Selekcja
redakcja Yael Bartana (redaktorka artystyczna), Magdalena Błędowska, Kinga Dunin, Maciej Gdula, Dorota Głażewska, Maciej Kropiwnicki, Julian Kutyła (wicenaczelny), Sławomir Sierakowski (redaktor naczelny), Michał Sutowski (sekretarz redakcji), Agata Szczęśniak (wicenaczelna), Artur Żmijewski (redaktor artystyczny) zespół Agata Araszkiewicz, Michał Bilewicz, Katarzyna Błahuta, Zygmunt Borawski, Michał Borucki, Jakub Bożek, Marcin Chałupka, Anna Delick (Sztokholm), Paweł Demirski, Karol Domański, Joanna Erbel, Katarzyna Fidos, Bartosz Frąckowiak, Maciej Gdula, Sylwia Goławska, Katarzyna Górna, Agnieszka Graff, Agnieszka Grzybek, Izabela Jasińska, Adam Jelonek, Jaś Kapela, Tomasz Kitliński, Maria Klaman, Karolina Krasuska, Małgorzata Kowalska, Łukasz Kuźma, Adam Leszczyński, Jarosław Lipszyc, Magdalena Majewska, Jakub Majmurek, Adam Mazur, Dorota Mieszek, Kuba Mikurda, Bartłomiej Modzelewski, Paweł Mościcki, Witold Mrozek, Maciej Nowak, Dorota Olko, Adam Ostolski, Joanna Ostrowska, Janusz Ostrowski, Tomasz Piątek, Paweł Pieniążek, Konrad Pustoła, Magda Raczyńska, Joanna Rajkowska, Przemysław Sadura, Jan Smoleński, Andreas Stadler (Nowy Jork), Beata Stępień, Kinga Stańczuk, Igor Stokfiszewski, Jakub Szafrański, Kazimiera Szczuka, Barbara Szelewa, Jakub Szestowicki, Eliza Szybowicz, Magdalena Środa, Olga Tokarczuk, Krzysztof Tomasik, Joanna Tokarz, Justyna Turkowska, Karolina Walęcik, Błażej Warkocki, Agnieszka Wiśniewska, Katarzyna Wojciechowska, Joanna Wowrzeczka-Warczok, Wawrzyniec Zakrzewski, Wojtek Zrałek-Kossakowski koordynatorki klubów Krytyki Politycznej Agata Szczęśniak, Joanna Tokarz, Agnieszka Wiśniewska lokalni koordynatorzy klubów KP Białystok: Łukasz Kuźma, Bydgoszcz: Emilia Walczak, Michał Schmidt, Bytom: Stanisław Ruksza, Cieszyn: Joanna Wowrzeczka-Warczok, Gdańsk: Katarzyna Fidos, Gniezno: Paweł Bartkowiak, Kamila Kasprzak, Jelenia Góra: Wojciech Wojciechowski, Kalisz: Anna Domagalska, Mikołaj Pancewicz, Jacek Zalewski, Konin: Bartek Nożewski, Marcin Runowski, Kraków: Sebastian Liszka, Martyna Nowicka, Lublin: Urban Kępa, Łódź: Wiktor Marzec, Opole: Borys Cymbrowski, Poznań: Maciej Szlinder, Rzeszów: Iza Cywa, Siedlce: Andrzej Sędek, Szczecin: Joanna Brewińska, Tarnobrzeg: Michał Majka, Toruń: Marta Buraczyńska, Monika Szlosek, Włocławek: Agata Szczerbiak, Wrocław: Łukasz Andrzejewski, Michał Syska korekta Magdalena Błędowska okładka twożywo skład i łamanie Le Że Wydawca Wydawnictwo Krytyki Politycznej / Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego Zarząd Stowarzyszenia Sławomir Sierakowski (prezes), Michał Borucki, Dorota Głażewska (dyrektor finansowy), Agata Szczęśniak Adres Krytyka Polityczna / Centrum Kultury Nowy Wspaniały Świat, ul. Nowy Świat 63, 00–042 Warszawa, tel. (+ 48 22) 505 66 90, e-mail: redakcja@krytykapolityczna.pl. Druk i oprawa ZG Colonel SA, ul. Dąbrowskiego 16, 30–532 Kraków Wydrukowano na papierze Alto 1.5 80g dostarczonym przez firmę Panta Wydawanie pisma „Krytyka Polityczna” dofinansowane jest ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Partner Drodzy Czytelnicy! Zachęcamy do wsparcia naszych działań, z góry dziękujemy za pomoc! Darowizny można przekazać, dokonując dobrowolnych wpłat na konto: Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego, Bank DnB NORD Polska S.A. IIIO/Warszawa 92 1370 1037 0000 1701 4446 9300. Tytuł przelewu powinien brzmieć: „Darowizna na rzecz Stowarzyszenia im. Stanisława Brzozowskiego”. Informujemy, że nie prowadzimy prenumeraty redakcyjnej.
www.krytykapolityczna.pl
spis rzeczy MARSZ DUCHÓW Rafał Z˙wirek
8
Marsz duchów
zdje¸cia: Marcin Kalin´ski
SELEKCJA I: GRANICE Od redakcji
36 Ile selekcji w selekcji? Wszyscy selekcjonujemy lub pozwalamy się selekcjonować. Czy możliwy jest świat bez selekcji?
Bronisław S´widerski
38 Pochwała błe¸du Pogadajmy jak Polak z Duńczykiem, czyli obcy w utopii demokratycznej komunikacji
Adam Ostolski
41
Sztuka nieodwracania wzroku Jak powstaje nasza bezradność wobec problemu imigracji?
Paweł Mos´cicki
49
Na granicach widzialnos´ci Ludzie-śmieci kontra wszechwidzące maszyny
Izabela Wagner
59
Teraz przychodza¸ po Romów… Polityka Sarkozy’ego: imigrantom albo ich potomkom odebrać francuskie obywatelstwo za kradzież portfela. Własnych ministrów za milionowe oszustwa, korupcję i nadużycia – nagrodzić
Oleksij Radynski
65
Mur berlin´ski w Kijowie Jaki jest szczyt ironii dziejów? Ukraińcy za murem schengeńskim świętujący upadek muru berlińskiego. Za pieniądze państw UE
Kaja Malanowska
68 Po drugiej stronie okna Wszyscy znajomi Madiny i Amira dawno już wyjechali do Holandii, Francji, Szwecji. Oni zostali w Polsce
Kajetan Wróblewski
78
Dla kogo Polska? W Polsce pozwolenie na pobyt prędzej dostanie bezrobotny ze Stanów niż profesor z Ukrainy – czyli o naszej (nie)polityce imigracyjnej. Z Kajetanem Wróblewskim, szefem fundacji Proksenos, rozmawia Aleksandra Szyłło
Van Pham
82
zdje¸cia: Katarzyna Górna
Wietnamska wie¸kszos´c´ Jest takie miejsce w tym kraju, gdzie Polacy są mniejszością
Joanna Warsza 109 Ekspaci z Wietnamu: Stadion, Wólka Kosowska, Hanoi Witajcie w miejscu-hybrydzie
Dorota Szelewa, 113 Mitologia stosowana, Michał Polakowski czyli o „kosztach” imigracji do Polski Podobno o liczbach się nie dyskutuje – policzmy więc, kto naprawdę płaci za przebywających w Polsce cudzoziemców
BOURDIEU w Algierii Christine Frisinghelli 122 Fotoamator? zdje¸cia: Pierre Bourdieu O zdjęciach Pierre'a Bourdieu z Christine Frisinghelli
rozmawia Joanna Erbel
Poszukiwacze zaginionych kotów Mariusz Chyz˙ yn´ski
142 Poszukiwacze zaginionych kotów Ściana wschodnia mówi. Co?
SELEKCJA II: KLASy Maciej Gdula
150 Niebezpieczne narze¸dzie zwane pilotem Jeśli masz niepowtarzalną osobowość, to na pewno wygrasz z innymi. A jeśli już wygrałeś, wyraź to dobitnie, najlepiej za pomocą brylantów
Katarzyna Lach
154 Projekt musze¸ zamkna¸c´ Shortlista, placement i replacement. O pracy nad projektem „rekrutacja” z Katarzyną Lach, headhunterką, rozmawia Jan Smoleński
SELEKCJA III: GATUNKI Tomasz Matkowski
168 List otwarty do Ludwika Stommy Korrida: starcie „bohaterskiego” torreadora z wycieńczonym i poranionym przez człowieka zwierzęciem
Katarzyna Biernacka
170 Koniec korridy kon´cem barbarzyn´stwa? W prawie sankcjonującym bezwzględny szowinizm gatunkowy można odkręcać tylko małe śrubki – na przykład zakazując korridy
Joanna Warsza
176 Ludzkie zoo Pigmej w klatce, latający pingwin i wybieg dla insektów. O przeszłości i przyszłości ogrodów zoologicznych, a także mieszaniu się bytów ludzkich i nie-ludzkich
CIESZ SIe¸ BIEDA¸ Association des Photographes de Kanyabayonga
182 Czy brzydota jest niemoralna?
tekst: Redakcja KP
IDEE Gayatri Chakravorty Spivak 196 Czy podporza¸dkowani inni moga¸ przemówic´? Dlaczego monopol na opowiadanie o uciśnionych mają filozofowie Zachodu? Klasyczny tekst indyjskiej filozofki
Ewa Majewska
240 Tłumacza¸c to, co polityczne Jak czytać w Polsce kolorowe feministki?
WITRYNA Edwin Bendyk
250 Pozbawilis´my społeczen´stwo rozumu Władza w Polsce boi się podmiotowości i obywateli walczących na ulicach. Woli inscenizować im bitwy pod Grunwaldem. Z Edwinem Bendykiem rozmawia Michał Sutowski
Anna Delick
261 Pla¸sawica na grobie …czyli dość czarny obraz kondycji europejskich partii lewicowych. Ale nie traćcie ducha
Marcin Jagodzin´ski 268 Wszystko, co piszemy na Facebooku, jest obciachowe Posprzątane, z głośników sączy się muzyczka, ochrona nas pilnuje. Przyjemnie i bezpiecznie. Nowa galeria handlowa? Nie, Facebook. Z Marcinem Jagodzińskim rozmawia Jaś Kapela
z˙YWA WALUTA – POLEMIKA Pierre Bal-Blanc
276 Z˙ ywa waluta Rzekome niepowodzenia mojego projektu to oznaki kryzysu samej instytucji teatralnej, której hierarchiczną strukturę reprezentuje Dorota Sajewska – pisze Pierre Bal-Blanc
Dorota Sajewska
281 Królik to ja! Pierre Bal-Blanc polemizuje z własnymi uprzedzeniami na temat współczesnego teatru – odpowiada Dorota Sajewska
Ana Janevski 293 Perwersja jako norma. Współczesna sztuka przy pracy Krytyka teatru z perspektywy muzeum na pewno nie była głównym celem projektu Pierre’a Bal-Blanca – twierdzi Ana Janevski
Claire Bishop 295 Delegowany performance. O outsourcingu rzeczywistos´ci A Claire Bishop opisuje historię, krytyczny potencjał i ograniczenia delegowanego performance'u, o który spierają się Bal-Blanc, Janevski i Sajewska
KRYTYCZNIE Michał Sutowski
308 Inz˙ynieria i opór Dekomunizacja albo neoliberalne pranie mózgu, czyli konieczność dziejowa po polsku
Andrzej Walicki 316 Od utopii do utopii. Pisma polityczne Jacka Kuronia Od demokracji producentów do ładu porozumień zbiorowych. Ideowe ścieżki klasyka myśli lewicowej oglądane z lewicowo-liberalnej perspektywy
Klaus Staeck
337 Otwórzcie oczy!
PIA¸TEK TŁUMACZY
356 Rafała Ziemkiewicza
ŽIŽEK pyta
360 Joanna Kos-Krauze odpowiada
DZIENNIK CEZAREGO MICHALSKIEGO
366
NASI
380
AUTORZY
Ile selekcji w selekcji? Redakcja KP
Nawiasem mówiąc, samo badanie mogło zajmować (mniej więcej) ze dwie, trzy sekundy. […] Mnie, widziałem, lekarz obejrzał dokładniej, badawczym, uważnym spojrzeniem. Wyprostowałem się, żeby mu pokazać moją klatkę piersiową, i jeszcze, pamiętam, uśmiechnąłem się lekko […] cichym, a jednak bardzo wyraźnym, zdradzającym wykształconego człowieka głosem zapytał: – Wie viel Jahre alt bist du? – ale tak jakby mimochodem. Powiedziałem mu: – Sechzehn. – Skinął lekko głową, ale w taki sposób, jakby czekał na właściwą odpowiedź, a nie naprawdę, przynajmniej wtedy takie odniosłem wrażenie. […] Potem, popychając ręką moją twarz, drugą zaś wskazując kierunek, odesłał mnie na drugą stronę jezdni, do przydatnych. Chłopaki czekali już triumfalnie, śmiejąc się z radości. I na widok ich promiennych twarzy chyba pojąłem, co nas tak naprawdę dzieli od tych z przeciwka: jeśli się nie myliłem, był to sukces. Imre Kertész, Los utracony Niewiele łączy, jak się zdaje, procedurę Selekcji opisaną w powieści Kertésza z codziennym doświadczeniem przeciętnego mieszkańca Zachodu. Kiedy wysyłamy CV, szukając pracy bądź starając się o stypendium, kiedy piszemy egzamin maturalny, kiedy wkręcamy się w oglądanie programu telewizyjnego w rodzaju Top Model, kiedy udaje nam się (lub nie udaje) wejść do modnego klubu, kiedy przeglądamy ogłoszenia towarzyskie lub wybieramy opiekunkę dla dziecka itp. itd. – uczestniczymy w procesie selekcji. Selekcjonujemy lub pozwalamy się selekcjonować. 36
Normalna rzecz. Raz się komuś udaje, a raz nie, zawsze przecież można spróbować ponownie. Selekcja – taka, z jaką się najczęściej na co dzień spotykamy – wydaje się tylko narzędziem. Tak naprawdę chodzi przecież o dobrą zabawę, merytokrację czy możliwie najlepsze dopasowanie oczekiwań pracodawcy i pracownika. Selekcja to tylko środek do celu, prawda? Niestety – nie do końca. I właśnie te obszary, w których selekcja nie jest tylko niewinnym narzędziem, najwięcej mówią nam o regułach, jakimi rządzi się współczesny świat. Po pierwsze, dla wielu ludzi pierwsze spotkanie z selekcją jest jednocześnie ostatnim. Człowiek, który utonie w Morzu Śródziemnym wskutek dążeń Europy do „uszczelnienia” granic, nie będzie miał drugiej szansy. Człowiek, któremu w jednym kraju strefy Schengen odmówi się azylu, nie będzie miał prawa ubiegać się ponownie o status uchodźcy. Rom deportowany „dobrowolnie” z Francji na podstawie swojej tożsamości „rasowej” musi się zobowiązać, że nie będzie próbował powrotu. Człowiek poddany torturom z powodu podejrzenia o terroryzm nigdy już nie będzie się czuł nietorturowalny. W takich przypadkach selekcja nie jest po prostu narzędziem; celem selekcji jest selekcja. Taka, która raz i na zawsze podzieli ludzi na „zbawionych” i „potępionych”. Po drugie, również ta codzienna, racjo nalna selekcja, której się poddajemy, choćby pisząc CV, nie jest na ogół „tylko” narzędziem. Niesie ze sobą określone ideo logiczne przesłanie. Uczy nas wierzyć, że
każdy jest kowalem swego losu. Usprawiedliwia w naszych oczach nasz sukces, jakbyśmy zawdzięczali go tylko sobie. Nie pozwala szukać systemowych uwarunkowań naszych ewentualnych niepowodzeń. Tym samym może również podmywać społeczną solidarność. Skoro nasze własne niepowodzenia wydają się wyłącznie naszą winą, to o ileż bardziej dotyczy to niepowodzeń innych ludzi… Po trzecie, selekcja nie jest dziś tylko jednym z wielu narzędzi konstruowania ładu społecznego. Staje się narzędziem domyślnym, obowiązkowym, wszechobecnym. W ten sposób buduje świat, w którym trzeba bardzo szybko biec, żeby chociaż stać w miejscu. Przyczynia się do rosnącej presji systemu na ludzkie życie i środowisko naturalne. W coraz większym stopniu
prawdą jest, że to nie my używamy selekcji, to ona panuje nad naszym życiem. Czy lepszy byłby więc świat bez selekcji? A może taki, w którym selekcja byłaby stosowana jedynie w wąskim zakresie, jako racjonalny środek do osiągania pewnych społecznie uzgodnionych celów – i nic ponadto? Ale czy świat bez selekcji byłby możliwy? Albo pożądany? I czy selekcja może w ogóle być po prostu neutralnym narzędziem? Takie pytania poniekąd same się narzucają i oczywiście warto się nad nimi zastanawiać. Ale z drugiej strony nie powinny nam one przesłaniać zadania, jakim jest przyjrzenie się konkretnym mechanizmom selekcji we współczesnym świecie. Badając je i – tam gdzie to możliwe i pożądane – demontując, możemy bowiem znacząco poszerzyć zakres ludzkiej wolności.
37
88
89
90
91
Otwórzcie oczy! W
listopadzie 2010 roku uczennice i uczniowie 11 klasy gimnazjum im. Rungego w Wolgast we wschodnich Niemczech wzięli udział w warsztatach artystycznych z Klausem Staeckiem, klasykiem niemieckiego plakatu politycznego. Staeck od lat 60. związany jest z niemiecką socjaldemokracją, projektował plakaty dla SPD. Na warsztatach uczył dzieci przede wszystkim politycznego myślenia i oporu. Powstałe na zajęciach plakaty zaprezentowano na szkolnej wystawie zatytułowanej Otwórzcie oczy!. Uczestnicy warsztatów przekonali następnie właścicieli sklepów i przedstawicieli miejskich instytucji do rozwieszenia plakatów samego Staecka. Można je było obejrzeć m.in. w bibliotece miejskiej, ratuszu, szpitalu, hali sportowej, szkole muzycznej, stowarzyszeniu modelarzy, sklepie płytowym, salonie tatuażu, butiku, u fryzjera, w warzywniaku, sklepie zoologicznym, u optyka i w drogerii. Całe przedsięwzięcie było częścią działań berlińskiej Akademie der Künste, która zajmuje się rewitalizacją wymarłych kulturowo miejsc.
337
Klaus Staeck, Nikt nie jest doskonały, 1981
Klaus Staeck, Obiekt wynajęty należy traktować ostrożnie i zwrócić w dobrym stanie, 1983
Klaus Staeck, Wyobraź sobie, że musisz uciekać. I wszędzie widzisz: «Cudzoziemcy won!», 1986
Klaus Staeck, Aby za 10 tysięcy lat nasze wnuki o nas pamiętały, 1995
Klaus Staeck, Naród mający takich bokserów, piłkarzy, tenisistów i kierowców wyścigowych może spokojnie zrezygnować z uniwersytetów, 1997
Pierre Bal-Blanc francuski kurator
Edwin Bendyk
publicysta tygodnika „Polityka”
Katarzyna Biernacka prezeska Stowarzyszenia Empatia
Claire Bishop
brytyjska historyczka sztuki i krytyczka, zajmuje się sztuką współczesną
Pierre Bourdieu
socjolog francuski, z zamiłowania fotograf
Mariusz Chyżyński pisarz
Anna Delick
publicystka, ekonomistka, mieszka w Szwecji
Joanna Erbel
socjolożka miasta, członkini zespołu „Krytyki Politycznej”
Christine Frisinghelli
redaktor naczelna „Camera Austria International”
Maciej Gdula
socjolog, członek zespołu „Krytyki Politycznej”
Katarzyna Górna
artystka wizualna, członkini zespołu „Krytyki Politycznej”
Marcin Jagodziński
twórca i konsultant projektów internetowych, bloger, gdy jest ciepło i słonecznie, robi zdjęcia samolotom
Ana Janevski
kuratorka, pracuje w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Jaś Kapela
pisarz i publicysta, członek zespołu „Krytyki Politycznej”
Marcin Kaliński fotograf
Joanna Kos-Krauze reżyserka i scenarzystka
Katarzyna Lach headhunterka
Ewa Majewska filozofka, działaczka
Kaja Malanowska pisarka
Tomasz Matkowski pisarz
382
Cezary Michalski publicysta, pisarz
Paweł Mościcki
filozof, tłumacz, doktorant w SNS PAN
Adam Ostolski
socjolog, członek zespołu „Krytyki Politycznej”
Van Pham
socjolożka, pracuje w Wólce Kosowskiej, członkini Centrum Studiów Polska –Azja, CSPA
Tomasz Piątek pisarz, felietonista
Michał Polakowski
doktorant w Maastricht Graduate School of Governance, Universiteit Maastricht, Holandia
Oleksij Radynski
kulturoznawca, współzałożyciel Klubu Krytyki Politycznej w Kijowie
Dorota Sajewska
dramaturg w Teatrze Dramatycznym w Warszawie
Jan Smoleński
członek redakcji „Krytyki Politycznej”
Gayatri Chakravorty Spivak filozofka
Klaus Staeck
klasyk niemieckiego plakatu politycznego
Michał Sutowski politolog i publicysta
Dorota Szelewa
pracuje w Bremen International Graduate School of Social Sciences, specjalistka od polityki społecznej
Aleksandra Szyłło
dziennikarka, mama dwójki dzieci
Bronisław Świderski
pisarz, znawca i tłumacz Kierkegaarda
Izabela Wagner socjolożka, IS UW
Andrzej Walicki historyk idei
Joanna Warsza
autorka i kuratorka akcji na pograniczu życia codziennego, performatyki i sztuki
Kajetan Wróblewski szef fundacji Proksenos
Rafał Żwirek
ekssocjolog, eksbuddysta, eksrobotnik budowlany, eksoperator filmowy, wciąż w grupie wykluczonych
383