Zedelijk Haarlem, 1850-1900
INLEIDING
Alida Louisa Swam werd in 1870 te Arnhem geboren als dochter van venter Hermanus Swam en diens vrouw Carolina Wilhelmina van den Berg.2 Op jonge leeftijd leerde ze de zeven jaar oudere Utrechtse schilder Gerardus Johannes Oostveen kennen. De relatie die hieruit voortkwam leidde tot de geboorte van hun vier kinderen: Arnoldus (1887), Gerardus Johannes (1889), Cornelia Wilhelmina (1890) en Alida Louisa (1892). Het geluk stond echter niet aan de zijde van dit jonge gezin. Financiële problemen leverde hen een bewijs van onvermogen op.3 Maar de grootste tegenslag vormde het overlijden van de kinderen tussen 1889 en 1894.4 Het heengaan van de kroost moet tot spanningen hebben geleid tussen de echtlieden. Wellicht was het deze frictie die Gerardus deed besluiten om in september 1894 te vertrekken naar Nederlands-Indië en aldaar vier jaar als soldaat te dienen.5 Alida bleef in Arnhem achter en ging op zoek naar werk.6 Een buurtgenoot, genaamd Bronkhorst, attendeerde haar halverwege november op een “flinke betrekking”. In de veronderstelling dat ze dienstbode zou worden accepteerde ze zijn aanbod. Kort daarna werd ze door een zekere korporaal Van Os opgehaald en naar diens moeder gebracht. Ze zou aldaar de heer ontmoeten aan wie ze verhuurd zou worden, maar toen deze vernam dat Alida getrouwd was, veranderde hij van gedachten. Mevrouw Van Os liet daarop bordeelhoudster Cornelia Winkelaar komen. Deze had geen problemen met de huwelijkse status van de jonge vrouw. Nog dezelfde avond werd ze als prostituee aan het werk gezet in het bordeel aan de Pieterstraat te Haarlem. Alida moest daarbij de voor haar gemaakte kosten terugbetalen aan de bordeelhoudster. Deze bestonden uit: de betaling aan Bronkhorst voor de levering (fl.5.-), de inspanningen van mevrouw Van Os (fl.2,50), het reisgeld van korporaal Van Os, de vracht van haar kist en enkele kledingstukken. Het totale bedrag kwam uit op zestig gulden. De helft van hetgeen ze iedere avond verdiende moest ze afstaan ter aflossing van deze schuld. De andere helft mocht ze houden. Als prostituee werd 2
HGA: Burgelijke Stand (Huwelijk), toegangsnr. 0207. Zie het bewijs van onvermogen dat ze krijgen op 10 september 1889 vlak voor hun huwelijk. HGA: Burgerlijke Stand (Huwelijk), toegangsnr. 0207. 4 HGA: Burgelijke Stand (Overledene), inv. nrs. 407, 408 en 409. 5 HUA: Arrondissementsrechtbank, inv. nr. 382. 6 Onderstaande informatie is afkomstig uit een verslag van Klaas Taekema, zie: NHA: Gemeentepolitie, inv. nr. 5. 3
-4-