Gedeeld Erfgoed - Museum Maluku Nanneke Wigard Mij is gevraagd om iets te vertellen over de fotocollectie van het Museum Maluku en dat doe ik graag want de fotocollectie is één van de leukste onderdelen van mijn werk hier. De vraag die direct bij me opkwam bij het thema ‘koloniale fotocollecties’ was: kun je de fotocollectie van dit museum eigenlijk wel een koloniale fotocollectie noemen? Een deel van de collectie zeker wel, maar een ander deel niet. En niet alleen omdat veel foto’s buiten de koloniale tijd vallen, maar ook omdat ze gemaakt zijn vanuit een ander perspectief. Of omdat ze anders gebruikt worden. Ik zal u het één en ander laten zien uit onze praktijk. Hier zien we de foto die voor de flyer is gebruikt: een sinterklaasviering rond 1935, uit het album van dhr. Boenink, hoofdonderwijzer van de Eerste en Tweede Christelijke School op Ambon.
Dit is de schrijver en onderwijzer Pier Rimba Haan naast een bewoner van het eiland Seram ook uit die tijd.
Ook een typisch koloniale setting waar je als kijker een wat ongemakkelijk gevoel bij krijgt.
De bovenste foto hoort bij dezelfde gebeurtenis. Het aardige van deze foto’s is dat er een verhaal bij verteld kan worden dat de schoondochter van de Nederlandse man vertelde toen ze de foto’s aan het museum schonk. Haar schoonvader was een belastinginspecteur die een rondreis maakte langs de dorpen op de Molukken om belasting te innen. Hij zette dan de grammofoon in het midden van het dorp neer om de aandacht van de bewoners te trekken en ervoor te zorgen dat ze naar hem toe kwamen. De onderste foto is ook uit zijn collectie. Dankzij zijn belangstelling voor muziek, beschikken wij nu over deze afbeelding van de jazzband van het dorp Hatalai. Hoe komt het Museum Maluku nu aan zijn collectie? Onze collectie beslaat een periode van ruim honderd jaar. De oudste foto’s dateren van rond 1900 en de jongste bij wijze van spreken van gisteren. Want ook reportages van actuele gebeurtenissen of bijeenkomsten nemen we op in ons archief. Dit is een serie uit de jaren ’90.
En een paar recentere foto’s: Links boven een Molukse delegatie op bezoek bij de Indonesische president Wahid. Rechts een interreligieuze bijeenkomst in Utrecht toen er een burgeroorlog woedde op de Molukken. En de onderste foto’s laten muziek- en dansoptredens zien tijdens pasars.
Het materiaal dat het museum heeft uit de vroege jaren is inderdaad afkomstig van Nederlandse ambtenaren, onderwijzers en dominees. Hun kinderen verwachten dat er verder in de familie niet veel belangstelling zal zijn voor deze albums en vonden er in dit museum een geschikte plek voor. Maar we beschikken ook over de privécollecties van Molukse voorlichters, dokters en dominees die later in Nederland terechtgekomen zijn. Soms hebben zij in de jaren ’50 en ’60 doelbewust fotoseries gemaakt en albums ingeplakt om een tijdsbeeld te bewaren voor de komende generaties Molukkers in Nederland. Voor hen was het een logische stap om hun archieven aan het museum te schenken.
We zien hier bijvoorbeeld dhr. Pasanea in actie tijdens een Driekoningenviering in een woonoord. Zijn vrouw helpt met de belichting.
In de albums van de familie Pasanea bevond zich ook deze foto van de proclamatie van de RMS, de onafhankelijke ZuidMolukse Republiek. Er zijn maar heel weinig foto’s van die gebeurtenis. Daarom zie je deze foto steeds terugkeren. Hij is niet bijzonder qua compositie maar wel als beeldmerk. En dat geldt voor meer van de historische foto’s in onze collectie. Ook kleine, vage fotootjes kunnen interessant zijn.
Deze foto van dezelfde gebeurtenis komt uit de privécollectie van ir. J.A. Manusama. We hebben deze foto uitgebreid bestudeerd toen we werkten aan zijn biografie. De vraag was wie toch die personen in het midden kunnen zijn. Lange mannen, in uniform… Waren er Nederlandse militairen betrokken bij de uitroeping van de RMS?
De emotionele waarde van de foto’s of het verhaal dat erbij verteld kan worden, zijn belangrijke elementen bij het opnemen van foto’s in de collectie.
Dit zijn prachtige studioportretten van opa in het KNIL en oma als jonge moeder en soldatenvrouw. Aangeleverd door hun trotse kinderen en kleinkinderen.
Dit zijn ook mooie foto’s. Gemaakt door de Molukse gemeenschap op Java toen er feest gevierd werd bij de geboorte van het nieuwe prinsesje Beatrix op 31 januari 1938. Bij deze gelegenheid werd de eeuwenlange band tussen Ambon en Nederland met optochten en mooi versierde wagens uitgebeeld.
Maar dan dit: twee foto’s uit het album van een andere Molukse familie. Bij een reis naar de Molukken hadden ze de albums meegekregen van de familie daar. En je ziet wel: de familie op de Molukken was aanzienlijk minder trots op opa in het KNIL.
Foto’s waar zeker een verhaal bij verteld kan worden, zijn de foto’s uit de woonoordperiode, de jaren ’50 en ’60 waarin de Molukse gemeenschap overwegend in barakkenkampen woonde. Het zijn bijzondere en unieke foto’s juist omdat ze zo gewoon zijn en afkomstig uit de gemeenschap zelf. Want waar dhr. Pasanea die we zojuist als fotograaf zagen optreden, als oud-officier van het KNIL en werkzaam bij de Voorlichtingsdienst, over ervaring en een goede camera beschikte, gold dat voor de meeste Molukse gezinnen in die tijd niet. Juist deze foto’s van particulieren vormen nu zo’n levendig onderdeel van ons archief.
Hier is goed te zien hoe weinig ruimte er was in zo’n woonoordkamer. Door zulke foto’s op te nemen in de collectie krijgen ze meer waarde dan zomaar een familiekiekje, dat realiseer ik me wel, maar daardoor heeft deze collectie kunnen uitgroeien tot een collectie die door de gemeenschap zelf gedragen wordt.
Dit soort foto’s zijn er veel: bewoners die poseren voor hun barak.
Deze foto’s zijn weliswaar gekreukt of overbelicht maar geven wel een beter beeld van het dagelijks leven. De moeders en kinderen bij de zandbak dragen kleppertjes aan hun voeten die gemaakt zijn van de binnenband van een fiets. De foto rechts laat zien dat de winteruniformen van de mannen goed van pas kwamen in het kille Nederland.
Ik zie de rol van dit museum als ‘verzamelen, ontsluiten en teruggeven’. Het verzamelen van foto’s maar ook het verzamelen van de verhalen die erbij verteld kunnen worden. En met teruggeven doel ik dan op de verzoeken die binnenkomen om te helpen bij lokale tentoonstellingen en herdenkingsboeken over het leven in de woonoorden. Maar ook op bezoekers die meer willen weten over hun eigen achtergronden en in eerste instantie op de familienaam van opa of oma gaan zoeken. Door dat soort vragen zijn wij ons gaan richten op het verzamelen en registreren van zo veel mogelijk namen van de mensen op de foto’s. Kregen we vroeger nog wel eens de vraag wat we daar eigenlijk mee wilden, nu lijkt het meer zo dat mensen er lol in hebben om ons te helpen om de namen bij foto’s aan te leveren.
Het speuren naar wie er op de foto’s staat, kreeg een extra impuls toen het museum gevraagd werd om de collectie beschikbaar te stellen voor Het Geheugen van Nederland. Het digitaliseren van de collectie viel toen samen met de ontwikkeling van een website i.s.m. het Nationaal Archief waarop de aankomstgegevens van de eerste generatie vermeld staan. Bij die website konden als eerbetoon aan de eerste generatie ook portretfotootjes geplaatst worden.
Dat konden trouwens ook uitsneden uit groepsfoto’s zijn.
Onze oudere Molukse vrijwilligers zagen het bijna als een sport om zo veel mogelijk van hun leeftijdsgenoten op de foto’s te herkennen.
In die tijd hadden we ook een tafel in de tentoonstelling staan met fotoprints. Bezoekers mochten daar namen en andere gegevens bij schrijven. De tafel leidde tot allerlei gesprekken en verhalen over wie met wie was getrouwd en waar ze nu woonden. Er werd zelfs ter plekke gebeld met familie om de juiste gegevens na te trekken. Het was niet alleen
ontzettend leuk om al die verhalen te horen maar het heeft ons ook enorm geholpen om de registratie aan te vullen. En dat gaat nog steeds door.
Zo heeft het MuMa in het Molukse magazine Marinjo een vaste pagina met de rubriek Flashback: een foto uit ons archief met de vraag ‘Wie kent deze personen?’. Daar komen altijd reacties op binnen.
Tot slot nog twee foto’s uit onze collectie die het gedeelde erfgoed aardig spiegelen.
Wilt u meer zien van onze collecties? Ze staan op internet: www.museum-maluku.nl www.kosmopolisutrecht.nl