Klarafestival 2019 - Avondprogramma Chamber Orchestra of Europe #1

Page 1

KLARA FESTIVAL

Thu 14.3 2019

CHAMBER ORCHESTRA OF EUROPE Chamber Orchestra of Europe Collegium Vocale Gent David Afkham conductor

MAIN PARTNERS

ARTISTIC PARTNERS

FUNDING PARTNERS


LET’S SHARE SOME VIVID CULTURAL MOMENTS TOGETHER

R.E.: W. Torfs, BNP Paribas Fortis SA/NV, Montagne du Parc/Warandeberg 3 - B 1000 Brussels - VAT BE 0403.199.702 - RPM/RPR Brussels

IN A CHANGING WORLD,

YOUR FINEST EMOTIONS DESERVE ALL OUR SUPPORT.


index

Voorwoord / Préface / Preface Program Toelichting Clé d’écoute Program notes Text and translations: Die erste Walpurgisnacht Biografieën / Biographies / Biographies

4 8 9 13 17 22 28

“Diese dumpfen Pfaffenchristen, lasst uns keck sie überlisten! Mit dem Teufel, den sie fabeln, wollen wir sie selbst erschrecken. Kommt! Kommt mit Zacken und mit Gabeln und mit glut und Klapperstöcken lärmen wir bei nächt’ger Weile durch die Engen Felsenstrecken!” Johann Wolfgang von Goethe

Klarafestival Café Whether it’s chatting about the concert or simply relaxing over drinks, Klarafestival Café, one floor above Victor, is the place to be. Klarafestival Café opens one hour before Klarafestival concerts at BOZAR and closes at 1:00 a.m.

Share your festival experiences now on social media! #klarafestiva19 3


voorwoord

Klarafestival 2019 opent met drie concerten van het Chamber Orchestra of Europe, een in Londen gevestigd orkest dat in 1981 werd gevormd door een groep jonge muzikanten die het European Union Youth Orchestra ontgroeiden. “Geef Don Juan en Faust een kans,” aldus Gerard Mortier in 2013 op de State of the European Union in het Vlaams Parlement. Don Juan, de Zuid-Europese vrouwenverleider waarvoor de hel zich opent en Faust, de Noord-Europese wetenschapper die door de duivel wordt bekoord. Deze laatste figuur, Faust, vormt de rode draad doorheen Klarafestival 2019, dat focust op het typisch menselijk verlangen naar verlossing en bevrijding. Het Chamber Orchestra of Europe voert in het openingsconcert zowel Liszts Zwei Episoden aus Lenaus Faust als ook Mendelssohns Die erste Walpurgisnacht uit. Maar ook Don Giovanni is nooit helemaal afwezig: Mozarts opera’s vallen immers niet los te koppelen van de ongewoon dramatische instrumentale muziek die hij schreef – bijvoorbeeld die van het Vijftiende Pianoconcerto. Met een Brits-Europees orkest op het podium stelt zich onherroepelijk de vraag of de Brexit zich zal voltrekken op de laatste dag van Klarafestival. Eén ding is zeker: de komende twee weken gidsen Faust en zijn lotgenoten u doorheen een reeks uitgelezen concerten en muziektheatervoorstellingen, telkens door topmusici gebracht. Welkom op Klarafestival 2019!

4

N


préface

F

Le Klarafestival 2019 débute avec trois concerts du Chamber Orchestra of Europe, un orchestre basé à Londres et formé en 1981 par un groupe de jeunes musiciens issus de l'Orchestre des jeunes de l'Union européenne. « Donnez une chance à Don Juan et Faust », réclamait Gerard Mortier en 2013 lors du Discours sur l'état de l'Union au Parlement flamand. Don Juan, l'européen du sud sur lequel s'ouvre l'enfer et Faust, l'européen du nord, scientifique, tenté par le diable. Ce dernier personnage, Faust, constitue le fil rouge de l'ensemble du Klarafestival 2019, axé cette année sur l'aspiration typiquement humaine à la rédemption et la libération. Lors du concert d'ouverture, le Chamber Orchestra of Europe interprète aussi bien les Deux épisodes du Faust de Lenau que La première nuit de Walpurgis de Mendelssohn. Don Giovanni n'est cependant jamais vraiment absent : il est impossible de dissocier les opéras de Mozart de la musique instrumentale d'une force dramatique particulière qu'il composa – comme celle du Concerto pour piano n° 15. Avec un orchestre britannique européen sur scène, la question se pose si le Brexit s'accomplira le dernier jour du Klarafestival. Une chose est certaine : lors des deux semaines à venir, Faust et ses compagnons d'infortune vous guideront au travers d'une série de concerts et de spectacles de théâtre musical splendides, servis par des musiciens de haut rang. Bienvenue au Klarafestival 2019 !

5


preface

Klarafestival 2019 opens with three concerts by the Chamber Orchestra of Europe, a London-based orchestra founded in 1981 by a group of young musicians who outgrew the European Union Youth Orchestra. “Give Don Juan and Faust a chance� Gerard Mortier said in 2013 at the State of the European Union in the Flemish Parliament. Don Juan, the Southern European lothario for whom hell opened, and Faust, the Northern European scientist who was beguiled by the devil. The latter figure, Faust, forms the common theme throughout Klarafestival 2019 focusing on the typical human longing for salvation and deliverance. For the opening concert, the Chamber Orchestra of Europe performs both Liszt's Zwei Episoden aus Lenaus Faust and Mendelssohn's Die erste Walpurgisnacht. Don Giovanni is nonetheless never far away: Mozart's operas should of course never be disconnected from the unusual dramatic instrumental music that he wrote - for example that of the Fifteenth Piano Concerto. With a British-European orchestra on stage, the question arises whether Britain will leave the EU on Brexit night, the last day of Klarafestival. One thing is certain: the next two weeks Faust and his fellow sufferers will lead you through a series of exquisite concerts and music theatre performances, always executed by top artists. Welcome to Klarafestival 2019!

6

E


line-up

CHAMBER ORCHESTRA OF EUROPE David Afkham conductor Chamber Orchestra of Europe Pierre-Laurent Aimard piano (Steinway, 1997) Collegium Vocale Gent Sophie Harmsen mezzo-soprano Werner Güra tenor Johannes Weisser baritone Tareq Nazmi bass European Gala

Klarafestival, BOZAR live on Klara, Musiq3 presentation by Greet Samyn dressed by Ginger LABO Antwerpen in Ginger & Tim van Steenbergen jewellery by Edelgedacht flowers provided by Daniel Ost chocolates provided by Neuhaus French translations by Géraldine Lonnoy and François Delporte English translations by Isobel Mackie co-production broadcast

7


program

FRANZ LISZT - › Zwei Episoden aus Lenaus Faust, S.  () Der nächtliche Zug Der Tanz in der Dorfschenke WOLFGANG AMADEUS MOZART - › Piano Concerto No. 15 in B-flat major major, KV  () intermission (25 minutes)

FELIX MENDELSSOHNBARTHOLDY - › Die erste Walpurgisnacht, O.  () Text: Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832)

the concert is expected to end at 22:15

Klarafestival and BOZAR

Klarafestival

are supported by

is supported by

8


toelichting

N

ONDER DUIVELSE BEGELEIDING OP ZOEK NAAR VERLOSSING Duivelse virtuozen en hemelse genieën – waar ligt de grens? Liszt werd maar al te vaak tot de eerste categorie gerekend, Mozart en Mendelssohn daarentegen tot de tweede. Met de Faustlegende als uitgangspunt gaat dit concertprogramma onder duivelse begeleiding op zoek naar verlossing. In Franz Liszts Zwei Episoden aus Lenaus Faust regeert aanvankelijk de wanhoop. Deze wordt echter al snel verdreven door de vrome tonen van een religieuze processie, door al te uitbundig drinkgelag en finaal door een paar zwoele vrouwenogen. Die erste Walpurgisnacht, een ballade van Goethe, vertoond door Felix Mendelssohn-Bartholdy, laat de avond eindigen op de Blocksberg, de plaats waar heksen en de duivel elkaar ontmoeten. Voordien revolutioneert Wolfgang Amadeus Mozart de bestaande muzikale vormen in zijn Vijftiende Pianoconcerto.

‘Weinig componisten waren in hun leven zo op zoek naar verlossing als Franz Liszt (1811-1886). Na een relatief zorgeloos bestaan als wonderkind, eerst in Hongarije en dan in Parijs, kreeg Liszt na het overlijden van zijn vader in zijn tienerjaren een serieuze depressie. Hij raakte twee jaar lang geen piano meer aan en begon zich in literatuur, religie en filosofie te verdiepen. De programma’s van heel wat van zijn latere composities vinden in deze periode hun oorsprong. Na een uiterst succesvolle carrière als pianovirtuoos en ondanks een sterrenstatus die tot op de dag van vandaag tot de verbeelding spreekt, trok Liszt zich op 35-jarige leeftijd van het concertpodium terug om zich in Weimar, waar hij sinds 1843 een positie had als Kapellmeister, volledig op het componeren en op het dirigeren te kunnen richten. Daar voltooide hij in 1861 ook de orkestversie van Zwei Episoden aus Lenaus Faust. Naar het einde van zijn leven toe, werd Liszt steeds religieuzer, richtte hij zich alsmaar meer op het schrijven van kerkcomposities, leefde grotendeels in Rome en ontving daar in 1865 op één dag de vier lagere wijdingen. Tot de drie hogere wijdingen (subdiaken, diaken en priester) kwam het nooit.

9


toelichting

N

Faust, silent film by F.W. Murnau (1926)

LISZT – Zwei episoden aus Lenaus Faust In de muziekgeschiedenis staat Franz Liszt geboekstaafd als de uitvinder van het symfonische gedicht: een compositie die een buitenmuzikaal thema (literaire, filosofisch of religieus) als inspiratiebron neemt. Zwei Episoden aus Lenaus Faust omschreef Liszt niet als een symfonisch gedicht, maar is wel een goed voorbeeld van programmamuziek. Liszt verklankte met dit werk twee van de vierentwintig episodes van Faust - ein Gedicht van Nikolaus Lenau. Deze Duitse dichter was van mening dat Goethe niet het alleenrecht had om de Fauststof in verzen te gieten en waagde zelf een poging. Lenau’s Faust, gepubliceerd in 1836, 10

wijkt in belangrijke mate af van Goethes Faust (deel I verschenen in 1808, deel II in 1832). Waar Goethe zijn magnus opus als een ‘Denkanstoß für die Menschheit’ beschouwde, als een werk dat de mensen tot nadenken moest aanzetten, daar is Lenau’s Faust een veel persoonlijkere tekst en kan men in het titelpersonage veeleer een getormenteerd zelfportret van de dichter ontdekken. Bij Goethe duikt Gretchen op het einde in een gesublimeerde versie terug op en wordt Faust uiteindelijk door haar liefde gered. Bij Lenau is de duivel almachtig, niet ondergeschikt aan God en finaal de grote overwinnaar. Der nächtliche Zug vormt het eerste deel van Liszts Zwei Episoden aus Lenaus Faust. Met een triest gemoed rijdt Faust op zijn paard doorheen een woud. Een


toelichting

nachtegaal begint te zingen. Faust overpeinst de zin van het leven en wordt daarbij alsmaar zwaarmoediger. Plotseling ziet hij licht in de verte: een religieuze processie nadert en trekt aan hem voorbij. Ontroerd hierdoor, begint Faust te wenen en begraaft zijn gezicht in de manen van zijn paard. Het begin en einde van Der nächtliche Zug klinken extreem vreugdeloos en bijna atonaal. De twee tussendelen zijn opgewekter. Wanneer de processie passeert, refereert Liszt aan het Pange lingua, een gregoriaans gezang over het Laatste Avondmaal waarvan de tekst wordt toegeschreven aan Thomas van Aquino. Het tweede deel van Zwei Episoden aus Lenaus Faust draagt als titel Der Tanz in der Dorfschenke. Faust laat zich door Mephisto overtuigen om een kroeg binnen te stappen waar enkele dorpelingen aan het dansen zijn. Mephisto (in Lenau’s Faust een vioolvirtuoos) grijpt een instrument en weet met zijn vioolspel de kroeggasten in een mum van tijd te betoveren. Zij beginnen elkaar te verleiden en het duurt niet lang vooraleer ze paarsgewijs de nacht induiken. Zo ook Faust, die een meisje heeft gevonden, daarmee het woud in loopt en met haar een wilde nacht beleeft. Liszt schreef Der Tanz in der Dorfschenke oorspronkelijk als een pianostuk met als titel Mephisto-Walzer Nr. 1 en herwerkte die compositie pas later tot een orkestwerk. Twintig jaar later schreef hij nog drie andere Mephisto-Walzer voor solo piano. Samen met de Zwei Episoden aus Lenaus Faust zijn ze allemaal opgedragen aan Carl Tausig, een geliefkoosde pianostudent van Liszt die op 29-jarige leeftijd overleed.

N

MOZART – Pianoconcerto Nr. 15 Waar in de negentiende eeuw extreme muzikale virtuositeit – Paganini in het viool- en Liszt in het pianospel – eerder in verband werd gebracht met duivelse krachten, daar beschouwde men in de achttiende eeuw Mozarts muzikale kunnen nog als godsgegeven. De indruk die het œuvre van Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) achterliet, speelde in de negentiende eeuw een sleutelrol in de totstandkoming van zowel het geniebegrip als van het virtuozendom. Zijn Vijftiende Pianoconcerto in Bes groot bijvoorbeeld vraagt van de solist een tot dan toe ongezien technisch kunnen. Mozart was zich hiervan terdege bewust en schreef dat dit concert de pianist ‘zou laten zweten’. Het Vijftiende Pianoconcerto, in 1784 voor eigen gebruik gecomponeerd, schreef nog om een andere reden muziekgeschiedenis: waar houtblazers in pianoconcerti voordien enkel een ondersteunde functie hadden (door de stemmen van de strijkers te dubbelen), schenkt Mozart ze in zijn Vijftiende Pianoconcerto voor het eerst een geheel eigen muzikale identiteit. De piano, de strijkersgroep en de houtblazersgroep worden zo drie volwaardige partners die op gelijke basis met elkaar in gesprek treden. Met het Vijftiende Pianoconcerto introduceerde Mozart een nieuw paradigma, een nieuwe manier van concerti schrijven waaraan hij zelf nog tot aan zijn laatste Zevenentwintigste Pianoconcerto zou blijven vijlen. Het bestaat uit drie grote delen: een allegro in sonatevorm als eerste deel, een andante met de structuur van een 11


toelichting

thema met variaties als tweede deel en een grote slotrondo (met een eerder ongewone ABACABA-structuur) als derde deel. Goethe was van mening dat maar één componist in staat zou geweest zijn om zijn Faust tot een opera te bewerken: de componist van Don Giovanni, Wolfgang Amadeus Mozart.

MENDELSSOHN – Die erste Walpurgisnacht De Walpurgisnacht, een heidens feest dat in de nacht van 30 april op 1 mei wordt gevierd, was een fenomeen dat Goethe uitermate heeft geboeid. Naast de Walpurgisnachttraum in Faust I en de klassische Walpurgisnacht in Faust II, schreef hij in 1799 ook nog eens een ballade met als titel Die erste Walpurgisnacht. Van meet af aan wou Goethe deze ballade als koorcantate vertoond zien. Met dat doel gaf hij de tekst aan Carl Friedrich Zeller, een bevriende componist die tweemaal, in 1799 en in 1812, een poging ondernam om de tekst op muziek te zetten, maar hem uiteindelijk doorgaf aan zijn leerling: Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847). Deze had als 12-jarige samen met Carl Friedrich Zeller (zijn compositieleraar) Goethe voor de eerste keer ontmoet. In 1830 begon Mendelssohn na een lang bezoek aan Goethe met de compositie, hoog vereerd en bang dat zijn muziek in onevenwicht zou staan met Goethes weergaloze poëzie. 13 jaar later was de compositie klaar en werd ze uitgevoerd. Goethe was toen echter reeds overleden. 12

N

In Die erste Walpurgisnacht wil een dorpsgemeenschap begin mei naar aloud gebruik een heidens lenteritueel voltrekken. Sinds kort worden ze echter door christenen overheerst en is dit verboden. De druïden houden desondanks voet bij stuk en uiteindelijk vindt de dorpsgemeenschap een oplossing: ze verkleden zich als heksen, geesten en demons en voeren zo het ritueel uit. De christenen vluchten bij het zien van zoveel helse krachten en de dorpsgemeenschap kan de lente en de zon rustig welkom heten. Mendelssohn maakte van Die erste Walpurgisnacht een wereldlijke cantate voor koor, orkest en vier solisten (alt, tenor, bariton en bas). Hij zette de tekst van Goethe integraal op muziek en structureerde hem in een ouverture (Das schlechte Wetter als deel I en Der Übergang zum Frühling als deel II) en negen daaropvolgende scènes. Vooral de passage waar de dorpsbewoners zich als heksen, geesten en demonen verkleden, sprak Mendelssohn aan. Sinds Webers Der Freischütz (1821) waren geestenscenes bijzonder geliefd bij vroeg-negentiende-eeuwse componisten. Mendelssohn beproefde zich al eerder in dit soort van scènes toen hij de theatermuziek schreef voor Shakespeares A midsummer night’s dream. Daarnaast, als jood geboren en lutheraans levend, moet hem ook de thematiek van de religieuze intolerantie aangesproken hebben. Gelovigen als slachtoffer van hun eigen bijgeloof ensceneren was in elk geval iets wat én Goethe én Mendelssohn konden smaken. Mien Bogaert


clé d'écoute

F

EN QUÊTE DE RÉDEMPTION SOUS ESCORTE DU DIABLE Où se situe la frontière entre virtuose diabolique et génie divin ? Trop souvent, Liszt fut classé dans la première catégorie, tandis que Mozart et Mendelssohn faisaient partie de la seconde. Avec comme point de départ la légende de Faust, ce programme de concert part en quête de rédemption sous escorte du diable. Au début des Deux épisodes du Faust de Lenau de Franz Liszt, le désespoir prédomine, mais il est très vite chassé par les pieuses sonorités d'une procession religieuse, une ivresse trop euphorique et finalement quelques œillades sensuelles. La première nuit de Walpurgis, une ballade de Goethe mise en musique par Felix Mendelssohn-Bartholdy, achève cette soirée sur le Blocksberg, lieu de rencontre des sorcières et du diable. En prélude, Wolfgang Amadeus Mozart révolutionne les formes musicales établies dans son Concerto pour piano n° 15.

Au cours de leur vie, peu de compositeurs ont été autant que Franz Liszt (1811-1886) en quête de rédemption. Après une jeunesse relativement insouciante d'enfant prodige, d'abord en Hongrie puis à Paris, Liszt entre dans une profonde dépression au cours de son adolescence après le décès de son père. Pendant deux ans, il ne joue plus une note de piano et se plonge dans la littérature, la religion et la philosophie. Les programmes de nombre de ses compositions ultérieures trouvent leur origine dans cette période. Après une carrière particulièrement brillante de virtuose du piano et en dépit d'un statut de star qui reste aujourd'hui encore fascinant, Liszt se retire de la scène dès l'âge de 35 ans pour pouvoir se consacrer à la composition et à la direction à Weimar, où il occupe depuis 1843 un poste de maître de chapelle. C'est là qu'il achève également en 1861 la version orchestrale de Deux épisodes du Faust de Lenau. Vers la fin de sa vie, Liszt devient de plus en plus pieux, s'oriente davantage encore vers l'écriture de compositions religieuses et passe le plus clair de son temps à Rome où il reçoit en 1865 en un jour les quatre ordinations inférieures. Il ne recevra jamais les trois ordinations supérieures (sous-diacre, diacre et prêtre). 13


clé d'écoute

LISZT – Deux épisodes du Faust de Lenau Dans l'histoire de la musique, Franz Liszt est répertorié comme inventeur du poème symphonique, une composition inspirée par un thème extérieur à la musique (littéraire, philosophique ou religieux). Liszt ne considérait pas Deux épisodes du Faust de Lenau comme un poème symphonique ; cette pièce illustre pourtant parfaitement la musique programmatique. Liszt y évoque deux des vingtquatre épisodes de Faust – ein Gedicht de Nikolaus Lenau, un écrivain allemand qui estimait que Goethe n'avait pas le monopole de l'adaptation en vers de la légende de Faust, et s'est lui-même essayé à l'exercice. Publié en 1836, le Faust de Lenau est très différent du Faust de Goethe (dont la 1ère partie paraît en 1808, la 2e en 1832). Là où Goethe envisageait son magnum opus comme une « Denkanstoß für die Menschheit », une œuvre censée amener l'homme à la réflexion, le Faust de Lenau est un texte beaucoup plus personnel, dont le personnage principal révèle davantage un autoportrait tourmenté de l'écrivain. Chez Goethe, Gretchen réapparaît à la fin dans une version sublimée, et Faust est finalement sauvé par son amour. Chez Lenau, le diable est tout-puissant, il n'est pas subordonné à Dieu et sort grand vainqueur du combat.

14

F

La procession de nuit constitue la première partie des Deux épisodes du Faust de Lenau de Liszt. D'humeur maussade, Faust traverse la forêt à cheval. Un rossignol se met à chanter. Faust s'interroge sur le sens de la vie et n'en devient que plus mélancolique. Soudain, il aperçoit de la lumière au loin : une procession religieuse approche et passe à côté de lui. Ému, Faust se met à pleurer et plonge la tête dans la crinière de son cheval. Le début et la fin de La procession de nuit sont particulièrement tristes et presque atonaux. Les deux parties intermédiaires sont plus enjouées. Lorsque la procession défile, Liszt fait référence au Pange lingua, un chant grégorien consacré à la Dernière Cène dont le texte est attribué à Thomas d'Aquin. La deuxième partie des Deux épisodes du Faust de Lenau s'intitule La danse à l'auberge du village. Faust se laisse convaincre par Méphisto d'entrer dans une auberge où quelques villageois sont en train de danser. Méphisto (virtuose du violon dans le Faust de Lenau) s'empare d'un instrument et grâce à son jeu, parvient en un clin d'œil à envoûter les clients de l'auberge. Ceux-ci commencent à se séduire mutuellement et en un rien de temps, des couples plongent dans la nuit. C'est également le cas de Faust, qui a trouvé une fille avec laquelle il part en forêt et passe une nuit torride. À l'origine, La danse à l'auberge du village était une pièce pour piano intitulée MephistoValse n° 1 ; Liszt ne l'adapta pour orchestre que par la suite. Vingt ans plus tard, il composa trois autres Mephisto-Valses pour piano solo. Comme l'ensemble des Deux épisodes du Faust de Lenau, celles-ci sont dédiées à Carl Tausig, un élève de piano très apprécié de Liszt qui mourut à l'âge de 29 ans.


clé d'écoute

MOZART – Concerto pour piano n° 15 Si la virtuosité musicale extrême était plutôt associée aux puissances démoniaques au XIXe siècle – Paganini pour le violon et Liszt pour le piano – le talent musical de Mozart était encore considéré comme un don de Dieu au XVIIIe siècle. L'empreinte laissée par l'œuvre de Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) a joué un rôle-clé au XIXe siècle dans l'émergence de la notion de génie et du phénomène des virtuoses. Son Concerto pour piano n° 15 en si bémol majeur, par exemple, exige de la part du soliste un niveau technique encore inédit à l'époque. Tout à fait conscient de cette grande difficulté, Mozart indiquait que ce concerto « ferait suer » le pianiste. Composé en 1784 par Mozart pour son usage personnel, le Concerto pour piano n° 15 a également révolutionné l'histoire de la musique pour une autre raison : là où les bois n'avaient auparavant qu'une fonction de soutien dans les concertos pour piano (ils doublaient les parties des cordes), Mozart leur offre pour la première fois une identité musicale tout à fait propre. Le piano, les cordes et les bois deviennent trois partenaires à part entière dialoguant sur un pied d'égalité. Avec ce concerto, Mozart introduit un nouveau paradigme, un nouveau mode d'écriture du concerto qu'il continuera de peaufiner jusqu'à son dernier, le Concerto pour piano n° 27 27. Celui-ci se compose de trois grands mouvements : un allegro sous forme de sonate comme premier mouvement, un andante structuré comme un thème avec variations en guise de deuxième

F

mouvement, et un grand rondo final (dont la structure ABACABA est plutôt inhabituelle) comme troisième mouvement. Goethe estimait que seul un compositeur aurait été capable d'adapter son Faust en opéra : le compositeur de Don Giovanni, Wolfgang Amadeus Mozart.

MENDELSSOHN – La première nuit de Walpurgis La nuit de Walpurgis, une fête de printemps païenne célébrée dans la nuit du 30 avril au 1er mai, est un phénomène qui a totalement fasciné Goethe. Outre le Walpurgisnachttraum (Songe d'une nuit de Walpurgis) de Faust I et la klassische Walpurgisnacht (Nuit de Walpurgis classique) de Faust II, il composa en 1799 une ballade intitulée La première nuit de Walpurgis. D'emblée, Goethe voulait que cette ballade soit adaptée en cantate pour chœur. C'est dans cette optique qu'il remit le texte à Carl Friedrich Zeller, un ami compositeur qui tenta à deux reprises, en 1799 et en 1812, d'adapter le texte en musique, pour finalement le confier à son élève : Felix MendelssohnBartholdy (1809-1847). Celui-ci avait rencontré Goethe pour la première fois à l'âge de douze ans avec Carl Friedrich Zeller (son professeur de composition). Après une longue visite chez Goethe, Mendelssohn entama la composition en 1830, à la fois très honoré et craignant que sa musique ne soit pas à la hauteur de la poésie exceptionnelle de Goethe. La composition ne fut achevée et interprétée que treize ans plus tard, alors que Goethe était déjà mort. 15


clé d'écoute

Dans La première nuit de Walpurgis, une communauté villageoise veut, selon la tradition ancienne, célébrer un rituel païen au début du mois de mai. Depuis peu, le village est dominé par les chrétiens, pour qui ce genre de célébration est interdit. Cependant, les druides ne cèdent pas et la communauté finit par trouver une solution : les villageois se déguisent en sorcières, fantômes et démons pour accomplir leur rituel. Les chrétiens s'enfuient à la vue de tant de puissances maléfiques et la communauté villageoise peut en toute quiétude accueillir le printemps et le soleil. Mendelssohn a adapté La première nuit de Walpurgis en une cantate profane pour chœur, orchestre et quatre solistes (alto, ténor, baryton et basse). Il a mis en musique l'intégralité du texte de Goethe, qu'il a structuré comme une ouverture (avec comme première partie Das schlechte Wetter et comme deuxième

16

F

partie Der Übergang zum Frühling) suivie de neuf scènes. Mendelssohn était particulièrement intéressé par le passage où les villageois se déguisent en sorcières, fantômes et démons. Depuis Der Freischütz de Weber (1821), les scènes de fantômes étaient particulièrement populaires chez les compositeurs du début du XIXe siècle. Mendelssohn s'était déjà essayé au genre lorsqu'il composa la musique pour la pièce de Shakespeare Le songe d'une nuit d'été. Par ailleurs, ses origines juives et sa confession luthérienne l'auront probablement sensibilisé à la thématique de l'intolérance religieuse. Dans tous les cas, mettre en scène des croyants victimes de leur propre superstition était certainement quelque chose qu'appréciaient Goethe comme Mendelssohn. Mien Bogaert


program notes

E

LOOKING FOR SALVATION WITH THE DEVIL AS YOUR GUIDE Diabolic virtuosi or heavenly geniuses – when do you cross the line? Liszt was only too often included in the former category, Mendelssohn and Mozart in the latter. With the Faust legend as starting point, this concert programme sets out on the search for salvation with the devil to guide us. At first, Franz Liszt’s Zwei Episoden aus Lenaus Faust exudes despair. However, this is soon driven out by the pious tones of a religious procession, by the excesses of boisterous merrymaking and, finally, by a woman’s sultry eyes. Die erste Walpurgisnacht, a ballad by Goethe, performed by Felix MendelssohnBartholdy, sees the evening to an end on the Blocksberg, the place where witches and the devil meet. Wolfgang Amadeus Mozart had previously revolutionised existing musical forms in his Piano Concerto No. 15.

Few composers have ever looked for salvation as did Franz Liszt (1811-1886). After a relatively carefree existence as a prodigy, first in Hungary and then in Paris, Lizst suffered a serious depression when he was a teenager following the death of his father. He didn’t go anywhere near a piano for two years and started to study literature, religion and philosophy. The programmes of many of his later compositions can be traced back to this period. After a very successful career as a piano virtuoso and in spite of star status that captures the imagination to this day, Lizst retreated from the concert podium at the age of 35 to dedicate himself completely to composing and directing in Weimar, where he held the position of Kapellmeister from 1843. That is where he completed the orchestral version of Zwei Episoden aus Lenaus Faust in 1861. Towards the end of his life, Liszt became increasingly religious, focusing more and more on the writing of church compositions, lived in Rome for the most part which is where, in one day in 1865, he received four minor orders. He never achieved the three greater orders (sub-deacon, deacon and priest).

17


program notes

E

Faust, silent film by F.W. Murnau (1926)

LISZT – Zwei episoden aus Lenaus Faust In music history, Franz Liszt is credited with the invention of the symphonic poem: a composition that uses an extramusical theme (literature, philosophy or religion) as a source of inspiration. Liszt didn’t refer to Zwei Episoden aus Lenaus Faust as a symphonic poem, but it is a good example of programme music. In this work, Lizst gave musical expression to two of the twenty-four episodes of Faust - ein Gedicht by Nikolaus Lenau. This German poet felt Goethe didn’t have an exclusive right to cast Faust in verse form and so attempted to do so himself. Lenau’s Faust, published in 1836, differs significantly from 18

Goethe’s Faust (part I published in 1808, part II in 1832). Whereas Goethe considered his magnus opus as a ‘Denkanstoß für die Menschheit’, as a work that was to provoke people to thought, Lenau’s Faust is a much more personal text and shows a protagonist who appears instead to be a tormented self-portrait of the poet. In Goethe, a sublimated version of Gretchen shows up in the end and Faust is ultimately saved by her love. With Lenau, the devil is omnipotent, not subservient to God, and he is the ultimate victor. Der nächtliche Zug is the first part of Liszt’s Zwei Episoden aus Lenaus Faust. Looking forlorn, Faust is riding his horse in a forest. A nightingale starts singing. Faust ponders the meaning of life and gets more depressed by the minute. Suddenly he sees light in the distance: a religious


program notes

procession approaches and passes him by. Moved by this, Faust bursts into tears and berries his face in the manes of his horse. The beginning and end of Der nächtliche Zug sound completely void of joy and almost atonal. The two parts in between are more spritely. When the procession approaches, Lizst refers to the Pange lingua, a Gregorian chant about the Last Supper the text of which is attributed to Thomas Aquinas. The second part of Zwei Episoden aus Lenaus Faust is entitled Der Tanz in der Dorfschenke. Faust allows Mephisto to convince him to enter a tavern where some villagers are dancing. Mephisto (a violin virtuoso in Lenau’s Faust Faust) grabs an instrument and in no time casts a spell on the pub dwellers playing the violin. They start to seduce each other and before long, they disappear into the night in pairs. Faust, too, finds a girl and goes into the forest with her for a wild night. Liszt originally conceived Der Tanz in der Dorfschenke as a piece for piano entitled Mephisto-Walzer No. 1 and only later rearranged this composition as a work for orchestra. Twenty years later, he wrote three other Mephisto-Walzer for solo piano. Together with the Zwei Episoden aus Lenaus Faust, they are all dedicated to Carl Tausig, one of Liszt's favourite piano students who died at the age of 29.

MOZART – Piano Concerto No. 15

E

and Liszt on the piano – was sooner associated with demonic powers, in the eighteenth century Mozart’s musical prowess was still considered god-given. The impression left by the oeuvre of Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) played a key role in the nineteenth century in establishing the concept of genius and virtuosity. His Piano Concerto No. 15 in B-flat major, for instance, requires a previously unknown level of technical prowess of the soloist. Mozart was very much aware of this and wrote that this concerto would make the pianist sweat. The Piano Concerto No. 15, composed in 1784 for his own ends, made music history for another reason: whereas woodwinds only had a supporting function before in piano concertos (doubling the voices of the strings), in this concerto Mozart for the first time grants them their own musical identity. The piano, the strings and the woodwinds become three full partners who enter into a dialogue with each other on equal footing. With the Piano Concerto No. 15, Mozart introduces a new paradigm, a new way of writing concertos he was to continue to refine until his last, Piano Concerto No. 27. There are three large movements: the first movement is sonata-allegro form, the second is an andante with the structure of a theme with two variations and the third movement is a grand closing rondo (with a rather unusual ABACABA structure). Goethe believed only one composer would have been able to turn Faust into an opera: the composer of Don Giovanni, Wolfgang Amadeus Mozart.

While in the nineteenth century extreme musical virtuosity – Paganini on the violin 19


program notes

MENDELSSOHN – Die erste Walpurgisnacht The Walpurgisnacht, a pagan celebration that takes place in the night from 30 April to 1 May, was a phenomenon that fascinated Goethe. In addition to the Walpurgisnachttraum in Faust I and the klassische Walpurgisnacht in Faust II, he also wrote a ballad in 1799 entitled Die erste Walpurgisnacht. Goethe wanted to see this ballad performed as a choral cantata from the outset. With that goal in mind, he passed on the text to Carl Friedrich Zeller, a composer friend who made two attempts at putting the text to music, one in 1799 and the second in 1812, ultimately passing it on to his student. This student was called Felix MendelssohnBartholdy (1809-1847). When he was twelve years old, he and his composition teacher, Carl Friedrich Zeller, met Goethe. Mendelssohn started the composition in 1830 after a long visit with Goethe. He felt highly honoured and was afraid that his music would unbalance Goethe’s unparalleled poetry. Thirteen years later the composition was ready and was performed. Unfortunately, Goethe had already passed away by then. In Die erste Walpurgisnacht, the village community wants to perform an ancient pagan ritual at the beginning of May. However, they have recently been

20

E

dominated by Christians and are forbidden from doing so. Nonetheless, the druids stand their ground and finally the village community finds a solution: they will dress up as witches, spirits and demons and perform the ritual that way. The Christians flee the village at the sight of so much fiendish powers and the village community is left to welcome spring and sun in peace. Mendelssohn turned the Die erste Walpurgisnacht into a secular cantata for choir, orchestra and four soloists (alto, tenor, baritone and bass). He put Goethe's full text to music and structured it as an overture (Das schlechte Wetter as part I and Der Übergang zum Frühling as part II) and nine subsequent scenes. Mendelssohn was particularly taken by the passage in which the villagers dressed up as witches, spirits and demons. Since Weber’s Der Freischütz (1821) spirit scenes were particularly popular with early-nineteenth-century composers. Mendelssohn already dabbled in such scenes when he was writing theatre music for Shakespeare’s A Midsummer Night’s Dream. Beyond that, born a Jew and living as a Lutheran, the theme of religious intolerance must have appealed to him as well. Setting up believers as victims of their own superstitions was certainly something both Goethe and Mendelssohn could appreciate. Mien Bogaert


Une symphonie de fruits. Een symfonie van fruit.

Les pastilles Grether’s – au goût délicieusement fruité et à la consistance incomparable. Grether’s pastilles – met een heerlijk fruitige smaak en unieke consistentie. Disponible en pharmacie – Beschikbaar bij de apotheek

BIEN PLUS QU’UN DÉLICE. MEER DAN LEKKER.

21


text & translations: Die erste Walpurgisnacht

D

N

F

E

Ein Druide Es lacht der Mai! Der Wald ist frei Von Eis und Reifgehänge. Der Schnee ist fort; Am grünen Ort Erschallen Lustgesänge. Ein reiner Schnee Liegt auf der Höh'; Doch eilen wir nach oben, Begehn den alten heil'gen Brauch, Allvater dort zu loben. Die Flamme lodre durch den Rauch! So wird das Herz erhoben.

Een druide Mei lacht ons toe! Het woud is bevrijd Van rijm en ijs. De sneeuw is verdwenen; In het groene oord Weergalmen vrolijke gezangen. Een rein sneeuwkleed Rust op de bergtoppen; Toch snellen wij naar boven, Vieren het oud en heilig gebruik En loven daar de Alvader De vlam flikkert doorheen de rook! Zo verheft zich het hart.

Die Druiden Die Flamme lodre durch den Rauch! Begeht den alten heil'gen Brauch, Allvater dort zu loben! Hinauf! Hinauf nach oben!

De druiden De vlam flikkert doorheen de rook! Het oud en heilig gebruik wordt gevierd, En de Alvader wordt daar geloofd! Naar boven! Naar boven!

Einer aus dem Volke Könnt ihr so verwegen handeln? Wollt ihr denn zum Tode wandeln? Kennet ihr nicht die Gesetze Unsrer harten Überwinder? Rings gestellt sind ihre Netze Auf die Heiden, auf die Sünder. Ach, sie schlachten auf dem Walle Unsre Weiber, unsre Kinder, Und wir alle Nahen uns gewissem Falle.

Iemand uit het volk Hoe kunnen jullie zo roekeloos handelen? Willen jullie dan sterven? Kennen jullie dan de wetten niet, Door onze hardvochtige overwinnaars gegeven? Rondom ons zijn hun netten gespannen Om de heidenen, de overtreders te vangen Ach, zij slachten op de legerwallen Onze vrouwen, onze kinderen En wij allen Naderen een gewis verderf.

Chor der Weiber Auf des Lagers hohem Walle Schlachten sie schon unsre Kinder. Ach, die strengen Überwinder! Und wir alle Nahen uns gewissem Falle.

Vrouwenkoor Op de hoge wallen van het kamp Slachten zij reeds onze kinderen Ach, die wrede overwinnaars! En wij allen Naderen een gewis verderf.

22


text & translations: Die erste Walpurgisnacht

D

N

F

E

Un druide Le mois de mai rit ! La forêt est libérée De la glace et du givre suspendus. La neige a disparu ; Sur la place verte Retentissent des chants joyeux. Une neige pure Repose sur les hauteurs ; Mais nous nous hâtons vers le haut, Suivant l'ancienne coutume sacrée, Pour louer là nos pères. La flamme brille à travers la fumée ! Ainsi le cœur s'élèvera.

A druid May smiles at us! The woods are free Of ice and hoarfrost The snow is gone, Every green place Resounds with songs of pleasure. A pure snow Lies on the peaks, We haste upward, To celebrate the ancient sacred rites, To praise there the Father of All. Let the flame blaze through the smoke! Our hearts will be uplifted.

Les druides La flamme brille à travers la fumée ! Suivant l'ancienne coutume sacrée, Pour louer là nos pères. En haut ! En haut ! jusqu'au sommet !

The druids Let the flame blaze through the smoke! Perform the old, sacred custom, Praising there the Father of All. Upward! Upward! Our hearts will be lifted.

Quelqu’un du peuple Pouvez-vous agir si hardiment ? Voulez-vous donc marcher à la mort ? Ne connaissez-vous pas les lois De notre cruel vainqueur ? Tout autour sont placés leurs filets Sur les gentils, sur les pécheurs. Ah, sur le mur ils abattent Nos femmes, nos enfants, Et nous tous Nous nous approchons de la chute.

One of the people Can you act so rashly? Do you want to go to your death? Do you not know the laws Of our stern conquerors? Their nets are set all around For the heathen, the 'sinners'. On the battlements they'll slay Our fathers, our children. And we are all Nearing this sure trap.

Chœur des femmes Sur le haut mur du camp Ils massacrent déjà nos enfants. Ah, les cruels vainqueurs ! Et nous tous Nous nous approchons de la chute.

Chorus of women On the camp's high battlements They'll slaughter our children. Ah, the stern conquerors! And we are all Nearing this sure trap.

23


text & translations: Die erste Walpurgisnacht

D

N

F

E

Ein Druide Wer Opfer heut Zu bringen scheut, Verdient erst seine Bande. Der Wald ist frei! Das Holz herbei, Und schichtet es zum Brande! Doch bleiben wir Im Buschrevier Am Tage noch im Stillen, Und Männer stellen wir zur Hut Um eurer Sorge willen. Dann aber lasst mit frischem Mut Uns unsre Pflicht erfüllen!

Een druide Wie heden angst heeft Een offer te brengen, Hij juist verdient de ketenen. Het woud is vrij! Verzamel het hout, En maak het klaar voor het vuur! Doch houden wij ons In het kreupelhout Gedurende de dag nog stil, En zetten wij mannen uit op wacht, Omwille van uw bezorgdheid. Maar laat ons dan met frisse moed Onze plicht vervullen.

Chor der Wächter Verteilt euch, wackre Männer, hier Durch dieses ganze Waldrevier Und wachet hier im stillen, Wenn sie die Pflicht erfüllen!

Koor van de wachters Verspreid u, wakkere mannen hier Over het hele woud En waak hier in stilte, Terwijl u uw plicht vervult!

Ein Wächter Diese dumpfen Pfaffenchristen, Lasst uns keck sie überlisten! Mit dem Teufel, den sie fabeln, Wollen wir sie selbst erschrecken. Kommt! Mit Zacken und mit Gabeln, Und mit Glut und Klapperstöcken Lärmen wir bei nächt'ger Weile Durch die engen Felsenstrecken. Kauz und Eule Heul' in unser Rundgeheule!

Een wachter Die domme papenchristenen, Laten we hen moedig misleiden! Met de duivel waarover zij praten Willen we ze zelf bang maken Kom! Laat ons met stokken en vorken En met kolengloed en ratels Lawaai maken in de nachtelijke uren In de nauwe bergpassen. Kat en steenuil Zullen met ons meeschreeuwen!

Chor der Wächter Kommt mit Zacken und mit Gabeln Wie der Teufel, den sie fabeln, Und mit wilden Klapperstöcken Durch die leeren Felsenstrecken! Kauz und Eule Heul in unser Rundgeheule!

Koor van de wachters Laten we met stokken en met vorken Zoals de duivel waarover zij praten, En met woest geratel Doorheen de verlaten bergpassen trekken! Kat en steenuil Zullen met ons meeschreeuwen!

24


text & translations: Die erste Walpurgisnacht

D

N

F

Un druide Qui aujourd'hui a peur D'apporter son offrande Mérite ses chaînes. La forêt est libérée ! Le bois de ce côté, Et empilons-le pour le bûcher ! Mais nous restons Dans ce coin du bois Le jour en silence, Et nous plaçons des hommes pour veiller Et nous protéger. Mais alors avec notre courage frais Accomplissons notre devoir !

A druid Whoever this day Fears to bring a sacrifice, Deserves his chains. The forest is free! The wood is ready, Prepare it for the burning! But we'll remain In our wooded hideout Silently during the day, And keep the men on their guard For the sake of your concerns. But then, with fresh courage, Let us fulfill our duty.

Chœur des veilleurs Répartissez-vous, hommes courageux, ici Dans toute cette forêt, Et veillez ici en silence, Tandis qu'ils remplissent leur devoir.

Chorus of druid guards Spread out here, brave men, Through the entire forest, And watch here silently As they perform their duty.

Un veilleur Ces chrétiens sombres, Surprenons-les hardiment ! Avec le diable dont ils parlent, Nous voulons leur faire peur. Venez ! Avec des pointes et des fourches Et en tapant des bâtons enflammés, Faisons du tapage dans la nuit À travers les défilés rocheux étroits. Chouette et hibou, Joignez vos cris à nos hululements !

One druid guard These stupid Christians Let us boldly outsmart them! With the every devil they invent We'll terrify them. Come! With stakes and pitchforks And with flames and rattling sticks, We'll make noise through the night In these empty rocky gorges. The owls will howl at our racket! Come! Come! Come!

Chœur des veilleurs Venez avec des pointes et des fourches Comme le diable dont ils parlent Et en tapant avec des bâtons À travers les défilés rocheux déserts ! Chouette et hibou, Joignez vos cris à nos hululements !

Chorus of druid guards Come with stakes and pitchforks And with flames and rattling sticks, We'll make noise through the night In these empty rocky gorges. The owls will howl at our racket! Come! Come! Come!

25

E


text & translations: Die erste Walpurgisnacht

D

N

F

E

Ein Druide So weit gebracht, Dass wir bei Nacht Allvater heimlich singen! Doch ist es Tag, Sobald man mag Ein reines Herz dir bringen. Du kannst zwar heut Und manche Zeit Dem Feinde viel erlauben. Die Flamme reinigt sich vom Rauch: So reinig' unsern Glauben! Und raubt man uns den alten Brauch; Dein Licht, wer will es rauben!

Een druide Zo ver is het gekomen Dat we ‘s nachts U, Alvader, heimelijk moeten loven! Dag is het echter Wanneer men U Een zuiver hart kan brengen. Vandaag moet u weliswaar En nog lange tijd De vijand veel toelaten. De vlam zuivert zich van de rook: Zuiver ook zo ons geloof! En neemt men ons het oude gebruik weg; Uw licht kan niemand stelen!

Ein christlicher Wächter Hilf, ach hilf mir, Kriegsgeselle! Ach, es kommt die ganze Hölle! Sieh, wie die verhexten Leiber Durch und durch von Flamme glühen! Menschenwölf' und Drachenweiber, Die im Flug vorüberziehen! Welch entsetzliches Getöse! Lasst uns, lasst uns alle fliehen! Oben flammt und saust der Böse, Aus dem Boden Dampfet rings ein Höllenbroden.

Een christelijke wachter Help, ach help mij, krijgsgezellen! Ach, daar nadert de volledige hel! Zie hoe die behekste lichamen Door en door gloeien van het vuur! Weerwolven en drakenvrouwen, Trekken in snelle vlucht voorbij! Wat een ontzettend lawaai! Laat ons, laat ons allen vluchten! Daarboven gloeit en gonst de duivel Uit de grond Strijgt rondom ons een helse damp.

Chor der christlichen Wächter Schreckliche verhexte Leiber, Menschenwölf' und Drachenweiber! Welch entsetzliches Getöse! Sieh, da flammt, da zieht der Böse! Aus dem Boden Dampfet rings ein Höllenbroden!

Koor van de christelijke wachters Verschrikkelijke, behekste lichamen, Weerwolven en drakenvrouwen! Wat een ontzettend lawaai! Zie, daar gloeit, daar vliegt de duivel! Uit de grond Strijgt rondom een helse damp.

Chor der Druiden Die Flamme reinigt sich vom Rauch: So reinig' unsern Glauben! Und raubt man uns den alten Brauch; Dein Licht, wer [kann]2 es rauben!

Koor van de druiden De vlam zuivert zich van de rook: Zuiver ook zo ons geloof! En neemt men ons het oude gebruik weg; Uw licht kan niemand stelen!

26


text & translations: Die erste Walpurgisnacht

D

N

F

E

Un druide Jusqu'à présent tout est bien Dans la nuit Chantons secrètement nos pères ! Mais c'est le jour, Maintenant on peut T'apporter un cœur pur. Tu as pu en effet aujourd'hui Et maintes fois Permettre beaucoup à l'ennemi. La flamme se purifie par la fumée : Ainsi purifie notre foi ! Et si on nous vole l'ancienne coutume, Ta lumière, qui veut la voler ?

A druid We've been brought so far, that by night we sing in secret to the Father of All! Yet when it is day, as soon as we may, we bring you a perfect heart. Today indeed, and many times, you've granted the foe success. As the flame is purified in smoke, so purify our faith! And even if they rob us of our ancient ritual, who can take your light from us?

Un veilleur chrétien À l'aide, ah, à l'aide, compagnons de combat ! Ah, tout l'enfer arrive ! Voyez comme les corps ensorcelés À travers et à travers les flammes brûlent ! Des hommes-loups et des femmes-dragons Qui passent en vol ! Quel bruit terrible ! Fuyons, fuyons tous ! D'en haut le démon brûle et se précipite ; À partir du sol Des vapeurs infernales s'élèvent tout autour.

A Christian guard Help, oh help me, fellow soldier! Alas, all hell is coming! See, how the bewitched bodies glow with flames through and through! Werewolves and dragon women, passing by in flight! What a fearful scramble! Let us, let us all flee! Above flames and sparkles the evil one, out of the ground steams a hellish brew.

Chœur des veilleurs chrétiens Formes terribles et ensorcelées, Hommes-loups et des femmes-dragons Quel terrible rugissement ! Voyez, les flammes là, là le démon arrive ! À partir du sol Des vapeurs infernales s'élèvent tout autour.

Chorus of Christian watchmen Frightening bewitched bodies, werewolves and dragon woman, Let us flee, let us flee! Above flames and sparkles the evil one, out of the ground steams a hellish brew.

Chœur des druides La flamme se purifie par la fumée : Ainsi purifie notre foi ! Et si on nous vole l'ancienne coutume, Ta lumière, qui veut la voler ?

Choir of druids As the flame is purified by smoke, so purify our faith! And even if they rob us of our ancient ritual, who can take your light from us?

27


biographies

David Afkham | dirigent De jonge dirigent David Afkham is ongetwijfeld een van de grootste talenten van het moment. Hij zag het levenslicht in 1983 in Freiburg en studeerde aan de Hochschule für Musik Freiburg en de Hochschule für Musik Franz Liszt Weimar. Hij assisteerde Bernard Haitink tijdens projecten met het Chicago Symphony Orchestra, het Koninklijk Concertgebouworkest Amsterdam en het London Symphony Orchestra. In de zomer van 2014 maakte Afkham zijn operadebuut met Verdi’s La Traviata tijdens het Glyndebourne Festival. Recente hoogtepunten zijn Afhkams debuten bij het Chicago Symphony Orchestra, het Boston Symphony Orchestra, het Concertgebouw Amsterdam, het London Symphony Orchestra en het Deutsches Symphonie-Orchester Berlin. Daarnaast is hij een graag geziene gastdirigent bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest, L’Orchestre National de France en het Göteborg Symfonieorkest. Momenteel is Afkham chefdirigent van het Orquesta Nacional de España. N

Le jeune chef d’orchestre David Afkham est sans conteste un des plus grands talents du moment. Il a vu le jour en 1983 à Fribourg et a étudié à la Hochschule für Musik de Fribourg et à la Hochschule für Musik Franz Liszt de Weimar. Il a été l’assistant de Bernard Haitink dans le cadre de projets menés avec le F

28

David Afkham © Gisela Schenker

Chicago Symphony Orchestra, le Koninklijk Concertgebouworkest d’Amsterdam et le London Symphony Orchestra. Dans le courant de l’été 2014, David Afkham a fait ses débuts à l’opéra dans La Traviata de Verdi lors du Festival de Glyndebourne. Parmi ses grandes prestations récentes figurent ses débuts avec le Chicago Symphony Orchestra, le Boston Symphony Orchestra, le Koninklijk Concertgebouworkest d’Amsterdam, le London Symphony Orchestra et le Deutsches Symphonie-Orchester Berlin. Par ailleurs, il est régulièrement invité en tant que chef par le Rotterdams Philharmonisch Orkest, l’Orchestre National de France et l’Orchestre symphonique de Göteborg. David Afkham est actuellement chef principal de l’Orquesta Nacional de España.


biographies

The young conductor David Afkham is most certainly one of the greatest talents of the moment. He was born in 1983 in Freiburg and studied at the Hochschüle für Musik Freiburg and the Hochschüle für Musik Franz Liszt in Weimar. He assisted Bernard Haitink on projects with the Chicago Symphony Orchestra, the Royal Concertgebouw Orchestra in Amsterdam and the London Symphony Orchestra. In the summer of 2014, Afkham made his operatic debut with Verdi’s La Traviata during the Glyndebourne Festival. Recent highlights include Afkham’s debuts with the Chicago Symphony Orchestra, the Boston Symphony Orchestra, the Concertgebouw Amsterdam, the London Symphony Orchestra and the Deutsches Symphonie-Orchester in Berlin. He is furthermore a popular guest conductor at the Rotterdam Philharmonic Orchestra, the Orchestre National de France and the Göteborg Symphony Orchestra. Afkham is currently chief conductor of the Orquesta Nacional de España. E

kamerensembles of orkesten. Van meet af aan werkte het COE samen met de meest gerenommeerde dirigenten en solisten. Vooral Claudio Abbado was een belangrijke mentor. Momenteel kent het COE een intense samenwerking met de dirigenten Bernard Haitink, Sir András Schiff en Yannick Nézet-Séguin. Daarnaast deelt het orkest in het seizoen 2018-2019 het podium met belangrijke solisten, waaronder Leonidas Kavakos, Janine Jansen, Nikolaj Znaider en Pierre-Laurent Aimard. Het COE is een graag geziene gast in grote concertzalen als de Kölner Philharmonie, la Philharmonie de Paris en het Concertgebouw Amsterdam. Het COE heeft meer dan 250 werken in hun discografie. Voor hun opname van Mozarts La clemenza di Tito onder leiding van Yannick Nézet-Séguin (2018) ontving het orkest een Opus Klassik award.

Plusieurs jeunes musiciens issus de l'Orchestre des jeunes de l'Union européenne ont créé en 1981 le Chamber Orchestra of Europe (COE). Aujourd'hui, l'orchestre compte 60 membres menant également une carrière au sein de grands ensembles de musique de chambre ou orchestres européens. Dès le départ, le COE a collaboré avec les chefs et solistes les plus renommés. Parmi ceux-ci, Claudio Abbado a été un mentor important. Le COE travaille actuellement en étroite collaboration avec les chefs d'orchestre N Enkele jonge muzikanten die het Bernard Haitink, Sir András Schiff et European Union Youth Orchestra ontgroeid Yannick Nézet-Séguin. En outre, l'orchestre waren, richtten in 1981 het Chamber partage la scène avec d'illustres solistes Orchestra of Europe (COE) op. Vandaag lors de la saison 2018-2019, dont Leonidas telt het orkest 60 leden die eveneens een Kavakos, Janine Jansen, Nikolaj Znaider carrière hebben bij belangrijke Europese F

Chamber Orchestra of Europe

29


biographies

et Pierre-Laurent Aimard. Le COE est un hôte apprécié par les grandes salles de concert comme la Kölner Philharmonie, la Philharmonie de Paris et le Concertgebouw d'Amsterdam. Sa discographie compte plus de 250 œuvres. L'orchestre a été récompensé par le prix Opus Klassik pour son enregistrement de La clemenza di Tito de Mozart sous la direction de Yannick NézetSéguin (2018).

Collegium Vocale Gent

Collegium Vocale Gent werd opgericht in 1970 op initiatief van Philippe Herreweghe, samen met een groep bevriende studenten. Het ensemble paste als een van de eerste de nieuwe inzichten inzake de historisch geïnformeerde uitvoeE In 1981, a few young musicians ringspraktijk van barokmuziek toe op de who had outgrown the European Union vocale muziek. Deze authentieke, tekstgeYouth Orchestra, founded the Chamber richte en retorische aanpak zorgde voor Orchestra of Europe (COE). Today the een transparant klankidioom waardoor orchestra has 60 members all of whom het ensemble in nauwelijks enkele jaren also have a career at important European tijd wereldfaam verwierf en te gast was op chamber ensembles or orchestras. From its alle belangrijke podia en muziekfestivals early beginnings, the COE worked with the van Europa, de Verenigde Staten, Rusland, most renowned conductors and soloists. Zuid-Amerika, Japan, Hong Kong en Claudio Abbado in particular was an Australië. Collegium Vocale Gent legt zich important mentor. The COE has currently ook toe op het klassieke, romantische en a close working relationship with conduchedendaagse oratoriumrepertoire, uitgetors Bernard Haitink, Sir András Schiff and voerd in een symfonische bezetting, waarYannick Nézet-Séguin. In the course of voor het met grote orkesten musiceerde. the 2018-2019 season, the orchestra also De discografie van Collegium Vocale Gent shares the stage with important soloists, bevat meer dan 100 opnamen. Op het including Leonidas Kavakos, Janine label φ (Phi) heeft het ensemble recent de Jansen, Nikolaj Znaider and Pierre-Laurent cd Claudio Monteverdi: Vespro della Beata Aimard. The COE is a welcome guest Vergine (2018) uitgebracht. at great concert halls like the Kölner F Le Collegium Vocale Gent a été Philharmonie, la Philharmonie de Paris and the Concertgebouw Amsterdam. The fondé en 1970 à l'initiative de Philippe COE has more than 250 works in their Herreweghe à partir d'un groupe d'étudiscography. For their recording of the diants proches. L'ensemble a été un des Mozart’s La clemenza di Tito conducted by premiers à appliquer à la musique vocale Yannick Nézet-Séguin (2018), the orchestra les nouvelles notions de pratique d'exéreceived an Opus Klassik award. cution historique de la musique baroque. De par cette approche authentique, fidèle au texte et à la rhétorique, l'ensemble a 30

N


biographies

développé un idiome sonore transparent qui lui a permis, en quelques années seulement, d'acquérir une réputation internationale et de se produire sur toutes grandes les scènes et dans tous les grands festivals de musique d'Europe, des États-Unis, de Russie, d'Amérique du Sud, du Japon, de Hong Kong et d'Australie. Le Collegium Vocale Gent se concentre sur le répertoire de l'oratorio classique, romantique et contemporain interprété en instrumentation symphonique, ce qui lui a valu de travailler avec de grands orchestres. La discographie du Collegium Vocale Gent comprend plus de 100 enregistrements. Sous le label φ (Phi), l'ensemble a récemment publié le CD Claudio Monteverdi: Vespro della Beata Vergine (2018). E Collegium Vocale Gent was founded in 1970 on the initiative of Philippe Herreweghe together with a group of student friends. One of the first to do so, the ensemble applied the new ideas of the historically informed performance of baroque music to vocal music. This authentic, text-oriented and rhetorical approach produced a transparent sound idiom which catapulted the ensemble to global fame in just a few years’ time bringing them to all the great stages and music festivals of Europe, the United States, Russia, South America, Japan, Hong Kong and Australia. Collegium Vocale Gent is also committed to the classical, romantic and contemporary oratorio repertoire executed in symphonic orchestration in collaboration with great orchestras. Collegium Vocale Gent’s discography includes more than one hundred recordings. Under the φ (Phi)

label, the ensemble recently released the CD Claudio Monteverdi: Vespro della Beata Vergine (2018).

Sophie Harmsen | mezzo De Canadese mezzosopraan Sophie Harmsen studeerde aan de Universiteit in Kaapstad en bij Prof. Dr. Edith Wiens. Ze staat vooral bekend voor haar Mozartrollen. Zo oogstte ze veel succes met haar vertolking van Annio/La clemenza di Tito. Harmsen N

Sophie Harmsen © Tatjana Dachsel

31


biographies

werkt samen met gerespecteerde dirigenten als René Jacobs, Ádám Fischer, Philippe Herreweghe, Marek Janowski, Andrea Marcon en Christophe Rousset. Daarnaast staat ze op de planken met prestigieuze orkesten, waaronder het Gewandhausorchester Leipzig en het Konzerthausorchester Berlin. La mezzo-soprano canadienne Sophie Harmsen a étudié à l’Université du Cap et auprès d’Edith Wiens. Elle est principalement connue pour ses rôles dans les œuvres de Mozart. Elle a été très remarquée pour son interprétation d’Annio dans La clemenza di Tito. Sophie Harmsen collabore avec des chefs d’orchestre respectés comme René Jacobs, Ádám Fischer, Philippe Herreweghe, Marek Janowski, Andrea Marcon et Christophe Rousset. Elle se produit également aux côtés de prestigieux orchestres, parmi lesquels le Gewandhausorchester Leipzig et le Konzerthausorchester Berlin. F

The Canadian mezzo-soprano Sophie Harmsen studied at the University of Cape Town and with Prof. Edith Wiens. She is best-known for her Mozart roles. She received great acclaim for her interpretation of Annio in La clemenza di Tito. Harmsen has worked with respected conductors like René Jacobs, Ádám Fischer, Philippe Herreweghe, Marek Janowski, Andrea Marcon and Christophe Rousset. She has also shared the stage with prestigious orchestras like the Gewandhausorchester Leipzig and the Konzerthausorchester Berlin. E

32

Werner Güra | tenor De Duitse tenor Werner Güra volgde een opleiding aan het Mozarteum van Salzburg en studeerde zang bij Kurt Widmer, Nicolai Gedda, Margreet Honig in Amsterdam en Wessela Zlateva in Wenen. In 1995 voegde hij zich bij het gezelschap van de Semperoper Dresden. Naast opera zingt Werner Güra ook oratoria en symfonische werken in zalen als het Konzerthaus in Wenen, het Concertgebouw Amsterdam en de Berliner Philharmonie. Daarnaast geeft hij recitals in het Konzerthaus Berlin, de Munt en het Grand Théâtre de Genève. N

F Le ténor allemand Werner Güra a suivi une formation au Mozarteum de Salzbourg et a étudié le chant chez Kurt Widmer, chez Nicolai Gedda et Margreet Honig à Amsterdam, et chez Wessela Zlateva à Vienne. En 1995, il se joint à la compagnie du Semperoper de Dresde. Outre l'opéra, Werner Güra interprète également des oratorios et pièces symphoniques dans des lieux comme le Konzerthaus de Vienne, le Concertgebouw d'Amsterdam et la Philharmonie de Berlin. Il donne par ailleurs des récitals au Konzerthaus de Berlin, à la Monnaie et au Grand Théâtre de Genève. E The German tenor Werner Güra trained at the Mozarteum of Salzburg and studied voice with Kurt Widmer, Nicolai Gedda, Margreet Honig in Amsterdam and Wessela Zlateva in Vienna. In 1995, he


biographies

joined the company of the Semperoper in Dresden. In addition to opera, Werner Güra also sings oratorios and symphonic work at halls like the Konzerthaus in Vienna, the Concertgebouw Amsterdam and the Berliner Philharmonie. He furthermore gives recitals at the Konzerthaus Berlin, la Monnaie/de Munt and the Grand Théâtre de Genève.

Johannes Weisser | bariton De Noorse bariton Johannes Weisser studeerde aan het conservatorium en de Royal Opera Academy in Kopenhagen en debuteerde als Masetto/ Don Giovanni in de Noorse Opera en de Komische Oper Berlin. Hij zong onder andere de rol van Guglielmo/Così fan tutte tijdens de Salzburger Festspiele, de titelrol in Mozarts Don Giovanni aan de Komische Oper Berlin, Giove in Cavalli’s La Calisto in de Munt en Melisso/ Melisso/Alcina aan het Teatro Real Madrid. Weisser werkte samen met dirigenten als Fabio Biondi, Alan Curtis, Philippe Herreweghe en Kirill Petrenko. N

le rôle-titre du Don Giovanni de Mozart à l'Opéra-Comique de Berlin, Giove dans La Calisto de Cavalli à la Monnaie et Melisso dans Alcina au Théâtre Royal de Madrid. Johannes Weisser a travaillé avec des chefs d'orchestre tels que Fabio Biondi, Alan Curtis, Philippe Herreweghe et Kirill Petrenko. The Norwegian baritone Johannes Weisser studied at the conservatory and the Royal Opera Academy in Copenhagen and made his debut as Masetto in Don Giovanni with the Norwegian Opera and the Komische Oper Berlin. He has sung roles like Guglielmo in Così fan tutte during the Salzburger Festspiele, the title role in Mozart’s Don Giovanni at the Komische Oper Berlin, Giove in Cavalli’s La Calisto at la Monnaie/de Munt and Melisso in Alcina at the Teatro Real Madrid. Weisser has worked with conductors like Fabio Biondi, Alan Curtis, Philippe Herreweghe and Kirill Petrenko. E

Tareq Nazmi | bas De Duits-Egyptische bas Tareq Nazmi studeerde aan de Hochschule für Musik und Theater in München en vervoegde de Opernstudio en later het ensemble van de Bayerische Staatsoper, waar hij rollen vertolkte als Masetto/Don Giovanni, Sylvano/La Calisto en Osman/ Les Indes galantes. Onder René Jacobs was hij als Commendatore te horen N

Le baryton norvégien Johannes Weisser a étudié au conservatoire et à la Royal Opera Academy de Copenhague, et a fait ses débuts dans le rôle de Masetto dans Don Giovanni à l'opéra de Norvège et à l'Opéra-Comique de Berlin. Il a entre autres incarné le rôle de Guglielmo dans Così fan tutte lors du Festival de Salzbourg, F

33


biographies

tijdens concertante uitvoeringen van Don Giovanni in onder meer Barcelona, Shanghai, Peking en Parijs. Als concertzanger vertolkt Nazmi een breed repertoire, met werk van onder meer Bach, Beethoven, Haydn en Dvořák. D'origine germano-égyptienne, Tareq Nazmi, basse, a étudié à la Hochschule für Musik und Theater de Munich et a rejoint l'Opernstudio et plus tard l'ensemble du Bayerische Staatsoper, au sein desquels il a assuré des rôles tels que Masetto dans Don Giovanni, Sylvano dans La Calisto et Osman dans Les Indes galantes. Sous la direction de René Jacobs, il a incarné le rôle du Commandeur lors d'interprétations concertantes de Don Giovanni entre autres à Barcelone, Shanghaï, Pékin et Paris. En Tareq Nazmi © Marco Borggreve tant que chanteur de concert, Tareq Nazmi maîtrise un large répertoire comprenant des œuvres de Bach, Beethoven, Haydn et in Don Giovanni, Sylvano in La Calisto Dvořák entre autres. and Osman in Les Indes galantes. He performed the Commendatore under E The German-Egyptian bass Tareq René Jacobs during concert perforNazmi studied at the Hochschule für mances of Don Giovanni in Barcelona, Musik und Theater in München and joined Shanghai, Beijing and Paris, among other the Opernstudio and later the ensemble cities. As a concert singer, Nazmi's reperof the Bayerische Staatsoper, where toire is broad and includes works by Bach, the roles he played included Masetto Beethoven, Haydn and Dvořák. F

34


orchestra & choir members

CHAMBER ORCHESTRA OF EUROPE VIOLINS

Candida Thompson Leader Chair supported by Dasha Shenkman Daniel Bard Maria Bader-Kubizek Fiona Brett Manon Derome Christian Eisenberger Matilda Kaul Sylwia Konopka Fiona Mccapra* Stefano Mollo Fredrik Paulsson* Joseph Rappaport Aki Sauliere Henriette Scheytt Gabrielle Shek Martin Walch Elizabeth Wexler Katrine Yttrehus VIOLAS

Iris Juda Tom Dunn Claudia Hofert Riikka Repo Wouter Raubenheimer Dorle Sommer CELLOS

Richard Lester Principal Cello Chair supported by an anonymous donor Anne Sophie Basset

Henrik Brendstrup Kim Bak Dinitzen Sally Pendlebury DOUBLE BASSES

Enno Senft Principal Bass Chair supported by Sir Siegmund Warburg’s Voluntary Settlement Dane Roberts Rick Stotijn FLUTES

HORNS

Chris Parkes Jan Harshagen Peter Richards Gabriele Falcioni TRUMPETS

Nicholas Thompson Principal Trumpet Chair supported by The Underwood Trust Julian Poore TROMBONES

Håkan Björkman Clara Andrada Helen Vollam Principal Flute Chair Nicholas Eastop supported by The Rupert Hughes Will Trust TUBA Josine Buter Robin Haggart PICCOLO

Bernadett Nagy OBOES

TIMPANI

John Chimes Principal Timpani Chair supported by The American Friends

Philippe Tondre Principal Oboe Chair supported by The PERCUSSION Rupert Hughes Will Trust Oliver Yates Rachel Frost Harry Percy CLARINETS

Romain Guyot Julien Chabod BASSOONS

HARP

Gabriella Dall’Olio *principal player

Matthew Wilkie Principal Bassoon Chair supported by The 35th Anniversary Friends Christopher Gunia

35


orchestra & choir members

COLLEGIUM VOCALE GENT SOPRANO I

Sylvie De Pauw Chiyuki Okamura Magdalena Podkościelna Elisabeth Rapp SOPRANO II

Annelies Brants Kerstin Dietl Aisling Kenny Stanislava Mihalcová ALTO I

Carla Babelegoto Ursula Ebner Sofia Gvirts Gudrun Köllner

36

ALTO II

Marlen Herzog Cécile Pilorger Sandra Raoulx Sylvia van der Vinne TENOR I

Malcolm Bennett Peter Di Toro Dan Martin Josef Pollinger TENOR II

Richard Resch Florian Schmitt Maximilian Vogt Yves van Handenhove

BASS I

Jullián Millán Kai Rouven Seeger Giacomo Serra Peter Strömberg BASS II

Erks Jan Dekker Georg Finger Philipp Kaven Martin Schicketanz


Klarafestival 2019

highlights

Sat 16.3

CROSSROADS  Quatuor Tana  From Béla Bartók’s String Quartet No. 4 the Tana Quartet takes a look back and a look forward at the history and evolution of the string quartet.

Sun 17.3

DER FREISCHÜTZ  Laurence Equilbey Pacts with the devil, target shooting and indestructible love: the first romantic opera has all the ingredients of a riveting drama. Performed by Laurence Equilbey’s Insula orchestra and accentus.

37


WE THANK THE BOZAR PATRONS FOR THEIR KIND SUPPORT

BOZAR PATRONS Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Monsieur Etienne Allard • Madame Marie-Louise Angenent • Monsieur et Madame Etienne d’Argembeau • Comtesse Bernard d’Aramon • Comte Armand • Comte et Comtesse Christian d’Armand de Chateauvieux • Monsieur Laurent Arnauts • Monsieur et Madame Laurent Badin • Baron en Barones Jean-Pierre de Bandt • Monsieur Erard de Becker • Monsieur et Madame Roger Bégault • Madame Marie Bégault • Monsieur Jan Behlau • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • Monsieur Tony Bernard • Baron en Barones Luc Bertrand • De Heer Stefaan Bettens • De Heer en Mevrouw Carl Bevernage • Madame Bia • Mevrouw Liliane Bienfet • Monsieur Philippe Bioul • Mevrouw Roger Blanpain • Madame Laurette Blondeel • Monsieur et Madame Mickey Boël • Comte et Comtesse Boël • De heer en Mevrouw Michel Bonne • Monsieur Vincent Boone • Monsieur et Madame Thierry Bouckaert • De Heer en Mevrouw Alfons Brenninkmeijer • Monsieur et Madame Vittorio di Bucci • Ambassadeur Dr. Günther Burghardt en Mevrouw Rita Burghardt-Byl • Mevrouw Helena Bussers • Baron Cardon de Lichtbuer • Madame Valérie Cardon de Lichtbuer • Monsieur et Madame Michel Carlier • Prince et Princesse de Chimay • Monsieur et Madame Christian Chéruy • Madame Marianne Claes • Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault • Madame Jean de Cock de Rameyen • Monsieur Bernard de Cock de Rameyen • De Heer Chris Cooleman • Monsieur et Madame Jean Courtin • Monsieur et Madame Patrice Crouan • Prince Guillaume de Croÿ • Monsieur Jenö Czuczai • De Heer en Mevrouw Géry Daeninck • Monsieur et Madame Denis Dalibot • Monsieur † et Madame Bernard Darty • Comte Davignon • De Heer en Mevrouw Philippe De Baere • Monsieur Pascal De Graer • De heer en Mevrouw Bert De Graeve • Mevrouw Brigitte De Groof • Baron Andreas De Leenheer • Monsieur Michel Delloye • Monsieur et Madame Alain De Pauw • Monsieur Patrick Derom • De heer Eric Devos • Monsieur Amand-Benoît D’Hondt • Monsieur Régis D’Hondt • Monsieur et Madame Thierry Dillard • Madame Iro Dimitriou • De heer en Mevrouw Pieter Dreesmann • M. Bruce Dresbach et Dr. Corinne Lewis • De Heer en Mevrouw Bernard Dubois • Madame Sylvie Dubois • Monsieur et Madame Pierre Dumolard-Balthazard • Monsieur Paul Dupuy • Mr. Graham Edwards • Madame Dominique Eickhoff • Baron et Baronne François van der Elst • Madame Marie-Laure Fleisch • Madame Jacques E. François • Madame Sophie de Galbert • De heer en Mevrouw Marnix Galle Sioen • Comte et Comtesse de Geoffre de Chabrignac • Monsieur Nikolay Gertchev • Monsieur Marc Ghysels • Monsieur et Madame Léo Goldschmidt • De heer André Gordts • Comtesse Nadine le Grelle • Monsieur et Madame Pierre Guilbert • Madame Nathalie Guiot • Monsieur Michaël Guttman • Monsieur Paul Haine • Monsieur et Madame Bernard Hanotiau • Monsieur et Madame Regnier Haegelsteen • De Heer en Mevrouw Philippe Haspeslagh • De Heer en Mevrouw Pieter Heering • Monsieur JeanPierre Hoa • De Heer Xavier Hufkens • Madame Christine Huvelin • Mevrouw Bonno H. Hylkema • Madame Fernand Jacquet • Monsieur Maxime Jadot • Barones Paul Janssen • Baron et Baronne Paul-Emmanuel Janssen • Monsieur et Madame Mathieu Janssens van der Maelen • Madame Patricia de Jong • Madame Elisabeth Jongen • De heer en Mevrouw Martin Kallen • Monsieur et Madame Adnan Kandiyoti • Monsieur Claude Kandiyoti • Monsieur Sam Kestens • Monsieur Peter Klein et Madame Susanne Hinrichs • Dr. et Madame Klaus Körner • Monsieur Charles Kramarz • Madame Jean-Jacques Kreglinger • Monsieur et Madame Charles Kriwin • Monsieur et Madame Antoine Labbé • Madame Marleen Lammerant • Mademoiselle Alexandra van Laethem • Chevalier et Madame Laurent Josi • Monsieur Pierre Lebeau • Monsieur et Madame François Legein • Monsieur et Madame Laurent Legein • Monsieur et Madame Charles-Henri Lehideux • Monsieur Mark Le Jeune • Monsieur et Madame Gérald Leprince Jungbluth • Madame Dominique Leroy • Madame Florence Lippens • Madame Daphné Lippitt • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur Manfred Loeb • Madame Marguerite de Longeville • Comte et Comtesse Jean-Baptiste de Looz-Corswarem • Monsieur et Madame Thierry Lorang • Madame Olga Machiels • De heer Peter Maenhout • Monsieur et Madame Jean-Pierre Marchant • Monsieur et Madame JeanPierre Mariën • Notaris Luc L. R. Marroyen • De heer en Mevrouw Frederic Martens • Monsieur et Madame Yves-Loïc Martin • De heer en Mevrouw Paul Maselis • Monsieur et Madame Dominique


Mathieu-Defforey • Madame Luc Mikolajczak • De heer en Mevrouw Frank Monstrey-Noé • Madame Philippine de Montalembert • Baron et Baronne Dominique Moorkens • Madame Heike Müller • Madame Jean Moureau-Stoclet • Madame Nelson • Mevrouw Thérèse Opstal • Monsieur Laurent Pampfer • Comte et Comtesse Baudouin du Parc Locmaria • Madame Jessica Parser • Madame Jean Pelfrene – Piqueray • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Olivier Périer • Monsieur Gérard Philippson • Famille Philippson • Madame Florence Pierre • Madame Marie-Caroline Plaquet • Madame Suzanne de Potter • Monsieur et Madame André Querton • Madame Hermine Rédélé Siegrist • Monsieur et Madame Ramon Reyntiens • Madame Olivia Nicole Robinet-Mahé • Madame Didier Rolin Jacquemyns • Monsieur et Madame Bernard Ruiz Picasso • Monsieur et Madame Jean Russotto • Monsieur et Madame Samir Sabet d’Acre • Monsieur et Madame Dominique de Saint-Rapt • Monsieur et Madame Frederic Samama • Monsieur Grégoire Schöller • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Chevalier Alec de Selliers de Moranville • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Madame Gaëlle Siegrist Mendelssohn • Messieurs Bernard Slegten et Olivier Toegemann • Monsieur Patrick Solvay • Madame Mario Spandre • Monsieur Eric Speeckaert • Monsieur JeanCharles Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch • Madame Anne-Véronique Stainier • Madame Irene Steels-Wilsing • Stichting Liedts-Meesen • Monsieur et Madame Stoclet • Baron et Baronne Hugues van der Straten • Mevrouw Christiane Struyven • Monsieur Julien Struyven • De heer and mevrouw Coen Teulings • Monsieur Daniel Thierry • Monsieur Philippe Tournay • Monsieur et Madame Jean-Christophe Troussel • Madame Astrid Ullens de Schooten • Madame Brigitte Ullens de Schooten • Monsieur Marc Urban • Dr. Philippe Uytterhaegen • De heer Marc Vandecandelaere • De heer Alexander Vandenbergen • Mevrouw Greet Van de Velde • De heer Jan Van Doninck • Madame Nadine van Havre • De heer en Mevrouw Robert van Oordt • De heer en Mevrouw Anton van Rossum • De heer Johan Van Wassenhove • Baron et Baronne de Vaucleroy • De heer Eric Verbeeck • Monsieur et Madame Bernard Vergnes • Monsieur (†) et Madame Alexis Verougstraete • Mevrouw Eddy Vermeersch • De heer en Mevrouw Axel Vervoordt • Monsieur Guy Vieillevigne • De heer en Mevrouw Karel Vinck • De Vrienden van het Zoute - Les Amis du Zoute • Monsieur Philip Walravens • Madame Gabriel Waucquez • Monsieur et Madame Peter Wilhelm • Monsieur et Madame Luc Willame • Monsieur Robert Willocx • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Chevalier Godefroid de Wouters d’Oplinter • Mr. Johan Ysewyn & Ms Georgia Brooks • Monsieur et Madame Jacques Zucker • Monsieur et Madame Yves Zurstrassen • Zita, Maison d’Art et d’Âme Contact : 02 507 84 21– patrons@bozar.be YOUNG PATRONS Mademoiselle Nour Amrani • Monsieur Ludovic d’Auria • Mademoiselle Emilie de Bellefroid • Comte Xavier de Brouchoven de Bergeyck • Meneer Anthony Callaert • Monsieur et Madame Frédéric de Cooman • Mevrouw Barbara Den Tandt • Mevrouw Valentine Deprez • Monsieur Olivier Gaillard • Monsieur et Madame François Gendebien • Monsieur Pierre-Edouard Labbé • Monsieur et Madame Alexandre Lattès • Monsieur Hyacinthe de Lhoneux • Comte et Comtesse Charles-Antoine de Liedekerke • Mrs Richard Llewellyn • Meneer Bram Machtelinckx • Baronne Bénédicte del Marmol • Prince Félix de Merode • Monsieur et Madame Grégory Noyen • Monsieur Olivier Olbrechts • Monsieur et Madame Charles Poncelet • Monsieur et Madame AlbertFrançois Reintjens • Madame Coralie Rutsaert • Prince Rahim Khan et Princesse Framboise Samii • Mademoiselle Marie-Antoinette Schoenmakers • Monsieur Jean-Charles Speeckaert • Comtesse Laetitia d’Ursel • Comte Loïc d’Ursel • Monsieur Charles-Antoine Uyttenhove • Mademoiselle Charlotte de la Vaissière de Lavergne • Mevrouw Elise Van Craen • Mevrouw Julie Van Craen • Mademoiselle Thérèse Verhaegen • Madame Charlotte Verraes • Monsieur et Madame Réginald Wauters • Contact : 02 507 84 28 - youngpatrons@bozar.be


BOZAR PARTNERS

Soutien public · Overheidssteun · Public partners

Gouvernement Fédéral · Federale Regering Services du Premier Ministre, Cellule de coordination générale de la politique · Diensten van de Eerste Minister, Cel algemene beleidscoördinatie Services du Vice-Premier Ministre et Ministre de l’Emploi, de l’Economie et des Consommateurs, chargé du Commerce extérieur · Diensten van de Vice-eersteminister en Minister van Werk, Economie en Consumenten, belast met Buitenlandse Handel Services du Vice-Premier Ministre et Ministre de la Sécurité et de l’Intérieur, chargé des Grandes Villes et de la Régie des bâtiments · Diensten van de Vice-eersteminister en Minister van Veiligheid en Binnenlandse Zaken, belast met Grote Steden en de Regie der gebouwen Services du Vice-Premier Ministre et Ministre de la Coopération au développement, de l’Agenda numérique, des Télécommunications et de la Poste · Diensten van de Vice-eersteminister en Minister van Ontwikkelingssamenwerking, Digitale Agenda, Telecommunicatie en Post Services du Vice-Premier Ministre et Ministre des Affaires étrangères et européennes, chargé de Beliris et des Institutions culturelles fédérales · Diensten van de Vice-eersteminister en Minister van Buitenlandse Zaken en Europese Zaken, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen Services du Ministre du Budget, chargé de la Loterie nationale · Diensten van de Minister van Begroting, belast met de Nationale Loterij Services du Ministre des Finances · Diensten van de Minister van Financiën Communauté Française Cabinet du Ministre-Président · Cabinet de la Vice-Présidente et Ministre de l’Education, de la Petite enfance, des Crèches et de la Culture · Cabinet du Ministre de l’Aide à la jeunesse, des Maisons de justice et de la Promotion de Bruxelles Vlaamse Gemeenschap Kabinet van de Minister-president en Minister van Buitenlands Beleid en Onroerend Erfgoed · Kabinet van de Minister van Cultuur, Media, Jeugd en Brussel Région de Bruxelles-Capitale · Brussels Hoofdstedelijk Gewest Cabinet du Ministre-Président · Kabinet van de Minister-President Cabinet du Ministre des Finances, du Budget, des Relations extérieures et de la Coopération au Développement · Kabinet van de Minister van Financiën, Begroting, Externe Betrekkingen en Ontwikkelingssamenwerking Commission Communautaire Française Vlaamse Gemeenschapscommissie Ville de Bruxelles · Stad Brussel


Partenaires internationaux · Internationale partners · International partners European Concert Hall Organisation: Concertgebouw Amsterdam · Gesellschaft der Musikfreunde in Wien · Wiener Konzerthausgesellschaft · Cité de la Musique Paris · Barbican Centre London · Town Hall & Symphony Hall Birmingham · Kölner Philharmonie · The Athens Concert Hall Organization · Konserthuset Stockholm · Festspielhaus Baden-Baden · Théâtre des Champsélysées Paris · Salle de concerts Grande-Duchesse Joséphine-Charlotte de Luxembourg · Paleis voor Schone Kunsten Brussel/Palais des Beaux-Arts de Bruxelles · The Sage Gateshead · Palace of Art Budapest · L’Auditori Barcelona · Elbphilharmonie Hamburg · Casa da Música Porto · Calouste Gulbenkian Foundation Lisboa · Palau de la Música Catalana Barcelona · Konzerthaus Dortmund

Partenaires institutionnels · Institutionele partners · Institutional partners

Partenaires structurels · Structurele partners · Structural partners

Partenaires privilégiés · Bevoorrechte partners · Privileged partners BOZAR EXPO

MUSIC

Fondations · Stichtingen · Foundations

Partenaires médias · Media partners

Partenaires promotionnels · Promotiepartners · Promotional partners

Fournisseur officiel · Officiële leverancier · Official supplier

Corporate Patrons BIRD & BIRD · EDMOND DE ROTHSCHILD (EUROPE) ∙ LHOIST ∙ LINKLATERS ∙ PUILAETCO DEWAAY PRIVATE BANKERS S.A. ∙ SOCIÉTÉ FÉDÉRALE DE PARTICIPATIONS ET D’INVESTISSEMENTS S.A. ∙ FEDERALE PARTICIPATIE EN INVESTERINGSMAATSCHAPPIJ NV Contact : 02 507 84 45 – patrons@bozar.be


Klarafestival 2019

highlights

Fri 22.3

A FAUST SYMPHONY Belgian National Orchestra & Hugh Wolff Imagination, seduction and brilliance in Liszt’s Faust Symphony and Tchaikovsky’s Rococo Variations.

Fri 29.3

GOODBYE, HELLO Brexit lecture concert A Brexit lecture concert with music performed by Nicolas Altstaedt, the Aurora Orchestra and Ian Bostridge. Jonathan Coe, Ali Smith and Sulaiman Addonia read from their work.

42


Elke dag een ritme

Elke dag een flesje


CAN YOU RESIST THE TEMPTATION ?

ENJOY YOUR BREAKFAST EXPERIENCE Welcome to our rich and organic breakfast buffet with a variety of hot and cold options, homemade smoothies and plenty of other delicious breakfast treats. Bon appétit! Monday + Friday 06.30 / 07.00 - 10:00 Saturday - Sunday 06.30 / 07.00 - 11.00 / noon


Take full advantage

of your evenings at

Thanks to the BOZAR Pcard+

Special Rate: 5€* for the whole evening from 6 p.m. Parking Albertine Square The BOZAR Pcard+ also means > Faster exit: no need to pay at the payment machine > 30 mins. Free Parking in P1, P2, P3 at Brussels Airport** > Up to 30% Reduction in 66 Interparking car parks in Belgium* > And lots more …

Ask for your FREE BOZAR Pcard+ online www.pcard.be/bozar

* See conditions and list of participating car parks on www.pcard.be ** 2 x per day max.

ALWAYS NEAR


Piano’s Maene & Bozar, partners in music!

BRUSSELS - GHENT - ANTWERP LANAKEN - RUISELEDE Pianos Maene Brussels Argonnestraat 37 - 1060 Brussels near Brussels South Railway Station Open Tuesday - Saturday 10 - 18 h DISCOVER OUR PROMOTIONS AND WEBSHOP AT WWW.MAENE.BE

Pianos Maene, Proud supplier of the Klarafestival



Trotse partner van

Ontdek meer klassiek op proximus.be/music


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.