ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ - ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή Ο ΘΡΥΛΟΣ Γενικά Στην επόμενη φωτογραφία, Νο 1, φαίνεται το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ, φωτογραφούμενο από σημείο της περιοχής ΓΑΒΑΘΑ:
Φωτ. Νο 1: Το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ φωτογραφούμενο από σημείο της περιοχής ΓΑΒΑΘΑ: Όλες οι πληροφορίες, αρχαιολογικού περιεχομένου, προέρχονται από τη ΙΔ΄. Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων και από το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών και, όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα, έχουν παραδοθεί στις αρμόδιες Αρχαιολογικές Υπηρεσίες. Ο Θρύλος: Το περιεχόμενο του θρύλου: Όλοι οι Κωσταλεξιώτες γνωρίζουμε το συναρπαστικό θρύλο, που αναφέρεται στο χωριό μας και ο οποίος μεταδίδεται - αναλλοίωτος - από γενιά σε γενιά. Ήταν παλιά, λέει ο θρύλος, ένα «Παλιό χωριό» νοτιότερα από το σημερινό, στους πρόποδες της Οίτης. Κάποτε έγινε ένας μεγάλος σεισμός και κατακρημνίσθηκαν, από το βουνό, πολλά μεγάλα βράχια και χώματα. Τα βράχια αυτά και τα χώματα καταπλάκωσαν το «Παλιό Χωριό» και σκοτώθηκαν όλοι οι κάτοικοί του. Γλίτωσαν μόνο δύο. Από αυτούς ο ένας ονομάζονταν Κώστας και ο άλλος Αλέξης. Αυτοί οι δύο έκτισαν - τα πρώτα σπίτια τους - βορειότερα, στη θέση που είναι το σημερινό χωριό. Από τα ονόματά τους, Κώστας και Αλέξης, έδωσαν, στο χωριό που άρχισε να δημιουργείται εκεί, το όνομα ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ. Για να σκοτωθούν όλοι οι κάτοικοι, θα πρέπει, ο σεισμός, να έγινε νύχτα. Τότε ήταν συγκεντρωμένοι όλοι στα σπίτια τους και κοιμόντουσαν αμέριμνοι. Ας προσπαθήσουμε να ανασυνθέσουμε τις συγκλονιστικές στιγμές του καταστρεπτικού αυτού σεισμού:
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Ξαφνικά, κάποια νύχτα, ακούγεται ένα υπόκωφο, δυνατό και καταχθόνιο βουητό. Ταυτόχρονα η γη συγκλονίζεται και ταρακουνιέται συθέμελα! Σεισμός! Ήταν τέτοια η ένταση του σεισμού, που τεράστιοι όγκοι χωμάτων και βράχων αποκολλώνται από την Οίτη και κατρακυλούν, με απαίσιο, τρομακτικό και εκκωφαντικό κρότο, προς τους πρόποδες του βουνού. Κατευθύνονται ακριβώς επάνω στο χωριό, λες και το έχουν σημαδέψει. Στο ξέφρενο πέρασμά τους και μπροστά στην αδυσώπητη και ακατανίκητη δύναμή τους δεν αντιστέκεται τίποτε. Συμπαρασύρουν και σαρώνουν το κάθε τι! Ισοπεδώνουν και κάνουν θρύψαλα το άτυχο χωριό! Άνθρωποι, ζώα, κτίσματα, δέντρα καταπλακώνονται, αλέθονται και αναμειγνύονται με τα τεράστια βράχια! Και μετά νέκρα, απόλυτη σιγή, ησυχία θανάτου! Ένα τεράστιο σύννεφο κουρνιαχτού φαίνεται, όπως το φωτίζει το αχνό φως του φεγγαριού, να ανεβαίνει, σιγά – σιγά, στον ουρανό συμπληρώνοντας το τραγικό, το ασύλληπτο, το εφιαλτικό, το τρομακτικό σκηνικό! Όλα τελείωσαν σε λίγα δευτερόλεπτα! Έτσι ξαφνικά, απρόσμενα, αιφνιδιαστικά! Οι άνθρωποι δεν πρόλαβαν να συνειδητοποιήσουν τι συμβαίνει! Δεν τους δόθηκε ο χρόνος να φοβηθούν, να κοψοχολιάσουν, να ουρλιάξουν από τρόμο, ν’ αγκαλιαστούν, να ζητήσουν βοήθεια, να φωνάξουν θεέ μου! Έτσι περιδεείς, κατάπληκτους και αιφνιδιασμένους τους βρήκε ο θάνατος! Έτσι αστραπιαία και ακαριαία κόπηκε το νήμα της ζωής τους! Είναι πράγματι τρομερή και συγκλονιστική η αναδρομή στα γεγονότα που συνθέτουν το θρύλο. Ερωτήματα που προκύπτουν από την ανάγνωση του θρύλου: Η φύση και τα αποτελέσματα του ανωτέρω καταστροφής με παρακίνησαν στο να ερευνήσω και να δώσω απάντηση στα ακόλουθα ερωτήματα: Έγινε ο αναφερόμενος σεισμός; Κατακρημνίσθηκαν, πράγματι, τα αναφερόμενα βράχια και χώματα από την Οίτη; Πότε έγινε ο σεισμός; Υπήρξε, πράγματι, αυτό το «Παλιό Χωριό», που καταπλακώθηκε από τα βράχια και τα χώματα και πού, ακριβώς, ήταν; Αληθεύει ο θρύλος όσον αφορά τη σημερινή ονομασία του χωριού, το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ; Αν οι απαντήσεις, στα ανωτέρω ερωτήματα είναι θετικές τότε θα έχουμε ανακαλύψη τις απαρχές γενέσεως του σημερινού χωριού. Οι απαντήσεις, στα ερωτήματα, θα δοθούν στη συνέχεια της έρευνας. Η ακριβής θέση του «Παλιού Χωριού»: Η θέση στην οποία ήταν το «Παλιό Χωριό», όπως το αναφέρει ο θρύλος και όπως το διηγούνται οι Κωσταλεξιώτες, είναι περί τα 1.000 μέτρα, σε ευθεία γραμμή, νοτιοανατολικά της πλατείας του χωριού ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ στους πρόποδες, ακριβώς, της Οίτης και εκεί που είναι το τοπωνύμιο «ΡΟΔΙΑ». Τη βλέπουμε στην επόμενη φωτογραφία Νο 2:
2
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ. Νο 2: Η θέση του «Παλιού Χωριού». Η ακριβής θέση της ΡΟΔΙΑΣ και του «Παλιού Χωριού» φαίνονται στην επόμενη φωτογραφία Νο 4:
Φωτ. Νο 4: Η ακριβής θέση του πλατώματος της ΡΟΔΙΑΣ και του «Παλιού Χωριού». Το «Παλιό Χωριό» ήταν νότια του πλατώματος της ΡΟΔΙΑΣ, όπως βλέπουμε τη φωτογραφία. Τώρα είναι καταπλακωμένο, σύμφωνα με το θρύλο, από τους βράχους και τα χώματα που έχουν καταπέσει από το βουνό, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Ο Σεισμός Αν έγινε ο σεισμός: Τα τοπωνύμια «ΠΛΑΚΕΣ» και «ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ»: Όταν κοιτάξουμε από μακριά, προς το χωριό ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ, θα δούμε, στους πρόποδες της Οίτης, δύο χαρακτηριστικά σημάδια βράχων. Τα σημάδια αυτά είναι 3
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
εκατέρωθεν της χαράδρας ΚΑΚΚΑΒΟΣ και φέρουν την ονομασία ΠΛΑΚΕΣ (αριστερά) και ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ (δεξιά). Και τα δύο τοπωνύμια φαίνονται στην επόμενη φωτογραφία Νο 5:
Φωτ. Νο 5: Τα τοπωνύμια ΠΛΑΚΕΣ και ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ. Ανάλυση των τοπωνυμίων: Τοπωνύμιο ΠΛΑΚΕΣ Φαίνεται, από κοντά, στην επόμενη φωτογραφία Νο 6:
Φωτ. Νο 6: Το τοπωνύμιο ΠΛΑΚΕΣ από κοντινή απόσταση. Παρατηρώντας το τοπωνύμιο βλέπουμε, ότι ομοιάζει με μία «χαίνουσα πληγή» στο βουνό, από την οποία, το υλικό που λείπει - αποτελούμενο, κυρίως, από βράχια έχει αποκολληθεί και έχει καταπέσει, έχει «χυθεί», προς τους πρόποδες του βουνού. Μετά την αποκόλληση και την κατακρήμνιση του ανωτέρω υλικού αποκαλύφθηκε ένας τεράστιος συμπαγής, λείος και επικλινής βράχος, επάνω στον οποίο στηρίζονταν, 4
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
προηγουμένως, το υλικό που κατέπεσε. Λόγω του λείου και γυαλιστερού της επιφανείας του αποκαλυφθέντος βράχου, πήρε, σαν τοπωνύμιο πλέον, την ονομασία ΠΛΑΚΕΣ. Τοπωνύμιο ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ: Φαίνεται, από κοντά, στην επόμενη φωτογραφία Νο 7.
Φωτ. Νο 7 : Το τοπωνύμιο ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ από κοντινή απόσταση. Και εδώ φαίνεται παρόμοια «χαίνουσα πληγή». Το υλικό που λείπει, αποτελούμενο από σαθρά βράχια και χώματα, έχει «χυθεί», σε μεγάλη απόσταση, προς τους πρόποδες του βουνού. Μετά την αποκόλληση του υλικού αυτού αποκαλύφθηκε ένας τεράστιος κατακόρυφος κόκκινος βράχος, γι’ αυτό και το τοπωνύμιο έλαβε την ονομασία ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ. Η σύνθεση του εδάφους, σ’ αυτή την περιοχή, είναι πολύ σαθρή, γι’ αυτό και υπάρχουν, εκεί, πολλές σάρες. Μπροστά από τον ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟ ήταν επικολλημένο το σαθρό, αυτό, υλικό που προαναφέρθηκε. Τα ίδια τοπωνύμια, από κοντινή απόσταση και από πλάγια όψη, φαίνονται και στην επόμενη φωτογραφία Νο 8:
Φωτ. Νο 8: Τα τοπωνύμια ΠΛΑΚΕΣ και ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ, από κοντινή απόσταση και σε πλάγια όψη. 5
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Στη φωτογραφία φαίνονται τα τοπωνύμια ΠΛΑΚΕΣ και ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ, τα αποκολληθέντα και κατακρημνισθέντα βράχια και χώματα και η κατεύθυνση προς την οποία κατακρημνίστηκαν, όπως δείχνουν τα βέλη και, τέλος, η γραμμή μέχρι την οποία έφτασαν και σταμάτησαν στην περιοχή του τοπωνυμίου ΡΟΔΙΑ. Τα βράχια αυτά και τα χώματα και από τα δύο τοπωνύμια, εκατέρωθεν της χαράδρας ΚΑΚΚΑΒΟΣ, φαίνονται και στην επόμενη φωτογραφία Νο 9, η οποία έχει ληφθεί από το ύψος του ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΥ, ο οποίος δεν φαίνεται σ’ αυτή:
Φωτ. Νο 9: Το σύνολο των κατακρημνισθέντων βράχων και χωμάτων. Στη φωτογραφία φαίνονται: Το σύνολο των καταρρευσάντων βράχων και χωμάτων, τα τοπωνύμια ΠΛΑΚΕΣ και ΡΟΔΙΑ και η γραμμή όπου σταμάτησαν, αυτά, πριν από τη ΡΟΔΙΑ. Όλα το καταρρεύσαντα βράχια και χώματα έχουν μείνει, στην Κωσταλεξιώτικη παράδοση, με την ονομασία «ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ». Την προέλευση της ονομασίας αυτής θα τη δούμε στη συνέχεια. Το ζητούμενο, στην προκειμένη περίπτωση, είναι το πως αποκολλήθηκαν, από τη θέση τους, τα ανωτέρω βράχια και χώματα: Η απάντηση, στο ερώτημα, είναι η εξής: Όσον αφορά τις «ΠΛΑΚΕΣ»: Γράψαμε προηγουμένως για την σκληρή, λεία και επικλινή επιφάνεια των «ΠΛΑΚΩΝ». Επάνω σ’ αυτή την επιφάνεια επικάθονταν τα βράχια που λείπουν, πριν αποκολληθούν και πέσουν στον κατήφορο. Είναι αυτονόητο ότι, μεταξύ της ύλης αυτής και των γυαλιστερών «ΠΛΑΚΩΝ» - στο σημείο επαφής των - δεν υπήρχε ισχυρή συνάφεια και σύνδεσμος μεταξύ τους, για να αποτελέσουν μία συνεκτική, συμπαγή και αδιαίρετη μάζα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη μεγάλη κλίση του εδάφους και το τεράστιο βάρος των βράχων που επικάθονταν επί των «ΠΛΑΚΩΝ», καθιστούσε, αυτούς, επιρρεπείς σε αποκόλληση και κατακρήμνιση. Δεν απέμενε τίποτε άλλο, παρά να έλθει, κάποτε, ένας ισχυρός εδαφικός κραδασμός, για να προκληθεί η αποκόλληση. Όσον αφορά τον «ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟ»: Εδώ έχουμε έναν συμπαγή, σκληρό και κατακόρυφο βράχο, μπροστά από τον οποίο επικάθονταν μεγάλοι όγκοι σαθροποιημένων βράχων και χωμάτων, υλικό το οποίο όχι μόνο δεν αποτελούσε, αυτό καθ’ εαυτό, μία συμπαγή μάζα, λόγω της σαθρότητάς του, αλλά δεν υπήρχε και καμία συνάφεια μεταξύ αυτού και του κατακόρυφου «ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΥ». Αυτή η έλλειψη συνάφειας καθιστούσε και εδώ, τους σαθροποιημένους βράχους και τα χώματα, επιρρεπή σε αποκόλληση από τον 6
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
«ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟ». Κι εδώ, η αποκόλληση, ήταν σε αναμονή ενός ισχυρού εδαφικού κραδασμού. Είναι αυτονόητο ότι, ένας τέτοιος εδαφικός κραδασμός - μία τέτοια ισχυρή δόνηση - ένα τέτοιο υποχθόνιο «ταρακούνημα» του εδάφους, ώστε να προκαλέσει την αποκόλληση που αναφέραμε προηγουμένως, δεν είναι δυνατό να προέλθει παρά μόνο από έναν ισχυρότατο σεισμό. Συμπέρασμα: Ο καταστροφικός σεισμός έγινε πέραν πάσης αμφιβολίας και αυτός ήταν η αιτία, που προκάλεσε την αποκόλληση και κατάρρευση των βράχων και των χωμάτων, που επικάλυπταν τις «ΠΛΑΚΕΣ» και τον «ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟ». Χρόνος κατά τον οποίο έγινε ο σεισμός: Ο θρύλος δεν μας άφησε καμία πληροφορία, για το πότε έγινε ο σεισμός. Το μόνο το οποίο αναφέρει είναι η λέξη «κάποτε». Με τις υπάρχουσες πληροφορίες μπορούμε να προσεγγίσουμε, μόνο, τον ανωτέρω χρόνο. Οι διατιθέμενες πληροφορίες είναι οι εξής: Η πρώτη πληροφορία: Είναι ένα νόμισμα το οποίο βρέθηκε στην περιοχή της ΡΟΔΙΑΣ το 1960 και στη θέση που έσκαβαν για την κατασκευή ενός σημείου υδροληψίας, στο λεγόμενο «Άμπλα της Ροδιάς». Η θέση αυτή φαίνεται στη μεθεπόμενη φωτογραφία Νο 12, όπου σημειώνεται με την ένδειξη «ΕΡΓ. ΕΠΕΞ. ΜΕΤΑΛΛΩΝ» (ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ). Το νόμισμα, αυτό, φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία, No 10.
Φωτ. Νο 10: Το νόμισμα που βρέθηκε στο σημείο υδροληψίας του νερού του «Άμπλα της Ροδιάς». 7
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Περιγραφή του νομίσματος: Το νόμισμα είναι του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Είναι κοπής του νομισματοκοπείου της Θεσσαλονίκης και έχει κοπεί κατά τα έτη 1224 μέχρι 1230 μ. Χ. Ο Μιχαήλ Β.΄ Θεόδωρος Κομνηνός, Δεσπότης της Ηπείρου, κατέλαβε, το 1222, την πόλη της Θεσσαλονίκης και διέλυσε το ομώνυμο Λογγοβαρδικό Βασίλειο, το οποίο ιδρύθηκε, μετά την κατάληψη της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ από τους Φράγκους, το 1204. Στη μία όψη (αριστερά): Απεικονίζεται ο Άγιος Δημήτριος (καθισμένος σε θρόνο) και φέρει την επιγραφή «ΑΓΙΟC ΔΗΜΗΤΡΙΟC». Στην άλλη όψη (δεξιά): Στο μεν αριστερό μέρος απεικονίζεται ο Θεόδωρος Κομνηνός, Δεσπότης, με την επιγραφή «ΘΕΟΔΩΡΟC ΔΕC» (ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΔΕΣΠΟΤΗΣ), στο δε δεξιό η Παναγία με την επιγραφή «ΜΗΡ ΘV» (ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ). Στο μέσον, Παναγία και Θεόδωρος, κρατούν Αυτοκρατορικό Σταυρό. Ο Αυτοκρατορικός Σταυρός δικαιολογείται, από το γεγονός ότι, ο Θεόδωρος, απέβλεπε στην κατάληψη της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ και την ανακήρυξή του ως Αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Το 1222, ο Θεόδωρος Κομνηνός, κατέλαβε και όλη τη Θεσσαλία «συμπεριλαμβανομένης της Υπάτης και όλης της χώρας των Αινιάνων». Εξ αυτού συμπεραίνεται ότι και το εξεταζόμενο «Παλιό Χωριό» συμπεριλήφθηκε στην επικράτειά του. Έτσι δικαιολογείται η εύρεση, του ανωτέρω νομίσματος, στο «Χωριό» αυτό. Είναι σαφές ότι, μετά το σεισμό και την καταστροφή του «Παλιού Χωριού,1 έπαψε να υπάρχει οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα εκεί. Επομένως, ό,τι βρίσκεται τώρα - στην περιοχή που ήταν το «Παλιό Χωριό» - υπήρχε πριν την καταστροφή του. Το ίδιο ισχύει και για το ανωτέρω νόμισμα. Άρα, κατ’ ελάχιστον, το 1224 μ. Χ. - έτος ενάρξεως κοπής του νομίσματος - το «Παλιό Χωριό» υπήρχε. Είναι δυνατό, το νόμισμα, να ήταν σε χρήση για πολλά χρόνια μετά την κοπή του και, ο σεισμός, να έγινε σε κάποιο χρόνο μετά το 1224. Ποιος είναι, όμως, ο χρόνος αυτός μας είναι άγνωστο.2 Συμπέρασμα: Με βάση την ανωτέρω ανάλυση μπορούμε να πούμε, με βεβαιότητα, ότι, ο σεισμός, έγινε μετά το 1224 μ. Χ. και σε άγνωστο, μέχρι στιγμής, χρόνο. Η δεύτερη πληροφορία: Είναι η πληροφορία σύμφωνα με την οποία, το νέο χωριό Κωσταλέξι, υπήρχε το 1466 μ. Χ.3 Η πληροφορία αυτή προέρχεται από τουρκικές αρχειακές πηγές. Στην επόμενη φωτογραφία, Νο 11, παρατίθεται χάρτης4, στον οποίο φαίνεται το χωριό Κωσταλέξι και τα λοιπά χωριά του Καζά Ζητουνίου5, τα οποία υπήρχαν, επίσης, το 1466 μ. Χ.
1
Μέχρι τώρα δεν έχουμε ασχοληθεί με την ύπαρξη ή όχι του «Παλιού Χωριού». Στη συνέχεια θα αποδειχθεί ότι πράγματι, το «Παλιό Χωριό», υπήρχε. 2 Υπάρχου και άλλα έξη νομίσματα, τα οποία είναι πολύ φθαρμένα και δεν δύνανται να πιστοποιηθούν με ακρίβεια και τα οποία, εν πάση περιπτώσει, ανάγονται στον 13 ο Αιώνα μ. Χ. Το γεγονός τούτου επιβεβαιώνει την καταστροφή του «Παλιού Χωριού» μετά το 1224. 3 Δ. Ν. Καρύδης, Χωρο – γραφία Νεωτερική, 1994, σελ. 76. 4 Ο χάρτης της φωτογραφίας έχει ληφθεί από το βιβλίο του Δ. Ν. Καρύδη. 5 Καζάς = Είναι τουρκικής προελεύσεως και σημαίνει Επαρχία.
8
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ. Νο 11: Το Κωσταλέξι και τα λοιπά χωριά του Καζά Ζητουνίου που υπήρχαν το 1466 μ. Χ. Από την ίδια πηγή προέρχονται, για το Κωσταλέξι, και οι πληροφορίες του επομένου πίνακα, οι οποίες αφορούν τον αριθμό των «εστιών», 6 οι οποίες υπήρχαν, σ’ αυτό, κατά τα έτη 1466, 1506, 1529 και 1570 μ. Χ: ΕΤΗ 1466 1506 1529 1570
ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΣΤΙΩΝ 10 27 35 56
Η προέλευση των πληροφοριών από τουρκικές αρχειακές πηγές, αλλά και η επιβεβαίωση και άλλες τρεις φορές (1506, 1529 και 1570), της αρχικής πληροφορίας (1466) περί υπάρξεως του Κωσταλεξίου, δεν αφήνουν κανένα περιθώριο για αμφισβήτηση της αξιοπιστίας της πηγής και την ακρίβεια των παρεχομένων πληροφοριών. Αφού, το 1466, υπήρχε το νέο χωριό ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ, το οποίο ιδρύθηκε μετά το σεισμό και την καταστροφή του «Παλιού Χωριού», συμπεραίνεται ότι, ο σεισμός, έγινε κάποιον άγνωστο χρόνο πριν το 1466. Πληροφορίες για σεισμούς μεταξύ 1224 και 1466 μ. Χ. δεν υπάρχουν. Γενικό συμπέρασμα για το πότε έγινε ο σεισμός: Συνοψίζοντας τις πληροφορίες που αναφέρθηκαν, για τον πιθανό χρόνο κατά τον οποίο έγινε ο σεισμός - που κατέστρεψε το «Παλιό Χωριό» - καταλήγουμε στο συμπέρασμα, ότι, με τα υπάρχοντα στοιχεία, αυτός έγινε σε κάποιο χρόνο μετά το 1224 μ. Χ. και πριν το 1466 μ. Χ. 6
Εστία = Το σπίτι και γενικά ο τόπος όπου διαμένει κανείς. Συνώνυμα: κατοικία, οικία, οίκος. Αν θεωρήσουμε ότι, σε κάθε εστία, διέμεναν, κατά μέσο όρο, 5 άτομα, τότε μπορούμε να υπολογίσουμε τον αριθμό των κατοίκων, τους οποίους διέθετε το χωριό μας τα αναφερόμενα, στον πίνακα, έτη.
9
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Η ΥΠΑΡΞΗ ΤΟΥ «ΠΑΛΙΟΥ ΧΩΡΙΟΥ» Γενικά Η ύπαρξη του «Παλιού Χωριού» αποδεικνύεται τόσο από τις διασωθείσες μαρτυρίες για ευρήματα, όσο και από τα ευρήματα που έχουν συγκεντρωθεί από επιφανειακή περισυλλογή. Μαρτυρίες για ευρήματα: Οι κατωτέρω μαρτυρίες αναφέρονται στην περιοχή της Λάκας της Ροδιάς και έχουν ως εξής: Χάλκινα καζανάκια: Το 1944, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, η οικογένεια του αείμνηστου Γεωργίου Παπακυριαζή, μαζί με την οικογένεια του αείμνηστου Ιωάννου Βελέντζα, κατέφυγαν σε μία σπηλιά των «ΧΑΛΑΣΜΑΤΩΝ», δυτικά του ΚΑΚΚΑΒΟΥ, προκειμένου να γλιτώσουν από τα πυρά των Γερμανών, οι οποίοι έβαλαν, κατά του Κωσταλεξίου, με το πυροβολικό τους. Η σπηλιά είχε μεγάλο βάθος και, επηρεασμένοι από το θρύλο της καταστροφής του «Παλιού Χωριού», αποφάσισαν να την εξερευνήσουν. Για το σκοπό αυτό έδεσαν τη μικρή κόρη, Σωτηρία, του Ιωάννου Βελέντζα, με ένα σκοινί, η οποία, με τη βοήθεια ενός λυχναριού, κατέβηκε στο βάθος της σπηλιάς. Εκεί βρήκε δύο χάλκινα καζανάκια, μεσαίου μεγέθους, με χερούλι. Τα καζανάκια αυτά, λόγω της αγνοίας της σημασίας και της αξίας των, πουλήθηκαν στους γύφτους. Η Σωτηρία και οι λοιποί επιζώντες, λόγω των πολλών ετών που πέρασαν, δεν θυμούνται που ήταν η σπηλιά, επιβεβαιώνουν, όμως, την εύρεση των καζανιών. Τα καζανάκια αυτά αποτελούσαν, προφανώς, μέρος της οικοσκευής κάποιου νοικοκυριού. Το γεγονός της ευρέσεώς των στη θέση όπου, ο θρύλος, μας πληροφορεί ότι υπήρχε το «Παλιό Χωριό», επιβεβαιώνει αυτόν, όσον αφορά την ύπαρξη και καταστροφή του χωριού αυτού. Εργαστήριο επεξεργασίας μετάλλων: Το 1960 και στο σημείο εκσκαφής για την περισυλλογή του νερού του «Άμπλα της ΡΟΔΙΑΣ», βρέθηκαν διάφορα εργαλεία επεξεργασίας μετάλλου (μεταλλικές τσιμπίδες, σφυριά κλπ). Η θέση στην οποία βρέθηκαν, τα ανωτέρω εργαλεία, φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία, Νο 12, και στην ένδειξη «ΕΡΓ. ΕΠΕΞ. ΜΕΤΑΛΛΩΝ» (ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ)7.
7
Στη φωτογραφία αυτή φαίνονται, συγκεντρωμένες, όλες οι πληροφορίες οι σχετικές με τις μαρτυρίες για ευρήματα και τα σημεία στα οποία βρέθηκαν αυτά.
10
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ. Νο 12: Γενική άποψη της λάκας της ΡΟΔΙΑΣ με όλες τις πληροφορίες για τις μαρτυρίες περί ευρημάτων και τα ευρήματα που βρέθηκαν σ’ αυτή. Η ύπαρξη των εργαλείων αυτών, στο σημείο που βρέθηκαν, μαρτυρεί, με βεβαιότητα, ότι, εκεί, υπήρχε ένα εργαστήριο επεξεργασίας μετάλλων. Μπορεί να ήταν ένα σιδηρουργείο ή ένα χαλκουργείο ή, ακόμη, ένα πεταλουργείο. Και βέβαια, ένα τέτοιο εργαστήριο, εξυπηρετούσε τις ανάγκες κάποιου οικισμού, που θα υπήρχε εκεί. Το γεγονός τούτο επιβεβαιώνει, κατά τον καλύτερο τρόπο, την ύπαρξη του «Παλιού Χωριού». Τα εργαλεία αυτά, λόγω και πάλι της αγνοίας της σημασίας και της αξίας των, δεν διαφυλάχθηκαν και απωλέσθηκαν. Ίχνη θεμελίων οικοδομής: Στο σημείο που σημειώνεται, στην προηγούμενη φωτογραφία Νο 12, με την ένδειξη «ΓΩΝΙΑ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣ», υπάρχει, στο έδαφος, μία γωνία λιθοδομής. Η γωνία, αυτή, φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία, Νο 13.
Φωτ. Νο 13: Γωνία από πέτρες 11
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Το γεγονός της υπάρξεως, παλιά, εκκλησίας, στο συγκεκριμένο σημείο, θρυλείται και μεταδίδεται, μεταξύ των Κωσταλεξιωτών, όπως και ο υπόλοιπος θρύλος. Επισημαίνεται, μάλιστα στο θρύλο, ότι, η εκκλησία αυτή, καταστράφηκε από τον ίδιο σεισμό, που κατέστρεψε και το «Παλιό Χωριό». Η θέση της γωνίας βρίσκεται βορειοδυτικά και σε επαφή με το νεκροταφείου του «Παλιού Χωριού», που εντοπίστηκε στη θέση που σημειώνεται, στην ίδια φωτογραφία Νο 12, με την ένδειξη «ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ». Το γεγονός αυτό, σε σχέση με την περίοπτη θέση στην οποία βρίσκεται η γωνία, συνηγορεί υπέρ της πιθανότητας υπάρξεως εκκλησίας στο υπ’ όψη σημείο. Τεμάχιο εικόνας από μωσαϊκό: Στο σημείο που σημειώνεται, στη φωτογραφία Νο 12, με την ένδειξη «ΜΩΣΑΪΚΟ», βρέθηκε, πριν από πολλά χρόνια από το Θεόδωρο Πανταζή και το γιο του Αθανάσιο - κατά το όργωμα του χωραφιού τους που είναι εκεί - ένα τεμάχιο από ψηφιδωτή εικόνα. Δυστυχώς δεν το περιμάζεψαν, αλλά το παράχωσαν πάλι, μέσα στο έδαφος, χωρίς να θυμούνται σε ποιο σημείο. Ασφαλώς, το τεμάχιο αυτό του ψηφιδωτού, θα προέρχεται από την εικόνα κάποιου ναού. Για να είναι, ο ναός, εμπλουτισμένος με τέτοιου είδους εικόνες σημαίνει ότι ήταν μεγάλος και πολύ πλούσιος και, περαιτέρω, για να μπορεί, ο οικισμός που θα ήταν εκεί, να κατασκευάζει και να συντηρεί τέτοιους ναούς, θα ήταν και αυτός, επίσης, μεγάλος και πολύ πλούσιος. Η θέση στην οποία βρέθηκε, το ανωτέρω ψηφιδωτό, είναι ακριβώς βόρεια και πολύ πλησίον του σημείου στο οποίο, σύμφωνα με τον προηγούμενο θρύλο, υπήρχε η εκκλησία, η οποία καταστράφηκε από το σεισμό. Κατά συνέπεια, οι δύο αυτές μαρτυρίες, συνδυάζονται σε μεγάλο βαθμό. Ως εκ τούτου μπορούμε να εκφέρουμε την άποψη ότι, κατά πάσα πιθανότητα, το τεμάχιο του ψηφιδωτού προέρχεται από ψηφιδωτή εικόνα της, κατά το θρύλο, καταστραφείσης εκκλησίας Συμπέρασμα από τις μαρτυρίες για ευρήματα: Όλες οι μαρτυρίες συνηγορούν, θετικότατα, υπέρ της υπάρξεως του οικισμού του «Παλιού Χωριού», στην περιοχή της ΡΟΔΙΑΣ. Ευρήματα: α. Δυτικά (Αριστερά) του ΞΕΡΙΑ8 : Ο Αναλημματικός Τοίχος: Περιφερειακά, στο ανατολικό και βόρειο μέρος του πλατώματος της «ΡΟΔΙΑΣ», αναγνωρίζεται μία συνεχής και απότομη εδαφική κατάπτωση. Τα ευθύγραμμα τμήματα της κατάπτωσης αυτής ομιλούν περί ανθρωπίνου τεχνικού έργου και όχι περί φυσικής καταπτώσεως. Το ανθρώπινο αυτό έργο δεν ήταν τίποτε άλλο, παρά ένας μεγάλος Αναλημματικός Τοίχος. Η γραμμή αυτού του τοίχου ιχνογραφείται, στη φωτογραφία Νο 12, με την ένδειξη «ΑΝΑΛΗΜΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΙΧΟΣ». Το συνολικό μήκος του τοίχου ήταν 217 μ., περίπου, και ήταν κτισμένος με μεγάλες πέτρες, από τις οποίες έχουν απομείνει
8
ΞΕΡΙΑΣ ονομάζεται ο ΚΑΚΚΑΒΟΣ από τους πρόποδες της Οίτης και βόρεια μέχρι τη συμβολή του στο ΣΠΕΡΧΕΙΟ.
12
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
ελάχιστες. Προφανώς, αυτές που λείπουν, τις έχουν χρησιμοποιήσει, κατά καιρούς, σαν οικοδομήσιμο υλικό στο νέο χωριό, το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ. Ο χώρος που περικλείεται, ως ανωτέρω, από τον Αναλληματικό Τοίχο, είχε επιχωματωθεί και αποτελούσε, προφανώς, την πλατεία του «Παλιού Χωριού» και είναι αυτό που βλέπουμε, σήμερα, σαν πλάτωμα της «ΡΟΔΙΑΣ». Στη βορειοανατολική γωνία του τοίχου αυτού, όπως θα αναφερθεί κατωτέρω, ανακαλύφθηκε το νεκροταφείο του «Παλιού Χωριού». Στην επόμενη φωτογραφία, Νο 14, φαίνεται τμήμα του ανατολικού μέρους του Αναλημματικού Τοίχου, ο οποίος, από την πλευρά αυτή, ήταν παράλληλος με τον ΞΕΡΙΑ.
Φωτ. Νο 14: Τμήμα του ανατολικού Αναλληματικού Τοίχου. Στη φωτογραφία φαίνονται οι ελάχιστες πέτρες που έχουν απομείνει. Στο επάνω αριστερό μέρος της φωτογραφίας φαίνεται η θέση του ανακαλυφθέντος νεκροταφείου του «Παλιού Χωριού», το οποίο αντιστηρίζονταν, από την ανατολική πλευρά, από τον υπ’ όψη . Στο κάτω αριστερό μέρος της φωτογραφίας φαίνεται μία κατάπτωση μαλακών χωμάτων. Από την παρατήρηση των χωμάτων γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι, αυτά, δεν είναι γηγενή, αλλά φερτά από άλλο σημείο. Το γεγονός τούτο επιβεβαιώνει την αναφερθείσα επιχωμάτωση. Στην επόμενη φωτογραφία, Νο 15, φαίνεται τμήμα του βορείου μέρος του Αναλημματικού Τοίχου, όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, ύστερα από 700, περίπου, χρόνια.
13
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ. Νο 15: Τμήμα του βορείου μέρους του Αναλημματικού Τοίχου. Το μεγάλο μήκος του Αναλημματικού Τοίχου και η μεγάλη έκταση της σχηματιζόμενης πλατείας είναι ενδείξεις οι οποίες καταδεικνύουν ότι, το «Παλιό Χωριό», ήταν μεγάλο, πολυάνθρωπο, οικονομικά εύρωστο και καλά οργανωμένο. Τα «ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ» και η προέλευση της ονομασίας των: Αναφέραμε, προηγουμένως, ότι, όλα τα βράχια και χώματα που κατέρρευσαν από τις ΠΛΑΚΕΣ και τον ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟ, έχουν μείνει με την ονομασία «ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ».9 Η προέλευση της ονομασίας αυτής έχει ως εξής: Η λέξη «ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ» σημαίνει, εκτός των άλλων, «γκρεμισμένο ή ετοιμόρροπο κτίσμα ή τμήμα οικοδομής». Είναι αυτονόητο ότι, η ονομασία «ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ», έχει δοθεί μετά το σεισμό, από τους επιζήσαντες κατοίκους των γύρω περιοχών και από αυτούς που ήλθαν να κατοικήσουν - στο νέο χωριό που δημιουργήθηκε - το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ. Με την ονομασία αυτή δεν εννοούσαν βέβαια, αυτά καθ’ εαυτά, τα βράχια και τα χώματα που κατέπεσαν από το βουνό, αλλά τα «χαλάσματα» των κτισμάτων του «Παλιού Χωριού» που ήταν καταπλακωμένα κάτω από αυτά. Άρα, από την ονομασία «Χαλάσματα», αναδύεται η ύπαρξη και η θέση του «Παλιού Χωριού» και επιβεβαιώνεται απολύτως ο θρύλος, όσον αφορά τον τόπο στον οποίο βρίσκονταν και τρόπο της καταστροφής του. Αν ερευνήσουμε στην παρυφή των βράχων, δυτικά του ΞΕΡΙΑ - στην περιοχή της ΡΟΔΙΑΣ - θα ανακαλύψουμε την ύπαρξη πολλών θραυσμάτων αρχαίων χοντρών κεραμιδιών μέσα σ’ αυτούς. Τέτοια θραύσματα κεραμιδιών φαίνονται στην επόμενη φωτογραφία Νο 16.
9
Βλέπε φωτογραφία Νο 9.
14
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ. Νο 16: Θραύσματα αρχαίων χοντρών κεραμιδιών μέσα στους βράχους στην περιοχή της ΡΟΔΙΑΣ. Είναι ξεκάθαρο ότι, τα κεραμίδια αυτά, προέρχονται από τις κεραμοσκεπές των κτισμάτων του «Παλιού χωριού», οι οποίες παρασύρθηκαν από τα βράχια και, τα κεραμίδια τους, κατακερματίστηκαν και αναμίχθηκαν με αυτά. Με τον τρόπο αυτό, βράχια και κεραμίδια, έφθασαν μέχρι του σημείου όπου σταμάτησαν, στο πλάτωμα της ΡΟΔΙΑΣ. Επομένως, τα θραύσματα αυτά των κεραμιδιών, επιβεβαιώνουν, κατά τρόπο σαφή και ανεπίδεκτο αμφισβητήσεως, την ύπαρξη του «Παλιού Χωριού» και τον τρόπο της καταστροφής του. Το Νεκροταφείο του «Παλιού Χωριού»: Η θέση του μέρους του νεκροταφείου που εντοπίστηκε, όπως γράψαμε και προηγουμένως, φαίνεται, στη φωτογραφία Νο 12, με την ένδειξη «ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ». Εντοπίστηκε κατά την εκχέρσωση του χωραφιού, μέσα στο οποίο βρίσκεται. Για την εκχέρσωση χρησιμοποιήθηκε γεωργικός ελκυστήρας με μονόυνο 10 άροτρο . Το άροτρο έφερνε στην επιφάνεια, εκτός από τις πέτρες και τις ρίζες των θάμνων, και σκελετούς. Ήλθαν επίσης στην επιφάνεια μεγάλα τεμάχια από χοντρές κυρτές κεραμίδες και μερικά νομίσματα. Τα νομίσματα προέρχονταν από εκείνα, που, οι οικείοι των νεκρών, τα έβαζαν στα δόντια τους, για να πληρώσουν το Χάρωνα, προκειμένου να τους οδηγήσει στον Άδη 11. Τούτο έγινε πριν από 40 χρόνια περίπου (σήμερα 2008). Είχε, κατά συνέπεια, βρεθεί, τυχαία, μέρος του νεκροταφείου του «Παλιού Χωριού». Δυστυχώς και πάλι από άγνοια της σπουδαιότητας των ευρημάτων που αποκαλύφθηκαν, οι μεν σκελετοί διασκορπίστηκαν και απωλέσθηκαν, τα δε νομίσματα, όσα περιμάζεψαν οι παρόντες, απωλέσθηκαν και αυτά. 10
Το χωράφι ανήκει στον Παναγιώτη Βασιλείου Καρυώτη και, ο ελκυστήρας, ανήκε στον Σπύρο Βασιλείου Παλαιορούτη. 11 Πανάρχαιο έθιμο το οποίο διατηρείται ακόμη και σήμερα σε ορισμένες περιοχές της χώρας.
15
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Το γεγονός της ευρέσεως του νεκροταφείου επιβεβαιώνει, με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, την ύπαρξή του «Παλιού Χωριού», διότι δεν είναι δυνατό να υπάρχει νεκροταφείο χωρίς κατοικημένο οικισμό και, κατοικημένος οικισμός, χωρίς νεκροταφείο., Η έκταση του μέρους του νεκροταφείου που εντοπίσθηκε, μετρήθηκε σε 1.000 μ2 περίπου. Σήμερα, το τμήμα αυτό του νεκροταφείου, είναι ελαιοπερίβολο. Στην επόμενη φωτογραφία, Νο 17, βλέπουμε μέρος της επιφάνείας του.
Φωτ. Νο 17: Μέρος της επιφάνειας του νεκροταφείου. Όπως παρατηρούμε, η επιφάνεια του εδάφους, είναι κατάσπαρτη από πέτρες και θραύσματα κεραμιδιών. Από τις συγκεντρωθείσες πληροφορίες προκύπτει ότι, οι λάκκοι των τάφων, ήταν λιθόκτιστοι εσωτερικά και, το επάνω μέρος τους, σκεπάζονταν με δύο μεγάλες κυρτές και χοντρές κεραμίδες. Άρα, οι ανωτέρω αναφερόμενες πέτρες και τα θραύσματα κεραμιδιών - στην επιφάνεια του εδάφους του ευρεθέντος νεκροταφείου - προέρχονται από τους τάφους, που ανασκάφηκαν από το υνί του αρότρου. Στην επόμενη φωτογραφία, Νο 18, βλέπουμε μία πέτρα, από τη λιθοδομή κάποιου τάφου και θραύσματα κεραμιδιών με κύρτωση, από τις κεραμίδες με τις οποίες σκεπάζονταν οι λάκκοι των τάφων.
16
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ. Νο 18: Πέτρα και θραύσματα κεραμιδιών από τους τάφους του Νεκροταφείου. Ακόμη παρατηρούμε και θραύσματα επισμαλτωμένων πιάτων, επάνω στο κεραμίδι της κάτω αριστερής επιφάνειας της πέτρας, από αυτά που τοποθετούσαν, μέσα στον τάφο, μαζί με το νεκρό (κτερίσματα). Από τα Πρακτικά του 3ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας και στη εισήγηση της κας Μαρίας – Φωτεινής Παπακωνσταντίνου με θέμα: Τα αποτελέσματα των ανασκαφών της ΙΔ.΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων στην περιοχή του Σταυρού (σελ. 22 – 23) προέκυψαν τα εξής στοιχεία: - Οι τάφοι είχαν τη μορφή που φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία Νο 19:
Φωτ. Νο 19: Καραμοσκεπής καλυβίτης τάφος. - Κατά την κα Παπακωνσταντίνου: «Οι τάφοι προέρχονται από υστερορρωμαϊκό – παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο. Ήταν ορθογώνια ή ελλειψοειδή ορύγματα λαξευμένα στο σχιστολιθικό βράχο της περιοχής με ή χωρίς περιχείλωμα και με προσανατολισμό Α – Δ. Στο εσωτερικό πολλών από αυτά είχαν κατασκευασθεί κεραμοσκεπείς καλυβίτες τάφοι (όπως φαίνεται στη φωτογραφία Νο 19). Οι περισσότεροι περιείχαν νεκρούς τοποθετημένους εκτάδην με το κρανίο προς τα Δ. Ήταν 17
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
όλοι ακτέριστοι, εκτός από έναν που περιείχε ταφή μικρού κοριτσιού με δύο ασημένια ενώτια. Αυτό το εύρημα, σε συνδυασμό με τον τρόπο κατασκευής των τάφων και την απουσία κτερισμάτων, που συνάδει με την ένδεια που σημειώνεται στον ελλαδικό χώρο κατά την περίοδο της σλαβικής εισβολής, επιτρέπουν την τοποθέτηση της χρήσης του νεκροταφείου στον 5ο – 6ο αιώνα μ. Χ.». Από επιτόπια έρευνα, στην περιοχή της Ροδιάς, διαπιστώθηκε ότι, το νεκροταφείο που είχε εντοπισθεί αρχικά, επεκτείνονταν και προς την κατωφέρεια εκείθεν της βόρειας πλευράς του και κάτω από τον Αναλληματικό τοίχο. Το νέο, αυτό, τμήμα σημειώνεται, στη φωτογραφία Νο 12, με την ένδειξη «ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ». Τα δύο ανωτέρω τμήματα του νεκροταφείου (Αρχικό και «Συμπληρωματικό») επικοινωνούσαν, μεταξύ τους, με δίοδο, η οποία υπήρχε (και υπάρχει) στη βορειοανατολική γωνία του Αναλληματικού Τοίχου. Το ότι, το νέο τμήμα που εντοπίσθηκε ως ανωτέρω, χρησιμοποιείτο ως νεκροταφείο, επιβεβαιώνεται από τα εξής: Η επιφάνειά του είναι διάσπαρτη από θραύσματα κεραμιδιών, όμοια με αυτά του νεκροταφείου που εντοπίσθηκε αρχικά. Στη θέση που σημειώνεται, στη φωτογραφία Νο 12, με την ένδειξη «ΤΑΦΟΣ», βρέθηκε, πριν από 40 χρόνια περίπου (σήμερα 2008), ένας τάφος. Σκάβοντας, ο Θεόδωρος Πανταζής, για να φτιάξει ένα λάκκο, προκειμένου να φυτέψει μία ελιά, έπεσε επάνω σε κάτι μεγάλες κεραμίδες. Τραβώντας τις κεραμίδες αποκαλύφθηκε ένας σκελετός, στα δόντια του οποίου ήταν ένα νόμισμα. Ο Θεόδωρος κράτησε το νόμισμα, πήρε μερικά τεμάχια από τις κεραμίδες, φύτεψε μία ελιά - μέσα στο λάκκο που είχε κατασκευάσει - και έτσι, ο νεκρός, ξανάμεινε στην αιώνια ησυχία του. Τα ευρήματα που παρέλαβε ο Θεόδωρος Πανταζής, φαίνονται στις ακόλουθες φωτογραφίες: Το νόμισμα στην επόμενη φωτογραφία Νο 20:
Φωτ. Νο 20: Το νόμισμα που βρέθηκε στον τάφο. Περιγραφή του νομίσματος:
18
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Το νόμισμα είναι ανώνυμος, χάλκινος, Βυζαντινός Φόλλις 12 με χρονολογία κοπής από το 976 μ.Χ.13 μέχρι, περίπου, το 1030/35 μ.Χ. Στη μία όψη (αριστερά) φέρει την προτομή του Χριστού και τα γράμματα «IC XC» και στην άλλη (δεξιά) γράφει: «IHCOΥC ΧΡΙCTOC BACIΛΕΥC ΒΑCΙΛΕΩΝ». Να σημειώσουμε, εδώ, ότι, η κα Παπακωνσταντίνου, χρονολογεί τους τάφους του ανωτέρω είδους, που βρέθηκαν στο νεκροταφείου του Σταυρού, τον 5ο – 6ο αιώνα μ. Χ. Στην προκειμένη περίπτωση, παρόμοιος τάφος, φέρει το νόμισμα, το οποίο είναι κοπής 976 – 1030/35 μ. Χ.. Άρα, το είδος αυτών των τάφων, χρησιμοποιείτο και περί το τέλος του 9ου και αρχάς του 10ου αιώνος μ.Χ. Ίσως, το θέμα, να έχει ανάγκη περαιτέρω ερεύνης. Τα τεμάχια, από τις μεγάλες κεραμίδες, φαίνονται στην επόμενη φωτογραφία Νο 21:
Φωτ. Νο 21: Τα τεμάχια από τις μεγάλες κεραμίδες. Οι κεραμίδες αυτές φυλάσσονται στο Λαογραφικό Μουσείο του Κωσταλεξίου. Η έκταση, του νέου τμήματος του νεκροταφείου που εντοπίσθηκε, είναι 2000 μ2 περίπου. Αν, σ’ αυτά, προσθέσουμε και τα 1000 μ2, περίπου, του αρχικού τμήματος που εντοπίσθηκε, έχουμε μία συνολική έκταση νεκροταφείου της τάξεως των 3000 μ2 περίπου. Η μεγάλη έκταση του νεκροταφείου είναι μία σαφέστατη απόδειξη ότι και ο πληθυσμός του «Παλιού Χωριού» ήταν μεγάλος σε αριθμό. Κατ’ επέκταση γίνεται αντιληπτό ότι και η έκταση του «Χωριού» αυτού ήταν πολύ μεγάλη, για να μπορεί να χωρέσει τον πληθυσμό αυτόν. Υπέρ αυτής της απόψεως συνηγορεί και το μεγάλο μήκος του Αναλληματικού Τοίχου και της μεγάλης έκτασης της πλατείας που, αυτός, περιέκλειε. Κατά συνέπεια έχουμε όλα τα απαραίτητα και απαιτούμενα στοιχεία, για να προαγάγουμε, τον εξεταζόμενο οικισμό, από «Χωριό» σε «πόλισμα» ή και «Κωμόπολη» ακόμη. Η δακτυλήθρα και το βελόνι ραφής: Στη φωτογραφία Νο 12 και στη θέση που σημειώνεται με την ένδειξη «ΔΑΚΤΥΛΗΘΡΑ – ΒΕΛΟΝΙ» βρέθηκαν μία χάλκινη δακτυλήθρα και ένα χάλκινο βελόνι, τα οποία φαίνονται στην επόμενη φωτογραφία Νο 22:
12 13
Φόλλις = το λέπι, μεταλλικό νόμισμα < από το αρχαίο φόλλις. Το 976 μ. Χ. έγινε Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ο Βασίλειος Β΄. (Ο Βουλγαροκτόνος).
19
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ. Νο 22: Η Δακτυλήθρα και το Βελόνι., Η εύρεση των αντικειμένων αυτών, στο σημείο που βρέθηκαν, αποτελεί σαφή ένδειξη ότι, στο σημείο εκείνο, πρέπει να υπήρχε κάποιο ραφείο και, η δακτυλήθρα και το βελόνι, να αποτελούσαν μέρος της συλλογής των εργαλείων του καταστηματάρχου – ράπτου. Αν, την ανωτέρω εκτίμηση, τη συνδυάσουμε με την αναμφισβήτητη ύπαρξη εργαστηρίου επεξεργασίας μετάλλων, λίγο ανατολικότερα στο σημείο με την ένδειξη «ΕΡΓ. ΕΠΕΞ. ΜΕΤΑΛΛΩΝ», μπορούμε να συμπεράνουμε τα ακόλουθα: Στο νότιο μέρος του πλατώματος (Πλατείας) της Ροδιάς υπήρχαν τα καταστήματα του «Παλιού Χωριού». Μπροστά από τα καταστήματα αυτά θα πρέπει να περνούσε δρόμος, ο οποίος θα συνέδεε, το «Παλιό Χωριό», με οικισμούς που ήταν δυτικότερα και ανατολικότερα. Συμπέρασμα από τα ευρήματα δυτικά του Ξεριά: Επιβεβαιώνεται πέραν πάσης αμφιβολίας, ο θρύλος, όσον αφορά την ύπαρξη και καταστροφή του «Παλιού Χωριού». Ο οικισμός αυτός πρέπει να ήταν σημαντικός σε έκταση και πολυάνθρωπος. β. Ανατολικά (Δξιά) του ΞΕΡΙΑ: Ο χώρος αυτός είναι μικρός σε έκταση και η καταστροφή, από τα βράχια που κατέπεσαν, πλήρης. Τα μόνα που βρέθηκαν, στη θέση αυτή, είναι αρκετά θραύσματα αρχαίων χοντρών κεραμιδιών. Η θέση που βρέθηκαν φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία, Νο 23, με την ένδειξη Κεραμίδια.
20
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ. Νο 23: Θέση ευρέσεως θραυσμάτων κεραμιδιών ανατολικά του ΞΕΡΙΑ. Τα θραύσματα των κεραμιδιών τα βλέπουμε στην επόμενη φωτογραφία Νο 24:
Φωτ. Νο 24: Θραύσματα κεραμιδιών, στην παρυφή των βράχων, ανατολικά του ΞΕΡΙΑ. Στο σημείο που βρέθηκαν τα κεραμίδια, τα χώματα είναι πολύ σαθρά, γεγονός που υποδηλώνει ότι δεν είναι αυτόχθονα, αλλά φερτά από άλλη περιοχή. Στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να είναι τα χώματα τα οποία συμπαρέσυραν τα βράχια, που κατέπεσαν από τις «ΠΛΑΚΕΣ». Μέσα στα χώματα αυτά υπάρχουν πολλά θραύσματα κεραμιδιών, σαν αυτά που βλέπουμε στην προηγούμενη φωτογραφία. Αυτό είναι μία ένδειξη ότι, και αυτά, προέρχονται από τις κεραμοσκεπές των οικημάτων, που υπήρχαν ανατολικά του Ξεριά. Αυτό σημαίνει ότι υπήρχαν σπίτια και ανατολικά του ΞΕΡΙΑ και, το «Παλιό Χωριό», επεκτείνονταν και προς την κατεύθυνση αυτή. Γενικό συμπέρασμα από το σύνολο των μαρτυριών και ευρημάτων: Η ύπαρξη του οικισμού του «Παλιού χωριού» είναι αναμφίβολο γεγονός. Το κύριο μέρος του οικισμού ήταν δυτικά (Αριστερά) του ΞΕΡΙΑ. 21
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Ο οικισμός επεκτείνονταν, πιθανότατα, και ανατολικά (Δεξιά) του ΞΕΡΙΑ. Γενικό συμπέρασμα για την αυθεντικότητα του θρύλου: Από την όλη έρευνα αποδείχτηκαν τα εξής: α. Ο σεισμός έγινε, σε άγνωστο χρόνο, μεταξύ των ετών 1224 και 1466 μ. Χ. β. Τεράστιοι όγκοι βράχων και χωμάτων αποκολλήθηκαν, ένεκα του σεισμού, από τις θέσεις ΠΛΑΚΕΣ και ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ και κατέρρευσαν προς τους πρόποδες του βουνού. γ. Τα ανωτέρω βράχια και χώματα καταπλάκωσαν το «Παλιό Χωριό», το οποίο βρίσκονταν στη θέση ΡΟΔΙΑ. Πιθανότατα το χωριό να εκτείνονταν και ανατολικά (Δεξιά) του ΞΕΡΙΑ και στο ίδιο ύψος με τη ΡΟΔΙΑ. Κατά συνέπεια, ο Θρύλος, απηχεί, μέχρις εδώ, πραγματικά γεγονότα, τα οποία τα μεταδίδει, δια του προφορικού λόγου, από γενιά σε γενιά και τα διατηρεί, αναλλοίωτα, ανά τους αιώνες. Στο δυτικό (Δεξιό) μέρος, της περιοχής που εξετάσαμε, υπάρχει μία τοποθεσία, με την ονομασία ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΚΕΣ.14 Φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία Νο 25:
Φωτ. Νο 25: Η τοποθεσία ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΚΕΣ Είναι σαφή τα ίχνη, Νοτιοδυτικά του τοπωνυμίου Βαθιές Λάκες, αρχαίας κατολίσθησης. Στην υποδεικνυόμενη θέση και μέσα στα βράχια βρέθηκαν τα εξής: Πρώτον: Τα κεραμικά που βλέπουμε σ’ αυτή τη φωτογραφία, Νο 26:
14
Βλέπε και ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΚΑΤΟ (ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΕΣ).
κάποιας
22
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ. Νο 26: Τα κεραμικά που βρέθηκαν στις ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΚΕΣ. Η ύπαρξή τους, αποτελεί σαφή ένδειξη υπάρξεως κάποιου αρχαίου οικισμού, στην περιοχή που βρέθηκαν, ο οποίος καταστράφηκε, από την κατολίσθηση που προαναφέρθηκε. Τούτο επιβεβαιώνεται από το κεραμικό σε μεγέθυνση, το οποίο φαίνεται στο επάνω δεξιό μέρος της φωτογραφίας. Πρόκειται για θραύσμα της βάσεως ενός αγγείου, επάνω στο οποίο διατηρείται, ακόμη, η πανάρχαια βαφή του. Το θραύσμα αυτό χρονολογείται περί τον 4ο αιώνα π.Χ., χρονολογία που προσδιορίζει τον περίπου χρόνο της κατολίσθησης και της καταστροφής του εκεί οικισμού. Δεύτερον: Η σφαιροειδής πέτρα που φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία, Νο 27:
Φωτ. Νο 27: Η πέτρα που βρίσκεται στις ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΚΕΣ. Η διάμετρός της είναι 2,30μ και η περιφέρειά της 7,15μ. Κατά το Ίδρυμα Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών πρόκειται, για πέτρα που σχηματίστηκε την εποχή των παγετώνων ως εξής: Στο κάτω μέρος κάποιου παγετώνα και στο σημείο που, αυτός, έρχονταν σε επαφή με το έδαφος, σχηματίστηκε κάποιο αρχικό σφαιρικό 23
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
μόρφωμα. Με την κίνηση του παγετώνα το μόρφωμα περιστρέφονταν και, κατά την περιστροφή, επικάθονταν, περιφερειακά, διάφορα υλικά του εδάφους. Με τον τρόπο αυτό η σφαίρα μεγάλωνε και, τελικά, έφτασε στο μέγεθος που τη βλέπουμε στη φωτογραφία. Αυτός είναι και ο λόγος που, η δομή της, είναι διαστρωματική και όχι συμπαγής. Αν λάβουμε υπ’ όψη ότι, οι τελευταίοι παγετώνες στην - περιοχή της Ελλάδος - υπήρχαν πριν από 13.000 χρόνια, μπορούμε να εκτιμήσουμε πόσο πανάρχαια είναι η πέτρα αυτή. Ίσως, η ηλικία της, είναι και εκατομμυρίων ετών. Η σύνθεσή της είναι η τυπική ενός ψαμμίτη, αποτελουμένου, κυρίως, από κόκκους χαλαζία και από αστρίους. Απομένει να αποδειχθεί και η ακρίβειά του θρύλου, όσον αφορά και την προέλευση της ονομασίας του σημερινού χωριού, ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ, από τα ονόματα των δύο διασωθέντων, από το σεισμό, Κώστα και Αλέξη. Αυτό θα το δούμε στη συνέχεια. ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Όλα τα ευρήματα, τα οποία έχουν αναφερθεί μέχρι τώρα, στην περιοχή της Ροδιάς, ανήκουν στη μεταχριστιανική εποχή. Υπάρχουν όμως και ευρήματα, τα οποία ανήκουν στην προχριστιανική εποχή. Τα ευρήματα αυτά είναι τα ακόλουθα: Nόμισμα των ΛΟΚΡΩΝ: Οι όψεις του νομίσματος φαίνονται στην επόμενη φωτογραφία Νο 28:
Φωτ. Νο 28: Οι δύο όψεις του νομίσματος των ΛΟΚΡΩΝ. Περιγραφή του νομίσματος: Χρονολογείται από 338 – 300 π.Χ. Στη μία όψη απεικονίζεται η κεφαλή της Αθηνάς, ενώ, στην άλλη, ένα σταφύλι και φέρει την επιγραφή «ΛΟΚΡΩΝ». Νόμισμα των ΒΟΙΩΤΩΝ: Οι όψεις του νομίσματος φαίνονται στην επόμενη φωτογραφία Νο 29. 24
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ Νο 29: Οι δύο όψεις του νομίσματος των ΒΟΙΩΤΩΝ. Περιγραφή του νομίσματος: Χρονολογείται από το 338 - 315 π.Χ. Στη μία όψη του απεικονίζεται η Βοιωτική Ασπίδα. Η Βοιωτική Ασπίδα ήταν το σύμβολο ισχύος των Βοιωτών. Στην άλλη όψη απεικονίζεται η Τρίαινα και φέρει την επιγραφή «ΒΟΙΩΤΩΝ». Η ύπαρξη των νομισμάτων αυτών δικαιολογείται, προφανώς, από υφιστάμενες εμπορικές συναλλαγές μεταξύ Οιταίων του «Παλιού Χωριού» και Λοκρών αφ’ ενός και Βοιωτών αφ’ ετέρου ή από άλλες επαφές μεταξύ των. Δύο τοξωτά τμήματα από χάλκινο βραχιόλι: Φέρουν αβαθείς διακοσμητικές αυλακώσεις στην εξωτερική επιφάνεια. Ανάγονται στη γεωμετρική περίοδο (1100 – 700 π. Χ.). Δεν διατίθεται εικόνα ή περίγραμμα. Αγνύθα: Η αγνύθα φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία Νο 30:
Φωτ. Νο 30: Η αγνύθα. 25
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Η λέξη «αγνύθα» προέρχεται από την αρχαία Ελληνική λέξη «αγνύς». Οι αγνύθες ήταν υφαντικά βάρη (βαρίδια του αργαλειού). Τα χρησιμοποιούσαν για να τεντώνουν και να κρατούν, στη θέση τους, τα νήματα του στημονιού, στον κατακόρυφο αργαλειό που χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα. Για να το πετύχουν αυτό, περνούσαν, την κλωστή του στημονιού, στην οπή της αγνύθας (Στη φωτογραφία φαίνεται, η οπή της αγνύθας, στην κορυφή της). Η Αγνύθα, με το βάρος της, την κρατούσε τεντωμένη την κλωστή και στη θέση της. Για να γίνει καλύτερα αντιληπτό το θέμα, σας παραθέτω την επόμενη φωτογραφία, Νο 31, στην οποία φαίνεται η Πηνελόπη με το αργαλειό της και ένας μνηστήρας.
Φωτ. Νο 31: Η Πηνελόπη και ο αργαλειός της. Βλέπουμε ότι, ο αργαλειός, είναι κατακόρυφος. Βλέπουμε, ακόμη, τις κλωστές του στημονιού και, στις κάτω άκρες τους, τις δεμένες, σ’ αυτές, αγνύθες (με το άσπρο χρώμα), οι οποίες τις κρατούν τεντωμένες και στη θέση τους. Σημειώνεται ότι, ένας μεγάλος κατακόρυφος αργαλειός, είχε 65 – 70 αγνύθες. Στην επόμενη φωτογραφία, Νο 32, βλέπουμε αγνύθες διαφόρων μεγεθών και σχημάτων, οι οποίες εκτίθενται στο Μουσείου του αεροδρομίου «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» και οι οποίες βρέθηκαν, κατά τις ανασκαφές που έγιναν, στο χώρο που κατασκευάστηκε το αεροδρόμιο. Χρονολογούνται κατά το 11ο και 12ο αιώνα π. Χ.
26
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Φωτ. Νο 32: Αγνύθες από το Μουσείο του Αεροδρομίου ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ. Στο σταθμό «Πανεπιστήμιο», του Μετρώ, εκτίθενται αγνύθες, οι οποίες χρονολογούνται τον 4ο αιώνα π.Χ. Επομένως, η αγνύθα που βρέθηκε στη ΡΟΔΙΑ, είναι ένα πανάρχαιο εύρημα. Αιχμή δόρατος: Η αιχμή φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία, Νο 33.
Φωτ. Νο 33: Η αιχμή δόρατος. Πρόκειται για εύρημα, το οποίο μπορεί να χρονολογηθεί από την αρχαιότητα μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή (395 μ. Χ.). Συμπέρασμα από τα προχριστιανικά ευρήματα: Από τα ανωτέρω ευρήματα προκύπτει ότι, η περιοχή του «παλιού Χωριού», κατοικείτο, συνέχεια και αδιάλειπτα, από τους πανάρχαιους χρόνους, μέχρι που επήλθε η καταστροφή του από το σεισμό. Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ «ΠΑΛΙΟΥ ΧΩΡΙΟΥ» Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο, το οποίο να προδίδει την ονομασία της Κωμόπολης (Παλιού Χωριού), όπως αποκαλύφθηκε ανωτέρω. Ούτε ο θρύλος 27
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
παραδίδει τίποτε το σχετικό με την ονομασία της. Και να υπήρχε η ονομασία, στον απόηχο του θρύλου, φαίνεται ότι, με την πάροδο του χρόνου, λησμονήθηκε και χάθηκε. Επομένως, η ονομασία του «Παλιού Χωριού», είναι άγνωστη. Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΧΩΡΙΟΥ «ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ» Γενικά: Η ονομασία του σημερινού χωριού, «ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ», είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το θρύλο. Κατά την προηγηθείσα ανάλυση αποδείχθηκε η αυθεντικότητα του θρύλου όσον αφορά το γεγονός του επισυμβάντος σεισμού και της υπάρξεως και καταστροφής του «Παλιού Χωριού». Αφού συμβαίνει αυτό, δικαιούμεθα να δεχθούμε ότι, ο θρύλος, απηχεί, κατά τεκμήριο, πραγματικό γεγονός και για το θέμα της προέλευσης της ονομασίας του νέου χωριού. Τα γλωσσολογικά: Ας δούμε όμως αν, γλωσσολογικά, είναι δυνατό να προκύψει, από τα ονόματα Κώστας και Αλέξης, η ονομασία «Κωσταλέξι». Το ανωτέρω γλωσσολογικό θέμα αποτελείται από δύο, επί μέρους, ζητήματα, τα εξής: Το πρώτο: Αν, τα δύο ονόματα Κώστας και Αλέξης, μπορούν να παρατεθούν το ένα δίπλα από το άλλο και να αποτελέσουν ένα ενιαίο όνομα, το «Κωσταλέξης». Το δεύτερο: Αν είναι δυνατό το αρσενικό, «ο Κωσταλέξης», να μετατραπεί σε ουδέτερο, «το Κωσταλέξι». Το πρώτο θέμα: Επειδή δεν έχω γλωσσολογικές γνώσεις, απευθύνθηκα, ύστερα από υπόδειξη, στον κ. Βαγιακάκο Δικαίο, ο οποίος είναι Φιλόλογος, Επίτιμος Γενικός Διευθυντής του Κέντρου Συντάξεως της Νέας Ελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών, Πρόεδρος της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών, Γραμματέας του Συλλόγου για την Διάδοση Ωφελίμων Βιβλίων και Γλωσσολόγος εξειδικευμένος στα τοπωνύμια. Ο κ. Βαγιακάκος, λοιπόν, μου είπε τα εξής: Οι δύο διασωθέντες πρέπει να ήταν πατέρας και γιος και το μεν όνομα Κώστας πρέπει να ήταν το μικρό όνομα του πατέρα και, το Αλέξης, το μικρό όνομα του γιου. Σ’ αυτή την περίπτωση, τα μικρά ονόματα πατέρα και γιου, παρατίθενται το ένα δίπλα στο άλλο και, συνδεόμενα μεταξύ τους με απόλυτα φυσικό τρόπο, αποτελούν ένα ενιαίο και αδιαίρετο όνομα. Κατόπιν τούτου, η σύνθετη ονομασία «Κωσταλέξης», σημαίνει, κατά τον κ. Βαγιακάκο, ο Αλέξης (γιος) του Κώστα (πατέρας). Συγκέντρωσα πολλά τέτοια, σύνθετα και ενιαία, ονόματα από Ρουμελιώτικα χωριά, τα οποία φαίνονται στον επόμενο πίνακα.
ΕΝΙΑΙΑ ΟΝΟΜΑΤΑ (ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ) ΑΠΟ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΠΑΤΕΡΑ ΚΑΙ ΓΙΟΥ 28
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Α/Α 1 2 3
4 5
6
7
8 9
10
ΕΝΙΑΙΟ ΟΝΟΜΑ ΚΑΝΟΝΙΚΟ (ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΧΩΡΙΟ: ΑΝΑΤΟΛΗ (ΧΟΜΙΡΓΙΑΝΗ) Ζουουγιώργους (Ζωογιώργος = Γεώργιος Μπενίσης του Ζώη ο Γιώργος του Ζώη) Νικουλουγιώργους Γεώργιος Σκαρμούτσος του (Νικολογιώργος = Νικολάου ο Γιώργος του Νικ.). Βαγγιλουθανάης (Βαγγελοθανάσης = Αθανάσιος Σκαρμούτσος του ο Αθανάσιος του Ευαγγέλου Ευαγγέλου) ΧΩΡΙΟ: ΝΕΟΧΩΡΙΟ ΥΠΑΤΗΣ Δρουσουμήτρους (Δροσομήτρος = Δημήτριος Κεφαλάς του Δρόσου15 ο Μήτρος του Δρόσου) Σταυρουκώτσιους (Σταυροκώτσιος = Κωνσταντίνος Γεωργουσόπουλος ο Κώτσιος του του Σταύρου16 Σταύρου) Βασιλουμήτρους (Βασιλομήτρος = Δημήτριος Παπασταμάτης του ο Μήτρος του Βασιλείου Βασιλείου) Πιρικλουθανάης (Περικλοθανάσης = Αθανάσιος Πολίτης του Περικλή ο Θανάσης του Περικλή) ΧΩΡΙΟ: ΚΑΣΤΑΝΙΑ Γιαννουχρήστους Χρήστος Λέλλης του Ιωάννου (Γιαννοχρήστος = ο Χρήστος του Γιάννη) Γιουργόιαννους (Γεωργόγιαννος = Ιωάννης Λέλλης του Γεωργίου ο Γιάννης του Γιώργου) Δημόιαννους (Δημόγιαννος = Ιωάννης Λέλλης του Δήμου ο Γιάννης του Δήμου)
Ακόμη και στο χωριό Κρόγγοι, της περιοχής των Αγίων Σαράντα της Βορείου Ηπείρου, υπάρχει κάτοικος, που τον ονομάζουν Κωσταλέξη (μόνο που, εδώ, είναι ο Κώστας του Αλέξη και όχι ο Αλέξης του Κώστα) και τη γυναίκα του 15 16
Από το 1928 ήταν κάτοικος Κωσταλεξίου. Κάθε χρόνο και επί σειρά πολλών ετών ξεχειμώνιαζε, με τα πρόβατά του, στο Κωσταλέξι.
29
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Κωσταλέξινα. Την πληροφορία αυτή μου την έδωσε η κόρη τους Ευτυχία, η οποία, συμπτωματικά, καθαρίζει το κλιμακοστάσιο της πολυκατοικίας που διαμένω, στην Αθήνα. Κατόπιν των ανωτέρω είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι, τα ονόματα Κώστας και Αλέξης, είναι δυνατό να τεθούν, το ένα μετά το άλλο, με απλή παράθεση και να αποτελέσουν το ενιαίο και αδιαίρετο όνομα ο Κωσταλέξης. Το δεύτερο θέμα: Η μετατροπή του αρσενικού, «ο Κωσταλέξης», σε ουδέτερο, «το Κωσταλέξι»: Και για το θέμα αυτό απευθύνθηκα και πάλι στον κ. Βαγιακάκο, ο οποίος με ενημέρωσε ως εξής: Υπάρχει γενικός γλωσσολογικός κανόνας, ο οποίος ισχύει από την εποχή του Βυζαντίου, σύμφωνα με τον οποίο, η γενική των ονομασιών των τοπωνυμίων - που προέρχονται από το όνομα ιδρυτού ή κτήτορα - μετατρέπεται σε ουδέτερο. Ο κανόνας αυτός διαμορφώθηκε με την ακόλουθη διαδικασία: Στην αρχή έλεγαν: Πάμε στο χωριό, π.χ., ο Μαυρομάτης (ονομαστική του αρσενικού). Μετά έλεγαν: Πάμε στο χωριό του Μαυρομάτη (γενική του αρσενικού). Τέλος κατέληξαν να λένε: Πάμε στο χωριό το Μαυρομάτι (ονομαστική του ουδετέρου). Στην περίπτωση αυτή, η ουδέτερη λέξη το χωριό, παράσυρε και την επόμενη γενική του αρσενικού, του Μαυρομάτη, και την έκαμε και αυτή ουδέτερο, το Μαυρομάτι. Σήμερα, βέβαια, δεν χρειάζεται να ακολουθηθεί η διαδικασία αυτή, αλλά, οι ονομασίες των τοπωνυμίων της ανωτέρω περιπτώσεως, δίδονται, απ’ ευθείας, στο ουδέτερο γένος. Με βάση τον ανωτέρω κανόνα μετατρέπεται και το αρσενικό, «ο Κωσταλέξης», σε ουδέτερο «το Κωσταλέξι», δεδομένου ότι, ο Κωσταλέξης (ο Αλέξης του Κώστα) ήταν ιδρυτής και κτήτορας του νέου χωριού. Αλλά έχουμε και τη μαρτυρία του Δημητρίου Γρηγορίου Καμπούρογλου,17 ο οποίος, σε μία επιστολή του προς το φίλο του Κ. Γ. Κατσίμπαλη η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Εστία» στις 28 Ιουνίου 1898, έγραφε τα εξής: «…. Όπως και το κτήμα του Τατόη έγινε το Τατόϊ, το κτήμα του Ρέντη έγινε το Ρέντι….». Επομένως δεν έχουμε μόνο το γλωσσολογικό κανόνα του κ. Βαγιακάκου, σχετικά με τη μετατροπή του αρσενικού σε ουδέτερο, αλλά και τη μαρτυρία του Δημητρίου Καμπούρογλου, Συνεπώς, πέραν πάσης αμφιβολίας, είναι απόλυτα φυσιολογική η μετατροπή του αρσενικού «ο Κωσταλέξης» σε ουδέτερο «το Κωσταλέξι». Από όλα τα ανωτέρω παρατηρούμε ότι, η Ελληνική γλωσσολογία, υποστηρίζει πλήρως και απολύτως το θρύλο περί προελεύσεως της ονομασίας Κωσταλέξι από το ονόματα Κώστας και Αλέξης. Επομένως, ο θρύλος, είναι ακριβής και ως προς την ονομασία του νέου χωριού. Κατόπιν τούτου είναι σαφές και αναμφισβήτητο ότι, η ονομασία αυτή, είναι το κανονικό όνομα του χωριού από της ιδρύσεώς του. 17
Δημ. Καμπούρογλου (1852 – 1942): Λογοτέχνης και ιστοριοδίφης. Το κύριο μέρος του έργου του είναι αφιερωμένο σε εθνολογικές και ιστορικές μελέτες. Συγκέντρωσε πολύτιμο όγκο ανεκδότων και άλλων στοιχείων υλικού, σχετικού με την αθηναϊκή ζωή του μεσαίωνα και της τουρκοκρατίας. Ένεκα τούτου έλαβε τον τίτλο του ιστορικού της ελληνικής πρωτεύουσας.
30
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
Εν τούτοις η επίσημη ονομασία του χωριού είναι Κωσταλέξης. Τούτο έγινε με διοικητική απόφαση της Νομαρχίας Φθιώτιδας το 1940, χωρίς καμία έρευνα. Προφανώς, σε κάποιον εκσυγχρονιστή της εποχής εκείνης, δεν του πήγαινε καλά στο αυτί «το Κωσταλέξι» και εισηγήθηκε την τροποποίησή του σε «ο Κωσταλέξης». Ακόμη δεν έλαβε υπ’ όψη του την από 27 Απριλίου 1914 απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου σύμφωνα με την οποία, η Κοινότητα, θα φέρει το όνομα «Κοινότης Κωσταλεξίου». Μέρος του Πρακτικού της Αποφάσεως του Συμβουλίου φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία, Νο 34:
Φωτ. Νο 34: Μέρος του Πρακτικού του Κοινοτικού Συμβουλίου για την ονομασία του χωριού με το όνομα Κωσταλέξι. Θα πρέπει να τονιστεί ότι, παρά την ανωτέρω παραποίηση της ονομασίας του χωριού, όλοι οι Κωσταλεξιώτες και όσοι γνωρίζουν το χωριό το αναφέρουν με την παραδοσιακή του ονομασία, το Κωσταλέξι. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Με την ολοκλήρωση της ανωτέρω έρευνας: Αποδείχθηκε η αυθεντικότητα του θρύλου που αναλύθηκε, όσον αφορά το σεισμό που έγινε, την ύπαρξη και καταστροφή του «Παλιού Χωριού» και την προέλευση της ονομασίας Κωσταλέξι από τα ονόματα Κώστας και Αλέξης. Ο θρύλος, λοιπόν, απηχεί, στο σύνολό του, πραγματικά γεγονότα. Ταυτόχρονα αποδείχθηκε η δυναμική του Θρύλου, να διατηρεί, τα γεγονότα αυτά, αναλλοίωτα επί σειρά αιώνων. Ο ενεργήσας την έρευνα αισθάνεται εξαιρετικά ευτυχής, διότι του δόθηκε η ευκαιρία, να αναστήσει τη χαμένη ιστορία του «Παλιού Χωριού», να αποκαθάρει την ονομασία του σημερινού χωριού και να παραδώσει, στους παρόντες και επερχόμενους Κωσταλεξιώτες, μία γνήσια και πραγματική αναφορά στην ιστορική τους παράδοση. Ακόμη, ο ενεργήσας την έρευνα, αισθάνεται και περαιτέρω ευτυχής, διότι θεωρεί, την ανωτέρω εργασία του, ως ευκαιρία για την επιστροφή λίγων τροφίων, από αυτά που χρωστά στη γενέτειρά του το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ. Παναγιώτης Πανταζής Αντιστράτηγος ε.α.
31
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
32