ZRÓWNOWAŻONY ŁAŃCUCH DOSTAW
ODPOWIEDZIALNY ŁAŃCUCH DOSTAW ŻYWNOŚCI PRODUKTY KONSUMPCYJNE DOSTĘPNE SĄ NA RYNKU DZIĘKI ZŁOŻONYM PROCESOM, KTÓRE OBEJMUJĄ TAKIE ETAPY, JAK: pozyskanie surowca przetworzenie surowca dostarczenie produktu do miejsc sprzedaży akt wyboru i zakupu utylizacja odpadów (na każdym z etapów)
POZYSKANIE SUROWCA
PRZETWORZENIE
DYSTRYBUCJA
KONSUMPCJA
2
UTYLIZACJA ODPADÓW NA KAŻDYM Z ETAPÓW POJAWIAJĄ SIĘ ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ASPEKTY EKONOMICZNE, SPOŁECZNE I ŚRODOWISKOWE. ODPOWIEDZIALNY ŁAŃCUCH DOSTAW ŻYWNOŚCI TO TAKI, KTÓRY ZORGANIZOWANY JEST W SPOSÓB UMOŻLIWIAJĄCY HARMONIJNE POŁĄCZENIE TYCH ASPEKTÓW. W WYMIARZE PRAKTYCZNYM OZNACZA TO, IŻ W RAMACH PROCESU DĄŻY SIĘ DO MINIMALIZACJI NEGATYWNEGO WPŁYWU NA OTOCZENIE, JAK RÓWNIEŻ DO MAKSYMALIZACJI POZYTYWNEGO, BEZ ZANIECHANIA DBAŁOŚCI O EFEKTYWNOŚĆ I RENTOWNOŚĆ PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ.
Aby postępowanie to odniosło skutek, potrzebna jest współpraca producentów, dystrybutorów i konsumentów – każda z tych grup może realizować zasady zrównoważonego rozwoju w odpowiedni dla siebie sposób. Szczególna odpowiedzialność spoczywa w tym względzie na producentach jako na tym ogniwie, które w największym stopniu oddziałuje na otoczenie i które może mieć wpływ na zachowania pozostałych grup. Dlatego też producenci żywności (i nie tylko) zachęcani są do stosowania zasad społecznej odpowiedzialności organizacji, która to, zgodnie z definicją Komisji Europejskiej, oznacza odpowiadanie za wpływ na społeczeństwo. Istnieją sprawdzone i stale udoskonalane metody zarządzania zgodnie z tą koncepcją, jak również standardy, które umożliwiają dostosowanie metod produkcji i dystrybucji do stanu zrównoważonego.
SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ORGANIZACJI
MINIMALIZOWANIE NEGATYWNEGO WPŁYWU
MAKSYMALIZOWANIE POZYTYWNEGO WPŁYWU
ODPOWIADANIE ZA WPŁYW NA SPOŁECZEŃSTWO /KE 2011/
Istotne jest, aby łańcuchy dostaw żywności organizować i eksploatować w sposób odpowiedzialny, pozwalający na optymalne zbilansowanie wykorzystywania zasobów. Oznacza to także korzystanie z produktów, które w sposób optymalny oddziałują na środowisko, społeczeństwo i człowieka. W istocie rzeczy chodzi więc o to, aby zasoby odnawialne zużywać wolniej niż je wytwarzać, a nieodnawialne – zużywając tak wolno jak to możliwe - starać się zastąpić substytutami, najlepiej substytutami odnawialnymi. Jakie korzyści z odpowiedzialnego łańcucha dostaw mogą odnieść producenci, dystrybutorzy i konsumenci? Postępowanie zgodnie z zasadami społecznej odpowiedzialności i dążenie w procesie produkcji, dystrybucji i konsumpcji do eliminowania negatywnego wpływu na otoczenie, w tym szczególnie na stan środowiska, wydaje się zadaniem niełatwym, jednak wiele firm, organizacji i konsumentów realizuje je z sukcesem. Odpowiedzialne podejście do procesu produkcji i konsumpcji może mieć znaczące korzyści dla wszystkich stron, zarówno w krótkim, jak i w długim okresie. W zależności od rodzaju działań podejmowanych przez poszczególnych interesariuszy, korzyści te mogą mieć różny charakter. Należy jednak zauważyć, że wiele firm na świecie wprowadziło i wciąż wprowadza do swojej działalności zasady zrównoważonego rozwoju i zyskuje dzięki temu lepszą pozycję konkurencyjną.
3
PRZYKŁADOWE DZIAŁANIA STRON UCZESTNICZĄCYCH W ŁAŃCUCHU DOSTAW ŻYWNOŚCI I KORZYŚCI Interesariusz Producent
Przykład działania • Ograniczenie masy opakowaniowej produktu
Potencjalne korzyści • Korzyść dla otoczenia: zmniejszenie ilości odpadów • Korzyść dla producenta: ograniczenie kosztów dystrybucji
Dystrybutor
4
Konsument
• Ograniczenie emisji spalin w procesach logistycznych z wykorzystaniem pojazdów mechanicznych
• Korzyść dla otoczenia: zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza
• Ograniczenie marnotrawstwa żywności (optymalizacja zakupów)
• Korzyść dla otoczenia: zmniejszenie ilości odpadów; ograniczenie marnotrawstwa
• Korzyść dla dystrybutora: optymalizacja procesów logistycznych; zwiększenie atrakcyjności oferty dla klientów stosujących standardy środowiskowe
• Korzyść dla konsumenta: optymalizacja wydatków
DZIAŁANIE ZGODNIE Z ZASADAMI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU JEST ZATEM NIE TYLKO DZIAŁANIEM ODPOWIEDZIALNYM, ALE TEŻ WYSOCE KORZYSTNYM DLA WSZYSTKICH UCZESTNIKÓW PROCESU PRODUKCJI, DYSTRYBUCJI I KONSUMPCJI PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH.
PRAKTYCZNA STRONA ODPOWIEDZIALNOŚCI I ZRÓWNOWAŻENIA ŁAŃCUCHA ŻYWNOŚCIOWEGO STRATEGIE ODPOWIEDZIALNEGO ROZWOJU FIRM PRODUKCYJNYCH I HANDLOWYCH (ZNACZNA ICH CZĘŚĆ JEST RÓWNIEŻ PRODUCENTAMI, CHOĆBY WSKUTEK POSŁUGIWANIA SIĘ TZW. PRODUKTAMI MARKI WŁASNEJ) OBEJMUJĄ POSZCZEGÓLNE SFERY OPERACJI BIZNESOWYCH TYCH FIRM. POŻĄDANE DZIAŁANIA W NAJWAŻNIEJSZYCH OBSZARACH
Sprzedaż i dystrybucja:
Zaopatrzenie w surowce i półprodukty:
• dbać wraz z dystrybucją o budowanie ofert złożonych z produktów wyprodukowanych zgodnie z zasadami • dbać o jakość i dotrzymywanie reżimów technologicznych odpowiedzialnej produkcji; i etycznych przez swoich dostawców; • kreować wraz z dystrybucją możliwości wyboru przez • dbać o minimalizację masy i objętości opakowań przy konsumenta produktów właściwych z punktu widzenia jego sukcesywnym wprowadzaniu materiałów nadających zdrowia, ochrony środowiska i zasad etycznych; się do recyklingu; wspierać krajowe systemy • informować i edukować konsumenta co do możliwości recyklingu opakowań; wyboru produktów sprzyjających odpowiedzialnej • wspierać powstawanie systemów agrarnych stosujących konsumpcji i zagospodarowania odpadów praktyki zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju; pokonsumpcyjnych; dbać o lokalne źródła zaopatrzenia; edukować w zakresie • promować produkty wytwarzane zgodnie z zasadami standardów środowiskowych i etycznych produkcji rolnej; etyki, zapewniające lokalnym producentom i pracownikom • tworzyć systemy stałego dostępu do informacji i wsparcia; godziwe warunki pracy i wynagrodzeń oraz odpowiednie współpracować w tej kwestii z innymi uczestnikami warunki socjalne (np. Fair Trade, Sprawiedliwy Handel); łańcucha produkcji, dostawy i konsumpcji żywności. • prowadzić wraz z dystrybucją taką politykę asortymentowo-cenową, by poszerzyć krąg konsumentów, Produkcja własna i kooperacja: np. poprzez politykę obniżania kosztów i cen, co może przyczynić się w długiej perspektywie do ograniczenia • dbać o zasoby naturalne, redukować zużycie wody i energii, ubóstwa i wykluczenia społecznego; poszukiwać alternatywnych i odnawialnych źródeł energii • wdrażać odpowiedzialne zarządzanie odpadami handlu (np. biogazownie); (opakowania), energią i substancjami pomocniczymi • redukować straty w procesie produkcji i transportu (np. środki czystości); edukować personel oraz partnerów na każdym etapie funkcjonowania produktu; publicznych i biznesowych, a także konsumentów; • optymalizować logistykę zaopatrzenia, magazynowania • realizować inwestycje w infrastrukturę w sposób i sprzedaży, by zredukować jej wpływ na środowisko, w tym odpowiedzialny i brać udział w projektach PPP ilość emitowanego CO2; (partnerstwa publiczno-prywatnego); informować • wspierać innowacje i poprawiać efektywność o tym opinię publiczną. procesów produkcji.
5
Producenci, dystrybutorzy i jednostki handlowe mogą oczekiwać od swoich dostawców spełniania odpowiednich standardów. W 2010 r., na zlecenie Forum Odpowiedzialnego Biznesu, przeprowadzone zostało pierwsze w Polsce badanie dotyczące odpowiedzialności społecznej w zarządzaniu łańcuchami dostaw. Badani producenci wskazywali różne kryteria doboru dostawców, wśród nich wymieniając także aspekty społeczne i środowiskowe.
Jakiego rodzaju kryteria wchodzą w skład standardów społecznej odpowiedzialności, pod kątem których oceniani są dostawcy ? 0
6
KRYTERIA EKOLOGICZNE
1
2
3
4
6
przestrzeganie norm środowiskowych
6
poziom emisji CO2
6 4
wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych
KRYTERIA SPOŁECZNE
5
wykorzystanie substancji toksycznych
3
pozyskiwanie substancji w sposób niezagrażający środowisku
3
certyfikaty norm środowiskowych
2
poszanowanie bioróżnorodności
2
przestrzeganie praw człowieka
6
niezatrudnianie nieletnich
6
godziwe wynagrodzenie
6
bezpieczeństwo w miejscu pracy (BHP)
6
przestrzeganie prawa pracy
5
niedopuszczanie do pracy w nadgodzinach
5
dopuszczanie wolności stowarzyszeń
4
dobre relacje ze społecznością lokalną
4
współpraca z partnerami społecznymi
4
inne – przeciwdziałanie alkoholizmowi, wirusowi HIV
1
W REALIZACJI ZASAD ODPOWIEDZIALNEJ PRODUKCJI POMÓC MOGĄ UZNANE MIĘDZYNARODOWE STANDARDY. KOMISJA EUROPEJSKA WSKAZUJE, KTÓRE Z NICH POWINNY STAĆ SIĘ PODSTAWĄ SPOŁECZNIE ODPOWIEDZIALNEGO ZARZĄDZANIA I ZACHĘCA EUROPEJSKIE PRZEDSIĘBIORSTWA DO ICH STOSOWANIA. SĄ TO:
• Wytyczne OECD dla Przedsiębiorstw Wielonarodowych • Norma ISO 26 000 • Zasady inicjatywy ONZ Global Compact Komisja zachęca, aby wszystkie duże przedsiębiorstwa europejskie zobowiązały się do 2014 r. do przestrzegania minimum jednego ze wskazanych standardów. Jednocześnie trwa proces monitoringu, czy te przedsiębiorstwa, które już zobowiązały się do przestrzegania ww. standardów, faktycznie realizują ich założenia.
7
ABY ODPOWIEDNIO ZARZĄDZAĆ WPŁYWEM ORGANIZACJI (NP. PRZEDSIĘBIORSTWA PRODUKUJĄCEGO ŻYWNOŚĆ) NA OTOCZENIE, NALEŻY NAJPIERW USTALIĆ, JAKI JEST RODZAJ I SKALA TEGO WPŁYWU. ISTNIEJĄ PRAKTYCZNE NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA UMOŻLIWIAJĄCE POMIAR RÓŻNEGO TYPU WPŁYWÓW, NP.: • • •
mierzenie wpływu na otoczenie społeczne (służą temu instrumenty dialogu społecznego, metody pomiaru opinii i satysfakcji, narzędzia mierzenia stopy zwrotu z inwestycji społecznych) mierzenie wpływu na środowisko (przydatne w tym względzie są np. narzędzia umożliwiające pomiar emisji dwutlenku węgla, tzw. śladu węglowego oraz inne) pomiar ryzyka społecznego, środowiskowego i ekonomicznego (narzędzia z zakresu zarządzania ryzykiem umożliwiają spojrzenie na obecne i przyszłe oddziaływanie z perspektywy potencjalnych zagrożeń i efektywności podejmowanych inicjatyw)
Odpowiadanie za wpływ na otoczenie i wprowadzanie odpowiednich rozwiązań w celu realizacji zasad zrównoważonego rozwoju to proces ciągły. Pierwszym jednak i najważniejszym warunkiem podjęcia odpowiednich działań jest mierzenie rodzaju i skali wpływu. 8
MIERZENIE WPŁYWU NA OTOCZENIE
USPRAWNIANIE
MONITORING EFEKTÓW
DOBÓR ODPOWIEDNICH NARZĘDZI
MINIMALIZACJA NEGATYWNEGO WPŁYWU, MAKSYMALIZACJA POZYTYWNEGO
STANDARDY BRANŻOWE ROLNICTWO Postulat odpowiedzialnej produkcji obejmuje więc w sposób oczywisty rolnictwo. Jego gwarantami są takie systemy, jak powstałe z inicjatywy środowiska handlowego EUREPGAP – Euro-Retailer Produce – Good Agricultural Practice Working Group, rozszerzona do wymiaru ogólnoświatowego pod nazwą Globalne Partnerstwo na rzecz Dobrej Praktyki Rolniczej (ang. Global Partnership for Good Agricultural Practice – Global GAP), czy też związana z ruchem GAP Inicjatywa na rzecz Zrównoważonego Rolnictwa (ang. Sustainable Agricultural Initiative – SAI), kreowana i promowana przez przetwórców żywności i ich organizację branżową CIAA (ang. Confederation of the Food and Drink Industries) jako Platforma SAI.
ISO (ang. International Organization for Standardization) oraz inne systemy zarządzania jakością, np. japoński TQM (ang. Total Quality Management). Zastosowanie mają także standardy branżowe dotyczące poszczególnych produktów. Integruje się je zazwyczaj w ramach systemów audytowo-standaryzujących, jak system IFS (ang. International Food Standard), jako platforma
Więcej informacji: www.globalgap.pl; www.saiplatform.org
kontroli i współpracy w łańcuchu dostawy, czy też – porównywalny z nim – BRC Food (ang. British Retail Consortium: Global Standard for Food Safety).
HANDEL Systemy te są stale udoskonalane, a stosujące je firmy podlegają aktualizującym audytom i certyfikacji. Są one swego rodzaju przepustką do sieciowych firm handlowych, gwarantującą jaTrzeba też wymienić inicjatywę Komisji Europejskiej IP (ang. kość i bezpieczeństwo dostarczanych produktów. W Polsce sysIntegrated Production), zmierzającą do ograniczenia nienatu- tem IFS pojawił się w 2003 r. i po przygotowaniu przez Grupę ds. ralnej (chemicznej) stymulacji wydajności produkcji surowców Jakości POHiD (Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji) zasad adaptujących go do warunków krajowych, stał się przedmiotem pochodzenia rolniczego. porozumienia firm członkowskich w sprawie wzajemnej uznaWięcej informacji: www.fao.org/prods/index.asp walności audytów IFS u firm dostawczych. System IFS wymaga od produktu spełnienia określonych standardów jakościowych, Wszystkie te inicjatywy mają wspólny mianownik w kontroli ekologicznych, zdrowotnych i etycznych. IFS (i BRC Food) dziai certyfikacji jakości produktu w zakresie procedur produkcji, łają więc jak czynnik determinujący wejście produktów odporeżimów dla substancji szkodliwych, troski o środowisko i wa- wiedzialnych na sklepowe półki. System IFS kontynuowany jest lory odżywcze, itd. w ramach systemu RAS (ang. Retail Audit System).
PRZETWÓRSTWO Na poziomie przetwórstwa do działania na rzecz odpowiedzialnego zapewnienia jakości włączają się wieloaspektowe normy
W Europie, w stosunku do żywności, handel najpowszechniej stosuje (w znacznym stopniu zamiennie) wymienione systemy IFS, BRC Food, ale także system SQF (ang. Safe Quality Food) oraz szereg standardów narodowych uznawanych w drodze
9
porozumień między władzami sanitarnymi krajów a krajowymi organizacjami biznesu i ośrodkami certyfikacji. System SQF dedykowany jest przede wszystkim zasadom gwarantującym bezpieczeństwo produktu na całej drodze „od pola do stołu” – jego rola jako instrumentu zarządzania jakością w łańcuchu dostaw będzie rosła. Więcej informacji: www.sqfi.com/about-sqf/
Więcej informacji: www.gdainfo.pl
ROLA KONSUMENTÓW
SYSTEMY INFORMACYJNO-EDUKACYJNE 10
Tej samej idei, zrównoważenia i odpowiedzialnego funkcjonowania produktów żywnościowych na rynku, choć nieco innemu celowi, służą programy informacyjno-edukacyjne, wprowadzające specyficzne standardy informacyjne, takie jak np. GDA (ang. Guideline Daily Amount – wskazane dzienne spożycie). Stosowanie przez przetwórców i handel takich systemów jak GDA, służy wsparciu odpowiedzialnego i świadomego podejmowania decyzji zakupowych przez konsumentów, a zarazem propagowaniu zasad odpowiedzialnej pod względem zdrowotnym konsumpcji. Oznakowanie GDA jest systemem dobrowolnym uzupełniającym obowiązkowe znakowanie produktów żywnościowych. Umożliwia dopasowanie kupowanych produktów do indywidualnych potrzeb żywieniowych i zasad zbilansowanej diety. Konsument korzystający z systemu GDA może łatwo określić jaki procent wskazanego dziennego spożycia danego składnika żywnościowego i energii zapewnia porcja produktu. System obejmuje kluczowe dla zdrowia konsumentów składniki żywności tj. cukier, tłuszcz, sól, białko i błonnik. Znakowanie GDA to istotny element profilaktyki i edukacji prozdrowotnej konsumentów oraz odpowiedzialnego znakowania produktów żywnościowych, obejmujący przetwórców, handel oraz konsumentów. Stosując system znakowania GDA – spełniamy zasady odpowiedzialnego funkcjonowania na rynku i w społeczeństwie: informując, edukując, dając szansę racjonalnego wyboru spożywanych produktów.
Współcześni konsumenci oczekują od producentów żywności szczególnej odpowiedzialności. Jako społeczeństwo, które w ciągu ostatnich 20 lat osiągnęło znaczny poziom jakości życia, zaczynamy zwracać uwagę także na inne aspekty kupowanych produktów niż tylko cena. Liczy się jakość, rozumiana coraz częściej także jako dostosowanie produktu do określonych standardów ekologicznych i społecznych. Coraz więcej konsumentów w Polsce deklaruje, iż jest gotowa zapłacić wyższą od standardowej cenę za produkty spełniające kryteria zrównoważonego rozwoju. Jest to ogromna wskazówka dla producentów i dystrybutorów żywności – pokazująca istotny trend konsumencki oraz sygnalizująca, iż wprowadzanie odpowiednich standardów jest już obecnie jednym z czynników decydujących o pozycji rynkowej.
22% Polaków gotowych jest zapłacić nawet 5-10% więcej za produkty wytworzone z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Dane z 2010 r., GfK Polonia dla dziennika „Rzeczpospolita”
Choć rynek produktów Fair Trade pozostaje niszowy, jego rozwój w Polsce i na świecie charakteryzuje się dużą dynamiką. Konsumenci w Polsce coraz lepiej orientują się w systemach certyfikacji żywności (takich jak Rainforest Alliance, Fair Trade itp.), a rynek produktów rolnictwa ekologicznego i żywności spod znaku „bio” stale rośnie. Widoczne jest to m.in. w ofercie rosnącej liczby sieci handlowych. Istotną rolę w edukowaniu konsumentów odgrywają organizacje konsumenckie oraz coraz liczniejsze organizacje pozarządowe.
Polska Zielona Sieć i Grupa eFTe wydały m.in. „Spacerownik po świadomej konsumpcji”. Powstają strony i katalogi internetowe zawierające informacje o produktach spełniających wymogi zrównoważonej produkcji. Konsumenci otrzymują więc nie tylko informacje, ale też praktyczne narzędzia umożliwiające identyfikację producentów. Istotne jest rzetelne informowanie na opakowaniach i reklamach o standardach, jakie spełnia produkt, wystrzegając się przy tym tzw. greenwashingu, czyli niepopartych faktami deklaracji o ekologicznych walorach produktu. Również producenci i dystrybutorzy żywności mogą przyczynić się do edukowania konsumentów w kwestii zrównoważonej konsumpcji, m.in. poprzez umieszczanie informacji i oznaczeń na produktach, kampanie informacyjne, a także przygotowywanie i dystrybucję raportów społecznych.
11
Opracowano na zlecenie Grupy ds. Zrównoważonej Konsumpcji stanowiącej jedną z czterech grup wspierających prace Zespołu do Spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw, powołanego jako organ pomocniczy Prezesa Rady Ministrów. Grupie przewodniczy Renata Juszkiewicz, Prezes Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji. Autorzy: Maria Andrzej Faliński, Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji Andrzej Gantner, Polska Federacja Producentów Żywności Natalia Ćwik, Forum Odpowiedzialnego Biznesu Elżbieta Szadzińska, Federacja Konsumentów Piotr Mrowiński, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
created by freshstudio.pl
www.csr.gov.pl