت پاش ئەو لێدوانەی»جۆن‬ ‫بایدێن»‪ ،‬جێگری سەركۆماری ئەمریكا كە گوتی‪« :‬ئیسرائیل واڵتێكی‬ ‫سەربەخۆیە لە بڕیارداندا و ئەگەر بیەوێ هێرش بكاتە سەر بنكە‬ ‫ئەتۆمییەكانی ئێران ئەوا ئەمریكا هیچ ئاستەنگێكی ناخاتە بەردەم»‪.‬‬ ‫ئەمە جۆرێك وا لێكدەدرێتەوە كە ئەمریكا بۆ هێرش كردنە سەر ئێران‬ ‫سیگناڵێكی بە ئیسرائیل داوە‪ .‬ئایا ئەگەری ئەوە هەیە كە ئیسرائیل‬ ‫هێرش بكاتە سەر بنكە ئەتۆمییەكانی ئێران؟‬ ‫خالید عەزیزی‪ :‬بە باوەڕی من زۆر ئەستەمە لەو بارەوە قەزاوەت‬ ‫بكەین و بڵێن چ دەبێ؟ یا چ نابێ؟ هۆیەكەش ئەوەیە لەماوەی ‪8‬ـ‪9‬‬ ‫ساڵی رابردوودا بەگشتی و لە چوار ساڵی رابردوودا بە تایبەتی كە‬ ‫ئەحمەدی نەژاد لە ئێران لەسەر كار بووە‪ ،‬چ لە زمانی دیپلۆمات‬ ‫و سیاسەتەوانانی ئەمریكییەوە و چ لە زمانی ژنراڵ و بەرپرسانی‬ ‫سەربازی ئەو واڵتەوە‪ ،‬چ ئەو شتانەی كە رۆژنامە ناسراوەكانی ئەمریكا‬ ‫باڵویان دەكردەوە‪ ،‬زۆرجار سیناریۆی هێرشی سەربازی ئیسرائیل بۆ‬ ‫سەر ئێران پێشبینی كراوە‪ .‬تەنانەت جاری وا بووە كاتیشیان بۆ‬ ‫دیاری كردوە كە ئەوا سێ مانگ‪ ،‬چوار مانگ‪ ،‬یا ساڵێكی دیكە هێرش‬ ‫دەكرێتە سەر ئێران‪ .‬پێم وایە مەسەلەی هێرشی سەربازی ئیسرائیل بۆ‬ ‫سەر ئێران تۆ دەبێ لە خانەی سیاسیەت و ئەمنیەتدا گەورە (كالن)‬ ‫لێكی بدەیتەوە‪ .‬لەبەر ئەوەی‪ ،‬بابەتێكی زۆر جیددی ئەمنیەتییە لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫پێم وایە كێشەی ئیسرائیل لەگەڵ ئێران‪ ،‬یا هێرشی سەربازی‬ ‫ئیسرائیل بۆ سەر ئێران لە رۆژهەالتی ناوەڕاستدا دەبێ لە خانەی‬ ‫سیاسەت و ئەمنیەتی گەورەدا سەیری بكەی‪ .‬لەسەردەمی شەڕی‬ ‫سارددا لە نێوان سۆڤیەت و ئەمریكادا‪ ،‬كوبا ببووە ئامرازێكی‬ ‫كێبەركێی ئەو دوو الیەنە لە سیاسەتی ئەمنیەتی گەورەدا‪ .‬ئێستاش‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ئیسرایل فاكتۆرێكی بچووكی ناو سیناریۆكەیە‪ ،‬نەك كاراكتەری ئەم‬ ‫گەمە گەورەیە‪ .‬بە باوەڕی من ئیسرایل لێرەدا هەر لەو هاوكێشەیەدایە‪.‬‬ ‫پێموانیە كە ئەگەر ئیسرایل سیگناڵێك لە الیەن ئەمریكاوە وەرنەگرێ‬ ‫بۆ خۆی هێرش بكاتە سەر ئێران‪ .‬ئەگەر لە الیەن ئەمریكاوە سیگناڵ‬ ‫وەربگرێ‪ ،‬بەومانایە كە كێشە لەگەڵ ئێران دەكەوێتە خانەی سیاسەت‬ ‫و ئەمنیەتی گەورەوە‪ .‬من كێشەكە لەو مەیدانەدا دەبینم‪ ،‬دەنا هەر دژی‬ ‫كردەوەیەكی ناوچەیی ئیسرایل نییە بەرامبەر بە ئێران‪ ،‬چۆن ئیدی‬ ‫ئەمنیەتی ناوچەكە دەكەوێتە نێو كێشەیەكی گەورەوە و ئەمریكاش‬ ‫فاكتۆرێكی گەورەی چەند و چوونی ئەمنیەتی ناوچەكەیەو بێ راوێژ و‬ ‫سیگناڵی ئەمریكا عەمەلی نابێ‪.‬‬

‫بە سیاسەتی خۆیاندا بچنەوەو لە خوێندنەوەیەكی كۆن و كالسیكدا‬ ‫بەرامبەر بە كۆماری ئیسالمی ماونەتەوە‪ .‬ئەگەر لەوانە دەربچێ كورد‬ ‫وەك فاكتۆرێك لە گۆڕەپانی سیاسی كێشە لەگەڵ ئێراندا مەسەلەیە‪.‬‬ ‫ئەو بارودۆخەی ئۆپۆزسیۆن و بەهێز بوونی كۆماری ئیسالمی تا ئێستا‬ ‫و بە تایبەتی دروستبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی ناوخۆیی لە سەردەمی‬ ‫«خاتەمی»دا (ریفۆرمخوازان) ئەوانە بوونە هۆی ئەوەی كە كۆمەڵگای‬ ‫جیهانی ئەوەندە سەرنج نەدا بە ئۆپۆزسیۆنی دەرەوە‪ .‬لەو ماوەیەدا‬ ‫ئێمە نەمانبینیوە كۆمەڵگای جیهانی سیگناڵێك بدات بە حیزب و‬ ‫رێكخراو ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران و بڵێن ئێمە پشتیوانیتان لێدەكەین‬ ‫لە سەر داهاتووی ئێران پرۆژەیەك یا گەاڵڵەیەكتان هەبێ‪ .‬بۆیە‬ ‫دنیای دەرەوە سەرمایە رێژیەكی ئەوتۆی لەسەر ئۆپۆزسیۆنی دەرەوە‬ ‫نەكردووە‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئەو قسانەی ئەحمەدی نەژاد و ئەو هەڕەشانەی بۆ‬ ‫سەر ئیسرایل پێت وانییە ئیسرایل وا هەست بكا كە ئێران گەورەترین‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئەمریكا و ئیسرایل وەك دوو واڵت كە لە چاو واڵتانی‬ ‫مەترسییە بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی و لەو خانەیەدا بەرەوڕووی ئێرانە‬ ‫ئەوروپایی زۆر توندتر بەرامبەر بە ئێران‪ ،‬پێت وانییە لە چوارچێوەی‬ ‫ببێتەوە؟‬ ‫خالید عەزیزی‪ :‬ئێران بە ئاشكرا مەترسییەكی گەورەیە بۆ سەر پرۆژەیەكدا بۆ بەرەوڕوو بوونەوە لەگەڵ كۆماری ئیسالمی پێویستە‬ ‫بەرژەوەندییەكانی ئیسرایل‪ .‬بەاڵم بەرژەوەندی واڵتێك تۆ دەبێ لە هاوكاری ئۆپۆزسیۆنی ئێران بكەن و ئاڵتەرناتیڤ بۆ داهاتووی ئەو‬ ‫پێشدا پۆلێن بەندی بكەی لەالیەن ئەو واڵتەوە بە پێی سروشتی پلە واڵتە پێكبێنن؟‬ ‫خالید عەزیزی‪ :‬ئێمە وەك حیزبی دیموكراتی كوردستان لە چەند‬ ‫بەندی ئەو هەڕەشەیە‪ ،‬چاوەڕوانی دژكردەوە بی‪ .‬پلەی هەڕەشەی‬ ‫ئێران لەسەر ئیسرایل‪ ،‬پلەی دژكردەوەی ئیسرایلە بەرامبەر بە ئێران‪ .‬الیەنەوە كارمان كردوەو كاری بۆ دەكەین كە النی كەم ئەو بەشە لە‬ ‫‪ 30‬ساڵە لە ئێران شۆڕشێكی ئیسالمی كراوە‪ ،‬دەوڵەتێكی ئیسالمی ئۆپۆزسیۆن كە واقیعبینانە چاو لە كێشەكان دەكا لەسەر پرۆژەیەك‬ ‫لە سەر كارە و هەمیشە پەیامەكەی دژی ئیسرایل بووە‪ .‬هەمیشە لە دەوری یەك كۆبینەوە و لێك نزیك بینەوە‪ .‬هەوڵەكانی ئێمە لە‬ ‫هەوڵیداوە لە رێگەی جۆراو جۆرەوە لە دەورووبەری ئیسرایل (بۆ هەنگاوی یەكەمدا ئەوە بووە كە لە نێوخۆی هێزەكانی كوردستانی ئێران‬ ‫نموونە لە لوبنان‪ ،‬لە نێوخۆی فەلەستین) ئاژاوە بنێتەوەو ئیسرایل كە بە داخەوە لە ماوەی ‪2‬ـ ‪ 3‬ساڵی رابردوودا لەتبوون و جیابوونەوە‬ ‫بورووژێنێ‪ ،‬بەاڵم پلەی هەڕەشەكەی بۆ ئەمنیەتی ئیسرایل نەگیشتۆتە باڵی بەسەردا كێشاوە لێك نزیك بوونەوەیەك دروست بكەین‪ .‬لە‬ ‫ئەو ئاستەی كە ئیسرایل دژكردەوەی ئەمنیەتی لە خانەی سیناریۆی هەنگاوی دووەمدا هەوڵمانداوە الیەنە جۆراوجۆرەكانی نەتەوەكانی‬ ‫هێرشی سەربازیدا نیشان بدا‪ .‬بە باوەڕی من رەنگە ئەم كێشەیە دیكەی ئێرانیش ببینین و بابەتی رێككەوتن لەسەر بەرنامەیەك بێنینە‬ ‫گۆڕێ‪ .‬جیاواز لەوە لەگەڵ ئەوە بەشە لە حیزب و رێكخراوە ئێرانییە‬ ‫چەندین ساڵی دیكەش بخایەنێت‪.‬‬ ‫سەراسەرییەكانیش ئەو هەوڵەمانداوە كە لەسەر بەرنامەیەك كار بكەین‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بابەتێك لە گۆڕێدایە ئەویش پشتیوانی كۆمەڵگای تەنانەت لەگەڵ ئەو بەشە لە رێبەران و چاالكانی سیاسی لە نێوخۆی‬ ‫جیهانی لە ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیە‪ .‬ئایا شتێكی وا هه‌یه‌ یان ئایا بە واڵت كە ئێستا دژی دەوڵەتی ئەحمەدی نەژاد و خامنەیی كار دەكەن‬ ‫پێی ئەو بارودۆخەی كە لە ئێران هاتووەتە گۆڕێ پشتیوانییەكی وا هەوڵمانداوە كە بە شێوەیەك لێك تێبگەین‪ ،‬دەنا بۆ ئێمە عەمەلی‬ ‫نییە كە وەك حیزبی دیموكراتی كوردستان بە شێوەیەكی ئاشكرا‬ ‫پێویستە؟‬ ‫خالید عەزیزی‪ :‬زۆر ئەستەمە ئێستا لە روانگەی دنیای دەروە لەگەڵ الیەنێك لە تاران لە پەیوەندی بكەین و لەسەر كۆمەڵێك بابەت‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی دەرەوەی واڵتی ئێران پێناسە بكرێ‪ .‬ئەمەش چەند بەرنامەیەكی هاوبەش دانێین‪ .‬بەاڵم لەو رووە كە لێك تێگیشتنێك‬ ‫هۆكاری هەیە‪ .‬یەكەم‪ :‬ئۆپۆزسیۆنی ئێران كە لە گۆڕەپانی سیاسی دروست بێ هەوڵمانداوە‪ .‬هەڵوێستی ئەوجارەی حیزبی دیموكراتی‬ ‫كێشە لەگەڵ ئەو واڵتە لە ناوخۆ نەماون‪ ،‬بەشی زۆری لە تاراوگەیە‪ .‬كوردستان لە پەیوەندی لەگەڵ هەڵبژاردنەكان و رووداوەكانی ئەم‬ ‫ئەو حیزبانەش لە ماوەی ئەم ‪ 30‬ساڵەدا كە لە ئەورووپاو ئەمریكا و دواییەی نێوخۆی ئێران لەو پێناوەدا بوو كە لێك تێگەیشتنێك لە‬ ‫واڵتانی جۆربەجۆر ماونەتەوە‪ ،‬پێكهاتەی حیزبیان تووشی لەتبوون و نێوان خەڵكی كوردستان و ئەو جمووجووڵەی كە لە تاران هەیە‬ ‫جیابوونەوەو كێشەی جۆراوجۆر هاتووە‪ .‬هیچ یەك لەوانە نەیانتوانیوە دروست بكەین‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئاڵوگۆڕەكانی نێوخۆی ئێران خۆیان بگونجێنن‪ .‬نەیانتوانیوە‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪15‬‬

‫راپۆرتی رۆژنامەی (یەدیعۆت ئەحرەنۆت) لە سه‌ردانێکدا بۆ کوردستان‬

‫هه‌ستی کورده‌کان بۆ ده‌نگی ئیسرائیل‬ ‫ئا‪ :‬دینۆ دانیال‬

‫ئه‌مه‌ راپۆرتی رۆژنامەنووس ئەلداد بیكه‌ كە ماوەیەك لەمەوبەر لە كوردستان بوو‬ ‫و ‪13‬ی نۆڤەمبەری ئەمساڵ لە رۆژنامەی (یەدیعۆت ئەحرەنۆت) باڵو كراوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو رۆژنامەنووسە گەشتێکی بە شارەکانی هەولێر و سلێمانی کردووە و وێنە‬ ‫ی خەڵکی گرتووە و لەگەڵ قوربانیانی هەڵەبجە دانیشتووە‪ ،‬ئەوانەی تا ئێستا‬ ‫برینداری چەکی کیمیاوین‪ ،‬لەگەڵ زۆر کەس قسەی کردووە‪ ،‬یەکێک لەوان‬ ‫سەباح کەریمە کە گوتەبێژی بریندارانی چەکی کیمیاوییە‪.‬‬ ‫مرۆڤەکان لە کوردستان دەترسن‪ ،‬دەترسن لەوەی پاش كشانەوەی ئەمریكییەكان‬ ‫لە عێراق‪ ،‬ئێرانییەكان پێیان بڵێن “سەگی زایۆنییەکان”‪ ،‬لە کۆنەپەرستی‬ ‫تورک دەترسن‪ ،‬لە کوژرانی دووبارەی خەڵکەکە دەترسن‪ ،‬دەڵێن بۆ ئێمە و‬ ‫ئیسرائیلییەکان چارەنووسی هاوبەشمان هەیە‪ ،‬جیاوازیی گەورە ئەوەیە كە ئێوە‬ ‫توانیتان دەوڵەت بۆ خۆتان دروست بکەن و کوردەکان لەسەرخۆ کار بۆ ئەو‬ ‫مەبەستە دەکەن‪.‬‬ ‫ئۆفیسێک بۆ کاروباری شەهیدان‬ ‫نەجیب ناوێک كە تەمەنی ‪ 45‬ساڵ بوو و زۆر لەوە بەتەمەنتر دەبینرا‪،‬‬ ‫لەگەڵ چەند هاوڕێی خۆی كە لە كیمیابارانەكە رزگاریان ببوو دانیشتبوو‪ .‬بۆ‬ ‫چارەسەریی قوربانیانی ئەو كارەساتە كە رژێمی پێشووی عێراق ئەنجامی داوە‪،‬‬ ‫ئۆفیسێك دروست كراوە‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫لە بیرمان چوو ئێمە جوولەكەین‬ ‫هەولێر پایتەختی کوردستان و سلێمانیش پایتەختی پەروەردەیە‪ .‬بە درێژایی‬ ‫دەیان ساڵ ناوەندی کوردستان بوونە و عێراقییەکان نەیانتوانی بەسەریاندا زاڵ‬ ‫بن‪ .‬ئەمرۆ بەشێک لە عێراقییەکان بەخیلییان پێ دەبەن‪ .‬ئێستا بازاڕی هەموو‬ ‫جۆرە كەلوپەلێكی چینی و واڵتانی دیكەی جیهانە و تا ئێستا نەیانتوانیوە‬ ‫خاوەن ئابووریی خۆیان بن‪ ،‬بەاڵم هەوڵی چاككردنەوەی ئەو بارە دەدەن‪.‬‬ ‫دەسەاڵت لە دەستی هەردوو پارتی سەرەكیدایە كە پێشتر دژی یەكتری بوون‪.‬‬ ‫هەستیان بۆ دەنگی ئیسرائیل‬ ‫مەولود ئافەند‪ ،‬سه‌رنووسه‌ری گۆڤاری “ئیسرائیل‪-‬كورد” كە چەند ژمارەی لێ چاپ‬ ‫كراوە و باس لە دەوڵەتی ئیسرائیل دەكات و لەگەڵ كاربەدەستەكانی ئیسرائیل‬ ‫وەك سەرۆكی حیزبی كادیما گفتوگۆ دەكات‪ .‬ئەو دەلێ “ئێمە پردی نێوان ئیسرائیل‬ ‫کوردین هەتا ئایندەیەكی هاوبەش دروست بکەین‪ ،‬بۆ ئێمە گرینگە مێژووی ئیسرائیل‬ ‫بۆ خەڵكی خۆمان روون بكەینەوە‪ .‬خەڵک دەترسن‪ .‬بۆچی تورکیا و واڵتانی‬ ‫عەرەبی پەیوەندییان لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت و ئێمەی كوردیش نەمانبێت؟ دەبێ‬ ‫راستییەكانی مێژووی ئیسرائیل بۆ کورد له‌ هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستان روون‬ ‫بكەینەوە‪ .‬كوردەكان دەیانەوێ بە ئاشكرا پەیوەندییان لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت‪،‬‬ ‫چونكە دەبینین واڵتانی عەرەبی هەیانە‪ ،‬خودی فەلەستین پەیوەندییه‌کی به‌هێزی‬ ‫هه‌یه‌ نەك ئێمەی كورد‪ .‬ئه‌وه‌ی ئێمه‌ وه‌ک ستراتیژی ئیشی له‌سه‌ر ده‌که‌ین‪،‬‬ ‫گرینگیدانی زیاتر به‌و ره‌وه‌نده‌ کورده‌یه‌ که‌ له‌ واڵتی ئیسرائیل ده‌ژین”‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ژیانی جوولەكەكانی شاری كۆیە و جیاوازییان لەگەڵ خەڵكی شارەكە‬ ‫ئامادەكردنی‪ :‬مەشخەڵ‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫که‌س ده‌توانێ به‌مانه‌ بڵێ کورد نین؟‬

‫ئەوان گەلێكی بەرهەمهێن بوون و شارەزاییەكی‬ ‫زۆریان لە بازرگانی و پیشەسازیدا هەبووە و ئەو كات‬ ‫ئیشی زێڕنگەری و جۆالییان دەكرد‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1941‬و كاتی شۆڕشی رەشید عالی گەیالنی‪،‬‬ ‫موفتی فەلەستین لێرە بوو و دەسەاڵتدار بوو‪ ،‬ئەو لە‬ ‫بەغدا دەستی بە تیرۆركردنی جوولەكەكان كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە شاری كۆیە هەندێك بنەماڵە و بەتایبەتی كاكە زیاد‬ ‫ئاغا پیاوەكانی خۆیان بۆ پاراستنی جوولەكەكانی شاری‬ ‫كۆیە نارد و هەندێك لە گەنجەكانی خەوێزییەكان وەك‬ ‫موحسین ئاغا و عەبدولڕەحمان شینە و جەوادی شەفیق‬ ‫ئاغا لە گەڕەكی جوولەكەكان بە شەو و رۆژ پاسەوانییان‬ ‫لە جوولەكەكان دەكرد‬ ‫بەرلەوەی جوولەكەكان بەرەو ئیسرائیل كۆچ بكەن‪،‬‬ ‫ژمارەیەكی زۆریان لە كوردستان دەژیان و ئەوەی‬ ‫لێرەدا جێگەی سەرنجە‪ ،‬ئەوەیە كە ئایا ئەوان لە ڕووی‬ ‫دابونەریت و هەڵسوكەوتەوە لەگەڵ ئایینەكانی دیكە‬ ‫جیاوازییان هەبوو یان نا؟ بەپێی ئەو زانیارییانەی‬ ‫لە مێژوودا ماون‪ ،‬جوولەكەكانی كوردستان هیچ‬ ‫جیاوازییەكیان لەگەڵ كوردە موسڵمانەكان نەبوو و‬ ‫بەشێك لەو كۆمەڵگەیە بوونە و تەنیا لە رووی ئایینەوە‬ ‫جیاواز بوونە‪ .‬ئەوان كوردی جوولەكە بوون و بە‬ ‫شێوەیەكی ئاشتییانە ژیانیان بردووەتە سەر و بەشێكی‬ ‫زۆریان ژن و ژنخوازییان لەگەڵ كوردە موسڵمانەكان‬ ‫كردووە كە هەر لە كوردستان ماون‪.‬‬ ‫جوولەكە كوردەكان بەشێك لە گەلی كورد بوونە‪،‬‬ ‫بەاڵم بە داخەوە ئێستا شەڕێكی شۆڤێنیانەی نێوان‬ ‫عەرەب و ئیسرائیل داوا لە كورد دەكات پەیوەندیی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل نەبێت‪ ،‬كەچی زۆر واڵتی عەرەبی‬ ‫ئەو پەیوەندییەیان هەیە و باڵیۆزخانەی ئیسرائیل‬ ‫لە واڵتەكانیاندا هەیە وەك میسۆر و ئوردون‪ .‬لێرەدا‬ ‫پێویستە ئێمە بێینە دەنگ و بە هەموو دنیا بڵێین كە‬ ‫شەڕی عەرەب و ئیسرائیل‪ ،‬شەڕی كورد نییە‪ .‬بەشێك‬

‫رووناكبیرێكی شاری كۆیە «دەبێ چی تر قبووڵ‬ ‫نەكەین چارەنووسمان لە الیەن دوژمنەكانمانەوە‬ ‫دیاری بكرێت»‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪17‬‬

‫‪18‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫که‌س ده‌توانێ به‌مانه‌ بڵێ کورد نین؟‬

‫لە گەلەكەمان ئێستا لە ئیسرائیل دەژین و پێویستە پەیوەندییەكی‬ ‫بەهێزمان لەگەڵیان هەبێت‪.‬‬ ‫شاری كۆیە یەكێك لەو شارانە بووە كە بەشێكی جوولەكە بوون‬ ‫و لە خۆشی و ناخۆشییەكانی خەڵكی شارەكەدا هاوبەش بوونە‪ .‬بۆ‬ ‫وەرگرتنی زانیاریی زیاتر چاومان بە رووناكبیر شێخ سەالح شێخ‬ ‫شەرەف كەوت كە زانیارییەكی زۆری لەسەر مێژووی كۆیە هەیە‪.‬‬ ‫شێخ سەالح بەم شێوەیە دەستی بە قسەكانی كرد «نزیكەی ‪700‬‬ ‫ساڵ بەر لە زایین‪ ،‬ئاشوورییەكان بە تااڵن ‪ 12‬هۆزی جوولەكەیان‬ ‫هێناوەتە نزیك نەینەوا‪ ،‬دواتریش بە مەبەستی باڵوەپێكردنیان و‬ ‫نەمانیان بۆ شاخەكانی كوردستانیان بردوون‪ .‬نزیكەی ‪ 2500‬ساڵە بە‬ ‫هەموو شێوەیەك كار بۆ تواندنەوەی ئەو جوولەكانە كراوە‪ ،‬بەاڵم بە هۆی‬ ‫ئەو باوەڕەی هەیانبوو‪ ،‬رووبەڕووی هەموو ئەو دژایەتییانە بوونەتەوە‬ ‫و كیانی خۆیان پاراستووە‪ .‬ئەوان لە زۆرێك لە شار و گوندەكانی‬ ‫كوردستان ژیاون‪ ،‬بەاڵم زۆرتر لە شارەكان دەبوون‪ .‬چونكە شارەكان‬ ‫لە رووی ئاسایشەوە زیاتر بۆ ئەوان پارێزراو بوون‪ .‬ئەوان گەلێكی‬ ‫بەرهەمهێن بوون و شارەزاییەكی زۆریان لە بازرگانی و پیشەسازیدا‬ ‫هەبووە و ئەو كات ئیشی زێڕنگەری و جۆالییان دەكرد‪ .‬یەكێك لەو‬ ‫شارانەی جوولەكەیەكی زۆری لێ بووە‪ ،‬شاری كۆیە‬ ‫بووە‪ .‬ئەو شارە لە مێژوودا بە شاری رووناكبیری‬ ‫و شاری شاعیران و گۆرانیبێژان بەناوبانگ بووە‬ ‫كە ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی خەڵكی ئەو شارە‬ ‫هەستێكی لێكتێگەیشتنیان هەبێت‪ .‬جوولەكەكان‬ ‫لە شین و شایی و چاالكییەكانی كۆیەدا بەشدار‬ ‫بوونە و گۆرانیبێژی دەنگخۆشیان هەبووە‪ .‬یەكێك‬ ‫لە جەژنەكانی جوولەكەكان‪ ،‬كەپرە شینە بوو»‪.‬‬ ‫ئەو رووناكبیرە بەم شێوەیە درێژەی بە قسەكانی‬ ‫دا «ساڵی ‪ 1941‬و كاتی شۆڕشی رەشید عالی‬ ‫گەیالنی‪ ،‬موفتی فەلەستین لێرە بوو و دەسەاڵتدار‬ ‫بوو‪ ،‬ئەو لە بەغدا دەستی بە تیرۆركردنی‬ ‫جوولەكەكان كرد‪ ،‬بەاڵم لە شاری كۆیە هەندێك‬ ‫بنەماڵە و بەتایبەتی كاكە زیاد ئاغا پیاوەكانی‬ ‫خۆیان بۆ پاراستنی جوولەكەكانی شاری كۆیە‬ ‫نارد و هەندێك لە گەنجەكانی خەوێزییەكان وەك‬ ‫موحسین ئاغا و عەبدولڕەحمان شینە و جەوادی‬ ‫شەفیق ئاغا لە گەڕەكی جوولەكەكان بە شەو و رۆژ‬ ‫پاسەوانییان لە جوولەكەكان دەكرد»‪.‬‬ ‫شێخ سەالح لە درێژەی باسەكانیدا ئاماژەی بەو‬ ‫زوڵمانە كرد كە لە جوولەكەكان كراوە «جوولەكەكان‬

‫گۆڕستانێكیان هەبوو كە گردی جوولەكەیان پێ دەگوت‪ ،‬سەعید‬ ‫قەزاز بە تەوجیهی عەرەبە شۆڤێنەكان ئەو گۆڕستانەی دابەش كرد‬ ‫و كران بە خانوو كە ئێستا ناوی گەڕەكی سەرباخە‪ .‬دوای راپەڕین‬ ‫هەندێك لە جوولەكەكان هاتنەوە كۆیە بۆ ئەوەی سەردانی گۆڕی‬ ‫باپیریانیان بكەن‪ ،‬بەاڵم كاتێك بینیان نەماوە زۆر دڵگران بوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرەڕای ئەم هەموو شتە‪ ،‬لە گەڕەكێك كە كەنیسەی مەسیحییەكان‬ ‫و كەنیشتەی جوولەكەكان و مزگەوتی موسڵمانەكان زۆر لێكەوە نزیك‬ ‫بوون‪ ،‬بۆ تەنانەت جارێكیش هیچ رووداوێك رووی نەدا كە ئەمەش‬ ‫دەرخەری ئەو راستییەیە كە گەلی كورد زۆر لەگەڵ جوولەكەكان‬ ‫دۆست بووە و زۆر پێكەوە تەبا بوونە‪ ،‬بەاڵم چۆن لە درێژایی مێژوودا‬ ‫بە قوربانی عەقڵی عەرەبە شۆڤێنەكان كراوین‪ ،‬لەمەشدا هەر بووینەتە‬ ‫قەربانی‪ .‬لێرەدا دەبێ ئەوە لە خۆمان بپرسین كە چۆن گەلێك رقی‬ ‫لە كەسانێك دەبێتەوە كە لەگەڵی هاونەتەوەن‪ .‬بۆیە دەبێ چی تر‬ ‫قبووڵ نەكەین چارەنووسمان لە الیەن دوژمنەكانمانەوە دیاری بكرێت‪.‬‬ ‫كاتی ئەوە هاتووە كورد بۆ خۆی بڕیار لە پەیوەندی و ستراتیژییەكانی‬ ‫خۆی بدات»‪.‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫كورد و ئیسرائیل دوو نه‌ته‌و ‌ه بێ دۆسته‌که‌ی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‬ ‫ئا‪ :‬كۆژین ئه‌حمه‌د‬

‫كورد و ئیسرائیلییەكان پێویستە زیاتر لە جاران واقعبینانە لەبارەی بوونیان‬ ‫ل����ە ناوچەكەدا بیر بكەنەوە‪ .‬كورد و ئیس����رائیلییەكان‪ ،‬شانبەش����انی فارس و‬ ‫ئەرمەنییەكان كۆنترین خەڵك����ی ڕۆژهەاڵتی ناوینن‪ ،‬بەاڵم بە هۆی بوونی چەند‬ ‫بیر و باوەڕێكی ئایینی و ڕامیارییەوە‪ ،‬حكوومەتی ئێستای ئێران بە شێوەیەكی‬ ‫ناش����یاو تەنانەت بە بەرچاوی ڕای گش����تیی جیهانەوە ڕەفت����اری خراپ لەگەڵ‬ ‫ئیس����رائیل دەكات‪ .‬من پێم وایە ئێران بەم ڕەفتارە دەستدرێژیكارانەیەی‪ ،‬یاری‬ ‫بە ئاگر دەكات‪.‬‬ ‫ل����ە ڕاب����ردوودا تەنانەت لە ڕۆژگاری ئەمڕۆش����دا‬ ‫ك����ورد و دەوڵەت����ی ئیس����رائیل لەالیەن واڵتە‬ ‫دراوس����ێیەكانیانەوە ڕووب����ەڕووی چەند‬ ‫ڕەفتارێك����ی دەس����تدرێژكارانە‬ ‫بوونەت����ەوە‪ .‬ئیس����رائیل لە‬ ‫ڕابردوودا چەندین شەڕی‬ ‫دی����وە وەك ‪،1948‬‬ ‫‪ 1967‬و ‪،1972‬‬ ‫ل����ە ئەنجامیش����دا‬ ‫چەندین هاوواڵتیی‬ ‫بێتاوان و سەربازی‬ ‫ئیس����رائیلی بوونەتە‬ ‫چونك����ە‬ ‫قوربان����ی‪،‬‬ ‫دوژمن دەیانویس����ت ڕێگە لە‬ ‫یاخود ڕێگە لە بەدەستهێنانی‬ ‫دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل‬ ‫ئازادییەكانی����ان بگ����رن‪ ،‬تەنانەت بە بەڵگەوە لە مێژوودا چەس����پێنراوە كە‬ ‫ئیس����رائیلییەكان بەر لە هاتنی عەرەب����ەكان و داگیركردنی خاكەكەیان لە الیەن‬ ‫ئەوانەوە‪ ،‬لە خاكی خۆیاندا ژیاون‪ .‬لە الیەكی دیكەشەوە كورد لە سەدەی ‪13‬وە‬ ‫ڕووب����ەڕووی هەزاران جەنگی دوژمنكارانەی س����ەپێنراو بووەتەوە‪ ،‬وەك ‪،1945‬‬ ‫‪ 1976 ،1975 ،1974 ،1970 ،1961‬و ‪ 1991‬لەگ����ەڵ بۆردومانكردنی ش����اری‬ ‫هەڵەبجە لە ‪16‬ی مارس����ی ‪ 88‬لەالیەن ڕژێمی عێراقەوە‪ ،‬جینۆس����ایدی ئەنفالی‬ ‫كورد لە ‪ 1987‬و ‪ ،1988‬ڕاپەڕینی كوردەكان لە ‪ 1991‬ئەمانە و جەنگی ‪2003‬‬ ‫لەگەڵ سوپای عێراق لەو ناوچانەی كێشەیان لەسەرە و هەروەها مەترسیی ئەو‬ ‫كردەوە تیرۆریستییانەی لە ژێر پەردەی ئیسالمدا دەكرێن‪.‬‬ ‫بە خەماڵندنی من كۆی گش����تیی ش����ەهیدان لە كوردس����تان دەگاتە زیاتر لە‬ ‫ی����ەك ملیۆن كورد‪ ،‬ئا بەم ش����ێوەیە كورد نیش����تتمانی خۆی پاراس����تووە‪ .‬لە‬ ‫هەڵمەتی ئەنفالیشدا زیاتر لە ‪ 182‬هەزار كورد لە ژێر ناوی سوورەتیكی قورئاندا‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ب����ە ناوی (ئەنف����ال) كە دەڵێت «دەتوانن دوژمنەكانتان بكوژن و س����ەروەت و‬ ‫س����امانیان ببەن چونكە ئەوان كافر و بێبڕوان» بوونە قوربانی‪16 .‬ی مارس����ی‬ ‫‪ ،88‬فڕۆكە جەنگییەكانی عێراق شاری هەڵەبجەیان بە گازی كیمیاوی بۆردومان‬ ‫كرد‪ ،‬دەرەنجام پێنج هەزار هاوواڵتی س����ڤیلی بێتاوان بوونە قوربانی‪ .‬دوابەدوای‬ ‫هەڵەبجەش فڕۆكەكان لە بۆردومان نەوەس����تان و چەندین گوند و ش����ارۆچكەی‬ ‫ب����ە هۆیانەوە زیاتر ل����ە ‪ 40‬هەزار هاوواڵتی‬ ‫كوردستانیان وێران كرد كە‬ ‫گیانیان سپارد‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫ئایا رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس����ت ته‌نیا موڵکی‬ ‫عه‌ره‌به‌کانه‌؟‬ ‫عەرەبەكان وا بیردەكەنەوە كە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوی����ن هی خۆیانە و تەنیا عەرەب بۆی هەیە‬ ‫تێیدا بژی و جگە لەوان هیچ نەتەوەیەكی دیكە‬ ‫ئەو مافەی نییە‪ ،‬بەاڵم ئەوان زۆر لە هەڵەدان‪،‬‬ ‫ئەوان داگیركەری زۆرین����ەی ئەو خاكانەی كە‬ ‫ئێس����تا تێیدا دەژین‪ ،‬دەتوان����ن بگەڕێنەوە بۆ‬ ‫مێژوو و ببینن كام نەتەوە كۆنترە‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە كورد و ئیسرائیلییەكان لە دوای‬ ‫ئەو هەموو جینۆس����ایدەی لە ڕابردوودا دوچاری‬ ‫هاتوون‪ ،‬دووبارە بیر بكەنەوە و بپرسن «دۆستی‬ ‫ڕاس����تەقینەی ئێمە لە ڕۆژهەاڵتی ناویندا كێیە؟»‬ ‫ئەمە بابەتەكەیە‪ ،‬كورد و ئیس����رائیل پێویس����تییان‬ ‫ب����ە یەكتری هەیە‪ ،‬ئەگەر ئ����ەوان دەیانەوێت خۆیان‬ ‫و خاكەكانی����ان ل����ە تون����دڕەو و ڕەگەزپەرس����تە‬ ‫فاشیستەكان بپارێزن‪ ،‬چونكە دەوڵەتی ئیسرائیل‬ ‫لە نێ����و دوژمنەكانیدا تەنیای����ە و لە الیەكی‬ ‫دیكەش����ەوە دوای كش����انەوەی هێزەكانی‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬كوردیش تەنیا دەمێنێتەوە‪ .‬بەبێ‬ ‫پاراس����تنی هێزە رۆژئاواییەكان بەتایبەت‬ ‫ئەمریكا و بەریتانیا چی روو دەدات؟‬ ‫م����اددەی ‪ 140‬ك����ە ب����ە ناوچ����ە‬ ‫عەرەبكراوەكان����ەوە پەیوەس����تە‪ ،‬تەنیا وەك‬ ‫كوت����ە كاغەزێ����ك ل����ە دەس����تی حكوومەتی‬ ‫عێراقدایە و هی����چ هەوڵێكی بۆ جێبەجێكردنی‬

‫‪19‬‬

‫“‬

‫نەداوە‪ .‬ئەوە بۆ ماوەی زیاتر لە ش����ەش ساڵە هه‌رگیز پێویست نه‌بوو کورد‬ ‫هێش����تا چەندین كێش����ە لە نێوان حكوومەتی‬ ‫هەرێمی كوردس����تان و بەغداوە چارە نەكراون‪ .‬له‌ زه‌رده‌شتی و کاکه‌ییه‌و ‌ه‬ ‫تەنی����ا گرووپێك����ی پەرلەمانت����اری ك����ورد‬ ‫���تێكیلە بگۆڕێت و ئیسالم وه‌ک ئایینی‬ ‫پەرلەمانی عێراقدا هەن كە ئەوانیش ش�‬ ‫ئەوتۆیان پێ نەكراوە‪.‬‬ ‫ره‌سمی قبووڵ بکات‬ ‫زیات����ر لە ی����ەك ملیۆن ك����وردی بێماڵ لە‬

‫چواردەوری ش����ارەكانی موس����ڵ و كەركوك و‬ ‫دیالە هەن‪ ،‬لە نێویاندا ‪ 500‬هەزار لەو كوردانەی س����اڵەكانی ‪ 1968‬و ‪ 1972‬و‬ ‫‪ 1975‬لە بەغدا دەركرابوون و رەوانەی ئێران كرابوون و ژمارەیەكی زۆریش����یان‬ ‫لە س����ێدارە درابوون‪ .‬كوردە فەیلییەكان‪ ،‬دەوڵەمەندترین خەڵكی عێراق بوون‪،‬‬ ‫بە تایبەتی لە بەغدا‪ ،‬كەچی ڕژێمی سەددام تەواوی سەرمایەكەیانی زەوت كرد‪.‬‬ ‫رژێم هەمان ك����رداری لەگەڵ جوولەكەكانیش كرد‪ ،‬بەتایبەتی لە بەغدا‪ .‬كورد و‬ ‫جوولەكە بەم شێوەیە مامەڵەیان لەگەڵ كراوە‪.‬‬ ‫خاكێك����ی زۆری كوردی لەو ناوچانەی هێش����تا ناكۆكییان لەس����ەرە لە ژێر‬ ‫دەس����ەاڵتی عەرەبەكان دایە‪ ،‬شاری (نەینەوا) كە دەكەوێتە باكووری عێراقەوە‪،‬‬ ‫نەینەوا دەكەوێتە كەرتی رۆژئاوای رووباری تیگریس و لەو بەریش����ی لە كەرتی‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬ش����اری دێرینی (نەینەڤا) هەبووە‪ .‬تیگریس پردی سەرەكیی ڕێگەی‬ ‫گرێدانی سووریا و ئانادۆل لەگەڵ ئیمپراتۆرییەتی میدییەكان بووە لە ‪ 612‬پێش‬ ‫زایین‪ ،‬س����ەركردەی ش����اهانەی میدی چیاخارێس و نەبۆپۆلەسار ڤێكڕا بەسەر‬ ‫نەینەڤادا زاڵ بوون‪ .‬نەینەوا لە س����ەدەی شەش����ەمی پێش زاییندا سەنتەرێكی‬ ‫بازرگانیی سەرەكیی ئیمپراتۆرییەتی میدی و فارسەكان بووە‪.‬‬ ‫نەینەوا بە گوند و ش����ارۆچكەی كوردی دەورە دراوە س����ەددام لە سیاسەتی‬ ‫بەعەرەبكردنەكەی����دا ب����اری دیمۆگرافی هەم����وو ناوچەكانی نەین����ەوای گۆڕی‪،‬‬ ‫س����ەرەڕای ئەنجامەكان����ی ئەو سیاس����ەتە ڕەگەزپەرس����تانەیە دژی كورد بەاڵم‬ ‫هیش����تا چەند گوندێك لە نەینەوا بوونەتە النەی هاوبەش����ی كورد‪ ،‬ئاش����ووری‪،‬‬ ‫توركمان‪ ،‬جوولەكە‪ ،‬ئێزیدی و تەنانەت عەرەبەكانیش‪ ،‬بەاڵم ئەم شارە لە ڕووی‬ ‫مێژووییەوە كوردییە‪.‬‬

‫کورد چۆن پارێزراو ده‌بێت؟‬ ‫كورد پێویس����تە وەك واڵتانی كوێت و س����عودیە و شانش����ینە عەرەبییەكانی‬ ‫كەن����داو لە الیەن واڵتان����ی ڕۆژئاواوە بپارێزرێت‪ .‬چۆن ك����ورد پارێزراو دەبێت؟‬ ‫س����وپای ئەمریكا و بەریتانیا پێوس����تە بنكەی سەربازی لە كوردستاندا دروست‬ ‫بكەن‪ ،‬س����ەرەڕای بوونی پەیوەندیی ئابووری و ڕامیاری بەهێزتر‪ .‬ئەمە باشترین‬ ‫ڕێگەی����ە كە كورد و ئیس����رائیل نەتەوەكانیان لە هێرش����ی فەندەمێنتاڵیزمەكان‬ ‫بپارێ����زن‪ .‬بەهۆی ئەو ئەزموونە ڕابردووەی هەمە لە دۆخی وەهادا دەتوانم بڵێم‬ ‫زۆر قورسە بڕوا بە دانوستان و پرۆتۆكۆلی ئاشتی لەگەڵ عەرەبە موسڵمانەكاندا‬ ‫بكەین‪ .‬ئەوان لە ڕابردوودا زۆر ڕێككەوتننامەی ئاش����تییان شكاندووە‪ .‬لە نێوان‬ ‫س����ەركردەی كورد مستەفا بارزانی و حكوومەتی پێشوتری عێراقدا لە ‪ 1974‬بۆ‬ ‫زامنكردنی ئۆتۆنۆمی بۆ كورد رێككەوتننامەیەك مۆر كرا‪ ،‬بەاڵم پاش ‪ 4‬س����اڵ‪،‬‬ ‫حكوومەت دەستی بە جەنگ كرد و ئاداری ‪ 1974‬فڕۆكە جەنگییەكان دەستیان‬ ‫بە بۆردومانكردنی الدێ و ش����ارۆچكەكانی كوردس����تان كردەوە و سەرەنجامی‬ ‫هێرشەكە هەزاران هاوواڵتی بێ تاوان بوونە قوربانی‪ .‬لە هەلێكی دیكەدا‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ 1972‬حكوومەتی عێراقی هەوڵی كوش����تنی سەركردەی مەزنی كورد‪ ،‬مستەفا‬ ‫بارزانی دا‪ ،‬تەنانەت هەوڵی كوش����تنی مەسعودی كوڕیشی دا‪ .‬ئەمانە نموونەی‬

‫‪20‬‬

‫پێشێلكردنی یاس����ا و رێككەوتننامە لە الیەن‬ ‫عەرەبەكانە‪ ،‬ئەوان بەپێی سروش����تەكەیان‪ ،‬لە‬ ‫ب����اری نائارامی و بێهێزیدا‪ ،‬ئامادەی بەس����تنی‬ ‫چەندین رێككەوتننامەن‪ ،‬بەاڵم كاتێك كەمێك‬ ‫هێزی����ان بەدەس����ت هێنای����ەوە و توانی����ان تا‬ ‫رادەیەك لەس����ەر پێی خۆیان بوەستنەوە‪ ،‬زۆر‬ ‫بە سانایی رێككەوتننامەكان پشتگوێ دەخەن‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە كورد و ئیسرائیلییەكان هەرگیز‬

‫متمانە بە عەرەبەكان‪.‬‬ ‫كاتێ����ك كورد هەوڵی بونیادنانی دەوڵەتی خۆی دەدا‪ ،‬خەلیفەكانی ئیس��ل�ام‬ ‫و فەرمانڕانەكانی عەرەب و تورك‪ ،‬ئایینیان وەك چەكوش����ی ئاسنین بۆ گوشار‬ ‫خس����تنە سەر داخوازییە ڕەسەنەكانیان و ش����وڕش و ڕاپەڕینەكانیشیان بە كار‬ ‫دەهێنا‪ .‬كورد تەنانەت بۆ چەند س����ەدەیەكیش لەگەڵ ئیسالمییە توندڕەوەكاندا‬ ‫جەن����گاوە‪ ،‬بەاڵم ئەوان بە زەبری هێز دەس����تیان بەس����ەر خاكەكەماندا گرت و‬ ‫پارچە پارچەیان كرد و هەرچی بەدەستمان هێنابوو لەناویان برد‪ ،‬لەنێویشیاندا‬ ‫كتێبی پیرۆزی ئاڤێس����تا‪ .‬كورد لە ڕابردوو و ئێستاش����دا قوربانییەكی گەورەی‬ ‫داوە‪.‬‬ ‫فارسەكانیش ئەزموونێكی زۆرلێكراویان لە ژێر هەمان بیرۆكەی ئایینیدا هەیە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم زیرەكانە توانیان مەزهەبی ش����یعە پێش بخەن و ب����ەم جۆرەش توانیان‬ ‫دەوڵەتی س����ەربەخۆی خۆیان بپارێزن‪ ،‬بەاڵم ڕژێمی ئیس��ل�امی ئێستای ئێران‬ ‫الیەنی ئایینی زۆر بە جددی وەرگرتووە و هەندێك جاریش لە ژێر ئەم دەسەاڵتە‬ ‫ڕامیارییە گەورە و پتەوە چەكوش ئاسایەدایە‪.‬‬ ‫من دەمەوێت نیشتمانم لە دەستی دیكتاتۆر و دەسەاڵتدارە عەرەب و توركەكان‬ ‫ڕزگار و ئازاد بێت‪ .‬ئێمە هەرگیز ناتوانین ئازاد بین و لە خاكی خۆماندا چێژ لە‬ ‫ئاشتی وەربگرین هەتا واڵتی سەربەخۆی خۆمان نەبێت‪.‬‬ ‫ئێستا كاتی ئەوە هاتووە كورد پالنێكی درێژ و ستراتیژییەكی ڕامیاریی ڕوونی‬ ‫هەبێ����ت‪ .‬ئێمە بە هۆی نەبوونی ڕێككەوتننامە و هاوكاریی نێودەوڵەتییەوەە لە‬ ‫ڕووپەڕی جیهانیدا ئازارمان چەشتووە‪ ،‬هەڵكەوتەی جوگرافیایی كوردستان وای‬ ‫ك����ردووە لە نێوان واڵت����ە داگیركارەكانیدا دابەش بكرێ����ت و ئەو واڵتانەش زۆر‬ ‫بەهێزن‪ .‬بۆیەش بە بڕوای من ئەو واڵتە زلهێزانە پێویستە بۆ چەند دەوڵەتێكی‬ ‫بچوك دابەش بكرێن هەتا نەتەوەكانی دیكەش بەبێ ترس بە ئاشتییەوە بژین‪.‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 25‬ملیۆن كورد لە باكووری كوردس����تان دەژین كە لە س����ایەی ئەو‬ ‫دەوڵەت����ەدا هیچ ئازادییەكیان نییە‪ .‬توركیاش دەیەوێ ببێتە ئەندامی یەكیەتیی‬ ‫ئەوروپ����ا‪ .‬كورد هەزاران س����اڵ بەر لە توركەكان ل����ەو ناوچەیەدا ژیاوە‪ ،‬كەچی‬ ‫زمانی دایكی خۆی لێ قەدەغە كراوە و تەنانەت بوونەكەشی ئینكار دەكرێت‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبێ ئەو داوایەش لە ئیس����رائیل بكەین كە یارمەتی توركیا نەدات و‬ ‫پێویس����تە ببێتە بەشێك لە چارەسەر نەك كۆسپ بخاتە بەردەم هیوا و ئاواتی‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫پێویس����تە كورد ببێتە خاوەنی دەوڵەتی س����ەربەخۆی خۆی و لە عەرەبەكان‬ ‫جیا بێت����ەوە‪ ،‬چونكە ئەوان لە مێژوودا س����ەلماندوویانە ناتوانن لەگەڵ كورد و‬ ‫نەتەوەكانی دیكەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بە ئاشتییەوە بژین‪.‬‬ ‫*لە ڕاب����ردوودا نەینەوا و نەینەڤا بە هەردوو ب����ەری ڕووبارەكە دەگوترا كە‬ ‫كەرتی ڕۆژئاوا و ڕۆژهەاڵت بوون‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬دانا بەرزنجی – كوردش میدیا‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫د‪.‬كامیران بەرواری‪:‬‬ ‫داگیركەرێن كوردستانێ ب زانابون بۆشایییەك دناڤبەرا‬ ‫كوردان وئیسرائیل دا درست كریە‬ ‫هەڤپەیڤین‪ :‬ئیسرائیل‪-‬كورد‪ ،‬دهۆك‬

‫د‪.‬كامیران بەرواری ماموستایێ زانكۆیا دهوك و ئێك‬ ‫ژ چاڤدیرێن سیاسی لە دەڤەرێ دهۆك د هەڤپەیڤنیەكێ‬ ‫دا لە گەڵ گۆڤارا ئیسرائیل‪-‬كورد ڕاگەهاند‪ :‬هەبونا‬ ‫پەیوەندی یێن كوردان دگەڵ (ئیسرائیلی) دیاردەكا‬ ‫سروشتی و ئاسایی یە‪ ،‬هەروەها ئاشكراكر كوو‬ ‫دوژمنێن كوردان هەمان دوژمنێن ئیسرائیلنە و كورد‬ ‫پەیوەندی ل گەل ئیسرائیلی ب هێال سۆر نزانن‪.‬‬ ‫دەربارەیێ رادەستكرنا سەرۆكی پەكەكەی عەبدولاڵ‬ ‫ئوجەالنێ ژی خۆیاكر‪ )PKK(،‬ژی دناڤ دا دژایەتی‬ ‫وبەركارەك دژی ئیسرائیل هەبیت مافەكێ ڕاست‬ ‫ودرست وڕەوایە‪ ،‬چونكو ئیسرائیل ژ نەخشەكێشێن‬ ‫سەرەكی یە دناڤ وان (‪ )32‬دەولەتاندا یێن بەشداری‬ ‫دپیالنگێرییا ناڤ نەتەوەیی دا كری بو گرتنا سەروك‬ ‫و رێبەرێ كورد بەرێز عەبدولاڵ ئوجەالن‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬باك ڕاوندێ كوردان ئاماژە ددەت هەبونا پەیوەندی یێن‬ ‫چاك دناڤبەرا وان وجوهیاندا‪ ،‬بوچی ئەڤرو ئەڤ پەیوەندییە نەماینە؟ ئەگەر‬ ‫پەیوەندی هەبن دچ ئاست دانە؟ هەبونا وان پەیوەندییان یا گرینگە یان‬ ‫نەء؟‬ ‫د‪ .‬كامیران بەرواری‪ :‬كورد ناڤدار ترین وكەڤن ترین نەتەوێ رۆژهەالتێ‬ ‫ناڤینە‪ ،‬كوردستان ژی دل ومێالكێن رۆژهەالتە‪ .‬ژبو هەر كەسی گرینگە‬ ‫یێ ژ كوردان نزیك بیت‪ ،‬هەروەها گەلێ جوهی ژ گەلێن كەڤنار وناڤدارێن‬ ‫رۆژهەالتێ ناڤینە ژ سەردەمێ فیرعەونان و(موسا)ی لسەر شانۆیا سیاسی‪،‬‬ ‫جڤاكی یا رۆژهەالتێ ناڤین ددیارن‪.‬‬ ‫هەبونا پەیوەندی یێن كوردان دگەل تەڤایا گەل و نەتەوێن جیهانێ و‬ ‫‪www.rastgu.net‬‬

‫سەرجەم دەولەتان پر گرینگە هەبونا ڤان پەیوەندییان دگەل (ئیسرائیلی)‬ ‫ژی دیاردەكا سروشتی و ئاسایی یە‪ .‬هیچ هوكارەك نینە كورد دژایەتیا‬ ‫ئیسرائیل بكەن‪ .‬هەروەها هیچ هوكارەك نینە ئیسرائیل دژایەتیا كوردان‬ ‫بكەت‪ .‬دمێژۆدا كوردان چ ناحەقی وزورداری بەرامبەر دەولەتا ئیسرائیل و‬ ‫گەلێ وان نەكرینە‪ .‬ژ سەر دەمێ پێغەمبەرێ كورد (ئیبراهیم)ی ودیندەها‬ ‫وی (ئیسحاق‪ ،‬یەعقوب‪ ،‬یوسف‪ ،‬اسماعیل‪ ،‬محمد) كورد ل وەالتێ شامێ‬ ‫ومێرێ هەنە‪ ،‬ل رۆژهەالت ب گشتی هەنە دگەل هەبونا موسای وعیسای‬ ‫هەنە بەری مەسیحیەت ل كوردستانێ بەالڤ ببیت جوهی و دینێ (جوهیا)‬ ‫ژی هەنە‪.‬‬ ‫ئەڤ هەمو (باك ڕاوندە) تێرا وێرێ دكەت هەبونا پەیوەندی یێن كوردان‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪21‬‬

‫“‬

‫وئیسرائیل تشتەكێ ئاسایی بیت‪ .‬لێ ئەڤ‬ ‫پەیوەندییە دچاوان بن ودچ ئاست دابن‬ ‫دزڤریتە بو ئنیەتا پاقژ یا هەردو ال‪ ،‬چ ل‬ ‫سەر ئاستێ سیاسی‪ ،‬یان لسەر ئاستێ دو‬ ‫گەالن و روشنبیران‪.‬‬

‫چ كورد پەیوەندی یێن‬ ‫دگەل ئیسرائیلی ب هێال‬ ‫سۆر نزانن‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بوچی كورد پەیوەندی‬ ‫یێن دگەل ئیسرائیلی ب هێال سور دزانن؟! ل‬ ‫قۆناغێكدا وان رۆلەكێ بەرچاڤ دشۆرەشا رزگاری خۆازا گەلێ كوردا هەبو؟‬ ‫د‪ .‬كامیران بەرواری‪ :‬چ كورد پەیوەندی یێن دگەل ئیسرائیلی ب هێال‬ ‫سۆر نزانن!! لێ هەر ژ داویا سەدێ نۆزدێ و دەست پێكا سەدێ بیستێ‬ ‫تێك نە گهەشتنەك دناڤبەرا كوردان و رۆژ ئاڤادا ب گشتی درست بویە؛‬ ‫چونكو (ئیسرائیل) ژی ب رۆژئاڤا ڤە گرێدایە ئەوژی دهەمان خەندەكا دژە‬ ‫كورد دا كار دكەت یان بێژم كەتیە (دوێ خەندەكێدا) كوردان دژمناتی یا‬ ‫ئیسرائیل نەكریە‪ ،‬دژمنێن كوردان هەمان دژمنێن ئیسرائیلن‪ ،‬لێ داگیركەرێن‬ ‫كوردستانێ (لە هەر چار پارچان) ب زانابون بۆشایییەك دناڤبەرا كوردان‬ ‫وئیسرائیل دا درست كریە‪.‬‬ ‫دەربارەی رۆلێ وان دشورەشا ئیلونێ وگوالنێدا رۆلەكێ دیار و ئاشكرا‬ ‫نینە‪ .‬چونكو كوردان چ سیاسەتێن رۆهن و ئاشكرا وستراتیژی نەبون‪ .‬هەتا‬ ‫ڤێ دەقیقێ ژی كورد ل باشۆر نزانم چ دكەن و چ دڤێت!!‪.‬‬ ‫روژەكێ ل دەبابێن ئیرانێ سیاردبن‪ ،‬رۆژا دی ل یێن ێەدامی‪ ،‬رۆژا پاشتر‬ ‫ل یێن توركان!! رۆژەكێ ئوتونومی‪ ،‬رۆژەكێ فیدرالی‪ ،‬رۆژا دی عێراق‬ ‫چینە!! رۆژا دی هەرەشا سەرخوەبونێ دكەن‪ .‬ڤێ بێ بەرنامەیێ گەلێ مە‬ ‫وەستاند‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬كینە ئەوێن ل كوردستانێ دژایەتیا هەبونا پەیوەندی یێن‬ ‫سەركردایەتیا باشورێ كوردستانێ دگەل حكوومەت وگەلێ ئیسرائیل دكەن؟‬ ‫ئایا الیەنێن ئیسالمی چ رۆل هەیە؟‬ ‫د‪ .‬كامیران بەرواری‪ :‬سەركردایەتیا باشورێ كوردستانێ ب خوە‬ ‫هەلویستەكێ ئازادانە وئازایانە ودیار بەرامبەر هەبون و نەبونا ڤان‬ ‫پەیوەندییان وەرنەگرتییە ونینە‪.‬‬ ‫دڤێت مروڤ دگەل گەلێ خوە یێ ڕاست گو بیت‪ ،‬مللەتی درست ئاراستە‬ ‫بكەت‪ ،‬بەرنامەیەكێ ستراتیژی دا رێژیت‪ .‬ل باشور ئەڤە نەبۆیە‪ .‬ئەگەر كەس‬ ‫ل كوردستانێ دژیەتییا هەبونا پەیوەندییان دگەل گەڵ وحكوومەتا ئیسرائیل‬ ‫ناكەت‪ .‬ئەگەر هات و ئەو پەیوەندی دئاشكرا بن و دخزمەتا بەرژەوەندی‬ ‫یێن ستراتیژی یێن هەردوال دابن‪ .‬هەتا نهو الیەنێن ئسالمی ل كوردستانێ‬ ‫تشتەكێ ئاشكرا دژی بریارا سیاسی یا سەركردایەتیا كوردی نەكریە‪ ،‬هەمو‬ ‫عەرەب موسولمان‪ .‬چ راستەوخو چ ناراستەوخو ب ئیسرئیل ڤە دگرێداینە‪،‬‬ ‫ڤێجا بوچی دێ ئیسالمی دژی كوردان ڕاوەستن‪ ،‬ئەرێ كیژ پارتا ئیسالمی‬ ‫یە رۆژئاڤای درست نەكری وپشتەڤانیێ لێ نەكەت‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬رەنگە تاكو ڕادەیەكێ كوردان (ب تایبەتی ل باكۆر و‬

‫‪22‬‬

‫‪)PKK‬ێ بەركارەك دگەل ئیسرائیل هەبیت‪،‬‬ ‫ژبەر رۆلێ وان دگرتن وڕادەست كرنا رێبەرێ‬ ‫زیندان كریی (‪)PKK‬ێ عەبدولال ئوجەالن‬ ‫هەبووە‪ .‬دڤی بیاڤیدا چ پێدڤییە بهێنە كرن؟‬ ‫پێدڤیە ئیسرائیل داخازا لێبورینێ ژ كوردان‬ ‫بكەت و وەك چاوان هاریكارییا هندەك پارت‬ ‫والیەنێن رۆژهەالتێ كوردستانێ دكەت وەسان‬ ‫هاریكارییا (‪)PKK‬ێ بكەت؟‬ ‫د‪ .‬كامیران بەرواری‪ :‬ئەگەر كوردان ب گشتی وب تایبەتی ل باكورێ‬ ‫كوردستانێ و (‪ )PKK‬ژی دناڤ دا دژایەتی وبەركارەك دژی ئیسرائیل‬ ‫هەبیت مافەكێ ڕاست ودرست وڕەوایە‪ ،‬چونكو ئیسرائیل ژ نەخشەكێشێن‬ ‫سەرەكی یە دناڤ وان (‪ )32‬دەولەتاندا یێن بەشداری دپیالنگێرییا‬ ‫ناڤ نەتەوەیی دا كری بو گرتنا سەروك و رێبەرێ كورد بەرێز عبد الله‬ ‫ئوجەالن‪.‬‬ ‫هەركەس دزانیت گرتنا بەرێز عەبدولال ئوجەالن واتە زیندانی كرنا (‪)60‬‬ ‫ملیون كوردان‪ ،‬بێ ئیرادەكرنا گەلێ كورد‪ .‬ژناڤ برنا بزاڤ رزگاری خازا‬ ‫كوردی‪ .‬پێ دانان لسەر ئیرادەو هەبون وئازادییا كوردان‪ .‬كوشتنا ئاشتی‬ ‫ودیموكراسی یێ ل كوردستانێ ورۆژ هەالتێ ناڤین‪.‬لێ تشتێ سەرنج ڕاكێش‬ ‫ئەوە كوردان بەرامبەر ڤێ دژایەتیا ڕاستەوخۆ یا ئیسرائیل هیچ بەركارەك‬ ‫دژمن كارانە دیارنەكرە‪ .‬نەكۆ كورد نەوێرن یان نەشێن لێ كوردان باوەری‬ ‫ب وێ ئێكێ هەیە دێ ئەمریكا وئیسرائیل ورۆژ ئاڤا زانن وان غەدرەكا مەزن‬ ‫ل بەرێز ئوجەالن وگەلێ كورد كر‪ .‬دڤێت بزڤر نەڤە سەر رێیا درست یا‬ ‫پێدڤی دڤی بیاڤیدا ئەوە ئیسرائیل داخازا لێبورینێ ژ گەلێ كورد وسەرۆكێ‬ ‫وان بكەت‪ .‬دەست ژ كۆمپلویا بەردەواما لسەر كوردان ڤەكێشیت‪ ،‬رۆل ژبو‬ ‫بەردانا بەرێز ئوجەالن ب بینیت‪ .‬دەست ژ دژایەتیا شۆرەشا باكور بەردەت‪،‬‬ ‫پشتەڤانیا داگیر كەرێن كوردستانێ نەكەت‪.‬وەكو دی ئەو پشتەڤانییا‬ ‫(‪)PKK‬ێ بكەت یان نەء گرینگ نینە‪ ،‬چونكو (‪ )PKK‬ب خوە تێرا خوە‬ ‫هەیە (‪ )PKK‬ب ئەمر و فەرمانا كەسێ درست نەبویە و ب ئەمرو فەرمانا‬ ‫كەسێ ژی ژناڤ ناچیت‪ .‬ژناڤ چونا (‪)PKK‬ێ دگەل ژناڤ چون (‪)60‬‬ ‫ملیون كوردانە‪ .‬ئیسرائیل ئازادە پشتەڤانیەكا ئاشكرا ژ كوردێن هەرچار‬ ‫پارچان و بزاڤا زرگاری خازی یا كوردی بكەت یان نەء‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬پشتی جەنگێ (غەزە) پەیوەندی یێن توركان وئیسرائیل‬ ‫بەرەو گر ژی چون‪ .‬ئیسرائیل دبێژیت‪ :‬كوشتنا زارویێن كورد ل سەر‬ ‫سنووران ژالیێ توركیا ڤە چ ژ كوشتنا زاراویێن (غەزە) كێمتر نینە‪ .‬دێ‬ ‫كورد چاوان شێن ئالوزییا ڤان پەیوەندییان وەك كارتەكا فشارێ بەرامبەر‬ ‫توركیا دبەرژەوەندیا خوەدا ب كارئینن؟‬ ‫د‪ .‬كامیران بەرواری‪ :‬چ گومان تێدا نینە دێ رۆژەكا نەدویر ئەڤ هەیڤا‬ ‫هنگڤین دناڤبەرا توركان وئیسرائیل دا ب داوی هێت‪ .‬لێ مخابن هەتا نها ژی‬ ‫ئیسرائیل هەمو پشتەڤانییەكا ماددی مەعنەوی لوجستی‪ ،‬هەواڵگیری ددەتە‬ ‫لەشكرێ توركان و رۆژانە خەلكەكێ بێ گونەه دبنە قوربانێ وێ پشتەڤانییا‬ ‫ئیسرائیل بو توركیا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ئەرێ ئەو هەمو دەولەتێن ب ناڤێ دیموكراسیێ دئاخڤن تا نهۆ چ ژبو وان‬ ‫زارویان كریە یێن تورك ل پێش چاڤێن ڕایا گشتی یا جیهانی دكوژن؟!!‪.‬‬ ‫نابیت كورد لسەر ئالوزی و ناكوكی یێن داگیركەرێن كوردستانێ وهەڤ‬ ‫پەیمانێن وان بەرنامە وسیاسەت و ستراتیژی یا خوە دارێژن‪ .‬كورد مفا ژ‬ ‫وێ فشارێ نابینن‪ ،‬لێ كورد دكارن ڕاستەوخۆ دگەل ئیسرائیل رۆنن وباس‬ ‫ل چارەنڤیسێ گەلێن خوە وهەرێمی بكەن‪.‬‬

‫مەدارێن كوردستانێ دچن ئیرانێ‪ ،‬عێراقێ‪ ،‬توركیا‪ ،‬و ئەوروپا وكارەكێ‬ ‫ئاسایی یە‪ ،‬هەر وەتوڤ چونا هەر شاندەكێ رۆشنبیری بو ئیسرائیل چونەكا‬ ‫سروشتی وئاسایی یە‪ .‬ب دیتنا مە كەسێ ماف نینە رێ ل هەبونا پەیوەندی‬ ‫یێن رۆشنبیری بگریت‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬تا نهو (‪ )5‬ژمارە ژ گۆڤارا ئیسرائیل كورد دەركەتینە‪،‬‬ ‫هندەك كەسان ب ناڤێ ئیسالمێ هەڕەشە ل ڤێ گۆڤارێ كریە‪ ،‬ب دیتنا تە‬ ‫دەركەتنا ڤێ گۆڤارێ ل هەولێرێ ئارێشەیەكێ ژبو (ئاساییشا نەتەوەیی)‬ ‫یا كوردان درست ناكەت؟‬ ‫د‪ .‬كامیران بەرواری‪ :‬بەری هەر تشتەكی ما كەنگی كوردان ئاساییشا‬ ‫نەتەوەیی هەیە‪ ،‬هەتا كو ئارێشە بو چێ ببت؟! نە ئسالمی نە ژی چ هێزێن‬ ‫دی نكارن چ گەل و نەتەوە و حكوومەتان بكەنە د(كولندیدا) ئیرو مەدیا‬ ‫ل سەرتا سەری جیهانێ یا ئازادە تو ب چ ناڤ دەربێخی لسەر چ بنڤێسی‬ ‫كەسێ ماف نینە هەرەشان ل تە بكەت‪ .‬ب تایبەتی ئەگەر گوڤارەك خزمەتا‬ ‫پرسا كوردی و ئاشتی ودیموكراسیەتێ بكەت‪.‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬سەعدی پیرە دبێژیت ((ئەز هەبونا پەیوەندی یێن‬ ‫كوردان وئیسرائیل ب كارەكێ نە درست دزانم‪ ،‬چونكو ئەم پشكەكین ژ‬ ‫عیراقێ)) بوچوناتە بو ڤێ چەندێ چییە و ئەرێ دڤێت ئەم هەر دچارچوڤا‬ ‫عێراقێدا بین وهەمو تشتان ب (بڤە‪-‬خگر) بزانین؟‬ ‫د‪ .‬كامیران بەرواری‪ :‬بەرێز سەعدی پیرە یێ ئازادە چ ڕاوبۆچون بەرامبەر‬ ‫پەیوەندی یێن كوردان و ئیسرائیل هەین‪ ،‬لێ بوچی هەبونا ڤان پەیوەندییان‬ ‫كارەكێ نادرست بیت؟!! ئەرێ مادەم دا ئەڤ سەركردێن كورد ژبو عیراقێ‬ ‫و عێراق چییاتی یێ كاركەن‪ .‬دابوچی ڤێ شورەشا خوینە لۆكەن؟! دابوچی‬ ‫هزاران گوند وباژێران وێران كەن؟! دابوچی هزاران هزار كەسان دەنە‬ ‫كوشتن؟دابوچی بو ماوێ (‪ )50‬ساالن ڤی مللەت توشی رەڤ وگرتن و‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئەگەر مە ئاساییشا نەتەوەیی نەبیت پادێ چاوان درست‬ ‫دەربەدەر یێ كەن؟! ئەرێ كارەساتا هەلەپچە‪ ،‬كۆچا ملیونی‪ ،‬ئەنفال‪ ،‬كەین؟‬ ‫قوربانی كرنا شورەشا ئیلونێ وگوالنێ هەمو ژبو وێ چەندێ بون دا ب‬ ‫د‪ .‬كامیران بەرواری‪ :‬كورد دبێژن (ئەگەر تۆی نەزانی چاڤ بدە جیرانی)‬ ‫بینە بەشەك ژ عێراقێ؟دڕاستی دا ئەم عیراقی نینن و مەنەڤێت ژی ئەم مە دگوت ژ میدیا هەتا نهو باب وباپیرێن مە دنەزان بۆن‪ ،‬یان ژبەر كۆ‬ ‫عێراقی بین‪ .‬كوردستان ب بریارەكا دژی مروڤایەتی ل ساال (‪)1920‬ێ مەسلمان بون نە بونە چ لێ ئەڤە هەمی وەنینن ئەم ل ئاستێ سەركردایەتی‬ ‫ب عێراقیڤە بەچریمە كریە‪ .‬كوردان چ خێر وخوەشی ژ عێراقێ وسەرێ و رێڤەبەرییا ڤی مللەتی نینین‪ .‬ئەم شكەستن وسەرنەكەتنا خوە دئێخینە‬ ‫عێراقیان و سیستەمێن وێ یێن مەلیكی وكوماری نە دیتیە‪.‬باشێ هەمی دستووێ خەلكێ دیدا‪.‬‬ ‫سەركردێن عێراقێ (سەدام حسین) بو یا چوی مەیا دیتی ویا مای ژی دێ‬ ‫تەماشەكەن كا چاوان دژمن و داگیركەرێن كوردستانێ ل سەر هەمی‬ ‫بینن ئەو تشتێ (سەدام حسین)ی دایە كوردان هیچ عەرەبەك جورعەت تشتەكێ دژی كوردان كوكن ئێكن دناڤ خوەدا چەندی دژمن بن دیسان ل‬ ‫ناكەت بدەتێ‪.‬‬ ‫هەمبەر كوردان ئێكن‪ ،‬لێ مخابن كورد نە دچارچوڤا كوردستانێ نەژی لسەر‬ ‫هیچ بڤەو ترس لسەر كوردان نینە خوە ژ عێراقێ ڤەكەن دڤێت كورد ئاستێ كوردستانا مەزن ئێك نینن‪.‬‬ ‫لگور بەلگەنامێن جوگرافی دیروكی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬سنوورێن باشورێ كوردستانێ‬ ‫ئەوا ئیرو ژ كوردان دهێتە خازتن ویا فەر ژبو درست بونا ئاساییشا‬ ‫دەست نیشان بكەن ول گەل و وەالتێ خوە وسەروەرییا خوە خودان نەتەوەیی ئەڤەیە‪:‬‬ ‫دەركەڤن‪.‬‬ ‫ئێك‪ :‬كورد ژ باوەشا دژمنی دەركەڤن وبریارا وان ددەستێ وان دا بیت‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬راكرنا ڤان سنوورێن دەست كرد ددل وسەر و مەژیێ خوەدا‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬داود باغستانی ڤەگەریانا (‪ )150.000‬كوردێن جوهی بو‬ ‫سێ‪ :‬گرێدانا كونفرانسەكا نەتەوەیی تێدا سیاسەت وبەرنامە وستراتیژییا‬ ‫(ستراتیژییا نەتەوەیی) بهێتە دیاركرن‪ .‬تەڤایا كەساتی و هێز و الیەنێن‬ ‫كوردستانێ ب پێدڤی دزانیت‪ ،‬بوچونا تە لسەر ڤێ چییە؟‬ ‫د‪ .‬كامیران بەرواری‪ :‬ڤەگەریانا هەر كەسەكێ خوە ب كورد و كوردستانی كوردستانێ بەشداربن‪ ،‬پارت و سەركردە و بزاڤا رزگاری خازا كوردی ل هەر‬ ‫دزانیت و كورێ ڤێ ئاخێ بیت مافەكێ ڕەوایە و تشتەكێ پیروزە شانازیە درەكا هەبیت ب وی بەرنامەی وبریارێن وێ كونفرانسێ كاربكەن‪.‬‬ ‫بومە پشكداریێ ددانانا دەولەتەكا كوردستانی یا یەكگرتی وفیدرال دا‬ ‫چار‪ :‬كور لسەر ئاستێ هەرێمی وجیهانی یەك هەلوێست بن بەرامبەر‬ ‫سەروەرییا گەل و وەالت و پاشەروژا خوە نیشابدەن‪.‬وی دەمی دێ شێین‬ ‫بكەت‪.‬‬ ‫بێژین هێلێن سۆر ژبو ئاساییشا مەیا نەتەوەیی ئەڤەنە و كورد دێ بن‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بەری دو ساالن باس هەبو شاندەكێ رۆشنبیران بچیت خودان بریار دێ سەنگا كوردان هێتە ناسكرن‪.‬‬ ‫دێ كورد ل جهێ بریارێن ناڤ نەتەوەیی ئامادەبن دێ چارەنڤیسێ وان‬ ‫بوسەردانی ئیسرائیل‪ ،‬پاشی رێ پێ نەدرا‪ ،‬تو سەرە دانێن بەڤی رەنگی‬ ‫ددەست واندا بیت و دێ بنە خودان ئاساییشا نەتەوەیی و ئەڤە پێنگاڤا‬ ‫چاوان دنرخینی؟‬ ‫د‪ .‬كامیران بەرواری‪ :‬چاوان شاندێن رۆشنیر و تورەڤان و سیاسەت ڕاست و درستە ژبو پاشەروژەكا گەش‪.‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪23‬‬

‫جوولەکەکان و قوتابخانەکانیان‬

‫جووله‌که‌کان ئه‌ندازیاری ئاوه‌دانی شاری خانه‌قین بوون‬ ‫نووسینی عەزیز یاوەر‬ ‫وەرگێران‪:‬عەدنان شێخانی‬ ‫بوونیان لە كوردستان‬ ‫کۆنترین بوونی جوولەکەکان بۆ سەردەمی ئیمپراتۆریەتی ئاشووری‬ ‫(‪ )911-627‬پێش زایین دەگەڕێتەوە کاتێ کە پاشای ئاشوورییەکان‬ ‫لە چەندین هێرشدا بۆسەر مەملەکەتی ئیسرائیل و یەهودا بە هەزاران‬ ‫جوولەکەیان بەدیل گرت و بردیانە چیا الچەپەکانی کوردستان لە دیوەکانی‬ ‫عێراق و ئێران و تورکیا‪ ،‬لە چوارچێوەی سنووری ئیمپراتۆریەتی ئاشووری‪،‬‬ ‫جوولەکە بەدیلگیراوەکانیش هەواڵیان لە کەسوکار و جوولەکەکانی تری‬ ‫عێراق و فەڵەستین بڕا و ناویان بە (نەوە ونبووەکانی ئیسرائیل) دەركرد‪،‬‬ ‫چونکە ئەو مەملەکەتەی ئاشوورییەکان لە ناویان برد‪ ،‬بەپێی تەورات‬ ‫پێیان دەگوترا (دە نەوەکەی یەعقوب)‪.‬‬ ‫ئەو دیلە یەهودییانەی دورخرابوونەوە بۆ کوردستان‪ ،‬توانیان لە‬ ‫تەنیشت گوندە کوردییەکان گوند و نشینگەی تایبەتی بۆ خۆیان دروست‬

‫‪24‬‬

‫بکەن و چاو لە کوردەکان بکەن لە شێوازی بەڕێوەبردنی ژیانیان و‬ ‫دەستیان بە ئاژەڵداری وکشتوکاڵ کرد‪ ،‬لەالیەکی دیكەشەوە نۆبەداریان‬ ‫دەکرد لەالیەن زۆربەی سەرۆک هۆزە کوردییەکان و دەبوون بە داردەستەی‬ ‫ئەوان‪ ،‬لە هەمان کاتیشدا دەبوایە باج بدەن‪ .‬لە سەردەمی نەفیکردنیان بۆ‬ ‫کوردستان تا گەڕانەوەیان لە چلەکانی سەدەی رابردوودا‪ ،‬جوولەکەکان لە‬ ‫ناوخۆیان بە زمانی خۆیان گفتوگۆیان دەکرد کە شێوازی ئارامی کۆن بوو‪،‬‬ ‫هەروەها ئایینەکەی خۆیان پاراستبوو‪ ،‬زۆربەشیان خاوەن لەش و الری‬ ‫لەبار بوون بۆ بەخێوکردنی ئاژەڵ و کشتوکاڵ‪ ،‬بۆیە ئیسرائیل لە کاتی‬ ‫دروستبوونی دەوڵەتەکەیان زۆر پێداگریی لەسەر گەڕانەوەی جوولەکەکانی‬ ‫کوردستان کرد و بە رێکكەوتنێک لەگەڵ حكوومەتی ئەوسای عێراق لە‬ ‫کۆتایی چلەکانی سەدەی رابردوو هەموویان گەڕانەوە ئیسرائیل‪.‬‬ ‫بوونیان لە خانەقین‬ ‫مێژوونووسان سەرەتای پەیدابوونی جوولەکەکانیان لە خانەقین دیاری‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫هەبوو و خانەقینیش بوو بە مەڵبەندێکی گرینگی دانیشتن و بازرگانییان‪.‬‬ ‫هەروەها کۆمەڵگەیەکی تایبەت بە خۆیان لەوێ دروست کردووە بۆ ئەوەی‬ ‫بە ئازادی بتوانن رێوڕەسمیە ئایینییەکانیان ئەنجام بدەن و تایبەتمەندیی‬ ‫خۆیان بپارێزن‪ ،‬هەرچەندە لەگەڵ کوردەکان تێکەڵ بوون و جلوبەرگی‬ ‫کوردییان لەبەر دەكرد‪.‬‬ ‫بۆ ناوهێنانی جوولەکەکانیش وشەی جیاواز بەکار هاتووە‪ .‬کوردەکانی‬ ‫ناوچە چیاییەکان پێیان دەگوتن «جوو» ئەمەش لە وشەی (‪)jew‬ی‬ ‫ئینگلیزی هاتووە بەاڵم دانیشتووانی خانەقین و دەوروبەری‪ ،‬پێیان دەگوتن‬ ‫«یاودی» یان «یەهودی» کە بۆ یەهود و خوای یەهود دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫لەو سەردەمەی عوسمانییەکاندا‪ ،‬جوولەکەکان بوون بە توێژێکی گرینگ‬ ‫لە نەخشەی دانانی سیاسەتی ئابووری و بەڕێوەبردنی شاری خانەقین و‬ ‫دوای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقیش تا گەڕانەوەیان بۆ ئیسرائیل‪ ،‬ئەو‬ ‫رۆڵەیان هەر مابوو‪.‬‬

‫نەکردووە‪ ،‬هیچ یەکێکش لەو سەرچاوە لێکۆلینەوانەی پشتمان پێ‬ ‫بەستووە لە دەرگای ئەو بابەتەیان نەداوە‪ ،‬تەنیا بە چەند ئاماژەیەکی‬ ‫الواز نەبێ کە شیاوی ئەوە نییە وەک سەرچاوەیەک پشتی پێ ببەسترێت‪.‬‬ ‫بۆیە چوونە نێو بابەتێکی مێژوویی وا هەستیار کارێکی گران و قورسە‬ ‫ماندووبوونی زۆر دەوێ‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر بەپێی زنجیرەی ئەو رووداوە مێژووییانە بێت‬ ‫کە سەرچاوەکان باسیان کردووە‪ ،‬جێی خۆیەتی کە سەرەتای بوونی‬ ‫جوولەکەکان لە خانەقین‪ ،‬بۆ سەرەتای پەیدابوونیان لە کوردستان‬ ‫بگێڕینەوە‪ ،‬لە سەردەمی فەرمانڕانیی ئاشوورییەکان دوای ئەوەی جێگیر‬ ‫بوون لەو ناوچانەی دەکەوێتە نێو سنوورەکانی کوردستان‪ ،‬کار و‬ ‫رێوڕەسمە ئایینییەکانیان بە ئازادی ئەنجام دەدا‪ ،‬بە ژیانی کوردەکان‬ ‫راهاتن و زمانی کوردی فێر بوون و ئیتر ترسیان نەما و وردە وردە‬ ‫دابەزینە ناوچەکانی گەرمیان کە کەشوهەوای لە چیاکان گەرمتر و لە بارتر‬ ‫بوو بۆ نیشتەجێبوون و کشتوکاڵ‪ ،‬بۆیە دەستیان بە دروستکردنی نشینگە‬ ‫و جێگیربوون لە شار و گوندەکانی ناوچەی گەرمیان کرد‪.‬‬ ‫هەندێک لە سەرچاوە مێژووییە مەسیحییەکان باسی ئەوە دەکەن‬ ‫کە دوای ئەوەی حەزرەتی مەسیح کۆچی دوایی کردووە‪ ،‬هەندێک لە‬ ‫قوتابییەکانی هاتوونەتە کەرکووک بۆ ئەوەی ئایینی مەسیحی لە نێو‬ ‫جوولەکەکانی كەركووكدا باڵو بکەنەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ کە جوولەکەکان لەو سەردەمەدا لە كەركووك‬ ‫هەبوون‪ ،‬کەواتە ئەگەر لەو سەردەمە لە ناوچەی چیاکان دابەزین و‬ ‫بەرەو باشوور رۆیستن و گەیشتنە كەركووك‪ ،‬بێگومان لەو سەردەمە‬ ‫گەیشتوونەتە خانەقین‪ ،‬چونکە لە یەک نزیکن و هەر درێژەی ئەو کیانەشە‬ ‫کە جوولەکەکان لە چیاکان دابەزیون بۆ ناوچەکانی گەرمیان‪ ،‬بۆیە دەتوانین‬ ‫بڵێین کە جوولەکەکان نزیکەی پێش دوو هەزار ساڵ لە خانەقین بوونیان‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫بەشداریی لە کارگێڕی شارەکەدا‬ ‫لە سەردەمی عوسمانییەکاندا‪ ،‬جوولەکەکان شانبەشانی دانیشتووانی‬ ‫شارەکە بەشدارییان لە پۆستە ئیدارییەکانی شارەکەدا دەکرد و هەندێ‬ ‫پۆستی ئیدارییان وەرگرت لە دامو دەزگاکانی سەردەمی عوسمانییەکان‪ ،‬لەو‬ ‫سەردەمەشدا بەتایبەتی دوای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقی‪ ،‬جوولەکەکان‬ ‫چەندین پەیوەندی راستەوخۆ و ناراستەوخۆیان بە کەسایەتی و کۆمەڵەی‬ ‫یەهودییەکانی تری عێراق دروست کردبوو کە بە ئامانجی سیاسی و‬ ‫تایفەگەری و هەندێ جاریش بازرگانی دروست کرابوون‪ ،‬ئەو کۆمەاڵنەش‬ ‫مەڵبەندەکانیان لە بەغدا بوو و هەندێ لقیشیان لە خانەقین هەبوو‪.‬‬ ‫لەالیەن دەوڵەتی عوسمانییەوە جوولەکەکان مامەڵەیەکی باش و نەرمیان‬ ‫لەگەڵ دەکرا‪ ،‬هیچ کاتێک بەهۆی ئایینەکەیانەوە گرفتیان بۆ دروست نەدەکرا‬ ‫و بیر و باوەر و رێوڕەسمە ئایینییەکانیان بە ئازادیی بەجێ دەگەیاند‪ ،‬دوو‬ ‫دەسەاڵتداریان هەبوو‪ ،‬ئایینییەکە پێی دەگوترا (ئەنجوومەنی رووحانی)‬ ‫ئەوەی تریشیان مەدەنی بوو پێی دەگوترا (ئەنجوومەنی جەستەیی) ئەو‬ ‫دوو ئەنجوومەنە سەرپەرشتی هەموو دامودەزگا ئایینی و مەدەنییەکانی‬ ‫جوولەکەکانی عێراقی دەکرد‪.‬‬ ‫لە هەمان کاتیشدا دەوڵەتی عوسمانی باجی لەسەر جوولەکەکان دانابوو‬ ‫کە سااڵنە لە تاکە نێرە باڵغەکان وەردەگیرا‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا دەوڵەتی عوسمانییەکان بەشداری بە جوولەکەکان‬ ‫دەکرد لە ئەندامێتیی ئەنجوومەنی بەرێوەبردنی ویالیەتی بەغدا‪ ،‬هەروەها‬ ‫لە ئەنجوومەن و یەکە ئیدارییانەی خۆیان تێیدا دەژیان‪ ،‬لە زۆربەی‬ ‫دادگاکانی ویالیەتی بەغدا ئەندامێتییان هەبوو‪.‬‬ ‫لە شاری خانەقینش بە هەمان شێوە‪ ،‬ئەندامێتیان هەبوو لە ئەنجوومەنی‬ ‫بەرێوەبردنی قەزا‪ ،‬لەوانەش (حسقێل ئەفەندی) ئەندامی دادگای سەرەتای‬ ‫بەغدا بوو‪(،‬سلێمان ئەفەندی) ئەمینداری سندووقی بەرێوەبردنی شارەکە‬ ‫بوو‪( ،‬مەحمود زولێخا ئاغا) بەرێوەبەری دارایی بوو‪ ،‬یوسفی ئەفەندی‬ ‫بەرێوەبەری پۆستە و یەعقوب ئەفەندی مەئموری قەرزە گشتیەکان بوو‪.‬‬ ‫لە چاو ئەو رێژە کەمەی کە هەیان بوو لە سەرژمێری‪ ،‬جوولەکەکان‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪25‬‬

‫بەرێژەیەکی زۆرتر لە قەبارەرەی خۆیان بەشداریان لە بەرێوەبردنی‬ ‫شارەکە دەکرد‪ ،‬بە گوێرەی ئەو سەرژمێریانەی کە لە سااڵنی پێش‬ ‫کۆچکردنیان کراوە لە لیوای دیالە لە ساڵی ‪ ،1947‬دوو هەزار و‬ ‫‪ 851‬تاکی جوولەکە هەبوو‪ ،‬زۆربەشیان دانیشتووی شاری خانەقین‬ ‫بوون‪ ،‬لەبەر گرینگی شارەکە لە رووی بازرگانییەوە هەروەها وەک‬ ‫مەڵبەندێکی کۆمەڵەی جوولەکەکان بوو‪.‬‬ ‫بەپێی مادەی دووی رژێم‪ ،‬تایفەی ئیسرائیل و ژمارە ‪36‬ی ساڵی‬ ‫‪ 1931‬کە لە پێنج برگە پێک هاتووە‪ ،‬مەڵبەندی لیوای دیالە شاری‬ ‫خانەقین بووە‪.‬‬ ‫ئەو ئیسرائیلیانەی کە لەشاری خانەقینیش دادەنیشتن بە کۆمەڵە‬ ‫دانراون‪ ،‬بەپێی ماددەیەکی هەمان رژێمی تایفەی ئیسرائیل‪ ،‬عێراق‬ ‫کراوە بەسێ ناوچەی دانیشتووانی ئیسرائیلییەکان بە گوێرەی گرینگی و‬ ‫ژمارەی جوولەکەکان لە شارەکەدا‪ ،‬نەک هەر ئەوەش کە لە یاداشتەکانی‬ ‫(ساتع الحسری)دا هاتووە بەڵکو ئەم راستیانە دەسەلمێنێ کە دەڵێن‬ ‫لە ‪ 13‬شاری عێراق ‪ 30‬قوتابی جوولەکە هەبووە‪ ،‬بەاڵم بە تەنیا لە‬ ‫شاری خانەقین ‪ 70‬قوتابی هەبووە‪.‬‬ ‫پاش بڕیاری دابەشکردنی کە لە ساڵی ‪ 1948‬و ئەو نوێکاریانەی کە‬ ‫لە گۆڕەپانەکە هاتنە ئاراوە‪ ،‬چەندین رەنگدانەوەی ناوخۆ و هەرێمی‬ ‫لێ کەوتەوە و کۆچی بە کۆمەڵی جوولەکەکان لە ناوچە جیاجیاکانی‬ ‫عێراق بۆ ئیسرائیل دەستی پێ کرد‪ ،‬لە خانەقینینش گەیشتە چڵەپۆپە‬ ‫و لە سەرەتای ساڵی ‪ 1948‬دەستی پێ کرد و تا کۆتایی ‪1949‬‬ ‫بەردەوام بوو‪.‬‬ ‫ئەوانەش کە بڕیاریان دابوو نەگەڕێنەوە‪ ،‬هەرچەندە ژمارەیان کەم‬ ‫بوو‪ ،‬هاتنە ناو ئایینی ئیسالم و لەگەڵ کۆمەڵگەی ئیسالم تێکەڵ‬ ‫بوون‪ ،‬بۆیە دەبینین لەو سەرژمێرییەی حكوومەتی عێراق لە ساڵی‬ ‫‪ 1957‬ئەنجامی دا‪ ،‬تەنیا دوو جوولەکە لە خانەقین ناویان تۆمار کراوە‪،‬‬ ‫ئەوانیش پیاوێکی تەمەن ‪ 30‬ساڵ و ئافرەتێکی تەمەن ‪ 35‬ساڵ‪.‬‬ ‫هیچ سەرچاوەیەکیش ئەوەی باس نەکرد کە ئەو ژن و پیاوە خزمیان‬ ‫هەبووە یان نا‪ ،‬حكوومەتی عێراقی لە ساڵی ‪ 1950‬یاسایەکی داهێنا‪،‬‬ ‫بەپێی ئەو یاسایە ناسنامەی عێراقی لە هەموو جوولەکەکانی عێراق‬ ‫ستێندرایەوە‪ ،‬ئەو جوولەکەکانەش کە تا ئەوکاتە نەیاندەویست عێراق‬ ‫بەجێبهێڵن لەدوای ئەم یاسایە ناچاربوون کە عێراق جێ بهێڵن‪.‬‬ ‫پیشە و چاالکییە ئابووری و رامیارییەکانیان‬ ‫لە بەر هەڵکەوتەی خانەقین لە رووی بازرگانی و خۆشەویستی‬ ‫جوولەکەکان بۆ بازرگانی‪ ،‬شارەکەیان کردە پێگەی نیشتەجێبوون و‬ ‫بازرگانی‪ ،‬ژیانی شاریش الی ئەوان چاکتر بوو لە الدێکان‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫لە الدێکان دەبوایە کاری کشتوکاڵی ئاژەڵداری بکەن‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەوانەی لە دێیەکانیش دادەنیشتن زیاتر بە بازرگانی‬ ‫خەریک بوون وەک کڕینی بەروبوومی کشتوکاڵی ئاژەڵی لە جوتیاران‬

‫‪26‬‬

‫زۆربەی جوولەکەکان‬ ‫کاری کشتوکاڵیان‬ ‫ه هەر‬ ‫نه‌ده‌کرد‪ ،‬چونک ‌‬ ‫بە هیوا بوون رۆژێک‬ ‫بگەڕێنەوە ئیسرائیل و‬ ‫ئۆرشەلیم‬

‫و گواستنەوە و فرۆشتنەوەی لە‬ ‫شارەکان و هەروەها هاوردەکردنی‬ ‫شەکرو چاو کوتاڵ‪ ،‬لە شارەکان‬ ‫بۆ دێیەکان جا یان بە پارە دەیان‬ ‫فرۆشتەوە یان دەیان گۆڕیەوە‪،‬‬ ‫دەربارەی پەیوەندی جوولەکەکان‬ ‫بە بازرگانی لە شاری خانەقین‪،‬‬ ‫عەبدولڕەزاق‬ ‫مێژوونووس‬ ‫حوسنی‪ ،‬دەڵێت «بازرگانی لە‬ ‫خانەقین هەڕمێنیکی زۆری هەبوو لەبەر گرینگی جوگرافیای شارەکە‪،‬‬ ‫جوولەکەکانیش تێیدا بااڵدەست بوون هەرچەندە کەمینە بوون»‪.‬‬ ‫چونکە خانەقین دەکەوێتە ناوچەیەکی سنووری لە نێوان عێراق و‬ ‫ئێران و سنووری کوردستان لە الیەن زۆربەی جوولەکەکان پەیوەندییان‬ ‫لەگەڵ خاک نەبوو و کاریان تێدا نەدەکرد‪ ،‬تەنیا لە چەند ناوچەیەکی‬ ‫کوردستان نەبێ کە خەریکی کشتوکاڵ بوون‪ .‬هۆکارەکەش بۆ ئەوە‬ ‫دەگەڕایەوە کە هەر بە هیوای بوون رۆژێک بگەڕێنەوە ئیسرائیل و‬ ‫ئۆرشەلیم‪ ،‬بۆیە زیاتر خەریکی بازرگانی بوون و پێیان لە كێاڵنی‬ ‫زۆری و کشتوکاڵ باشتر بوو‪ ،‬کەچی لە ناێو ئیسرائیل ئاراستەکە‬ ‫بە شێوەیەکی تر بوو‪ ،‬بۆ نموونە کاتێ جوولەکەکان لە ساڵی ‪1870‬‬ ‫دروشمی (گەڕانەوە بۆ خاک)یان بەرز دەکردەوە‪ ،‬وەک ئاماژەیەکی‬ ‫روون و ئاشکرا بۆ خۆشەویستیی خاکی کشتوکاڵی و بەکاربردنی‬ ‫زەوی بوو‪ ،‬زۆربەی هەرە زۆری جوولەکەکانی خانەقین لە هەردوو‬ ‫گەڕەکی ساڵح بەگ و عەبدوڵاڵ بەگ دادەنیشتن‪ ،‬چونکە لە بازاڕ و‬ ‫دووکانەکان نزیك بوون و بە ئاسانی دەگەیشتنە سەر کارەکانیان‪،‬‬ ‫هەروەها مەبەستیان بوو لەیەک شوێن کۆ ببنەوە و ناوچەیەکی تایبەت‬ ‫بۆ خۆیان هەبێت‪ ،‬هەندێ رێوڕەسم و دابونەریتی تایبەتیان هەبوو‪،‬‬ ‫ئێستاش بە تەمەنەکانی شاری خانەقین دەیانگێرنەوە و باسیان‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫هەرچەندە زۆربەی جوولەکەکان بە بازرگانی خەریک بوون لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا هەندێکیان کاری دەستیان دەکرد‪ ،‬ئەلیاس و هەردوو‬ ‫کوڕەکەی زێڕنگەر بوون و ناوبانگی باشیان هەبوو‪ ،‬هەروەها حەبیب‬ ‫عزرە بنیامین بەهەمان شێوە زێڕنگەر بوو‪ ،‬هەروەها منەشێ یەکەم‬ ‫کەس بوو کە کاری چاککردنەوەی سەعاتی دەکرد‪ ،‬و بە مەنشێی‬ ‫سەعاتچی بە ناوبانگ بوو‪.‬‬ ‫لە دروستکردنی هۆتێلدا‪ ،‬جوولەکەکان داهێنەر بوون‪ .‬لە سەرەتای‬ ‫سەدەی رابردوودا سیون یافا‪ ،‬باڵەخانەی گازینۆکەی کرد بە هۆتێل‬ ‫و چەندین کەسایەتی بەناوبانگی سیاسی و ئەدەبی و هونەری لە‬ ‫بیستەکان و سییەکانی سەدەی رابردوودا سەردانیان دەکرد‪.‬‬ ‫لە دوای ئەویش هەردوو برا عەبدوڵاڵ ئاغا و ئیماعیل ئاغای باجەاڵن‬ ‫هۆتێلەکەیان کڕیەوە‪ .‬یەکەم کەسیش کە لە كۆتایی بیستەكاندا کاری‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫شوێنه‌وارێکی جووله‌که‌کانی خانه‌قین‬ ‫وێنەگرتنی دەكرد‪ ،‬فەرەج بوو‪ .‬لە چەندین کاری تریشدا جوولەکەکان‬ ‫پێشەنگ و دەستڕەنگین بوون‪.‬‬ ‫لە پیشەی بەرگدرویدا فرایم یەهودی ناوبانگی زۆری هەبوو‪ ،‬یەکەم‬ ‫ویستگەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە ساڵی ‪ 1935‬لەالیەن ساڵح شابییەوە‬ ‫لە شاری خانەقین دامەزرا کە دەکەوێتە سەر رووباری ئەڵوەند لە‬ ‫نزیک پردی بەردینی کۆن بۆ ئەوەی وزەی کارەبا بدات بە شارەکە‪،‬‬ ‫جوولەکەکان سەربڕی تایبەتی خۆیان هەبوو‪ ،‬سەربڕ لە زمانی عیبریدا‬ ‫(شوحیت)ی پێ دەگوترێ‪ ،‬ئەویش کارێکە کەسێک دەیکات کە لەسەر‬ ‫دەستی سەربڕی شەرعی (قەسابی شەرعی)دا راهێنانی کردووە و‬ ‫مۆڵەتی کاری وەرگرتبێ‪ ،‬سەربڕەکە لە بری کارەکەی خۆی پاداشت و‬ ‫هەندێک گۆشت وەردەگرێ‪ ،‬جگە لە گۆشتی مریشک‪.‬‬ ‫جوولەکەکانی شار بە (سەربڕ) دەڵێن مشکۆ‬ ‫لە ماسیگریدا جوولەکەکان کەسێکی تایبەتیان هەبوو پێیان‬ ‫دەگووت (کوجە) لە بواری بۆن فرۆشی دەرمانی دەستکرددا ناوێک‬ ‫ناو بەو بوارەوە بەسترابووەوە‪ ،‬چونکە زۆر شارەزا و داهێنەر بوو لە‬ ‫ئامادەکردنی بۆن و دەرمان لە جۆرەها گژوگیا و شوێنێکی دیاریشی‬ ‫هەبوو لە بازاری خانەقین کە پێیان دەگووت «تاریکە بازاڕ» لە دوای‬ ‫کۆچکردنی جوولەکەکان تاریکە بازاڕ کە بوو بە مووڵکی کەسێکی‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫خانەقینی و هەرهەمان ئیشی تێدا دەکرد‪ ،‬بۆ فرۆشتنی کەل و پەلی‬ ‫بەرگ دوری دوکانی (یونتوب) هەموو پێداویستیەکانی بەرگ دروی لە‬ ‫بەکرەو یەخەبەندی دەرزی و شتی تریش لێ دەست دەکەوت‪.‬‬ ‫چەند کەسایەتییەکی جوولەکە لە شاری خانەقین ناوبانگیان‬ ‫هەبوو‪ ،‬لەوانەش ئیسحاق ئاغای كەرندی كە خاوەنی گەراجی‬ ‫ئۆتۆمبێل بوو كە ئێستاش هەر بەو ناوە ماوە‪ .‬سیۆن کوبی کە بە‬ ‫(سین کوبی) ناسرابوو و خاوەنی پێشانگایەکی بەناوبانگ بوو تا‬ ‫ئێستاش پێشانگاکە هەر بە ناوی ئەوە‪ ،‬یەکێکی تر لە کەسایەتییە‬ ‫بەناوبانگەکان‪ ،‬گوتاربێژی ئایینی تەوڕات‪ ،‬یەلمان بوو کە بەریشە‬ ‫درێژەکەی بە ناوبانگ بوو‪ ،‬جگە لەوانەش خەڵکی خانەقین راهاتبوون‬ ‫کە رۆژانە هەندێ لە جوولەکە دەستکورتەکان لە بازاڕی شارەکە ببینن‬ ‫وەک سبحنانە‪ ،‬الوە‪ ،‬ئاشکە‪.‬‬ ‫جوولەکەکانی کوردستان بە گشتی سەربڕ یان قەسابەکانیان ال‬ ‫پیرۆز بوو و بەکەسێکی خواییان دادەنان‪.‬‬ ‫تا ئێستاش ناوی بازرگانی دانەوێڵە‪ ،‬موشی مای‪ ،‬ماوە‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 1948‬بە هۆی گرانبوونی دانەوێڵەوە هێرش كرایە سەر كۆگاكانی و‬ ‫تەواوی شتەكانی دزران‪ .‬موشی مای خاوەنی بڕێکی زۆر گەنم بوو‪،‬‬ ‫کە پێشتر لە ئێرانەوە هاوردبووی و لە ژوورەکانی ئۆفیسی گومرگی‬ ‫خانەقین عەمباری کردبوو‪ ،‬وەک هاوتاکانی خۆی لە بازرگانی دانەویڵە‪،‬‬ ‫لە دوای رووداوەکانیش بەدیار کەوت کە لە هەموو هاوڕێکانی زیاتر‬ ‫زیانی بەر کەوتووە و هەرچەندە هەوڵی زۆریشی دا حكوومەت هیچ‬ ‫قەرەبووی نەكردەوە‪.‬‬ ‫سەرۆکی تایفەی جوولەکەکان لە خانەقین‪ ،‬ئیبراهیم ساسۆن‬ ‫نەسیم‪ ،‬كە بە (ئیبراهیم كاتب) ناسرابوو‪ ،‬ساڵی ‪ 1921‬خۆی كرد‬ ‫بە بریكاری (كرۆن كایمێنت) (‪Jewish National found‬‬ ‫‪ )kronkayment‬واتە سندووقی دامەزرێنەری جوولەكە‪،‬‬ ‫لەو رێگەیەشەوە توانی بڕێکی زۆر پارە کۆ بکاتەوە کە لە چاو‬ ‫جوولەکەکانی خانەقین بە بڕێکی زۆر دادەنرا‪ ،‬لە دواییشدا پارەکەی‬ ‫ناردرا بۆ ئیسرائیل بۆ ئەوەی زەوی لە فەڵەستین پێ بکڕن‪ ،‬ئەم‬ ‫زەوییانەش بە موڵکی هەموو گەلی جوولەکە دادەنران‪ ،‬ئەو سندووقە‬ ‫کە بە «سندووقی کڕینی زەوی» ناو دەبرا‪ ،‬لە کۆنگرەی پێنجەمی‬ ‫جوولەکەکان لە ساڵی ‪ 1901‬دامەزرا‪ ،‬هەندیک لە جوولەکەکانی‬ ‫خانەقینیش زەوییەکانی خۆیان بە ناوی جوولەکە دەستکورتەکانی‬ ‫قودسەوە کرد‪.‬‬ ‫ئەمەش لە سەرەتای بیستەکانی سەردەمی رابردوو دەستی پێ‬ ‫کرد‪ .‬ئەمە لە وێنە زونکرافیانەی رۆژنامەکانی ئەو سەردەمە بەدیار‬ ‫دەکەوێ کە خاوەنداری جوولەکەکان بۆ ئەم زەویانە باڵو دەکردەوە‪.‬‬ ‫لە خانەقینش کۆمەڵەیەکی جوولەکە بەناوی (شەبان کوری‬ ‫یەهوودا) کە گەنجە جوولەکەکان رێکیان دەخست هاوکات چەندین‬ ‫کۆمەڵەی تر لە ساڵی ‪ 1924‬لە عێراق دامەزێندرا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪27‬‬

‫نادر نادرۆڤ و نورسوڵتان نه‌زه‌ربایت‪ ،‬سه‌رۆک کۆماری ئه‌و واڵته‌‬

‫سەرۆكی كوردانی قەزاقستان بۆ «ئیسرائیل‪-‬کورد»‪:‬‬

‫حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەبێ ڕێگە بۆ‬ ‫گەڕانەوەی كوردە جوولەكەكان خۆش بكات‬ ‫هه‌ڤپه‌یڤین‪ :‬ره‌مه‌زان که‌ریم‬ ‫پڕۆفیسۆر نادر نادرۆڤ‪ ،‬سەرۆكی كوردانی قەزاقستان‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكی تایبەت بە گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد»دا‬ ‫باسی لە كۆمەڵێك خاڵی گرینگ سەبارەت بە رەوەندی كورد لەو واڵتەدا دەكات و پێی وایە مەسەلەی دروستبوونی‬ ‫پەیوەندییەكی سیاسی و ئابووری و رۆشنبیری لەگەڵ واڵتی ئیسرائیل‪ ،‬دەتوانێ لە زۆر الیەنەوە یارمەتیدر بێت بۆ‬ ‫ئەوەی كورد بتوانی وەك هێزێك ڕۆڵی بەسەر گۆڕانكاری پڕۆسەی سیاسی لە داهاتووی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‬ ‫هەبێت و هەروەها مێژووی پەیوەندی نەتەوەی كورد و جوولەكە و رەوەندی ژیانی كوردەكان لە واڵتی قەزاقستان‬ ‫بۆ گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» دەخاتە روو‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬هەر وەك دەزانن كورد و جوولەكە دوو نەتەوەی هەرە‬ ‫كۆنی رۆژهەالتی ناوەڕاستن و زۆر فاكتۆری بەهێز هەیە بۆ نزیك بوونەوەی‬ ‫كورد و جوولەكە‪ ،‬ئەو فاكتۆرە بەهێزانە چێن كە كورد و جوولەكە لە یەك‬ ‫نزیك دەكاتەوە؟‬ ‫نادر نادرۆڤ‪ :‬وەك نووسەرێكی جوولەكەی بەناوبانگ گوتی «گەالنێك‬ ‫كە پێكەوە پاشا بوونە و گریاون لە یەكتر نامۆ نین و بران»‪ .‬لەبەر ئەوەیە‬ ‫گەلی كورد و جوولەكە بەرەهەمی گەورەیان لە بەردەوامی دیرۆكدا بۆ‬ ‫مرۆڤایەتی خوڵقاندووە‪ .‬بەو دیرۆكە دەوڵەمەندەوە ئێمە وەك هەر گەلێكی‬ ‫تر دیرۆكێك شانازیمان هەیە‪.‬‬ ‫كورد گەلێكی گەورەیە و بەزۆر هاتۆتە پارچەكردن و سنووری‬ ‫كوردستانیش دابەش كراوە ئەوە شتیكی حاشا هەڵنەگرە‪ .‬هەروەها لە‬ ‫میشكی كوردەكانیشدا سنوور دروست كراوە‪ .‬پێویستە ئەو سنوورانەی‬ ‫كوردەكان لە یەكتر پارچە دەكات هەڵبگیرێن‪ .‬دەبێ سەرۆكی هەرێمی‬

‫‪28‬‬

‫كوردستان بڵێت كوردستان یەك واڵتە و كورد یەك گەلە‪.‬‬ ‫من ساڵی ‪ 2003‬كتێبیكم بە ناوی «ئێمە كوردی قەزاقستان» دەرخست‬ ‫لە الپەرەی ‪556‬دا من نووسیومە «پێویستە ئێمە هەموومان بزانین ئێمە‬ ‫نەك قەزاقی ـ عێراقی ـ توركین‪ ،‬ئێمە لە راستیدا هەموو كوردستانین‪،‬‬ ‫هەروەها باش لە واڵتی ئێمە ژیان دەكەین خۆ وەك هاوواڵتییەك ئەو‬ ‫شوێنە دەناسێنین‪ ،‬بەاڵم هیچ كات نیشتیمانپەروەری و كوردپەروەری‬ ‫خۆمان لەبیر ناكەین»‪ .‬من هەرگیز ئەو بۆچوونەم قبووڵ نییە كە دەڵێن‬ ‫«جینوسایدی كوردان بە شتێكی كەم بزانن‪ ،‬هەندیك دەوڵەت و سەرۆكی‬ ‫واڵتان هۆڵۆكۆستی هیتلەر لەسەر جوولەكەكان قبووڵ ناكەن‪ .‬دەڵێن لە‬ ‫هەندێك كەس جینۆسایدی كوردان لە بواری سیاسی و زانستی نەهاتووەتە‬ ‫هەڵسەنگاندن‪ ،‬ئەگەر وا بێت‪ ،‬بۆ ئەم ساتە پێشكەوتنی پەیوەندی كورد‬ ‫و جوولەكە دەبێ ئەو كێشەیە روون بكاتەوە‪ .‬جینۆسایدی كوردەكان وەك‬ ‫ئەوەی بەسەر جوولەكەكان هاتووە لە كاتی هیتلەردا لەسەر كوردانیش‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫“‬

‫پەیوەندیی كورد لە‬

‫گەلی كورد و جوولەكە وەك برا پێكەوە بن‪ ،‬لە‬ ‫لە كاتی سەددام لەبەر ئەوەش زۆر شتی تراژیدی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫ئازەربایجان‬ ‫هەموو كاتەكاندا یارمەتیدەری یەك بن بۆ یەكتری‬ ‫وەك یەك لە نێوان ئەو دوو گەلە هەیە‪.‬‬ ‫من لە كتێبەكەی خۆمدا مەسەلەی مێژوویی‪ ،‬جوولەكەكان زۆر باشە‪ ،‬وەك گوشت و نینوك بن‪ .‬لە داهاتوودا وەك‬ ‫كۆنفیدراسیۆن یان یەكیەتی كوردستان و ئیسرائیل‬ ‫ئایینی و كولتووری هەروەها تراژیدی كە هاتووەتە‬ ‫‪37‬‬ ‫رەسمی‬ ‫بە‬ ‫لەوێ‬ ‫سەر كوردەكان بە شیوەیەكی قووڵ ئانالیز‬ ‫دروست ببێت‪ .‬هەرێمی كوردستان دەبێ ڕێگە بۆ‬ ‫كردووە‪ .‬ئەمرۆ لە ئاستی نێونەتەوەییدا ناوەندی هەزار جوولەكە دەژین گەڕانەوەی كوردە جوولەكەكان خۆش بكات‪.‬‬ ‫راگەیاندنی كوردی هەیە كە هەموو رۆژ راستییەكان‬ ‫هاوپەیمانیی كورد و ئیسرائیل ببێتە نموونەیەك لە‬ ‫باس دەكەن ئەمرۆ جینۆسایدی ئەرمەنییەكان‬ ‫جیهانی مۆدێرندا كە لە مۆدێلی یەكیەتیی ئەوروپا‬ ‫پۆل بە پۆل قبوول دەكرێت‪ .‬وەك گوتەیەكی كۆنی گەلی جوولەكە كە و فیدراسیۆنی رووسیا تێبپەرێت‪ .‬برایەتیی عەرەب و فارس و تورك‪،‬‬ ‫دەڵێت «مرۆڤ دەتوانێ ئاگر بشارێتەوە‪ ،‬بەاڵم دووكەڵ ناشاردرێتەوە» كوردەكانی بێبەش هێشت و مافی ئەوانی دەستبەسەر نەكرد‪ .‬لەبەر‬ ‫گەلی جوولەكە خاوەن برایەتییەكی گەورەیە‪ ،‬گەلێكە كە خاوەن خودا و ئەوەی دەڵێن «كوردەكان برای ئێوەی جوولەكەن»‪.‬‬ ‫قودسییەتە و كەسێكیش ناتوانێ ئەو راستییە قبووڵ نەكات‪ .‬بە كار و‬ ‫ئێمە وەك كوردی ئاسیای ناوین‪ ،‬پارەچەیەك لە دیاسپۆڕای سوڤییەت‬ ‫چاالكی خۆیان و بە عەقل و خوڵقاندنی جوولەكە بە ملیۆنان جار ئەو بۆ برایەتی كورد و ئیسرائیل ‪ %100‬رازین و لەو الیەنەوە بۆ هەر خزمەتێكی‬ ‫شتەی ئاشكرا و مسۆگەر كردووە و لە نێو ئاگر و قڕكردن و دەربەدەر ئامادەین‪ .‬لە كۆماری قەزاقستان ئێمە لە ساڵی ‪ 1991‬بەم الوە نزیكەی‬ ‫كردنیان زۆر جاران خۆی پاراستووە و خۆی لەبێر نەچووە هەر كە ‪ 120‬میللەت و مەزهەب و ئایین لە بن ئاسمانێكی ئازاد و یەكساندا دەژین‪،‬‬ ‫رۆیشتووە پیشكەوتووە‪ ،‬میزوپۆتامیا و قودس وەك النكەی شارستانییەت وەك كەمەنەتەوەیەك خاوەن هەموو مافێكی خۆمانین‪ .‬هەروەها ژیان‬ ‫مرۆڤایەتییە و كاریگەری سەرەكی لە مەدەنیەتی مرۆڤایەتییدا هەبووە‪.‬‬ ‫لە واڵتی خۆمان (كوردستان) بۆ ئێمەی كوردستانی تاراوگە ئامانجیكی‬ ‫سەرەكییە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬رەوەندی كورد لە ئازەربایجان چۆن سەیری مەسەلەی‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬رەوەندی كورد لە قەزاقستان چۆن سەیری ئەو‬ ‫ئیسرائیل دەكەن؟‬ ‫نادر نادرۆڤ‪ :‬كورد لە ئازەربایجان نزیكەی ‪ 300‬هەزار كەس دەبن‪ ،‬بەاڵم ئەزموونەی ئێستای حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەكات؟‬ ‫نادر نادرۆڤ‪ :‬ئێمە وەك كوردی سۆڤییەتی كۆن زۆر خۆشحاڵین كە‬ ‫دەوڵەت ئەوانی ئاسیمیلە كردووە دەڵێن ‪ 20‬هەزار بە رەسمی هەیە‪ .‬وەك‬ ‫ئاشكرایە سەرۆك كۆماری ئازەربایجان حەیدەر عالییوی باوك و ئیلهام باشووری كوردستان رزگار بووە و كاریگەریی ئەرێنی خۆی لەسەر رەوشی‬ ‫عالییوی كوڕ بە رەگەز خۆیان كوردن‪ .‬لە نێو نەخشەی ئازەربایجانیشدا ئێمەش هەیە‪ ،‬واڵتانی تر ئێمە دەبینن زیاتر حسابمان بۆ دەكەن‪ ،‬لەبەر‬ ‫كورد ‪ %70‬روبەری ئازەربایجانی بەدەستە‪ ،‬بەاڵم بە ئازەبایجانی خۆیان ئەوەی دەزانن واڵتی خۆمان هەیە‪ .‬كوردەكانی سۆڤییەتی كۆن هەموو‬ ‫لە قەلەم دەدن‪ .‬پەیوەندیی كورد لە ئازەربایجان لەگەڵ جوولەكەكان زۆر چاویان لە واڵتی خۆیانە‪ .‬لە ساڵی ‪2003‬وە دوای لەناوچوونی رژیمی‬ ‫باشە‪ ،‬لەوێ بە رەسمی ‪ 37‬هەزار جوولەكە دەژین‪ .‬لە سەدەی ‪ 17‬و ‪18‬دا دیكتاتۆری سەددام‪ ،‬هاتوچۆی كوردان بۆ كوردستانی ئازاد ئاسان بووە‪،‬‬ ‫جوولەكەكان خۆیان باسیان لەوە دەكرد كە لە سەردەمی ئیمپراتۆرییەتی پەیوەندیی بەردەوامی خۆیان هەیە لەگەڵ بەڕێوەبەرانی كوردستان وەك‬ ‫میدیا‪ ،‬واتا ئیمپراتۆرییەتی كوردەكانەوە و دوو هەزار و ‪ 500‬ساڵ بەر سەرۆكی هەریم كوردستان بەرێز مەسعود بارزانی و سەرۆكی پەرلەمان‪،‬‬ ‫لە ئێستا هاتوونەتە ئەم ناوچانە‪ .‬لە نێوان سااڵنی ‪ 1948‬تا ‪ 2008‬لە سەرۆكی حكوومەت و هەروەها لە ئاستی زانستی و كولتووریشدا‬ ‫سوڤییەتی كۆنەوە نیزیكی ملیۆنیك و ‪ 300‬هەزار جوولەكە بەرەو واڵتی بەرەوپێشچوون هەیە‪.‬‬ ‫خۆیان كۆچیان كرد‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬كێشەی كورد ئێستا لە توركیا كەوتووەتە پێڤاژۆیەكی‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دووبارە لەبەردەم گۆرانكاریدایە‪ ،‬تازەوە‪ ،‬ئایا بە ڕای ئێوە توركیا لەو قۆناغەدا دەخوازێ پرسی كورد‬ ‫بە بۆچوونی ئێوە كورد لەو گۆرانەدا دەتۆانی چۆن سیاسەتی خۆی چارەسەر بكات؟‬ ‫نادر نادرۆڤ‪ :‬باكووری كوردستان هەم لە الیەنی جوگرافیاوە و هەم لە‬ ‫دابڕێژیت؟‬ ‫نادر نادرۆڤ‪ :‬رۆژهەاڵتی ناوین ناوچەیەكی زۆر ئاڵوزە‪ .‬لە نیوان گەلی الیەنی ژمارەی دانیشتوانەوە‪ ،‬بەشی هەرە گەورەی كوردستانە‪ ،‬نكۆڵی و‬ ‫جۆراوجۆردا تێكهەڵچوون هەیە‪ ،‬وەك كورد و عەرەب‪ ،‬كورد و فارس‪ ،‬پاكتاوكردنی زیاتر لە ‪ 20‬ملیۆن كەس بە بەردەوامی لە كۆماری توركیادا‬ ‫فەلەستین و ئیسرائیل و هەروەها هێلالنەی ئیسالمی رادیكاڵیشە‪ .‬لە بەرچاوە‪ ،‬بەاڵم سەر نەكەوت‪ .‬گەلی كورد لە بن ئااڵی ئازادیدا كە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناویندا دروستكردنی كوردستانی گەورە شەرتی ئەساسییە‪ ،‬بزاڤی ئازادیخوازی گەلی كوردستان پەكەكە كە بەڕێز عەبدوڵاڵ ئۆجەاڵن‬ ‫ئەویش لەگەڵ كات و ساتدا دەبێت‪ .‬كورد و ئیسرائیل وەك دوو دەوڵەتی سەرۆكایەتی دەكرد جارێكی دیكە شۆڕشی ژیانەوەی دروست كرد و‬ ‫سەرەكی پێویستە پەیمانی ستراتیژێك لە هەموو بوارەكاندا واژۆ بكەن‪ .‬مەسەلەی كوردی كردە باسیكی نێودەوڵەتی‪ .‬گرتنی ئۆجەالن لە ساڵی‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪29‬‬

‫‪1999‬دا لە دەرەوەی یاسای نێودەوڵەتیدا بوو‪ .‬كۆماری توركیا ‪ 50‬ساڵ‬ ‫زیاترە لە سەر رێگەی یەكیەتیی ئەوروپایە‪ ،‬هەروەها زۆر بارودۆخ توركیا‬ ‫ناچار دەكات مافی كوردەكان قبووڵ بكات لەو مانگانەی دواییدا كرانەوەی‬ ‫كورد زۆر گرینگە لە ساڵی ‪2009‬دا زۆر پێشكەوتنی بەنرخ دروست بوون‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬چارەسەری پرسی كورد بەبێ موخاتەبگرتنی عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەاڵن دەتوانێ سەركەوتوو بێت؟‬ ‫نادر نادرۆڤ‪ :‬پێویستییەكی سەرەكییە كە دەوڵەتی تورك مەسەلەی‬ ‫كورد چارەسەر بكات و لە نێو چارەسەریشدا‪ ،‬نەخشە ڕێگەی عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەاڵن و پەكەكەش هەبێت‪ ،‬ڕیبازی ئەمرۆی ئەردۆغان كە پەكەكە وەك‬ ‫تیرۆر دەناسێت و سەرۆكی پەكەكەش ئازاد ناكات‪ ،‬زۆر چەوتە و سەر‬ ‫ناكەویت‪ .‬ئەگەر پەكەكە و سەرۆكەكەی لە نێو چارەسەرەكەدا نەبن‪،‬‬ ‫مەسەلەی كورد لە توركیا چارەسەر نابێت‪ ،‬دەوڵەتی تورك خۆی لە‬ ‫ئاڵۆزیی دەرباز ناكات‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬داهاتووی كورد لە پارچەكانی دیكەی كوردستان چۆن‬ ‫دەبینن؟‬ ‫نادر نادرۆڤ‪ :‬پێشكەوتن لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەو چەند ساڵەی‬ ‫دواییدا زۆر شتی گۆڕی و گۆڕانكاری لە ستاتۆی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫رێگەی بۆ پێشكەوتنی نوێ كردەوە‪ ،‬بە تایبەتی هەموو رووداوەكان‬ ‫راستەوخۆ بە كوردانەوە گرێ دراوە‪ .‬بێ لەبەرچاوگرتنی كورد وەك‬ ‫هێزێكی سەرەكی‪ ،‬رۆژهەاڵتی ناوین بەردەوام لە ئاڵوزیدا دەبێت‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬رۆشنبیر و سیاسەتڤانانی كورد لە قەزاقستان چۆن‬ ‫سەیری پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل دەكەن؟‬ ‫نادر نادرۆڤ‪ :‬هەموو كات كورد دەبێ ئەزموونی دیاسپۆڕای جوولەكە‬ ‫لە هەموو بوارەكانەوە بۆ خۆی بكاتە نموونە‪ ،‬بە راستی روناكبیرانی‬ ‫جووولەكە بە واڵت و ئایینی خۆیانەوە گرێدراون و هەروەها یەكیەتیی‬

‫نەتەوەیی خۆیان دەپارێزن و هەموو داهاتی خۆیان دەكەن بە خزمەتی‬ ‫واڵتی خۆیان‪.‬‬ ‫دیاسپۆڕای كوردان لە واڵتی سۆڤییەتی كۆن‪ ،‬دیاسپۆڕای جوولەكە و‬ ‫ئەرمەنییەكان بۆ خۆیان دەكەنە نموونە‪ ،‬چۆن ئەوان واڵتی خۆیان بەرەو‬ ‫پێش دەبەن و لەم دنیایەدا دەنگی خۆیان بڵند دەكەن بۆ پشتگیریی‬ ‫واڵتی خۆیان‪ ،‬ئەرمەنیی ئەرمەنستان و جوولەكەی ئیسرائیل پەیویستە‪،‬‬ ‫كوردیش دەبێ دەنگی خۆی بەرز بكاتەوە بۆ سەربەخۆیی كوردستان‪ ،‬بۆ‬ ‫مەسەلەی كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان بۆ ئازادیی كوردستانی گەورە‬ ‫بە تایبەتی لە كاتێكی وەك ئیستادا كە كورد لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‬ ‫فاكتەرێكی سەرەكییە بۆ پێشكەوتنی دیموكراسی و ئازادی‪.‬‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بۆ جاری یەكەمە لە كوردستان گۆڤارێك دەردەچێت‬ ‫كە گرینگی بە پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل دەدات‪ ،‬چ پەیامێكتان هەیە‬ ‫بۆ خوێنەرانی گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» هەیە؟‬ ‫نادیر نادرۆڤ‪ :‬پێش هەموو شتێك من دەستخۆشی و پیرۆزبایی گەرم‬ ‫لە ئێوە دەكەم بۆ پڕۆژەی گۆڤاری «ئیسرائیل ـ كورد»‪ ،‬بۆ من جێگەی‬ ‫شانازییە كە بەشداریی لەو كارە پیرۆزەدا دەكەم‪ .‬لەمەر دەرچوونی‬ ‫گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» دەمەوێ چەند پیشنیارێك بكەم‪ .‬یەك لەوان‬ ‫پێویستە ناوەڕۆكەكەی دەوڵەمەند بێت‪ ،‬ئەوەی دیكەش بۆ بەهێزبوونی‬ ‫پەیوەندیی كورد و جوولەكە و هەروەها هەرێمی كوردستان و ئیسرائیل‪،‬‬ ‫رێنمایی جەماوەری لە هەموو بوارێك پەیوەندیی بە هەڵگری ناوەكەی‬ ‫خۆیەوە هەیە‪ .‬ئێمە لە دایكبوونی گۆڤاری «ئیسرائیل ــ كورد» و هەروەها‬ ‫پەیوەندیی كورد و جوولەكە و هەرێمی كوردستان و ئیسرائیل‪ ،‬وەك‬ ‫لەدایكبوونی شۆڕشێكی سەردەمیانە دەزانین و ئەو رێبازە بە شێوەیەكی‬ ‫بەرفراوان لە دیالۆگی كولتووریدا لەنێوان هەر دوو گەلی كورد و ئیسرائیل‬ ‫خاڵی نیزیكبوونەوە و ریككەوتن بێت‪ ،‬لەبەر ئەوەی لە قوواڵیی مێژوودا‬ ‫بنەمای ئێمە یەك شتە و پێكەوەژیانێكی سەدان سااڵنەمان كردووە كە بە‬ ‫زۆر قۆناخاندا تێپەریوە‪.‬‬

‫ئاكادیمیسییەنی ئاكادیمیای‬ ‫نەتەوەیی قەزاقستان و‬ ‫رووسیا و كوردستان‪،‬‬ ‫شاره‌زا لە بواری كیمیا‪،‬‬ ‫پسپۆڕی نەوت ‪ SSSR‬و‬ ‫پەترۆڵ و سەرۆكی فەخریی‬ ‫كوردی ئاسیای ناوین‪،‬‬ ‫پڕۆفیسۆر و مارشاڵی زانست‬ ‫نادر نادرۆڤ‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫لە ك‬ ‫ۆ‬ ‫م‬ ‫ە‬ ‫ڵ‬ ‫گ‬ ‫ا‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ی‬ ‫سرائیلەوە‬

‫چیرۆکی شێوه‌کارێکی کورد سه‌رۆکی ئیسرائیلی سه‌رسام کرد‬ ‫ئا‪ :‬بەشیر سەبری بۆتانی‪ ،‬ئیسرائیل‬

‫دانیال عوزێر و خێزانه‌که‌ی‬

‫وێنه‌ی هونه‌رمه‌ند له‌غه‌ل سه‌رۆکیه ئیسرائیل‬

‫روونكردنەوەیەك لە سەر ئەم وتارە‬ ‫هێرتسل یۆنا نووسەرێكی هه‌ولێرییە‪ ،‬پەرتووكێكی بە زمانی عیبری له‌ سەر كوردە جوولەكەكانی‬ ‫هه‌ولێر نووسی و لە ساڵی ‪ 2008‬لە ئیسرائیل له‌ الیەن كۆمەڵەی كوردە جوولەكەكانی هه‌ولێرەوە‬ ‫چاپ كرا‪ .‬لەم پەرتووكەدا بابەتێك لە سەر هونەرمەندی شێوەكار دانیال عوزێر قەساب نووسیوە‬ ‫كە لە الپەڕەی ‪ 149‬و ‪151‬دا نووسراوە‪ ،‬من ل ‌ه داوام مونیر عوزێر قەساب كرد ك ‌ه ئەو بابەتە‬ ‫بۆم وەڕگەڕێنێت ‌ه سەر زمانی عەرەبی‪ ،‬تا منیش بۆ زمانی کوردی وه‌ریگێڕم‪.‬‬ ‫دانیال ساڵی ‪ 1913‬لە هه‌ولێر لە دایك بوو‪ ،‬ژمارەی ئەندامانی‬ ‫خێزانەكەی هه‌شت كەس بوون‪ .‬باپیری هاروون راوێژكاری ئابووریی‬ ‫شای ئێران بوو‪ ،‬بۆیه‌ ئەو نازناوی (شێخ)ی وەرگرت و ئەو له‌ ئێرانی‬ ‫ئەو سەردەمەدا خاوەن پێگەیەكی بەرز بوو‪ .‬ئەو كاتەی كە شای ئێران‬ ‫مرد‪ ،‬شایێكی دی شوێنی گرتەوە‪ ،‬ك ‌ه زۆر رقی له‌ جوولەكه‌ بوو‪،‬‬ ‫ئەوسا شێخ هاروون لە پۆستی خۆی البرا‪ .‬شێخ هاروونیش پشتی‬ ‫ئەم رووداوە ناخۆشە‪ ،‬ئێرانی جێهشت و كۆچی كرد بۆ عێراق و بۆ‬ ‫حەوانه‌وە شاری هه‌ولێری هه‌ڵبژارد‪.‬‬ ‫دانیال لە تەمەنی ‪ 3‬ساڵییەوە دەستی ب ‌ه خوێندنگای تەورات كرد‪.‬‬ ‫ئەو لە شەش ساڵییەوە دەستی ب ‌ه خوێندنگای سەرەتایی كرد و‬ ‫پاشان خوێندنگای سانەوی تەواو كرد‪ .‬پاشان پەیمانگای مامۆستایانی‬ ‫لە بەغدا تەواو كرد و بوو بە مامۆستای سەرەتایی و لە یەكێك لە‬ ‫‪www.rastgu.net‬‬

‫قوتابخانەكانی سانەوی بوو بە مامۆستای وێنەكێشی و لەوێ تیپێكی‬ ‫شانۆگەڕی بۆ شاگردەكانی دامەزراند و شانۆگەڕیی (ئۆتێللۆ)ی‬ ‫شێكسبیری پێشكەش كرد‪ ،‬كە ئەوەش بووە هۆی سەرنج راكێشانی‬ ‫جەماوەرێكی زۆر‪ ،‬ئەوسا ئەربیل جلی جەژنی لە بەر كرد‪ .‬ئەو كاتەی‬ ‫كە بەرێوەبەری گشتیی وەزارەتی زانست شانۆگەڕییەكەی بینی‪ ،‬بە‬ ‫سەرسوڕمانەوە داوای لە دانیال كرد كە شانۆگەڕیی سەالحەددینی‬ ‫ئەیووبی پێشكەش بكات‪ ،‬پاشان شانۆگەڕییەكی لە سەر سەاڵحەدینی‬ ‫ئەیووبی دەرهێنا و پێشكەشی كرد‪ .‬ئەوەش بوو جێگای شانازی‬ ‫جەماوەر بەرامبەر بە دانیال‪.‬‬ ‫لە هه‌ر پشوویەكی هاویندا گەلەك هونەرمەندی شێوەكار ل ‌ه بەغداوە‬ ‫دەهاتن بۆ ئەربیل و لەوێوە بەرەو باكوور دەچوون و دانیالیش لەگەڵیان‬ ‫بوو‪ ،‬بۆخۆیان دەچوون بۆ شەقالوە و راوەندوز و بۆ گەلەك جێگای دی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪31‬‬

‫كە دیمەنەكانیان زۆر جوان بوون‪ .‬یەكێك لەو هونەرمەندە بەناوبانگ ‌ه‬ ‫شێوەكارانە فائق حه‌سه‌ن و ئەویتریان جواد سلیم كە لە هه‌موو‬ ‫عێراق ناسراون و هتد‪ .‬ئەو هونەرمەندە شێوەكارانە پشتی گەشت و‬ ‫سەیرانە هونەرییەكەیان‪ ،‬پیشانگایەكی تابلۆیان ئامادە دەكرد و تێیدا‬ ‫ئەو تابلۆیانەی كە لە دیمەنەكانی دڵڤەكەری كوردستانیان كێشابوو‪،‬‬ ‫نمایش دەكرد‪ .‬هاتنی میوانان بۆ پیشانگایەكان گەلەك بوو و لەوێ‬ ‫گەلەك تابلۆ فرۆشران و چەند مۆزەخانە لە بەغدا هه‌ن كە گەلەك لەو‬ ‫تابلۆیانە تاكو ئێستا الیان ماونەتەوە و نمایش دەكرێن‪.‬‬ ‫پشتی مردنی مەلیك فەیسەڵی یەكەم‪ ،‬دانیال بە تابلۆیەكی زەیتی‬ ‫وێنەی مەلیك فەیسەڵی كێشا‪ ،‬ك ‌ه فریشتەیەك مەلیك فەیسەڵ بە‬ ‫جلوبەرگی عه‌ رەبی فۆلكلۆرییەوە دەبا بۆ بەهه‌شت‪ .‬ئەو كاتەی ك ‌ه‬ ‫چەند بە رپرسێكی حكوومەت ئەو تابلۆیەیان بینی‪ ،‬بڕیاریان دا كە‬ ‫دانیال ئەو تابلۆیە پێشكەشی مەلیك غازی بكات‪ .‬مەلیك غازیش بەو‬ ‫تابلۆیە زۆر دڵخۆش بوو و بڕیاریدا كە كاتژمێرێكی زێڕین پێشكەش بە‬ ‫دانیال بكات‪ ،‬هه‌روەها بە رپرسەكان بڕیاریان دا كە دانیال بەخشین‬ ‫(زمالة) وەربگرێ و بۆ خوێندنی هونەری شێوەكاری و هونەرە‬ ‫جوانەكان بنێردرێ بۆ دەرەوەی واڵت‪ .‬بەاڵم ئەم ‌ه سەری نەگرت‪،‬‬ ‫چونكە كاتێك كە دەركەوت دانیال جوولەكەیه‪ ،‬بەرپرسەكان دانیالیان‬ ‫بە سەهیۆنی تۆمەتبار كرد و لە بڕیاری ناردنی دانیال بۆ دەرەوەی‬ ‫واڵت په‌ شیمان بوونەوە‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫بنەماڵێكی جوولەكە ستودیۆیەكی بۆ فیلم لە بەغدا دامەزراند‪،‬‬ ‫‪*1‬هه‌شت كەس بوون‪ :‬مەبەستی نووسەرەكە ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه لە دە‬ ‫ئەوسا خەریكی دەرهێنانی فیلمێك بوون بە ناوی (عه‌لی ‌ه و عه‌سام)‪ ،‬خوشك و برایه‌ک تەنیا هه‌شت كەس ماونەتەوە‪.‬‬ ‫دانیالیش وازی لە كاری مامۆستایەتی هێنا و بوو بە بەرێوەبەری‬ ‫‪ *2‬راحێل‪ :‬ژنی سه‌رۆك ئیسحاق بێن تسڤییه‌ كە لە وتارەكەدا بە‬ ‫هونەریی ئەو ستودیۆیە‪ .‬دەرهێنەرێكی فەرەنسی لەو ستودیۆیەدا كاری ناو‪ ،‬ناوی نەهێنراوە‪ ،‬منیش كاتێک لە ناوەكەیم پرسی‪ ،‬پێیان گوتم‪.‬‬ ‫دەكرد‪ ،‬زۆر بەتوانا و ژیری دانیال سەرسوڕمان بوو‪ ،‬بۆیە راسپاردەی‬ ‫كرد كه‌ دانیال پشتی ئەو ببێ بە دەرهێنەر‪ .‬كاتێك‬ ‫ئەو دەرهێنەرە وازی ل ‌ه كاری خۆی هێنا‪ ،‬دانیال‬ ‫لە جیاتی ئەو بوو به‌ دەرهێنەری شانۆگەڕیی‬ ‫(جمیل و بثینة) كە لە نووسینی ئه‌حمه‌د شوقي‬ ‫بوو‪ .‬كاتێك دەستیان بە دەرهێنانی شانۆگەڕییەكە‬ ‫كرد‪ ،‬كاری دانیال نووسینی سیناریۆی چیرۆكەكە‪،‬‬ ‫دێزاینی جلوبەرگ و دیكۆری سەر شانۆ بوو كە‬ ‫لە قەسرێك پێك هاتبوو‪ .‬بەاڵم لە هه‌مان كاتدا‬ ‫ئەو رۆژنامانه‌ی رۆژانە دەردەچوون زۆر دژایەتی‬ ‫دانیالیان دەكرد و بە سەهیۆنی لە قەڵەمیان‬ ‫دەدا و داوایان دەكرد كە دانیال بگیردرێ و سزا‬ ‫بدرێ‪ ،‬لە بەر ئەمەیش هۆی ‌ه دانیال ناچار بوو كە‬ ‫ئیسقاتی رەگەزنامەی خۆی بكات و لە عێراقەوە‬ ‫كۆچ بكات بۆ ئیسرائیل‪.‬‬ ‫دانیال لە ئیسرائیل دەستی ب ‌ه خوێندنی زمانی‬ ‫عیبری كرد و پاشان لە سەرەتایی و سانەوی‬ ‫بوو بە مامۆستای وێنەكێشی‪ .‬ئەوە سەرەرای ئەو‬ ‫رەوشه‌ سەخت و ناخۆشەی ژیانیان لە كاتی ژێر خێوەتدا نیشتەجێ‬ ‫بوون و دەژیان‪ .‬دانیال لە سەر كێشانی تابلۆ و بەشداربوونی لە‬ ‫پیشانگاكاندا هه‌ر بەردەوام بوو‪ .‬یەكێك لەو تابلۆیانەی كە كێشاویەتی‪،‬‬ ‫باسی ئەو رەوش ‌ه خراپە دەكا كە لە (مەعڤار) بوون‪ ،‬كە بە عەرەبی‬ ‫پێی دەڵێن )معبرة)‪ ،‬لەوێ دانیال و جوولەكە كۆچپێكراوەكانی دی‬ ‫ژیانیان لێ بە سەر دەبرد‪ .‬لە تابلۆیەكەدا بارینی باران دیارە و‬ ‫ئاسمان بە هه‌ور داپۆشراوە‪ ،‬بەاڵم لە ناو ئەو هه‌ور و بارانەوە پەلك ‌ه‬ ‫زێڕینەیەكی رەنگجوان هه‌بوو‪ ،‬كە ئەمەش وەك مزگێنی و هیوایه‌ كە‬ ‫بۆ ئەو ژیانه‌ سەختەی ئەو كاتەیان‪ .‬دانیال ئەو تابلۆیەی پێشكەش بە‬ ‫ئیسحاق بێن تسڤی كرد كە ئەوسا سەرۆكی دەوڵەتی ئیسرائیل بوو و‬ ‫پێی زۆر سەرسام بوو‪ .‬راحێل* كە ژنی سەرۆك بوو‪ ،‬ئەم تابلۆیەی‬ ‫لە مۆزەخانەی ماڵەوە نیشانی میوانان دەدا لەو كاتەدا كە سەردانی‬ ‫ماڵەكەی سەرۆكیان دەكرەد‪ ،‬خانوویەكی دروستكراو لە داری ئاسایی‬ ‫بوو‪ ،‬كەچی خۆی سەرۆكی دەوڵەتێك بوو‪ .‬راحێل هه‌ر دووبارەی‬ ‫دەكرد و دەیوت «هێشتا ئەم هونەرمەندە شێوەكارە لە ژێر خێوەتێكدا‬ ‫دەژی و لە تابلۆیەكەیدا پەلكەزێڕینەیەك دیارە كە سەمبۆڵی هیوایەكە‪،‬‬ ‫ئەویش بۆ پاشەڕۆژێكی رووناكتر‪».‬‬ ‫دانیال لە رێكەوتی ‪ 2000-5-17‬كۆچی دوایی كرد‪.‬‬

‫تابلۆیه‌کی هونه‌رمه‌ند‬

‫‪32‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫چەند هونەرمەندێكی ئیسرائیلی هه‌ستی خۆیان دەردەبڕن‬ ‫ئامادەكردن‪ :‬بەشیر سەبری بۆتانی‪ ،‬سوێد‬

‫یۆنی شاخام‪ ،‬گالی شاخام و شێخمووس‬ ‫لە سەرەتای دامەزراندنی عێراقدا لە ساڵی ‪1921‬ه‌وە هه‌تا رووخانی رژێمی سەددام‪ ،‬رژێمە یەك لە دوای یەكانی‬ ‫عێراق هه‌موویان ناوەندی بوون‪ ،‬واتە دەسەاڵت هه‌ر لە بەغدا بوو و هه‌روەها ئەو رژێمە نوێیەی عێراقی فیدراڵ لە بەر‬ ‫گوشاری توركیا‪ ،‬ئێران و سووریا ئازاد و سەربەست نییە‪ ،‬ئەمەش وا دەگەیه‌نێ كە دەسەاڵت هه‌ر وەك جاران هه‌ر‬ ‫ناوەندییه‌‪ .‬مخابن تا ئێستا هیچ سەرۆك وەزیرێكی عێراقی بیری ئەوەی نەكردووه‌تەوە كە خزمەتی گەالنی عێراق بكات‪.‬‬ ‫شیاوی گوتنە كە عێراقییەكان هه‌موویان چاوەڕوانی سەرۆك وەزیرێكی دروست و راست دەكەن كە خزمەتیان بكات‬ ‫و لە گەندەڵی رزگاریان بكات‪ .‬راگەیاندنەكانی هه‌رێمی كوردستان جاربەجار باسی رەوشی ناوخۆیی عێراق دەكەن‪،‬‬ ‫چونكە مەترسیی ئەوە هه‌یە كە رژێمی عێراقی فیدراڵ هێزی خۆی دژی هه‌رێمی كوردستان بەكار بهێنێته‌وه‌‪.‬‬

‫من لە ستۆکهۆڵم لەگەڵ تیپی (سیگنۆن ئاخێر)ی ئیسرائیلی لە‬ ‫سەر رەوشی رۆژهه‌اڵتی ناڤین بە گشتی و لە سەر رەوشی كوردستان‬ ‫بە تایبەتی قسەم كردووە‪ .‬منیش بە دەرفەتم زانی لەگەڵ چەند‬ ‫ئەندامێكی ئەم تیپە دیدارێك لە خواردنگه‌ی (شێخ مووس) بۆ‬ ‫خواردنی كوردی ئامادە بكەم‪ ،‬تا بۆچوون و دیتنیان لە راگەیاندنی‬ ‫‪www.rastgu.net‬‬

‫كوردیدا باڵو بكەمەوە‪ .‬ئەندامانی ئەم تیپە ‪ 12‬كەسن و لەم بوارەدا‬ ‫موزیكزان و هونەرمەندی ئیسرائیلی یۆنی شاخام گوتی ”ئەم كاتە‪،‬‬ ‫كاتی سیاسەت و دانوستانە‪ ،‬هه‌روەها پێویستە پڕۆژەیەكی نیشتمانی‬ ‫لە عێراقی فیدراڵ بۆ هه‌موو عێراقییەكان هه‌بێت و پێویستە هه‌موو‬ ‫گەالنی عێراق بۆ بەرژەوەندی واڵتەكەی خۆیان خەبات بكەن‪ .‬هه‌روەها‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪33‬‬

‫دگەنیت بار‬ ‫گابی بارێنس‬ ‫جەف میشێل و بەشیر سەبری بۆتانی‬

‫‪34‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫میخال كێرن‬

‫هیوادارین بە زووترین كات رژێمی عێراقی فیدراڵ دان بە ئیسرائیلدا‬ ‫بنێت تا ئێمەش وەك هونەرمەند بتوانین هاتوچۆی ئه‌و واڵته‌ بكەین‬ ‫و لەوێ لە چەند ئاهه‌نگێكدا بەشدار بین»‪.‬‬ ‫هونەرمەند جەف میشێل گوتی «ئێمە وەك ئەندامانی تیپێكی‬ ‫موزیك‪ ،‬هه‌موومان ئاشتیخوازین‪ ،‬راستە كارمان هونەرییە‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫خودان بیر و باوەڕین و هه‌ردەم بۆ ئاشتی ستران دەبێژین‪ .‬ئیدی بۆ‬ ‫عێراق ئاشتی و هێمنی دەخوازم و هیوام ئەوەیە ئێمە و هونەرمەندە‬ ‫عێراقییەكان پێكەوە رۆژێك بۆ ئاشتی لە فێستیڤالێكدا بەشدار بین»‪.‬‬ ‫لەو كاتەدا شێخ مووسی خودانی خواردنگه‌كە گوتی «باشە ئەگەر‬ ‫ئێمەی كورد دۆستمان هه‌بێت‪ ،‬ئەوەتا بۆ برایەتی كورد و تورك‪،‬‬ ‫كورد و عەرەب‪ ،‬كورد و فارس ئەوەندە خەباتمان كردووە‪ ،‬كەچی‬ ‫ئەنجامەكەی وەك رۆژ دیارە كە تورك‪ ،‬عەرەب و فارس دڵسۆز نین‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر كوردێكی ئاشتیخواز لەگەڵ جوولەكەیەك قسە بكات‪ ،‬یان‬ ‫پەیوەندییەكی هه‌بێت‪ ،‬ئەو كاتە هه‌موو دەیكەن بە رۆژی حەشر‪ ،‬ئیتر‬ ‫دەكەونە گومان و قسەكردن دژی ئەو كوردە كە بووە بە (سەهیۆنی)‪.‬‬ ‫ئیدی بۆچی عەرەب‪ ،‬فارس و تورك مافی ئەوەیان هه‌یە بۆ نەتەوەی‬ ‫خۆیان خەبات بكەن‪ ،‬كەچی مافی جوولەكە نییە بۆ نەتەوەی خۆی‬ ‫تێبکۆشێت‪ ،‬هه‌روەها بۆچی مافی كوردێك نەبێت كە كوردایەتی بكات‬ ‫و لە سەر خاكی خۆی بژیت؟ بە راستی زۆر سەیرە ئەگەر كوردێك‬ ‫كوردایەتی بكات‪ ،‬ناوی بە سەهیۆنی دەبەن»‪ .‬بۆ نموونەش كە هه‌موو‬ ‫كوردێك ئاگادارە و گوێی لێ بووە چۆن سەرۆكی حیزبوڵاڵ گوتی‬ ‫«ئێمە قبووڵ ناكەین ئیسرائیلێكی دیکه‌ لە باكووری عێراق دروست‬ ‫بكرێت»‪.‬‬ ‫هه‌روەها گالی شاخام بە پێكەنینەوە ئاوهای گوت «كوردستان هه‌ر‬ ‫دەبێ بە دەوڵەت‪ .‬من لە ئیسرائیل بە دەیان سترانی كوردیم تۆمار‬ ‫كردووە و تازە خواردنی كوردیشم لە ستۆكهۆڵم چێژ كردووە‪ .‬بە‬ ‫راستی تا ئێستا لە ژیانی خۆمدا خواردنێكی ئاوهام نەخواردووە»‪.‬‬ ‫له‌ الیه‌کی دیکه‌وه‌ میخال كێرن گوتی «بە ناسینت زۆر خۆشحاڵ‬ ‫بووم و هیوادارم زیاتر لەگەڵ یەكتری هاوكاری بكەین و پەیوەندیمان‬ ‫هه‌بێت تا ئێمەش لە هونەری یەكتری تێ بگەین‪ .‬بە راستی كورد‬ ‫مێژوو و كولتووری هه‌یە»‪.‬‬ ‫گابی بارێنس که‌ یه‌کێکی دیکه‌ له‌ ئه‌ندامانی ئه‌و تیپه‌یه‌ به‌م‬ ‫شێوه‌یه‌ هاته‌ ئاخاوتن «ئەوە بۆ یەكەم جارە من لەگەڵ كوردێكی‬ ‫كوردستان گفتوگۆ بكەم‪ ،‬یۆنی شاخامی سه‌رپه‌رشتی گرووپه‌که‌مان‬ ‫زۆر باسی تۆی بۆ كردووین‪ ،‬هه‌روەها دەرفەتێكی باش بوو كە من‬ ‫خواردنی كوردیم لە ستۆكهۆڵم خوارد»‪ .‬دگەنیت باریش ئه‌ندامێکی‬ ‫دیکه‌ی تیپه‌که‌یه‌ و ده‌ڵێ «زۆر پێ خۆشحاڵ بووم كە ئێمە هاتین بۆ‬ ‫خواردنگه‌یەكی كوردی‪ .‬بە راستی ئەم خواردنە كوردییە‪ ،‬بەم موزیكە‬ ‫كوردییەوە به‌تامتر ده‌بێت‪ .‬بە راستی ئەم خواردن و موزیكە كوردییە‪،‬‬ ‫قەت لە بیرم ناچێتەوە»‪.‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫محەمەد حەكیم‪:‬‬ ‫كردنەوەی كۆنسولخانەی ئیسرائیل لەهەولێر یان‬ ‫لە عێراق شتێكی ئاسایی نییە‬ ‫هه‌ڤپه‌یڤین‪ :‬شێرزاد عەبدوڵاڵ قۆریتانی‬

‫“‬ ‫“‬

‫محەمەد حەكیم جەبار ئەندامی مەكتەبی سیاسی كۆمەلی ئیسالمی و ئەندامی پەرلەمانی خانەنشینكراو لە‬ ‫كابینەی پێنجەمی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بۆ گۆڤاری ئیسرائیل كورد دەدوێ‬

‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬هەرێمێكە لە‬ ‫عێراق كە لە ناوەند رێكخراوە‬ ‫ئیسالمییە شیعەكان بااڵدەستن‪،‬‬ ‫ئەوانە هەندێكیان پەیوەندیی‬ ‫مێژووییان لەگەڵ كۆماری ئیسالمی‬ ‫هەیە‬

‫خاڵێكی ناخۆشە و لەسەر كورد‬ ‫دەكەوێ كە پەیوەندیی لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیل هەبێت‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪35‬‬

‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬لە ئیسرائیل زیاتر لە ‪ 200‬هەزار كوردی جوولەكە‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئیسرائیل و پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل الی تۆچی‬ ‫دەژین كە رۆڵەی رەسەنی نەتەوەی ئێمەن‪ ،‬ئێوە تا چەند لەگەڵ‬ ‫دەگەیەنێ؟‬ ‫محەمەد حەكیم‪ :‬جارێ دەستوورێك ئێمە بە عێراقەوە دەبەستێتەوە‪ .‬ئەوەدان كە ئەو كوردە جوولەكانە بگەڕێنەوە سەر خاكی نیشتمانی‬ ‫لەو دەستوورەدا كوردستان وەك هەرێمێك ناسراوە و هەر واڵتێك لە خۆیان؟‬ ‫محەمەد حەكیم‪ :‬لە كوردستان رادەكەن جا ئەوان بۆچی‬ ‫عێراق كۆنسولخانە بكاتەوە بۆی هەیە لە كوردستانیش كۆنسولخانەی‬ ‫هەبێت‪ .‬واتا پەیوەندییە دەرەكییەكانی كوردستان لە رێگەی حكوومەتی دەگەرێنەوە‪ ،‬بەاڵم دیارە ئەوانە باوباپیرانیان لێرە ژیابن لێرە بووبن‬ ‫ناوەندیی عێراقەوە دەكرێن‪ .‬ئەو مەسەلەیەش بە پەیوەندیی عێراق و یادگاریان هەبێ لە كوردستان ئەو كات ئاساییە هاتوچۆیان هەبێ‪،‬‬ ‫ئیسرائیلەوە پەیوەستە‪ ،‬هەر كاتێك لە ناوەندەوە یەكالیی كرایەوە‪ ،‬بەاڵم گەڕانەوە دەكرێ بەپێی ئەو یاسا نێودەوڵەتییانە بێ كە واڵتان‬ ‫حەتمەن ئەو گفتوگۆیە لە پەرلەمانی كوردستان و ناوەندە سیاسییەكانی بە یەكەوە دەبەستێتەوە‪ ،‬هەر هاوواڵتییەكی كوردستان لە هەر‬ ‫واڵتێكی جیهان بێت‪ ،‬مافی خۆیەتی بگەڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو گەڕانەوەیە‬ ‫كوردستانیش دەكرێت‪.‬‬ ‫بەرنامەیەكی ئەوتۆ نەبێ كە زەرەری بۆ ئەمنی نەتەوەی كوردستان‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئەگەر دەوڵەتی ئیسرائیل بخوازێ پەیوەندیی لەگەڵ هەبێت‪.‬‬ ‫حكوومەتی هەرێمی كوردستاندا هەبێت و كۆنسولخانە لە هەولێر و‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬ئایا بوونی پەیوەندیی دۆستانەی نێوان كورد و‬ ‫شارەكانی تری كوردستان بكاتەوە ڕای ئێوە وەك كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫ئیسرائیل نابێتە هەوێن و زامینی سەربەخۆیی كوردستان؟‬ ‫چی دەبێت؟‬ ‫محەمەد حەكیم‪ :‬من پێم وا نییە‪ .‬دەبێ بە راشكاوانە قسە بكەین‪،‬‬ ‫محەمەد حەكیم‪ :‬ئەمە بابەتێكی نوێیە‪ ،‬ناتوانم بە ناوی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمییەوە هەڵوێست دەربڕم‪ ،‬ئەو بابەتە دیارە لە كات و ساتی خۆی هاوكێشەیەكی سیاسی لە ناوچەكە هەیە‪ ،‬ئەمڕۆ هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫كۆمەلی ئیسالمی و الیەنە سیاسیەكانی تریش چ الیەنی نەتەوەیی چ هەرێمێكە لە عێراق كە هەموومان دەزانین لە ناوەند رێكخراوە ئیسالمییە‬ ‫ئیسالمی چ حیزبەكانی كوردستان رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی شیعەكان بااڵدەستن‪ ،‬ئەوانە هەندێكیان پەیوەندیی مێژووییان لەگەڵ‬ ‫لەم ڕووەوە هەریەك هەڵوێستی خۆی دەخاتە ڕوو‪ ،‬بەاڵم پێم وایە كۆماری ئیسالمی هەیە‪ ،‬ئەمڕۆ كۆماری ئیسالمی‪ ،‬ناكۆكییەكی لەگەڵ‬ ‫كردنەوەی كۆنسولخانەی ئیسرائیل لە هەولێر یان لە عێراق شتێكی ئیسرائیل هەیە‪ ،‬هەروەها سووریا هاوسێیەكی كوردستانە‪ ،‬ئەویش بە‬ ‫ئاسایی نییە‪ ،‬دەبێ ئەو واڵتەش چاوەرێی ئەوە بێت گەلی عێراق و گەلی هەمان شێوە كێشە و گرفتێكی لەگەڵ ئیسرائیل هەیە كە تا ئێستا‬ ‫كوردستان بە ئاسایی وەریناگرن وەك كردنەوەی هەر كۆنسولخانەیەكی یەكالیی نەبووەتەوە‪ ،‬هەروەها دەبینین ئاڵۆزییەك هەیە لەم دواییە‬ ‫رووی لە پەیوەندیی نێوان توركیا و ئیسرائیل كردووە‪ ،‬ئەمانە ئەوە‬ ‫تر لە كوردستان یان لە عێراق‪.‬‬ ‫دەگەیەنێ كە مەسەلەی پەیوەندیی نێوان كورد و ئیسرائیل من‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بەپێی ڕاپرسییەكان ‪%71‬ی خەڵكی كوردستان پێم وایە لەم پەیوەندییە كوردستان هیچ بەرژەوەندییەكی بەدەست‬ ‫لەگەڵ ئەوەدان كە پەیوەندیمان لەگەڵ میللەت و دەوڵەتی ئیسرائیل ناهێنێ‪.‬‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئێوە وەك كۆمەڵی ئیسالمی تا چ ئاستێك ئەو خواستەی‬ ‫ئیسرائیل‪-‬كورد‪ :‬بۆچی سەركردایەتیی كوردی نكۆڵی لە هەبوونی‬ ‫خەڵكی كوردستان ڕەچاو دەكەن؟‬ ‫محەمەد حەكیم‪ :‬خودی ڕاپرسییەكان كە لە كوردستان ئەنجام هەر پەیوەندییەك لەگەڵ ئیسرائیل دەكەنەوە؟ تۆ پێت وایە ئەو‬ ‫دەدرێن‪ ،‬قسە و رەخنەیان لەسەرە‪ ،‬هەندێك لەو راپرسیانە جێگەی پەیوەندییە هەبووە و بەردەوامە؟‬ ‫محەمەد حەكیم‪ :‬بە دۆكیۆمێنت جۆری ئەو پەیوەندییە هەبووە‬ ‫گومانن هەتا ئەوانەی بەناو هەندێك سەنتەری بێ الیەن ئەنجام دەدرێن‬ ‫وای لێ هاتوە ناتوانین بە تەواوی لە هیچ راپرسییەك دڵنیا بین و بڵێین و هەیە‪ ،‬ئەوە واقعێكە‪ ،‬بەاڵم نكۆڵیی سەركردە سیاسییەكان لەبەر‬ ‫بە شێوەیەكی زانستی ئەنجام دراوە‪ ،‬بەاڵم دیارە گەلی كوردستان ئەمڕۆ رەچاوكردنی سیاسەتیان لەگەڵ ئەو واڵتانە و حساب بۆ گەالنی‬ ‫پەرلەمانێكی هەیە كە ئەو پەرلەمانە‪ ،‬نوێنەری الیەنە سیاسییەكانی عەرەب دەكەن لە جیهانی عەرەبیدا و لە جیهانی ئیسالمیدا‪ ،‬پێیان‬ ‫تێدایە‪ ،‬ئەو الیەنە سیاسیانە دەتوانن ئەو كات گفتوگۆ لەسەر پرسێكی وایە خاڵێكی ناخۆشە لەسەر كورد دەكەوێ كە پەیوەندیی لەگەڵ‬ ‫وەها بكەن‪ ،‬بەاڵم من پێم وا نییە ئەو رێژەیە بەو شێوازە بێت‪ ،‬بۆیە ئیسرائیل هەبێت‪.‬‬ ‫پێم وا نییە ئەو رێژەیە تەمسیل لە رای گەلی كوردستان بكات‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ستراكتۆری سیاسیی دەوڵەتی ئیسرائیل‬ ‫دیموكراتترین واڵت لە نێو دەڵی ‪ 25‬دەوڵەتی دیكتاتۆردا‬ ‫ئا‪ :‬ناسر قادرپوور‬

‫رۆڵی ئافره‌ت له‌ سوپای ئیسرائیلدا‬ ‫واڵتێکی دیموکراتی پەرلەمانییە‪ ،‬ئاڵوگۆڕی دەسەاڵت لە رێكەی‬ ‫هەڵبژاردنەوەیە‪ ،‬پڕۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆکی واڵت لەالیەن‬ ‫كنێسێتەوە دەکرێت‪ .‬سەرۆک بۆ ماوەی پێنج ساڵ حوکم دەکات‪ ،‬تا‬ ‫ئێستا هەشت سەرۆک لە ئیسرائیل هاتوونەتە سەر حوکم‪ .‬لە ‪31‬ی‬ ‫تەموزی ‪2000‬ەوە موشێ کاتساف كە سەر بە لیکۆدە سەرۆکی واڵتە‪.‬‬ ‫لە پڕۆسەی دەنگداندا هەموو ئیسرائیل بە یەک بازنەی هەڵبژاردن‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬هەموو کەسێكی ‪ 18‬ساڵ بۆی هەیە دەنگ بدات‪ ،‬ئەوەی ‪21‬‬ ‫ساڵیشە‪ ،‬بۆی هەیە خۆی بپاڵیۆێ‪ ،‬بەاڵم سەرۆکی واڵت‪ ،‬چاودێرانی‬ ‫واڵت‪ ،‬سەرۆکی ئەرکان سوپا‪ ،‬هاخام و قازییەکان بۆیان نییە خۆیان‬ ‫بپاڵێون تا دەست لە کارەکەیان نەکێشنەوە (النی کەم دەبێ ‪ 100‬رۆژ‬ ‫بەر لە وادەی هەڵبژاردن ئەمە بکەن)‪ .‬حیزبێكی سیاسی دەبێ سەرەک‬ ‫وەزیران بیپالێوێ یان حیزبێک کەوا بەالنی کەمەوە ‪ 10‬کورسی لە‬ ‫پەرلەماندا هەبێت‪ ،‬تەمەنیشی دەبێ لە ‪ 30‬ساڵ زیاتر بێت و سەرۆکی‬ ‫لیستی حیزبەکە بێت‪ .‬ئەندامانی حكوومەت (ئەنجوومەنی وەزیران)‬ ‫لەالیەن سەرەک وەزیرانەوە دەسنیشان دەکرێن‪ ،‬دەبێ كنێسێت بە‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫زۆرینەی دەنگ پەسەندی بکات‪ .‬لەکاتێکدا كە حیزبێکی تازە بیەوێت‬ ‫خۆی بپالێوێت‪ ،‬دەبێ ‪ 50‬هەزار دەنگدەر ئیمزایان بۆ کۆ کردبێتەوە‪ .‬لە‬ ‫ئیسرائیل سیستەمی هەڵبژاردن رێژەییە‪ ،‬ژمارەی کورسییەکانی كنێسێت‬ ‫بە گوێرەی ژمارەی دەنگدەرەکانە دیاری دەكرێت‪ .‬كنێسێت دەتوانێ لەژێر‬ ‫کاریگەریی دۆخێکی تایبەت بڕیار بدات وادەی هەڵبژاردن پێش بخرێت‬ ‫یان درێژ بکرێتەوە‪ .‬تەنیا مەرجێك كە بۆ چوونە نێو كنێسێت لەبەردەم‬ ‫لیستەکان ئەوەیە دەبێ رێژەی ڕەهای ‪ %5.1‬بهێنن‪ .‬هەر چوار ساڵ‬ ‫جارێک لە ئیسرائیل بۆ دیارکردنی ‪ 120‬نوێنەری كنێسێت هەڵبژاردنێکی‬ ‫گشتی دەکرێت‪ ،‬دەبێ هەر رێکخراوێکی سیاسی ڕێژەی ڕەهای ‪%5.1‬ی‬ ‫دەنگەکان بەدەست بهێنێ تا بتوانێ بەشداری لە پەرلەمان بکات‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنەکان پشت بە پاڵێوراوی حیزبەکان و لیستە هاوپەیمانەکان‬ ‫دەبەستن نەک پاڵێوراوی سەربەخۆ‪ .‬هەر حیزبێک بە تەنیا یان لە‬ ‫لیستێکی هاوپەیمانیدا ناوی پاڵێوراوەکانی خۆیان پێشکەش بە لیژنەی‬ ‫هەڵبژاردنی بااڵ دەکات‪ ،‬ئەم حیزبانەش بۆیان هەیە ڕاستەوخۆ هەمان‬ ‫ئەو نوێنەرە کۆنانەیان لە كنێسێت دووبارە بۆ خولێکی تری تازەی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪37‬‬

‫جیاوازیی نێوان سەرجەم‬

‫جەنگ دەکڕێت‪ .‬سەرباری کەمیی سامانی‬ ‫پەرلەمان کاندید بکەنەوە‪.‬‬ ‫لەسەر‬ ‫زیاتر‬ ‫حیزبەکان‬ ‫سروشتی‪ ،‬توانیویەتی لەم بیست ساڵەی‬ ‫لەسااڵنی‪ 2001-1996‬لەکاتی پڕۆسەی دەنگدان‬ ‫بۆ‬ ‫کارکردنە‬ ‫شێوازی‬ ‫دواییدا گەشە بە بواری کشتوکاڵ و پیشەسازی‬ ‫ڕاستەوخۆ سەرەک وەزیران هەڵدەبژێردرا‪ ،‬لە‬ ‫بدات‪ .‬لە بواری بەرهەمهێنانی خۆراکەوە جگە‬ ‫پڕۆسەی هەڵبژاردن دوو کارت هەبوون‪ ،‬یەکێ‬ ‫مانەوەی دەوڵەتی‬ ‫لە دانەوێلە توانیویەتی پێداویستییەکانی خۆی‬ ‫بۆ دیاریکردنی حیزب و یەکێك بۆ دیاریکردنی‬ ‫سەرەک وەزیران‪ ،‬بەاڵم لە هەڵبژاردنی ‪2001‬دا ئیسرائیل نەک لەسەر مسۆگەر بکات‪ .‬گرینگترین هەناردەكەشی‪،‬‬ ‫ئەم سیستەمە نەما و ئێستا گەڕاونەتەوە بۆ‬ ‫ئەڵماسی سقلکراو‪ ،‬ئامێری تەکنەلۆژیای نوێ‬ ‫بنەمای فیکری‬ ‫سیستەمە کۆنەکەی بەر لە ‪ 1996‬کە تەنیا‬ ‫و بەروبوومی کشتوکاڵییە بەتایبەتی نیوە‪.‬‬ ‫یەک کارت بە کار دەهێنرێ‪ ،‬ئەویش بۆ هەڵبژاردنی لیستەکانە‪ ،‬ئەمەش ئەگەر ئیسرائیل بە شێوەیەکی فراوان حیساباتی ئاڵوگۆرکراوی کورتی‬ ‫هەلی لە بەردەم دەنگدەر کەم کردووەتەوە‪ ،‬ناچاری دەکات دەنگ هێنا‪ ،‬ئەوا لە رێكەی حەواڵەی دەرەکی و قەرزەوە پڕی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫تەنیا بۆ لیستی حیزب بدات‪ .‬لە ‪1948‬وە تا ‪ 2003‬کە دوا هەڵبژاردن نیوەی قەرزە دەرەکییەکانی حكوومەتی ئیسرائیل‪ ،‬هی واڵتە‬ ‫کراوە‪ ،‬شانزە سەرەک وەزیر هاتوونەتە سەر حوکم و کابینەیان پێک یەکگرتووەکانی ئەمریکان کە سەرچاوەی سەرەکیی کۆمەکە ئابووری‬ ‫هێناوە‪ ،‬یەکەم سەرەک وەزیرانی ئیسرائیلی (بن گۆریۆن) بووە‪ ،‬ئەوەی و سەربازییەکانیانە‪.‬‬ ‫ئێستاش کە بینیامین ناتانیاهۆیە‌‪.‬‬ ‫کۆچکردنی بە لێشاوی جوولەكەکانی یەكیەتی سۆڤییەت لە ماوەی‬ ‫لە رووی بەڕێوەبردنەوە دابەشی سەر شەش ناوچە دەکرێ کە بە سااڵنی ‪ 1989‬بۆ ‪ ،1999‬وای کرد ژمارەی دانیشتووانی ئەو واڵتە نزیكەی‬ ‫(محوزوت) ناسراوە‪ :‬ناوەڕاست‪ ،‬حەیفا‪ ،‬ئورشەلیم‪ ،‬کەناری باکوور‪ ،‬یەک ملیۆن زیاد بکات (واتە بەڕێژەی یەک لەسەر شەش)‪ ،‬ئەمەش‬ ‫کەناری باشوور و تەلئەبیب‪ .‬لەم واڵتە كنێسێت دەستەی بااڵی بووە هۆی ئەوەی پشتیوانییەکی مەزن لە بواری شارەزایی زانستی‬ ‫یاسادانانە‪ .‬سەبارەت بە دەستووریش‪ ،‬پاش ‪ 54‬ساڵ بێ دەستووری‪ ،‬و پیشەیی ڕوو بکاتە ئەم واڵتە و کاریگەرییەكی ئەرێنیشی لەسەر‬ ‫کۆتایی ساڵی ‪ 2002‬پڕۆژەی دەستووری واڵت خرایە بەردەم كنێسێت داهاتووی هەبێت‪ .‬ئەم گۆڕانە دیمۆگرافییە بووە هۆکارێکی بەرچاو لە‬ ‫و کۆتایی ‪ 2004‬پەسند کرا‪ .‬ماوەی ئەم ‪ 54‬ساڵەش ئەم کەماسیەیان سەرەتای نەوەدەکان و تەکانێکی دایە هێزی ئابووریی ئیسرائیل تا زۆر‬ ‫لە هەندێ بواردا بەهۆی دەستووری ڕاگەیاندی دامەزراندنی دەوڵەتی بە خێرایی گەشە بکات‪.‬‬ ‫ئیسرائیلی ‪ ،1948‬یاساکانی سەرەکی پەرلەمان و یاسای ڕەگەزنامەی‬ ‫ساڵی ‪ 2004‬داهاتی تاکەکەس لە بەرهەمی ناوخۆ ‪ 76.9‬شیگل‬ ‫ئیسرائیلی کە تێکەاڵوێکە لەیاسای گشتی ئینگلیزی‪ ،‬پاشکۆکانی بووە‪ ،‬واتە بە ڕێژەی ‪ %2.2‬لە چاو ساڵی ‪ 2003‬بەرزتر بووەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئینتدابی بەریتانی‪ ،‬ڕێنمایی و بڕیارەکانی رێکخراوە یاساییەکانی تایبەت بەکارهێنان لە بواری پێویستییەکانی تاک لە ‪ ،2002‬رێژەی ‪ %1.1‬بووە‪.‬‬ ‫بە بواری باری کەسایەتی ئایینی جوولەکە‪ ،‬موسڵمان و مەسیحییەکان ساڵی ‪ 2003‬بووەتە ‪ %1.3‬و لە ‪ 2004‬بووەتە ‪ %4.5‬ئەمەش ئاماژەیە‬ ‫پڕ دەکردەوە‪.‬‬ ‫بۆ بەرزبوونەوەیەکی زۆر لە رێژەی بەکارهێنان لە الیەن تاکەوە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل لە نەتەوەیەکگرتوەکاندا ئەندامە‪ ،‬بەاڵم ساڵی ‪ 1985‬بە‬ ‫ئیسرائیل ‪ 24‬کەناڵی پەخشی تەلەڤزیۆنی‪ 610 ،‬کیلۆمەتر هێلی‬ ‫ئەمانەتی گشتی نەتەوە یەکگرتوەکانی ڕاگەیان کە بە دەسەاڵتەکانی ئاسنی و ‪ 15‬هەزار و ‪ 965‬كیلۆمەتر رێكەی گشتیی هەیە‪ ،‬بەندەرەکانی‬ ‫یاسای تایبەت بە دادگای نێودەوڵەتییەوە پابەند نییە‪ .‬سیستەمی کەشتیڕانی ئەسدود‪ ،‬عەسقەالن‪ ،‬ئیالت‪ ،‬خەزیرە‪ ،‬تەلئەبیب‪ ،‬یافا و‬ ‫دادوەرییان لە دو جۆر دادگا پێك دێت‪ :‬دادگای عیلمانی و ئایینی‪ .‬حەیفا و ‪ 16‬کەشتیی بازرگانیی (بە قەبارەی جیا جیا)ی هەیە‪،‬‬ ‫دەستەی دادوەرانی دادگای بااڵ‪ ،‬نوێنەرایەتی سیستەمی دادوەری دراوەکەشی شیگلە‪.‬‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئەم دادوەرانەی لەم شوێنە کار دەکەن لەالیەن سەرۆکی‬ ‫سوپا‬ ‫واڵتەوە دادەنرێن و ئەندامەکان تا لە ژیان بن لەو پۆستە دەمێننەوە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ،2001‬نزیكەی ‪ 54‬فڕۆکەخانەی هەبووە‪ ،‬سوپاکەی لە هێزی‬ ‫پارت و گرووپە سیاسییەکانی ئیسرائیلی لەهەموو خولێکی‬ ‫هەڵبژاردندا گۆڕانکاری گەورەیان لە پێکهاتەی سەرکردایەتی‪ ،‬ڕێکخستن بەرگری (کە بریتییە لە هێزی زەمینی‪ ،‬ئاسمانی و دەریایی)‪ .‬هێزی‬ ‫و هاوپەیمانێتی نوێدا تێدەکەوێ‪ ،‬زۆربەی جارەكانیش لە شێوەی ناهال و پاسەوانی سنوور و هێزی ژنان پێک هاتووە‪ .‬لەکاتی خزمەتدا‬ ‫نێر و مێ پێکەوە سەربازی دەکەن‪ .‬گەنجەکان لە ‪ 18‬ساڵییەوە جلی‬ ‫ئیئتالفەوە دێنە نێو بازنەکانی حوکمەوە‪.‬‬ ‫سەربازی لەبەر دەکەن‪ ،‬بەپێی ئامارەکانی شاڵی ‪ 2000‬ئەوانەی سااڵنە‬ ‫دەگەنە تەمەنی سەربازی‪ 50 ،‬هەزار و ‪ 348‬نێرینە و ‪ 4‬هەزار و ‪799‬‬ ‫ئابووریی ئیسرائیل‬ ‫ئابوورییەکەی پشت بە سیستمی بازاڕی ئازاد دەبەستێت‪ ،‬ئەم مێیینەن‪ .‬ساڵی ‪ 2001‬تێچووی سەربازیی ئیسرائیل ‪ 8.866‬ملیارد‬ ‫سیستەمە ئازادە وای کردووە ئابووریی ئیسرائیل خاوەنی بازاڕێکی دۆالرە بووە‪ ،‬ساڵی‪2000‬یش ڕێژەی تێچووی سەربازی لە بەرهەمی‬ ‫پێشکەوتوو بێت‪ .‬نەوتی خاو‪ ،‬دانەوێڵە‪ ،‬کەرەسەی خاو و ئامرازەكانی ناوخۆییدا ‪ %8‬بووە‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ئیسرائیل و ئایندەی ناوچەکە‬ ‫ئەگەر بە وردی سەرنجی سەرجەم الیەنەکانی ژیان لە ئیسرائیل‬ ‫بدەین‪ ،‬دەگەینە ئەم ڕاستیانە‪ :‬ئیسرائیل والتێکە كە تا ئێستاش‬ ‫دانیشتووانەکەی گرفتاری کۆمەڵێ کێشە و ملمالنێی ئابووری‪ ،‬ئاسایش‪،‬‬ ‫نەژادی‪ ،‬كولتووری و تایفەگەرایین‪ .‬ملمالنێیەکان لە نێوان جوولەكەی‬ ‫ئەشکەنازی و سەفاردیمییەکاندا زۆر بەرچاون‪ ،‬جگەلەمانەش ملمالنێی‬ ‫نێوان ئەم جوولەكە حەرادیمییانەی دژی بیرۆکەی زایۆنیزمن و تەورات‬ ‫بە سەرچاوەی حوکم و دەستووری ژیان دەزانن لەگەل ڕەوتە عەلمانی و‬ ‫جوولەكە بەدینە زایۆنییەکان ئەم گرفتانەیان قووڵتر کردووەتەوە‪ ،‬بیری‬ ‫توندڕەوی ئایینی نەک هەر کۆمەڵگەکە بەرەو دیموکراسیی نەژادپەرستی‬ ‫(واتە دیموکراسییەک کە تەنها بەرەنجامەکەی بۆ خزمەتی بەرژەوەندی‬ ‫جوولەكەکان بێت) دەبات‪ ،‬بەڵکو تەگەرە لە بەردەم هاوسەرگیریی‬ ‫مەدەنی‪ ،‬ئاسانکاریی لە پێناسەی جووایەتی‪ ،‬ئینتگراسیۆنی تاکەکانی‬ ‫ئەم كۆمەڵگەیە و ژیانی مەدەنیی دوور لە نەژادپەرستیی دینی دروست‬ ‫دەکات‪ .‬ئەگەر سەیری ئایدیۆلۆژیا و ئەو فاکتەرە پاڵنەرانە بکەین‬ ‫کە بوونەتە هۆی دامەزراندنی حیزبەکانی ئیسرائیلی‪ ،‬تێبینی دەکەین‬ ‫كە چەندین حیزبی جوولەكەی نەژادپەرستی تایفەگەر یان ئایینی‬ ‫توندڕەو هەن و لە بەرامبەردا حیزبی تری دژ بەم بۆچوونانە دامەزراون‬ ‫وەک؛ پارتی شینوێ و کار (تا ڕادەیەک) و حیزبە عەرەبی و چەپە‬ ‫ڕادیکالەکان یان حیزبە ئایینییە جوولەكە سەفاردیمیەکانی دژ بە‬ ‫بۆچوونە کریمناڵەکانی حیزبە ئەشکەنازییە بااڵدەستەکان‪.‬‬ ‫بلیکەر‪ ،‬زانای دانیشتووانناس‪ ،‬بەپێی تیۆریی گواسرانەوەی‬ ‫دانیشتووانەکەیەوە‪ ،‬ئەم گواستنەوەیە بەسەر پێنج قۆناغدا دابەش‬ ‫دەکات‪ .‬بە گوێرەی ئەم تیۆرییە‪ ،‬عەرەبەکان بەر قۆناغی دووەم دەکەون‬ ‫(واتە قۆناغی سەرەتای گواسترانەوەی دانیشتووان) کە تێیدا تێکڕای‬ ‫پیتان و لەدایک بون بەرزە‪ ،‬بەاڵم مردن ڕوو لە دابەزین دەکات و‬ ‫سەرەنجام دانیشتووان زیاد دەبن‪ ،‬هەرچەندە جوولەکەكان بەر قۆناغی‬ ‫پێنجەم دەکەون (واتە قۆناغی پاش گواسترانەوەی دانیشتووان)‬ ‫کە تێیدا لەدایکبوون و مردن لە ئاستێکی نزمدانە‪ ،‬بەاڵم مردن لە‬ ‫لەدایکبوون زیاترە‪ ،‬سەرەنجام گەشەی دانیشتووان رەوتێکی نەرێنی‬ ‫دەگرێتە بەر‪ .‬ژمارەی دانیشتووانی ئیسرائیل تا دێت لە چاو هی‬ ‫عەرەبەكان كەمتر دەبێت‪ .‬گەشەکردنی دانیشتووە جوولەكەكان چووەتە‬ ‫قۆناغی جێگیرییەوە‪ ،‬هەرچی عەرەبەکانن‪ ،‬بە پێچەوانەون‪ .‬دانیشتووانی‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫کورد ‌ه جووله‌که‌کان ل ‌ه نێو سوپای ئیسرائیلدا‬

‫ئیسرائیل خاوەنی سوپایەکی مۆدێرنە‪ ،‬چەکی ئەتۆمی و ستراتیژیی‬ ‫هەمە چەشنەی هاوچەرخی هەیە‪ ،‬لە بواری تەکنولۆژیای جەنگیدا‬ ‫پێشکەوتووە‪ .‬هێزە سەربازییەکەی ئامادەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەر‬ ‫دەوڵەتێک ئەگەر بیەوێ هەڕەشە لە ئیسرائیل بکات‪ ،‬توانای ئەتۆمیی‬ ‫ئیسرائیل لە ‪1996‬دا‪ ،‬زیاتر لە ‪ 200‬بۆمب و كاڵوەی ئەتۆمی بووە‪.‬‬ ‫نزیکەی ‪ 140‬بۆمبی ئەتۆمی تاکتیکی و بچوک و ‪ 30‬تا ‪ 40‬بۆمبی‬ ‫ئەتۆمیی ستراتیژی هەیە‪ .‬ئیسرائیل لە نەتەوەیەکگرتوەکان ئەندامە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا پەیمانی داماڵینی چەکی ئەتۆمیی مۆر نەکردوو‪‌.‬‬

‫موسڵمان بە تێکڕای گەشەی نزیکەی ‪ %5.3‬لە ماوەی ‪ 20‬ساڵدا دوو‬ ‫هێندە دەبن‪ ،‬لەکاتێکدا هەردوو گرووپی فەلە و دروزی‪ ،‬هەریەکەو لە‬ ‫ماوەی ‪ 28‬ساڵدا دوو هێندە دەبن‪ .‬کەواتە تێبینی دەکرێت كە لە‬ ‫کۆمەڵی جوولەكە و غەیرە جوولەكە‪ ،‬تێکڕای گەشەی جیاوازیان هەیە‬ ‫و لەبەر ئەمە رێژەی دانیشتووەکانیان لە قەوارەی گشتیی دانیشتووان‪،‬‬ ‫لە ماوەی سااڵنی ئایندەدا دەگۆرێ‪ .‬هەروەها لە نێو کۆمەڵی غەیرە‬ ‫جوولەكەدا تێکڕای گەشەی جیاواز هەیە‪ ،‬ڕێژە دانیشتووەکانیان لە‬ ‫ئایندە گۆڕانی بەرچاوی بەسەردا دێت‪ ،‬بە جۆرێك کە ڕەوتی گەشەی‬ ‫دانیشتووانی لە نێو کۆمەڵی غەیرە جوولەكەدا بە شێوەیەکی تەواو بە‬ ‫سوودی گرووپی عەرەبە موسڵمانەکان دەشکێتەوە‪ .‬ئەمە وا دەکات‬ ‫ئیسرائیل رێگە بە گەڕانەوەی ئاوارەکان نەدات تا بۆشی بکرێت‪،‬‬ ‫گەشەکردنی دانیشتووانی عەرەب لە نێو ئیسرائیل رابگرێت‪ .‬لە مارسی‬ ‫‪1996‬دا ئیسرائیل بڕیاری دا بەپێی پالنی (متسادیم)‪ ،‬هاوواڵتیانی‬ ‫فەلەستینی لە کەناری رۆژئاوا و عەرەبەکانی ‪ 48‬لەیەک جیا بکاتەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەو مەبەستەش هەردوو حكوومەتی کار (لە ‪ )2000‬و حكوومەتی‬ ‫لیکود (لە ‪ ،)2001‬گرینگییان بەم مەسەلەیە دا‪.‬‬ ‫شارۆن لە حكوومەتی یەکەمدا (‪ )2001‬داوای لە پەیمانگەی فان لیر‬ ‫و سەرۆکەکەی‪ ،‬پڕۆفیسۆر شەمشون تسلینگەر کرد کە بە هاوکاریی‬ ‫دەیان شارەزا لە بواری ئابووری‪ ،‬خوێندن‪ ،‬دیمۆگرافیا و ئاسایش‪،‬‬ ‫لێكۆڵینەوەیەك لەو بارەیەوە بکەن‪ .‬تەموزی ‪ 2001‬گەیشتنە ئەو بڕوایەی‬ ‫کە دەبێ ئەم جیاکردنەوە ئەنجام بدرێت و ناوی (پالنی ناوچەی‬ ‫تەماس)یان لێ نا‪ .‬بە مەزەندەی فان لیبر‪ ،‬ئەگەر ئەم جیاکردنەوەیە‬ ‫ڕوو نەدات‪ ،‬ئەوا تا کۆتایی ‪ 2010‬رێژەی جوولەكەكانی لە نێوان ئوردون‬ ‫و دەریا بۆ ‪ %51‬دادەبەزێ‪ ،‬ساڵی ‪ 2020‬دەبێتە ‪ %47‬و ‪2050‬ش دەبێتە‬ ‫‪ ،%37‬بەاڵم ئەگەر جیا کرانەوە‪ ،‬ئەوا رێژەی جوولەكەكان لە ناوخۆی‬ ‫ئیسرائیل تا کۆتایی ‪ ،2010‬بۆ ‪ %78‬بەرز دەبێتەوە و ساڵی ‪2050‬ش‬ ‫دەبێتە ‪.%74‬‬ ‫لێرەدا دەپرسین كە لە داهاتوودا ئەم واڵتە بە ڕەچاوکردنی پانتایی‬ ‫خاک‪ ،‬ئاو‪ ،‬وزەکان و ئیمکانیاتە سنووردارەکانی دیكەی ناوچەکەوە‪،‬‬ ‫جێگەی ئەو دانیشتووە چڕەی هەردوو گرووپە نەژادییە ناکۆکەی‬ ‫دەبێتەوە کە هەریەکەیان سەرسەختانە خۆی بە خاوەنی سەرەکیی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪39‬‬

‫خۆپێشاندان دژی هێرشی ئیسرائیل بۆ سه‌ر غه‌ززه‌‬ ‫ئەم خاکە دەزانێت‪ .‬ڕادەی گونجاوی دانیشتووان بۆ ئەم واڵتە چەندە‬ ‫و گرووپە نەژادییەکان چۆن دەتوانن بە ئارامی و هێمنی پێکەوە‬ ‫بژین؟ لەم رووەوە سەرانی ئیسرائیل نیگەرانیی جددییان هەیە‪ ،‬هەر‬ ‫ئەمەشە وای کردووە ژمارەیەکیان بیر لە ڕاگواستنی عەرەبەکان بۆ‬ ‫ئوردن بکەنەوە (لە کاتی سەددامیشدا کەرکووک وەها بوو) کەچی‬ ‫گرووپێکی تریشان (لیبڕال و چەپەکان) بیر لە جیاکردنەوەی ناوچە‬ ‫فەلەستینییەکان دەکەنەوە‪ .‬هەر ئەمەشە وا دەکات عەرەبەکان دژی‬ ‫پالنی کشانەوە لە غەزە و جیاکردنەوە بن‪.‬‬ ‫پارتە ئایینییەکان و بە تایبەتی جوولەكە حەرادیمییە توندڕەوەکان‬ ‫کە سەرچاوەی زیندووهێشتنەوەی ئایینی جوولەكەن‪ ،‬تێچوویان زۆر‬ ‫زۆرە و ئەرکی دراویان لەسەر حكوومەت قورس دەکەوێ‪ ،‬لە زۆر‬ ‫رووەوە هەڵوێستیان لەگەڵ دەوڵەت ناکۆکە‪ .‬مەسەلەی کۆچکردن‬ ‫و نیشتەجێکردنی كۆچبەرەکانیش بە هەمان شێوە باری دارایی‬ ‫خەزێنەی دەوڵەتی السەنگ کردووە و ناچاریان دەکات بۆ پڕکردنەوەی‬ ‫کەماسییە دراوییەکانیان پەنا بۆ هاوکاریی دەرەکی و بەتایبەتی هی‬ ‫ئەمریکییەکان ببەن بۆ مسۆگەرکردنی یارمەتییە کۆمەاڵیەتییەکان بۆ‬ ‫پیر و پەکكەوتەكان و كۆچبەرەكان‪ .‬سوپایەکی مۆدێرن و بەتواناش‬ ‫بۆ بەرەنگاربوونەوەی سەرجەم دوژمنەکانی و پاراستنی سنوور و‬ ‫ژیانی هاوواڵتیان‪ ،‬ئەرکی ئابووریی ئیسرائیلی قورس کردووە‪ .‬ئەمانە‬ ‫جگەلەوەی کێشە کۆمەالیەتییەکان زیاتر دەکەن لە بەرامبەریشدا‬ ‫توانای هێزە سیاسییەکان کەم دەکەنەوە و دەنگەکان پەرت و باڵو‬ ‫دەکەنەوە‪ ،‬وا دەکەن هەمیشە حكوومەتی ئیئتالفیی ناجێگر لەگەڵ‬ ‫حیزبە ئایینییە (بچوکە) بەرژەوەندپەرستەکان پێک بهێنن‪ .‬بەبێی‬ ‫ئەوان بۆیان نەکرێ حكوومەت دابمەزرێنن‪ ،‬ئەمەش سەرباری ئەوەی‬ ‫ملمالنێ و توندوتیژیی نێوان گرووپە ئیتنی‪-‬دینییەکانی نێو ئیسرائیل‬ ‫زیاتر دەکات‪ ،‬لەالیەکی تریشەوە پڕۆسەی ئاشتیی لەگەڵ عەرەبەکان‬ ‫دوا دەخات‪ ،‬کێرڤی ڕەگەزپەرستیی ئایینی‪-‬نەژادیی عەربیش بەرز‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬بیانووش دەداتە دەست ئیسالم‪-‬عەرەب تا بەو ڕەهەندە لە‬ ‫دژایەتیی بە دیموکراتیکردن و زیاتر ئاڵۆزکردنی باری ئارامی ناوچە‬ ‫بڕۆن‪.‬‬ ‫کێشەی فەلەستینییەکان و مەسەلەی خاوەندارێتیی خاک‬

‫‪40‬‬

‫بۆ ئیسرائیلییەکان‪ ،‬خالێکی الوازە‪ .‬عەرەبەکان بە هۆی بیری‬ ‫ڕەگەزپەرستیی عەرەبی ئیسالمییەوە دەتوانن هەمیشە بۆ هاندان‬ ‫و دوژمنایەتیی جوولەكەکان‪ ،‬سوود لەم خاڵە وەربگرن‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫جوولەكەکان (لەو پەڕی ڕاستەوە بۆ ئەو پەڕی چەپ) درک بەم‬ ‫ڕاستییە دەکەن‪ ،‬لە کاتی تەنگانەدا حكوومەتی نیشتمانیی پێک‬ ‫دەهێن‪ ،‬بەاڵم ئەم راستییە نابێ لەیاد بکەین كە ئایندەی ئیسرائیل‬ ‫بێ دامەزراندنی رۆژهەاڵتێکی ناوەڕاستی ئارامی دیموکراتی دوور لە‬ ‫دەمارگرژیی نەژادی‪-‬دینی‪ ،‬ناتوانرێ مسۆگەر بکرێت‪ .‬بۆیە بیرکردنەوە‬ ‫لە پڕۆژەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بۆ رۆژئاوا و ئیسرائیل و (کوردیش)‬ ‫زۆر گرینگە‪ .‬بوونی دیموکراسییەت لە ناوچەکەدا و گۆڕانکاریی لە‬ ‫بیرکردنەوەی خەڵکەکەی‪ ،‬واتە گۆڕانکاریی لە عەقیدە و ئایین‪.‬‬ ‫جوولەكە زایۆنییەکان بۆ هێشتنەوەی دەوڵەتی جوولەکە کەوتوونەتە‬ ‫ژێر کاریگەری جوولەكە عەقیدەی و تەوراتییەکان و عەرەبیش لە ژێر‬ ‫کاریگەریی هەستکردن بە الوازی و مەغدورییەت و ئەم دواکەوتنە‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئابووری و رۆشنبیرییەی هەیانە‪ ،‬وا بە ئاسانی ناتوانن‬ ‫دەستبەرداری كولتووری خۆیان و ئایینی ئیسالم بن‪ ،‬مانەوەی ئەم‬ ‫کێشەیە وەک خۆی‪ ،‬بارودۆخی ناوچەکە ئاڵۆزتر دەکات‪ ،‬چارەسەریشی‬ ‫کاتێکی زۆری دەوێت‪ ،‬بۆیە دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی خاوەن‬ ‫خاک و سامان و ئاو‪ ،‬هەروەها گەلێک لە ناخیدا ئیسالم و بیرکردنەوەی‬ ‫شۆڤێنی‪ ،‬ئایینی و نەژادیی عەرەب و نەتەوە موسڵمانە دراوسێیەكانی‬ ‫بە هۆکارێکی سەرەکیی بێبەشبوونیان لە دەوڵەتی نەتەوەییان بزانن‪،‬‬ ‫هەروەها بڕوابوونی زۆرینەی هەرە زۆری ئەم گەلە بە دیموکراسییەت‬ ‫و ئیسالمییەتی تەقلیدی وا دەکات دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی‬ ‫بۆ پارسەنگکردنی هێز و هاوکێشەکانی ناوچەکە زۆر ئەستەم نەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەر خەڵکی تری ناوچەکە مل بۆ پڕۆژەی رۆژهەاڵتی مەزن نەدەن‪،‬‬ ‫ئەگەری دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی دیموکراسیخواز بۆ هەوێنی‬ ‫دیموکراسییەت لە ناوچەکەدا پەلەی لێ بکرێت‪.‬‬ ‫لەالیەکی تریشەوە تێبینی دەکرێت کە حیزبە عەرەبەکانی ئیسرائیل‬ ‫و جەماوەرەکەی‪ ،‬بەشداریکردن لە كنێسێت و حكوومەتەکانی ئیسرائیل‬ ‫زۆر بە رەوا دەزانن‪ ،‬بە شێوازێکی خەبات و مافێکی سروشتی دادەنێن‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هەمان کاتدا هەر هاوکاری و مەرحەباییەکی واڵت‪-‬ئتنی‪-‬‬ ‫گرووپی تر بە کفر و الدان لە بنەماکانی مرۆڤ و ئیسالم بزانن‪ .‬ئەم‬ ‫وەرچەرخانە لە بیرکردنەوەی عەرەبەکاندا‪ ،‬دەستدرێژیکردنی میللەتانی‬ ‫تر بۆ تۆقەکردن لەگەڵ ئیسرائیلییەکان لە داهاتوودا دەکاتە شتێکی‬ ‫ئاسایی‪.‬‬ ‫حیزبە ئیسرائیلییەکان‪ ،‬گرینگیی زۆر بە کادیرە کۆن و خاوەن‬ ‫ڕابردووەکانیان دەدەن‪ ،‬الی سەرجەم حیزبەکان ئاسایشی ئیسرائیل‪،‬‬ ‫ناسنامەی عەلمانییەت و دیموکراسیی جوولەكە زۆر گرینگە‪ ،‬ناکۆکی‬ ‫و جیاوازیی نێوان سەرجەم حیزبەکان زیاتر لەسەر شێوازی کارکردنە‬ ‫بۆ مانەوەی دەوڵەتی ئیسرائیل نەک لەسەر بنەمای فیکری‪ ،‬بۆیە زۆر‬ ‫ئاساییە حیزبەکان لەو پەڕی چەپەوە بۆ ئەو پەڕی ڕاست (دینی‪-‬‬ ‫عەلمانی) لەیەک ئیئتالفدا حكوومەتێکی نیشتمانیی پێک بهێنن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫كوردەكانی ڕۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫پێویستییان بە خوێندنەوەیەكی نوێ بۆ ئیسرائیل هەیە‬

‫هاوار بازیان‬ ‫حیزبەكانی كوردی ئێران بە گشتی‪ ،‬دەرفەتێكی‬ ‫باشیان لەبەردەمە بۆ ئەوەی كەناڵێكی پێوەندی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیلدا بكەنەوە و ئەگەریش هەیە‪،‬‬ ‫توندوتۆڵتری بكەن‪.‬‬

‫بارودۆخی لێكترازاوی ئێستای نێوخۆیی ئێران و پێگەی الوازی تاران لە ئاستی نێودەوڵەتی‪ ،‬نەیارانی‬ ‫ئێران دەخاتە ناو یەك خانەی هاوبەش‪ ،‬ئەگەر بتوانن لەسەر مەسەلە هاوبەشەكان ڕێككەون‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی بەردەوام سوودمەند بووە لەوەی كە دوژمنەكانی كەمتر بۆیان كراوە یەكتری بگرن و‬ ‫بەیەكەوە هەڵ بكەن‪ .‬بەشێوەیەك كە دوژمنانی كۆماری ئیسالمی‪ ،‬زۆر جار بۆ سەر یەكتری تیژتر و دڕتر‬ ‫بوونە لە خودی ئێران و هێزی نەیاران و ئۆپزسیۆن‪ ،‬تەنیا بەشی دژایەتی نێوخۆیی كردووە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬ئێستا نزیكەی ‪ 4‬حیزبی كوردی ئیسالمی ئۆپزسیۆنی ئێرانی هەن كە كێشەیان لەگەڵ‬ ‫هێزەكانی دیكەی ئۆپزسیۆن زیاترە لە خودی كۆماری ئیسالمی‪ ،‬بەاڵم لەوانەیە ئەمڕۆ لەڕووی باری تایبەتی‬ ‫سیاسی خۆیان لە تاڕاوگە كەمتر باسیان دەكەن‪ .‬هاوكات‪ 8 ،‬حیزب و الیەنی دیكەی سیاسی سكۆالری‬ ‫كوردی ڕۆژهەاڵتی هەن كە تائێستا نازانن چۆن دەكرێت بە یەكەوە كاریگەر بن لەسەر بارودۆخی سیاسی‬ ‫ئێران و زیاتر گرینگی دەدەن بەوەی كامیان دەبێ سەرووتر بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لەبارەی خودی ئێرانییەكان‪ ،‬بەشێك لە هێزە فارسییەكانی دژی كۆماری ئیسالمی بوونیان هەیە كە‬ ‫خۆیان بە جەستە لە دەرەوەی ئێرانن‪ ،‬بەاڵم دەقی بۆچوونەكانیان هەر ئێستا لە تارانەوە بۆ سەر سنە و‬ ‫مهاباد پێڕەو دەكرێت و ڕوانینیان بۆ مەسەلەی كورد لە ئێران‪ ،‬ڕوانینێكی فەرامەرزییە و بڕوایان بە كێشەی‬ ‫نەتەوەیی كورد لە ڕۆژهەاڵت هەر نییە و بە كێشەیەكی زیاتر یاسایی و نێوخۆیی دەزانن‪.‬‬ ‫گرینگی نزیكبوونەوەی هێزەكانی گەورەی دژی ئێران و بەتایبەت كوردەكان لەگەڵ هێزێكی وەك‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪41‬‬

‫ئیسرائیل لێرەدا باشتر دەردەكەوێت‪ ،‬بەتایبەت لە ئاستی جیهانی قورساییەكی نوێ و پڕ دەدات بە كوردەكان و‬ ‫ئاگاداركردنەوەی ئەوانەش دەبێت كە پێیان وایە پاش ڕووخانی كۆماری ئیسالمی‪ ،‬كوردەكان دەبێ چاویان لە بەزەیی‬ ‫سیاسی تاران بێت‪.‬‬ ‫ئەوانەی لەو بڕوایەدان كە یەك ئاراستەكردنی ئامانجی حیزبە كوردییەكانی ئێرانی لەگەڵ ئیسرائیڵ لەبارەی ئەمڕۆی‬ ‫ئێران و نەهێشتنی سیستەمی حكوومەتی ئایینی و دڵنیاكردنەوەی هەموو ناوچەكە و جیهان لە مەترسییەكانی‬ ‫تووندڕەوی ئایینی و بناخەكانی ئیسالمی سیاسی بەسەر نەتەوەكانی ناو ئێران شتێكی شاز نامۆیە‪ ،‬دەبێ چۆن‬ ‫بڕواننە ئەو پێوەندییە تووند و پتەوەی كە لە نێوان كۆماری تەواو ئیسالمی ئێران لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستەوە هەیە‬ ‫لەگەڵ حكوومەتی یەكپارچە سوور و كۆمۆنیستی ڤەنزوێال لە باشووری ئەمەریكا ؟ ئەگەر لەبواری جوگرافی تاران‬ ‫و كاراكاس كەوتوونەتە دوو سەری جیهان‪ ،‬ئەوە لەبواری هزرییەوە كەوتوونەتە دوو سەری مێژوو‪ .‬بەاڵم‪ ،‬ئەمڕۆ لە‬ ‫واقعێكدا یەك دەگرنەوە‪ ،‬ئەویش دژبوونی هەردووكیانە بەرامبەر ئەمەریكا كە ڕیشەكەی بۆ شەڕی ساردی ناوەڕاست‬ ‫تا كۆتاییەكانی سەدەی ‪ 20‬دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫واتە‪ ،‬نزیكبوونەوەی حیزبەكانی نەیاری ئێران بە خواستەكانی ئیسرائیل بۆ نەهێشتنی كۆماری ئیسالمی‪،‬‬ ‫وەاڵمێكیش دەبێت بۆ تێكەڵبوونی كۆماری ئیسالمی بە هەر بزووتنەوەیەكی كە بەرژەوەندی ئێرانی تێدا بێت‪،‬‬ ‫ئەگەریش ئەو بزوتنەوەیە تەواو دژی بنەما و ڕێنماییەكانی سیستەمی ئایینی ئێران بێت‪.‬‬ ‫لێرەدا ڕەخنە لە ئێران و ڤەنزوێال ناگیرێت‪ ،‬چۆن ئەوان سیاسەت دەكەن‪ ،‬بەاڵم ڕووی گلەیی دەخرێتەوە سەر‬ ‫كوردەكانی ڕۆژهەاڵت كە بۆچی بە پارێزەوە دەڕواننە پێوەندییەكانی خۆیان لەگەڵ ئەوانەی كە باشترین و ڕەواترین‬ ‫پاڵپشت دەبن بۆ وەدیهێنانی ئامانجەكانیان و پێویستە بە بوێرییەوە هەنگاوی بۆ بنێن‪.‬‬ ‫ئەوانەی بەشێوەیەكی ئاشكراو مەیدانی نەیاری كۆماری ئیسالمین و لە ڕووخاندنی كۆماری ئایینی سیاسیدا‬ ‫هاوبەشن‪ ،‬زۆربەیان كەوتوونەتە دەورووبەری یەكتری و لە بواری هەڵكەوتەی جوگرافیدا دوور نین‪ .‬بەاڵم زۆربەیان‬ ‫خوازراو و نەخوازراو لە بەرژەوەندی كۆماری ئیسالمیدا هەنگاو دەنێن‪ .‬ئەو كۆمارەی پەنای بۆ چەواشەكردنی مێژوو‬ ‫بردووە بۆ ئەوەی ڕەنگی بەشێكی زۆری كوردەكان لە جوولەكە كاڵ بكاتەوە‪ ،‬پەنای بۆ زڕاندنی ئایینەكان بەرامبەر‬ ‫ئیسالمی جۆری سیاسی بردووە كە گەورەترین لەمپەرە بۆ ئەوانەی هەموو شتێك لە فلتەری ئایین دەدەن و دواتر‬ ‫دەبینن خۆشیان لێی دەرناچن‪.‬‬ ‫كاڵی پێوەندی حیزبە كوردییەكانی ئێران لەگەڵ ئیسرائیل‪ ،‬ئەگەر لەڕووی درك نەكردن بێت بە توانای ئیسرائیل‬ ‫لەڕووی ستراتیژیی ناوچەیی و جیهانی‪ ،‬ئەوە جێگەی سەرسووڕمانە و دەبێ چاوەڕێ بین ئەم تێگەیشتنە بۆ جیلی‬ ‫نوێی حیزبەكان دروست بێت‪ .‬بەاڵم ئەگەر هۆكاری دیكەی وەك خۆدزینەوە لە ئیسرائیل بێت بەهۆی ناسكبوونی‬ ‫مەسەلەكە و بڕوانەبوون بە سیاسەتەكانی كوورتخایەنی ئیسرائیل‪ ،‬یان پێیان وابێت كە ئیسرائیل خۆی كێشەی‬ ‫هەموو جیهانی لەسەر شانە و پێدەچێت ئەگەری سەرەكی ئەم هەر ئەم هۆكارەیان بێت‪ ،‬ئەوە دیسان نیشانەی كەم‬ ‫توانایی مێشكی سیاسی حیزبەكانی ڕۆژهەاڵتییە و پێویستە خوێندنەوەیەكی نوێ بۆ ئیسرائیل و سوودوەرگرتن لەم‬ ‫هێزە بۆ گەیشتن بە ئامانجە بنەڕەتییەكانی كورد بكرێتەوە و بە دیدێكی بەرژەوەندی تەواو سیاسی خۆیان سەیری‬ ‫ئورشەلیم بكەن‪ ،‬نەك بە چاوی تووندڕەوە ئایینییەكان كە لەنێوخۆیاندا یەكتری پەسەند نەكەن‪ ،‬چی بگات بە‬ ‫جوولەكە و ئیسرائیل‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫دەوڵەتی كوردی یان خەونی شاعیرانی كوردستان‬ ‫ئاراس وەلی‬

‫لەو شوێنەی هەموان وەك یەك بیر‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬زۆر بیر ناكرێتەوە‬ ‫(ڤۆلتێر)‬

‫«ئیسرائیل لە‪14‬ی حوزەیرانی ‪1948‬دا سەربەخۆیی خۆی تۆماركرد‪ David Ben Gurion ( .‬دایڤید‬ ‫بین گۆریان) بە تێكستێكی مێژویی ‪ 350‬وشەیی‪ ،‬دیلێتی ‪ 2000‬سالەی جووله‌که‌ی ڕاگەیاندو‪ ،‬فەرهەنگی دیلیتی‬ ‫جوولەكەكانی گۆڕەوشاركرد‪ .‬ئەو گوتارە سادەیەی ( دایڤید بین گۆریان) مێژوی جووله‌که‌ی دروست كرد‪ .‬لەو مێژووە‬ ‫بەدواوە‪ ،‬بۆ هەتاهەتایە سیاسەت لەناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا گۆڕا‪».‬‬ ‫كێشەی جوولەكەكان و عەرەبە ‌فەلەستینیەكان ڕیشەیەكی ئاڵۆزی مێژویی و ئاینی و ئێتنی هەیە‪ .‬كێشەی ئێمە‬ ‫و نەتەوە سەردەستەكانی عەرەب وتورك وفارسیش بەهەمان شیوە‪ ،‬ڕەگ و ڕیشەیەكی مێژویی و ڕەگەزیی(ئێتنی)‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئێمەی كورد لەباری سیاسی و مێژوویی دیلێتیماندا لەجوولەكان دەچین‪ .‬بە دیوێكی دیكەدا لە فەلەستینیەكان‬ ‫دەچین‪...‬‬ ‫مێژووی دووهەزاروپێنج سەد ساڵەی دیلێتی و چەوسانەوەمان لەتەك جوولەكەكاندا لێكدەچێت و‪ ،‬بەدیوێكی دیكەدا‬ ‫مێژویی دوای شەڕی یەكەمی جیهانیش لە دابەشكردنی كوردستان و دروستكردنی دەوڵەتانی عێراق و سوریا و ئێران‬ ‫و توركیا و نائامادەیی كورد لە هاوكێشە سیاسییە نێونەتەوەییەكاندا لە عارەبە فەلەستینییەكان دەچین‪!!..‬‬ ‫جیاوازی ئێمە و جووەكان ڕون و ئاشكرایە‪ .‬ئەوان خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیانن و‪،‬لەو ڕۆژگارەوە ( دایڤید‬ ‫بینگۆریان) بانگی سەربەخۆیی دەوڵەتی ئیسرائیلی بەو ‪ 350‬وشەیە هەڵدا‪ ،‬ئیدی منداڵی جووله‌ک ‌ه چیدی هەستی‬ ‫بەدیلێتی وژێردەستەیی وپەستێتی نەكرد‪.‬‬ ‫دەوڵەتی بێسنووری جوولەكە بەیانكراو هەموو عەرەب و بەشێكی بەرچاوی عالەمی ئیسالمیش دژی ئەو دەوڵەتەبوون‪.‬‬ ‫تائێستاش ئەو دەوڵەتە نەیتوانیوە لەئاشتیدا بژی‪ .‬بەاڵم واقیع تا ئێستا شتێكی دیكەیە‪ .‬جووله‌ک ‌ه بوونی قەوارەی‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪43‬‬

‫سەربەخۆی خۆیان ئیسپات كرد‪ .‬دەوڵەتی ئیسرائیل بەشێكی گرینگە عەرەبە فەلەستینیە چەوساوەكان‪ !..‬كە ڕێبەر و سیاسەتمەداری‬ ‫لە دونیای بازاڕی جیهانی و هاوكێشەیەكی زیندووفەرامۆشنەكراوە لە كورد‪ ،‬ئینسانێكە شەرمن‪ ،‬لە هەمبەر داخوازیە میللیە‌كانیدا‪ ،‬كەچی‬ ‫سیاسەتی نێونەتەوەیی‪ .‬بەرژەوەندی جووەكان بەشێكی دانەبڕاوە لە فرە ڕووقایمە لە دژایەتیكردنی هەموو هەوڵێكی میللیگەرایی و‬ ‫بەرژەوەندی ئامریكا و زۆرێكی واڵتانی ئەوروپا‪ .‬جووله‌که‌ لەناو میژودا كوردایەتیدا‪!!..‬‬ ‫عامیلێكی زیندووە‪ ،‬لەسیاسەتی گشتی جیهانیدا نەخشیان هەیەو‬ ‫دیاردەی ئەم كەما‌سییە الی سیاسەتمەداری كورد‪ ،‬بۆشایی و هۆكاری‬ ‫مۆدێلی خۆیان لە كۆنگرێسی ئەمریكادا بەئاشكرا نمایش دەكەن‌‪ .‬سەرەكییە لە پەیدانەبوونی (بین گۆریان)ێكی كوردی‪ ،‬ئەم دیاردەی‬ ‫لۆبیستی جووله‌که‌ لە واشینتۆن ‪ ،DC‬كارا وبڕیاردەرن ‪ .‬لۆبیستە كەماسییە ئینسانێكی كوردی بۆ بەرهەم هێناوین (شەرمن‪ ،‬ترسنۆك‪،‬‬ ‫جوەكانی ئەمریكا بەناڕاستەوخۆ نەخشیان هەیە لە سیاسەتی دەرەوە باوەڕ بەخۆنەبوو‌‪ ،‬ناحاڵی لەمێژوو شارستانیەتی خۆی‪ ،‬بێگانەپەرست‪،‬‬ ‫وناوەوەی ئەمریكا و تەنانەت هەڵبژاردەی سەرۆكی ئامریكاشدا‪.‬‬ ‫دژەكورد‪ ،‬عاشقە سەتحیەت‪ ،‬پەڕگیر و توندنەزەر لەڕویی دینی و‬ ‫دەور و كاریگەری وزیندوێتی جووله‌که‌‪ ،‬نە ئینكار دەكرێت‪ ،‬نەشتێكە حیزبایەتییەوە‪..‬هتد)‬ ‫زیادەڕەوی تێدا بكرێت‪ .‬جوولەكە ئەمڕۆ لە‌چەند سەد میلۆن عەرەب‬ ‫بەدیوێكی تردا‪ ،‬هەرئەم ئینسانە كوردە (بێشەرم بەرانبەر‬ ‫زیندوتر و كاراتر و سیاسەتڤانترن‪ .‬دەوڵەتی ئیسرائیل‪ ،‬سیستێمی بەبراكانی‪ ،‬بوختانكەر وپیالنگێڕ دژبە هاوزێد و هاونیشتمانیەكانی‪،‬‬ ‫حوكمڕانی لە هەموو دەو‌ڵەتە عەرەبیەكان دیمۆكراتیترە‪ .‬مافی تاكی ئەم ئینسانە هەموو تواناو ئەنێرژی خۆی بەكار دینێت بۆ ملشكاندنی‬ ‫هاواڵتی ئیسرائیلی چ جوو بێت یان غەیرە جو‌و‪ ،‬و هەر گروپیكی ئەتنی براكانی خۆی‪)...‬‬ ‫دیكە پارێزراوە ‪ .‬سیستێمی خوێندن و فێركاری و بیمەی جڤاكی‬ ‫بەكورتی ئەم بۆشیاییە مێژویی و سیاسییە كاریگەرییەكی قوڵی‬ ‫و بازاری ئازادی كار و دەسەاڵتی چوارەمی مێدیا و‪ ،‬ئەرك ومافی ڕیشەئامێزی لە خیتابی كوردیدا بەرهەم هێناوە‪ .‬لەوانەیە تائێستاش‬ ‫هاوەاڵتیان زۆر زیاتر لەناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوێن پێشكەوتوترو ڕەنگە هۆكاری سەرەكی لێكترازانی ماڵی كوردی بگەڕێتەوە بۆ نەخەماڵندن‬ ‫ئینسانی تریش بێت‪..‬‬ ‫ودروستنەبوونی بینگۆریانێكی كورد‪.‬‬ ‫جوولەكەكانی دیاسپۆرا‪ ،‬گەورەترین و سەرەكیترین پاڵپشتی‬ ‫پرسی ناسنامە و كاراكتەر و فۆرمی ئینسنیانە و دینی و‬ ‫سیاسی وئایدۆلۆژی و ئیكۆنۆمی دەوڵەتی ئیسرائیلن‪ .‬جوولەكەكانی ناسیۆنالیستا‌نەی كورد‪ ،‬تەنها بە دروستكردنی دەوڵەتی ناسیۆنالی‬ ‫دیاسپۆرا هاوكات چاودێرن بەسەر دەسەاڵتی ئیسرائیلەوە‪ ،‬بۆئەوەی وەاڵم دەدرێتەوە‪.‬‬ ‫دەوڵەتەكەیان هەرگیز لەبیركردنەوەیەكی وشكی تەنگنەزەری ئوڵترا‬ ‫كەواتە ئێمە وجووله‌که‌ جیاوازیەكانمان دیارو ئاشكرایە‪ .‬ئەوان‬ ‫نەتەوەییانەی جولەكانەوە هەڵنەخلیسكیت بۆ سیستێمێكی بنەماڵەیی توانیان سوود لە پەرتەوازەیی و چاوچنۆكی وگەندەڵی دەوڵەتانی‬ ‫و دینی و تۆتالتاری ودیكتاتۆری‪ .‬جوولەكانی دیاسپۆرا لە ئەركی عەرەبی وەرگرن ودەوڵەتی ناسیۆنالی خۆیان دروست وسەقامگیر بكەن‪.‬‬ ‫نەتەوەییانەی خۆیان باش حاڵی بوون‪« .‬ئەوان لەو سیحری مانەوەی هاوكات نەخشەی سیاسەتیان وەها داڕشت كە لەگەڵ بەرژەوەندیەكانی‬ ‫خۆیان تێگەیشتون ‪ .‬تا ئیسرائیل زیاتر دیموكراسی و كراوە بێت‪ ،‬ئەمریكا و ڕۆژئاوادا بۆ زەمەنێكی دوورودرێژ و تائەمڕۆش هاوتەریب‬ ‫زیاتر خۆی(واڵت ونەتەوەكەش) لەبەر شااڵوی جەهالەت وهاژوهوژی بێت‪.‬‬ ‫خاوەن مۆدێلی بڕوخێ وبژی وبمرێدا خۆی ڕادەگرێت‪.‬‬ ‫ئێمە چیمان كرد‪ !.‬سیاسەتمەداری كورد لەم شەست ساڵەی‬ ‫جیاوازی ئێمەی كورد لەم دووسەد ساڵەی ڕابوردا‪ ،‬لەتەك جووله‌که‌دا ڕابوردوودا‪ ،‬دروست پێچەوانەی (دایڤید بین گۆریان) كاریان بۆ‬ ‫ئەوەیە كە (بین گۆریان)ێكمان بۆ خۆمان دروست نەكرد‪ .‬نە شێخ كورد و كوردستان ‌كرد‪ .‬كاریان بۆ دیمۆكراتیزەكردنی ئێران وئێراق‬ ‫مەحمود و نەشیخ سەعید و نە قازی و نە‌بارزانی‪ ،‬هەرگیز نەیانتوانی كرد‪ !!..‬كەچی تائێستاش نە عێراق ونە ئێران نەك نەبوونە دەوڵەتی‬ ‫وەك بین گۆریان مەجلیسێكی كوردی‬ ‫دیمۆكراتخواز‪ ،‬بەڵكو نمونەی بەرچاوی‬ ‫دیكتاتۆری و تۆتالیتاری ناوچەی ڕۆژهەالتی‬ ‫ڕاوێژكار كۆ بكەنەوە و بە ‪ 350‬وشە نا‪ ،‬بە سیاسەتمەداری كورد‬ ‫ڕستەیەكی سێ وشەیی كورت (كوردستان‬ ‫ناوینن‪!!..‬‬ ‫ساڵەی‬ ‫شەست‬ ‫لەم‬ ‫یان نەمان) پەیام ومانیفێستی كوردی بۆ‬ ‫مادەی ‪ 140‬ی نێودەستوری حكوومەتی‬ ‫كورد و جیهان ڕابگەیەنن‪.‬‬ ‫عێراقی فیدڕاڵ لە گەلێك ڕووەوە لە‬ ‫ڕابوردوودا‪ ،‬دروست‬ ‫ئەم كەماسی ونەتوانینە لە میژوی‬ ‫دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل دەچێت‪.‬‬ ‫بین‬ ‫(دایڤید‬ ‫پێچەوانەی‬ ‫زیاتر لە ‪ 70‬ساڵی بەرەنگاربونەوەی‬ ‫بەاڵم جیاوازیەكی مەزنیشی هەیە‪ .‬ئەویش‬ ‫خەباتی كوردایەتیدا‪ ،‬كارێكی سەلبی‬ ‫ئەوەیە كە سیاسەتمەداری كورد ناتوانێت‬ ‫و‬ ‫كورد‬ ‫بۆ‬ ‫كاریان‬ ‫گۆریان)‬ ‫كوردایەتی‬ ‫سیاسەتی‬ ‫لەستراتیژی‬ ‫وەك (دایڤید بین گۆریان) خودی خۆی‬ ‫هەندێ‬ ‫و‬ ‫ئاڵۆز‬ ‫هاوكێشەیەكی‬ ‫كردووە و‬ ‫‪ Be Yourself‬بێت‪ .‬سیاسەتمەداری‬ ‫كوردستان‌كرد‬ ‫شەرمنی بۆ كورد دروست كردووە وەك‬ ‫كورد ترسێكی تاسەرئێسقانی لە ئێستا‬

‫‪44‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫و ‌ئایندە ‌هەیە‪ !..‬هەمیشە لەڕابوردوودا دەژین‪« !..‬بەشیكی دیكەی چەندین سەت ساڵەماندا پرخەمان دێت‪...‬‬ ‫سیاسەتمەداری كورد‪ ،‬زۆرشەرمنن لەهەمبەر داخوازیە ڕاستەقینەكانی‬ ‫نەتەوەی كوردا‪ ،‬كەچی بەئەندازەی زیاتر لەو شەرم كردنە‪ ،‬بێشەرمانە‬ ‫كەواتە ئەوان لەناو مێژودا دەژین وئێمەش لە دەرەوەی مێژوو‪!..‬‬ ‫دژایەتی داخوازیە ڕاستەقینەكانی نەتەوەی كورد دەكەن‪».‬‬ ‫تائەم چركەساتەش كورد مانیفێستێكی نییە‪ ،‬كورد پێوەرێكی نییە‬ ‫ئامادەیی كورد بۆ بوون بە دەوڵەت‪ ،‬شتێكی بەرجەستە و واقیعییە‪ ،‬بۆ پێوانی بەرژوەندییە میللەیەكانی خۆی‪ !..‬كورد مەرجەعێكی‬ ‫هەلومەرجی نێودەوڵەتی وناوچەیی و زاتی كورد خۆی‪ ،‬لەبار و نەتەوەیی نییە بۆ پرسە هەستیارە سیاسی ومیللیەكان‪ ..‬تا هەنوكەش‬ ‫تاسنوورێكی ڕێزلێگیراو یارمەتیدەرن‪ .‬بوونی زلهێزێكی جیهانی وەك ستراتیژێكی كوردانە نییە بۆ خەونی كورد‪ !..‬كات الی ئینسانی كورد‬ ‫ئەمریكا لە ناوچەكەدا و بەتایبەتی لەعێراق و كوردستاندا یارمەتیدەر و چ بایەخێكی نییە‪ !.‬فێربوون و خۆپڕچەككردن بە زانست و زانیاری چ‬ ‫پاڵپشت و فاكتەری بەهێزو داكەوتەكیە(واقیعییە) بۆ خودی پرۆسەی بەهایەكی گرینگیان نییە‪!..‬‬ ‫بەدەولەتبوونی كورد‪!.‬‬ ‫لەبەر ئەوە ئێمەش وەك فەلەستینیەكان‪ ،‬بگرە خراپتریش‬ ‫بەاڵم دیسان بینگۆریانە دیپلۆماسیەكانی كورد چۆن وبەچ شێوازێك هەمیشە دەبینە بەشێكی پەراوێزئامێزی كێشە و ملمالنێی ناوچەیی‬ ‫پەیامی كوردی بگەیەنن بەدنیای دەرەوە؟ كاركردنیان بۆ حیزبە یان و نێودەوڵەتی‪ !..‬خۆمان چ دید و جیهانبینی و وێنایەكی تایبەتی‬ ‫بۆ نەتەوە؟ چۆن قسان دەكەن؟ بە‌چ زمانێك دەئاخڤن‪!..‬‬ ‫خۆمان نییە‪!..‬‬ ‫كەواتە ئێمە و جوولەكەكان فرە لێك دەچین و فرەتریش جیاوازین‬ ‫كوردانی دیاسپۆرا بەپێچەوانەی جوولەكەكان‪ ،‬ناكۆك و ناتەبان‪.‬‬ ‫لە یەكتر‪ .‬ئەوان نەتەوەیەكی چوست و چاالك و زیندوون‪ ،‬ئێمە كات لەوێش ئەو بەها زێدە مەزنەی نییە كەالی نەتەوە زیندووەكانی‬ ‫نەتەوەیەكی بێخەم و فەرامۆشكراو و خامۆشین‪.‬‬ ‫جیهان بایەخی هەیە‪..‬‬ ‫ئێمە بەرلەهەر شتێك دەبێت كورد بین‪ .‬وروژاندنی ئەوكوردبوونە‬ ‫نەتەوەی زیندوو وەك بزنە ئارگۆسی خاوەن سەت چاو‪ ،‬هەرگیز‬ ‫بە میدیایەكی ئازاد و بەرپرسیار دەكرێت‪ ،‬كە بۆ خۆی دەسەاڵتێكی هاوكات ناخەوێت‪ ..‬هەمیشە بێدار و هۆشیارە‌‪.‬‬ ‫ڕەها دروست دەكات لە هۆشیاركردنەوەی هاونیشتیمانیاندا ‪ .‬كە پێی‬ ‫ئەوەی ئاشكرایە و مێژوو بۆمانی دەگێڕێتەوە ئەوەیە كە ئێمە نەك‬ ‫دەگوترێت دەسەاڵتی چوارەم‪ .‬ئەم مێدیا بافەرهەنگ و بەدەسەاڵت خاوەنی سەت چاو نین‪ !..‬بەڵكو چاوكز و نابیناین و لە شەوەزەنگی‬ ‫وئازادە‪ ،‬دەتوانێت هەم چاودێر بێت بەسەر دەسەاڵتی كوردیەوە تا تاریكیدا و شكەمەلەی سیاسەت دەكەین‪( .‬لەمێژوو فێری ئەوە بووین‪،‬‬ ‫دەسەالتێكی ساخلەم و ناگەندەڵ و شەفاف وعادیالنە بەرهەم بێنێت‪ ،‬كە هیچی لێ فێر نەبین‪)!..‬‬ ‫هەم گەرەنتی بێت بۆ دروستكردنی ئەو ئینسانە كوردییە پڕپرسیارە‪،‬‬ ‫تا كۆتایی ئەم دێڕانە ئەم نوسینە دەچێتە خانەی ڕەشبینی و كەم‬ ‫بافەرهەنگە بەرپرسیارە كە خەون و كاركردن وئامانجی دروستكردنی هیواییەوە‪ .‬بۆ ئەوەی ئەو ڕەشبینی و كەم هیواییە نەبێتە واقیعی‬ ‫دەوڵەتی كوردی بێت‪‌.‬‬ ‫ژیانمان‪ ،‬دەبێت دووبارە خوێندنەوەمان بۆخۆمان هەبێت‪ .‬دەبێت گۆڕان‬ ‫كلیلی سەركەوتنی ئێمە ڕاستگۆییە لەگەڵ خودی خۆماندا‪ .‬ناسینی بەمانا ڕادیكالیەكەی لەسەرجەم ساختاری كۆمەڵگادا (تاك‪ ،‬خێزان‪،‬‬ ‫خۆمان و دوژمنەكانمانە‪ .‬دڵنیابوونە لەخۆمان‪ .‬لەپەیام و بانگەوازمان‪ ،‬گروپ‪ ،‬قەبیلە‪ ،‬عەشیرەت‪ ،‬حیزب و حكوومەت)دا بكەین‪ ،‬دەبێت كورد‬ ‫لە ویستێكی بائیرادە و قودرەتێكی بێسنووری كاركردن بۆ خودی ئەو ڕەوشی خۆی لە مێژوودا پراكتیزە بكات‪ .‬لەناو میژودا بژی و چیدی‬ ‫پرۆسێسە‪.‬‬ ‫تەوقی دیلێتی وەك ماكی سەرەتانی بە خاوەندارێتی عەشیرەتی نەداتە‬ ‫بڕوابەخۆبوون‪ ،‬تەحەمولكردنی یەكتر‪ ،‬قەبوڵكردنی جیاوازیەكان و نەسڵی دوای خۆی‪!..‬‬ ‫بینینی واقیعیانە‪ ،‬باشترین كۆنسێپتی پەروەردەكردنی منداڵی كوردن‬ ‫بۆدەربازبوون لەو تەوقی دیلیتی ونەزانین و ژێردەستەییە‪ ،‬دەبێت‬ ‫بۆ بەئەنجامگەیاندنی خەونە ڕاستەقینەكەی كورد‪.‬‬ ‫دامودەزگا و فەرهەنگخانەو خانەی حیكمەت و ئینیستیتوت و دەزگای‬ ‫جیاوازییەكی دیكەی جوولەكەكان و ئێمە ئەوەیە كە نەتەوەی هەمەڕەنگی زانستی و كەلتوریمان هەبیت و لە دەرودراوسێ و دۆست و‬ ‫جوولەكە وەك(بزنە ئارگۆسی خاوەن سەت چاو)ی نێو ئەفسانەكانی دوژمنەوە بەسەدان چاو بخوێنینەوە و فێربین‪ ،‬كە چۆنچۆنی جوولەكە‬ ‫یۆنان‪ ،‬هەرگیز هاوكات ناخەون‪ ..‬بەخۆشیان‪ ،‬هەرگیز بێكار و بێخەم ئازادبوون و عەرەبی فەلەستینیش بوونە قوربانی سیاسەتی شێخەكانی‬ ‫دەستەوئەژنۆ دانانیشن‪!..‬‬ ‫خەلیج وسعودیە و فشەنەتەوەییە عەرەبە شاعیرە سیاسەتچیەكان‪!..‬‬ ‫ئێمەش دروست پێچەوانەی ئەوان‪ ،‬بێخەم وفەرامۆش بەرانبەر ئەرك‬ ‫وفەرمانی نیشتیمانی‪ .‬بێ زاكیرەی مێژویی نەتەوەییمان‪ ،‬بێ پێوەری‬ ‫‪araswali@hotmail.com‬‬ ‫خۆماڵی و نامۆ بەخود و جوگرافیا و فەرهەنگی خۆمان‪ ،‬لەخەوی قوڵی‬ ‫قسەكانم بەحیكمەتێكی لوقمانی حەكیم كۆتایی پیدێنم‪.‬‬ ‫لە لوقمانیان پرسی‪ :‬حیكمەت لە كێ فێربووی؟ گوتی‪« :‬لە كوێران‪ ،‬هەتا شوێنێك پێی لێ نەكوتن‪ ،‬پێی لێ دانانێن»‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪45‬‬

‫د‬ ‫ۆ‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫یە‬

‫دۆستایەتیی كورد و جوولەكە‬ ‫ئا‪ :‬بینیامین مه‌حموود حه‌سه‌ن‬

‫گۆڤاری ئیس����رائیل‪-‬كورد لە چوارچێوەی زیاتر ناس����اندن‬ ‫و نزیكبوون����ەوە ل����ە ژیان����ی ك����وردەكان لە ئۆرش����ەلیم‪،‬‬ ‫دۆس����ییەیەكی تایب����ەت ب����ە «دۆس����تایەتیی ك����ورد و‬ ‫جوولەك����ە» دەكاتەوە و لە هەر ژمارەی گۆڤارەكەماندا‪،‬‬ ‫هەوڵ ده‌ده‌ین لەگەڵ رۆشنبیر و سیاسەتڤان و نووسەر‬ ‫و هونەرمەندان و رۆژنامەنووس����ەكانی كوردی جوولەكە‬ ‫لە ئیس����رائیل لەس����ەر تیڕۆانین و كولتووری جوولەکه‌ و‬ ‫هەروەه����ا بیروبۆچوونی نووس����ەر و رۆژنامەنووس����ان و‬ ‫سیاسەتڤانه‌ ئیس����رائیلییه‌کان له‌مه‌ڕ دۆزی كورد لە هەر‬ ‫چوار پارچەی كوردستاندا بخاتە روو‪.‬‬

‫هونەرمەندی جووله‌ک ‌ه یونی شاخام‬

‫جوهو یونی شاخام‬

‫من دەمەوێ كوردستانی ئازاد ببینم‬ ‫* ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬سەرەتا خۆتانمان پێ بناسێنن؟‬ ‫ جوهو یونی شاخام‪ :‬ناوی من جوهو یونی شاخامە‪ ،‬بابی‬‫من جوولەكەی رۆمانیایە و دایكی من جوولەكەی روسیایە‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 1943‬لە شاری (رەمتگانێی ئیسرائیل) لە دایك بووم‪.‬‬ ‫* ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬من دەزانم كە تۆ هونەرمەندی‪ ،‬بۆ ئێمە‬ ‫باسی كاری هونەریی خۆت بكە؟‬ ‫ جوهو یونی شاخام‪ :‬من لە باشووری ئیسرائیل‬‫سەرۆكایەتیی دوو گرووپی گەورە دەكەم‪Signon Acher ،‬‬ ‫و ‪ . Meytaririm‬جیا لەوەش بەرپرسی (‪)10 Studyo‬م‬ ‫كە بۆ تۆماركردنی موزیك بەكار دێت‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫* ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬تۆ دۆستایەتیت لەگەڵ كورد هەیە‪ ،‬دەمەوێ‬ ‫بزانم بۆچی؟‬ ‫ جوهو یونی شاخام‪ :‬هۆكارەكانی زۆرن‪ .‬یەكەمیان مێژووییە‪،‬‬‫مێژووی ئێمەی جوولەكە و كورد یەكێكە‪ .‬هەروەها ئێستاش‬ ‫مەزاری چەند پێغەمبەری ئێمە لە كوردستان ماونەتەوە‪ ،‬وەك‬ ‫مەزاری پێغەمبەر دانییەل كە لە كەركووكە‪ ،‬مەزاری پێغەمبەر‬ ‫یونس‪ ،‬جەرجیس و شێتی لە موسڵە‪ .‬مێژووی پێغەمبەر‬ ‫ئیبراهیمیش لە كوردستان زۆر گرینگە و‪ ...‬هۆكاری دووەم الیەنی‬ ‫هونەرییە‪ ،‬هەروەك دەزانین نەتەوەی كورد لە الیەنی هونەرییەوە‬ ‫زۆر دەوڵەمەندە‪ ،‬لەبەر ئەوەش من گرینگی بە هونەری كوردی‬ ‫دەدەم‪ .‬لەبەر ئەم دوو هۆكارە‪ ،‬من زۆر پەیوەندیم لەگەڵ‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫جوولەكەی كوردستانی هەیە و زۆر بەرهەمم بۆ گۆرانیبێژ و‬ ‫هونەرمەندی ئەوان و هەروەها بۆ كوردی كوردستان تۆمار‬ ‫كردووە‪ .‬من چەند سی دیم بۆ هونەرمەند بەشێر سەبری‬ ‫بۆتانی تۆمار كردووە و تا ئێستاش ئێمە كاری هونەری‬ ‫پێكەوە دەكەین و جێگەی باسە لە ‪ 45‬ملیۆن كورد‪ ،‬تەنیا‬ ‫ئەو دێتە ئیسرائیل و لەگەڵ ئێمە كار دەكات‪.‬‬

‫سیاسەتمەدارە كوردەكان ئازاد نین و لەم مژارەشدا زۆرتر‬ ‫لەسەر روانگەیەكی سیاسی و ئایینی تێڕوانینیان هەیە‪.‬‬ ‫لەمەر ئەوەش تا ئێستا چ هەنگاوێكی ئەرێنی لەالیەن‬ ‫ئەوانەوە نەنراوە و بۆ ئامانجی نەتەوەیی باش وایە هەموو‬ ‫روناكبیر و سیاسەتمەدارانی كورد روانگەی كۆنی خۆیان‬ ‫بگۆڕن‪ .‬ئیدی ئەگەر گۆڕانكاری بەم شێوەیە دروست‬ ‫ببێت‪ .‬دەبینین دۆستایەتیی كورد و جوولەكە پەیدا‬ ‫دەبێت و دواتر مرۆڤەكان دەتوانن لە سەرە بەهێزكردنی‬ ‫ئەو دۆستایەتییە كار بكەن‪.‬‬

‫* ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬روانگەی تۆ بۆ كورد و كورستان‬ ‫بە گشتی چییە؟‬ ‫ جوهو یونی شاخام‪ :‬پێش هەر شتێك مەسەلەی‬‫نەتەوەی كورد راستییەكی خۆی هەیە‪ ،‬هەروەها كوردستان‬ ‫* ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬پەیامی تۆ بۆ نەتەوەی كورد‬ ‫واقعێكە و مرۆڤ ناتوانێ دۆزی كورد و دۆزی واڵتی ئەوان چییە؟‬ ‫ جوهو یونی شاخام‪ :‬پێش هەموو شتێك‪ ،‬من بە‬‫بشارێتەوە‪ .‬چۆن ئێمەی ئیسرائیلی خاوەن دەوڵەتین و‬ ‫جوولەكە لە ئیسرائیلیش تەنیا ‪ 5‬ملیۆنن و مافی كوردانیش داخەوەم كە نەتەوەی كورد ئێستاش هەر بندەست‬ ‫هەیە كە ‪ 9‬دەوڵەتی كوردی خۆیان دابمەزرێنن‪ .‬بۆچی نا؟ ماوەتەوە‪ .‬ئیدی پەیامی من ئەوەیە كە روناكبیر‪،‬‬ ‫ئەگەر كوردەكان یەكیەتیی خۆیان رابگرن و دەست لە سیاسی‪ ،‬گۆرانیبێژ و هونەرمەندی كورد خاوەندارێتیی لە‬ ‫كولتووری براكوژی هەڵبگرن‪ ،‬هەروەها ئیسرائیل بكەنە نەتەوەی خۆیان بكەن‪ ،‬نەك ئەوەی بە گوێرەی سیاسەتی‬ ‫دوژمنەكانیان بجووڵێن‪ .‬با روانگەی سیاسی و ئایینی بۆ‬ ‫دۆستێك بۆ خۆیان‪.‬‬ ‫دۆستایەتیی نەتەوەیی و گەالن نەبێتە كۆسپ‪ .‬با تەنیا‬ ‫* ئیسرائیل‪-‬کورد‪ :‬بۆ بەهێزكردنی دۆستایەتیی كورد و رێبازی كوردایەتی نیشانی نەتەوەی خۆیان بدەن‪ ،‬هەتا‬ ‫جوولەكە دەبێ چی بكرێت؟‬ ‫نەتەوەی كورد وشیار بێت و دۆزی خۆی باشتر بناسی‪ .‬لە‬ ‫ جوهو یونی شاخام‪ :‬بە راستی تا ئێستا چ كۆتاییدا دەمەوێ بڵێم ئاواتم ئەوەیە هەرێمی كوردستان‬‫دۆستایەتییەكی وەها دانەمەزراوە‪ ،‬بەاڵم زۆر خاڵی گرینگ لە عێراق جیا ببێتەوە و ببێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ‪،‬‬ ‫هەیە كە دەبێ مرۆڤ بە باشی بایەخیان پێ بدات و پێش هەروەها دەمەوێ پێش مردنم كوردستانێكی ئازاد ببینم‬ ‫هەموو شتێك كاری هونەری و كولتووری لە هەموو شتێكی و ئاواتەخوازم لە كوردستانی ئازاد بۆ موزیكی كوردی و‬ ‫گرینگترە‪ ،‬بەاڵم بە داخەوە ئەمڕۆ زۆربەی رۆناكبیر و عیبری ژەنیاری بكەم‪.‬‬

‫هەروەك دەزانین نەتەوەی‬ ‫كورد لە الیەنی هونەرییەوە زۆر‬ ‫دەوڵەمەندە‪ ،‬لەبەر ئەوەش‬ ‫من گرینگی بە هونەری كوردی‬ ‫دەدەم‬

‫‪www.rastgu.net‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪47‬‬

‫مشت نموونەی خەروارە‬

‫كۆژین‬

‫لە سەرەتای نووسینەوەی‬ ‫مێژووی مرۆڤایەتییەوە‬ ‫لە سەر تاشەبەردەكان‬ ‫هەتا بە وێبسایتكردنی‬ ‫ئەو بەڵگەنامانە‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەو بابەتانەی هەمیشە‬ ‫پانتاییەكی زۆری لە‬ ‫گۆشەنیگای مێژوونووسان‬ ‫داگیر كردووە‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫بووە‪ ،‬جا ئەم پەیوەندییە‬ ‫لە كۆمەاڵیەتییەوە بگرە‬ ‫هەتا ئاڵوگۆڕی كەلوپەلی‬ ‫بازرگانیی لە نێوان نەتەوە و‬ ‫گەالنی جیاجیا هەتا بچووك‬ ‫دەبێتەوە بۆ پەیوەندیی‬ ‫نێوان دوو تاك‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫ئەوەی پەیوەست بێت بە ئێمەوە‪ ،‬باسی نەتەوەی كورد دەكەین هەروەك بەوە ناسراوە هەمیشە‬ ‫باوەشی بۆ گرتنە خۆی پەیوەندی ئاوااڵ بووە‪ ،‬زۆربەشمان ئەوە دەزانین و دەگوترێت كە لە ئەنجامی‬ ‫بە ستراتیژینەكردنی ئەو پەیوەندییانە زۆر جار بە دەرەنجامی نێگەتیڤ بۆ گەلی كورد شكاوەتەوە و‬ ‫ئەوانەی پەیوەندییان لەگەڵدا هەبووە‪ ،‬لە پاش بەدیهێنانی مەرامە تایبەتییەكانیان دەستیان كردووە بە‬ ‫تەفروتوناكردنی بارگە و پردی پەیوەندیی نێوان هەردووال‪ ،‬سەرەنجامیش تەنیا گەلی كورد باجەكەی‬ ‫داوە‪ ،‬بەاڵم خەمی گرانم‪ ،‬گەلەكەم لە كۆڵەكەی زۆربەی پەیوەندییەكانی گەلەكەم سۆزداری بووە‪ ،‬بێ‬ ‫سنوورداركردنی ئەم سۆزە لە مەسەلە و چەمكە چارەنووسسازەكاندا‪.‬‬ ‫بەرەو كرۆكی بابەتەكە دەڕۆم و لە دەرگای باسێك دەدەم كە زیاتر لە چەندین بیر و‬ ‫بۆچوون و تێڕامانی لەسەرە هەروەك چەند جارێكیش گوتراوە كاتێك بە نیوە دێڕێكیش‬ ‫باس لە بوونی پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل دەكرێت‪ ،‬دەسەاڵتدارانی ئەم هەرێمە لە‬ ‫ڕێگەی چەندین نووسین و باڵوكراوە و ڕوونكردنەوەی سەختەوە بە توندی نكۆڵی لەم‬ ‫پرسە دەكەن و پاساوی ئەوە دەهێننەوە كە ئەم پەیوەندییە دەبێتە هۆی بەرەو‬ ‫هەڵدێربردنی پەیوەندییە لە مێژینەكانمان لەگەڵ ئێران و واڵتە عەرەبییەكاندا‪ .‬ئەمە لە‬ ‫ئەحمەد‬ ‫كاتێكدا دێت كە بەپێی ڕاپرسییەكی ڕێكخراوی پۆینت‪ ،‬سەدا ‪60‬ی كوردستانیان ئەم‬ ‫جۆرە پەیوەندییەیان ال پەسەندە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە ئەوە بۆ نیو ساڵ دەچێت لە سەرتاسەری كوردستاندا‬ ‫گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» لە دوو توێی گۆڤارێكی مانگانە كە گرینگیی بە بوونی پەیوەندیی هەردووال‬ ‫دەدات دەردەچێت‪ ،‬سەرەڕای هەڕەشەی نەفرۆشتنی لە بازاڕ‪ ،‬بەاڵم بە یەكێك لە پڕخوێنەرترین گۆڤارەكان‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬بەڵگەش زیادكردنی تیراژی لەپاش چەند ژمارەیەك و نەمانی لە فرۆشگەكاندا لە دوای چەند‬ ‫ڕۆژێك لە پەخشی‪ .‬ئەمانەی سەرەوە ئەوەمان بۆ روون دەكەنەوە كە خەڵكی ئەم هەرێمە بە جۆرێك لە‬ ‫جۆرەكان لە سەر پرسە هەنووكەییەكان هۆشیار بوونەتەوە‪ ،‬ئەم جۆرە ڕاپرسی و توێژینەوانە مشتێك لە‬ ‫خەرواری كۆمەڵگەی كوردی نیشان دەدات كە عەوداڵی ئەم چەشنە پەیوەندییانەن‪ .‬لێرە بەدواوە دەبێ‬ ‫ڕووی پرسیار بكەینە خۆمان و ئەوە بپرسین كە ئەگەر گۆڤاری «ئیسرائیل‪-‬كورد» بووبێتە كاڵوڕۆژنەی‬ ‫دیوەخانی ئەم پەیوەندییە‪ ،‬ئایا لێرە بەدواوە ئەوە پێویست نییە كە جگە لەم كاڵوڕۆژنەیە پێویستیمان بە‬ ‫پەنجەرەیەكی ڕووناككەرەوەی پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیلدا هەیە كە بە بۆچوونی من خۆی لە دروستكردنی‬ ‫لۆبیی كوردی یاخود كۆنسوڵگەرییەكدا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫گرینگیی لۆبیی كوردی لەم هەلومەرجەی ئێستای كوردستاندا لە هەژمار نایەت‪ ،‬چونكە ڕەوەندێكی زۆری‬ ‫كورد لە ئیسرائیل هەن كە بە زۆرەملی لە زێدی خۆیان وەدەرنراون‪ .‬ئەم كوردانە دەتوانن وەها بارودۆخێك‬ ‫لە ئیسرائیل ساز بكەن كە كاردانەوەی لەسەر رێڕەوی بڕیاردان لە ئیسرائیل هەبێت‪ .‬جێی ئاماژەیە كە‬ ‫لۆبیی جوولەكە لە ئەمریكا (ئایپاك)‪ ،‬بە گرینگترین لۆبیی جوولەكە دادەنرێت‪ ،‬چونكە كاردانەوەی بەسەر‬ ‫بڕیاردان لە ئەمریكا هەیە كە ئەو بڕیارانەی لە كۆنگرێس دەردەچن ئەگەر لە بەرژەوەندیی ئیسرائیلدا نەبن‪،‬‬ ‫لە دژیشی نین‪ ،‬ئەمەش تەنیا بۆ بەهێزیی ئایپاك دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫دەسا كاتی ئەوە هاتووە ئێمەش هەوڵی دروستكردنی لۆبیی كوردی لە ئیسرائیل بدەین كە بتوانێت‬ ‫پەیوەندیی نەوەكان بەهێزتر بكات و ڕاشكاوانە كارەكانی بە ئەنجام بگەیەنێت‪ ،‬جگە لەوەی ڕەوەندێكی زۆری‬ ‫كورد لە ئەوروپادا هەن كە دەتوانن زیاتر سوود بە بەرەوپێشبردنی لۆبیی بدەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 6‬نۆڤه‌مبه‌ری ‪2009‬‬

‫‪www.rastgu.net‬‬