NA JAREN AFWEZIGHEID
'Tropische' Zee Middellandse boven cycloon Kees FLoor (KNMI, De Bilt)
'SomsdoetMoederNatuurhaaruiterstebestonste misleiden',zo schrevenErnst en Matson in 1983in Weatherbij foto's als die van figuur in het zichtbaarlicht van NOAA 9 en van de I en2. De satellietopnamen gloednieuweNOAA 14 van 15 en 16januari 1995tonennamelijk- net als de door Ernst en Matson besprokensituatie- verschijnselenvan meteorologischbelangdie je, wanneerze zrchvoordoenin één en dezelfdeopname,verstelddoen staan. Zo zljn enerzijdsniet alleende Alpen, maarook de Apennijnenin Italië en de DinarischeAlpen in Kroatië en Bosnië bedektmet sneeuw,wat direct associaties oproeptmet de winter of het vroegevoorjaar. Anderzijdsligt er echterbovende MiddellandseZee ten zuidenvan Italië een die door de aanwezigheidvan depressie, 'oog' sterkegelijkenisvertoontmet een eentropischecycloon,eenweerverschijnseldatjuist niet aande winter is gekoppeld. 'Het is bepaaldvenassendom dergelijk schijnbaartegenstrijdigeverschijnselenop zo korte afstandvan elkaar aan te treffen in januari in het Middellandse-Zeegebied', aldus Ernst en Matson; hun uitsprakenzijn voor het hier afgebeeldegeval even geldig als toen. Ook andereauteursdie de situatie -l982 behandelden, tonenzich vanjanuari blij venast.Van der Ham (1984)noemt 'vreemde eendepressieals dezeeen 'de merkcycloon'; hij spreektzelfs van waardigstefoto's die tot nu toe van weersatellietenzijn ontvangen'.MayenEon (1982)beschrijftde satellietopnamen als verrassendeen ongebruikelijke informatie. De recente,hier afgebeeldedepressie boven de MiddellandseZee ontwikkelde zich op 13 januari 1995bij zuid-Italië (Beven 1995).De dag daarnavolgde zij een oostelijkekoers om vervolgensop 15 januari langs de Grieksewestkustaf te buigen naarhet zuiden;die dag werd ook het oog goed zichtbaar(Íïguur l). Ook de
dag daarnahad de depressienog duidelijk het uiterlijk van een tropischecycloon (figuur 2). Op 17januari bereiktehet lagedrukgebiedde kust van Libië, waarna het zich op 18 januari boven land opvulde en van de weerkaartenverdween.Dankzij weten we dat de de satellietopnamen depressieeen oog vertoondebinnen een goed gemarkeerdemuur van convectieve bewolking. Verdereweerrapportenzijn uit de schaars.Bovenluchtwaarnemingen omgevingvan de depressieontbreken
geheel;de belangrijksteoppervlaktewaarnemingenzijn afkomstigvan het Duitse onderzoeksvaartuig.'Meteor' (roeplettersDBBH). De maximalewindsnelheiddie werd gemeten,bedroeg73 knopen,windkracht 12, op 14januari 1995 14.00UTC; het betrefthier dus een echteorkaan.Een uur daarvoorwerd de laagsteluchtdruk gemeten:990.6 hPa.Het e n i g el a n d s t a t i ouna a r v a nw a a r n e m i n g e n kondenworden betrokkenwas Sirte (62019) in Libië. Op het moment dat de depressiehet Afrikaansevastelandop trok, stonder l8 januari 00 UTC windkracht 7 (29 knopen).Beven schatop grond van waarnemingenen satellietfoto's dat de grootstewindsnelheden,T5 tot 80 knopen,moetenzijn opgetreden gedurendede eersteuren van l6januari, toen de convectierond het oog het hevigst was. De temperaturenwaarbij dit geweld zich afsoeelde.weken sterk af van wat 'Tropische' Figuur 1. cycloonhovende Middellandse Zee. Opname van 15 januari 1995 9.20 UTC, gemaaktin kanaal 4 door de Amerikaanse weersatellietNOAA 9 (Bron: Universiteií van Dttndee, UK).
MnreoRor-ocrcA1 - 95
Griekenland,terwijl in 1983bij een depressievan dit type ten westenvan C o r s i c aw i n d k r a c htt h e t m a x i m u mw a s . Van voor het satelliettijdperkis een geval bekenduit september1941, toen de wind net bij de FranseMiddellandse-Zeekust als in 1982en 1995aantroktot 12 Beaufort. karakteristiekenvan Gemeenschappelijke dergelijke depressiesztjn dat ze er op de weerkaartuitzien als gewonedepressies, die somszelfs al lijken op te vullen, maar toch hun energieweten vast te houdenin de kern. Onvoorbereideschepenkunnen daardooronverwachtworden geconfronteerd met zeeÍ zwarebuien, sterkteruglopendezichtwaarden,hoge golven en een tot orkaankrachtaanwakkerendewind. S a t e l l i e t l o t o l' so n e ne e nw a r m ek e r n m e t een oog vol helderelucht, omgevendoor een muur van cumulonimbi.Dicht bij het oog bevindt zich een gebiedmet hoge windsnelheden.De depressieszijn het meestmarkantop zeeniveauen worden naarboven toe geleidelijk minder uitgesproken.
' Tropische'cycloonbovende MíddellandseZee. opname van 16 januari Figuur 2. igg5 11.34(JTC,gemaaktin zichtbaar-lichtkanaal2 door de Amerikaan,seweersatellieÍ NOAA 14. (Bron: [JniversitéLouis Pasteur,Stasbourg, France). gebruikelijk is bij tropischecyclonen;de Meteor rapporteerdeeen luchttemperatuur van 7-10 gradenen een zeewatertemperatuur van 16 graden;voor tropischecyclonen houdt men gewoonlijk een zeewaíeÍtemperatuur aan van 27 gradenals minimum waarbij dergelijke orkanen zich kunnen ontwikkelen. (Sub-)tropischecyclonenzijn in de Middellandse Zee tamelijk zeldzaam. Sindshet begin van de satellietwaarnemingenwerdendergelijkeverschijnselenslechtsgesignaleerdin september 1969,januari 1982en september1983 (Billing e.a.1982:Mayenqon1984, Beven 1995).Van Delden attendeerdeme nog op een geval uit december1985 (Kuiper, 1986;Van Delden,1989). In 1969 wakkerdede wind rond een de-
pressieten oostenvan Tunis aan tot windkracht 10: in 1982werd orkaankracht bereikt bii een cycloon tussenSicilië en
Literatuur en bronnen: Beven J.:'Weekly tropical cyclone summary' No t dres: 1 8 0e n 1 8 1 ;i n t e r n e a 180.txt Ítp://squall.met.tiu.edu/pub/jacVtlog0 Billing H., I Haupt en W. Tonn: 'Evolution of a hurricanelikecyclone in the Meditenanian Sea', Beitr. Phys. Atmosph.56 (4), november I 993. 'On the deepeningand filling of Van Delden,A.: balancedcyclonesby diabeticheating',Meteorology and AtmosphericPhysics41, l'2'7-145. Ernst J.A. en M. Matson: 'A Mediterraneantropical storm?',Weather38 ( I I )' november I 983. Van der Ham C.J.:'Vreemdecycloon boven MlddellandseZee' ,Zenit 11 (12), december1984. 'Opvallendedepressieboven de Kuiper, J.: MiddellandseZee', Zenit 13, 306-308. "'Cyclone" en Móditemanée, ianvier MayengonR.: 1 9 8 2 ' ,M é t . M a r . 1 1 7 ,o k t o b e r1 9 8 2 . MayenqonR.:Warm core cyclonesin the Mediterranian',Mar. WeatherLog 28 (1), 198'1.