Kultura Liberalna

„Kultura Liberalna” jest tygodnikiem, ośrodkiem myśli i środowiskiem. Pismo ukazuje się nieprzerwanie od ponad czterech lat pod adresem www.KulturaLiberalna.pl

Celem „Kultury Liberalnej” jest wzmacnianie i modernizowanie polskiej myśli liberalnej.

Wykraczając poza wąskie, ekonomiczne rozumienie liberalizmu, publikujemy teksty o aktualnych wydarzeniach politycznych, gospodarczych i społecznych

„Kultura Liberalna” to środowisko intelektualne i ośrodek myśli zbudowane wokół tygodnika internetowego o tej samej nazwie. Pismo ukazuje się nieprzerwanie od ponad czterech lat pod adresem www.KulturaLiberalna.pl Pismo tworzą młodzi przedstawiciele polskiej akademii, dziennikarze, studenci, artyści i ludzie wolnych zawodów. Do września 2013 r. opublikowaliśmy 240 numerów tygodnika.

Kolejne wydania ukazują się w każdy wtorek, także w tłumaczeniach na język angielski, niemiecki lub francuski. Wszystkie publikowane na łamach „Kultury Liberalnej” teksty to pierwodruki.

Celem „Kultury Liberalnej” jest wzmacnianie i modernizowanie polskiej myśli liberalnej, a także uczestnictwo w międzynarodowych debatach na tematy społeczno-polityczne i kulturalne. Wykraczając poza wąskie, ekonomiczne rozumienie liberalizmu, piszemy o aktualnych wydarzeniach politycznych, gospodarczych i społecznych.

Publikujemy wywiady, artykuły, komentarze, recenzje filmowe i książkowe. W naszym tygodniku gościli już między innymi: Anne Applebaum, Dariusz Gawin, John Gray, Agnieszka Holland, Necla Kelek, Ivan Krastev, Paweł Lisicki, Zbigniew Nosowski, Adam Michnik, Martha Nussbaum, Michael Walzer, Lech Wałęsa, Saskia Sassen, Peter Sloterdijk, Aleksander Smolar i Martin Wolf.

Na „Poddaszu Kultury”, czyli w siedzibie tygodnika, organizujemy debaty, podczas których dyskutujemy na tematy polityczne, kulturowe i społeczne. Prowadzimy zażarte spory o polskie autorytety, na przykład na temat Jarosława Iwaszkiewicza, Sławomira Mrożka, Jarosława Marka Rymkiewicza, Antoniego Słonimskiego i wielu innych.

Dzięki statystykom odwiedzin strony internetowej KulturaLiberalna.pl wiemy, że miesięcznie czyta nas około 20 tysięcy osób. Na portalu społecznościowym Facebook jest blisko 12 tysięcy fanów.

Liczby te stale rosną.

Tygodnik „Kultura Liberalna” został oficjalnie zarejestrowany przez Sąd Okręgowy w Warszawie, w rejestrze dzienników i czasopism pod pozycją Pr 16164, a jego numer w systemie informacji o wydawnictwach ciągłych to ISSN 2081-027X.

Zygmunt Bauman: Rzadko się coś takiego kulturze przydarza, by niewielki zespół entuzjastów podjął się, nie dla sławy i pieniędzy, śledzenia z miesiąca na miesiąc i tygodnia na tydzień, na żywo i w realnym czasie, meandrów zarówno wzniosłej kultury, jak i kultury codzienności, kultury elitarnej i ludowej, instytucjonalnej i spontanicznej. „Kultura Liberalna” jest zjawiskiem unikalnym o wielkim kulturowym znaczeniu.

Co to jest liberalizm środkowoeuropejski Jarosław Kuisz redaktor naczelny „Kultury Liberalnej”

W samym sercu Warszawy przy ulicy Królewskiej wznosił się kiedyś imponujący, klasycystyczny budynek warszawskiej giełdy. Zaraz na początku II wojny światowej niemieckie lotnictwo zbombardowało ten i wiele innych budynków. Gmachu nigdy nie odbudowano i przez długi czas ruina przypominała o końcu dawnego świata instrumentów finansowych.

Dopiero w 1991 r. podjęto paradoksalną decyzję: nowa giełda papierów wartościowych rozpoczęła działalność w monumentalnym gmachu dawnej partii komunistycznej.

Mniej więcej w tym samym czasie powstały giełdy w Budapeszcie i Pradze. Jawiło się to jako ukoronowanie żmudnego procesu odsyłania komunistycznych eksperymentów w gospodarce na śmietnik historii.

Wówczas wszyscy politycy, odcinający się od komunizmu, nazywali się liberałami.

Liberalizm typu „kopiuj-wklej” Życiorysy tych polityków są bardzo pouczające. Ich właściciele z czasem okazali się konserwatystami, niektórzy eurosceptykami. Dość wymienić, kto u początków lat 90. definiował się jako liberał: Janusz Korwin Mikke, Victor Orbán czy Donald Tusk, dziś mówiący otwarcie o porzuceniu liberalizmu jako „ideologii młodości”. Tzw. liberałowie gdańscy, z których wywodzi

się dzisiejszy premier Polski, stworzyli niesłychanie wpływowe środowisko polityczne. Gdy jednak przyglądamy się ich deklaracjom i ówczesnym dokumentom, łatwo zrozumieć, iż liberalizm czasu przełomu był integralny tylko na papierze. W tamtym okresie liberałowie interesowali się głównie powstrzymaniem wpływów Wschodu w gospodarce i błyskawicznym skopiowaniem rozmaitych rozwiązań z Zachodu. O życiu prywatnym, rodzinie, obyczajowości myślano wciąż bardzo konserwatywnie.

Bardzo szybko jednak politycy, określający się wcześniej jako liberałowie, zderzyli się z rzeczywistością społeczeństw Europy ŚrodkowoWschodniej. Pośpiesznie wprowadzali do programów partyjnych korekty, dotyczące polityki społecznej i zapowiadali złote recepty polegające na odgórnym tworzeniu miejsc pracy. Nawet Leszkowi Balcerowiczowi zdarzało się wskazywać w niektórych tekstach obszary, w których, tak czy owak, niezbędny jest jego zdaniem interwencjonizm państwowy. Zaczęto wyraźniej dostrzegać polityczne znaczenie konserwatywnego rysu własnych społeczeństw, który przecież nie był dla apologetów indywidualnej wolności żadną tajemnicą (na wysoki poziom konserwatyzmu społeczeństwa węgierskiego zwracał uwagę choćby György Konrád).

W wyniku tego odwrotu od

liberalnych wartości w pamięci społecznej liberalizm został zredukowany do skrajnego leseferyzmu, bez oparcia w jakiejkolwiek dojrzałej, liberalnej wizji antropologicznej.

Osoby podające się za liberałów w zasadzie nie podejmowały prób wypracowania własnego języka. Posłużyli się metodą „kopiuj – wklej”. Dając ponieść się fali imitacji Zachodu, zasadniczo zawęzili rozumienie wolności jednostki do wolności homo oeconomicus. W ich programie najmocniej wybrzmiewało odsuwanie komunistów od władzy i abstrakcyjnie sformułowany program gospodarczy.

Inne aspekty agendy liberalnej trafiły na margines.

Małe narody Jednak redukcja liberalizmu do perspektywy homo oeconomicus w ogóle nie gwarantuje poszanowania wolności jednostki. Dość wspomnieć o takich sferach, jak wolność sumienia, poszanowanie praw mniejszości czy wybory dokonywane w sferze rodziny. Redukcja antropologiczna, w ogóle nie znajdująca uzasadnienia w pismach klasyków liberalizmu, prowadzi prosto do lokalnej wersji neokonserwatyzmu i podtrzymywania starych form społecznego konformizmu pod nowymi szyldami.

Skoro teorie klasyków myśli wolnościowej, takich jak John Locke czy John Stuart Mill, wyrastały

z konkretnych doświadczeń historycznych, to nie inaczej powinno być z liberalizmem Europy Środkowo-Wschodniej. Jeśli w centrum liberalizmu znajduje się wolność jednostek (a nie inne podmioty, jak dana grupa społeczna, naród czy rynki finansowe), to dziś najważniejsze dla następnego pokolenia liberałów są biografie konkretnych osób. Trudno znaleźć lepszy manifest zmagania się wolności indywidualnej ze społeczną obojętnością i konformizmem niż teksty w rodzaju „Siły bezsilnych” Vaclava Havla, zaświadczone dodatkowo własną biografią. Mowa o inspirowaniu, a nie naśladowaniu.

Liberalizm Europy ŚrodkowoWschodniej musi ponadto się zmierzyć z faktem, iż składa się ona z małych narodów, które w XX wieku – jak zauważył Milan Kundera – zdały sobie sprawę ze swojej przygodności, jeszcze zanim w filozofii polityki pojawił się postmodernizm. Okazało się, że może zostać zagrożona nie tylko wielowiekowa kultura żyjących na tym obszarze wspólnot, lecz także ich fizyczna egzystencja. Zagłada Żydów

położyła się cieniem na pamięci społeczeństw w całym regionie.

Ważne zresztą jest tutaj nie tylko doświadczenie nazizmu i komunizmu, ale i wyzwanie zachowania przez „małe narody” Europy Środkowo-Wschodniej ich tożsamości. Świadomość specyfiki tego obszaru zobowiązuje choćby do wrażliwości społecznej i sceptycyzmu wobec ideologicznego zaślepienia.

Agata Bielik-Robson: „Kultura Liberalna” to pismo i środowisko godne swojej nazwy. W polskiej sferze publicznej, gdzie idee liberalne obecne są w postaci szczątkowej, „Kultura Liberalna” dostarcza wzorca ogłady i tolerancji. Potrafi dyskutować o rzeczach trudnych spokojnie i rzeczowo, bez nadmiaru złych namiętności.

Przeciw obojętności Z jednej strony zatem dla wolności jednostki i liberalnej demokracji w Europie Środkowo-Wschodniej ogromnym zagrożeniem jest dziś utożsamianie doktryny liberalizmu z postawą abstrakcyjnego homo oeconomicus, z drugiej – polityka zarządzania strachem obywateli i pokusa rozszerzania uprawnień państwa pod rozmaitymi hasłami zapewnienia bezpieczeństwa.

tradycyjnego podziału na prywatne i publiczne. Zagrożeniem dla wolności jednostki staje się także przerzucanie długu publicznego na następne pokolenia, stosunek do ekologii i polityki energetycznej, brak polityki imigracyjnej po ogłoszeniu upadku projektu multikulturalizmu, czy wreszcie nieobecność spójnej strategii dotyczącej polityki zagranicznej, prowadzonej z perspektywy liberałów Europy Środkowo-Wschodniej.

Pierwszorzędnymi problemami, których rozstrzygnięcie wymaga szybkiego namysłu liberałów, wydaje się choćby faktyczna likwidacja prywatności i jej skutki dla

Lokalne wzorce postaw dysydentów niosą w sobie sceptycyzm, ale i nadzieję. Wzorce te tym bardziej są potrzebne, że kryzys zaangażowania politycznego jest w gruncie rzeczy pozorny. Potrzebuje ich coraz bardziej energiczna „oddolna” polityka miejska. Młodzi ludzie zdobywają przestrzeń klatek, podwórek czy ulic, przezwyciężając postkomunistyczną obojętność dla otaczającej przestrzeni publicznej, a jednocześnie przygotowując się być może do uprawiania polityki na szczeblu centralnym. Prowadzi to też do pracy w trzecim sektorze (NGO), która znakomicie współbrzmi z emancypacyjnymi, ale i prospołecznymi postawami opozycyjnymi poprzedniego pokolenia. Wolny wybór jednostki może – i powinien – oznaczać wybór działania dla innych obywateli.

Historia naszego regionu zobowiązuje liberałów do umieszczenia wolności jednostki w centrum działania, społecznej wrażliwości i sceptycyzmu wobec ideologicznego zaślepienia

Chcieliśmy odtworzyć atmosferę uniwersytecką sprzed 1968 r. gdy można było o wszystkim rozmawiać. Taka rzecz nie działa się po raz pierwszy: przed 1939 r. działała Wolna Wszechnica Polska, która nie tolerowała antysemityzmu

Republika seminaryjna Z Jerzym Jedlickim rozmawiają Karolina Wigura i Jarosław Kuisz

K arolina Wigur a , Jarosł aw Kuisz : Na seminarium

domowe Pawła Śpiewaka i Józefa Orła uczęszczaliśmy blisko 10 lat. Dopiero z czasem zorientowaliśmy się że Paweł Śpiewak przez szereg lat był uczestnikiem seminariów, które organizował właśnie pan. Mamy silne poczucie odpowiedzialności, jaką niesie ze sobą dla nas swoista sztafeta pokoleń, w której wzięliśmy udział.

Od czego zaczęło się pańskie seminarium domowe?

Jerz y Jedlicki : Były dwa początki. Pierwszy: od stycz-

nia do maja 1972 r. i w styczniu 1973 r. Marcin Król i Wojciech Karpiński przygotowywali wtedy książkę dotyczącą polskiej myśli politycznej i chcieli się tym podzielić z paroma osobami. Drugim impulsem był 1976 r. Wtedy wszystko w Polsce się ożywiało; jeszcze nie było KOR-u, a już zaczęły się rozmaite spotkania, dyskusje. W naszym przypadku inicjatywa wyszła od Marcina Króla i Pawła Śpiewaka, a ja z przyjemnością się do tego przyłączyłem. Początkowo spotykaliśmy się za każdym razem w innym mieszkaniu, to się jednak nie utrzymało. Potem ja przejąłem władzę i stąd powstała legenda, którą Paweł Śpiewak rozsiewał w różnych miejscach, że to było moje seminarium. Środowisko „Kultury Liberalnej” wywodzi się z środkowoeuropejskiego fenomenu seminariów domowych. Korzeni tego opozycyjnego zjawiska można szukać już w XIX wieku, gdy w okresie rozbiorów organizowano nielegalnie kursy języka polskiego i historii dla uczniów i studentów. Nieformalne seminaria odbywały się także w okresie Polski Ludowej, kiedy naukowcy tacy jak Włodzimierz Brus, Krzysztof Pomian, czy Jerzy Jedlicki organizowali własne cykle spotkań. Jedlicki w rozmowie z „Kulturą Liberalną” opowiada, skąd wziął się pomysł odbywających się u niego w domu seminariów, jak dobierano uczestników i lektury, a także jakie znaczenie dla tej inicjatywy miał marzec 1968 r.

Jak wyglądały spotkania?

Przede wszystkim miały demokratyczną formę. Nie używało się tytułów naukowych, wszyscy byli ze sobą po imieniu.

Jeśli student miał coś do powiedzenia, był wysłuchiwany z taką samą uwagą jak starsi koledzy. Wiele się nauczyłem. Poznałem całą gałąź myśli liberalnej od Tocquevilla poczynając. Takie seminarium domowe ludzie traktują naprawdę poważnie, porządnie się przygotowują. Spotkania odbywały się w tym mieszkaniu, w którym teraz siedzimy, w dużym pokoju, w co drugą sobotę o godzinie 11, także w lecie. Ja to prowadziłem, ale lektury ustalaliśmy wspólnie, w kilkanaście osób. Przez cały czas utrzymywaliśmy

spotkania w tajemnicy, trochę pod wpływem tego, co działo się z tzw. Uniwersytetem Latającym Towarzystwa Kursów Naukowych, który od początku działał jawnie. Chcieliśmy uniknąć rewizji, najść przeszkolonych bojowców Związku Młodzieży Socjalistycznej, milicji itd. Po prostu spokojnie pracować. Udawało się to do 1981 roku, bo wtedy rozsypywało się wszystko, co nie było „Solidarnością”. Związek zasysał wszystkie drobne inicjatywy.

Co czytaliście?

Umownie można podzielić nasze lektury na cztery działy. Pierwszy, najobszerniejszy, to klasyka europejskiej myśli politycznej ze szczególnym naciskiem na myśl liberalną. Od rewolucji francuskiej, jakobinów, do XX wieku. Czytaliśmy teksty Hannah Arendt, Raymonda Arona, Daniela Bella, Alaina Besançona, Friedricha Hayeka, Karla Mannheima, Tomasza Manna, Roberta Nisbetta, Ortegi y Gasseta, George’a Orwella, Karla Raymunda Poppera i innych. Drugi kierunek: polska myśl społeczna i polityczna. Tak liberalna, jak i konserwatywna. Demokraci emigracyjni, a potem wczesny socjalizm, Józef Piłsudski, aż do pism Giedroycia, tych przedwojennych: „Polityki”, i Leszka Kołakowskiego. Trzeci kierunek: ruchy społeczne. Ich psychologia, motoryka, koncepcja. Tu był mój referat o koncepcji doświadczenia historycznego w ruchach społecznych. I czwarty kierunek – rosyjscy dysydenci: Lenin, Zinowiew, Trocki.

Jak dobieraliście osoby, które przychodziły na seminarium?

Na końcu każdego spotkania omawialiśmy nowe kandydatury uczestników, i jeśli wszyscy się zgodzili, dana osoba mogła przyjść następnym razem. Wybieraliśmy starannie i dzięki temu przez pięć lat trwania seminarium nie mieliśmy ani jednej wpadki. Wśród uczestników byli, oprócz tych których już wymieniłem, Barbara Toruńczyk, redaktorka Zeszytów Literackich, mieszkająca od lat za granicą Ewa Morawska, Jacek Kochanowicz, Jakub Karpiński – nieżyjący już brat Wojciecha, Jan Tomasz Lipski – syn Jana Józefa, Adam Michnik, Daniel Grynberg, Joanna Kurczewska, Kazik Wóycicki, Paweł Kłoczowski z Krakowa, nieżyjący już Staszek Tyrowicz, Marek Beylin, Wiktor Dłuski, Wika Krzemień, Małgorzata Dziewulska – wówczas żona Marcina Króla, wybitna tłumaczka Małgorzata Łukasiewicz.

Czy kontekst pomarcowy, wyjazd inteligencji, wpłynął na organizację seminarium? Młodzi polscy intelektualiści mieli potrzebę odtworzenia naturalnego środowiska?

Tak, choć wtedy nie byliśmy tego do końca świadomi.

Uniwersytet Warszawski został przez 1968 r. zdegenerowany. Ludzie tacy jak Król czy Karpiński mocno odczuli spsienie Wydziału Filozofii i Socjologii. Chodziło nam o odtworzenie atmosfery uniwersyteckiej, która przed 1968 r. była zupełnie normalna, w której można było praktycznie o wszystkim rozmawiać. Taka rzecz nie działa się po raz pierwszy: w okresie międzywojennym powstała na przykład Wolna Wszechnica Polska, lewicowa uczelnia humanistyczna, która nie tolerowała antysemityzmu. Była stworzona dla tych, którym nie odpowiadała atmosfera na ówczesnych uniwersytetach. Zresztą po marcu nasze seminarium domowe nie było wyjątkiem. Odbywały się przez pewien czas seminaria w domu Krzysztofa Pomiana, który został usunięty z Uniwersytetu.

Pańskie seminarium nadzwyczajnie wzbogaciło myślenie liberalne w Polsce, na przekór powszechnej tendencji do zawężania znaczenia liberalizmu do czysto ekonomicznego…

Dziwi mnie to, co pan mówi, bo my widzieliśmy siebie jako maleńki strumyczek. Pan mówi o oddziaływaniu, ale wtedy Jedlicki oddziałał na Śpiewaka, a Śpiewak na Jedlickiego... Widzą państwo to niepozorne pudełko: to wszystko, co mi zostało z tych seminariów. Moje notatki i czasem jakieś konspekty. Ale sposobem bycia inteligencji jest zawsze wytwarzanie środowiska. Szlachta żyła zawsze w sąsiedztwie, była bardzo gościnna, ale sąsiadów sobie człowiek nie wybiera. Środowisko inteligenckie może być niezlokalizowane. Jego członkowie są dobierani świadomie. Kiedyś nazwałem to „republiką pocztową”, bo XIX wiek był epoką pisania listów.

W 2. połowie XX wieku przyszedł czas na republikę nieformalnych spotkań.

Jerzy Jedlicki, historyk, znawca dziejów polskiej inteligencji.

Rewolucja klerków Z Pawłem Śpiewakiem rozmawiają Piotr Kieżun i Jarosław Kuisz

Uczestnikiem seminariów u Jerzego Jedlickiego był między innymi Paweł Śpiewak, który następnie wraz z Józefem Orłem przez blisko dziesięć lat prowadził seminaria dla własnych studentów. Omawiając m.in. teksty Hannah Arendt, Emmanuela Levinasa, Carla Schmitta, Jerzego Stempowskiego, Stanisława Vincenza i innych, przekazali oni ideę środowiskowego samokształcenia nowemu pokoleniu. To właśnie z tych dyskusji bezpośrednio wywodzi się „Kultura Liberalna”. Dziś spłacamy ten dług, organizując debaty publiczne, warsztaty i seminaria.

zaangażowaną. W tamtym okresie jeśli ktoś w domu urządzał sobie zebrania, mogła przyjść esbecja i robić nieprzyjemności. Niewiele osób miało na to ochotę. Nigdy tak się nie stało, choć spodziewam się, że jego dom był pod obserwacją. Umawialiśmy część rzeczy przez telefony, które też oczywiście były podsłuchiwane. Jedlicki to poważny akademik i autorytet, podnosił wymagania, standard całego przedsięwzięcia, utrzymywał wysoki poziom. Jego nazwisko przyciągało wiele osób.

Pi otr Kie ż u n , Ja ro s ł aw K u i sz :

Od początku wiedzieliśmy, że chcemy poznawać różne liberalizmy. I byliśmy tymi, którzy jako pierwsi je dla warszawskiej – i chyba polskiej – inteligencji odkrywali. To, co teraz uchodzi za banał, dla nas było niezwykłym doświadczeniem. Czuliśmy się jak ludzie, którzy rozcinają złączone jeszcze kartki książki. Tłumaczono i publikowano w Polsce nowe teksty z Zachodu, także z inspiracji tego seminarium. Było też wyjątkowo ważne dla nas pismo polityczne: emigracyjny „Aneks”. Tam czytaliśmy pierwsze teksty o lewicy na Zachodzie, o Żydach i antysemityzmie, przedruki esejów Orwella.

Kiedy w latach 70. ty i Marcin Król zaproponowaliście Jerzemu Jedlickiemu prowadzenie seminarium domowego, polskie społeczeństwo obywatelskie właśnie się budziło. Niedługo potem powstaje KOR, Towarzystwo Kursów Naukowych, potem wybucha „Solidarność”.

Co skłoniło was do tej propozycji? paw e ł Ś pi e wak :

Moje pierwsze doświadczenie z tego czasu to absolutna samotność. Po wyrzuceniu z Uniwersytetu Warszawskiego w lutym 1976 r. wiele osób mi współczuło, część proponowała pomoc, część udawała, że mnie nie zna. Marcin Król też był lub miał być usunięty z Polskiej Akademii Nauk. W podobnej sytuacji była całkiem spora grupa osób. Można było albo zabrać się do robienia rewolucji, takiej jak KOR, albo zacząć tworzyć niezależne środowisko intelektualne. My wybraliśmy formułę: rewolucja klerków.

Dlaczego wybór padł na Jerzego Jedlickiego jako prowadzącego zebrania?

Wtedy jeszcze go nie znałem – zaproponował go Marcin. Jedlicki był i jest osobą odważną i społecznie

Jaki mieliście pomysł na to seminarium?

10 lat temu ty poprowadziłeś inne seminarium dla swoich studentów, którymi wtedy byliśmy. Pamiętasz, jak to się zaczęło?

Pamiętam bardzo dobrze. Miałem wtedy wrażenie, że uniwersytety nie dają tego, co bym nazwał liberalną edukacją. Że brakuje swobodnego czytania i myślenia o ważnych dziełach. Brak też akademickiej dyscypliny przy czytaniu i myśleniu, zarazem bez przymusu pisania z przypisami i pustymi odnośnikami.

Prowadziłem wtedy seminarium o totalitaryzmie

z Józefem Orłem. Wśród lektur pojawiły się „Korzenie totalitaryzmu” Hannah Arendt. Studenci chcieli rozmawiać, więc powiedziałem: spotkajmy się i pogadajmy poza uniwersytetem. Inaczej na dodatkowe lektury nie byłoby już czasu. Tak jakoś się zaczęło, zaczęliśmy gadać, czytać, poznawać się.

Czytaliśmy wspólnie Hannah Arendt, Carla Schmitta, Heinricha Meineckego, Izajasza Berlina. Lektury do pewnego stopnia podobne jak podczas seminarium z Jerzym Jedlickim. Wzorowałeś się na nim?

Zupełnie nie. Jedlicki i Król w latach 70. byli na pewno dojrzalsi ode mnie, mieli większą erudycję, ale nasza relacja nie była zbudowana wedle wzoru student-nauczyciel. A w tej relacji z wami ja byłem o wiele starszy i odgrywałem paskudną rolę nauczyciela. Dlatego proponowałem listę lektur, dopraszałem kolejne osoby. Długo trwały te nasze seminaria. Owocem seminariów u Jedlickiego była „Res Publica”. Mam nadzieję, że można powiedzieć, że „Kultura Liberalna” ma jakiś związek już z naszymi seminariami.

Aleksander Smolar „Kultura Liberalna” jest świetnym pismem grupy młodych intelektualistów.

Liberalizm w tytule to nie tylko deklaracja przywiązania do zasadniczych wartości i idei liberalnych, lecz także wyraz otwartości na świat, na ważne zjawiska w nim występujące i różne idee. Dostępność dla każdego i bezpłatny charakter tygodnika stwarzają możliwości intelektualnego dialogu, niedostępnego rozległością poprzednikom w świecie wydawniczym.

Paweł Śpiewak, historyk idei, socjolog.

Dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego, wykładowca w Instytucie Socjologii UW. Całość rozmowy do przeczytania na www.KulturaLiberalna.pl

Od początku wiedzieliśmy, że chcemy poznawać różne liberalizmy. I byliśmy tymi w polskiej kulturze, którzy jako pierwsi je odkrywali. Czuliśmy się jak ludzie, którzy rozcinają złączone jeszcze kartki książki.

Siedziba Sercem „Kultury Liberalnej” jest dziś „Poddasze Kultury”, siedziba w samym centrum miasta przy ulicy Chmielnej 15.

To blisko 70-metrowy strych jednej z warszawskich kamienic. To właśnie na „Poddaszu Kultury” odbywa się dziś większość debat organizowanych przez redakcję, tutaj koordynowana jest również praca nad kolejnymi numerami pisma.

Dawniej kolegia redakcyjne odbywały się w zaprzyjaźnionych instytucjach: Pracowni Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” oraz Żydowskim Instytucie Historycznym.

Rzut oka na „Kulturę Liberalną”

„Temat Tygodnia”: dział społeczno-polityczny Czy kryzys finansowy zdewastuje morale Europejczyków? Jak to się stało, że mimo wielkich nadziei, wielkie ruchy sprzeciwu, jak Occupy czy ACTA, nie przyniosły odnowienia polityki? Dlaczego brakuje mężów stanu?

W „Temacie Tygodnia” krytycznie prześwietlamy decyzje rządzących. Piszemy o reformie emerytalnej, żłobkach i przedszkolach, szansach polskich przedsiębiorców i perspektywach młodych na rynku pracy. W dobie rozpadu redakcji zagranicznych w mediach głównego nurtu przejmujemy odpowiedzialność za analizę zmieniającego się miejsca Polski w wielobiegunowym świecie.

Dyskutują u nas Finkielkraut z Nussbaum, Smolar z Krastevem, Bauman z Krasnodębskim, Bochniarz z Lewandowskim, Legierski z Lisickim i Paradowska z Pospieszalskim.

John Gray „Kultura Liberalna” to magazyn poświęcony promowaniu dyskusji na temat szeroko rozumianych wartości liberalnych. Jej celem jest przybliżenie nie tylko polskim czytelnikom bogatej tradycji myśli liberalnej i zerwanie z bardzo wąskim, ekonomicznym pojmowaniem wartości dla liberałów najważniejszej – ludzkiej wolności. To działalność nie tylko ważna, ale i we współczesnym świecie niezbędna.

Tygodnik „Kultura Liberalna” powstał przy stoliku jednej z kawiarni na Krakowskim Przedmieściu. Początkowo strona przypominała blog, na którym o politykę i kulturę spierali się członkowie redakcji. Grono autorów „Kultury Liberalnej” szybko jednak rosło. Stworzyliśmy rubryki o charakterystycznie brzmiących nazwach: „Temat Tygodnia”, „Patrząc”, „Czytając”, „Słysząc”, „Smakując”. Z tygodnia na tydzień profesjonalizowaliśmy działanie redakcji – dziś, jak w każdym dobrym tygodniku, pracują tu komentatorzy, recenzenci, dziennikarze, redaktorzy i korektorzy. Co tydzień publikowanych jest kilkanaście tekstów, regularnie odbywa się kolegium.

„Czytając”: dział recenzji książkowych

„Patrząc”: dział poświęcony kulturze wizualnej

Recenzje, eseje, sylwetki autorów, wywiady z pisarzami oraz zapisy debat o literaturze organizowanych przez „Kulturę Liberalną”.

To wszystko znajdziecie w dziale „Czytając”. Pisząc o literaturze nie umieszczamy jej w ustalonych ideowych przegródkach ani tym bardziej nie zamykamy się w sztywnym akademickim języku.

To znacznie więcej niż rubryka cotygodniowych recenzji filmów, sztuk teatralnych, performansów i wystaw. Nasze teksty wykraczają poza standardowe interpretacje.

Prezentowane opinie często ścierają się w dwugłosach. Tak jak wtedy, gdy prawicowi i lewicowi autorzy spierali się o… postać zombie w kulturze popularnej.

Co najmniej raz w miesiącu piszemy o komiksach, przełamując pokutujący w Polsce stereotyp, że opowieści graficzne to niezbyt poważne historyjki dla najmłodszych.

W dziale „Patrząc” publikujemy również wywiady z autorami utworów wizualnych oraz organizujemy interdyscyplinarne debaty. Relacjonujemy festiwale, odbywające się w kraju i za granicą – od Cannes po „Konfrontacje Teatralne”, od Planete Doc po „Gorzkie Żale”.

„Słysząc”: muzyka i dźwięk

„Smakując”: przepisy, design, moda

Felietony

Co ma wspólnego opera z tytoniem?

Czy robot może mieć ekspresję? Jak brzmi mózg? I skąd tak naprawdę bierze się muzyka? W „Słysząc” piszemy o niej, ale także o dźwięku jako takim. Znajdują się tu zarówno artykuły o nowych wydawnictwach fonograficznych (od muzyki klasycznej po współczesną zaangażowaną alternatywę), jak i relacje z festiwali i koncertów.

Dział o burzliwej historii.

Początkowo był miejscem publikacji niebanalnych przepisów kulinarnych. Gorliwi kucharze tłumaczyli, jak zjednoczyć na patelni wątróbkę z truskawką lub upiec… niezłą babkę. Dziś „smakowanie” rozumiemy szerzej. Obok artykułów kulinarnych publikujemy ilustrowane eseje o fotografii, designie i modzie.

Jedyna rubryka w „Kulturze Liberalnej”, w której teksty publikowane są codziennie od poniedziałku do piątku.

W poniedziałki autorki prowadzonego przez Katarzynę Kazimierowską cyklu „Feminizując” opisują antykobiece stereotypy w sferze publicznej. Co drugi tydzień Wojciech Kacperski i jego autorzy piętnują absurdy polityki władz lokalnych. Wtorek to dzień felietonów Jacka Wakara, i jego cyklu „Marionetki, kukiełki, ludzie” o teatrze, polityce i… futbolu. Marcin Dobrowolski publikuje tego dnia swój autorski przegląd prasy. We środy Magdalena M. Baran skanuje politykę krajów Wyszehradzkich, zaś Adam Puchejda prowadzi autorski cykl „W poszukiwaniu gwoździ”. We czwartek Katarzyna Sarek tłumaczy kulturę chińską, a Rafał Woś przygląda się Niemcom. Piątek to dzień Łukasza Pawłowskiego, Jana Tokarskiego i innych analityków krajów anglosaskich.

Pisali w „Temacie Tygodnia”:

O obywatelskim aktywizmie

O Europie

O sytuacji kobiet

Saskia Sassen: Na bieg historii mogą wpływać nie tylko najpotężniejsi. Jakaś grupa może doprowadzić do poważnej zmiany i wciąż pozostać bezsilna. Bezsilność to nie jest po prostu brak władzy. W pewnych warunkach może być cechą złożoną, co oznacza, że także bezsilni mają możliwość dokonywania zmian w sferze politycznej, obywatelskiej lub tworzenia historii.

Peter Sloterdijk: Europa jest wynikiem eksplozji, klubem pokonanych imperiów. Jej psychopolityczną analizę należałoby zacząć od fundamentalnego słowa „upokorzenie”. Jeśli już Europę można określić w jakikolwiek sposób pozytywnie, przypomina ona raczej wielki projekt edukacyjny.

Problem w tym, że stawką w nim jest przetrwanie lub rozpad, życie albo śmierć. I nie ma nauczyciela.

Henryka Bochniarz: Kobiety mają niesamowitą wprawę w wielozadaniowości. Wynika to z ogromu obowiązków zawodowych oraz domowych. Pracują nad ważnymi projektami, a już myślą o całej reszcie – obiedzie, lekcjach dzieci, sprawach do załatwienia, itp. Dziś, aby być efektywnym na rynku, trzeba być wielozadaniowcem. Kobiety są w tym o wiele lepsze.

Globalna ulica, czyli demokracja bezsilnych, KL nr 163 (8/2012) z 21 lutego 2012 r.

Claus Offe: Obywatele sami się dyscyplinują, gdy wiedzą, że ich sieć kontaktów jest znana władzy. Cień państwowej wszechwiedzy pada na ich sposób komunikowania się i paraliżuje gotowość do korzystania w pełni z należnej im wolności. W takim wypadku Stasi nie musi w ogóle interweniować. Obywatele sami sobie ustanawiają zakaz mówienia.

Stasi w głowach, KL nr 236 (29/2013) z 16 lipca 2013 r.

Europa to klub upokorzonych imperiów, KL nr 206 (51/2012) z 18 grudnia 2012 r.

Ivan Krastev: Dzisiejsze problemy Europy są efektem ubocznym jej największego sukcesu: braku wojny. Dawniej mówiliśmy, że pewna jest tylko śmierć i podatki, dziś zostały już tylko podatki. Przetrwanie państwa zależało jeszcze kilkadziesiąt lat temu od tego, czy obywatel jest gotów poświęcić życie dla własnego państwa. Dziś nie ma już powszechnego zaciągu do wojska.

Mamy tylko armię zawodową lub drony. Obywatela z granatem zastąpił obywatel z iPadem.

Ipady zamiast granatów, KL nr 214 (7/2013) z 12 lutego 2013 r.

Świat biznesu to teatr facetów, KL nr 188 (33/2012) z 14 sierpnia 2012 r.

Agnieszka Holland: „Kulturę Liberalną” uważam za jedno z najciekawszych intelektualnie młodych środowisk. Cechuje ich nie tylko rozległa wiedza, uniwersalne spojrzenie na problemy współczesnego świata, ale też prawdziwa odpowiedzialność intelektualna. Unikają skrajności, demagogii, tak częstych w obiegu medialnym w Polsce, stawiają oryginalne pytania i nie szukają na nie łatwych odpowiedzi.

O polskich sporach światopoglądowych Karolina Wigura: Liberalizm w kwestii in vitro nie oznacza podchodzenia do sprawy beztrosko, wyłącznie z myślą o własnym szczęściu, albo dopuszczający na równi ze sztucznym zapłodnieniem działania takie, jak selekcja zarodków czy klonowanie.

Wszelkie decyzje dotyczące ludzkiego życia są zawsze poważnymi decyzjami moralnymi. Oprócz zapłodnienia in vitro zaliczam tu również decyzje o aborcji, eutanazji, chociaż nie należy ich ze sobą mieszać. Wszystkie te kwestie nazywam decyzjami o granicach życia.

Zasady dla racjonalnej debaty o in vitro, KL nr 185 (30/2012) z 24 lipca 2012 r.

O polityce międzynarodowej Anne Applebaum: Polityka Obamy to w zadziwiająco dużym stopniu kontynuacja drugiej kadencji Busha. Obama zwiększył liczbę wojsk w Afganistanie tak, jak zrobiłby to Bush; wycofał oddziały z Iraku, co Bush zapowiadał; kontynuował wojnę przeciwko Al-Kaidzie w Pakistanie, wykorzystując do tego samoloty bezzałogowe, co Bush prawdopodobnie również by robił. Wreszcie, zabił Osamę Bin Ladena, co Bush planował.

Romney jak Obama, Obama jak Bush, KL nr 200 (45/2012) z 6 listopada 2012 r.

O ekonomii Martin Wolf: Bądźmy szczerzy, ekonomiści nie rozumieją wzrostu. Nie w pełni pojmujemy związki między zachętami, innowacyjnością, osiągnięciami naukowymi, itp. i nie możemy z całą pewnością powiedzieć, jakie działanie przyniesie lepsze wyniki.

Pragmatyczny Obama i nieprzewidywalny Romney, KL nr 200 (45/2012) z 6 listopada 2012r.

Łukasz Pawłowski: Prawdy w ekonomii nie ma i być nie może. Nie tylko ze względu na różnorodność krajów, typów gospodarek, stopnia ich rozwoju itd., lecz także ze względu na szereg bardziej miękkich czynników – jak oczekiwania, mentalność, nastroje konsumentów i inwestorów – które dla kondycji gospodarki mają fundamentalne znaczenie, a których pretendujący do miana twardych naukowców ekonomiści nie chcą brać pod uwagę.

Nędza ekonomii?, KL nr 225 (18/2013) z 30 kwietnia 2013 r.

Wolfgang Streeck: Państwa opiekuńcze są dziś w wielkiej mierze zadłużone. Piramida długów sprawia, że kredytodawcy, czyli rynki finansowe, domagają się coraz silniejszych dowodów na to, że długi będą w przyszłości spłacane. To doprawdy wojna rentierów z „rencistami”.

Unią Europejską rządzi neoliberalizm, KL nr 217 (10/2013) z 5 marca 2013 r.

W „Kulturze Liberalnej” przeczytasz także:

O polskim dziennikarstwie Jacek Wakar: Dziennikarz zajmujący się kulturą to dzisiaj fach wyjątkowo niewdzięczny, a może nawet wstydliwy.

Wystarczy otworzyć niemalże pierwszy z brzegu polski tygodnik albo dziennik i wnioski nasuwają się same. Kultura jest w nich niepotrzebnym balastem, piątym kołem u wozu. W gruncie rzeczy lepiej byłoby prawdopodobnie całe to towarzystwo od kultury rozpędzić na cztery wiatry, a zaoszczędzone strony przeznaczyć na reklamy. Przynajmniej byłby jakiś konkret.

Szyc rozszyfrowany, KL nr 224 (17/2013) z 23 kwietnia 2013 r.

O kulturze masowej Marta Bucholc: Machiny latające, lewitujące bitwy morskie, romantyczne tańce balowe solo, sceny walki, nurkowanie w weneckich kanałach, wielkie (i niedokładne) mapy na podłodze, a nawet metroseksualne pogwarki o modzie męskiej – wszystko to już było i o to właśnie chodzi. „Trzej Muszkieterowie” przerobieni na tajnych superagentów obdarzonych niezwykłymi mocami i dysponujących niezwykłym wyposażeniem dają sobie w sumie radę równie dobrze, jak każda inna postać tego rodzaju na ich miejscu. Hrabia Monte Christo, Kapitan Nemo, Allan Quatermain – Bonda da się zrobić z każdego z herosów dziewiętnastowiecznej popkultury, ta bowiem jest ponadczasowa.

Oburzeni 1625. Trzej Muszkieterowie 3D, KL nr 146 (43/2011) z 25 października 2011 r.

Grzegorz Brzozowski: Jak wielu bohaterów w książkach Houellebecqua, Brandon z filmu McQueena to postać, która odstręcza, ale której nie sposób nie współczuć. Między innymi dlatego, że został – tak jak one – skrzywdzony przez przemiany 1968 r. Wszyscy oni są dziećmi pokolenia, które w imię swobód obyczajowych zatraciło umiejętność budowania jakichkolwiek więzi emocjonalnych. W przeciwieństwie do prowodyrów z 1968 r., dla ich potomków seksualność nie jest częścią żadnego projektu zmiany społecznej. To jedyny sposób na podtrzymanie więzi społecznych i uniknięcie ryzyka radykalnej atomizacji.

O Wstydzie Steve’a McQueena, KL nr 167 (12/2012) z 20 marca 2012 r.

O seksizmie Katarzyna Kazimierowska: Jeśli widzisz, że twój szef molestuje seksualnie twoją koleżankę z pracy – nie zastanawiaj się, czy to się jej podoba. Jeśli zarobki w twojej firmie różnią się diametralnie ze względu na płeć – to nie jest w porządku. Nie wolno nam bać się zgłaszać takie rzeczy, nie wolno nam chować się za własnym lękiem przed w yskoczeniem przed szereg, udawać, że czegoś nie widzimy.

Obojętność to najgorszy z w yborów, jakich możemy dokonać.

16 dni z białą wstążką, KL nr 205 (50/2012) z 11 grudnia 2012 r.

O polskiej prowincji Łukasz Jasina: W Hrubieszowie są plakaty Ruchu Palikota i hipermarkety – ale do kina ciągle jeździć trzeba do oddalonego o 52 km Zamościa. Po stronie ukraińskiej dobrze poczułby się wielki twórca polskiego kina. Bloki, wyciągi i kopalnie. Ot taki Śląsk i Donbas w jednym – Zagłębie Wołyńskie. Święto wiosny, KL nr 169 (14/2012) z 3 kwietnia 2012 r.

Timothy Snyder: Jestem pod ogromnym wrażeniem intelektualnego i organizacyjnego poziomu pracy środowiska „Kultury Liberalnej”. Odgrywa ono bardzo ważną rolę w społeczeństwie warszawskim i rozmowach ogólnopolskich.

O literaturze Piotr Kieżun: Gdzie szukać kompasu w epoce, w której Bóg milczy, a Historia zawiodła nasze nadzieje? Jak myśleć i działać, by nie wpaść w sidła instrumentalnego rozumu oraz oderwanego od rzeczywistości sentymentalizmu ideologii, a więc dwóch największych pułapek XX wieku? Odpowiedź, której udziela literatura, brzmi dla nas, mieszkańców tej części Europy, znajomo. Buntując się, pamiętać, że bunt nie wyklucza umiarkowania, angażując się w poważne przedsięwzięcia, nie wyzbywać się humoru i ironii, mieć świadomość, że oprócz liczby mnogiej istnieje jeszcze liczba pojedyncza, jednostkowy los.

O Sercu rozumiejącym Alaina Finkielkrauta, KL nr 191 (36/2012) z 4 września 2012 r.

Paweł Majewski: Pisanie o pisarzach jest podwójnie niebezpieczne.

Wymaga nie tylko zaprojektowania cudzego życia, ale również uzgodnienia tego projektu z projektem przedstawionym przez samego bohatera (czyli autora).

Nie ma przy tym znaczenia, czy bohater występuje przed swoje teksty, czy też w nich znika, ponieważ zarówno jeden, jak i drugi z tych postępków jest autoprojektem i raczej nie można zasadnie twierdzić, że Gombrowicz był bardziej egotyczny w swoim pisaniu niż Pessoa, mimo że ten drugi prawie nigdy nie używał słowa „ja”, a ten pierwszy prawie zawsze.

Purpurowa czy szkarłatna? O Ręce Flauberta Renaty Lis, KL nr 145 (42/2011) z 18 października 2011 r.

O Europie Środkowo-Wschodniej Kacper Szulecki: Czy Zachód nie słuchał Europy Środkowej albo ją oszukał? A może Europa Środkowa sama zamilkła, bo w nowych okolicznościach poddała się temu, co Patočka nazywał „ruchem samoabdykacji” – uznając go za najniebezpieczniejszy z trzech ruchów egzystencjalnych? Biorąc pod uwagę, że Europa Środkowa konsekwentnie jako reprezentantów swoich poleis (z małymi wyjątkami) wystawia od dwudziestu lat elity, które nawet nie próbowały solidnie odrobić swojej historycznej lekcji, czemu mamy się dziwić, że przepływ idei w wymiarze politycznym i publicznym nie występuje?

W poszukiwaniu Europy Ducha. O Duchach Europy Alexandry Laignel-Lavastine, KL nr 239 (32/2013) z 6 sierpnia 2013 r.

O wojnie i totalitaryzmie Łukasz Bertram: Obraz wojny i jej materialnych manifestacji u Krzyształowicza jest krańcowo odmienny nie tylko od PRL-owskich laurek, ale i od koturnowości Andrzeja Wajdy i miejscami jakby papierowych bohaterów „Katynia”. W „Obławie” nie śpiewa się przy ognisku piosenek – chyba, że w przypływie cynicznego fatalizmu. Dźwiękiem dominującym, najgłośniej rozbrzmiewającym w partyzanckim obozie, jest kaszel zziębniętych i chorych ludzi. Formalne zabiegi przyjęte przez realizatorów sprawiają, że z ekranu wieje zimnem, wilgocią i zapachem butwiejącego drewna.

Rozstrzaskany świat. Obława Marcina Krzyształowicza, KL nr 200 (45/2012) z 6 listopada 2012 r.

Czytaj więcej na www.KulturaLiberalna.pl

Instytucje, z którymi „Kultura Liberalna” współpracuje w roku 2013

Zespół redakcyjny

Zespół stałych współpracowników

Centrum Kompetencji Wschodnich Deliberately Considered Edgar Bąk Eurozine Fundacja Kultury Duchowej Pogranicza Fundacja Miasto Moje A w Nim Harvard Ukrainian Research Insitute Helsińska Fundacja Praw Człowieka Hertie School Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską Instytut Nauk o Człowieku w Wiedniu Katolicki Uniwersytet Lubelski Klubokawiarnia Chłodna 25 Kluboksięgarnia Wrzenie Świata Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego Kongres Kobiet Laboratorium EE Petro Jacyk Centre University of Toronto Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” Projekt: Polska Stowarzyszenie „Panorama Kultur” Time to Talk Ukraiński Uniwersytet Katolicki Uniwersytet Łesi Ukrainki w Łucku Wydawnictwo Literackie Wydawnictwo Sic! Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego Żydowski Instytut Historyczny

Jarosław Kuisz (redaktor naczelny) Magdalena M. Baran Bartek Biedrzycki Grzegorz Brzozowski Marta Bucholc Marta Budkowska Tadeusz Ciecierski Łukasz Jasina Piotr Kieżun Michał Krasicki Jakub Krzeski Paweł Majewski Anna Mazgal Łukasz Pawłowski (sekretarz redakcji) Anna Piekarska Katarzyna Sarek Tomasz Sawczuk Ewa Serzysko Jakub Stańczyk Kacper Szulecki Karolina Wigura Rafał Wonicki

Łukasz Bertram Karolina Błachnio Adam Bodnar Mateusz Fałkowski Jacek Głażewski Wojciech Kacperski Konrad Kamiński Katarzyna Kasia Katarzyna Kazimierowska Maciej Komornik Tomasz Kozłowski Ireneusz Krzemiński Rafał Kucharczuk Adam Puchejda Marta Surawska Paweł Śpiewak Jan Tokarski Wojciech Tubaja Jacek Wakar Rafał Woś Olga Wysocka Tomasz Zawisko

Partnerzy „Kultury Liberalnej”

Zespół redakcyjny broszury

Fundacja im. Stefana Batorego Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej Fundacja im. Róży Luksemburg Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich UW Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe

Koncepcja: Karolina Wigura, Wojciech Kacperski Projekt graficzny: Edgar Bąk Współpraca: Piotr Kieżun, Łukasz Pawłowski, Hubert Czyżewski, Emilia Kaczmarek, Konrad Kamiński, Mimi Nguyen, Adam Rębacz, Ewa Serzysko, Marta Surawska Druk: PETIT Skład – Druk – Oprawa

Współpracownicy Jan Chmielewski Hubert Czyżewski Emilia Kaczmarek Ewa Muszkiet Radosław Szymański

Partner merytoryczny: Warszawskie Biuro European Council on Foreign Affairs

„Kultura Liberalna” www.KulturaLiberalna.pl ul. Chmielna 15/9, 00-021 Warszawa

Liczby

260661

17762

wizyty

153855

11285

wizyty powracające

477037

33178

wyświetlenia stron

ostatni rok

ostatni miesiąc

Liczba czytelników w miastach Warszawa

7047

Kraków

1039

Łódź

357

Wrocław

707

Katowice

335

Poznań

569

Lublin

333

Gdańsk

534

Białystok

219

42%

liczba polubień na FB

11762

58%

Czytelnicy powracający nowi

85 Od początku 2013 roku członkowie „Kultury Liberalnej” wystąpili w polskich mediach (radiu i telewizji) 85 razy.