deskundigheidsbevordering
} tekst Bea Ros
Meedoen aan De Cultuur Loper brengt een proces binnen scholen op gang. Met scholing ondersteunt Kunstbalie de schoolteams hierbij. Maatwerk staat voorop: trainers en scholen stemmen vooraf behoeften en verwachtingen af. Het leidt tot vruchtbare trainingen die cultuureducatie met kwaliteit op school een stap dichterbij brengen.
Scholing binnen De Cultuur Loper
‘ Zonder vraag wordt er niet geleerd’ Scholing is een belangrijk onderdeel binnen de landelijke stimuleringsregeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK). Ook binnen De Cultuur Loper, een CmK-programma uit Brabant, is hier ruim aandacht voor. Uit onderwijsonderzoek weten we: hoe dichter bij de werkplek, hoe effectiever de professionalisering en hoe beter de transfer naar het klaslokaal. “Dat is precies de insteek van onze scholing”, vertelt Monique Koolen, senior consulent kunsteducatie bij Kunstbalie. De Cultuur Loper biedt geen kant-enklaar onderwijspakket, maar stimuleert scholen om hun eigen doelen en plannen voor cultuureducatie te ontwikkelen. In de scholing die Kunstbalie aanbiedt staat zelf doen, ondersteund door trainers, centraal. “We willen schoolteams prikkelen om zelf met cultuureducatie aan de slag te gaan en te verankeren.” Dialoog De afgelopen jaren heeft Kunstbalie een poule met zo’n achttien trainers gevormd om het scholingsaanbod binnen De Cultuur Loper af te stemmen. In een halfjaarlijks overleg wisselen ze kennis en ervaringen uit. Om de samenwerking te verstevigen is er een manifest opgesteld waarin de gezamenlijke uitgangspunten voor scholing plus ieders rol helder verwoord staan.
1
deskundigheidsbevordering
Thomas de Meulder: op naar gedeelde motivatie DCL-trainer sinds 3,5 jaar Achtergrond l eraar lichamelijke opvoeding, personal coach en groepscoach (zie ook www.airovisie.nl) Kernwoorden intrinsieke motivatie, teambuilding Belangrijke uitgangspunten zijn maatwerk en in “Tijdens een training krijg je mensen vaak wel mee, maar een maand
samenspraak doen. Of zoals het manifest stelt: het
later kan het weer helemaal weggezakt zijn. Dat is niet de bedoeling.
draait om draagvlak, dialoog en commitment. De
Ik probeer de vinger aan de pols te houden door na de training nog een
trainer gaat samen met het schoolteam een leerpro-
paar keer terug te komen, al is het maar voor een uurtje. Zo probeer
ces aan. De inhoud sluit aan bij de inhoudelijke pijlers
ik mensen van onbewust onbekwaam via bewust onbekwaam en
van De Cultuur Loper – de culturele competenties
bewust bekwaam naar onbewust bekwaam te begeleiden.
en de drie domeinen van cultuureducatie – maar bovenal bij de vraag van de school. De schooldirec-
Culturele competenties als reflecteren en onderzoeken zijn veel breder
tie bepaalt waaraan hij met zijn team wil werken en
inzetbaar dan alleen in de teken- of muziekles, je kunt er in je hele on-
kiest in overleg met de intermediair welke trainer daar
derwijs iets mee. Als ik dat laat zien, merk ik dat een team gemotiveerd
het beste bij past. “De energie zit bij de school: die
wordt, dan raakt het aan hun dagelijkse werk. Zonder die intrinsieke
wil iets leren”, legt Koolen uit. De trainer houdt een
motivatie werkt het niet. Vrijwel altijd zie ik verschillen tussen wat
intakegesprek met de school en maakt vervolgens
een directeur mij vraagt en waar het team mee bezig is. Soms wil een
een inhoudelijke offerte waarin de verwachtingen van
team echt niet. In mijn training ben ik dan vooral bezig bloot te leggen
beide partijen helder zijn geformuleerd. “Pas als de
waar de weerstand zit. Ik begin vaak met de vraag: wanneer is een
schooldirecteur en de icc’er een handtekening heb-
cultuurles geslaagd en wanneer mislukt, voor de leerlingen en voor
ben gezet, kan de training formeel beginnen. Daarna
jou? Als ik een discrepantie constateer tussen wat de directeur ziet als
volgt afstemming met het team.”
succes en wat de leerkracht of als er tussen de antwoorden nauwelijks
Behalve afspraken over het proces bevat het mani-
overlap is, dan moet je eerst daaraan werken alvorens je aan de inhoud
fest ook uitgangspunten voor het inrichten van de
kunt beginnen. Dat is een kwestie van veel vragen en doorvragen en
training. Zoals het format van 10% kennisoverdracht,
gedeelde belangen zien te creëren binnen het team. Alleen dan kun je
20% begeleiden op de werkvloer en 70% toepassen
iets in beweging zetten.
en eigen oefenruimte van de leraren. “Waar we eerder de neiging hadden alles in die 10% te stoppen, in
Teambuilding is ook mensen leren open staan voor elkaar en feedback
formeel leren, weten we nu dat ervaring en het toe-
leren geven. Op één school kreeg ik terug: het is veel te persoonlijk. Op
passen in de praktijk even belangrijk zijn. Een trainer
een andere school kreeg ik daarvoor juist een compliment: ‘Dit is voor
maakt iets wakker en daar gaan de leerkrachten zelf
het eerste in tien jaar dat ik echt iets geleerd heb in een training’. Dan
mee aan de slag.”
maak ik het verschil.” Eigenaarschap Een ander belangrijk uitgangspunt voor scholing is dat van eigenaarschap. “Zonder vraag wordt er niet geleerd”, vat Koolen dit samen. “De leidende gedachte is dat iedereen verantwoordelijk is voor zijn eigen leervraag. Daarom vragen de trainers de schoolleiding en leerkrachten: wat willen jullie precies doen en hoe kan ik als trainer daaraan bijdragen?” En dan kan het voorkomen dat een trainer na een goed gesprek met de directeur en de icc’er tijdens de training merkt dat het team toch andere dingen wil of nodig heeft. “Niet doorgaan met de training, maar
2
Lobke Meekes: van product naar proces DCL-trainer sinds 4 jaar Achtergrond beeldend kunstenaar en leerkracht in het basis onderwijs; vormt samen met Marcelle Hilgers IDKR8
het niet alleen gaat om het product, maar juist ook om het proces. De
Kernwoorden creativiteit, perspectieven, moed, onbekendheid,
weg ernaar toe is van waarde. Bij alles wat we doen, hoort altijd de
plezier, loslaten, zelf ervaren, experimenteren en tijd om te prutsen!
vertaalslag: Wat betekent dit voor jou zelf en wat voor jouw houding en handelen?
“Onze missie is om bij te dragen aan de professionalisering van kunsten cultuuronderwijs binnen het bestaande onderwijs. Ik geloof in de
Ik geloof in een langdurige samenwerking en verbinding tussen
kracht van een creatief proces. Niet in de vorm van een nieuwe metho-
leerkrachten in het onderwijs en kunstenaars. De leerkracht is een
de, maar door een bewuste houding en handelswijze als begeleider van
professional in de klas. De kunstenaar kijkt ‘als vanzelf’ anders naar
een creatief proces. Cultuureducatie gaat in mijn ogen over loslaten,
de wereld. Als deze kwaliteiten samenkomen in het begeleiden van
anders kijken en anders durven zijn, verbeelden, nieuwsgierigheid, iets
een creatief proces, ontstaat er betekenisvol onderwijs. Onderwijs dat
nieuws bedenken, spanning en uitdaging voelen door het onbekende,
aansluit op vaardigheden die gevraagd worden in de 21e eeuw!
het ‘niet weten’ en een eigen mening kunnen formuleren. Dit vraagt tijd en moed. Tijd om elkaar te ontmoeten en moed om het Dat doen we tijdens trainingen door deelnemers zelf te laten ervaren
anders te durven doen. Tijd om te experimenteren en verschillende
wat een creatief proces is. Bijvoorbeeld vanuit een tekenopdracht
perspectieven te leren zien. Wij maken iets los, vergroten bewustzijn en
merken wat loslaten is: het plezier, verrast worden door de diversiteit
inzichten. En we oefenen met deelnemers zodat de stap naar het zelf
en nog niet weten waar je precies uitkomt. Deelnemers maken mee dat
doen steeds kleiner, concreter en ze zelf gaan doen en toepassen.”
het gesprek aan gaan, is dan het devies. Luister, dit hadden we met elkaar afgesproken? Klopt dat nog? Want zonder vraag kan een trainer trainen wat hij wil, als het team er niet klaar voor is, komt er geen beweging.”
wat hen opvalt ter sprake te brengen en werkbaar te maken.” Koolen geeft een voorbeeld. Een school had
Koolen verwijst naar het model van Knoster over
twee trainers over de vloer gehad, maar was beide
groepsdynamica en verandertrajecten. “Binnen een
keren niet tevreden. Een derde trainer kwam binnen
verandertraject is het allereerst van belang dat de
en die vroeg door naar waar de angel nou precies
visie en ambitie voor iedereen in het team helder zijn.
zat. “Hij vroeg: lag het wel allemaal aan de trainers of
Dat er met elkaar consensus wordt bereikt, iedereen
hebben jullie misschien als organisatie iets te doen?
is aangesloten en erachter staat. Dat er sprake is van
Zijn jullie bereid daar samen met mij naar te kijken?
een committent. Als er geen committent is kun je niet
Die training ging niet zozeer over inhoud als wel over
gaan leren.”
reflectie: wat hebben we eigenlijk met elkaar zitten doen tot nu toe?”
De trainers, waarvan de meesten een achtergrond in de kunsten hebben, zijn bezig om zich in deze rol ver-
Kunstinhoud en coaching gaan hierbij hand in hand.
der te ontwikkelen. Juist hun kunstachtergrond helpt
De trainer draait geen lesje af, maar haalt pas iets uit
daarbij, omdat het eigen aan kunst is zaken steeds
zijn rugzak als de school eraan toe is. “Zo leren ze
vanuit een ander perspectief te bekijken en vragen te
samen en bouwen ze samen aan beter cultuuronder-
stellen. “Het is de kwaliteit van de trainers om dat
wijs.”
deskundigheidsbevordering
“Een creatief proces begeleiden, gaat over het lef hebben om los te laten” – Monique Koolen
De wereld In de eerste CmK-periode waren trainingen voor scholen die deelnemen aan De Cultuur Loper gratis, maar dat is in de periode 2017-2020 niet meer het geval. Scholen moeten nu 25% zelf meebetalen. “Dat draagt ook bij aan bewuste keuzes van scholen.” Uiteindelijk draait het om het realiseren van onderwijs waar leerlingen en leerkrachten beter en gelukkiger
Grondstof voor cultuuraanbieders
van worden. “Daar zit mijn vuur en energie”, zegt Koolen. Ze citeert met instemming de woorden van Gert Biesta: De school is een plaats waar kinderen kunnen oefenen om op een volwassen manier in de
© Kunstbalie, november 2017 – ontwerp FoURPAcK ontwerpers – foto’s Marcelle Hilgers
wereld te zijn. Kunst gaat over een voortdurende Het scholingsaanbod van Kunstbalie is niet alleen bestemd voor
verkenning van wat dat betekent - de dialoog tussen
scholen, maar ook voor cultuuraanbieders. Zo ontwikkelde IDKR8 voor
de mens en de wereld. Kunst kan je helpen om je
Kunstbalie de training Grondstof. Hierin leren aanbieders om compe-
te verbinden met de wereld: hoofd, hart en han-
tentiegericht te werken en hun kunstkwaliteiten, hun grondstof, in te
den. “Dat vind ik zo’n mooie gedachte. Leren draait
zetten bij waar de school mee bezig is. “We leren hen om door te vragen
uiteindelijk om ontdekken wie je bent. We horen vaak
als een school bij hen aanklopt. Bijvoorbeeld bij een vraag rondom
van scholen dat ze cultuureducatie gebruiken om het
muziek: wat wil je met die muziek precies bereiken bij leerlingen?”, licht
onderwijs in beweging te krijgen. Leerkrachten zijn
Koolen toe.
opgeleid om kinderen te begeleiden in hun ontwikkeling en daar ligt ook hun hart. Cultuureducatie gaat
Nog niet alle opgeleide cultuuraanbieders kunnen het geleerde in
niet alleen om hoe je leert dansen of tekenen, maar
praktijk brengen, omdat ze (nog) niet samenwerken met scholen. Dat
ook over hoe je voortdurend verkent wat het betekent
is natuurlijk jammer. Daarom probeert Kunstbalie zoveel mogelijk om
in de wereld te zijn. Het is geen los onderdeel meer,
aanbieders die een training willen volgen via de lokale intermediairs
maar gaat je hele onderwijssysteem aan.”
in contact te brengen met een school die daaraan wil meewerken via bijvoorbeeld een stage. De gemeente Gemert is een mooi voorbeeld. Hier bestond zowel bij kunstencentrum Kunstlokaal als bij de scholen
Het scholingsaanbod op de website van De
de ambitie om met elkaar samen te werken. “Gedurende de training
Cultuur Loper is vernieuwd. Geïnteresseerden
Kunstcoach konden de aanbieders daar meteen meters maken met het
kunnen nu behalve op cursusaanbod ook
onderwijs. Dan draag je met scholing echt bij en kun je iets betekenen.”
zoeken op trainer om de eigen leervraag mee te bespreken. Alle informatie leest u hier.
4