konteiner2 by konteinermag konteinermag

πολιτική / πολιτισμός / τέχνες Δεκέμβριος 2009

www.nologo.gr

Mad Club Athens: the first rock club in Greece. Mad Club Mykonos: the first dance club in Greece. Celebrating 30 years Mad Club. level 0 _ pop rock level 1 _ sports bar dry room _ elektro, dubstep, hyper-post-meta-punk

Δεκελέων 12, Γκάζι, madclubathens@gmail.com, myspace.com/madclub_athens

210 342 77 30, 210 346 2027

άτακτες σ κέψεις

www.twitter.com/konteiner.gr _Η συντακτική ομάδα του κοντέινερ στο twitter

w.k

nte Α ine Διά νανεώ βασ r.gr νετ αι σ έ το υνε , όπ χ ως σε δ ώς. ιαβ άζε ι.

Δεν μπορεί να μην έχει παρατηρήσει κανείς πόσο πολύ θέλει η Google να μας κάνει να νοιώθουμε ''at home''στις υπηρεσίες της. Παντού, από τη μηχανή αναζήτησης μέχρι τα gmails, gtalks, google readers κτλ. Γιατί άραγε τόση ζέση και ζήλος για να αισθανθούμε άνετα και cool στα περιβάλλοντά της; Όχι πως η Yahoo θέλει να νοιώθουμε κομπλαρισμένοι αλλά μπροστά στη Google δεν πιάνει μία. Να 'ναι άραγε γιατί μας θέλει δεμένους μαζί της; Ε όχι βέβαια, δεν χρειάζονται κάτι τέτοιο, είμαστε δεμένοι με τη Google εδώ και καιρό. Εγώ κατέληξα στο συμπέρασμα πως αυτό που οι άνθρωποι της Google θέλουν, είναι να αντιπαραθέσουν την έννοια home με την έννοια work. Δηλαδή, το μήνυμα τους είναι κάτι σαν: Χαλαρώστε, διασκεδάστε το, παίξτε στην αυλή με τα χαλίκια ενώ εμείς δουλεύουμε. Εμείς είμαστε οι επαγγελματίες, αυτοί που κάνουν τις σοβαρές δουλειές, εσείς είσαστε απλά οι ερασιτέχνες. Η. Μ. «Είναι σοφό, κατά περίπτωση, να εισάγεις πραγματική τυχαιότητα στις ενέργειες σου κατά την αντιπαράθεση σε μία υπάρχουσα τάξη. Το πρόβλημα είναι ότι η τυχαιότητα, εξ ορισμού, δεν επιδέχεται σχεδιασμό. Τα ανθρώπινα συναισθήματα, εν τούτοις, αποτελούν Αστάθμητο Παράγοντα, και επομένως είναι δυνατόν να ειπωθεί ότι με το να υπηρετεί κανείς τα συμφέροντα του ενδοκρινικού του συστήματος υπηρετεί το Χάος», Γρέγκορ Μάρκοβιτς Γ. Δ.

Τον πήραν λιπόθυμο από ίντερνετ καφέ στα Πατήσια, μετά από μία εβδομάδα που βρισκόταν αδιαλείπτως κολλημένος παίζοντας World of Warcraft και τρεφόμενος από το αυτόματο μηχάνημα. Στο εν λόγω παιχνίδι, ο «θάνατος» μεταφράζεται σε λίγες ώρες υποχρεωτικής παραμονής εκτός …δράσης. Kids with guns; Ε. Μ. Αληθεύει ότι η Αττικό Μετρό ετοιμάζεται να αναθέσει τη φιλοτέχνηση των νέων σταθμών του μετρό για μια ακόμα φορά μόνο σε «φτασμένους» καλλιτέχνες; Και αν ναι, εκείνοι θα ανταποκριθούν; K. Η Αττικό Μετρό δεν θέλει να αλλοτριώσει νέους καλλιτέχνες. Μπράβο της ! Σ.Κ. «Το παλιό πεθαίνει, αλλά το καινούριο δεν έχει ακόμα γεννηθεί» - Κέις Βαν Ντερ Πέιλ (διεθνολόγος) Mήπως είναι καιρός να πούνε οι «παλιοί» την τελευταία τους λέξη (ελπίζω στον ίδιο αντισυστημικό τόνο), για ν' ακούσουμε έστω τις πρώτες άναρθρες κραυγές αυτού που καταφθάνει; Λ. Β.

asdfagshdkjhiugyugfyurewgghbgejdfhju niuhiuregwhuwhjniogenjornkonegjornj rnjnegrjibjngejrnjngejnjkngebengjbrj wgoihijiojigwjg j gfn woijfg V. B. Αθήνα, συμβαίνει τώρα. Το ελικόπτερο πετάει πάνω από την πόλη. Δεν ξέρω πώς είναι η Αθήνα σήμερα, την ώρα που διαβάζετε αυτές τις γραμμές. Τώρα είναι Πέμπτη, έντεκα το βράδυ. Ένα χρόνο πριν, μέσα σε μια πόλη που άχνιζε κι έφεγγε από παντού, ένας νεαρός σε μια διαδήλωση (δεν θυμάμαι σε ποια από όλες…), μοίραζε ένα κείμενο που είχε γράψει και τυπώσει μόνος του. Άρχιζε κάπως έτσι: ότι ήρθε η ώρα που οι άνθρωποι για να μιλήσουνε για κάτι, θα πρέπει να μιλήσουν για τα πάντα. Την θυμάμαι αυτή τη φράση, κάθε φορά που κοιτάζω γύρω μου και βλέπω ανθρώπους να ζουν λες και έχουν ήδη ειπωθεί τα πάντα. Κι εγώ, αυτή τη στιγμή, το μόνο που έχω να πω, αυτή την ώρα,μέσα από ένα γραφείο, είναι το πόσο πολύ με ενοχλεί αυτό το ελικόπτερο. Φωτιές και αντιασφυξιογόνες μάσκες κόβουν βόλτες ως τα τελευταία post που διάβασα στο twitter. Αλήθεια, συμβαίνει τώρα; Ε. Μ. asdfagshdkjhiugyugfyurewgghbgejdfhjuniuhiuregwhuwhjniogenjornkonegjornjrnjnegrjibjngejrn jngejnjkngebengjbrjbjbjbnjnfewjngjrnrjnjinjnjfnwjenjngrjnjonojnjfgnwijn bnjgwnjinjingw jjowgnojinwgoin hhijgwnojnrjonjkgnw bwgjonojngojnjknwgo wgonokngwokngh wgokhnwgjkonoknwgonnowg hijwhgkojjiiojk ohkowgj hoh jwgpoj iioj ijpoiijwpoigjij wgoihijiojigwjg j gfn woijfg

Το κοντέϊνερ των «παλιών» είναι το φέρετρο. V. B.

Σ.Κ. Ακόμα εμπιστεύεσαι τη στατιστική.....

Κ.

Petnet

ªÂÛÔÁÂ›ˆÓ 256 > ÃÔÏ·ÚÁfi˜ > 210 651 1784 ∫ËÊÈÛ›·˜ 220 > ∫ËÊÈÛÈ¿ > 210 808 0477 Ξενοκράτους 48 > Κολωνάκι > 210 729 0544

petshops

an alternative view for you and your pet

www.petnet.gr

κοντέινερ Δεκέμβριος 2009 | 3

Editorial

Βία σε κοινή θέα _Κωνσταντίνος Τζαμιώτης

Μην αγχώνεσαι, η ζωή είναι ωραία, χαμογελάστε, έτσι πρέπει, μετανοείτε, η καθαριότητα είναι μισή αρχοντιά, το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία, απαγορεύεται η αναστροφή, ένα και ένα κάνουν δύο, τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου, μην κάνεις στους άλλους ότι δεν θέλεις να σου κάνουν, το πάχος μικραίνει τη ζωή, Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών, πρόσεχε πως μιλάς, είναι καθήκον σου, το πρωινό είναι το σημαντικότερο γεύμα της ημέρας, η γυναίκα ολοκληρώνεται μόνο με την τεκνοποίηση, ου μοιχεύσεις, υποχρεωτική πορεία, τηλεφώνησε τώρα, το μέγεθος δεν έχει καμιά σημασία, ωραίες ιδέες είναι οι μεγάλες ιδέες, κατάλληλο για όλους, ο χρόνος είναι ο καλύτερος γιατρός, ζήσε τη ζωή σου, δεν προλαβαίνω, το ζωικό λίπος φράζει της αρτηρίες, σταθερό επιτόκιο, 80-65-80, η ιστορία διδάσκει, όταν ακούς «τάξη», ανθρώπινο κρέας μυρίζει, το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει, τι θα πουν οι άλλοι;, δεν μπορώ σημαίνει δεν θέλω, παν μέτρο άριστο, ακατάλληλο κάτω των δεκαοχτώ, εδώ είναι Βαλκάνια, απαγορεύεται η στάθμευση, ένα μήλο την ημέρα το γιατρό τον κάνει πέρα, ορκίσου, η κόλαση είναι οι άλλοι, ο σκύλος είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου, μην ορέγεσαι τη γυναίκα του άλλου, αγάπα τον πλησίον σου, τα παιδιά είναι ευτυχία, σκέφτομαι άρα υπάρχω, μην κρίνεις για να μη κριθείς, είσαι ο και λέγεσαι, η σιωπή είναι χρυσός, προορισμός του ανθρώπου είναι η διαιώνιση του είδους, ανάλωση κατά προτίμηση, μάθε τέχνη και άστην, ο καθένας είναι άξιος της μοίρας του, είναι λάθος και το ξέρεις, οι έσχατοι έσονται πρώτοι, ουδέν λάθος αναγνωρίζεται μετά από την απομάκρυνση από το ταμείο, ο χρόνος είναι χρήμα, η τέχνη εξυψώνει τα ήθη, όταν θέλεις κάτι πραγματικά ολόκληρο το σύμπαν συνωμοτεί υπέρ σου, και επειδή το μεγάλο πρόβλημα του Κόσμου είναι ότι οι βλάκες είναι γεμάτοι αυτοπεποίθηση και οι ευφυείς είναι γεμάτοι αμφιβολίες, τη γλάστρα που θωρείς αριστερά στη σκάλα ως ανεβαίνεις, θα την εδείς στα δεξιά όταν θα κατεβαίνεις. Kάπως έτσι ζήσανε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Και για την αντιγραφή Κωνσταντίνος Τζαμιώτης

www.metaixmio.gr

Βασίλης Γκουρογιάννης Κόκκινο στην Πράσινη Γραµµή

Ένα µυθιστόρηµα για τον αγνοηµένο πόλεµο του 74 στην Κύπρο αλλά και για κάθε πόλεµο Η

4 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

πολιτική / πο

Δεκέμβριος 2

κοντέινερ info@konteiner.gr Τ: 211 402 92 77 ΕΚΔΟΤΗΣ: Στέφανος Νόλλας ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κωνσταντίνος Τζαμιώτης k.tzamiotis@konteiner.gr

ΣΤΗΛΕΣ 03

Άτακτες Σκέψεις

Editorial

06 Μινεράλια Δημήτρης Νόλλας 07

Λαβύρινθος της Λογικής Γιώργος Κοκκινάκος

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Ευγενία Μπόζου e.bozou@konteiner.gr

Το ένα και το άλλο Λένα Κιτσοπούλου

ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ: Γιώργος Διβάνης g.divanis@konteiner.gr

Πάντα Εδώ Γιάννης Υφαντής

Δωμάτιο Φιλοξενίας

ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΚΔΟΣΗΣ: Ηλίας Μαρμαράς Σεραφείμ Κεντεποζίδης CREATIVE DIRECTION: Γιώργος Κωνσταντινίδης, NoLogo g.konstantinidis@konteiner.gr ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΤΕΥΧΟΥΣ: Κατρίν Βελισσάρη, Κων Βόι, Αλέξανδρος Βούλγαρης, Κατερίνα Γρέγου, Σωτήρης Δημητρίου, Γιάννης Δ. Ιωαννίδης, Γιώργος Κακανάκης, Θανάσης Καπρούλιας, Χρήστος Καρράς, Θωμάς Κιάος, Λένα Κιτσοπούλου, Γιώργος Κοκκινάκος, Ζήσης Κοτιώνης, Γιώργος Λαμπράκος, Γιάννης Μακριδάκης, Μπάμπης Μακρίδης, Βαρδής Μαρινάκης, Ηλίας Μαρμαράς, Δημήτρης Νόλλας, Λίνα Πανταλέων, Μαρία-Λουίζα Παπαδοπούλου, Βαγγέλης Παπάζογλου, Κλειώ Παπαπαντολέων, Γιάννης Πεδιώτης, Μάνος Σιφονιός, Σύλλας Τζουμέρκας, Θανάσης Τότσικας, Έφη Τσακρακλίδου, Έλλη Τσάτσου, Ματθαίος Τσιμιτάκης, Γιάννης Υφαντής, Άννα-Μαρία Φίλιππα, Εrrands, Mr. Comfort, The Erasers, Slavoj Zizek. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: Juliette van Dorst j.vandorst@konteiner.gr ΑΤΕΛΙΕ: Ελένη Σγόντζου ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: Ηρώ Μακρή ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ: Γιώργος Πολυκράτης

09 Σχεδόν Γιάννης Μακριδάκης

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΒΙΑ ΣΕ ΚΟΙΝΗ ΘΕΑ 14

Από την αναπαράσταση στην τελετουργία της βίας Σωτήρης Δημητρίου

Περί βίας Slavoj Zizek

Βία της δημοσίευσης Ματθαίος Τσιμιτάκης

Masters and slaves Ηλίας Μαρμαράς

Η χειρουργημένη βία Γιάννης Δ. Ιωαννίδης

Βία και μουσική Γιάννης Πεδιώτης

24 ψέματα ανά δευτερόλεπτο Γιώργος Κακανάκης

Το λεξικό του διάολου Μάνος Σιφονιός

Για ποιον χτυπάει η ....Gabbana Έλλη Τσάτσου

«Η βία μετράει τη γη» Γιώργος Λαμπράκος

Βία της σκέψης Θωμάς Κιάος

Εικονογράφηση Βαγγέλης Παπάζογλου

Σύγχρονη Τέχνη και η Bία της Aγοράς Κατερίνα Γρέγου

Σώμα σε δράση Ζήσης Κοτιώνης

Χωρίς τίτλο Θανάσης Καπρούλιας

ΒΛΕΜΜΑ

ΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ: Γιάννης Μπάστας

Κουβέντες του Σιναφιού Ο Voltnoi Brege συνομιλεί με τον Werner Herzog

ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ADVERTISING EXECUTIVE: Πόπη Κουδούνη T: 210 92 96 377

Μικρού Μήκους Ενδοχώρα

Κινηματογράφος Αλέξανδρος Βούλγαρης

Λογοτεχνία Λίνα Πανταλέων

Μουσική Χρήστος Καρράς

Αρχιτεκτονική Errands

Θέατρο Μαρία Λουίζα Παπαδοπούλου

Δικηγόροι με γυαλιά Κλειώ Παπαπαντολέων, Άννα-Μαρία Φίλιππα

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ Κώστας Καλόγερος T: 210 92 96 114 ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ Χ.Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε. ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: Διάδραση Α.Μ.Κ.Ε. Ευριπίδου 57-59-61 105 54, Αθήνα

Μια προσφορά από την

κοντέινερ Δεκέμβριος 2009 | 5

μ ι ν ε ρα λ ι α

ΤΟ ΜΑΛΛΙ ΤΗΣ ΓΡΙΑΣ _Δημήτρης Νόλλας

Κι όσοι αγαπιούνται, και νεκροί, ποτέ τους δεν πεθαίνουν. Γιάννης Ρίτσος «Επιτάφιος»

Όταν το χρήμα φωτίζει το νόημα της ζωής, την ίδια τη ζωή, τότε στις πλατείες και στα σκιερά ρέματα έχουν πάψει να κυκλοφορούν φιλόσοφοι και παιδοτρίβες για να φέρνουν στον ίσιο δρόμο γόνους παραστρατημένους, ή σκέτα παρατημένους, από τους φυσικούς τους παιδαγωγούς, γονείς ή δασκάλους.

Όταν το σύμπαν συρρικνώνεται στο ύψος του αστραγάλου διερχομένου νάνου, όταν ο ψηλότερος που κυκλοφορεί φτάνει ίσα ίσα στο γόνατο ενός τηλεοπτικού σκύλου, κάτι πολύ άσχημο συμβαίνει.

Το μήνυμα είχε σταλεί από τον περασμένο αιώνα. Καμιά μέριμνα για τους άριστους. Όλοι δικαίωμα σε όλα. Καμιά φροντίδα παιδευτική για τους ανήσυχους, εκείνους που ξεχωρίζουν και θα ήταν οι φυσικοί ηγέτες μιας πόλης, μιας κοινότητας, μιας χώρας. Όλοι μέσ’ στα όλα. Όταν το σύμπαν συρρικνώνεται στο ύψος του αστραγάλου διερχομένου νάνου, όταν ο ψηλότερος που κυκλοφορεί φτάνει ίσα ίσα στο γόνατο ενός τηλεοπτικού σκύλου, κάτι πολύ άσχημο συμβαίνει. Κι αν δεν συμβαίνει, θα συμβεί. Όπως συνέβη πέρσι στα Εξάρχεια, ανήμερα του Αγίου των θαλασσοδαρμένων και των ναυαγών. Ο μικρός Φαέθων, αδημονώντας να οδηγήσει το άρμα του Ήλιου με τον κίνδυνο να μας κάψει όλους, κουρνιάζει μέσα στον κάθε νέο, πλούσιο ή φτωχό. Είτε αυτός θέλει να απαλλαγεί από τα δεσμά, είτε θέλει να τιμωρήσει το κακό που δημιουργούν τα δεσμά. Και αντί η γριά να ασχοληθεί, να θυσιάσει προσωπικό χρόνο, να προσφέρει αγάπη, λόγους παρηγοριάς και πράξεις κατανόησης, συνεχίζει τον ίδιο χαβά, προσφέροντας μαλλί και πιστεύοντας πως θα μπορεί αιωνίως να παραμυθιάζει γλυκά τους νέους. Κι έτσι, ντύνει με στολές τους μισούς, στέλνοντάς τους καταπάνω στους άλλους μισούς. Από την εποχή που χρησιμοποιούνται τα κουζινομάχαιρα, είναι ο μόνος σίγουρος τρόπος να διατηρεί την εξουσία της. Ναι, πράγματι υπάρχει κάτι πολύ συγγενικό ανάμεσα στον νεκρό καπνεργάτη διαδηλωτή τού 1936, απ’ τον οποίο ο Ρίτσος εμπνεύστηκε τον «Επιτάφιο», και το άψυχο σώμα του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου τον περσινό Δεκέμβριο.

6 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

λαβυρινθοσ τησ λογικησ

Κυνηγάω την ιδέα _Γιώργος Κοκκινάκος

Ο έρωτας με φώναξε π΄ απόσταση μεγάλη κι αναρωτιέμαι ο δυστυχής ίντα με θέλει πάλι. Αρ. Χαιρέτης (Γιαλαύτης)

Μέσα στον έγχρωμο θόρυβο των «Δύο λουξ», όπου τα βλέμματα, τα νεύματα, τα αγγίγματα και οι υπαινιγμοί θεμελιώνουν το φευγαλέο. Όπου το νόημα παίρνει σάρκα και οστά στο μη νόημα. Όπου όλα παίζονται. Κερδίζονται και χάνονται με μια λέξη, με μια κίνηση, με μια απόπειρα.

Η Έρση, η «διαταραγμένη» τα ξέρει όλα αυτά, ο λογικός Σοκίν φοβάται…..

Στο βάθος να παίζει μουσική ο Σοκίν, «μετανάστης», στο σώμα του, στην ψυχή του, στην πατρίδα του, στο μπαρ, στους ανθρώπους. Ανεξερεύνητος, κανείς δεν τολμά να πλησιάσει τα βάθη του. Μόνον η Έρση, που η ζωή της εδράζεται στη μοναξιά, στη λύπη αλλά και στην ομορφιά. Στην τρέλα αλλά και στην ευφυΐα.

Θάλασσα τρικυμισμένη μια μέρα, πώς να αντέξει άλλωστε τόση ένταση, τόσο πάθος;

Μόνον αυτή κολυμπά στις θάλασσές του. Με τη χημεία του έρωτα στο βλέμμα της να τον ψάχνει διαρκώς, διακαώς, ανιδιοτελώς. Με έναν απόλυτο, υπερθετικό τρόπο. Διαταραγμένη την έχουν πει οι ψυχίατροι. Και τον έρωτά της για τον Σοκίν, μια αρρώστια! Λες και ο έρωτας δεν ευδοκιμεί στο ανολοκλήρωτο, στο ανικανοποίητο. Στο απραγματοποίητο και στο απαγορευμένο. Λες και ο έρωτας είναι πρακτική αριθμητική, αριθμοί, εξισώσεις, υπολογισμοί. Λες και ο έρωτας είναι λογική, αναλυτική σκέψη και όφελος. Λες και ο έρωτας είναι τακτοποίηση, ειρήνη, γλυκύτης και ευρυχωρία. Διεκπεραίωση, συμβιβασμός, συμβατικότητα, σύνεση και καθημερινότητα.

Και οι ψυχίατροι από κοντά, χαρακτηρίζοντας την Έρση διαταραγμένη.

Ανήσυχη, κινητική, διαχυτική, παιγνιώδης, αυτοσαρκαστική, υπαινικτική, μέσα στη γιορτή του μπαρ. Έξω απ΄ τα όρια, τους όρους, τους κανόνες, τις φόρμες της λογικής. Της πιάνω την κουβέντα και προσπαθώ να την ηρεμήσω. Μόλις αρχίζει η κουβέντα με κόβει αμέσως. Εγώ ζω τον έρωτα και συ ζητάς να τον περιγράψω; Μα τι λες! Άφησέ με στον πόνο μου. Είχε δίκιο. Ο πόνος άλλωστε δεν γεννά τον έρωτα; Η αμφιβολία δεν τον τρέφει; Η στέρηση δεν τον γιγαντώνει; Γνήσια «χρήστης» του έρωτα η Έρση; Για να ξεχωρίζει απ΄ τους πολυπληθείς σημερινούς «εμπόρους του». Γιατρέ κατάλαβέ το, μου λέει φεύγοντας. Κυνηγάω την ιδέα!! Ιδέα ο Σοκίν για τα μάτια της Έρσης. Ιδέα για να αντέξει τη ματαίωση ή η πλήρης εξιδανίκευση; Στο φαντασιακό τοπίο άλλωστε ευδοκιμεί ο έρωτας. Γι’ αυτό είναι τόσο δυνατός. Έρως ανίκατε μάχαν….

κοντέινερ Δεκέμβριος 2009 | 7

τ ο έ ν α κα ι το άλλο

ΤΟΠ ΜΟΝΤΕΛ _Λένα Κιτσοπούλου

Η ελληνική οικογένεια είναι ένα τετράποδο που ζει εκτός ζωολογικού κήπου. Η ελληνική οικογένεια κλείνει πακέτα φτηνών διακοπών. Ο μικρός γιος δεν έχει μπει ποτέ σε αεροπλάνο. Αφού τα χωριά καταγωγής των γονέων, δεν έχουν αεροδρόμια. Το παιδί έχει πήξει στο πλοίο και στο Κ.Τ.Ε.Λ., από μικρό με μια χάρτινη σακούλα ξερατού σαν μάσκα οξυγόνου, από μικρό τρέχει να πιάσει τον καλό καναπέ στο πλοίο, πιάσε τού λένε και τις πολυθρόνες, βάλε τα μπουφάν να μην κάτσει κανένας άλλος. Πιάσε και τις οχτώ θέσεις, κι ας είμαστε τέσσερις. Η μάνα του τον κρατάει από τον καρπό και τον σέρνει στους διαδρόμους του αεροδρομίου, αυτός κοιτάει γύρω γύρω σαν χάνος, η μάνα τον σέρνει, μη σκοντάψει το παιδί πουθενά, η μάνα τον αναγκάζει να είναι χάνος, αφού το τράβηγμά της προηγείται της οποιασδήποτε πρωτοβουλίας του μικρού πλάσματος. Μαλάκας είναι να κάτσει να δει αν έχει μπροστά του σκαλοπάτι; Αφού η Ελληνίδα μαμά του θα το δει πριν από αυτόν και θα του ξεκολλήσει το χέρι από τη μασχάλη προκειμένου να τον ανασηκώσει για να πηδήξει το εμπόδιο. Όχι, βέβαια. Δεν είναι μαλάκας. Ακόμα.

ται, ακόμα κι αν ήταν τριήμερη η απουσία, στο ελληνικό μυαλό είναι πάντα ξενιτεμός. (Ευτυχώς που έχει σταματήσει το χειροκρότημα στην προσγείωση, αλλιώς θα έπρεπε να χειροκροτάμε και τους ταξιτζήδες όταν μας πηγαίνουν στο σπίτι μας). Το ελληνικό κλάμα στα αεροδρόμια, που πηγάζει από το αίσθημα «επιστρέψαμε σώοι και αβλαβείς», δεν μοιάζει με κανένα άλλο. Περιέχει ευχαριστίες στον μεγαλοδύναμο, περιέχει καταπιεστική λατρεία προς τα παιδιά που μέσα σε τρεις μέρες ψηλώσανε, ωρίμασαν, γίναν πιο έξυπνα (πώς γίνεται αυτό, δεν ξέρω, αφού το ελληνικό παιδί είναι έτσι κι αλλιώς το πιο έξυπνο απ’ όλα), πάνω απ’ όλα όμως η ελληνική συγκίνηση περιέχει εξωστρέφεια, όπως αρμόζει σε έναν υπανάπτυκτο, ο οποίος θέλει να επιδείξει τον πόνο του ή τη χαρά του. Ο υπανάπτυκτος μιλάει δυνατά στο τηλέφωνο, γιατί η τεχνολογία δεν έχει ακόμα καταγραφεί στο DNA του. Και έχει δίκιο. Αν δεν φωνάξει πώς θα τον ακούσει ο άλλος στη Λαμία; Έχει δίκιο. Επίσης κλαίει δυνατά στις κηδείες, ο θρήνος του είναι θεατρική παράσταση, γιατί πουθενά αλλού πέραν των κηδειών, δεν αισθάνεται σημαντικός.

Στα DUTY FREE η μαμά τού αγοράζει Τομπλερόν, σε οικογενειακό μέγεθος. Να χοντρύνεις αγόρι μου. Το πάχος είναι υγεία.

Οι Έλληνες μοιάζουν μεταξύ τους, επειδή ακόμα δεν μάθανε να ανακατεύονται με άλλες φυλές. Είναι ακόμα ρατσιστές και θέλουν να διαιωνιστεί η δική τους φάτσα, ο δικός τους κώλος, κι ας είναι δύο επί δύο, δεν έχει σκεφτεί ποτέ ο Έλληνας πατέρας «μακάρι την κόρη μου να τη γαμούσε ένας ωραίος μαύρος, να βγει και το εγγονάκι μου ωραίο.» Όοοχι. Προτιμάει να διαιωνίσει τη φάτσα του, προτιμάει το εγγονάκι του να γίνει 1.50 μ. στο ύψος, αλλά να του μοιάζει. Στ’ αρχίδια του αν το εγγονάκι δεν θα παίξει ποτέ στην ομάδα μπάσκετ του σχολείου, αρκεί να του μοιάζει. Να πάρει και το όνομά του. Δεν πα να τον λένε και Παπάρα. Δεν έχει σημασία. Και το εγγόνι θα λέγεται Παπάρας. Οι Παπάρηδες πρέπει να διαιωνίζονται.

Η κόρη της οικογένειας, αρκετά μεγαλύτερη, έχει μπει στην εφηβεία, έχει σκουλαρίκι στον αφαλό και στη γλώσσα, θέλει να μοιάσει στο ξένο πρότυπο, αλλά η γαμψή μύτη του σογιού και η κρητική τριχοφυΐα στο σβέρκο, δεν το επιτρέπει, προδίδει την ελληνικότητα και παρόλο που η μικρή είναι έτοιμη πια για το Lower και ξέρει όλα τα στιχάκια των ξένων τραγουδιών απ’ έξω, θα την κατατρέχει πάντα το λάδι του χωριού, το μπιτόνι στα κάτω ντουλάπια της κουζίνας. Ο πατέρας λέει φιλελεύθερες κουβέντες, του τύπου, «να παντρευτείς κορίτσι μου, όποιον αγαπήσεις, ν’ ακολουθείς πάντα την καρδιά σου, να κάνεις όποιο επάγγελμα θέλεις, αρκεί να το αγαπάς», μέσα του όμως κάνει τον μικρό σταυρό του, που του έμαθε η μάνα του, κουβαλάει ακόμα τα φτυσίδια της καλόκαρδης μάνας του, που τον σώζανε από τις βασκανίες και τα κακά μάτια, κι ας έχει μάθει πια και το laptop, δεν σώζεται ο άνθρωπος. Η ελληνική οικογένεια επιστρέφει ύστερα από ένα ωραιότατο τριήμερο με ημιδιατροφή και τα όλα του, ξεμπουκάρει από τη θύρα των αφίξεων και το θαύμα της κλωνοποίησης αποκαλύπτεται σπρώχνοντας το καροτσάκι. Γιος ίδιος με πατέρα. Μάνα ίδια με κόρη. Ή το αντίθετο. Στρίβουν οικογενειακώς προς τα αριστερά και το προφίλ τους είναι ολόιδιο. Η γιαγιά ίδια με όλους, σε μπόι, σε χρώματα, σε ύφος, σε ιδέες και φυσικά σε προφίλ, τους περιμένει με την αγκαλιά της ανοιχτή. Η ελληνική συγκίνηση σφιχταγκαλιάζεται, το ελληνικό κλάμα ενώνε-

8 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

Η αγάπη πού βρίσκεται μέσα σ’ όλα αυτά; Πού; Γιατί, ρε γονιέ, κρατάς την τσάντα του παιδιού σου όταν κατεβαίνει από το σχολικό; Γιατί, ρε μαλάκα, μεγαλώνεις το παιδί σου με το «δεν μπορείς εσύ, δεν ξέρεις εσύ;» Βράδυ στα μπουζούκια. Ο μικρός κλώνος χορεύει το πρώτο του ζεϊμπέκικο. Η οικογένεια χτυπάει παλαμάκια. Ο πατέρας περήφανος, ανοίγει τα χέρια στο πλάι, σαν αετός, και καμαρώνει τον γιο του. Το ζεϊμπέκικο του γιου είναι ολόιδιο με του πατέρα. Ο πατέρας μέσω του γιου, καμαρώνει τον εαυτό του. Ο πατέρας ευτυχισμένος, δεν το ξέρει αυτό. Όπα. Όπα. Άλα. Μπράβο αγόρι μου, έτσι σε θέλω. Σε θέλω μάγκα, σε θέλω ωραίο, σε θέλω μερακλή, μόνο αδερφή δεν σε θέλω. Σε θέλω όπως θέλω εγώ, μαλακισμένο. Όπα. Όπα. Άλα.

Σχεδόν

λόγω φάτσας _Γιάννης Μακριδάκης

Ο κύριος τάδε; άκουσα μια υπηρεσιακή φωνή στο τηλέφωνο. Μάλιστα. Σας παίρνω από το ανακριτικό του λιμεναρχείου, επειδή ο εισαγγελέας διέταξε έρευνα για τα επεισόδια που είχαν γίνει στις 26 Ιουλίου στον καταπέλτη του πλοίου Θεόφιλος, πρέπει να έρθετε από δω να μας δώσετε μια κατάθεση, τυπικό είναι το θέμα, απλά για να κλείσει ο φάκελος. Είχανε περάσει σχεδόν τέσσερις μήνες από εκείνο το μεσημέρι της Κυριακής 26 Ιουλίου ‘09 που μαζί με ακόμη ογδόντα περίπου πολίτες ανταποκρίθηκα και εγώ στο κάλεσμα πολιτικών κομμάτων και της Επιτροπής Αλληλεγγύης στους Πρόσφυγες για μια ειρηνική διαμαρτυρία στο λιμάνι της Χίου με σκοπό να ματαιωθεί η απέλαση μεγάλου αριθμού προσφύγων, ανάμεσα στους οποίους υπήρχαν ανήλικα μα και αιτούντες πολιτικού ασύλου. Λάβανε χώρα πράγματι κάποια μικροεπεισόδια κυρίως λόγω των εντολών που έδιναν οι αστυνομικές αρχές στους οδηγούς των λεωφορείων μέσα στα οποία είχανε στοιβαγμένους και δεμένους με χειροπέδες τους ανθρώπους, να κινούνται προς το πλοίο αγνοώντας τους διαμαρτυρόμενους που έφτιαχναν αλυσίδα μπρος στα βαριά οχήματα. Για να μην τα πολυλογούμε μας λιάνισαν εκείνη τη μέρα και μέσα σε μια ώρα, αφού μαζεύτηκε όλη η αστυνομική και η λιμενική δύναμη του νησιού στην προκυμαία, άλλοι ήρθανε με τα μαγιό κι άλλοι με τα κοντά παντελόνια και μας απωθούσανε βίαια, έγινε η επιβίβαση των λεωφορείων στο καράβι. Εύλογη η απορία μου λοιπόν προς την υπηρεσιακή φωνή, τους καλέσατε όλους όσους συμμετείχαν στα γεγονότα εκείνη τη μέρα φαντάζομαι, τελείως αναπάντεχη όμως η απάντηση που έλαβα, όχι, είδαμε το βίντεο και διαλέξαμε τέσσερα άτομα, έτσι ενδεικτικά, τυπικό είναι αυτό

μη στεναχωριέστε, για να κλείσει ο φάκελος, προσπάθησε να με καθησυχάσει. Σε δυο -τρεις μέρες μού ήρθε και το επίσημο χαρτί «κλήση μάρτυρα» έγραφε στον τίτλο και με καλούσε συγκεκριμένη μέρα και ώρα ενώπιον του ανακριτικού υπαλλήλου για να εξεταστώ ως μάρτυρας άνευ όρκου μετά από εισαγγελική παραγγελία αναφορικά με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα και λοιπά και λοιπά. Πήγα, τι να ’κανα; Κι εκεί είδα το φάκελο του εισαγγελέα που έγραφε απ’ έξω ρητά την εντολή προς τη Λιμενική Αρχή. Να βρει τους δράστες και να λάβει από αυτούς ανωμοτί καταθέσεις! Και η Λιμενική Αρχή θεώρησε ηθικόν, πρέπον και σκόπιμον να διαλέξει τέσσερα άτομα βλέποντας το βίντεο που πρόβαλαν οι τηλεοράσεις και να τους προτείνει στον εισαγγελέα ως δράστες! Αυτούς αναγνώρισαν, αυτούς εμπιστεύτηκαν οι άνθρωποι! Διαμαρτυρήθηκα βεβαίως έντονα γι’ αυτήν την τιμητικά διακριτική μεταχείριση που μου επεφύλαξαν αλλά έλαβα αφοπλιστικές απαντήσεις. Δεν γνωρίσαμε άλλους, εσείς είστε γνωστός, προτείνετέ μας και άλλους για να τους καλέσουμε κι αυτούς – αυτό ήταν το πιο τρομερό που άκουσα – και στο τέλος πάλι μαλαγανιές του τύπου, μα μην ανησυχείτε δεν πρόκειται να γίνει τίποτα, να κλείσει ο φάκελος θέλουμε κι όταν έδειξα να ανησυχώ ακόμα, έλαβα και συμπαράσταση κρατική στο προσωπικό μου δράμα, δεν νομίζανε, μου είπαν, πως ο εισαγγελέας θα ασκούσε διώξεις αλλά και αυτό να γινότανε, είχαν σίγουρο ότι θα μαζευότανε έξω από το Λιμεναρχείο και το Δικαστήριο εκατοντάδες άνθρωποι και θα γινότανε χαμός! Τέτοια απίστευτης παραφροσύνης πράγματα άκουσα από την αρμόδια λιμενική αρχή εκείνη τη μέρα και δεν ήξερα αν θέλω να κλάψω ή να γελάσω, να βρίσω ή να φερθώ συγκαταβατικά, σε κάθε περίπτωση

όμως έπρεπε να δώσω την κατάθεσή μου και να φύγω διότι το επίσημο χαρτί που είχα λάβει από τη Λιμενική Αρχή το εδήλωνε ρητά πως ο κληθείς «σε περίπτωση μη εμφανίσεώς του σύμφωνα με το άρθρο 229 του Κ.Π.Δ. θα προσαχθεί βίαια». Κατέθεσα λοιπόν ό,τι είχα να πω και έφυγα τελείως μπερδεμένος για να μην πω εξοργισμένος. Διότι δείτε παρακαλώ πόσοι άσκησαν πάνω μου βία και πόσα είδη βίας μού ασκήθηκαν από την αρχή μέχρι το τέλος της υπόθεσης – ακόμη δεν έχει φτάσει στο τέλος βέβαια διότι αν η εισαγγελική αρχή αποφασίσει να ασκήσει διώξεις θα ανοίξει νέος κύκλος. Πρώτα λοιπόν δέχτηκα τη βία των οργάνων πρόληψης και καταστολής της βίας εκεί στο λιμάνι όπου βρέθηκα για να ασκήσω το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμά μου στη διαμαρτυρία, ύστερα δέχτηκα τη βία των ΜΜΕ που περιέφεραν σε κοινή θέα την εικόνα μου δίχως να φλουτάρουν το πρόσωπό μου, αμέσως μετά ασκήθηκε πάνω μου η βία της αυθαιρεσίας των εντεταλμένων από τον εισαγγελέα λιμενικών αρχών που με σκοπό να τηρήσουν την εντολή κάνοντας όσο λιγότερες κινήσεις και μη μετακινούμενοι από το γραφείο τους, παρήγγειλαν το βίντεο της ημέρας, πάτησαν το κουμπί να παίξει και δίκην σκηνοθετών σε οντισιόν επέλεξαν τους δράστες, τέλος, κατά την εμφάνισή μου στο αρμόδιο γραφείο, μου ασκήθηκε η βία της ασάφειας, των ανακριβειών, της γελοιότητας και της υποκρισίας ενός κατά τα άλλα σοβαρού συστήματος και κατ’ επέκταση ενός σοβαρού ελληνικού κράτους, μια μορφή βίας πολύ επώδυνη για το νευρικό σύστημα ανθρώπων που συνηθίζουν να φέρονται αξιοπρεπώς στο βίο τους. Η μόνη βία που δεν μου ασκήθηκε τελικά ήταν αυτή που προβλέπει το άρθρο 229 του Κ.Π.Δ. λόγω του ότι μετά την παραλαβή της κλήσης που μου έστειλαν, εμφανίστηκα ενώπιον της Αρχής αβίαστα.

31 ποιήματα από τη συλλογή. Ένα σπάνιο ηχητικό ντοκουμέντο με τη φωνή του «ποιητή της Ρωμιοσύνης». ΔΙΑΤΙΘΕΤΑΙ ΣΕ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΣΚΟΠΩΛΕΙΑ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (10 ΕΥΡΩ)

ekebi.gr Ε

κοντέινερ Δεκέμβριος 2009 | 9

παντα εδω

ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΑ

_Γιάννης Υφαντής, www.yfantis.gr

«Ούτε καν αυτόν τον Καλιγούλα δεν θα τολμούσα να κατηγορήσω», λέει ο Μπόρχες. Το λέει τάχα για να κάνει επίδειξη; Αβασάνιστα; Άσοφα; Ο Ηράκλειτος όσο περισσότερο συνειδητοποιούσε αυτόν τον αλληλοσπαραγμό μέσα στον κόσμο, τόσο και περισσότερο μελαγχολικός γινόταν. Έκλαιγε. Γιατί δεν άντεχε την καταστροφή των μορφών. Ο Δημόκριτος από την άλλη γελούσε. Επειδή γι’ αυτόν δεν υπήρχαν μορφές, παρά μόνο άτομα, άτομα πυκνότερα εδώ και αραιότερα εκεί. Όταν η «βία» είναι το θηλυκό του «βίος», θα μπορούσε να υπάρξει πράγματι, επιστημονικά, με απόλυτη ευθύνη τού τι λέμε, θα μπορούσε να υπάρξει βίος χωρίς βία; Κάθε στιγμή του βίου μας στηρίζεται στο φόνο υπάρξεων όλης της ζωικής κλίμακας, από μικρόβια μέχρι μακρόβια. Υπάρχει μη βία κάπου στον βίο μας; Πού; Πότε; Πώς; «Δεν θα σκότωνα ποτέ, μα ποτέ» λέει κάποιος «καλός» άνθρωπος. Και ρωτάς: «Αν δεις έναν μανιακό να πυροβολεί παιδιά στο προαύλιο ενός σχολείου και κρατείς όπλο, τι θα κάνεις; Θα καλέσεις την αστυνομία; Μέχρι να έρθει αυτή, δεν θα γλιτώσει κανένα παιδί. Μη τολμώντας να υπερβείς την καλοσύνη σου, έγινες κιόλας συνεργάτης του μανιακού φονιά». Σίγουρα η κυρία είναι εναντίον της βίας, φανατικά εναντίον. Και βιάζεται να πάει σπίτι της να φάει αρνάκι, με τη βία ριγμένο κάτω, ένα ζώο που φώναζε και τιναζόταν ανυπεράσπιστο, γνωρίζοντας την έσχατη μοναξιά, την έσχατη απονιά, τη φρίκη του πόνου και του πνιγμού καθώς του έκοβαν το λαιμό. Για να το γδάρουν έπειτα, να το κομματιάσουν. Και να φτάσει στο πιάτο της κυρίας. Είναι όντως η κυρία εναντίον της βίας; «Σκοτώνουν τα ζώα και τα τρώνε» έλεγε ο Εμπεδοκλής, «δεν ξέρουν ότι σκοτώνουν και τρώνε τα παιδιά τους». Αλλά κι ο Ηράκλειτος ήταν φυτοφάγος, όπως και οι περισσότεροι των αρχαίων σοφών. Αν γνώριζαν όντως οι Νεοέλληνες τον τρόπο ζωής των αρχαίων σοφών, τις σκέψεις τους, θα τους μισούσαν, γιατί θα τους θεωρούσαν εχθρούς της φοβερής ασυμμάζευτης κοιλάρας τους.

1 0 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

Δεν κρατούν όπλα, κι ούτε εκτέλεσαν ποτέ κανέναν. Όμως από τα δηλητήρια που βγάζουν τα εργοστάσιά τους, οι βιομηχανίες τους, πεθαίνουν χιλιάδες άνθρωποι. Το κράτος στηρίζει την εξουσία του χρηματοδοτούμενο σε μεγάλο βαθμό απ’ αυτούς. Έτσι το κράτος αποκλείεται να τα βάλει με τους ευεργέτες του. Οι άνθρωποι πεθαίνουν, πεθαίνουν κατά δεκάδες κι εκατοντάδες. Θα ήμουν τρομοκράτης αν εκτελούσα τέτοιους φονιάδες; Ζούμε μέσα σε μια ψευδαίσθηση. Ο Ήλιος μάς φαίνεται μεγαλύτερος και λαμπρότερος από τον γίγαντα Μπεντελγκέζε που ξεπερνά σε μέγεθος και λαμπρότητα τον Ήλιο χιλιάδες φορές. Κι ακόμα, έξω από τα κοντινά ουράνια σώματα, βλέπουμε ως σημερινό, έναν πανάρχαιο ουρανό. Μάλιστα κάποια από τ’ άστρα του έχουν ήδη, από χιλιάδες χρόνια διαλυθεί. Ο άνθρωπος ζει μέσα στην πλάνη. Διαβαθμίζει τη βία ανάλογα με το μέγεθος και την απόσταση. Αλλά και τα δυο τούτα είναι απατηλά. Νιώθει φρίκη όταν το δυστύχημα συμβεί στη γειτονιά του. Ακούει σαν απλή είδηση, αδιάφορος, το ανάλογο δυστύχημα που έγινε στην Ινδία. Μόνο μέσα στην πλάνη του μπορεί να επιβιώσει ο άνθρωπος. Μιλούν για δικαιοσύνη. Μα δικαιοσύνη δεν είναι να τιμωρείς αυτούς που χρησιμοποιούν βία. Δικαιοσύνη είναι να τιμωρείς εκείνους που αδικώντας κατά συρροήν, αναγκάζουν τους αδικούμενους να χρησιμοποιούν βία. Ο κύριος σκοτώνει τη χελώνα που μπήκε στον κήπο του. Όμως η χελώνα δεν ξέρει τίποτε από ιδιοκτησίες. Δεν έκανε ποτέ συμβόλαιο με τον κύριο, που μ’ αυτό, να του παραχωρεί την έκταση του κήπου ως αποκλειστικά δική του. Η άθλια ανθρώπινη ύπαρξη «μπάζει από παντού». Τι θα μπορούσα να πω για τη βία; Αφού αυτή είναι ανεξάντλητη όσο κι ο βίος. «Πείρατα βίου και βίας ουκ αν εξεύροιο, ούτω βαθύν λόγον έχουν».

Αν γνώριζαν όντως οι Νεοέλληνες τον τρόπο ζωής των αρχαίων σοφών, τις σκέψεις τους, θα τους μισούσαν, γιατί θα τους θεωρούσαν εχθρούς της φοβερής ασυμμάζευτης κοιλάρας τους.

δωμάτιο φιλοξενίας

Το ελληνικό βιβλίο στο Διαδίκτυο. To be or not to be; _Κατρίν Βελισσάρη *

Το όνειρο της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας μπορεί σήμερα να πραγματοποιηθεί χάρη στο Διαδίκτυο. Είναι ένα τεράστιο διακύβευμα «ύπαρξης» για τη δημιουργία και τους συγγραφείς μας. Για να καταλάβουμε πώς βρεθήκαμε ξαφνικά μπροστά σ΄αυτήν την πρόκληση ας γυρίσουμε πέντε χρόνια πίσω. Όλα ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο 2004 όταν η Google πρότεινε σε εθνικές βιβλιοθήκες και εκδότες του κόσμου να αναλάβει τη δωρεάν ψηφιοποίηση των τίτλων τους και την ανάρτησή τους στο Διαδίκτυο. Αυτή η πρόταση δεν άρεσε στην Ευρώπη. Πώς να εμπιστευθεί το έργο της ψηφιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς της σε μια ιδιωτική επιχείρηση, μη ευρωπαϊκή, που καταπατά τα πνευματικά δικαιώματα (σύμφωνα με τα δικά μας δεδομένα), και δεν αποσκοπεί παρά στο κέρδος; Μια επιχείρηση αδιάλλακτη στις ρήτρες ως προς την αποκλειστικότητα. Η απάντηση των Ευρωπαίων ήταν άμεση. Αποφάσισαν να δημιουργήσουν τη δική τους δημόσια ψηφιοποιημένη βιβλιοθήκη, την Europeana. Η Europeana όμως δεν έχει ψηφιοποιήσει παρά μόνον το 1% των τίτλων που βρίσκονται στις εθνικές βιβλιοθήκες της, ποσοστό που έως το 2012 προβλέπεται να ανέλθει στο 4% και μάλιστα αφορά αποκλειστικά τα έργα χωρίς δικαιώματα. Μια σταγόνα στον ωκεανό! Κυρίως όταν ξέρουμε ότι την ίδια στιγμή η Google προσφέρει ελεύθερα στους αναγνώστες της αποσπάσματα βιβλίων με δικαιώματα, και ότι σε ένα χρόνο θα λειτουργήσει ένα ψηφιακό βιβλιοπωλείο με περισσότερα από 500.000 βιβλία· κάτι που ανησυχεί τον κόσμο του βιβλίου. Στη Φρανκφούρτη φέτος η συζήτηση μεταξύ των εκδοτών γι’ αυτό το θέμα πήρε φωτιά. Η ΕΕ, με την ουδέτερη στάση που τηρεί, τους δίνει την αίσθηση ότι είναι μόνοι απέναντι στο μέλλον τους. Ο κόσμος του βιβλίου θέλει να δηλώσει το «παρών» στον παγκόσμιο ιστό, αλλά δεν ξέρει με ποιον τρόπο να το κάνει, με ποιο μέσον αναζήτησης, και με πόση ασφάλεια προς την προστασία των δικαιωμάτων του. Το αποτέλεσμα είναι βαβυλωνία. Από τη μια πλευρά σημαντικές βιβλιοθήκες υπογράφουν με την Google (Οξφόρδη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας), από

την άλλη εκδότες δημιουργούν τη δική τους πλατφόρμα (Libreka στη Γερμανία, Numilog /Hachette στη Γαλλία) όταν δεν θέλουν να υπογράψουν με τους Αμερικάνους –ή τουλάχιστον όχι ακόμη. Ελπίζουν ότι οι άλλες μεγάλες αμερικανικές μηχανές αναζήτησης (Microsoft, Amazon, ή Yahoo) που άνοιξαν κοινό μέτωπο ενάντια στο μονοπώλιο της Google που τους/μας απειλεί, θα κερδίσουν. Όσον αφορά στην προστασία των δικαιωμάτων αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Οι hackers κρύβονται πίσω σχεδόν από κάθε υπολογιστή. Πολιορκούν και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όπως ο Σουηδός βουλευτής, του κόμματος των «Πειρατών» (η εκλογή του έγινε με βάση μια καμπάνια υπέρ της πειρατείας), και εισηγούνται άμεση τροποποίηση του νόμου που θα επιφέρει απελευθέρωση. Αν το θέμα της αναθεώρησης των πεπαλαιωμένων και αναχρονιστικών νομοθεσιών της κάθε ευρωπαϊκής χώρας είναι επείγον (ο σχετικός ελληνικός νόμος είναι του 1993) χρειάζεται προσοχή στις εύθραυστες ισορροπίες της αλυσίδας του βιβλίου για να μη βρεθεί το βιβλίο αύριο στη δύσκολη θέση που έχει περιέλθει σήμερα ο κινηματογράφος και η μουσική. Θα χρειαστεί προσοχή επίσης στη διεθνή διάσταση του θέματος. Τι νόημα θα είχε να προφυλάξουμε τα δικαιώματα εντός των ευρωπαϊκών συνόρων εάν π.χ. από το Ντουμπάι διαθέτουν στο Διαδίκτυο τα βιβλία μας ψηφιοποιημένα. Η πειρατεία δεν έχει σύνορα. Αυτά τα διακυβεύματα της «ύπαρξης» και της «προστασίας» του ευρωπαϊκού βιβλίου εντάχθηκαν επιτέλους στην ατζέντα των 27 υπουργών Πολιτισμού. Όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα επάνω τους. Όλοι περιμένουν το θαύμα. Όλοι όμως ξέρουν ότι είναι ο εκδοτικός κόσμος αυτός που θα δώσει τις λύσεις και θα βρει τις καινούργιες ισορροπίες. Ο εκδοτικός κόσμος πρέπει να ανασυντάξει το μέλλον του. Ζητάει όμως από την πολιτεία να γυρίσουν μαζί σελίδα προβλέποντας τις εξελίξεις και θεσπίζοντας κατάλληλο νομικό πλαίσιο. Δύσκολο να είναι κανείς υπουργός Πολιτισμού; Όχι, είναι συναρπαστικό. Είναι αυτοί που γράφουν σήμερα την καινούργια Ιστορία του βιβλίου. * Η Κατρίν Βελισσάρη είναι Διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ)

κοντέινερ Δεκέμβριος 2009 | 11

Bia σε κοινή θέα

Το θέαμα της βίας ή η βία ως θέαμα, απλούστερα «βία σε κοινή θέα». Η βία βρίσκεται παντού, ανέκαθεν, και τις περισσότερες φορές, ναι, είναι σε κοινή θέα. Ακόμα κι όταν βρίσκεται καλά κρυμμένη ή καμουφλαρισμένη σε αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής μας, όπως είναι η εργασία, η οικογένεια, το σχολείο, κάθε είδους σχέση, Μια βόλτα στην πόλη ή ένα ζάπινγκ στην τηλεόραση, μια ταινία στο σινεμά ή λίγα λεπτά στο διαδίκτυο, αρκούν για να κατακλύσουν το μυαλό με βίαιες εικόνες, το στόμα με βίαιες λέξεις, το σώμα με βίαιες αντιδράσεις. Αντιδράσεις που ποικίλουν από τη λύπη και τον αποτροπιασμό, την απάθεια ή τον θυμό μέχρι τη συναίνεση, τη χαρά ή την προσμονή. Το αφιέρωμα «βία σε κοινή θέα» δεν επιχειρεί κάποιο είδος εξορκισμού της βίας, δεν την εκθειάζει, ούτε την καταδικάζει. Την αντιμετωπίζει ως κάτι πιο σύνθετο και μεγαλύτερο απ' ότι μπορεί να περιέχουν ένας αφορισμός, μια καταγγελία, οποιοδήποτε βιαστικό συμπέρασμα. Φυσικά φωτίζει κάποιες πτυχές της, κάποιες στιγμές σκαλίζει έως και τα αυτονόητα, ψάχνει στις ρίζες της, ανοίγει, ελπίζουμε, μια συζήτηση. «Οπλοστάσιο» μας, άτακτες σκέψεις, δυνατά κείμενα, σχόλια - ερεθίσματα, εικόνες που σου μένουν στο κεφάλι και πέντε μικρού μήκους ταινίες από νέους δημιουργούς, φτιαγμένες ειδικά για το αφιέρωμα, στo www.konteiner.gr

Γράφουν: _ Σωτήρης Δημητρίου _ Slavoj Zizek _ Ματθαίος Τσιμιτάκης _ Ηλίας Μαρμαράς _ Γιάννης Δ. Ιωαννίδης _ Γιάννης Πεδιώτης _ Γιώργος Κακανάκης _ Μάνος Σιφονιός _ Έλλη Τσάτσου _ Γιώργος Λαμπράκος _ Θωμάς Κιάος _ Κατερίνα Γρέγου _ Ζήσης Κοτιώνης _ Θανάσης Καπρούλιας

1 2 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μβ ρ ι ο ς 2 0 0 9

Βία σε κο ινή θέα_Αφιέρωμα

_Still frame από τη ταινία Χώρα προέλευσης του Σύλλα Τζουμέρκα

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 13

Α φ ιέ ρ ω μα _ B ia σε κο ι νή θ έ α

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΑΣ _Σωτήρης Δημητρίου

Αν εκείνο που διδάσκει η βία είναι μόνο η βία, όπως έγραφε στα 1585 ο Μ. Μοntaigne,, αναμφισβήτητα και η γλωσσική αναπαράστασή της «το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο» που μ’ αυτήν, προέτρεπαν την εφαρμογή του ξυλοδαρμού ως την πιο καθαγιασμένη μέθοδο σωφρονισμού, διδάσκει επίσης τη βία. Τότε, τι διδάσκει ο ξυλοδαρμός του μαθητή από το δάσκαλο σε κοινή θέα στην τάξη, δηλαδή όταν η βία ασκείται τελεστικά; Επειδή οι μορφές της βίας είναι πάρα πολλές, οφείλουμε να τις διαχωρίσουμε σε δύο γενικές κατηγορίες, στις μορφές της έμμεσης και σε εκείνες της άμεσης βίας. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει την αυτοκτονία, τον ασκητισμό, τη θυγατροκτονία και τα παρόμοια. Η δεύτερη, της άμεσης βίας, περιλαμβάνει ένα μεγάλο φάσμα μορφών (βία σωματική, ψυχολογική, σωφρονιστική, ενδοοικογενειακή, τηλεοπτική κ.ά.) που έχουν κοινό γνώρισμα την άσκηση επιβολής και εξουσίας. Διαπερνά όλες τις πλευρές της κοινωνίας μας, καθώς και των άλλων κοινωνιών που έχουν συγκεντρωτική δομή εξουσίας –κάνω τη διάκριση γιατί υπάρχουν και κοινωνίες χωρίς πολιτική εξουσία ή σχέσεις επιβολής, οι ονομαζόμενες εξισωτικές, που όμως απουσιωπούνται επιμελώς αν και έχουν διεξαχθεί γι’ αυτές δέκα διεθνή συνέδρια. Ένα άλλο στοιχείο που τις διαχωρίζει είναι ότι η άμεση βία αναπαράγεται τόσο με τη διάπραξή της όσο και με τις αναπαραστάσεις της. Η ίδια, ως πράξη, διαπερνά όλους του τομείς της ζωής, το σπίτι, το σχολείο, το στρατό, την εργασία, και όλες τις σχέσεις, των φύλων, των ηλικιών, των εθνοτήτων, των κοινωνικών τάξεων κ.λπ. Η δημόσια εικόνα της γεννά νέα βία, γιατί το θύμα που την υφίσταται από τον ανώτερο προσπαθεί να εκτονώσει την αντίδρασή του μεταβιβάζοντάς τη σε κάποιον κατώτερο. Οι μάρτυρες που την παρακολουθούν, εφόσον δεν επεμβαίνουν υπέρ του θύματος, συναινούν στη συνθήκη της βίας. Αν έλθουμε στις αναπαραστάσεις, ειδικότερα στις εικονικές παραβλέποντας τις ακουστικές –της γλώσσας, των εμβατηρίων- καθώς και τις νευματικές –μούντζες, κατάρες κ.ά. θα βρεθούμε μπροστά σε ένα πλούσιο πεδίο. Ζωγραφικές και φωτογραφικές εικόνες πολέμου, ακόμα και βραχογραφίες μαχών όπως των Βουσμάνων, γλυπτά ή ανάγλυφα ή ανάλογα μνημεία ηρώων, τρόπαια, πυγμαχία, πάλη και άλλα αγωνίσματα, ταυρομαχίες και κοκορομαχίες, θεάματα της ρωμαϊκής αρένας, Ιερά Πάθη, ηλεκτρονικά παιχνίδια, ταινίες αστυνομικές, πο-

1 4 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μβ ρ ι ο ς 2 0 0 9

λεμικές, θρίλερ κ.ά. Τέτοιου είδους θεάματα γίνονται πολύ δημοφιλή στις πιο επιθετικές κοινωνίες, όπως συμβαίνει με την πυγμαχία στις ΗΠΑ και με την αρένα στην αρχαία Ρώμη, πράγμα που επιβεβαιώνει ότι ο κοινωνικός τους ρόλος συνίσταται στην αναπαραγωγή της βίας. Εκείνο που προκύπτει είναι ότι, όταν η βία ως αναπαράσταση τίθεται σε κοινή θέα, δηλαδή γίνεται δημόσιο θέαμα, λειτουργεί σαν μηχανισμός συντήρησης των σχέσεων εξουσίας. Αυτό οφείλεται στο ότι το δημόσιο θέαμα διεξάγεται με όρους που το εντάσσουν στο γενικότερο πλαίσιο της τελετουργίας –ημι-υπνωτική κατάσταση, μετάσταση του εαυτού- και ανάλογα με το βαθμό συνεκτικότητας επηρεάζει τη συνείδηση όσων συμμετέχουν. Σύμφωνα με τις έρευνες τη ανθρωπολογίας, η τελετουργία μεταβιβάζει το μήνυμά της επιπλέον και διά μέσου της σωματοποίησης. Τελετουργία έχουμε επίσης και όταν σε κοινή θέα τίθεται η ίδια η πράξη της βίας. Η πολιτική ιστορία των σχέσεων δύναμης και εξουσίας μάς δίνει πολλά παραδείγματα. Περιορίζομαι μόνο σις τελετουργικές ανθρωποθυσίες: στις αυτοκρατορίες των Ίνκας, Αζτέκων και Μάγια, στην Ουρ της Μεσοποταμίας, στους Γκούτα και Μπονιόρο της Αφρικής όταν γιόρταζε ο βασιλιάς, στην αρχαία Ελλάδα, στις ταφές των βασιλέων της Αιγύπτου, της Κίνας και των Σκυθών, στις εκτελέσεις των Βυζαντινών στον Ιππόδρομο, στο κάψιμο της Ζαν ντ’ Αρκ, στις πριν τρεις αιώνες δημόσιες εκτελέσεις στις πλατείες των ευρωπαϊκών πόλεων που μελέτησε ο Foucault, στις πρόσφατες της Κου Κλουξ Κλαν, στους μύθους της Ιφιγένειας και του Αβραάμ. Τυπικό παράδειγμα τελετουργικής βίας είναι οι «διαβατήριες» τελετουργίες. Παρουσιάζουν μεγάλη διάδοση στις απλές κοινωνίες κατά την περίοδο διαμόρφωσης της ανδροκρατίας και αποσκοπούν στο μετασχηματισμό των αγοριών σε άνδρες εξουσιαστές. Είναι πολύπλοκες τελετουργίες και συνοδεύονται με σκληρές δοκιμασίες των αγοριών τα οποία, μέσα από συνθήκες ύπνωσης, σωματοποιούν τη βία που υφίστανται, ώστε να μπορούν να την εξωτερικεύσουν στην κοινωνική πρακτική. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι «διαβατήριες» αποτέλεσαν τον πυρήνα των θρησκευτικών τελετουργιών και, παράλληλα, μετεξελίχθηκαν σε άλλες μορφές αναπαραγωγής και εκμάθησης της βίας, όπως π.χ. τα καψόνια. Πολλές αντιλήψεις μας θα τροποποιηθούν από μια εκτενέστερη μελέτη των φαινομένων αυτών.

Εκείνο που προκύπτει είναι ότι, όταν η βία ως αναπαράσταση τίθεται σε κοινή θέα, δηλαδή γίνεται δημόσιο θέαμα, λειτουργεί σαν μηχανισμός συντήρησης των σχέσεων εξουσίας.

Βία σε κο ινή θέα_Αφιέρωμα

Περί βίας _Slavoj Zizek

Προ από

το β

δημ

οσί

ευσ

ιβλ Vio lenc ίο του κυκ e Sla πο λοφ v ορή υ πρόκ oj Zize Νεκ σ k ειτα ει, σ τάρ ι να ε με ιου εκδ Κ τ άφρ α όσε α ις S λαϊτζή crip από ση δίμ t a το τις ηνο πρ του 201 ώτο 0

Ας αναλογιστούμε λίγο την απατηλή αίσθηση του επείγοντος που διαποτίζει τον αριστεροφιλελεύθερο ανθρωπιστικό λόγο περί βίας· στο πλαίσιό του, το αφηρημένο και το παραστατικό (ψευδο)συγκεκριμένο συνυπάρχουν στη σκηνοθεσία της σκηνής της βίας –κατά των γυναικών, των μαύρων, των άστεγων, των ομοφυλόφιλων... Το «μια γυναίκα πέφτει θύμα βιασμού κάθε έξι δευτερόλεπτα σε αυτή τη χώρα» και το «στο χρόνο που θα σας πάρει για να διαβάσετε αυτή την παράγραφο, δέκα παιδιά θα πεθάνουν από πείνα», είναι απλώς δυο παραδείγματα. Πίσω απ’ όλα αυτά κρύβεται ένα υποκριτικό αίσθημα ηθικής αγανάκτησης. Αυτό ακριβώς το είδος ψευδοεπείγοντος εκμεταλλεύτηκαν πριν από μερικά χρόνια τα Starbucks. Στις εισόδους των καταστημάτων τους, υποδέχονταν τους πελάτες αφίσες οι οποίες τόνιζαν ότι σχεδόν τα μισά από τα κέρδη της αλυσίδας διατίθεντο για την παροχή υγειονομικής περίθαλψης στα παιδιά της Γουατεμάλας, της χώρας από την οποία προμηθεύονται τον καφέ τους. Εμείς έπρεπε να συναγάγουμε ότι με κάθε φλιτζάνι καφέ που πίναμε, σώζαμε τη ζωή ενός παιδιού. Υπάρχει μια θεμελιακή αντιθεωρητική χροιά σε αυτές τις επιτακτικές προτροπές. Δεν υπάρχει χρόνος να σκεφτούμε· «πρέπει να δράσουμε τώρα». Μέσω αυτής της ψευδούς αίσθησης του επείγοντος, οι πλούσιοι της μεταβιομηχανικής εποχής, παρότι ζουν στον περιχαρακωμένο εικονικό τους κόσμο, όχι μόνο δεν αρνούνται και δεν αγνοούν τη σκληρή πραγματικότητα έξω από τη δική τους περιοχή – αλλά και αναφέρονται διαρκώς σε αυτήν με πάθος. Όπως είπε πρόσφατα ο Μπιλ Γκέιτς: «Τι σημασία έχουν οι υπολογιστές, όταν εκατομμύρια άνθρωποι συνεχίζουν να πεθαίνουν από δυσεντερία, ενώ θα μπορούσαν πολύ εύκολα να σωθούν;» Απέναντι σε αυτό το ψευδές επείγον, ίσως θα έπρεπε να τοποθετήσουμε την εξαίρετη επιστολή που έγραψε ο Μαρξ [Karl Marx] στον Ένγκελς [Friedrich Engels] το 1879, όταν, για ένα σύντομο διάστημα, φάνηκε ότι

μια ευρωπαϊκή επανάσταση ήταν και πάλι προ των πυλών. Η επιστολή του Μαρξ εκφράζει καθαρό πανικό· δεν μπορούν οι επαναστάτες να περιμένουν μερικά χρόνια; Δεν έχει ακόμα τελειώσει το «Κεφάλαιό» του. Μια κριτική ανάλυση της παρούσας παγκόσμιας συγκυρίας –μιας συγκυρίας η οποία δεν προσφέρει καμιά σαφή λύση, καμιά «πρακτική» συμβουλή για το τι πρέπει να γίνει και δεν αφήνει να διαφανεί κανένα φως στο τέλος του τούνελ, αφού γνωρίζει κανείς πολύ καλά ότι αυτό το φως θα μπορούσε να ανήκει σε ένα τρένο που έρχεται καταπάνω μας ολοταχώς για να μας συνθλίψει– συνήθως προκαλεί μομφή: «Εννοείς ότι δεν πρέπει να κάνουμε τίποτα; Ότι πρέπει απλά να καθίσουμε και να περιμένουμε;» Θα έπρεπε κανείς να βρει το θάρρος να απαντήσει: «ΝΑΙ, ακριβώς αυτό εννοώ!» Υπάρχουν καταστάσεις όπου η μόνη αληθινά «πρακτική» αντιμετώπιση που μπορεί να υιοθετήσει κανείς είναι να αντισταθεί στον πειρασμό να εμπλακεί άμεσα και να τηρήσει μια στάση του στυλ «περιμένοντας και βλέποντας», αποδυόμενος σε μια υπομονετική, κριτική ανάλυση. Σήμερα, μοιάζει να μας ασκούνται πανταχόθεν πιέσεις για να αναλάβουμε δράση. Σε ένα γνωστό απόσπασμα από το βιβλίο του «Υπαρξισμός και ανθρωπισμός», ο Σαρτρ περιέγραψε το δίλημμα ενός νεαρού άνδρα στη Γαλλία το 1942, ο οποίος διχάζεται ανάμεσα στο καθήκον να βοηθήσει τη μόνη, άρρωστη μητέρα του και στο καθήκον να προσχωρήσει στην Αντίσταση και να πολεμήσει τους Γερμανούς. Η άποψη του Σαρτρ είναι, ασφαλώς, ότι δεν υπάρχει a priori απάντηση σε αυτό το δίλημμα. Ο νεαρός άνδρας πρέπει να αποφασίσει βασισμένος μόνο στη δική του αβυσσαλέα ελευθερία και να αναλάβει στο ακέραιο την ευθύνη για την απόφασή του.* Μια αισχρή τρίτη διέξοδος από το δίλημμα θα ήταν να συμβουλεύσουμε τον νεαρό άνδρα να πει στη μητέρα του ότι θα προσχωρήσει στην Αντίσταση και στους αντιστασιακούς φίλους του ότι θα μείνει να φροντίσει τη μητέρα του, ενώ στην πραγματικότητα θα αποτραβηχτεί σε έναν απόμερο τόπο και θ’ αφοσιωθεί στη μελέτη...

Υπάρχει κάτι περισσότερο από φθηνός κυνισμός σε αυτή τη συμβουλή. Θυμίζει ένα πολύ γνωστό σοβιετικό ανέκδοτο για τον Λένιν. Επί σοσιαλισμού, η συμβουλή του Λένιν προς τους νέους, η απάντησή του στο τι έπρεπε να κάνουν, ήταν «Μελετήστε, μελετήστε και μελετήστε» Την επικαλείτο συνέχεια και μπορούσε να τη δει κανείς στους τοίχους όλων των σχολείων. Το ανέκδοτο έχει ως εξής: Ρωτούν τον Μαρξ, τον Ένγκελς και τον Λένιν αν θα προτιμούσαν να είχαν μια σύζυγο ή μια ερωμένη. Όπως είναι αναμενόμενο, ο Μαρξ, μάλλον συντηρητικός στα προσωπικά ζητήματα, απαντά, «Μια σύζυγο!», ενώ ο Ένγκελς, περισσότερο τύπος μπον βιβέρ, προτιμά μια ερωμένη. Προς έκπληξη όλων, ο Λένιν λέει: «Εγώ θα ήθελα να είχα και τα δυο!» Γιατί; Μήπως υπάρχει μια κρυφή φλέβα παρακμιακού ηδονιστή πίσω από την αυστηρή επαναστατική εικόνα του; Όχι – εξηγεί: «Για να μπορώ να λέω στη σύζυγό μου ότι πηγαίνω στην ερωμένη μου και στην ερωμένη μου ότι πρέπει να μείνω με τη σύζυγό μου...» «Και τότε, τι θα έκανες;» «Θα πήγαινα σ’ ένα απομονωμένο μέρος για να μελετήσω, να μελετήσω και να μελετήσω!» Αυτό ακριβώς δεν έκανε ο Λένιν έπειτα από τον όλεθρο του 1914; Αποτραβήχτηκε σ’ ένα μοναχικό μέρος στην Ελβετία, όπου «μελέτησε, μελέτησε και μελέτησε», εντρυφώντας στη λογική του Χέγκελ. Και αυτό ακριβώς πρέπει να κάνουμε κι εμείς σήμερα, όταν τα μέσα ενημέρωσης μας βομβαρδίζουν με εικόνες βίας. Πρέπει να «μελετήσουμε, να μελετήσουμε και να μελετήσουμε» τι προκαλεί αυτή τη βία.

* Βλ. Jean-Paul Sartre, «Existentialism and Humanism», Λονδίνο, Methuen, 1974 [Ο πρωτότυπος τίτλος στα γαλλικά είναι L’ existentialisme est un humanisme, εξ ου και ο τίτλος της ελληνικής έκδοσης: Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, μτφρ. Κ. Σταματίου, Αθήνα, Αρσενίδης, χ.χ. (Σ.τ.μ.)].

κοντέινερ Δεκέμβριος 2009 | 15

Α φ ιέ ρ ω μα _ B ia σε κο ι νή θ έ α

Βία της δημοσίευσης

_Ματθαίος Τσιμιτάκης, http://tsimitakis.wordpress.com/

Η κατηγορία είναι συνήθης και έτσι απευθύνεται κατά συνθήκη. Τα ΜΜΕ αρέσκονται στη μετάδοση κοινωνικών «παρεκτροπών», όπως είναι τα σκάνδαλα, την αφήγηση προσωπικών δραμάτων, σκηνοθετούν την καθημερινότητα σε τόνο λυρικό και φιλοξενούν συστηματικά ψηλά στην ατζέντα τους οτιδήποτε περιέχει τα βασικά συστατικά αυτής της συνταγής, όπως είναι το σεξ, η βία, ή τα σκάνδαλα εφόσον τουλάχιστον υποστηρίζονται από εικόνες, αποκλειστικές μαρτυρίες και άλλα... αδιάψευστα «τεκμήρια». Είναι κοινός τόπος ακόμα πως τα ΜΜΕ δεν αποτελούν αντικειμενικούς παρατηρητές της πραγματικότητας, δεν ασκούν λειτουργία υπηρεσίας του δημοκρατικού πολιτεύματος, αλλά κατασκευάζουν πολιτική και κοινωνική συναίνεση, διαμορφώνουν την κοινή γνώμη στη δημόσια σφαίρα στην οποία και επικυριαρχούν. Τέτοια είναι η δύναμή τους ώστε να κρίνουμε την ίδια την πολιτική συζήτηση με όρους «τηλεοπτικότητας» ή «media-κότητας», τους πολιτευτές με όρους καλής ή κακής εμφάνισης ενώ συζητάμε πολύ λιγότερο πια για το περιεχόμενο των απόψεων ή των αποφάσεών τους. Τα ΜΜΕ ασκούν μια παράξενη μορφή εξουσίας αφού το προϊόν τους δεν παράγεται δημοκρατικώ τω τρόπω μεν, οι δημοσιογράφοι δεν κρίνονται, όμως οι απόψεις τους συχνά γίνονται κυρίαρχες στην κοινωνία, διαμορφώνουν την εικόνα της εποχής και ωθούν τη λήψη αποφάσεων. Αν κάθε εξουσία διαθέτει τρόπους επιβολής οι οποίοι εμπεριέχουν ένα θεμιτό ή αθέμιτο ποσοστό βίας, συμβαίνει άραγε το ίδιο και με τα ΜΜΕ; Το ερώτημα δεν μπορεί να πάρει άμεση απάντηση αφού καμιά έρευνα δεν το υποστηρίζει και καμιά θεωρία δεν είναι βέβαιη για το πώς ακριβώς σχετίζονται με την κοινωνική ή τη διαπροσωπική βία. Η βία δεν είναι πάρα ένα γρήγορο μέσο επιβολής ενός αποτελέσματος. Οι κατηγορίες της συνοψίζονται σε δυο βασικούς τύπους που παράγουν απτό αποτέλεσμα. Τη βία της επιβολής του ισχυρού (βία της εξουσίας, της καταπίεσης) και τη βία της παραβίασης αυτής της επιβολής (βία της εξέγερσης). Και οι δυο ασκούνται από πρόσωπα ή

1 6 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μβ ρ ι ο ς 2 0 0 9

κοινωνικά υποκείμενα και παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της ιστορίας. Και οι δυο όμως υπάρχουν σε μια δισδιάστατη και άμεση διαλεκτική δράσης-αντίδρασης. Στον πολιτισμό της τηλεόρασης, της υπερ-πληροφόρησης και της υπερπροσφοράς συσκευών επικοινωνίας και οπτικών απεικονίσεων της πραγματικότητας όπου αυτό που αποκαλούμε δημόσια σφαίρα συγκροτείται στα ίδια τα ΜΜΕ, φαίνεται να εμφανίζεται μια νέα παράμετρος πανίσχυρη και ολότελα διαφορετική. «Πρόκειται για τη βία των εικόνων και του θεάματος. Είναι συνδεδεμένη με την καθολική διαφάνεια, την εξάλειψη κάθε μυστικότητας. Δεν δουλεύει εργαλειακά αλλά σε συνάφεια (σ.σ. με παραδεδομένες αντιλήψεις στην κοινωνία, στερεότυπα, πολιτικές επιδιώξεις), μολύνοντάς μας, σπάζοντας τις εσώτερες άμυνές μας» γράφει ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν Μποτριγιάρ. Τα αντισώματα στα οποία αναφέρεται ο Μποτριγιάρ είναι η κριτική σκέψη, η δυνατότητα καθενός μας να τοποθετείται κριτικά απέναντι στα γεγονότα, να κατασκευάζει νοήματα έξω από την ομογενοποιημένη οπτική των Μέσων, να μην παραδίδεται στην άποψη που υπαγορεύεται από τους μηχανισμούς. Η βία αυτή δεν έχει βεβαίως πρακτικό αποτέλεσμα (κανείς δεν πήγε στο νοσοκομείο επειδή είδε τηλεόραση), αλλά «επι-μολυντικό». Τι σημαίνει «μόλυνση» εν προκειμένω εξηγεί ο Μάρσαλ Μακλούαν (το μέσο είναι το μήνυμα). Οι μηχανισμοί διαμεσολάβησης μεταξύ γεγονότων, ειδήσεων και πολιτών, είναι το μήνυμα. Οι εικόνες από τον πόλεμο του Ιράκ το 2003, το σκάνδαλο Ζαχόπουλου στην Ελλάδα, η πρόσφατη αναδημοσίευση σε πρωτοσέλιδο μεγάλης εφημερίδας των γυμνών φωτογραφιών της συμβούλου του υφυπουργού προστασίας του πολίτη, η κάλυψη των γεγονότων του Δεκέμβρη, η πρόσφατη αποσιώπηση της πορείας του Πολυτεχνείου δεν μεταφέρουν απλώς μια είδηση. Μας μαθαίνουν πώς να βλέπουμε τον κόσμο και μας υπαγορεύουν τι άποψη πρέπει να έχουμε γι’ αυτόν.

Ο υπερπληθωρισμός εικόνων και πληροφοριών, η θραύση του δομημένου νοήματος κάτω από τις εντυπώσεις, η ισότιμη παρουσία του «τίποτα» δίπλα στο «σημαντικό» απλώς και μόνο επειδή διαθέτει εικόνες ή στηρίζει μια εντυπωσιακή αφήγηση, η κυριαρχία του συναισθήματος αποδυναμώνουν την κριτική ικανότητα των πολιτών, τους εθίζουν και μεταδίδουν το μήνυμα του φόβου. Τα αδιάψευστα τεκμήρια των εικόνων που στην πραγματικότητα εμφανίζουν μόνο το φλοιό μιας υπόθεσης νοηματοδοτούνται από τα στερεότυπα των ΜΜΕ και τις προκαταλήψεις τους. Οι αποδέκτες του προϊόντος τους σέρνονται στην αποδοχή μιας πορνογραφικής αντίληψης της πραγματικότητας που αποτελείται από καρικατούρες αντί για ιστορικά υποκείμενα. Που οι πράξεις εκκινούν από ταπεινά κίνητρα και δεν διαθέτουν απαραίτητα φορτίο γνώσης ή κοινωνίας. Η βία αισθητικοποιείται και νομιμοποιείται ως συστατικό της αφήγησης. Η πολιτική συναίνεση επιτυγχάνεται. Ο Σλοβένος φιλόσοφος Σλάβο Ζίζεκ, πιστεύει πως τέτοια είναι η επίδραση των εικόνων και των πληροφοριών πλέον στη ζωή μας ώστε η πραγματικότητα να ερημώνεται μπροστά στις εικόνες που «υπόσχονται την πραγματικότητα». Καθώς η δημόσια σφαίρα, συγκροτείται όλο και περισσότερο με διαμεσολαβημένες εικόνες και εντυπώσεις, αυτό που βλέπουμε μέσα από τις οθόνες γίνεται πιο αληθινό από την ίδια μας την εμπειρία. Όμως η πραγματικότητα εξακολουθεί να λειτουργεί και να συσσωρεύει αδιέξοδα για τους «πραγματικούς» ανθρώπους που ζουν «πραγματικές» ζωές, έξω από την αφήγηση των ΜΜΕ. Ο διχασμός ανάμεσα στη συνεκτική καθημερινότητα και τη θραυσματική αναπαράσταση της, την ένταξή της σε μια αφήγηση ελεγχόμενη και ιδεολογικά προσδιορισμένη, είναι μια μορφή μετά-βίας, σύμφωνα με τον Μποτριγιάρ. Όταν μάλιστα η αφήγηση αυτή προσδένεται ή ενσωματώνεται στα πολιτικά ή επιχειρηματικά κατεστημένα, τότε προσαρτάται στη βία της επιβολής της εξουσίας και γίνεται φανερή.

Βία σε κο ινή θέα_Αφιέρωμα

Masters and slaves _Ηλίας Μαρμαράς, www.foldedin.blogspot.com

Οι σκλάβοι δεν αναζητούν να υπερβούν τους κυρίους τους, αλλά να τους κάνουν σκλάβους σαν αυτούς.

«Μπορείς να με δέσεις πάνω στο τραπέζι με τα σκοινιά όσο πιο σφιχτά, για δέκα με δεκαπέντε λεπτά, αρκετό χρόνο για να ετοιμάσεις τα όργανα [...] εκατό χτυπήματα με το μαστίγιο τουλάχιστον [...] διάλειμμα μερικά λεπτά γιατί ιδρώνεις [...] τώρα αρχίζεις να ράβεις κουμπιά πάνω στα στήθη μου [...] σύνδεσέ τα με ελάσματα [...] δέσε τους καρπούς των χεριών μου μαζί [...] ράψε και σύνδεσε τους γλουτούς μου [...] τώρα πέρασε στη φάση νούμερο δύο [...] για να εντείνεις το βασανιστήριο και τον πόνο και να πραγματοποιήσεις την απειλή σου από την προηγούμενη φορά, κάρφωσε τις ακίδες στους γλουτούς μου όσο πιο βαθιά μπορούν να πάνε [...] δεν αποζητώ καψίματα γιατί πρέπει να κάνω κάποιες ιατρικές εξετάσεις και τα εγκαύματα παίρνουν καιρό να επουλωθούν [...] γι’ αυτό να είσαι προσεκτικός». Αυτό δεν είναι μια φαντασίωση, είναι ένα πρόγραμμα. Είναι μέρος μιας διαδικασίας, μια ερμηνεία που χρειάζεται ερμηνεία η ίδια, σκηνή από ένα εγχείρημα που συνέβη μερικούς μήνες πριν σε κάποιον εικονικό κόσμο του διαδικτύου. Αυτοί που οργάνωσαν το πείραμα «την εξέγερση» όπως την αποκάλεσαν, ήταν κάποιοι από τους σκλάβους της κοινότητας (του δικτύου). Ένα δίκτυο ανθρώπων, όπου εκεί είναι κανόνας ό,τι μοιάζει να είναι η εξαίρεση στον πραγματικό κόσμο. Ο κόσμος αυτός αποτελείται από κυρίους και σκλάβους που εμπλέκονται διαρκώς σε ένα πλέγμα βίας, επιθυμιών, καταστολών και τελικά παραγωγής του ίδιου του κόσμου. Η βάση για το σχεδιασμό του προγράμματος της εξέγερσης, ήταν κάποιες τακτικές εμπνευσμένες από το βιβλίο Milles plateaux των Deleuze & Guattari. Όμως ο σκοπός του προγράμματος δεν ήταν η υπέρβαση του δίπολου «κύριοι και σκλάβοι», αλλά το γκρέμισμα της κυριαρχίας των κυρίων μέσω της μετατροπής τους σε σκλάβους. Η εγκαθίδρυση δηλαδή στην κοινότητα της ηθικής των σκλάβων. Στη γενεαλογία της ηθικής ο Nitzcshe λέει πως υπάρχουν δύο είδη ηθικής στον κόσμο. Η ηθική του κυρίου και η ηθική του σκλάβου. Το «καλό» για τους κυρίους ορίζεται ως ό,τι είναι ευγενές και ισχυρό ενώ σαν «κακό» ό,τι είναι αδύναμο, δειλό και αξιολύπητο. Ο «ευγενής κύριος» αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σαν αυτόν που ορίζει αξίες. Οι ορισμοί του δεν χρειάζονται έγκριση, εφόσον κρίνει πως ό,τι είναι βλαβερό για τον ίδιο είναι βλαβερό καθαυτό. Οι κύριοι είναι οι δημιουργοί της ηθικής ενώ οι σκλάβοι ανταποκρίνονται στην ηθική του κυρίου τους με το να παράγουν τις τεχνικές πρόσληψής της, δηλαδή την ηθική του σκλάβου. Τελικά, η ηθική της κοινότητας συνολικά, δεν είναι παρά το σχέδιο προστασίας αυτού που ο κύριος ορίζει ως αξία,

συνεπώς για τον σκλάβο αλλά και για τον κύριο «ο φόβος είναι η μητέρα της ηθικής». Αντίθετα από την ηθική του κυρίου που είναι ένα αίσθημα (sentiment), η ηθική του σκλάβου είναι ένα αρνητικό αίσθημα εχθρότητας (ressentiment) που επιχειρεί να επανακαθορίσει ό,τι ο κύριος ορίζει. Αν η ηθική του κυρίου βασίζεται στη δύναμη, η ηθική του σκλάβου βασίζεται στην αδυναμία και αποσκοπεί στον εκφαυλισμό του καταπιεστή. Η ηθική του σκλάβου είναι απολύτως αντίθετη από την ηθική του κυρίου του και δημιουργείται σε αντιδιαστολή απέναντι σε ό,τι η ηθική του κυρίου ορίζει σαν «καλό». Δεν αποσκοπεί στο να καταβάλει τη θέληση του με τη δύναμη αλλά με μια προσεκτικά σχεδιασμένη ανατροπή. Οι σκλάβοι δεν αναζητούν να υπερβούν τους κυρίους τους, αλλά να τους κάνουν σκλάβους σαν αυτούς. Η ουσία της ηθικής των σκλάβων είναι η χρησιμότητα, το πρακτικό. «Καλό» είναι ό,τι είναι χρήσιμο για την κοινότητα και όχι ό,τι είναι ευγενές ή δυνατό. Μιας και οι ισχυροί είναι πιο λίγοι στην κοινότητα συγκρινόμενοι με τον αριθμό των αδύναμων, σε αντιστάθμισμα αυτοί κερδίζουν σε δύναμη διαφθείροντας τους ισχυρούς με το να τους πείσουν πως οι αιτίες που ορίζουν τη δουλεία τους είναι «κακές», όπως ακριβώς είναι και οι ποιότητες εκείνες που δεν μπόρεσαν να επιλέξουν αρχικά ακριβώς επειδή ήταν αδύναμοι. Λέγοντας π.χ. πως η ταπεινότητα είναι εθελούσια, η ηθική των σκλάβων αποφεύγει να παραδεχτεί πως η ταπεινότητα τους είχε αρχικά επιβληθεί από κάποιους κυρίους. Καθώς οι σκλάβοι ξεδιπλώνουν αδιάντροπα την «απεχθή» ηθική τους, εξοργίζουν τους κυρίους τους. Οι προκλήσεις υποχρεώνουν τους κυρίους να δείξουν τη δύναμη τους στην πράξη επιβάλλοντας ωμές τιμωρίες. Στο τέλος, εφόσον για τους σκλάβους ο πόνος της τιμωρίας είναι ηδονή (ή προσποιούνται πως είναι), αυτό παγιδεύει τους κυρίους τους μέσα στις αξίες της δικιάς τους ηθικής. Στην εικονική κοινότητα όπου έγινε η εξέγερση των σκλάβων, τώρα υπάρχουν μόνο σκλάβοι και καθόλου κύριοι. Η βία όμως, που ασκείται για την καταπίεση της δημιουργικότητας που είναι οι επιθυμίες, συνεχίζει να υπάρχει. Ποιος είναι τώρα ο καταπιεστής; Ποιος αναστέλλει τις επιθυμίες των σκλάβων που δεν έχουν πια κυρίους; Γιατί δεν υπάρχει τίποτε άλλο να δει κανείς εκεί πια παρά μόνο σκλάβους και το grid*.

* Το grid(πλέγμα) είναι η πλατφόρμα και η τεχνολογία πίσω από τους online εικονικούς κόσμους.

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 17

Α φ ιέ ρ ω μα _ B ia σε κο ι νή θ έ α

η χειρουργημένη βια* _Γιάννης Δ. Ιωαννίδης

Κορμιά … σμιλεμένα … ανοιχτά … και δίχως περιττές αναστολές, σας περιμένουν να τα περιεργαστείτε … … μόνο, παρακαλώ, δεν κάνει να τα πείτε πτώματα, ηχεί η λέξη πολύ άσχημα σε τούτη την αποστειρωμένη αίθουσα· ούτε και πρέπει να τα σκεφτείτε καν σαν πεθαμένους, μα τι λέξεις κακόγουστες κι ανάρμοστες είν’ αυτές για τέτοια τεχνήματα! ― θα τα λέτε μόνο Κορμιά. Το συμφωνήσαμε. Γιατί μπορεί να έχετε πια κλειστά τα φέρετρα στους ναούς, είναι απαίσιο να βλέπεις πεθαμένο, λέτε· μπορεί και να μη φέρνετε τα παιδιά σας σε κηδείες, να μην τραυματιστούν οι ψυχούλες τους· μπορεί τώρα πια να θάβετε κουτιά, ή να τα καίτε, άλλωστε οι πολιτισμένοι άνθρωποι είναι περήφανοι, αξιοπρεπείς, θρηνούν σιωπηλά, κρυφά, ιδιωτικά· μπορεί στο τέλος τέλος να μην ξέρετε πώς να πενθήσετε … αλλά όχι, δεν ήταν δυνατόν να χάσετε ένα τέτοιο event, δεν θα μπορούσατε να μην επισκεφτείτε κι εσείς οικογενειακώς μια έκθεση τόσο πρωτότυπη, τόσο μοναδική, τόσο διδακτική! Σπλήνες, έντερα, πνευμόνια, σχισμένα έμβρυα, γδαρμένα πρόσωπα με γυάλινα μάτια, ω, πόσα έχετε να μάθετε! Κοιτάξτε, κρατάει ρακέτες, κλοτσάει μπάλες! Τι τέλειο μηχάνημα ο ανθρώπινος οργανισμός! Πώς; Τίνος ήταν; Πώς έζησε; Πώς πέθανε; Ποιοι τον έχασαν; Τον θρήνησε κανείς; Και γιατί η μια μιλάει για δωρητές ενώ ο άλλος για αζήτητα; Παρακαλώ, είπαμε: δεν μιλάμε για νεκρούς, μόνο για Κορμιά! Δεν ήρθατε εδώ για να πενθήσετε, δεν πληρώσατε για ν’ ακούσετε τίποτα βαριές σκέψεις, μήτε… φιλοσοφίες. Ήρθατε να δείτε μηχανήματα. Γιατί; Ε, όλο και κάποιο λόγο θα βρείτε, ή θα σας βρουν. Έτσι δουλεύει το σύστημα άλλωστε: δεν φτιάχνουν πια οι λόγοι τα μέσα, αλλά τα μέσα τους λόγους. Κι απέναντι είναι τα μαγαζιά για κανένα ουζάκι. Μετά. Δεν είναι μόδα, ούτε της μόδας σήμερα ο θάνατος. Είναι ταμπού. Πρέπει να εξοστρακιστεί απ’ τον δημόσιο λόγο. Να γίνει ένα ακόμα οικονομικό μέγεθος. Πρέπει, γι’ αυτό, να του αφαιρεθεί κάθε διάσταση νοήματος, σημασίας. Πρέπει, γι’ αυτό, να γίνει μια ματαιότητα. Πρέπει, γι’ αυτό, να πάψει ν’ αποτελεί στιγμή συγκεφαλαίωσης. Να μετατραπεί σε καθαρή «λήξη». Πρέπει, γι’ αυτό, ο νεκρός να γίνει χρήσιμος, ένα πλαστικοποιημένο κορμί που το περιφέρουν άκλαυτο από έκθεση σ’ έκθεση. Πρέπει, γι’ αυτό, να μην πενθήσει και να μη φρίξει κανείς. Πρέπει να προχωρήσει η νάρκωση βαθιών αντανακλαστικών μας. Να εισχωρήσει βαθύτερα μέσα μας μια εκλεπτυσμένη και «φιλομαθής» αναισθητοποίηση απέναντι στη φρίκη. Ώστε, πια, σε καμιά φρίκη να μην μπορούμε, να μη νιώσουμε την ανάγκη καν, να πούμε όχι! Είδατε ή νιώσατε άλλωστε τίποτα το βίαιο σε τούτη την καλοστημένη έκθεση;

* Σχόλιο πάνω στην έκθεση Bodies, αφιερωμένο στους κοντά 200.000 συγχωριανούς μου που την επισκέφτηκαν πέρσι.

1 8 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μβ ρ ι ο ς 2 0 0 9

Βία σε κο ινή θέα_Αφιέρωμα

Βία και μουσική _Γιάννης Πεδιώτης

Ο τρόπος που συνδέεται στο μυαλό των περισσότερων η βία με τη φωνητική μουσική είναι εν πολλοίς προφανής. Στην περίπτωση ενός punk rock κομματιού που καλεί κάποιον, όπως και ο Breton σ’ ένα από τα μανιφέστα του, να βγει μ’ ένα περίστροφο στο χέρι και να πυροβολεί αδιάκριτα μέσα στο πλήθος (θυμίζοντας κάτι ανάμεσα σε Γάλλο αναρχικό τερρορίστα του δεκάτου ενάτου αιώνα και σε απελπισμένο Αμερικάνο έφηβο), ο λόγος που μπορεί κανείς να το χαρακτηρίσει «βίαιο» είναι το μήνυμα των στίχων. Με ανάλογο τρόπο, ένα μπρεχτικό song, οι στίχοι του οποίου καλούν σε βίαιη ρήξη με την μπουρζουαζία, μπορεί να θεωρηθεί «βίαιο», παρότι δεν συνοδεύονται αναγκαστικά από ένα επαναλαμβανόμενο ακόρντο μιας παραμορφωμένης ηλεκτρικής κιθάρας. Όσο ταυτίζει κανείς αυτό που θέλουν να πουν οι στίχοι μ’ αυτά που θέλει να πει η μουσική, τα πράγματα είναι απλά κατά το μάλλον ή ήττον. Υπάρχει σαφώς μια διαφορά ανάμεσα στα αμερικάνικα folk εργατικά τραγούδια και τη μελοποίηση ενός σονέτου του Mallarmé από έναν πιονιέρο της μουσικής του εικοστού όπως ο Pierre Boulez. Εδώ η έννοια της λεκτικής αναπαράστασης την οποία μπορεί κανείς να συναντήσει σε μουσικές αφηγηματικού, περιγραφικού ή αμιγώς αναπαραστατικού είδους, έχει λάβει μια οριακή μορφή. Αυτό όμως δεν οφείλεται αποκλειστικά στη μετατονική σύνθεση, αλλά και στο ίδιο το «κρυπτικό και ελλειπτικό» ποίημα. Αυτό το νέο «συμφωνικό ποίημα» –για να θυμηθού-

με τον όρο του List αν και είναι ανάρμοστος με αυστηρά κριτήρια– δεν θυμίζει σε πολλά το βερισμό των λιμπρέτων ενός Monteverdi. Το ποίημα αυτό συνιστά σε σχέση με τις εννοιολογικές παραστάσεις της καθομιλουμένης μια «αποδόμηση» από μόνο του, και αυτό δίχως να χρειαστεί να προσέξει κανείς τη μουσική. Το εναρκτήριο ερώτημα (που πρόκειται να προκαλέσει μια ακατάσχετη ερωτηματοθεσία) έχει να κάνει με αυτό που μπορεί να αναγνωριστεί ως «βίαιο» στη μουσική που θεωρείται αυτόνομη από το λόγο. Από πού αντλεί νομιμοποίηση οποιοσδήποτε τέτοιος χαρακτηρισμός όταν έχουμε να κάνουμε με μια μουσική που δεν είναι φωνητική; Εδώ προκύπτει μια χαρακτηριστική δυσκολία, καθώς το ευρύ κοινό έχει γαλουχηθεί μέσα σε μια «αναπαραστατική λογική» που βασίζεται σε μια χοντροκομμένη ταύτιση γλωσσικών και μουσικών «εννοιών». Το βίαιο στοιχείο στη μουσική δεν αφορά κατά κανένα θεμελιώδη τρόπο τη βίαιη επενέργεια, ή ένα αίσθημα τρόμου, άγχους, φόβου που δύναται να προκύψει από το άκουσμά της. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι έχουμε προσκολληθεί σε μια «αισθητική του συναισθήματος», η βασική θέση της οποίας –ότι το περιεχόμενο της μουσικής είναι τα συναισθήματα– έχει παύσει να θεωρείται έγκυρη πάνω από έναν αιώνα, από την εποχή δηλαδή που την έπληξαν οι συστηματικές αναπτύξεις του Eduard Hanslik.

Δεν αφορά μια αισθητικοποίηση της βίας εκ μέρους των καλλιτεχνών, με πλέον ακραίο πρόσφατο παράδειγμα τις δηλώσεις του Karlheitz Stockhausen για την 11η Σεπτεμβρίου «αυτό που παρακολουθήσαμε είναι το μεγαλύτερο έργο τέχνης που έχει δημιουργηθεί ποτέ». Δεν αφορά επίσης μια καλλιτεχνική καταγγελία των δεινών που επιφέρει. Δεν αφορά, ακόμη, κάποιο λογισμό της μουσικής έννοιας του «βίαιου», δοσμένου μέσα από συζητήσεις στις οποίες θα μπορούσε κανείς να συμμετάσχει ή να λάβει υπόψη του, σε συνάρτηση με τον οποίο μπορεί να επαληθευτεί η ορθότητα των αισθητικών κρίσεων. Τι μπορεί να αφορά λοιπόν; Θα πρέπει κανείς εντέλει να αναλογιστεί τα κριτήρια που μοιραζόμαστε σχετικά με το πώς μετέχει η μουσική στις διαθέσεις μας και το πώς μετέχουμε εμείς στην ύπαρξη της. Πώς δηλαδή το άκουσμά της έχει συνδεθεί με τη λαχτάρα και την προσμονή κάποιου πράγματος. Σε πολλές συζητήσεις μας, το βίαιο και το ανοίκειο έχουν πολύ συγγενικές σημασίες. Αν το οικείο αφορά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη θέση μιας τέχνης στη ζωή μας, βίαιη θα μπορούσε να θεωρηθεί η μουσική που δεν συμμορφώνεται με τα κριτήρια ενός οικείου ακούσματος. Αυτή η βιαιότητα εξυπηρετεί την εναλλαγή και την ποικιλία των καλλιτεχνικών μορφών. Η ίδια η μεταμορφωτική ικανότητα της τέχνης διέπεται από μια τέτοια βιαιότητα.

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 19

Α φ ιέ ρ ω μα _ B ia σε κο ι νή θ έ α

24 ψέματα ανά δευτερόλεπτο

Το simulacrum - είδωλο που επιχειρεί να αποκαλύψει την αλήθεια

_Γιώργος Κακανάκης, σκηνοθέτης, www. thebelieverz.blogspot.com

Πρόλογος: 1. Τα όρια της κατασκευής/κατανάλωσης της εικόνας μου είναι τα όρια του κόσμου μου Tractatus logico-philosphicus 5.6 (re-mix) 2. Το αλλόκοτο (Ger. Das Unheimliche, το αν-οίκειο) είναι μια φροϋδική σύλληψη γι’ αυτό που μπορεί να είναι οικείο όμως ξένο την ίδια στιγμή, με αποτέλεσμα μια περίεργη αίσθηση, μια άβολη κατάσταση.

ντασία μας. Όταν το αδιανόητο τελικά μεταφέρεται μπροστά στα μάτια μας (μπαίνει στο πλάνο) τότε εμείς, ως θεατές/μάρτυρες, παίρνουμε επιτέλους αυτό που επιθυμούμε. Αυτό είναι το σημείο που αντιστοιχεί στον πυρήνα της βίας στον κινηματογράφο του Χάνεκε: η βία έρχεται όταν ο σκηνοθέτης μάς δίνει αυτό που περιμέναμε, αυτό που ευχόμασταν να συμβεί. Με άλλα λόγια, η βία είναι το αναμενόμενο, όχι το αναπάντεχο.

Επειδή ακριβώς το αλλόκοτο είναι οικείο, όμως και ξένο, συχνά δημιουργεί μια γνωστική ασυμφωνία στο υποκείμενο εξαιτίας του παράδοξου να έλκεται αλλά και να απωθείται ταυτόχρονα από το ίδιο αντικείμενο. Αυτή η γνωστική ασυμφωνία συχνά οδηγεί σε μια άμεση απόρριψη του αντικειμένου από το υποκείμενο, που επιλέγει να απορρίψει, παρά να εκλογικεύσει.

Β_ Σημειώσεις για τη φόρμα και το περιεχόμενο (κοινωνικός διάλογος/ μηχανική του συναισθήματος) Οι πιο δυνατές, σημαντικές και πιο τρικυμιώδεις στιγμές στις ταινίες του Χάνεκε είναι ακριβώς εκείνες στις οποίες φόρμα, δομή και περιεχόμενο συναντιούνται και συγκρούονται. Ο Χάνεκε δουλεύει με τη φόρμα και το περιεχόμενο και τα αποτυπώνει στο celluloid, ταυτόχρονα σαν επιστήμονας και σαν αλχημιστής.

Α_ Σημειώσεις για ένα καρέ (η συνοριακή γραμμή, η πατρίδα, το ξένο) Κοιτάζοντας τα όρια μιας λήψης (ενός καρέ), όπως το δομεί ο Χάνεκε, βλέπουμε συγχρόνως ένα γεγονός αλλά και την πιθανότητα ενός γεγονότος. Το ίδιο το γεγονός αφορά ένα οικείο πρόσωπο ή αντικείμενο, ενώ η πιθανότητα παραπέμπει σε κάτι ακατανόμαστο, κάτι που δεν μπορεί να οριστεί, κάτι ξένο.

Σαν επιστήμονας, μας καθιστά μάρτυρες στη δημιουργία μιας εξαιρετικά ραφιναρισμένης δομής: ενός μηχανισμού. Και ο μηχανισμός αυτός, είναι λειτουργικός, πλήρης, επιβεβαιώνει τον εαυτό του μέσα από μια δική του λογική και ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους αποτελεί μια φόρμα αξιοθαύμαστη για την κατασκευαστική της αρτιότητα, για τη δεξιοτεχνία του κατασκευαστή της. Αυτή είναι η δουλειά του επιστήμονα.

Ο Χάνεκε στήνει μια επικράτεια και την ίδια στιγμή το αρνητικό της. Ενώ παρακολουθούμε την εκδοχή όπου όλα φαίνονται ασφαλή, έξω από το πλάνο έχουμε την αίσθηση ενός διαρκώς παρόντος κινδύνου.

Ο αλχημιστής κατασκευάζει και χειρίζεται το περιεχόμενο. Εδώ βλέπουμε σκιές, αποχρώσεις, μισές αλήθειες, ανεξήγητα πάθη, κρυφές ιστορίες, παράλογες χειρονομίες, μεταβαλλόμενα κίνητρα, εξωφρενικά αισθήματα. Ο αλχημιστής δημιουργεί ένα σκοτεινό θέμα, ένα καρδιοχτύπι, μια αιμάτινη ροή.

Αυτός ο οιωνεί κίνδυνος έρχεται από μια αφηρημένη, αόριστη δύναμη και μοιάζει να εισβάλλει στην (ασφαλή) επικράτεια, δημιουργώντας το συναίσθημα μιας «πατρίδας», που βρίσκεται συνεχώς υπό την απειλή επίθεσης/εισβολής. Παρακολουθώντας το πλάνο βλέπουμε (μας δείχνει) τις παγιδεύσεις του «πρώτου κόσμου», ενώ έξω από το πλάνο και τα σύνορά του, νιώθουμε την καυτή ζέστη της ερήμου του πραγματικού, αυτής του «τρίτου κόσμου». Έξω από το πλάνο ακούμε τα αεροπλάνα να προσεγγίζουν τους Πύργους, ακούμε το νερό που πλημμυρίζει τα αμπάρια του Τιτανικού, ακούμε τα μικρά χέρια των παιδιών που αλλάζουν γεμιστήρες σε ημιαυτόματα όπλα στη Σιέρρα Λεόνε. Έξω απ΄ το καρέ το χάος έχει ήδη επικρατήσει, όπως ακριβώς το αδιανόητο έχει κατακλύσει τη φα-

2 0 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μβ ρ ι ο ς 2 0 0 9

Τελικά ο επιστήμονας και ο αλχημιστής γίνονται ένα, και αυτός ο ένας είναι ο μηχανικός που μέσω της πολιτικής των συναισθημάτων προκαλεί τον κοινωνικό διάλογο. Στο σημείο αυτό τονίζω ότι ο Χάνεκε κατασκευάζει μια δομική σύνθεση και μια οργανική αποσύνθεση, που σαν αποτέλεσμα έχει μια στατική στιγμή που ισορροπεί ανάμεσα στην ενδόρρηξη και την έκρηξη, ανάμεσα στην αποκάλυψη και την απόκρυψη, ανάμεσα στην ταυτοποίηση και την αποξένωση. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι πιο βίαιες στιγμές στην κινηματογραφική μυθολογία του Χάνεκε είναι εκείνες όπου δεν συμβαίνει «τίποτα».

Γ_ Σημειώσεις για την κάμερα – μάτι (η οργανική μηχανή) Όταν η φόρμα συναντά το περιεχόμενο, όταν το λευκό αποστειρωμένο χειρουργικό γάντι κρατάει την παλλόμενη ζεστή καρδιά, τότε έχουμε την κατασκευή αυτού που υπονοεί ο Ντελέζ: Ο κινηματογράφος σαν όργανο τελειοποίησης της πραγματικότητας. Η μεθοδολογία που ακολουθείται (όπως περιγράφεται στην παράγραφο Β) είναι μια κλασική φόρμουλα (το σημείο βρασμού που επιτυγχάνεται όταν φόρμα και περιεχόμενο βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο) και βρίσκει την εφαρμογή της σε πολλές μορφές τέχνης. Κι όμως, το γεγονός αυτό δεν θα πρέπει να μας αποσπάσει από το να δούμε τον ιδιοφυή τρόπο με τον οποίο ο Χάνεκε χρησιμοποιεί αυτή τη φόρμουλα. Οι μέθοδοι που προκύπτουν από τη χρήση αυτή της φόρμουλας είναι ότι εμείς, σαν θεατές, γινόμαστε μέρος του έργου. Αυτό σημαίνει επίσης ότι όταν η φόρμα ξεπερνάει το περιεχόμενο γινόμαστε μάρτυρες των γεγονότων. Μοιάζει σαν τα μάτια των θεατών να απομακρύνονται, να αποστασιοποιούνται όπως απομακρύνεται ο φακός της κάμερας. Και όταν ο φακός εστιάζει, λειτουργεί σαν ένα κάλεσμα για τον θεατή (που ως τότε ήταν απλώς μάρτυρας) να ξεπεράσει τη θέση του και να εξαγάγει συμπεράσματα και κρίσεις. Αν, όπως εισηγείται ο Ντελέζ, το σινεμά στην εξέλιξή του μπορεί να γίνει ένα βιολογικό όργανο για την αντίληψη της πραγματικότητας, τότε στην περίπτωση του Χάνεκε, έχουμε ένα αισθητικό όργανο με διπλή λειτουργία: την καταγραφή, την αποτύπωση, τη θέαση του εσωτερικού κόσμου, με ατομικούς ηθικούς κώδικες, με επιθυμίες και φαντασιώσεις, προγράμματα και διαμάχες, και στον αντίποδα, (ή συμπληρωματικά) την καταγραφή, αποτύπωση, θέαση του έξω κόσμου, με τις κοινωνικές δομές, τις πολιτικές διαμάχες και τις επιθυμίες που διαμορφώνονται από μια «παγκόσμια» λίμπιντο. Ανοιχτός Επίλογος: Η Έβδομη Ήπειρος, the state of provocation Μια μέρα η Ανθρωπότητα θα παίζει με τον νόμο όπως τα παιδιά παίζουν με αχρηστευμένα αντικείμενα, όχι για να αποκαταστήσουν την αρχική τους χρήση, αλλά για να τα απελευθερώσουν από αυτή για τα καλά. Giorgio Agamben (State of exception)

Βία σε κο ινή θέα_Αφιέρωμα

Nam June Paik is not dead, Installation, The Instruktors

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 21

Α φ ιέ ρ ω μα _ B ia σε κο ι νή θ έ α

το λεξικό του διαολου _Μάνος Σιφονιός

Κουκουλοφόρος Παράγωγο της παιδικής λέξης κούκου (!) η οποία προέρχεται από την έκπληξη της αποκάλυψης όταν το πρόσωπο που εμφανίζεται, είναι τελικά οικείο και γνωστό. Οι κουκουλοφόροι (όπως και οι καπετάνιοι) στη φουρτούνα φαίνονται (δηλ. εμφανίζονται). Μπάτσος 1. Ισχυρό χαστούκι, ενίοτε ένστολο. 2. Είδος παρεπιδημούν σε διάφορες παρομοιώσεις. Όπως σε πολλά είδη διακρίνουμε δύο υποείδη. Τον καλό και τον κακό. Ο καλός οδεύει προς εξαφάνιση και χρειάζεται τη συνδρομή του κράτους για να επιβιώσει (π.χ. εκπαίδευση). Ο κακός υποστηρίζεται συνθηματολογικά από ομάδες θυμωμένων, ότι ταυτίζεται με χοίρο και φονέα (πληθ). Από γνωστό

αναλυτή (Panoussis Jim) έχει προταθεί η δημόσια έκθεση των δύο ειδών για να λυθεί η παρεξήγηση.

Βία Μονολεκτική αναπαράσταση της ιστορίας της ανθρωπότητας. Δρόμος χωρίς επιστροφή (πιθ. ιταλική λέξη - via senza ritorno) Βιτρίνα Σειρήνα που αλλάζει πτέρωμα χειμώνα – καλοκαίρι (ή κάθε σεζόν) και εκτάκτως σε κάποιους «θερμούς» Νοέμβρηδες ή άλλους τσαμπουκαλεμένους μήνες, οπότε αλλάζει πατόκορφα. Γενικώς έχει την τάση να μαγεύει εξαρτημένους διαφορετικής φύσεως (shopalcoholics - violencealcoholics), με εξίσου όμως ακραία αποτελέσματα.

www.flickr.com/photos/fragitsa/

για ποιον χτυπάει η ....Gabbana _Έλλη Τσάτσου

Εντάξει, ανέκαθεν τα τακούνια θεωρούνταν εν δυνάμει φονικά όπλα. Και οι γυναίκες πάνω στις γόβες στιλέτο μοιραίες υπάρξεις, ικανές να παρασύρουν έναν άντρα μέχρι... θανάτου. Ως εδώ καλά είμαστε, όμως τελευταία, πέρα από το γνωστό παραμύθι της μοιραίας, επικίνδυνης γυναίκας και το παιχνίδι της γοητείας με τη βία, κάτι μοιάζει να έχει ξεφύγει από τα όρια. Τα «αιματοκυλισμένα» εντιτόριαλ μόδας που γεμίζουν τις σελίδες των περιοδικών μόδας είναι μόνο η αρχή του θέματος. Για τα μάτια μας μόνο, γυναίκες κονταροχτυπιούνται, άνδρες τις δαμάζουν, τις πατάνε κάτω, gay τις ζηλεύουν, έφηβες τις μιμούνται. Σαν σε μελό ταινία, εκείνες λυγίζουν, υποφέρουν, αδειάζουν το βλέμμα τους, χαμηλώνουν το παράστημά τους. Άλλες φορές εμφανίζονται σαν εκδικητικά βαμπίρ με αίμα παντού και πτώματα αντρών στο πέρασμά τους, δήμιοι και θύματα βασανιστηρίων την ίδια στιγμή. Ωμά κρέατα, ωμή βία. Και όλα αυτά διαδραματίζονται στο δωδεκάποντο υψόμετρο των μυτερών «στιλέτο». Και συνεχίζω με μερικές εικόνες ακόμα: Γυναίκες ξαπλωμένες στο πάτωμα, με μικρά όπλα στα χέρια και ψηλά τακούνια υπό μορφή κρυφών μαχητών περνούν μπροστά από τα μάτια μας χωρίς να αντιλαμβανόμαστε το μήνυμά τους. Εικόνες αγριεμένων ανδρών να παλεύουν κρατώντας μαστίγια, με μαυρισμένα μάτια και υπερφουσκωμένα μπράτσα... κι όμως όλα τα παραπάνω δεν κάνουν καμία αίσθηση!

2 2 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μβ ρ ι ο ς 2 0 0 9

Και έπειτα γεννιέται η ανία, έρχεται η απάθεια. Το έργο σταδιακά καταντά τόσο βαρετό που μετατρέπεται σε αόρατο. Και τι θα ακολουθήσει μετά; Τι θα είναι πλέον ικανό να μας σοκάρει; Η καθημερινή εξάσκηση στις εικόνες βίας, όσο ανώδυνες, παρφουμαρισμένες και glossy κι αν παρουσιάζονται φαίνεται να λειτουργούν ως μια κακή εκπαίδευση στο δρόμο προς μια γενική αναισθησία. Όσο συχνές πάντως κι αν έχουν γίνει αυτές οι εικόνες γύρω μας, εξακολουθώ να αναρωτιέμαι τι και γιατί. Γιατί τόση βία σε κοινή θέα στις διαφημίσεις lifestyle; Γιατί τέτοια υπερβολή; Ποιος ο σκοπός και ποιο το νόημα της σύνδεσης του ευ ζην, της ομορφιάς, με επιθετικές, brutal, εχθρικές εικόνες; Γιατί τα ίδια τα ρούχα δεν είναι βίαια. Ακόμα και οι πιο επιθετικές γραμμές ενός πανκ σακακιού, δεν μπορούν να μεταδώσουν πόνο – μιλάμε για υφάσματα. Ένα πρώτο σενάριο θα μπορούσε να υποστηρίξει πως πρόκειται για απόπειρα της εφήμερης πλευράς αυτής της βιομηχανίας να συνδέσει τον εαυτό της με ανεξίτηλες καταστάσεις, με εικόνες που εγγράφονται στο μυαλό και στο συναίσθημα. Έτσι κι αλλιώς, ο «Μέγας Αισθησιασμός» το έχει βάλει ήδη στα πόδια. Διότι το σκηνικό θυμίζει θέατρο παραλόγου όταν η διαφήμιση μόδας ενδίδει στο πιο καίριο λάθος. Την αντιμετώπιση του ανθρώπου όχι ως αποδέκτη της αλλά ως πρώτης ύλης.

Υπάρχει και κάτι εντελώς γελοίο στην υπόθεση αυτή. Σχεδόν στο σύνολό τους οι έντυπες καταχωρίσεις και οι κινηματογραφικές διαφημίσεις αυτής της θεματολογίας, παρουσιάζουν τρομερά κορμιά βουτηγμένα στο λάδι και ας έχουν μόλις τερματίσει αγώνα πυγμαχίας. Τονίζουν τις άψογες βλεφαρίδες των ταλαιπωρημένων γυναικείων προσώπων σαν ανθισμένες μαργαρίτες στο καρέ. Το αποκορύφωμα δε, έρχεται όταν διασημότητες επιλέγονται ως διαφημιστικοί εκπρόσωποι τέτοιων μηνυμάτων όπου ακόμα και στα πιο σκληρά βίαια στιγμιότυπα διατηρούν στο ακέραιο τη γοητεία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το διαφημιστικό της Κίρα Νάιτλι σε μια καμπάνια για την ενδοοικογενειακή βία όπου ενώ «τρώει ξύλο» παραμένει πανέμορφη.... Με αυτόν τον τρόπο όμως, όχι μόνο εξωραΐζεται η βία –πράξη άγαρμπη και σκληρή εξ ορισμού– αλλά αντιμετωπίζεται ως κάτι σχεδόν επιθυμητό. Μπροστά σε τέτοιες εικόνες αισθάνομαι μια βαθιά αποστροφή. Διαπιστώνω επίσης μια συντηρητική στροφή με σαφείς σεξιστικές διαθέσεις. Για ποια απελευθέρωση της γυναίκας μάς μιλάνε φωτογραφίσεις με μπουνιές, κλοτσιές, μελανιές, ράμματα και μαυρισμένα μάτια; Κι ας φωνάζει σ’ αυτό το θέατρο του παραλόγου ο εκάστοτε «θιασάρχης» «Γδύσου!» Και ας φωνάζουν οι πρωταγωνιστές «Μάλιστα!» Εγώ θέλω να τους φωνάξω «Συνέλθετε!»

Βία σε κο ινή θέα_Αφιέρωμα

«Η βία μετράει τη γη» _Γιώργος Λαμπράκος, συγγραφέας

Στον πλανήτη Γη, κάθε άνθρωπος περισσεύει και κάθε άνθρωπος αποτελεί αυταξία. Η τραγωδία της ζωής, αλλά και το μέγιστο ενδιαφέρον της, βρίσκεται στη συγκρουσιακή συνύπαρξη αυτών των δύο κοινότοπων δεδομένων. Στέκομαι σε έναν σταθμό του μετρό στο Βερολίνο, κρατώντας μια κλειστή μπύρα. «Μου δίνεις κανά ψιλό να πάρω καμία;» με ρωτά ερχόμενος προς το μέρος μου ένας Γερμανός ζητιάνος, ανθρώπινος ιδεότυπος που μέχρι τότε μου φαινόταν οξύμωρο σχήμα. «Πάρε αυτή», του απαντώ στη γλώσσα του. «Ευχαριστώ. Από πού είσαι;» με ρωτά. «Απ’ την Ελλάδα». «Α, σοβαρά; Ξέρω δύο ελληνικές λέξεις: Παναθηναϊκός, Ολυμπιακός». «Καλή φάση», του λέω χαμογελώντας. «Βλέπω συνέχεια ποδόσφαιρο», μου λέει, «αλλά πάντα σε μπυραρία, γιατί είμαι άστεγος». «Γιατί είσαι άστεγος;» τον ρωτώ. «Γιατί ποτέ δεν πίστευα πως θα γίνω άστεγος», μου απαντά, ανοίγοντας την μπύρα. «Και γιατί πάντα πίστευα στη βοήθεια της οικογένειας και των φίλων μου».

«Δεν απαγορεύεται να πίνεις εδώ μέσα;» συνεχίζω, μετανιώνοντας αμέσως για την ερώτησή μου όταν διαπιστώνω ότι τα χέρια του είναι γεμάτα πληγές. «Όταν πεθαίνεις, τίποτα δεν απαγορεύεται», μου απαντά και κατεβάζει ηδονικά μια τεράστια γουλιά που φτάνει στον οισοφάγο του χωρίς να τη γευτεί. «Να που καμιά φορά ο θάνατος ρίχνει καλές μπαλιές», σκέφτομαι, και τον κερνάω μία ακόμα, βλέποντας συγχρόνως στο πρόσωπό του να αντανακλάται το προαιώνιο δίλημμα αν πρέπει να κοιτάζει κανείς κατάματα τη ζωή ή το θάνατο. Αν κοιτάζει τη ζωή, βλέπει μια μαυρίλα. Αν κοιτάζει το θάνατο, βλέπει μια τρύπα. Αν κοιτάζει τον εαυτό του, βλέπει μια μαύρη τρύπα.

«να προσέχεις» που ευτυχώς δεν τον πετυχαίνει. Ο θάνατος μιας τόσο δύσκολης ζωής πρέπει να είναι εύκολος, σκέφτομαι, και μπαίνω στο βαγόνι.

Το τρένο φτάνει. Η διαφήμιση μιας μάρκας τσιγάρων με τη γνωστή επιγραφή εναντίον του καπνίσματος τον κάνει να μειδιά. «Αργό και επώδυνο θάνατο δεν προκαλεί το κάπνισμα, αλλά η ζωή», μου λέει και φεύγει τρεκλίζοντας. Το στόμα μου πετά ένα χαμηλόφωνο, ηττοπαθές

Όλοι αναστενάρηδες είμαστε, που βαδίζουμε πάνω σε βίαια κάρβουνα. Διαφέρουμε μονάχα στο πάχος που έχει το δέρμα στις πατούσες μας, καθώς και στο αν περπατάμε πάνω σε μάρμαρο ή σε τέλμα. Σε κάθε περίπτωση, το ανθρώπινο τέλμα δεν έχει τέλος.

εμπειριών του, με άλλα λόγια ο έλεγχος και πρακτικά η απαγόρευση της αυθορμησίας, της χαράς. Όσο πιο δυνατή, όσο πιο πολλά σημαίνει η σκέψη, τόσο μεγαλύτερο το φορτίο της από αναπαραστάσεις ενός κόσμου ήδη εξηγημένου, πλέον αδρανούς. Το τίμημα της μάθησης είναι η απώλεια του μυστηρίου, η αδυναμία των αισθήσεων να λειτουργούν ανεξάρτητες από τη νόηση και να ζουν έξω από την εξορθολογισμένη της φόρμα.

Η ύπαρξη όμως σκοτεινών σημείων και η ανάγκη γνωριμίας τους, μαρτυρεί ένα χαρακτηριστικό πραγματικό και αναγκαίο, τόσο της γνώσης όσο και της σκέψης. Την έλλειψη. Πάντα υπάρχει κάτι που δεν γνωρίζουμε. Η σκέψη προχωράει με απορίες, όχι με βεβαιότητες. Σκέψη για ένα πράγμα δεν είναι το ίδιο το πράγμα. Η σκέψη είναι ο κόσμος ως συνείδηση, δεν είναι ο κόσμος. Συνεπώς υπάρχει ένα όριο, συχνά δυσδιάκριτο, στο οποίο η σκέψη οφείλει να υποτάσσεται και η ίδια, για να μην υποτάσσει, αλλά να συνεχίζει τον απελευθερωτικό της ρόλο. Τούτο είναι η γνώση της υποκειμενικότητάς της, η γνώση της ελλειπτικής της φύσης, χωρίς να παρασύρεται από μία ψευδαίσθηση απόλυτης δικαίωσης. Το δίκιο της σκέψης είναι να σκέφτεται, όχι απαραίτητα να επιβεβαιώνεται.

Επιστρέφοντας στο σπίτι, αναρωτιόμουν: πόσοι άνθρωποι πετάγονται άραγε από τον καναπέ του σπιτιού τους όταν βλέπουν ένα αγόρι με κομμένα χέρια και πόδια από βόμβα, μια πυρηνική έκρηξη σε μια εξωτική θάλασσα με μη αναστρέψιμες συνέπειες για το περιβάλλον, έναν ανέστιο άνεργο να περιφέρεται σαν μεθυσμένο σκυλί, μια γυναίκα να εκπορνεύεται για λίγη ηρωίνη, ένα παιδί με πρησμένη κοιλιά γεμάτο μύγες, και πόσοι όταν μπαίνει ένα γκολ;

Βια της σκέψης _Θωμάς Κιάος, σκηνοθέτης

Μια πρώτη εντύπωση για την κοσμική διάσταση της σκέψης την καταγράφει ως κάτι «μετά τη φύση», χωρίς δηλαδή υλική και δη σωματική υπόσταση. Η σκέψη είναι πνεύμα, είναι σημαινόμενο, όχι σημαίνον. Ωστόσο δεν θα ήταν τίποτα, ούτε καν σημαινόμενο, χωρίς εκείνο το σώμα το οποίο δαμάζει, εκείνη την οντότητα στην οποία επιβάλλεται, ασκώντας πάνω της βία. Είναι πράγματι το πρώτο δομικό χαρακτηριστικό της σκέψης, πέρα από τις καταβολές της από ερεθίσματα και την απόρροια συναισθημάτων, η επιβολή στο νοούν υποκείμενο με την τυφλή δύναμη υποταγής σε έναν κανόνα. Απέναντι στη σκέψη του καθένας είναι άοπλος, συχνά έρμαιό της ως προς την κατεύθυνση της εμπειρικής του δράσης και των αποφάσεών του. Συχνά μιλάμε για την ελευθερία της σκέψης. Αναλογιστήκαμε ποτέ τη σωματική υποδούλωση από τη σκέψη, κατ’ αρχήν του ίδιου του νοούντος υποκειμένου και εν συνεχεία των από εκείνο εμπνευσμένων; Το πρώτο πράγμα που επιφέρει η σκέψη είναι η κατηγοριοποίηση και ο προσδιορισμός του νοούντος και των

Ταυτόχρονα η σκέψη αποτελεί ένστικτο. Ένστικτο απόκτησης δύναμης. Ό,τι κατανοεί, το υποτάσσει και παράλληλα υποτάσσει και όσους την ακολουθούν. Απώτερος σκοπός της σκέψης δεν είναι μόνο η εξήγηση ενός πράγματος, αλλά και η ενδυνάμωση εκείνου που σκέπτεται. Δεν εξηγεί μόνο, παράλληλα δυναμώνει, άρα και εμπνέει. Δεν εμπνέει, όμως, μόνο γνώση, εμπνέει και δύναμη, άρα φόβο. Η σκέψη ενώ σημαίνει κατ’ αρχήν την αντίδραση στο φόβο, καθώς εξαπλώνεται, τον στεγάζει και τον μεταδίδει. Όσο δυναμώνει μια σκέψη, τόσο μετατρέπεται σε αυθεντία. Τόσο τρομάζει και υποτάσσει. Ενώ φωτίζει σκοτεινά σημεία, γίνεται η ίδια το σκοτεινό σημείο, δυνάστης στη θέση του δυνάστη.

Γνωρίζοντας το έλλειμμά της, δίνει τη δυνατότητα σε εκείνον που την εκφράζει, να γνωρίζει όχι εκείνο που νομίζει ή θέλει, αλλά εκείνο που οριοθετεί η εμπειρία του, εκείνο που πραγματικά είναι. Πάνω στην έλλειψή της η σκέψη μπορεί και η ίδια να είναι πραγματική, αλλά κυρίως να αφήνει όλους όσους «την φέρουν» να ζουν. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο.

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 23

Α φ ιέ ρ ω μα _ B ia σε κο ι νή θ έ α

24 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μβ ρ ι ο ς 2 0 0 9

Βία σε κο ινή θέα_Αφιέρωμα

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 25

Α φ ιέ ρ ω μα _ B ia σε κο ι νή θ έ α

Σύγχρονη Τέχνη και η Bία της Aγοράς _Κατερίνα Γρέγου, Ιστορικός Τέχνης, Επιμελήτρια

Ο Αμερικανός κριτικός τέχνης Jerry Saltz έγραψε πρόσφατα ένα άρθρο στο περιοδικό New York με τίτλο «Κατέστρεψε το χρήμα την τέχνη;» Το άρθρο δημοσιεύτηκε λίγο πριν ξεσπάσει η οικονομική κρίση, ενώ ο χώρος της σύγχρονης τέχνης γνώριζε ένα ντελίριο ευφορίας και φαινόταν ότι σχεδόν οτιδήποτε μπορoύσε να πουληθεί και μάλιστα ακριβά. Ύστερα ήρθε η κρίση, οι μάνατζερ των hedge funds έγιναν άφαντοι και ο κόσμος της τέχνης άρχισε να προσγειώνεται. Επικράτησε ανακούφιση –και, γιατί όχι, ελπίδα!– ίσως καταφέρναμε επιτέλους να επιστρέψουμε στο περιεχόμενο και την ουσία της τέχνης. Σήμερα, η αγορά της τέχνης επανακάμπτει αργά αλλά σταθερά, αλλά οι προαναφερθείσες ελπίδες μοιάζουν φρούδες. Αφενός επειδή οι άνθρωποι ξεχνούν γρήγορα, αφετέρου επειδή η τέχνη αποτελεί πλέον ακαταμάχητο σύμβολο status για τους απανταχού επίδοξους κοινωνικούς αναρριχητές. Mεγάλη μερίδα της τέχνης σήμερα μοιάζει να εξαρτάται από τη διαφήμιση, το μάρκετινγκ και την ανάπτυξη εμπορικών ονομασιών (branding), ενώ οι ίδιοι οι καλλιτέχνες μοιάζουν να έχουν προσλάβει την ιδιότητα της «φίρμας». Ταυτόχρονα, αρκεί ένας –ενδεχομένως– διάττων αστήρ στο στερέωμα της τέχνης και ένας μεγιστάνας που θα στοιχηματίσει σ’ αυτόν, για να ακολουθήσουν πειθήνια και οι υπόλοιποι, ελπίζοντας πως το στοίχημα θα αποφέρει μεγάλα κέρδη. Όποιος αρνείται να παίξει με τους όρους αυτού του «παιχνιδιού» κινδυνεύει να χάσει το τρένο. Γιατί η μορφή της βίας που ασκεί η αγορά στην τέχνη είναι πολύ πιο ύπουλη και αδιόρατη από τις άλλες μορφές της, τις ορατές, τις χειροπιαστές, με τις οποίες ο καπιταλισμός επιδρά στην ανθρώπινη ζωή. Είναι μια βία μάλλον μεταφορική, «εννοιολογικής» σχεδόν ισχύος, που έχει αλλάξει την ίδια τη φύση της τέχνης και τον τρόπο που την αντιλαμβανόμαστε. Υπό την επίδρασή της, η αγορά σφετερίστηκε την πνευματική, αισθητική, γνωσιακή, συναισθηματική και ηθική αξία της τέχνης. Τη μετάλλαξε από κάτι υποκειμενικό και μη μετρήσιμο, σε ένα είδος συναλλάγματος προς διαχείριση, σε ιδιοκτησιακό αγαθό, σε χρηματιστηριακή αξία. Μετέτρεψε κάποιους καλλιτέχνες σε κάτι ανάλογο των πάλαι ποτέ γελωτοποιών της αυλής, σε παραχαϊδεμένες εταίρες των νεόπλουτων, των παραγόντων αυτών που έχουν φτάσει να γίνουν σημαντικότεροι των καλλιτεχνών, αναγκάζοντας τους τελευταίους να αναπτύξουν «επιχειρηματικό δαιμόνιο». Αποτέλεσμα: ο πληθωρισμός, το πλεόνασμα, το υπερφίαλο. Ένδειξη της βίαιης φύσης της αγοράς είναι και το γεγονός ότι κατασπαράσσει τα ίδια τα παιδιά της (τους νέους καλλιτέχνες), για να στραφεί αμέσως μετά απτόητη στην αναζήτηση του επόμενου καινούργιου «προϊόντος». Το χρήμα όμως ανέκαθεν επένδυε στην τέχνη (ήδη από την εποχή των Μεδίκων) την οποία αντιλαμβανόταν ως ανώτερη δύναμη. Από την άλλη, η αγορά εξασφαλίζει σε πολλούς καλλιτέχνες τους απαραίτητους πόρους για να ζήσουν, ενώ διαφορετικά θα δυσκολεύονταν να επιβιώσουν (και δεν αναφέρομαι στις ελάχιστες περιπτώσεις πολυεκατομμυριούχων καλλιτεχνών όπως ο Damien Hirst, αλλά σε όσους καταφέρνουν να ζουν αξιοπρεπώς από την τέχνη τους). Το πρόβλημα δεν είναι τελικά η ίδια η ελεύθερη αγορά, αλλά το γεγονός ότι το χρήμα έχει φτάσει να γίνει σημαντικότερο της τέχνης.

2 6 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μβ ρ ι ο ς 2 0 0 9

Tο χρήμα έχει πάψει να στηρίζει και να υπηρετεί την τέχνη – η τέχνη είναι εκείνη που στηρίζει και υπηρετεί το χρήμα. Είναι προφανές πως το φαινόμενο αυτό δρα ανασταλτικά σε ό,τι αφορά την ελευθερία της δημιουργίας. Όταν αποκλειστικός στόχος της είναι οι πωλήσεις, το περιεχόμενο τείνει να έρχεται σε δεύτερη μοίρα (αναλογιστείτε το νέο φαινόμενο της «τέχνης των φουάρ», αυτής δηλαδή που δημιουργείται για να πουληθεί στις διεθνείς εκθέσεις). Αν όμως παραδεχτούμε πως το χρήμα έχει υποτάξει τον κόσμο της τέχνης, είναι σαν να παραδεχόμαστε την ύπαρξη ενός μόνο τέτοιου κόσμου, μιας μόνο τέχνης, ενός τύπου καλλιτέχνη. Ευτυχώς, αυτό δεν ισχύει. Μέσα στο θόρυβο της αγοράς και της διαφημιστικής μηχανής της, ξεχνάμε συχνά πως υπάρχει «κόσμος» της τέχνης και πέρα από εκείνους των Christie’s και Sotheby’s, των Guggenheim και Tate∙ εκφάνσεις της τέχνης και καλλιτέχνες που δεν είναι «προς πώληση», που ούτε εξαρτώνται από την αγορά ούτε ενδιαφέρονται γι’ αυτή. Πολλοί καλλιτέχνες κινούνται εκτός του «συστήματος»∙ υποστηρίζονται, στις πολιτισμένες χώρες, από δημόσια κονδύλια, ή δημιουργούν έργα χωρίς μεγάλα κονδύλια χρησιμοποιώντας άλλες πιο εφευρετικές οικονομικές μεθόδους (εργαζόμενοι παράλληλα στην εκπαίδευση ή αλλού), ενώ η δουλειά τους προωθείται από ανθρώπους με γνήσιο ενδιαφέρον για την τέχνη σε θεσμικούς ή μη χώρους. Πρόκειται για καλλιτέχνες που καταφέρνουν να επιβιώνουν χωρίς να πουλάνε στους διάφορους Πινό και Αμπράμοβιτς, έχοντας ωστόσο την ιδιαίτερη θέση τους στην εικαστική σκηνή –από μπιενάλε και μουσεία μέχρι μικρούς, μη εμπορικούς χώρους– και το δικό τους ακροατήριο. Σήμερα το πεδίο της τέχνης γνωρίζει μεγάλη δημιουργική άνθιση – που υποστηρίζεται από την ψηφιακή τεχνολογία, τα νέα μέσα και τις διεπιστημονικές πρακτικές. Είναι τέτοια η αφθονία των ιδεών και των χώρων όπου αυτές γεννιούνται, που ο «κόσμος» της τέχνης δεν φάνταζε ποτέ πλουσιότερος. Η πρόσφατη έκρηξη της σύγχρονης εικαστικής παραγωγής είχε και σημαντικά πλεονεκτήματα: πλήθυναν οι ευκαιρίες να δει κανείς ενδιαφέρουσα τέχνη, όπως πλήθυναν και οι χώροι όπου μπορεί να τη δει∙ λιγότερο προβεβλημένοι ίσως, ή μικρότερης κοινωνικής λάμψης, αλλά περισσότερο προσανατολισμένοι στο περιεχόμενο. Σε κάθε περίπτωση, η τέχνη που προσφέρεται προς άμεση κατανάλωση, είναι μάλλον αμφιλεγόμενης αξίας. Ίσως ήρθε η ώρα να στραφούμε προς τέτοιους χώρους, αντί των φανταχτερών μεγάλων γκαλερί και των ολοένα και πιο «εταιρικών» μουσείων. Ίσως ήρθε επίσης η ώρα να διεκδικήσουν ξανά οι καλλιτέχνες τη δύναμη που παραχώρησαν σε συλλέκτες, μουσεία και επιμελητές και να γίνουν οι ίδιοι κύριοι των αποφάσεων που αφορούν το πού, πότε και γιατί θα εκτεθεί η δουλειά τους. Υπάρχουν πολλές επιλογές πέρα από την τέχνη της κυρίαρχης αγοράς, αλλά χρειάζεται προσπάθεια για να τις ανακαλύψουμε. Και ιδού μία ακόμα συνέπεια της «βίας» που η αγορά ασκεί στην τέχνη- έχουμε χάσει την περιέργειά μας και έχουμε γίνει μαλθακοί. Προσεγγίζουμε την τέχνη παθητικά, όπως το κάνουμε με τις φτηνές συγκινήσεις μιας σαπουνόπερας, ή με την κενή ικανοποίηση που παίρνουμε από τα κουτσομπολίστικα περιοδικά. Ψάξτε και θα βρείτε.

Βία σε κο ινή θέα_Αφιέρωμα

THE ERASERS BOUGHT DAKIS JOANNOU FOR 15 EUROS.

We Buy Buyers, website, www.DakisJoannou.com

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 27

Α φ ιέ ρ ω μα _ B ia σε κο ι νή θ έ α

ΣΩΜΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ

_Ζήσης Κοτιώνης, αρχιτέκτων, καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Τι μπορεί να κάνει μια μητέρα με το παιδί της στο καρότσι μέσα στην Αθήνα; Τι περιθώριο κίνησης έχει ένας ηλικιωμένος; Πώς μπορεί να βρει καταφύγιο ο μετανάστης και πού να λατρεύσει ο «αλλόθρησκος»; Για μεγάλες ομάδες του μητροπολιτικού πλήθους η πόλη δεν εμφανίζεται ως δυνατότητα αλλά ως αποκλεισμός. Η ετυμολογία της βίας ανάγει στη συνωνυμία της κυριαρχίας. Παρ’ όλο ότι η πόλη ως υλικός σχηματισμός δεν θεωρείται πολιτικό υποκείμενο είναι. Η πόλη κυριαρχεί με συγκεκριμένους τρόπους. Ελευθερώνει ή αποκλείει, ενθαρρύνει ή αποθαρρύνει, επιτρέπει ή περιστέλλει. Αυτή η πολιτική λειτουργία της πόλης προκύπτει από τα υλικά της χαρακτηριστικά. Τούτο συμβαίνει διότι η ελευθέρωση και ο αποκλεισμός, η ενθάρρυνση και η αποθάρρυνση, η περιστολή και η ανάπτυξη αναφέρονται τελικά στο ανθρώπινο σώμα και στις δυνατότητες ενεργοποίησής του. Η πόλη είναι ένας βιοπολιτικός σχηματισμός. Στο σχηματισμό της πόλης πλανάται ένας κυρίαρχος λόγος που μετατρέπεται σε βία προς τους λόγους των κυριαρχημένων. Όσοι βρίσκονται στις παρυφές της ηλικιακής κλίμακας, ακόμη και πέραν του ταξικού τους προσδιορισμού, βρίσκονται σε κατάσταση αναστολής της δυνατότητάς τους για δράση. Ο λόγος είναι για τις μικρές ηλικίες, τα παιδιά, ή τους ηλικιωμένους. Η βία της ζωής των ενεργών εργασιακά περιορίζει τους μη ενεργούς σαν να είναι πραγματικά περισσεύματα ή απορρίμματα μέσα σε ένα ρυθμό που κινείται από το ντελίριο έως την πλήρη συμφόρηση. Τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι μη όντας σε θέση να διεκδικήσουν, μέσα στον κυρίαρχο σχηματισμό παραμένουν αποκλεισμένες πληθυσμιακές ομάδες. Εκτός ρυθμού και εκτός διατιθέμενου χώρου υποχωρούν στην ιδιώτευση, στην περιχαράκωση μέσα στα όρια του οίκου, του σχολείου, ακόμα στα όρια του οίκου ευγηρίας. Ταυτόχρονα οι άλλοι αντιπρόσωποι της ετερότητας μέσα στην πόλη, οι μετανάστες υφίστανται τη βία

2 8 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μβ ρ ι ο ς 2 0 0 9

μέσα από την απάρνηση της ταυτότητας και του βασικού δικαιώματος της αυτοσυντήρησης. Οι μετανάστες κατασκευάζονται και γίνονται φορείς βίας στην πραγματικότητα και κυρίως στο φαντασιακό της μεγάλης μάζας των κατοίκων, ακριβώς λόγω αυτής της στέρησης. Όμως η βία αυτή πρέπει να γίνει αντιληπτή αντίστροφα. Εκεί ακριβώς είναι εκρηκτική. Χωρίς ταυτότητα και χωρίς τα στοιχειώδη μέσα προς το ζην ο ξένος βιώνει τη βία της πόλης σε όλη της την έκταση. Η Αθήνα είναι μια δυτική μητρόπολη όπου η όροι της κυριαρχίας του λεγόμενου γηγενούς στοιχείου είναι ωμοί και παραμένουν χωρίς τιθάσευση από τους θεσμούς και τα όργανά τους. Στο κατώφλι της απελπισίας η πόλη μπορεί να ζητά από τους ξένους της περιστασιακά την εργατική τους δύναμη, χωρίς να τους επιστρέφει τίποτα. Αυτό που ονομάζεται κοινωνία των δύο τρίτων δεν περιγράφει την κατάσταση ισορροπίας ανάμεσα στα δύο μέρη. Περιγράφει μια κατάσταση βίας που προέρχεται από τους περισσότερους και την υφίστανται οι λιγότεροι. Μπορούμε να κατανοήσουμε το σώμα του αστού κάτοικου ως μια δυνατότητα δράσης μέσα στην πόλη. Η περιστολή των δυνατοτήτων του σώματος για δράση είναι η βία της πόλης. Η σωματική βία δεν εκφράζεται μόνο ενεργητικά όταν το σώμα υφίσταται πόνο, όταν το σώμα χτυπά και παθαίνει. Η σωματική βία είναι κάθε μορφή καθυπόταξης του ανθρώπινου σώματος σε σχέση με τις δυνατότητες που έχει για ανάπτυξη στο χώρο. Η βία δεν εμφανίζεται μόνο ως ενεργός κατάσταση αλλά κυρίως ως εν δυνάμει. Η εν δυνάμει βία δημιουργεί ένα περιβάλλον απειλής. Εμπόδια, απειλές, φόβος περιρρέουν στο χώρο της πόλης, με ένα τρόπο που κάνει τον κάτοικο να αποτραβιέται στον ιδιωτικό του χώρο και να προσπαθεί να βρει υποκατάστατα σωματικής δράσης, υπό την απειλή της κατάστασης βίας εκεί έξω, στον δημόσιο χώρο της πόλης. Η περιρρέουσα απειλή, ο κατά τον Zygmunt Bauman «ρευστός φόβος», η έλλειψη δυνατότητας δράσης προκαλεί αυ-

τό που ονομάζουμε συρρίκνωση του δημόσιου χώρου. Ο περιορισμός στον ιδιωτικό χώρο, μέσα στο σπίτι και μέσα στο αυτοκίνητο εμφανίζεται τελικά στη συνείδηση του κατοίκου ως οικειοθελής περιορισμός, μετατρέπεται σε αυτόβουλη περιχαράκωση. Όμως εκεί που κάτι κλείνει μέσα στο σπίτι και κάτι περιορίζει τον κάτοικο και το σώμα του, ταυτόχρονα, κάτι εκεί μέσα μοιάζει να ανοίγει και να ελευθερώνει. Πρόκειται για τον άλλο χώρο της τηλεόρασης και το άλλο πεδίον της διαδικτυακής ενδιατριβής. Η άυλη επικοινωνία δημιουργεί ένα αναπλήρωμα δημόσιου χώρου, όπου όμως το σώμα και οι δυνατότητες δράσης του τελούν σε ριζική αναστολή. Τούτο δεν σημαίνει ότι απλοϊκά οφείλουμε να αρνηθούμε το διαδίκτυο εν ονόματι μιας επαγγελίας ελευθερίας στον πραγματικό, δημόσιο χώρο. Απλώς επισημαίνεται ότι η πόλη, περιστέλλοντας τη βία και τις απειλές της δυσανεξίας της, μέσα από πολιτικές διαδικασίες, πρέπει να μιμηθεί τρόπον τινά τις ανοικτές διαδικασίες δικτύωσης και συνεύρεσης και να ανταγωνιστεί τη δυνητική δράση του κυβερνοχώρου με σωματική δράση στον πραγματικό αστικό χώρο. Η σύγχρονη Αθήνα με την πυκνότητα δόμησής της και την ομοιομορφία της μοιάζει με έναν παραδοσιακό οικισμό πολλαπλασιασμένο κατά εκατοντάδες φορές. Αν οι παραδοσιακοί οικισμοί στα νησιά και τα βουνά της Μεσογείου εξάπτουν το φαντασιακό μας και υπόσχονται μια εμπειρία όπου το σώμα είναι ζωντανό και σε δράση, ο μεγαοικισμός της Αθήνας φαντάζει σαν το αντίθετο. Περιορίζει το σώμα, αποκλείει τη δράση, αφήνει μεγάλους πληθυσμούς έξω ή στις παρυφές της αστικής εμπειρίας. Σχέδιο δράσης αντίστοιχο με το μέγεθος του μεγαοικισμού δεν υπάρχει. Η βία της πόλης μπορεί να πολεμηθεί σε μικρή κλίμακα, με ευέλικτα σχήματα σε χρόνο και χώρο. Εφόσον η βία της πόλης είναι μια βία που ασκείται στο σώμα του κατοίκου, κάθε σχέδιο ανάκτησης της πόλης θα έχει ευθεία αναφορά στην ανάκτηση του σώματος ως δυνατότητας δράσης μέσα στην πόλη.

Βία σε κο ινή θέα_Αφιέρωμα

χωρίς τίτλο

_Θανάσης Καπρούλιας, www.novi-sad.net

Αν δεxτούμε –κατά Σοπενάουερ– ότι η μουσική είναι το αντίγραφο της θέλησης, τότε η βία είναι το αντίγραφο μιας θέλησης κρεουργημένης, πνιγμένης, ατροφικά τερατώδους και απόλυτης. Η βία θα μπορούσε να είναι το καύσιμο σε ένα όχημα με το όνομα «αύριο». Είναι εκκωφαντική, θαβώρια, τρισδιάστατη και διεισδυτική, έχει δηλαδή το χλομό βλέμμα του Δούρειου Ίππου. Η βία είναι σωματική, ψυχολογική, πνευματική ή οπτική. Αν αυτά τα 4 είδη βίας είναι τα τεταρτημόρια του σύμπαντος και οι άνθρωποι οι μικρές βίδες του, τότε το κατσαβίδι που βιδώνει και ξεβιδώνει τις βίδες αυτές είναι η πρόταση: «Εκείνο που θέλεις και δεν το έχεις, το θες πάντα πιο πολύ από εκείνο που θέλεις και το έχεις». Η βία είναι δαιδαλώδης και λαβυρινθιακή. Της κόβεις χέρι, βγάζει πόδι, της κόβεις πόδι βγάζει κεφάλι. Βίαιες είναι οι πεθαμένες καλησπέρες και τα ξεφτισμένα χαμόγελα. Βίαιη είναι η σειρήνα που ουρλιάζει δίπλα σε δύο παιδιά που φιλιούνται. Βία είναι τα πρωινά της Δευτέρας και το ξυπνητήρι που διακόπτει το όνειρο της Μυρτώς για να πάει στο σχολείο. [1η ώρα είχε Θρησκευτικά, 2η Πολιτική Οικονομία και 3η Ιστορία]. Η μαμή της Ιστορίας δεν είναι η βία. Είναι ο μονόλογος που προηγείται αυτής [Καίσαρας, Μ. Αλέξανδρος, Χίτλερ, Χριστός κ.λπ.] Η βία δε συγχωρεί. Ούτε η φαντασία συγχωρεί, αλλά τουλάχιστον αυτή δεν ματώνει. Στις κατατμηματισμένες κοινωνίες η βία δεν εξαντλείται στα φαινόμενα, αλλά εισχωρεί στην ψυχή. Αν η ανθρώπινη ψυχή είναι άρπα, τότε βία είναι οι ξεκούρδιστες χορδές της. Γιος της είναι το πένθος, πατέρας της ο ανταγωνισμός και νονά της η επικράτηση.

Άτιτλο, Τέτα Μακρή, 2007 μολύβι σε χαρτί 90 x 90 (λεπτομέρεια) www.tetamakri.net

Βία βαβύζει βέβηλες βωμολοχίες, βελάζει βρυχηθμούς, βουίζει βρομιά. Βία είναι τα δόντια του τίγρη όταν γρυλλίζει ότι ο καθένας πρέπει να περιφρουρήσει την ύπαρξη και επιθυμία του. Το οξυγόνο στις σύγχρονες πόλεις διανέμει και διαχέει τη βία όπως διανέμεται ένας κλέφτης από δέντρο σε δέντρο. Είναι μονόδρομος, δεν έχει γυρισμό. Ο μονόδρομος είναι ένας εγγαστρίμυθος, μονομανής και δυσθυμικός κλώνος του «επέκεινα», ένα ευάνεμο κακέκτυπο του «μπορεί». Πυξίδα της βίας είναι η φράση του Πασκάλ: «Όλοι οι άνθρωποι αλληλομισιούνται εκ φύσεως». Βία είναι το ελεγειακό αντίδοτο της έλλειψης, το σπιρούνι της συντήρησης και το φιτίλι της αλλαγής. Είναι σιαμαία αδερφή της επιβολής που έχει ηχώ της τον πόνο. Η βία είναι το δηλητήριο του ασθενή και το μαχαίρι του ισχυρού. Η επισήμανση, η δράση, η άρνηση, ο τριγμός, η ανατροπή, το βασανιστήριο, η απαίτηση, η πίεση, η καταπίεση, ο εκβιασμός, η τιμωρία και η αδυναμία, είναι όλα συστατικά της βίας. Συνθέτουν μια ερεβώδη φωτογραφία που δεν τραβήχτηκε ποτέ και έδειχνε έναν άνθρωπο που έλεγε: «Θέλω να με θέλουνε». Δεν έχει καμία εφηλίδα παρόμοια με εκείνες Σουηδέζας εκπάγλου καλλονής. Η βία δεν είναι το αντίθετο της ηθικής. Συνυπάρχουν αγχέμαχα χωρίς ποτέ να αναμιγνύονται, όπως το λάδι με το νερό. Αν η ηθική –κατά Τριστάν Τζαρά– είναι «η μετάγγιση σοκολάτας στις φλέβες των ανθρώπων», τότε η βία είναι το αίμα το ίδιο. Η εκδικητική βία είναι στείρα και χωλαίνει. Η μονήρης βία αισθάνεται κούφια, θέλει θεατές. Δεν είναι καθόλου αρνησίκοσμη. Η βία έχει ψωμί και ο κόσμος πεινάει. Παρονομαστής της βίας είναι η ιδεολογία. Αυτή έχει αιματοκυλίσει χιλιάδες φορές την ανθρωπότητα. Τα φιλιά ποτέ.

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 29

Α φ ιέ ρ ω μα _ B ia σε κο ι νή θ έ α

www.konteiner.gr Εικόνες, βίντεο, κείμενα, ήχοι και σύνδεσμοι. Το konteiner.gr είναι ένα on-line κοντέινερ. Περιέχει τα πλέον ενδιαφέροντα υλικά που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Ακολουθώντας τους εννιά κύκλους-οδηγούς (σινεμά, φωτογραφία, design, new media, λογοτεχνία, steet art, μουσική, χορός, εικαστικά), ο επισκέπτης φτιάχνει τη δική του διαδικτυακή εφημερίδα, ανάλογα με την πλοήγηση που θα επιλέξει. Ανανεώνεται συνεχώς. Διάβασέ το, όπως σε διαβάζει.

Κοντέινερ TV 5 Κινηματογραφιστές Αποτυπώνουν την βία στην ιστοσελίδα του κοντέινερ

_ Κων Βόι _ Βαρδής Μαρινάκης _ Θανάσης Τότσικας _ Σύλλας Τζουμέρκας _ The Erasers

Κοντέινερ RADIO Αμφί πλήθουσαν αγοράν Ο Γιώργος Κοροπούλης περιδιαβάζει και σχολιάζει καθημερινά από Δευτέρα έως Παρασκευή στην ιστοσελίδα του κοντέινερ

3 0 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μβ ρ ι ο ς 2 0 0 9

Βία σε κο ινή θέα_Αφιέρωμα

κοντέινερ Δεκέμβριος 2009 | 31

ΒΛΕΜΜΑ_ Κ ου βέν τε ς του σ ιναφι ο ύ

ο Voltnoi Brege συνομιλει με τον Werner Herzog _Επιμέλεια-Μετάφραση Ευγένεια Μπόζου

_Φωτογραφίες Έφη Τσακρακλίδου, www.ephietsakraklidou.com «Τι ρωτάει κανείς τον Werner Herzog όταν τον έχει μπροστά του για 25 λεπτά;» Η συνέντευξη έγινε στη Θεσσαλονίκη, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Werner Herzog στη χώρα μας, αφού ήταν το τιμώμενο πρόσωπο του 50ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ο διάσημος σκηνοθέτης, έδωσε αρκετές συνεντεύξεις, παρέδωσε ένα masterclass, απάντησε σε αμέτρητες ερωτήσεις, συνομίλησε με δεκάδες ανθρώπους στη διάρκεια 2-3 ημερών. Οπότε, «τι ρωτάει κανείς τον Werner Herzog όταν (επιτέλους) τον έχει διαθέσιμο μπροστά του για 25 λεπτά;» Ο Voltnoi έρχεται από τον κόσμο του live cinema, των «νέων μέσων», είναι παιδί του σύμπαντος των εικόνων. Με τον Herzog έχει μια σχέση θαυμασμού και αμφισβήτησης ταυτόχρονα – όχι τόσο ως προς το πρόσωπο και το έργο, αλλά ως προς το ίδιο το μέσο που ονομάζεται κινηματογράφος στις μέρες μας. Την ίδια στιγμή που ο Herzog δεν επιθυμεί να έχει ούτε κινητό τηλέφωνο, ο Voltnoi ζει στα «… υπόγεια ρετιρέ» του διαδικτύου. Συνάντησε λοιπόν τον 67χρονο ζωντανό θρύλο του σινεμά κρατώντας στα χέρια ένα χιλιομουτζουρωμένο χαρτί με μια σειρά προβοκατόρικες και λίγο ανορθόδοξες ερωτήσεις, για το τέλος του κινηματογράφου, για το διαδίκτυο, τα νέα μέσα, την εποχή των εικόνων, για τις πιθανότητες να επιδέχεται σκηνοθεσία το υλικό από τις κάμερες παρακολούθησης, τον πόλεμο, την οικο-υστερία. Και ο Werner Herzog, κάθισε αναπαυτικά στην πολυθρόνα του, τις απάντησε όλες, πότε με θυμό, πότε με χιούμορ, πότε με αληθινή, βαθιά περισυλλογή.

Μιλάτε για εκστατικό σινεμά. Είναι ο κινηματογράφος μια κουρτίνα για τα μάτια, όπως είχε πει ο Κάφκα; Δεν γνώριζα πως ο Κάφκα έχει μιλήσει για τον κινηματογράφο… Διαφωνώ τελείως. Ο κινηματογράφος ανοίγει τον άνθρωπο, διευρύνει τα συλλογικά μας όρια, τη συνείδησή μας. Mας φέρνει κοντά στα οράματά μας. Πιθανότατα ο Κάφκα γνώρισε μόνο τον βωβό κινηματογράφο και από εκείνη την εποχή το τοπίο έχει αλλάξει εντελώς. Οπότε,όχι, δεν μπορώ να συμφωνήσω, ακόμα κι αν πρόκειται για τον ίδιο τον Κάφκα! Άλλωστε δεν είναι και ο Πάπας ώστε να έχουν οι διακηρύξεις του διαχρονική ισχύ! Τι είναι πολιτικό στο σινεμά σήμερα; Δεν έχω ιδέα… Βλέπω ελάχιστες ταινίες. Δεν έχω την αίσθηση πως γίνονται πολιτικές ταινίες σήμερα, με εξαίρεση ίσως τις ταινίες του Μάικλ Μουρ. Έχει μια σαφή πολιτική τοποθέτηση, μια πολιτική ατζέντα, κάνει πολιτική προπαγάνδα. Αλλά αυτός αποτελεί μια σπάνια εξαίρεση. Ζούμε σε μια εποχή όπου όλοι εκπέμπουν… Όχι εγώ! Εννοώ ότι όλοι έχουν κινητά τηλέφωνα, βιντεοκάμερες, ανεβάζουν βίντεο και φωτογραφίες στο διαδίκτυο, ο καθένας μπορεί να εκπέμψει το στίγμα του. Κάποιος πρέπει να τα παρακολουθεί όλα αυτά. Ποιος ασχολείται; Ποιος βλέπει; Δεν χρησιμοποιώ αυτή την τεχνολογία. Δεν έχω κινητό, δεν μπαίνω στο facebook, δεν ασχολούμαι με το twitter. Αλλά καταλαβαίνω τι θες να πεις. Συμβαίνουν πολύ βαθιές αλλαγές στην επικοινωνία μας, ανοίγεται μια ολόκληρη νέα επικράτεια μπροστά μας. Αλλάζει ο τρόπος τού πώς αντιλαμβανόμαστε και «διανέμουμε» τον εαυτό μας, 3 2 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν περισσότερο. Δεν με ενοχλεί η νέα αυτή πραγματικότητα, αν και προσωπικά προσπαθώ πάντοτε να διατηρώ έναν διάλογο που απέχει πολύ από το επίπεδο του twitter ή των chatroom, των talkshow στην τηλεόραση και των blog στο ίντερνετ. Πάντα όμως εξαρτάται από το πώς χρησιμοποιείς αυτή την τεχνολογία… Σίγουρα βλέπω δομικές αλλαγές να έρχονται, προσωπικά όμως δεν μου χρειάζεται να χρησιμοποιώ όλα τα νέα μέσα. Προτιμώ τη μοναδική ποιότητα της αφήγησης μιας ιστορίας που προσφέρει ο καλός κινηματογράφος. Μιλήσατε για ιστορίες. Ζούμε στην εποχή της εικόνας. Και μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις. Το γράψιμο μιας ιστορίας μοιάζει ξεπερασμένο στο σύμπαν των εικόνων. Όχι απαραίτητα. Αν αφομοιώνεσαι διαρκώς μέσα στις εικόνες, αν για παράδειγμα –και σε πάω ακόμη και πριν την έλευση του διαδικτύου– βλέπεις συνέχεια τηλεόραση, χάνεις τον κόσμο. Ενώ αν διαβάζεις, κερδίζεις τον κόσμο. Αν διαβάζεις, διαβάζεις, διαβάζεις, ναι, κατακτάς τον κόσμο. Το ίδιο ισχύει και σήμερα, στην εποχή του διαδικτύου. Αν ζεις κολλημένος στο ίντερνετ, χάνεις τη ζωή, τον κόσμο. Αν το υλικό από όλες τις κάμερες παρακολούθησης μπορούσε να ενωθεί σε ένα κεντρικό σύστημα, ποιος θα ήταν ο σκηνοθέτης; Δεν ξέρω και δεν με νοιάζει, ας γίνει και βλέπουμε! Ακόμα θυμάμαι την εικόνα από την κάμερα παρακολούθησης στο εμπορικό κέντρο στο Λίβερπουλ. Αυτά τα δύο αγόρια, να απομακρύνονται με ένα νήπιο, το οποίο λίγο αργότερα θα βασάνιζαν και θα σκότωναν… Ακόμα δεν είχε συμβεί το βίαιο γεγονός, αλλά για μένα αυτή είναι μια από τις πιο αξιοσημείωτες και βίαιες εικόνες που έχω δει ποτέ κι όμως μοιάζει τόσο φυσική… δυο παιδιά και ένα νήπιο περπατούν και φεύγουν από ένα εμπορικό κέντρο.

Μιλάτε για τη βία εκτός οθόνης… Μιλάω για μια εικόνα προτού ξεσπάσει η βία. Ναι, για μένα αυτή η εικόνα, είναι η πιο τρομαχτική εικόνα της δεκαετίας. Ακριβώς γιατί έμοιαζε με την οποιαδήποτε μέση εικόνα που μπορεί να δει κανείς από την κάμερα παρακολούθησης ενός εμπορικού κέντρου. Δεν χρειαστήκαμε σκηνοθέτη γι’ αυτό. Και δεν χρειάζεται σκηνοθέτης γι’ αυτό που κάνουν οι κυνηγοί στην Αμερική: τοποθετούν κάμερες στα δέντρα και όταν το ζώο περνάει, με έναν αισθητήρα λέιζερ ενεργοποιείται αυτόματα η εγγραφή… και έτσι παρακολουθούν τα ζώα. Και φυσικά αυτό μπορείς να το συνδέσεις με ολόκληρο τον πλανήτη, από την Ταϊβάν μέχρι την Ουρουγουάη, μπορεί ο καθένας να συνδεθεί με την κάμερα στο δέντρο. Όλο αυτό το παιχνίδι, αν το κάνεις σωστά, μπορεί να σου δώσει μερικές ενδια φέρουσες, ασυνήθιστες, απρόβλεπτες ενοράσεις και απαντήσεις για το μέλλον. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για νέες μορφές υποκειμενικότητας που έρχονται; Ναι σίγουρα. Μπορείς να βάλεις την κάμερα στο δωμάτιό σου και να τη συνδέσεις με τον κόσμο. Αυτό είναι μια νέα υποκειμενικότητα. Αλλά δεν με αφορά. Είμαι ένας αφηγητής ιστοριών, ένας ποιητής και τιμώ αυτό το δώρο που έχω να είμαι καλός στο να λέω ιστορίες… Η ικανότητα της αφήγησης μιας ιστορίας είναι ένας θεμελιώδης ορισμός τού τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Και ξεκίνησε δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν, μέσα σε σπηλιές, γύρω από τη φωτιά. Και αυτό το τεράστιο δώρο δεν θα εξαλειφθεί ποτέ, όσες κάμερες και αν βάλεις στην κρεβατοκάμαρά σου ή στην τουαλέτα σου ή στα εμπορικά κέντρα. Αυτές οι καταγραφές δεν αποτελούν σπουδαίες εξιστορήσεις, ούτε συγκλονιστικές ιστορίες, και θα παραμείνουν εκτός αυτού του πεδίου. Μπορεί να αφυπνίσουν συνειδήσεις ή επειδή

Κ ουβέν τε ς του σ ιναφιού _ΒΛΕΜΜΑ

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 33

ΒΛΕΜΜΑ_ Κου βέντ ε ς τ ου σ ι ναφιο ύ

3 4 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

Κουβέν τε ς του σ ιναφιού _ΒΛΕΜΜΑ απευθύνονται σε όλους, να είναι μαζική –αυτό είναι προφανές, αλλά δεν θα ικανοποιήσουν ποτέ την ανθρώπινη ανάγκη και τη διαρκή αναζήτηση του ανθρώπου για αληθινά καλές ιστορίες, για αληθινό διάλογο. Τι εννοείτε ως «αληθινό διάλογο»; Για παράδειγμα: πριν από μερικές εβδομάδες ήμουν προσκεκλημένος σε μια διάλεξη στο Λονδίνο στο Royal Festival Hall, που έχει χωρητικότητα 3.000 ανθρώπων. Όχι μόνο γέμισε, αλλά 1.000 άνθρωποι έμειναν τελικά απ’ έξω γιατί δεν χωρούσαν. Και αυτό σε μια εποχή που υποτίθεται πως το κοινό μένει κολλημένο στο twitter μετατοπίζοντας εκεί το πεδίο της συζήτησης. Κι όμως πριν από 10 χρόνια, είμαι σίγουρος πως δεν θα έρχονταν 4.000 να ακούσουν μια διάλεξη, είναι άλλωστε γνωστό πως η αίθουσα αυτή γεμίζει μόνο σε συναυλίες! Κι όμως, ήρθε τόσος κόσμος απλά και μόνο για να ακούσει δύο ενδιαφέροντες και έξυπνους ανθρώπους να συζητούν, τον Paul Holdengräber και εμένα. Αυτό δείχνει τη δίψα που υπάρχει σήμερα για αληθινή, βαθιά, ουσιαστική συζήτηση και είναι συνέπεια της έλλειψης αληθινού διαλόγου στη ζωή μας. Οπότε, ναι, θα υπάρξουν νέες μορφές διασύνδεσης των ανθρώπων, νέες υποκειμενικότητες, προβολές αμέτρητων «εγώ» μέσω του facebook και των υπόλοιπων κοινωνικών δικτύων. Άσ’ το να συμβαίνει και μπορεί να προκύψουν μερικές σπουδαίες ανακαλύψεις στο μέλλον. Δεν θέλω να το απορρίψω ολοκληρωτικά. Αλλά επιμένω ότι το σινεμά αυτή τη στιγμή μιλάει στην ανθρώπινη ανάγκη μας για να ακούμε και να διηγούμαστε, συνδέει τα όνειρά μας, μιλάει στην άβυσσο της ψυχής μας, είναι μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης, και δεν μπορεί να εξαλειφθεί από καμιά νέα τεχνολογία. Όμως η τεχνολογία μάς βοηθάει… ώστε να μην χρειάζεται να θυμόμαστε πολλά –όπως αριθμούς– ή να μη χρειάζεται να μαθαίνουμε ξένες γλώσσες αφού ένας υπολογιστής μπορεί να το κάνει αυτό για μας. Εντάξει τώρα! Δεν αποτελεί και φοβερό προτέρημα να απομνημονεύεις αριθμούς… Ή να έχεις εγκυκλοπαιδικές γνώσεις… Να, για παράδειγμα, εγώ ανατρέχω στη Wikipediα και έτσι δεν χρειάζεται να απομνημονεύω ένα σωρό πληροφορίες! ΟΚ, μπορείς πάντα να χρησιμοποιείς τη Wikipedia! Όμως κανένας υπολογιστής δεν μπορεί να σου υποκαταστήσει την αξία τού να κατέχεις δυο-τρεις ξένες γλώσσες. Γιατί αυτή η γνώση σού δίνει μια βαθύτερη κατανόηση της δικής σου γλώσσας. Και μπορείς να επικοινωνήσεις, να συνδεθείς πιο ειλικρινά με ανθρώπους όταν μιλάς τη γλώσσα τους. Πας στο Κάιρο και μιλάς αραβικά, γίνεσαι εύκολα αποδεκτός, συνδέεσαι αμέσως χωρίς να χρειάζεσαι τη διαμεσολάβηση μιας συσκευής. Μα η γλώσσα είναι από μόνη της μια συσκευή, ένα software, μια διαμεσολάβηση ώστε να επικοινωνούμε. Υπάρχει κάτι βαθύτερο στη γλώσσα. Μας δίνει μια κατανόηση του κόσμου. Είναι η προοπτική μέσα από την οποία αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο, είναι η προσλαμβάνουσα του κόσμου. Πάει πολύ πιο πέρα από την απλή επικοινωνία. Είναι ο τρόπος μας να κατανοούμε την πραγματικότητα αυτού του πλανήτη, είναι η κοσμοθεωρία μας. Μπορεί να υπάρχει μια καθαρά τεχνική πλευρά στη μετάφραση. Όμως κανένας υπολογιστής δεν θα μπορέσει ποτέ να μεταφράσει ποίηση επαρκώς. Και κανένας υπολογιστής, όσο καλά κι αν αποθηκεύει στη μνήμη του, δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη χαρά που παίρνεις ανακαλώντας το αγαπημένο σου ποίημα που το έχεις αποστηθίσει και φυλάξει στην καρδιά σου. Γιατί το έχεις απομνημονεύσει επειδή το αγαπάς. Σκέψου πόση μεγαλοπρέπεια, χαρά, υπερηφάνεια, συγκίνηση μπορεί να βιώσεις απαγγέλλοντας απ’ έξω τις 40 πρώτες σελίδες της Ιλιάδας! Αυτά δεν μπορεί να σου τα προσφέρει κανένας υπολογιστής, γιατί η μνήμη αυτή είναι πολύτιμη, είναι μια μνήμη πολιτισμική, μια μνήμη που σε συνδέει με τις ρίζες σου, που σε αυτοπροσδιορίζει. Γι’ αυτό μην υπερεκτιμάς τις δυνατότητες των μηχανών. Στις ταινίες σας, τις δεκαετίες τού ‘70 και ‘80 ασχολείστε πολύ με την εξάπλωση του δυτικού πολιτισμού προς τον υπόλοιπο κόσμο. Τι θα λέγατε για το αντίθετο; Ότι δηλαδή η Ευρώπη είναι σήμερα ο στόχος πολλών μεταναστών και με ένα τρόπο είναι ο υπόλοιπος κόσμος που εισβάλλει στην Ευρώπη. Κινδυνεύει η Ευρώπη από «ακυβέρνητα πλοία» που μεταφέρουν το… «κακό»; Νομίζω ότι η επέκταση του δυτικού και του ευρωπαϊκού πολιτισμού έχει προ πολλού αντικατασταθεί από την εξάπλωση της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζιλίας και σταδιακά και άλλων πολιτισμών… Για μένα το πρόβλημα εστιάζεται στην έλλειψη μιας ταυτότητας, τι είναι ευρωπαϊκό ή τι είναι ελληνικό σήμερα;

κοντέινερ Δεκέμβριος 2009 | 35

ΒΛΕΜΜΑ_ Κου βέντ ε ς τ ου σ ι ναφιο ύ

Κατά τα λοιπά, όντως, αυτή την εποχή η Ευρώπη δέχεται ένα κύμα μεταναστών, αλλά το θέμα φυσικά προκύπτει από τη διαφορά στην κατανομή του πλούτου στον κόσμο. Αν στη Σομαλία για παράδειγμα το σύστημα λειτουργούσε με μια σχετική σταθερότητα και το εθνικό τους εισόδημα ήταν αρκετό, τότε δεν θα έφταναν πλοία με Σομαλούς στις ελληνικές ακτές. Το πρόβλημα είναι πολύ βαθύ. Δεν μπορούμε να μιλάμε μόνο για «μεταναστευτικό πρόβλημα», αφού οι αιτίες που το γεννάνε είναι δομικές λειτουργίες του συστήματος που βασίζεται στην άνιση κατανομή του πλούτου. Ποια είναι η γνώμη σας για τον πόλεμο; Πώς σας φαίνεται η ιδέα τού να σκηνοθετήσεις έναν πόλεμο; Θα προτιμούσα να μείνω στις ταινίες μου και τους πολέμους να τους αφήσω σε κάτι τύπους σαν τον Ράμσφελντ! Ο πόλεμος βέβαια στις μέρες μας έχει εξελιχθεί τόσο πολύ τεχνολογικά που προσομοιάζει τα video games. Μπορεί κάποιος με ένα χειριστήριο από την Όμαχα της Νεμπράσκα να στείλει ένα τηλεκατευθυνόμενο πολεμικό αεροσκάφος και να βομβαρδίσει το Αφγανιστάν…. Και ο πόλεμος να μετατραπεί σε ένα παιχνίδι με το joystick. Αλλά τελικά, ο πόλεμος πάντοτε θα σημαίνει στρατό ξηράς και μάχες. Το να θες να σκηνοθετήσεις έναν πόλεμο είναι παραλογισμός. Λένε όμως για κάποιους πολέμους, όπως αυτόν της Γιουγκοσλαβίας ή τον πρώτο πόλεμο στον Κόλπο του Περσικού, πως δεν ήταν παρά μεγάλες σκηνοθετικές παραγωγές για την τηλεόραση και δεν συνέβησαν ποτέ στην πραγματικότητα. Αυτό φυσικά δεν είναι αλήθεια! Πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν και αυτό δεν συνέβη στην τηλεόραση! Πολλές γέφυρες βομβαρδίστηκαν, πολλά κτήρια κατεδαφίστηκαν και αυτό δεν είναι τηλεόραση. Εμείς το είδαμε στις τηλεοράσεις μας και το αντιλαμβανόμαστε σαν ένα τηλεοπτικό θέαμα, αλλά για ρώτα τους ανθρώπους στο Βελιγράδι! Εκείνοι τα έζησαν όλα αυτά! Στις ταινίες ασχολείστε συχνά με το θέμα του περιβάλλοντος, την οικολογία, τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Ως ένα από τα πιο άμεσα και κατεπείγοντα προβλήματα αυτή τη στιγμή παρουσιάζεται η υπερθέρμανση του πλανήτη. Ποια πιστεύετε ότι είναι η πραγματική διάσταση αυτού του προβλήματος; Θα μπορούσε αυτή η νέα οικο-υστερία να χρησιμοποιηθεί ως ένας μηχανισμός ελέγχου πάνω στους ανθρώπους; Πιστεύετε ότι η οικολογία θα μπορούσε να εξελιχθεί στο νέο «όπιο» του λαού; Αυτή η ερώτηση ακούγεται από κάθε πλευρά εντελώς δημοσιογραφίστικη!

να αρχίσω από τα βασικά, εκεί που βρίσκεται η αρχή των πραγμάτων. Ναι, φυσικά όλοι γνωρίζουμε ότι υπάρχει ένα τεράστιο πρόβλημα, και αυτό είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη. Αλλά δεν είναι το μόνο. Στην Ανταρκτική είχα την ευκαιρία να μιλήσω με πολλούς επιστήμονες οι οποίοι με διαβεβαίωσαν ότι το ανθρώπινο είδος δεν θα αντέξει πολύ ακόμα στη Γη. Η υπερθέρμανση είναι πιθανό να αποτελεί μια από τις αιτίες της εξαφάνισής μας, αλλά υπάρχουν κι άλλες που μπορεί να μας εξαφανίσουν πιο γρήγορα, όπως η εξάπλωση των μικροβίων για παράδειγμα. Τα μικρόβια μας καταδιώκουν και μάλλον θα μας αφανίσουν, και μάλιστα πολύ γρήγορα! Υπάρχουν φυσικά κι άλλα πολλά σενάρια. Το σίγουρο είναι ότι ως είδος δεν είμαστε και πολύ ανθεκτικό. Τα ερπετά ή οι κατσαρίδες αντέχουν πολύ περισσότερο. Οπότε πρέπει να αντιμετωπίσουμε κατάφατσα το γεγονός ότι θα υπάρχει ο πλανήτης χωρίς τους ανθρώπους, πράγμα που δεν με στενοχωρεί καθόλου! Είναι προφανές ότι θα συμβεί, και ναι, η παραμονή μας στη Γη θα αποδειχθεί τόσο σύντομη, όσο ένα στιγμιαίο ρίγος που μας διαπερνά ή ένα φτερούγισμα. Τι γίνεται όμως με την υπερθέρμανση και τα καλέσματα για άμεση δράση; Το πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι φυσικά άμεσο και χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση, γι’ αυτό και όλοι μιλούν γι’ αυτό και έχουμε το πρωτόκολλο του Κιότο και τη σύνοδο της Κοπεγχάγης. Αυτό που το διαφοροποιεί από τα υπόλοιπα είναι ότι σε αυτή την περίπτωση ο κάθε ένας από εμάς μπορεί εύκολα να κάνει κάτι για να βοηθήσει στην αντιμετώπισή του. Μπορούμε εύκολα να μειώσουμε την ενέργεια που σπαταλάμε στις καθημερινές μας συνήθειες κατά 30, 40, 50 %. Και γιατί να αρχίσουμε εμείς και όχι οι πολυεθνικές εταιρείες; Όχι, γαμώτο, άρχισε από τον εαυτό σου! Ξεκίνα με το να αλλάξεις εσένα αντί να ζητάς από τους άλλους να κάνουν κάτι! Προσωπικά, τα τελευταία χρόνια, αποφάσισα να χρησιμοποιώ ελάχιστα το αυτοκίνητό μου, να σβήνω το φως όταν βγαίνω από το δωμάτιο, να μη χρησιμοποιώ το κλιματιστικό και ήδη χωρίς να χειροτερέψει σε τίποτα η ποιότητα ζωής μου, ξοδεύω 40% λιγότερη ενέργεια. Και αν 2 δισεκατομμύρια ανθρώπων φροντίζουν να το κάνουν αυτό δεν θα χρειάζεται πια καμία κυβέρνηση να λάβει μέτρα. Δεν θα χρειάζεται καμία συμφωνία της Κοπεγχάγης! Είναι, πανάθεμα, υποχρέωσή σου να κάνεις κάτι! Είναι τόσο απλό. Κοίτα γύρω σου και δράσε! Άρχισε αφήνοντας το αυτοκίνητό σου!

Και σκεφτείτε ότι δεν είμαι δημοσιογράφος.

ΟΚ, αλλά έτσι κι αλλιώς, περπατάω, δεν οδηγάω, δεν έχω αυτοκίνητο.

Έτσι κι αλλιώς ακούγεται απαίσια! Αλλά θα προσπαθήσω

Ε, τότε, είσαι σε καλό δρόμο!

3 6 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

Ο Voltnoi Brege είναι μέλος του αυτοσχεδιαστικού μουσικού σχήματος drog_A_tek και των Erasers, μιας ομάδας που δημιουργεί live cinema και οπτικοακουστικά τοπία. Αυτή την εποχή ηχογραφεί με τους drog_A_tek τo σάουντρακ για την ταινία «Χώρα Προέλευσης» του Σύλλα Τζουμέρκα.

Ο Werner Herzog γεννήθηκε στο Μόναχο στις 5 Σεπτεμβρίου του 1942. Μεγάλωσε σε ένα απομονωμένο χωριό στα βουνά της Βαυαρίας και καθώς μεγάλωνε δεν είχε καμία επαφή με τον κινηματογράφο, δεν είδε ταινίες, ούτε τηλεόραση, ενώ τηλεφώνησε για πρώτη φορά στα 17 του. Γύρισε την πρώτη του ταινία το 1961 σε ηλικία 19 χρόνων. Από τότε σκηνοθέτησε, έγραψε, έκανε παραγωγές για περισσότερες από 40 ταινίες, εξέδωσε πάνω από 12 βιβλία και σκηνοθέτησε άλλες τόσες παραστάσεις όπερας.

Ευχαριστούμε πολύ τη Δήμητρα Νικολοπούλου για τη συμβολή της στην πραγμάτωση αυτής της συνέντευξης.

ΒΛΕΜΜΑ_ ΜΙΚ ΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ

ενδοχώρα

_Σκηνοθεσία: Μπάμπης Μακρίδης _Σενάριο: Mr. Comfort

Καρέ από λήψη 23 Εσωτερικό/καρέκλα σε άδειο δωμάτιο Για το χαρακτήρα αυτού που εγείρεται Σενάριο/σκηνή 8 Το τελευταίο Άλμα (ή πώς να σηκωθείς από μια καρέκλα)

3 8 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

Υπάρχει κάτι εκστατικό στο να παρακολουθείς το Τελευταίο Άλμα, κάτι που μοιάζει να ανοίγει έναν μεγάλο, νέο κόσμο ελευθερίας μέσα σου. Βλέπεις το σώμα να σηκώνεται από την καρέκλα και να περπατάει μέχρι την άκρη της στέγης και τότε ακολουθεί πάντα αυτή η μια μοναδική στιγμή δισταγμού. Σαν να θες να απολαύσεις αυτά τα τελευταία δευτερόλεπτα και τον τρόπο που όλη σου η ζωή συσσωρεύεται εκεί γύρω στο λαιμό σου. Και τότε ξαφνικά (γιατί ποτέ δεν είσαι σίγουρος πότε ακριβώς θα συμβεί) το σώμα εκτοξεύεται στον αέρα και πετάει καθώς πέφτει προς την άσφαλτο.

Λες και η βία και η ομορφιά του θεάματος να τον τράβηξε από τον ίδιο του τον εαυτό και τον έκανε να ξεχάσει την κενότητα της ίδιας του της ζωής. Το Τελευταίο Άλμα το καταλαβαίνουν όλοι και αντιστοιχεί στην πιο βαθιά ανθρώπινη λαχτάρα: να σβήσεις για πάντα τον εαυτό σου μέσα σε μια σύντομη και ένδοξη στιγμή. Καμιά φορά σκέφτομαι ότι ο θάνατος είναι το μόνο πράγμα για το οποίο έχουμε αισθήματα. Είναι το προσωπικό μας έργο τέχνης, ο μόνος τρόπος να εκφράσουμε τον εαυτό μας.

ΜΙΚΡΟΥ Μ ΗΚΟΥΣ _ΒΛΕΜΜΑ

Καρέ από Λήψη 48 Εσωτερικός χώρος/ χώρος αποθήκευσης σωμάτων Για το χαρακτήρα αυτού που πέφτει

Υπάρχει μεγάλη ποικιλία, εξαρτάται από το πόσα είσαι διατεθειμένος να πληρώσεις. Η πιο απλή και φθηνή μέθοδος διαρκεί μια ή δυο ώρες και διαφημίζεται ως «Ταξίδι χωρίς επιστροφή». Εισάγεσαι στην Κλινική, πληρώνεις το εισιτήριό σου στο ταμείο, και στη συνέχεια σε μεταφέρουν σε ένα μικρό ατομικό δωμάτιο με φρεσκοστρωμένο κρεβάτι.

Σενάριο/σκηνή 2 Κλινικές Ευθανασίας (ή πώς να στείλει κανείς τον εαυτό του σε οριστική απόσυρση)

Ένας νοσοκόμος σε σκεπάζει και σου κάνει μια ένεση, αποκοιμιέσαι και δεν ξυπνάς ποτέ.

Στην κλίμακα τιμών, αμέσως μετά ακολουθεί το «Στατικό Ταξίδι», που διαρκεί από μία ως τρεις μέρες. Περιλαμβάνει μια σειρά από ενέσεις, πολλά διαλείμματα κατά τακτά χρονικά διαστήματα, στη διάρκεια των οποίων ο πελάτης καταλαμβάνεται από αισθήματα ευφορίας και βιώνει καταστάσεις στα όρια του υπερβατικού, πριν ακολουθήσει η τελευταία μοιραία ένεση και εγκαταλείψει το σώμα του για πάντα. Το σώμα στοιβάζεται σε χώρο μόνιμης αποθήκευσης.

κοντέινερ Δεκέμβριος 2009 | 39

ΒΛΕΜΜΑ_ Κινημ ατ ο γράφο ς

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ _Αλέξανδρος Βούλγαρης

Η λέξη «σοκ» είναι μια λέξη που δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Δημιουργεί μια οικογένεια που μέσα σε αυτή βρίσκουν κατάλυμα πολλές εκ διαμέτρου αντίθετες περιπτώσεις. Από τον «Αντίχριστο» του Λαρς Φον Τρίερ μέχρι την προκλητική ατάκα που μας ψιθύρισε ένας ταξιτζής την προηγούμενη νύχτα.

Αυτή η στήλη προτείνει ανεπιφύλακτα τα παρακάτω φιλμ:

Η λέξη η ίδια δηλαδή τα βάζει όλα στο ίδιο τσουβάλι και καταστέλλει την πραγματική έννοια και ουσία των καθαυτό πράξεων. Σαν να μην ήθελε η κοινωνία μας να ασχοληθεί παραπάνω με όλες αυτές τις περιπτώσεις και ονόμασε «σοκ» οτιδήποτε δεν της αρέσει. Οτιδήποτε δεν εγκρίνει για τα παιδιά της. Οτιδήποτε θα λογοκρίνει κάποια στιγμή στο μέλλον .

Freaks του Todd Browning

Happiness του Todd Solondz

Empire of the senses του Nagisa Osima

Tetsuo του Shinya Tsukamoto

Possession του Andrej Zulawski

Hellraiser του Clive Barker

Even dwarfs started small του Werner Herzog

The devil’s rejects του Rob Zombie

United Red Army του Koji Wakamatsu

Begotten του E.Elias Merhige

Ανέκαθεν οι ταινίες που εξερευνούσαν τα άκρα (άλλη μια λέξη που δεν θα έπρεπε να υπάρχει) είχαν μια δύσκολη ζωή στην προσπάθειά τους να φτάσουν την κοινωνία. Το κοινό δηλαδή. Σκηνοθέτες φυλακίστηκαν, καριέρες τερματίστηκαν μια για πάντα. Πολλές από αυτές τις ταινίες που πια τις βρίσκουμε μέσα στα κυριακάτικα ένθετα των εφημερίδων κάποτε δημιούργησαν αντιδράσεις σαν να επρόκειτο για τρομοκρατικές οργανώσεις .

Sodomites του Gaspar Noe

Μανία του Γιώργου Πανουσόπουλου

Salo του Pier Paolo Pasolini

Men behind the sun του Tun Fei Mou

Tideland του Terry Gilliam

Come and see του Elem Klimof

The Texas chainsaw massacre του Tobe Hooper

Fiona του Amos Kollek

Female trouble του John Waters

Turkish delight του Paul Verhoeven

Society του Brian Yuzna

Exorcist του William Friedkin

Martyrs του Pascal Laugier

Bad lieutenant του Abel Ferrara

No skin of my ass του Bruce La Bruce

Threads του Mick Jackson

Videodrome του David Cronenberg

War game του Peter Watkins

Gummo του Harmony Korine

Νight and fog του Alain Resnais

Κάποτε το σινεμά σόκαρε την κοινωνία με ένα απλό φιλί. Στις μέρες μας ο Λαρς Φον Τρίερ επιχείρησε κλειτοριδεκτομή σε κοντινό πλάνο και η ταινία του παρουσιάστηκε ως και στα multiplex cinemas σε όλο τον κόσμο. Πολλοί διαμαρτυρήθηκαν γι’ αυτό μη βρίσκοντας το λόγο να υποβάλουν τους εαυτούς τους σε μια βασανιστική διαδικασία.

Benny’s video του Mikeal Haneke

Titticut Follies του Frederic Wiseman

Henry:Portrait of a serial killer του John McNaughton

Portrait of Jason της Sidney Clarke

Σκοπός του σινεμά όμως είναι να μας παιδεύει και όχι να το παιδεύουμε εμείς. Υπάρχει λόγος να δεις κάτι που θα σε σοκάρει; Υπάρχει λόγος να δεις κάτι που δεν θα σε αφήσει να κοιμηθείς μετά; Υπάρχει λόγος να δεις κάτι που θα σε κάνει να πάθεις κρίση πανικού; Μα αν το σινεμά δεν προκαλεί όλα τα παραπάνω τότε δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα χάδι για να κοιμηθούμε. Στις μέρες που ζούμε όπου η αισθητική καταστολή τρέχει από τα μπατζάκια ο σκοπός του σινεμά άλλαξε. Δεν είναι πια εδώ για να μας διασκεδάσει μόνο. Το σινεμά οφείλει να φτάσει στα όρια της παρανομίας και να μας δείξει τα απαγορευμένα. Να μας σκληραγωγήσει. Να μας κάνει να αποδεχτούμε το διαφορετικό μέσα μας.

Tenant του Roman Polanski

Κάθε χρόνο λοιπόν θα υπάρχει μια ταινία η οποία θα παρουσιάζεται ως μια γροθιά στο στομάχι; Ως ένα ανυπέρβλητο σοκ; Η κινηματογραφική κριτική και οι εταιρείες διανομής φαίνεται να αντιμετωπίζουν αυτές τις ταινίες όπως αντιμετωπίζουν και την ελληνική σεξοκωμωδία ή το καλοκαιρινό μπλοκμπάστερ.

Visitor Q του Takashi Mike The Last house on the left του Wes Craven

Deliverance του John Boorman

The Holy mountain του Alejandro Jodorowsky Clean, Shaven του Lodge Kerrigan Angst του Gerard Kargl Singapore Sling του Νίκου Νικολαϊδη

Straw Dogs του Sam Peckinpah

Sick: the life and death of Bob Flanagan, supermazochist του Kirby Dick

A clockwork orange του Stanley Kubrick

Return to Oz του Walter Murch

Mysterious skin του Gregg Araki

ΡΕΑ ΓΑΛΑΝΑΚΗ

ΦΩΤΙΕΣ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ, ΣΤΑΧΤΕΣ ΤΟΥ ΟΙΔΙΠΟΔΑ

Ο µύθος και η πραγµατικότητα συµπλέκονται σε ένα σώµα στο νέο βιβλίο της Ρέας Γαλανάκη EK∆OΣEIΣ KAΣTANIΩTH 4 0 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

w w w . k a s t a n i o t i s . c o m

Λογοτεχνία _ΒΛΕΜΜΑ

Οι μεσσίες του μηδενισμού _Λίνα Πανταλέων

Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Οι δαιμονισμένοι. Μετάφραση πρόλογος - επίμετρο: Ελένη Μπακοπούλου, εκδόσεις Ίνδικτος 2008, σ. 1264 «Ο μεγάλος συγγραφέας τραύλιζε αρρωστημένα μπροστά στη σύγχρονη επαναστατική νεολαία, και, φανταζόμενος, λόγω αγνοίας, ότι κρατάει εκείνη στα χέρια της τα κλειδιά του μέλλοντος της Ρωσίας, τριβόταν ταπεινωτικά πάνω της, κυρίως επειδή δεν του έδινε καμία σημασία». Αυτά έπραττε πριν από εκατόν τριάντα οχτώ χρόνια ο κύριος Καρμάζινοφ στους Δαιμονισμένους του Ντοστογιέφσκι, θυμίζοντας τα λάγνα βλέμματα, εξ ύψους ωστόσο, που πολλοί στρέφουν στις μέρες μας προς τα νιάτα, προσμένοντας να αναβλύσουν από αυτά σπίθες επαναστατικού πνεύματος. Ομόθυμη με τον «μεγάλο συγγραφέα» η επίσης «δαιμονισμένη» Βαρβάρα Πετρόβνα, η οποία είχε κάνει κανόνα της ζωής της να είναι «περιποιητική προς τη νεολαία, συγκρατώντας την ταυτόχρονα από το να πέσει στον γκρεμό», αλλά και η Γιούλια Μιχαήλοβνα, σύζυγος του νομάρχη, που πίστευε ότι λόγω της εξέχουσας κοινωνικής της θέσης θα γλιτώσει τους νέους από το χαμό, δίνοντας μια διέξοδο στην αλαζονεία τους. Οι νέοι των Δαιμονισμένων εμφανίζονται έτοιμοι να αναλάβουν έναν κρίσιμο ρόλο στην κοινωνική ανταρσία που οραματίζονται, αδιαφορώντας αν η προετοιμασία της «υπόθεσής» τους τούς μεταμορφώνει σε «χαβαλέδες χλευαστές» που περιφέρονται δήθεν αστραποβολώντας σε μια πόλη χαζών, εκ των οποίων βέβαια πολλοί τίθενται στο πλευρό τους χρισμένοι προστάτες. Η προθυμία των τελευταίων να περιθάλψουν τους ανήμερους νέους της εποχής τους, υποδηλώνει ένα καλά κρυμμένο υποτιμητικό βλέμμα στο βαθμό που η προσφερόμενη προστασία προτείνεται άρρητα ως αντιστάθμισμα σημαντικών ελλείψεων. Παραδόξως οι πιο ένθερμοι πάτρωνες, μολονότι συγκινούνται από αυτά τα αλλοπαρμένα πλάσματα, δείχνουν να αμφιβάλλουν για την ικανότητά τους να δώσουν πνοή στη μεγάλη υπόθεση που κυοφορούν. Ηγετική φιγούρα ανάμεσα στους επίδοξους αναμορφωτές της κοινωνίας, ο μηδενιστής Πιοτρ Βερχοβένσκι στο πρόσωπο του οποίου ο Ντοστογιέφσκι παροχετεύει όλο το σαρκαστικό του μένος, μεμφόμενος το πάθος για γκρέμισμα που μεταμφιέζεται σε μεγαλόπνοη ιδέα. Ο Βερχοβένσκι, η πιο εκρηκτική και φλύαρη μορφή των Δαιμονισμένων, μοιάζει να υποδύεται έναν μεσσία, χωρίς όμως να πιστεύει απόλυτα στην αληθοφάνεια της υπόδυσής του. Υπάρχουν φορές που φαίνεται να έχει επίγνωση της φαιδρότητας της αποστολικής του σκευής και άλλες πάλι που η παραληρηματική υψηλοφροσύνη του αφήνει άναυδο τον πατέρα του, ο οποίος ρωτάει έξαλλος τον άσωτο υιό του: «είναι δυνατόν να θέλεις να πλασάρεις

στους ανθρώπους τον εαυτό σου, αυτόν που είναι, ως αντίδοτο στον Χριστό;» Η περιφρόνηση του Βερχοβένσκι προς τον κοινωνικό του περίγυρο δεν του αφήνει περιθώρια για αυτοσυγκράτηση. Όλοι οι συνομιλητές του καταλήγουν αργά ή γρήγορα εκμηδενισμένοι από τη σαρωτική του μεγαληγορία. Η πρόταξη της βίας είναι το ισχυρότερο πειστήριο, εν μέρει πλαστό, της αποφασιστικότητάς του. Για εκείνον, τον περίλαμπρο οικοδόμο μιας Γης της Επαγγελίας, το έγκλημα συνιστά, αν όχι καθήκον, μια ευπρεπή οπωσδήποτε διαμαρτυρία. Συνειδητοποιεί ασφαλώς ότι η τυχόν απώλεια εκατομμυρίων κεφαλιών στο πεδίο της ανταρσίας απλώς θα ελαφρύνει το φορτίο των εξεγερμένων, διευκολύνοντας το άλμα τους πάνω από την τάφρο της παρούσας κοινωνικής κατάστασης. Ο νομάρχης φον Λέμπκε, ακονίζοντας την ειρωνεία του πάνω στο θαυμασμό της συμβίας του γι’ αυτόν τον αλλοπρόσαλλο νέο, σκέφτεται ότι ο Βερχοβένσκι δεν διέθετε λεπτότητα χειρισμών «λόγω πλεονάσματος ανθρωπιστικών συναισθημάτων και υπερβολικής ίσως ευαισθησίας». Αλλά και η Γιούλια Μιχαήλοβνα δεν διστάζει να υποβιβάσει, προς καθησυχασμό του συζύγου της, το ίνδαλμά της σε άτακτο αγόρι που πάσχει από «ελευθερόφρονες συνήθειες», οι οποίες συχνά το παρωθούν σε πράξεις επιπόλαιες, σε καμία όμως περίπτωση σοβαρότερες από «παιδικές αταξίες». Αν ο Βερχοβένσκι έχει την ψευδαίσθηση ότι απεργάζεται τη συντέλεια του κόσμου, ο Νικολάι Βσεβολόντοβιτς Σταβρόγκιν νιώθει καταπλακωμένος από τις προσδοκίες των άλλων, αδικημένος από το γεγονός ότι περιμένουν από αυτόν θαύματα θαυμάτων, τα οποία δεν θα διανοούνταν να απαιτήσουν από κανέναν άλλο. Σε αντιδιαστολή με την πληθωρική ορμητικότητα του Βερχοβένσκι, η χαμηλόφωνη, ολιγόλογη παρουσία του Σταβρόγκιν εμπνέει έναν απροσδιόριστο φόβο, δημιουργώντας ταυτόχρονα την εντύπωση πως με τη σιωπή του περιφρουρεί διάπυρα μυστικά. Ο θυμός του, συντονισμένος με την έμφυτη εσωστρέφειά του, είναι ψυχρός, ήρεμος, πρωτίστως «εκλογικευμένος», «που σημαίνει ο πιο απωθητικός κι ο πιο τρομαχτικός που μπορεί να υπάρξει». Στα μάτια των πιστών του ο φυσικός του χώρος έμοιαζε να είναι «το μαύρο φόντο μιας εικόνας στην οποία ο ίδιος φαντάζει σαν διαμάντι». Εκείνος όμως κατασπαραγμένος από έναν εσώτερο δαίμονα, απομεινάρι του άνομου παρελθόντος του, αρνιόταν να θεωρήσει τον εαυτό του φωτοδότη, ενώ την ίδια στιγμή πάσχιζε να ξεφορτωθεί τα λάβαρα που του είχαν εμπιστευτεί και τα οποία αμφισβητούσαν απροκάλυπτα την ιταμότητά του. Η υποδόρια βία

του Σταβρόγκιν αποτυπώνεται ολοκάθαρα όταν ένας ιδεολόγος φοιτητής, ο Σάτοφ, τον χαστουκίζει χωρίς να υποστεί την παραμικρή αντίδραση εκ μέρους του. Το χαστούκι του Σάτοφ δήλωνε το απόγειο της απόγνωσής του εξαιτίας της άρνησης του Σταβρόγκιν να γίνει ο ατομικός του θεός. Η αναίρεση των λόγων του, που είχαν σπείρει μέσα του «τον Θεό και την πατρίδα», βιώνεται από τον φοιτητή σαν μια ανήκουστη πράξη βίας επισφραγισμένη με την παγερή δήλωση του Σταβρόγκιν: «Λυπάμαι, Σάτοφ, που δεν μπορώ να σας αγαπήσω». Δήλωση που κοροϊδεύει την απροσμέτρητη πίστη κάποιου, ο οποίος τόλμησε να χαστουκίσει τον θεό του απλώς για να καταδείξει την παντοδυναμία του. «Καταλαβαίνετε άραγε ότι θα πρέπει να μου συγχωρέσετε αυτό το χαστούκι, έστω και μόνο γιατί σας έδωσα την ευκαιρία να συνειδητοποιήσετε την απεριόριστη δύναμή σας;» Αναλόγως βάναυση είναι η ευσπλαχνία του Σταβρόγκιν απέναντι στη Μαρία Τιμοφέγεβνα, μια γυναίκα με διαταραγμένο ψυχισμό, την οποία παντρεύεται από περιέργεια να μελετήσει την επίδραση της ευγένειας σε ένα περιφρονημένο πλάσμα. Σε μια συνάντησή τους εκείνη με την τόλμη της απελπισίας τού λέει: «Τώρα τα όνειρα είναι άσχημα, και τα όνειρα έγιναν άσχημα γιατί ήρθατε». Η πίστη της σε έναν πανάγαθο πρίγκιπα σαρώθηκε διά μιάς από την αλήθεια που στεκόταν μπροστά της. Οπωσδήποτε τη στιγμή εκείνη θα ενστερνιζόταν με λαχτάρα το «πιστεύω» του Ντοστογιέφσκι, ο οποίος σε γράμμα του σημείωνε πως αν κάποιος του αποδείκνυε ότι η αλήθεια είναι πέρα από τον Χριστό, θα επέλεγε να μείνει με τον Χριστό, παρά με την αλήθεια. Κατακλυσμένοι από καινούργιες ιδέες που αγωνιούν να μετατρέψουν σε θρυαλλίδα για την ισοπέδωση του παλιού κόσμου, οι «δαιμονισμένοι» νέοι αναζητούν μια δική τους θρησκεία, έναν τρόπο δηλαδή να κατανοήσουν τις έννοιες του καλού και του κακού. Στην ανυπομονησία τους βαφτίζουν την πλήξη ιδεολογία και δεν δυσκολεύονται καθόλου να προσκυνήσουν τον Βερχοβένσκι με τις οιονεί πολεμικές του φανφάρες, έστω και αν μόλις χθες στα εικονίσματά τους δέσποζε ο Σταβρόγκιν. Δηλωτική της σύγχυσής τους μια σκηνή του μυθιστορήματος, όπου μερικοί φερέλπιδες επαναστάτες πηγαίνουν με ενθουσιασμό να δουν το πτώμα ενός αυτόχειρα. Στους δισταγμούς ενός εξ αυτών, μια κοπέλα απαντά με αποστομωτικό κυνισμό: «όλα πια έγιναν τόσο πληκτικά που δεν χρειάζεται να είμαστε εκλεκτικοί με τις διασκεδάσεις, φτάνει να μας προκαλούν ρίγος». Φτάνει το ρίγος αυτό να μην γεννήσει κάποτε το δικό μας πτώμα.

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 41

ΒΛΕΜΜΑ_ Μ ουσ ι κή

ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΜΙΛΑΜΕ ΟΤΑΝ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟ; _Χρήστος Καρράς

Στη μουσική πρακτική κάνουμε συχνά λόγο για αυτοσχεδιασμό. Για την απόπειρα δηλαδή του μουσικού να συνθέσει αυτοστιγμεί, δίχως παρτιτούρα, ανοιχτός στο άγνωστο με βάρκα τη φαντασία του και συνοδοιπόρους του, αν δεν πρόκειται για σόλο performance, τους μουσικούς που δημιουργούν μαζί του, σε δεδομένο χώρο και χρόνο, μια σύνθεση η οποία δεν πρόκειται να εκτελεστεί ποτέ πια με τον ίδιο τρόπο. Γιατί η φύση του αυτοσχεδιασμού θέλει τον ήχο ελευθερωμένο από τη μνήμη καθώς και από τη γραμμικότητα της αφήγησης. Ειδωμένο σε μια κλίμακα μικροσκοπική, ως καθαρό, αγνό ήχο. Κάτι τέτοιο δεν αποτελεί πάντα κοινή βάση όταν συζητάμε για αυτοσχεδιασμό. Κάποιος, όπως συνήθως ένας μουσικός της rock ή ακόμα και της λαϊκής μουσικής παράδοσης, θα χρησιμοποιήσει τον όρο για να περιγράψει τη διάθεσή του να διαφύγει για λίγο από ένα μουσικό θέμα, να το εξωραΐσει με ένα στολίδι αυθορμητισμού, προτού επιστρέψει στην ασφάλεια του θέματος που ο ίδιος έχει ήδη αρχίσει να εκτελεί και που το κοινό προσδοκά να ακούσει. Κάποιος άλλος, ένας λιγότερο εκπαιδευμένος ίσως ακροατής που έρχεται αντιμέτωπος με ένα έργο σύγχρονης σύνθεσης, με ένα noise πείραμα ή ακόμα και με μια δουλειά προωθημένης ηλεκτρονικής μουσικής θα αποφανθεί ότι αυτό που άκουσε ήταν αυτοσχεδιασμός. Κι ας μην ήταν. Ίσως γιατί εκεί τακτοποιεί κανείς βιαστικά οτιδήποτε δεν μπορεί να κατανοήσει, στο βαθμό που αυτό δεν υπακούει στα δωδεκατονικά μαθήματα των ωδείων. Άλλες φορές πάλι μιλάμε για ελεύθερο αυτοσχεδιασμό, το μουσικό εκείνο ιδίωμα που, με ιστορική του αφετηρία τη free jazz, πάει να μιλήσει μια νέα μουσική γλώσσα. Αλλά δεν ακούσαμε ακόμα κι αυτόν τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό να γίνεται μια συγκεκριμένη και αυτοοριοθετημένη μουσική γλώσσα, να υποδουλώνεται σε έναν κώδικα με συγκεκριμένες παραμέτρους και προτάσεις, στερεότυπες αδυναμίες και αφόρητα κλισέ; Ακόμα και η ίδια μας η τάση να περιγράφουμε τον αυτοσχεδιασμό με μια έκφραση – πλεονασμό, σαν «ελεύθερο αυτοσχεδιασμό» (πλεονασμός ασφαλώς, καθώς ο αυτοσχεδιασμός δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο εκτός από ελεύθερος), ίσως να καταπραΰνει και ταυτόχρονα να τονίζει την ανησυχία μας ότι ο αυτοσχεδιασμός δεν είναι ποτέ τόσο ελεύθερος όσο νομίζουμε ότι είναι. Περιπετειώδης ναι, απόλυτος όχι. Αλλά μήπως η ίδια η γραμμικότητα του χρόνου, οι δυνατότητες των εκάστοτε μουσικών οργάνων, η μνήμη και οι εμπειρίες του μουσικού, η διάδραση του μουσικού με άλλους μουσικούς, οι συνθήκες ακρόασης αλλά και ο χωροχρόνος μέσα στον οποίο διαδραματίζεται ένας αυτοσχεδιασμός δεν συγκροτούν από μόνα τους ένα πλαίσιο το οποίο περιορίζει την ελευθερία του; «Δεν πιστεύω στον αυτοσχεδιασμό, γιατί κάνεις μόνο εκείνα τα οποία θυμάσαι», αμφισβήτησε κάποτε ο John Cage, τονίζοντας τη σταθερή του ένσταση σε κάθε είδους αυθόρμητη έκφραση. Τον ικανοποιούσε άλλωστε περισσότερο η ιδέα της τυχαιότητας (αλεατορική μουσική). Ίσως να μην ήταν τόσο απόλυτος αν αντί για τον αυτοσχεδιασμό, χρησιμοποιούσαμε όρους όπως η «νέα μουσική» ή η «φυσική μουσική». Μέσα από τον αυτοσχεδιασμό άλλωστε δεν πάμε να καταργήσουμε τη μνήμη, δεν περιοριζόμαστε στον «αυθορμητισμό για τον αυθορμητισμό» ούτε ψάχνουμε μια ουτοπία της ελευθερίας. Πάμε όμως να εφεύρουμε μια νέα γλώσσα που να αναπαριστά το ασυνείδητο με τη φυσικότητα της αυτόματης γραφής και ζωγραφικής. Χωρίς προκάτ συμβάσεις. Και σήμερα, σε μια κοινωνία που κυριαρχείται από ανελέητους νόμους της αγοράς και συγκρούσεις νέας κοπής, η πρόκληση για τους δημιουργούς να συνθέτουν καινοτόμο μουσική η οποία να καταλύει κάθε έννοια απολυταρχισμού παραμένει πάντα επίκαιρη.

4 2 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

αρχιτ εκτονική _ΒΛΕΜΜΑ

Αυτοσχέδια πόλη 2 _Εrrands

Ο πολυσύχναστος δρόμος που καταλήγει στη θάλασσα των Μαλίων Κρήτης αποτελεί τον πυρήνα δράσης των τουριστών. Εκεί βρίσκονται τα περισσότερα καφέ, εστιατόρια και κλαμπ της περιοχής και ο δρόμος αυτός μετατρέπεται από τις απογευματινές έως τις πρώτες πρωινές ώρες σε πεζόδρομο με συχνή αστυνόμευση και περιπολικά. Πέρα από τις καφετέριες με τις τεράστιες δορυφορικές κεραίες που προβάλλουν αγγλικό ποδόσφαιρο, τις διεθνείς αλυσίδες fast food, τα ιταλικά και κινέζικα εστιατόρια, τους τηλεφωνικούς θαλάμους με προσφορές για διεθνείς κλήσεις και φυσικά τα κλαμπ με ονόματα όπως «Big Ben» ή «Kings Cross», παρατηρούμε και τις παιχνιδομηχανές μποξ. Πρόκειται για μηχανήματα πάνω στο πεζοδρόμιο που λειτουργούν με κέρματα και έχουν ένα μαξιλάρι/σάκο του μποξ. Οι μηχανές αυτές μετράνε τη δύναμη και την ταχύτητα του χτυπήματος και φέρουν ονόματα όπως BOXER MATRIX, KICKER MATRIX, JAKAR HAMMER, ARM WRESTLER και JAKAR BOXER. Ήρθαμε σε επαφή με τον πρόεδρο της GR TOYS, έναν από τους κεντρικούς διανομείς των μηχανών αυτών μάρκας JAKAR ο οποίος μας ανέφερε ότι οι μηχανές αυτές πρωτοκατασκευάστηκαν στην Ιταλία πριν από 30 χρόνια· εδώ και μια επταετία ξαναεμφανίστηκαν στην Πολωνία σε μικρότερο μέγεθος για να χωράνε στα μπαρ, ώστε να εκτονώνονται οι μεθυσμένοι θαμώνες. Τα τελευταία 6-7 χρόνια η ζήτηση των μηχανών αυτών στην Ελλάδα παραμένει αμείωτη. Από τις 2000 μηχανές που έχουν πουληθεί στη χώρα μας, οι περισσότερες είναι σε μέρη με νεανικό και ξένο τουρισμό, και πιο συγκεκριμένα το 90% βρίσκεται στα Μάλια, στη Ζάκυνθο και στην Κέρκυρα (τα Μάλια μόνο έχουν 700 από αυτές). Πολλά καταστήματα έχουν στην ιδιοκτησία τους δύο και τρεις μηχανές, που το κόστος της καθεμιάς τους φτάνει και τα 4000 ευρώ. Μόνο με καλοκαιρινή χρήση οι αγοραστές κάνουν απόσβεση των μηχανών αυτών σε περίπου 1- 2 χρόνια. Αγοράζονται μόνο από ιδιώτες ενώ η θέση των δήμων ποικίλει: κάποιοι δήμοι συμφωνούν στην τοποθέτηση των μηχανημάτων, όμως δεν έχουν τα χρήματα για να τα αγοράσουν, κι άλλοι είναι αντίθετοι γιατί θεωρούν ότι τα μηχανήματα καταστρέφουν την εικόνα του χώρου. Στην Αθήνα οι πωλήσεις είναι ελάχιστες, στο Allou Fun Park και σε λίγα λούνα παρκ. Τα μηχανήματα προσελκύουν τους τουρίστες ενώ παράλληλα προστατεύουν το χώρο από την επιθετικότητα των πελατών: διάφορες παρέες που πίνουν και παρεκτρέπονται ασχολούνται με το μηχάνημα αντί να ξεσπούν βίαια μεταξύ τους. Επίσης τα μηχανήματα τοποθετημένα έξω από τα μπαρ διευκολύνουν τους πελάτες να περάσει ο χρόνος τους όσο περιμένουν «στην ουρά».

Τα μηχανήματα είναι αδιάβροχα, καθώς τη χειμερινή περίοδο παραμένουν ως επί τo πλείστον κλειδωμένα στον εξωτερικό χώρο και αποτελούνται από ένα απλό μηχανισμό που περιλαμβάνει μια δωδεκάβολτη πλακέτα και έναν μετασχηματιστή. Οι μηχανές κυκλοφορούν και σε μικρότερο μέγεθος για παιδιά.

Η μηχανή BOXER JAKAR είναι:

Στην Ευρώπη η αστυνομία έδωσε συγχαρητήρια στις εταιρείες κατασκευής γιατί τα μηχανήματα περιόρισαν τις φασαρίες. Στην αρχή οι αντιπρόσωποι των μηχανημάτων είχαν αμφιβολίες για την επιτυχία του εγχειρήματος, όμως η κίνηση της αστυνομίας στο εξωτερικό επιβεβαίωσε την επιτυχημένη λειτουργία των μηχανημάτων.

Η μηχανή BOXER JAKAR διαθέτει:

Διαθέσιμη σε οχτώ γλώσσες (με 150 ήχους και πλήθος μελωδιών και μουσικής με πλήθος χρωμάτων και οχτώ λαμπερές αποχρώσεις· επίσης μπορεί να παραχθεί και με σχέδιο ή χρώμα της προτίμησής σας)

Τρεις τύπους παιχνιδιών, μέτρηση δύναμης, μέτρηση ταχύτητας, τουρνουά, μεγάλο display, μηχανικό και ηλεκτρονικό μετρητή, 1 χρόνο εγγύηση, ανταλλακτικά, διαστάσεις : ύψος 2.15 μ., μήκος 0.70 μ., βάρος 130 kg.

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 | 43

ΒΛΕΜΜΑ_ Θέ ατρ ο

Προς ένα θέατρο ανοιχτό …. _Μαρία Λουίζα Παπαδοπούλου, σκηνοθέτις marialouisa_pap@yahoo.gr

Τα τελευταία χρόνια ένα κομμάτι του θεατρικού τοπίου στη χώρα μας έχει πάρει καινούργια πνοή. Φαίνεται πως η πολυ-πολιτισμική πια σύνθεση της κοινωνίας, η ευρύτατη χρήση του ίντερνετ, οι επιρροές του εξωτερικού, καθώς και η γενικότερη αίσθηση χάους, δημιούργησε την ανάγκη, ανοίγματος του θεάτρου σε μια πιο απτή σχέση με την πραγματικότητα, στην αναζήτηση ουσιαστικότερης ανταλλαγής με τις άλλες παραστατικές τέχνες, στο διάλογο με την επιστήμη, στην επιθυμία για πιο άμεση προσωπική συμβολή στο κοινωνικό γίγνεσθαι…

Αυτό τον καιρό παρουσιάζει εκεί την παρθενική σκηνοθετική της δουλειά, η Βίκυ Αδάμου. Μια συνάντηση ενός άντρα και μιας γυναίκας, ενός Άραβα και μιας Ευρωπαίας, μετανάστες και οι δύο. Και γύρω τους στροβιλίζονται ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα – ερωτευμένοι και αυτοί δύο αντίπαλων κόσμων. Μια ιστορία, βγαλμένη από το δρόμο, με σκηνικό το πεζοδρόμιο της Ερεχθείου –όπου στεγάζεται ο χώρος– και τους περαστικούς που ξαφνιάζονται. Οι θεατές στο βάθος του χώρου παρακολουθούν την εξέλιξη σαν να βλέπουν ταινία.

Όταν ο Μιχαήλ Μαρμαρινός στον Άμλετ, το δάγκωμα του φιδιού, άνοιξε την πόρτα του θεάτρου, στο μέσον της παράστασης και άρχισε να τρέχει στα στενά του Θησείου, χρονικά σηματοδότησε το άνοιγμα των ορίων του θεάτρου και την εμφάνιση νέων μορφών που συνήθως ονομάζονται με τους αγγλικούς όρους devised ή performance…

Η παράσταση θεληματικά ανάλαφρη, δεν βάθυνε την σχέση αποδοχής/ απόρριψης δύο φύλων και δύο πολιτισμών. Όμως η πολύ ευφάνταστη χρήση του εξωτερικού χώρου, η απόδοση των ηθοποιών/χορευτών, καθώς και η μείξη του θεάτρου και του χορού έδωσε το στίγμα του φρέσκου αυτού εγχειρήματος.

Οι νέοι χώροι που φιλοξενούν παραστάσεις εκφράζουν συχνά αυτή την ανοιχτή αντίληψη. Συχνά πρόκειται για μπαρ (Bios, Art house theatre club, booze, six dogs nixon…) γκαλερί (beton 7, the art foundation TAF, ΚΑΠΑΤΟΣ), εργαστήρια–χώρους παράστασης (κρατήρας, κινητήρας studio) οι οποίοι συνήθως υπηρετούν διπλές ή τριπλές λειτουργίες αναμειγνύοντας κοινό, ενδιαφέροντα και πρακτικές.

Άλλη μια νεανική πρόταση, σε ανάλογη κατεύθυνση, αυτή την περίοδο, βρίσκουμε στη οδό Αριστοφάνους κοντά στην περιώνυμη οδό Ευριπίδου, στο «βυθό» της Αθηναϊκής αγοράς με τους μετανάστες, τις πόρνες και τις ύποπτες δοσοληψίες. Η ομάδα old stage (σκην. Γρηγ. Χατζάκης) μισθώνει τα παλιά γραφεία του ΤΕΒΕ και αφήνοντας ατόφιους τους χώρους του τριώροφου κτηρίου, το ονομάζει έτσι απλά Κτήριο, και προσαρμόζει τις παραστάσεις της στα δωμάτια του. Έχοντας ήδη παρουσιάσει δουλειές σε ένα λεωφορείο και σε σιδηροδρομικές ράγες έξω από το Art House στην Κωσταντινουπόλεως, η old stage, όπως ίσως υπονοεί και το όνομά της, αναμιγνύει έντονα θεατρικές εικόνες με την πιο απτή πραγματικότητα, προξενώντας μέσα από αυτή την τριβή μια ιδιαίτερη εμπειρία στον θεατή που νιώθει περισσότερο εκτεθειμένος και για αυτό εναργής.

Ο κλειστός, μαύρος, μελετημένος χώρος που πυκνώνει την ενέργεια και προστατεύει –το κλασικό θέατρο– δίνει τη θέση του σε χώρους πιο φυσικούς. Οι τοίχοι αποχρωματίζονται, αφήνονται στην κατάσταση που βρέθηκαν, ως objets trouvés, ή βάφονται λευκοί, τα παράθυρα δεν καλύπτονται, αντίθετα μεγαλώνουν –το γυαλί, ένα υλικό εύθραυστο και διαπερατό υπενθυμίζει διαρκώς την παρουσία της πόλης και τη σχέση του θεάματος με τα τεκταινόμενα της καθημερινότητας, ως μικρή νύξη στην αρχέγονη σχέση του θεάτρου με το σύμπαν. Το κέντρο του ενδιαφέροντος μετατίθεται από την πύκνωση της προσοχής, στην συνύπαρξη με τη βοή της πόλης. Το παραδοσιακό σκηνικό που κλείνεται στον κόσμο της ιστορίας, παραχωρεί τη θέση του σε μια λογική installation–εγκατάστασης... Ο κινητήρας στούντιο στην περιοχή της Ακρόπολης δημιουργήθηκε μέσα από αυτή την ανάγκη επικοινωνίας, με κύριο άξονα την ενσωμάτωσή σε ένα δίκτυο φιλοξενίας καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο.

4 4 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

Σε ένα μικρό δωμάτιο στήνεται μια σύγχρονη εκδοχή του Χένσελ και Γκρέτελ. Εδώ τη θέση της κακιάς μάγισσας, παίρνει ο ιδιοκτήτης πολυτελούς εστιατορίου με σπεσιαλιτέ στα μπιφτέκια από χοιρινό και παιδικό κρέας. Ιδιαίτερα επίκαιρο μετά την ανακάλυψη κυνηγών ανθρώπινου λίπους στο Περού για την παρασκευή καλλυντικών... Πολύ απλά, με τρεις σειρές λευκά στόρια, ασπρόμαυρα κινούμενα σχέδια, δύο καλούς νέους ηθοποιούς και την ηλεκτρονική μουσική που μιξάρει ζωντανά ο d.j. Τάρεκ φανταζόμαστε όλους τους χώρους του παραμυθιού.

Ακόμα πιο ενδιαφέρον, έξυπνο αλλά με κάπως φλύαρα κείμενα, το επόμενο θεατρικό εγχείρημα, το PR, πιο αργά μέσα στη νύχτα. Οι θεατές διαμορφώνουν τη δική τους αποσπασματική παράσταση την οποία επεξεργάζονται αργότερα στο μυαλό τους. Με φακούς περπατούν, κατά βούληση στα σκοτεινά δωμάτια του κτηρίου. Εκεί φωτίζουν δίνοντας ύπαρξη στους ηθοποιούς – φιγούρες κόμικς. Ο Τεντέν, η Τσέσικα, η Μαφάλντα, ο Κάπταιν Χουκ, ο καθένας στο προσωπικό του δωμάτιο μονολογεί, εκφράζει το φόβο ότι θα σβήσει από το χαρτί του δημιουργού του. Στο τέλος, σε μια σκηνή συνόλου μαζί με τον σκηνοθέτη αποκαλύπτεται ότι είναι ηθοποιοί σε ακρόαση. Οι καλλιτέχνες είναι σαν φιγούρες σε χαρτί, μια υπάρχουν από τους φακούς που κάποιοι στρέφουν πάνω τους και την άλλη σβήνουν –πικρό και αληθινό. Μια παιχνιδιάρικη «πιραντελική» δουλειά στο φαίνεσθαι και στο είναι, στην ύπαρξη και τη μη ύπαρξη και μία από τις πρώτες γραφές promenade theatre (θέατρο βαδίσματος). Τα παραδείγματα είναι ποικίλα :η σύνδεση του θεατρικού γεγονότος με επιστημονικές συζητήσεις στο UrbanDig project της ομάδας Όχι παίζουμε, τα θεατρικά δρώμενα που παρουσιάστηκαν στο ξενοδοχείο Lycabetous μαζί με την έκθεση εικαστικών Rooms … Η τάση μιας πιο διαλογικής και υβριδικής τέχνης, χαρτογραφεί εδώ και καιρό τα βήματά της. Διευρύνει τις πηγές έμπνευσης, ερεθίζει τους τρόπους δουλειάς και συνεργασίας, συμβάλλει στην έξοδο από τον εγχώριο απομονωτισμό, αλλά και στην ενεργοποίηση του κοινού. Χρειάζεται υποστήριξη όχι μόνο οικονομική αλλά κυρίως θεσμική: προώθηση αντίστοιχων πρότζεκτ από το Εθνικό Κέντρο Θεάτρου και Χορού (Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ) με τη δημιουργία ίσως ιδιαίτερου κλάδου επιχορηγήσεων, ενημέρωση για προγράμματα σύμπραξης με καλλιτέχνες του εξωτερικού, διαύλους επικοινωνίας… κάτι που μέχρι τώρα επιχειρεί μόνο το Διεθνές Ινστιτούτο θεάτρου (θεσμός Athens System) και δεν αρκεί . Γιατί ένα θέατρο πιο ανοιχτό δημιουργεί μια κοινωνία πιο ανοιχτή.

ΒΛΕΜΜΑ_ Δικηγόρ ο ι μ ε γ υα λιά

(Το κυνήγι της κόκκινης κάρτας) _Επιμέλεια Κλειώ Παπαπαντολέων

Μια φορά το τρίμηνο περίπου αναρτάται ανακοίνωση στην υποδιεύθυνση αλλοδαπών της αστυνομίας στην Πέτρου Ράλλη με την ημερομηνία και ώρα που οι δικηγόροι μπορούν να ζητήσουν ραντεβού για άσυλο. Όχι για τους ίδιους, για τους αλλοδαπούς! Την εν λόγω ημερομηνία και ώρα δικηγόροι από όλες τις γωνιές της Αθήνας (και όχι μόνο) προσέρχονται στην Π. Ράλλη και σχηματίζουν μία ωραιότατη ουρά ενός χιλιομέτρου τουλάχιστον. Παρελαύνουν ένας ένας από το γραφείο του αρμόδιου αστυνομικού υπαλλήλου ο οποίος αφού ρίξει μια ματιά στη δικηγορική τους ταυτότητα τους ανακοινώνει μια ημερομηνία κατά την οποία μπορούν να φέρουν τον αλλοδαπό της αρεσκείας τους να συνεντευξιαστεί, να του πάρουν δακτυλικά αποτυπώματα και να του χορηγήσουν μια κόκκινη ή για άλλους ροζ κάρτα η οποία του επιτρέπει να παραμένει νόμιμα στην Ελλάδα για περίπου έξι μήνες, έως ότου δηλαδή να αποφασιστεί εάν θα χορηγηθεί εντέλει άσυλο στον αλλοδαπό. Διότι η κόκκινη ή για άλ-

λους ροζ αυτή κάρτα δεν είναι τίποτα άλλο από ένα αποδεικτικό στοιχείο ότι εκκρεμεί αίτημα ασύλου του αλλοδαπού. Το αίτημα 9.9 φορές στις 10 απορρίπτεται (εάν είσαι από το Ιράκ, σου λείπουν δύο χέρια και ενάμισι πόδι, μια ελπίδα την έχεις πάντως). Κατόπιν αυτού κατατίθενται προσφυγές στα διοικητικά δικαστήρια κατά της σχετικής απορριπτικής αποφάσεως διότι, όχι μόνον αλλά κυρίως, η απορριπτική απόφαση για χορήγηση ασύλου είναι αντισυνταγματική! Για όσο διάστημα εκκρεμεί η απόφαση του διοικητικού δικαστηρίου (χρόνος και βάλε) ο αλλοδαπός νομίμως παραμένει στην Ελλάδα και ζει και βασιλεύει. Εντωμεταξύ και επειδή η ελπίδα πεθαίνει τελευταία ο αλλοδαπός ελπίζει ότι θα αλλάξει η νομοθεσία και θα νομιμοποιηθεί, άσε που ο/η δικηγόρος του όταν προσβάλλει την απόφαση απελάσεως επικαλείται μεταξύ άλλων τη μακροχρόνια σταδιακή ένταξη του αλλοδαπού στην Ελλάδα και την οικονομική του συμβολή στη (γενικότερα σθεναρή) οικονομία μας. Δεν εί-

ναι ένα πολύ ωραίο παιχνίδι; Αλλοδαποί εισέρχονται παράνομα στην Ελλάδα είτε για ένα καλύτερο αύριο, είτε για να εγκληματήσουν, έτσι για ποικιλία, και σε μια καινούργια χώρα, όργανα της αστυνομίας τούς συλλαμβάνουν, δικηγόροι κάνουν «ό,τι μπορούν» για να τους νομιμοποιήσουν…(αν ρωτήσεις πάντως τους αλλοδαπούς θα σου πουν ότι ξέρουν έναν δικηγόρο –πάντα με το μικρό του όνομα– που ζητάει κάτι παραπάνω αλλά ξέρει έναν αστυνομικό!!!).

νται υπερωρίες, εξαιρούνται από τις περί του χρόνου εργασίας διατάξεις όπως λένε και οι νομικοί. Αυτό έρχεται σε πλήρη αρμονία με το κοινό περί δικαίου αίσθημα, καθώς φαίνεται δίκαιο ο διευθυντής που στην παραδοσιακή εικόνα του κάθεται στο γραφείο του, έχει μεγάλο μισθό και παίρνει αποφάσεις, να εργάζεται πολύ παραπάνω τζάμπα, γιατί φτιάχνει την καριέρα του. Όμως αυτό είναι τόσο αληθινό όσο και το ότι ο γιατρός και ο δικηγόρος είναι επαγγέλματα με μέλλον. Οι καινούργιοι διευθυντές που εξαιρούνται από τις περί χρονικών ορίων διατάξεις και που οι εργοδότες τους δεν τους πληρώνουν υπερωρίες, είναι άνθρωποι που τρίβουν τυρί για μακαρόνια, φτιάχνουν καπουτσίνους, διακοσμούν βιτρίνες ή γυρίζουν όλη την Αθήνα, για να σας πουλήσουν καινούργια πακέτα σύνδεσης. Που κάνουν υπομονή ώσπου κάποια μέρα να γίνουν όντως διευθυντές, ή ώσπου να μαζέψουν αρκετές χρωστούμενες υπερωρίες και να πάνε μετά να τις διεκδικήσουν από τα δικαστήρια, να αποδείξουν δηλαδή ότι δεν ήταν διευθυντές, ότι ήταν απλοί υπάλληλοι, να συμφωνήσουν με τον δικηγόρο τους την αμοιβή του με ποσοστό επί του επιδικασθέντος ποσού και να βάλουν τα δικαστήρια στη διαχειριστική λογική πόσα να του

δώσω, μα αυτός δεν μοιάζει με διευθυντή, δεν πειράζει ας τα πάρει από το Εφετείο και άλλα υψηλά νομικά ζητήματα. Ευτυχώς τα δικαστήρια παραμένουν δύσπιστα στο κατά πόσο ο άνθρωπος που παρίσταται μετά του δικηγόρου του ενώπιόν τους χάραζε εταιρικές πολιτικές ή μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε με το χρόνο εργασίας του και απλώς προσπαθούν να συμβιβάσουν τα πράγματα δεχόμενα εκατέρωθεν ισχυρισμούς που αυξομειώνουν το επιδικαζόμενο ποσό διατηρώντας μια ισορροπία αλλά και διαιωνίζοντας μια αντίληψη για το χρόνο εργασίας που περιορίζεται στο πόσο αυτός πληρώνεται, αγνοώντας τι σημαίνει για τη ζωή του εργαζομένου και την πραγματικότητα της προσφερόμενης εργασίας. Η αντίληψη αυτή ενισχύεται και από τη λογική των συνδικαλιστικών οργανώσεων, το μειωμένο ενδιαφέρον του Έλληνα εργαζόμενου για οτιδήποτε πέρα από το ύψος του μισθού του, αλλά και τη λογική του ίδιου του νομοθέτη περί χρόνου εργασίας που μοιάζει να μεταφέρει και στο εργατικό δίκαιο την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει, η οποία είναι γνωστό πόσο έχει ωφελήσει την προστασία του περιβάλλοντος.

Ειρ. Βλ.

* Ενδεικτικά οι αμοιβές που ζητούν οι δικηγόροι για ένα ραντεβού που οδηγεί στη χορήγηση κόκκινης κάρτας κυμαίνονται από 500 έως 2000 ευρώ. Δικηγόροι που δεν μπορούν να βρουν από μόνοι τους αλλοδαπό και «πουλάνε» το ραντεβού τους σε άλλους «μεγαλοδικηγόρους» αμείβονται από αυτούς από 200 έως 600 ευρώ.

Το καρότο _Άννα-Μαρία Φίλιππα

Ίσως να έχετε προσέξει στο σουπερμάρκετ της γειτονιάς σας, εκεί κοντά στα ταμεία, αναρτημένες τις φωτογραφίες κάποιων υπαλλήλων με τη στολή της εταιρείας και από κάτω τον τίτλο τους: υπεύθυνος φρέσκων τροφίμων, υπεύθυνος ταμείων. Επίσης στο φαστφουντάδικο ή την αλυσίδα γρήγορου καφέ της περιοχής σας σίγουρα ένας από τους ανθρώπους που βάζουν αλάτι στις πατάτες σας, γάλα στον καφέ σας και σας δίνουν τα ρέστα σας πριν φύγετε, έχει ένα καρτελάκι στο στήθος του που εκτός από το όνομά του, γράφει υπεύθυνος πόστου. Ή στην εταιρεία που εργάζεται ο ανιψιός σας, μέσα σε λίγους μήνες από την πρόσληψή του είναι έτοιμοι να του δώσουν τον πρώτο του τίτλο, project manager ή sales consultant κάνοντάς τον στέλεχος. Και πού το κακό; Σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο, όταν ένας εργαζόμενος δουλεύει πέραν του νόμιμου ωραρίου του, πληρώνεται παραπάνω με ένα ποσοστό επί των νόμιμων αποδοχών του, το οποίο αυξάνεται όσο αυξάνονται και οι ώρες που εργάζεται παραπάνω. Εκτός αν είναι υψηλόβαθμο στέλεχος, αν είναι κάπου –οπουδήποτε– διευθυντής. Γιατί τα υψηλόβαθμα στελέχη, οι διευθυντές δεν πληρώνο-

46 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Δ ε κ έ μ βρ ι ο ς 2 0 0 9

NoLogo.gr

Obsessions?